Ulusal Ruh Sagligi Eylem Plani

T.C.
SALIK BAKANLII
ULUSAL RUH SALII EYLEM PLANI (2011-2023)
ANKARA, 2011
Bu yaynn tm haklar Salk Bakanlna aittir. Kaynak gsterilmeksizin alnt yaplamaz.
ISBN Salk Bakanl Yayn No
: 978-975-590-391-0 : 847
EDTRLER Dr. Yasin ERKO Dr. Seraceddin OM Dr. M. Ali TORUNOLU Dr. Gazi ALATA Dr. Akfer K. KAHLOULLARI Salk Bakanl, Mstear Yardmcs Salk Bakanl TSHGM, Genel Mdr Salk Bakanl TSHGM, Genel Mdr Yardmcs stanbul Bakrky RSHH Salk Bakanl TSHGM, Ruh Sal Daire Bakan
YAZARLAR Dr. Gazi ALATA Dr. Akfer K. KAHLOULLARI Dr. Medaim YANIK stanbul Bakrky RSHH Salk Bakanl TSHGM, Ruh Sal Daire Bakan stanbul ehir niversitesi
TSHGM YAYIN KOMSYONU Dr. Halil EKNC (Genel Mdr Yardmcs) Dr. Kaan KARAKAYA (Daire Bakan) Osman BUNSUZ (Daire Bakan) Hakime ZAL (ube Mdr)
KATKIDA BULUNAN KURUM ve KURULULAR
Salk Bakanl Birimleri Adalet Bakanl Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl Babakanlk Devlet Personel Bakanl alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Diyanet leri Bakanl Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl ileri Bakanl Kalknma Bakanl Maliye Bakanl Milli Eitim Bakanl Radyo Televizyon st Kurulu Bakanl Ulatrma Bakanl Dnya Salk rgt ocuk ve Genlik Ruh Sal Dernei Psikiyatri Hemireler Dernei Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Trk Psikologlar Dernei Trkiye Psikiyatri Dernei Ruh Salnda nsan Haklar Giriimi Dernei izofreni Dernekleri Federasyonu
KATKIDA BULUNAN KLER* Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi stanbul Bakrky Dr. Sadi Konuk EAH Trk Psikologlar Dernei Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei ASAP Genel Mdrl. Seluk niversitesi Meram Tp Fakltesi Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl ASAP Genel Mdrl Manisa RSHH Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl stanbul Erenky RSHH ngiltere, Merseyside Trust, Yksek Gvenlikli Servisler Yneticisi Seluk niversitesi Meram Tp Fakltesi ocuk ve Genlik Ruh Sal Dernei Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl Ruh Salnda nsan Haklar Giriimi Der. Dr.Ekrem Tok RSHH Ankara Numune EAH Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl Bolu zzet Baysal RSHH stanbul Bakrky RSHH izofreni Dernekleri Federasyonu Ege niversitesi Tp Fakltesi Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl ASAP Genel Mdrl Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl stanbul Bakrky RSHH Trk Psikologlar Dernei
SHU Esra Dr. Tamer Dr. Esra Psk. Bilge SHU Murat Dr. A.Tanju Dr. Rstem Sreyya Fehmi Dr. Ahmet Gltekin Dr. Mustafa Dr. Martin Dr. Ali Sava Dr. Fsun Emine Mesut Dr. Blent Dr. Nesrin Emeti Metin Dr. Erturul Dr. Hlya Dr. M. Can Nilfer Dr. Ali Saffet Dr. Ramiz Cokun Dr. Taner Psk. Ylmaz zlem Psk. Elif
AKAY AKER ALATA ALPDNDAR ALTUGL ALTUNSU AKIN AYDIN AYDINLI AYER BAYRAKTAR BLC BROWN LL UHADAROLU DAL DEMRDOAN DEMRBEK DLBAZ DOAN DORUYOL EN ENSAR GER GRGN GNL GNDZ GVENR IRMAK KZ KABAKI
SHU Hanm Handan GRG
Mustafa Dr. Ouz Dr. Glsm Dr. Cengiz Dr. Orhan Dr. Ebru Dr. Erhan Meral Dr. Ledia Dr. Sha Dr. Matt Dr. Mustafa Dr. Fatih Dr. Sema Aylin Psk. Nedret Dr. Maria Christina Sefer Dr. Osman Dr. Mustafa Psk. Gonca Dr. Saime Glen Dr. Solmaz Dr. Hakan Emre Psk. Zeynep Derya Natali Berna dris Dr. Doan Dr. Ejder Akgn Fatma
KARAKSE KARTAL KILI KO KORKMAZ KURT KURUCU LAZER MRAL MUJEN NAMLI NC ZBA ZMEN ZTAN PROFL SAKARYA SALI SERCAN SOYGT AHNZ TERAKYE TRKCAN TRKAPAR TZER TZN UAK ULUHAN YAMUR YAAR YELBURSA YILDIRIM ZENGN DAIDIR
Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Trkiye Psikiyatri Dernei Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl stanbul Bakrky RSHH Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Dnya Salk rgt Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Dnya Salk rgt Elaz Ruh Sal Hastalklar Hastanesi stanbul Bakrky RSHH ASAP Genel Mdrl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Trk Psikologlar Dernei Dnya Salk rgt Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Samsun RSHH Abant zzet Baysal Tp Fakltesi Trk Psikologlar Dernei Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl Psikiyatri Hemireler Dernei stanbul Bakrky RSHH Ankara Dkap Yldrm Beyazt EAH Liverpool niversitesi Trk Psikologlar Dernei stanbul Bakrky RSHH izofreni Dernekleri Federasyonu stanbul Bakrky RSHH Salk Eitim Genel Mdrl Trkiye Psikiyatri Dernei Trkiye Psikiyatri Dernei Ruh Salnda nsan Haklar Giriimi Der.
KARAMUSTAFAOLU stanbul ili Etfal EAH
*Soyadna gre alfabetik dizin
NDEKLER nsz Tablolar Dizini ekiller Dizini Grafikler Dizini Ksaltmalar Giri viii xii xiii xiv xv 1
BLM I 1. ULUSAL RUH SALII EYLEM PLANI GELTRME SREC 1.1. Uluslar Aras Gelimeler 1.2. Ulusal Gelimeler 1.2.1. Salk 21 1.2.2. Ruh Sal Politika Metni 1.2.3. Ruh Sal Yrtme Kurulu almalar 2 2 4 4 4 4
BLM II 2. TRKYE RUH SALII PROFL 2.1. Trkiyede Ruhsal Bozukluklarn Yaygnl ve Hastalk Yk 2.2. Ruh Sal Hizmeti Veren Salk Kurumlar 2.3. nsan Gc 2.3.1. Ruh Sal ve Hastalklar Uzman 2.3.2. ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar Uzman 2.3.3. Psikolog 2.3.4. Sosyal almac 2.3.5. Hemire 5 5 7 12 12 13 14 14 15
BLM III 3. 2011-2016 YILLARI N PLANLANAN EYLEMLER 3.1. Ruh Sal Hizmet Ynetiminin Reorganizasyonu 3.1.1. Ruh Sal Alannda alan Kurumlar 3.1.2. Ruh Sal Koordinasyon Kurulu 3.2. Ruh Sal Hizmet Modeli Deiiklii 3.2.1. Ruh Sal Sistemleri 3.2.1.1. Hastane Temelli Model 3.2.1.2. Toplum Temelli Model 3.2.1.3. Toplum-Hastane Denge Modeli 3.2.2. Toplum Temelli Ruh Sal Hizmetleri 3.2.2.1. Toplum Ruh Sal Merkezlerinin Kurulmas 3.2.2.2. Ar Ruhsal Hastal Olan Kiilerin Bakm 3.2.2.3. Ruh Sal Hastalarnn stihdam 3.3. Yeni Organizasyon Plan Temelinde Hedef ve Aktiviteler 3.3.1. Ruh Salnn Gelitirilmesi ve Teviki 3.3.1.1. Damgalama ve Ayrmcla Kar Farkndaln Oluturulmas 3.3.1.2. Kadna Ynelik iddetin nlenmesi 3.3.1.3. ocuk stismarnn nlenmesi 3.3.1.4. ntiharn nlenmesi 3.3.1.5. Afet ve Travmalarn Ruhsal Sonularnn nlenmesi 3.3.2. Ruh Sal Hizmetlerinin Birinci Basamak Hizmetlerine Entegrasyonu 3.3.2.1. Ruh Sal Alannda Aklc la Kullanm 3.3.3. Psikiyatri Yatak Saysnn Dzenlenmesi 3.3.3.1. Genel Hastanelerde Psikiyatri Yatak Saysnn Artrlmas 3.3.3.2. Yksek Gvenlikli Adli Psikiyatri ve Tutuklu Psikiyatri Hastanelerinin Kurulmas 3.3.4. Ruh Sal Alannda alan Saysnn Artrlmas 3.3.5. ocukluk ve Ergenlik Dnemine Ynelik almalar 3.3.6. Bamll nleme ve Tedavi in Hizmet Modeli Oluturma 3.3.7. Ruh Sal Alanndaki Hizmetlerde Denetim ve Kalite Deerlendirmesi 3.3.7.1. Uluslar Aras Kurulular Tarafndan Yaplan Denetimler ve Sivil Toplum Kurulularnn Katlm 3.3.7.2. Ruh Sal Hizmetlerinde lme, Deerlendirme ve Kalitenin yiletirilmesi 3.3.8. Ruh Salnn Gelitirilmesi le lgili Aratrmalarn Desteklenmesi 3.3.9. Ruh Sal Alannda Yasal Dzenlemeler 3.3.9.1. stemsiz Yat 3.3.9.2. Hasta Haklar 3.3.10. Ruh Sal Hizmetlerinin Finansman 3.3.10.1. Ruh Sal Eylem Plan Tahmini Btesi 3.3.11. zleme ve Deerlendirme 16 16 16 19 21 21 21 22 25 25 26 30 32 33 33 33 33 34 36 37 38 39 39 39 48 49 52 54 55 55 56 58 58 59 60 60 61 62
BLM IV 4. 2011-2016 YILLARI N HEDEFLER, STRATEJLER ve EYLEM PLANI 4.1. Hedefler ve Stratejiler 4.2. Ruh Sal Eylem Plan 4.2.1. Ama 1. Ruh Sal Hizmetleri Veren Kurumlar Arasnda Egdm Salamak 4.2.2. Ama 2. Ar Ruhsal Bozukluu Olan Bireylerin Tm htiyalarn Karlayan Btncl Bir Ruh Sal Sistemi Kurmak 4.2.3. Ama 3. Ruh Saln Tevik Etmek ve Gelitirmek 4.2.4. Ama 4. Ruh Sal Hizmetlerinin Birinci Basamak Salk Kurumlarna Entegrasyonunu Salamak 4.2.5. Ama 5. Psikiyatri Yatak Saysn Dzenlemek 4.2.6. Ama 6. Ruh Sal Alannda alanlarn Say ve Niteliini Artrmak 4.2.7. Ama 7. ocukluk ve Ergenlik Dnemine Ynelik Ruh Sal Hizmetlerini yiletirmek ve Gelitirmek 4.2.8. Ama 8. Ruhsal zrllere Verilen Hizmetlerin Kalitesini Artrmak 4.2.9. Ama 9. Ruh Sal Alannda Yasal Dzenlemeler Yapmak 4.3. Eylem Plannn Gantt emas KAYNAKLAR 63 63 68 68 70 76 82 85 87 92 94 95 97 105
TABLOLAR DZN
Sayfa No. Tablo.1. Tablo.2. Tablo.3. Tablo.4. Tablo.5. Tablo.6. Tablo.7. Tablo.8. Tablo.9. Tablo.10. Tablo.11. Tablo.12. Tablo.13. zrllkle Kaybedilen Yaam Yllarnn lk 20 Nedeninin Dalm Psikiyatri Yataklarnn Hizmet Veren Kurumlara Gre Dalm RSHHlerinin Kullanm Alanlarna Gre Yatak Dalmlar DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100 bin Kiiye Den Adli Psikiyatri Yatak Saylar DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100 bin Kiiye Den Psikolog Saylar DS Avrupa Blgesi lkelerinde Toplum Temelli Rehabilitasyon Merkezlerine Eriilebilirlik DS Avrupa Blgesi lkelerinde Ruh Sal Alannda 100 bin Kiiye Den ve Salk Kurumlar Dnda Yer Alan Bakm Yata Saylar Salk Bakanl Hastanelerinde Planlanan Genel Psikiyatri Yataklarnn Dalm Planlanan Bakanlk Psikiyatri Yataklar ile Dier Kurum Yataklarnn Dalm Salk Bakanl Hastanelerinde Planlanan Psikiyatri Yatak ve TRSM Saylar 2002-2010 Yllar Arasnda Ruh Sal ve Hastalklar Uzmanlk Eitimi Kontenjanlar 2002-2010 Yllar Arasnda Ruh Sal ve Hastalklar Uzmanlk Eitimine Balayanlarn Kurumlara Gre Dalm 2002-2010 Yllar Arasnda ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar Uzmanlk Eitimi Kontenjanlar 2002-2010 Yllar Arasnda ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar Uzmanlk Eitimine Balayanlarn Kurumlara Gre Dalm CPTnin Trkiyedeki RSHHlerini Denetleme ve Rapor Tarihleri Ruh Sal Hizmetlerinde lme ve Deerlendirme Sreleri Yllara Gre Ruh Sal Eylem Plan Tahmini Maliyeti 6 7 9 11 14 22 31 40 40 41 49 49 50 50 55 57 62
Tablo.14. Tablo.15. Tablo.16. Tablo.17.
xii
EKLLER DZN
Sayfa No. ekil.1. ekil.2. ekil.3. ekil.4. ekil.5. ekil.6. ekil.7. ekil.8. ekil.9. ekil.10. RSHHlerinin Sorumlu Olduklar Genel Psikiyatri Blgeleri RSHHlerine Her lden Yatan Hasta Saysnn ldeki 100 bin Kiiye Oran RSHHlerin Sorumlu Olduklar Adli Psikiyatri Blgeleri llere Gre 100 bin Kiiye Den Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Says Trkiyede ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Dalm Toplum Temelli Ruh Sal Modeli TRSMlerin Kademeli Alma Plan Yksek Gvenlikli Psikiyatri Hastanesi Almas Planlanan ller ve Yatak Saylar Tutuklu Psikiyatri Hastanesi Almas Planlanan ller ve Yatak Saylar ocuk - Ergen Toplum Temelli Ruh Sal Modeli 8 9 10 12 13 27 28 48 48 52
xiii
GRAFKLER DZN
Sayfa No. Grafik.1. Grafik.2. Grafik.3. Grafik.4. Grafik.5. Grafik.6. Grafik.7. Grafik.8. zrllkle Yaam Yll Kaybettiren lk 20 Neden inde Psikiyatrik Hastalklarn Oran Psikiyatri Yataklarnn Hizmet Veren Kurumlara Gre Dalm DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100 bin Kiiye Den Psikiyatri Yatak Saylar DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100 bin Kiiye Den Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Saylar Trkiye ve 21 AB lkesinde 100 bin Kiiye Den Uzman Doktor Saylar DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100 bin Kiiye Den Ruh Sal Alannda alan Hemire Saylar 2010-2050 Yllar Arasnda Projekte Edilen Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Says 2010-2050 Yllar Arasnda Projekte Edilen ocuk ve Ergen Ruh Sal Hastalklar Uzman Says 6 7 10 12 13 15 50 51
xiv
KISALTMALAR AB : Avrupa Birlii ABD : Amerika Birleik Devletleri Aile ve SPB:Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl ASM : Aile Sal Merkezi CPT : European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (Avrupa kence ve nsanlk D veya Aalayc Muamele ya da Cezay nlenme Komitesi) M : ocuk zlem Merkezi PGD : ocuun Psikososyal Geliimini Destekleme DALY : Disability Adjusted Life Years (levsizlie Adapte Edilmi Yaam Yllar) D.H. : Devlet Hastanesi DS : Dnya Salk rgt EAH : Eitim Aratrma Hastanesi GATA : Glhane Askeri Tp Akademisi ISO : Uluslar Aras Standartlar Organizasyonu KM : Kadn zlem Merkezi KSGM : Kadnn Stats Genel Mdrl MDRI : Mental Disability Rights International (Uluslar Aras Ruhsal zrl Haklar Dernei) MEB : Milli Eitim Bakanl NIMH : National Institute of Mental Health (Amerika Ulusal Ruh Sal Enstits) ZDA : zrller daresi Bakanl PDR : Psikolojik Danmanlk ve Rehberlik RAM : Rehberlik Aratrma Merkezi RSHH : Ruh Sal ve Hastalklar Hastanesi RTK : Radyo ve Televizyon st Kurulu SB : Salk Bakanl SGK : Sosyal Gvenlik Kurumu SHEK : Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu STK : Sivil Toplum Kuruluu TBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi TCK : Trk Ceza Kanunu THGM : Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl TMK : Trk Medeni Kanunu TB : Telekomnikasyon daresi Bakanl TSM : Toplum Sal Merkezi TRSM : Toplum Ruh Sal Merkezi TUS : Tpta Uzmanlk Snav YLD : Years Lost with Disability (zrllkle Kaybedilen Yaam Yllar) YLL : Years of Life Lost (lmle Kaybedilen Yaam Yllar) YK : Yksek retim Kurumu
xv
GR
Dnya Salk rgt, ruh sal politikasn; ruh saln gelitiren ve ruhsal bozukluklarn toplumsal ykn azaltan prensipler, deerler ve amalar kmesinin dzenlenmesi olarak tanmlamaktadr. Ruh salnn insan geliimi ve yaam kalitesi ile sk bir biimde ilikili olmas, ruhsal bozukluklarn dnya genelinde belirgin bir hastalk yk oluturmas ve ruh sal ile ilgili giriimlerin yaama geirilmesi iin pek ok farkl sektrn katlmnn gerekmesi sebebiyle lkelere ruh sal politikas, eylem planlar ve programlar oluturmalarn nermektedir. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan hazrlanrken Salk Bakanlnn 2006 ylnda yaynlad Ulusal Ruh Sal Politika Metni esas alnmtr. Bu Eylem Plannn amac; merkeze bireylerin ihtiyacn alan ruh sal hizmetlerinin, uygun yntemle yeterli bir biimde verilmesini salayan bir hizmet ann kurulmasdr. Bu ama dorultusunda hazrlanan Plan ile ruhsal hastal olan kiilerin tedavi ve bakmlarnda hasta merkezli yaklamn temel alnmas, toplum temelli ruh sal hizmet modelinin lkemizde yerlemesi hedeflenmitir. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan, imdiki salk stratejilerinin 2023 yl itibariyle Trkiyedeki yansmalarna gre 20112023 dnemini aamal olarak kapsamaktadr. Ksa vadeli aktiviteler: Orta vadeli aktiviteler: Uzun vadeli aktiviteler: 2011-2012 2013-2016 2017-2023
Bu Eylem Plannda ksa ve orta vadeli aktiviteler ayrntl olarak planlanm, genel yol haritas belirlenmi; uzun vadeli aktivitelerin 2016 yl itibar ile gzden geirilerek ayrntlandrlmasna karar verilmitir. Eylem Plannda ruh sal hizmetleri bir btn olarak ele alnm, bu hizmetlerin dier salk hizmetlerine entegre bir ekilde organize edilmesi ve planlanmasna allmtr. Bu metnin ilk blmnde eylem plannn hazrlanma sreci ve lkemizin ruh sal profilinin mevcut durumu anlatldktan sonra planlanan eylemler btnn paralar olarak ele alnm, son blmde de amalar, hedefler, stratejiler ve aktiviteler tablolar halinde verilmitir.
Ulusal Ruh Sal Eylem Plan
Sayfa 1
BLM I
ULUSAL RUH SALII EYLEM PLANI GELTRME SREC Dnya Salk rgt (DS) yaklak otuz yldr (1984, 1987, 1996), lkelerin ruh sal politika metinleri olmasnn, yeterli ve kaliteli ruh sal hizmeti sunulabilmesi iin ana ve gl bir ara olduunu vurgulamaktadr. Ulusal ruh sal politikalarnn neminin yaygn bir ekilde kabulne ramen DS 2001 verilerine gre, lkelerin ancak %60nn ruh sal politikasnn olduu grlmektedir. Ayrca, farkl lkelerdeki ruh sal politika ve planlarnn ierik ve biimlerinde ciddi farkllklar mevcuttur. Trkiye Cumhuriyeti ruh salnn gelitirilmesi iin gerekli grd deerler, prensipler ve hedefleri 2006 ylnda Ulusal Ruh Sal Politikas olarak kabul etmitir. Politika metninin kabul sonrasnda Ulusal Ruh Sal Eylem Plan gelitirme almalarna balanm bu erevede lke genelinde psikiyatri hizmeti veren kurum temsilcilerinin, akademisyenlerin ve sivil toplum kurulularnn katlm ile bir dizi toplant yaplmtr. Hazrlanan taslak metin iin ulusal katlmclarn yan sra DS adna alan ruh sal politikalar konusunda uzmanlar ile de deerlendirme toplantlar ve atlye almalar dzenlenmi, sonuta somut aktiviteler belirlenmitir. Bu Eylem Plannn hazrlanmasnda Dnyada ve lkemizde ruh sal alannda yaanan yol gsterici gelimeler aada ksaca aktarlmaya allmtr. 1.1. ULUSLAR ARASI GELMELER 1945-1975 yllar arasnda olgunlaan grler dorultusunda herkes iin salk yaklamnn Dnya Salk rgt tarafndan ne kartlmasyla hakkaniyetli ve eit salk politikalarnn yaygnlatrlmaya allmas nem kazanmtr. 1977 ylnda Cenevrede yaplan Dnya Salk Asamblesi ve 1978 ylnda Alma-Atada yaplan konferansla birinci basamak salk hizmetlerinin salkl bir toplum yaratmada anahtar rol oynad zerinde nemle durulmutur. Alma-Ata konferansnda, yalnzca hastaln ve sakatln olmamasnn deil, bedensel, ruhsal ve sosyal dirliin topluca oluturduu saln temel insan haklarndan biri olduu ve bunun da mmkn olan en iyi seviyede tutulmasnn dnya apnda en nemli sosyal amalardan olduu ve bu amacn gerekletirilebilmesi iin, salk sektrne ek olarak dier birok sosyal ve ekonomik sektrn abasnn gerektii gerei vurgulanmtr. 1998 ylnda Kopenhagda yaplan 48. Avrupa Blge Komitesi toplantsnda herkes iin salk yaklam olgunlatrlarak Salk 21 balyla 21inci yzyl iin salk alannda 21 hedef belirlenmitir. Salkta dayanma, hakkaniyet, yaama salkl balanmas, genlerin sal, yallarn sal balklarndan sonra 6. hedef ruh salnn gelitirilmesi olarak belirlenmitir. Bu baln altnda ruh sal ile ilgili 2020 ylna kadar insanlarn Ulusal Ruh Sal Eylem Plan
Sayfa 2
psikososyal iyilik halinin gelitirilmesi ve ruh sal sorunu olan insanlarn ulaabilecei daha kapsaml hizmetlerin oluturulmas gerektii belirtilmi ve alt hedefler olarak da: Sal kt ynde etkileyen ruh sal sorunlarnn prevelansnn azaltlmas ve insanlarn stresli yaam olaylar ile baa kabilme yeteneinin arttrlmas gerektii, Halen yksek intihar hzlarna sahip lkelerde ve nfus gruplarnda intihar hznn en az te bir orannda azaltlmas gerektii, belirlenmitir. DS Avrupa Blgesi, yesi olan lkelerden, herkes iin salk konusunda kendi stratejilerini belirlemelerini istemitir. 2005 ylnda Helsinkide DS Avrupa Blgesi lkeleri salk bakanlklar temsilcilerinin katlm ile gerekletirilen toplant sonucunda Avrupa lkeleri iin bir ruh sal eylem plan aklanmtr. Bu eylem plannn ana balklar aada zetlenmitir: Btn bireyler iin ruh saln gelitirmek, Halk sal politikalarnn ruh sal hizmetlerine potansiyel etkisini dikkate almak, 3. Damgalama ve ayrmclkla mcadele etmek, 4. Riskli yaam evrelerine zg aktiviteler gelitirmek, 5. ntihar ve ruh sal sorunlarn nlemek, 6. Ruh sal sorunlar iin iyi bir birinci basamak bakmna eriimi salamak, 7. Ar ruhsal hastal olan kiiler iin toplum temelli hizmetlerle etkin bakm sunmak, 8. Sektrler arasnda ibirlii kurmak, 9. Yeterli ve yetkin igc oluturmak, 10. Ruh salnn durumu ve ihtiyalar ile ilgili yeterli bilgi temin etmek, 11. Yeterli ve kayda deer miktarda maddi kaynak salamak, 12. Etkinlii deerlendirmek ve yeni bulgular elde etmek iin almalar desteklemek. 1. 2.
Sayfa 3
1.2. ULUSAL GELMELER 1.2.1. Salk 21 DS ye lkelerden, herkes iin salk konusunda kendi stratejilerini belirlemelerini istediinden 1998 ylnda Salk Bakanl lkemiz iin 2020 ylna kadar olan salk stratejilerini aklamtr. Belirlenen 10 hedeften 8inci hedef ruh salnn gelitirilmesi ve alt bal da 2020 ylna kadar, halkn psiko-sosyal iyilik durumunu gelitirilmek ve ruh sal sorunu olan kiilerin zel bakm almalarn salamak eklindedir. Bu hedefler, 2001 ylnda Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl tarafndan Salk 21, Herkese Salk, Trkiyenin Hedef ve Stratejileri balyla yaynlanmtr. 1.2.2. Ruh Sal Politika Metni 2006 ylnda Salk Bakanl tarafndan, DSnn ruh sal politikalar ile ilgili nerdii 7 modl ve bu alanla ilgili istenilen modern vurgular esas alan Ulusal Ruh Sal Politikas metni yaynlanmtr. Politika metnindeki temel neriler yledir: Ruh sal sisteminin toplum temelli olmas, genel salk sistemine ve birinci basamaa entegre edilmesi, Toplum temelli rehabilitasyon almalarnn yaplmas, Ruh sal alanna ayrlan parann arttrlmas, Ruh sal hizmetlerinin kalitesinin arttrlmas, Ruh sal alan ile ilgili yasalarn karlmas, Damgalamaya kar hasta haklarnn savunulmas, Ruh sal alannda eitim, aratrma ve insan gcnn arttrlmas. 1.2.3. Ruh Sal Yrtme Kurulu almalar Salk Bakannn direktifi ile 2007 ylnda niversite ve eitim hastanelerinden ruh sal profesyonelleri ve ruh sal alannda alan dernek temsilcilerinden oluan Ruh Sal Yrtme Kurulu kurulmutur. Bu kurul ruh sal alannda acil olarak yaplmas gerekenler iin 28 maddelik ereve niteliinde bir eylem plan oluturmutur. Bu neri paketi ayn zamanda sorunlarn da altn izmektedir. Sorunlar ve sunulan neri paketinin balklar u ekildedir: Yatak saysnn artrlmas, Ruh sal alanlarnn saysnn artrlmas, Mevzuat almalarnn yaplmas, Hizmet kalitesinin artrlmas, Koruyucu ruh salnn gelitirilmesi. 2.
Sayfa 4
BLM II
TRKYE RUH SALII PROFL 2.1. TRKYEDE RUHSAL BOZUKLUKLARIN YAYGINLII ve HASTALIK YK Gelimekte olan lkeler bedensel salk zerine younlarken, lkelerin gelimilik dzeyi arttka ruh salna ynelik vurgu artmaktadr. Gelimi lkeler ruh sal alan iin zel politikalar oluturmaktadrlar. lkemiz iin ruh sal alannda planlama yapmak iin Salk Bakanl destei ile gerekletirilmi iki nemli almann bulgularna bakmak gereklidir. 1. Trkiye Ruh Sal Profili almas 2. Hfzsshha Mektebinin yapt Ulusal Hastalk Yk almas Trkiye Ruh Sal Profili almas Trkiyede ruhsal hastalklarn skl hakknda bilgi vermektedir. Bu almada, Trkiyede nfusun %18inin yaam boyu bir ruhsal hastalk geirdii, ocuk ve ergenlerde klinik dzeyde sorunlu davran orann %11 olduu bulunmutur. Bu bulgular tpk bat lkelerinde olduu gibi lkemizde de ruhsal hastalklarn yaygn olduunu gstermektedir. Hfzsshha Mektebinin yapt Trkiye Hastalk Yk almasnda da benzer bulgular ortaya koyulmutur. Hastalk yk almalar ile o lkenin olumsuz salk durumlarnn nedenlerinin, dzeylerinin saptanmas ve bu olumsuzluklarn giderilmesi iin politikalar belirlenmesine yarayacak veriler elde edilir. Ulusal dzeyde hastalk yk nedenlerinin temel hastalk gruplarna gre dalm yapldnda, kardiyovaskler hastalklardan sonra %19 ile ikinci srada psikiyatrik hastalk grubunun yer ald grlmektedir. Hastalk yknn hesaplanmasnda kullanlan levsizlie Adapte Edilmi Yaam Yllar (Disability Adjusted Life Years - DALY) tanmnn alt bileenleri olan lmle Kaybedilen Yaam Yllar (Years of Life Lost - YLL) ve zrllkle Kaybedilen Yaam Yllarna (Years Lost with Disability - YLD) bakldnda, en fazla YLDye neden olan temel hastalk gruplarnda ilk sray psikiyatrik hastalklarn ald grlmektedir. Cinsiyete gre YLDye sebep olan ilk 20 neden arasnda erkeklerde be psikiyatrik hastaln, kadnlarda drt psikiyatrik hastaln (1.srada unipolar depresyon olmak zere) yer ald grlmektedir (Tablo.1. ve Grafik.1.).
Sayfa 5
Tablo.1. zrllkle Kaybedilen Yaam Yllarnn (YLD) lk 20 Nedeninin Dalm (2004).

ERKEK HASTALIK
Osteoartrit Unipolar Depresif Bozukluklar Alkol Kullanm Bozukluklar
Yetikinlikte Balayan itme Kayb
YLD
166.494 146.608 99.351 97.714 72.827 71.552 66.15 56.206 55.945 52.888 50.424 46.023 41.827 35.475 34.473 33.19 29.445 28.4 27.481 27.357
%
7,3 6,4 4,4 4,3 3,2 3,1 2,9 2,5 2,5 2,3 2,2 2,0 1,8 1,6 1,5 1,5 1,3 1,2 1,2 1,2 45,6
KADIN HASTALIK
Unipolar Depresif Bozukluklar Demir Eksiklii Anemisi Osteoartrit KOAH Maternal Durumlar
Yetikinlikte Balayan itme Kayb
YLD
276.576 180.828 150.154 98.271 95.882 86.978 70.34 68.912 64.495 59.451 54.878 52.751 47.944 45.216 43.847 38.017 34.111 32.562 30.116 27.796
%
10,7 7,0 5,8 3,8 3,7 3,4 2,7 2,7 2,5 2,3 2,1 2,0 1,9 1,8 1,7 1,5 1,3 1,3 1,2 1,1 39,5
Serebrovaskler Hastalklar KOAH Perinatal Nedenler Demir Eksiklii izofreni Diabetes Mellitus Konjenital Anomaliler Astm Inflamatuar Kalp Hastalklar iddet Alzheimer ve Dier Demanslar skemik Kalp Hastal Bipolar Affektif Bozukluklar la Kullanm Bozukluu Epilepsi Migren Dier Sebepler
Perinatal Nedenler Romatoid Artrit Serebrovaskler Hastalklar Migren izofreni Diabetes Mellitus yot Eksiklii Alzheimer ve Dier Demanslar Konjenital Anomaliler Astm Bipolar Affektif Bozukluklar skemik Kalp Hastal Panik Bozukluklar Dmeler Dier Sebepler
TOPLAM
2.278.407
100 TOPLAM
2.582.768
100
Erkek
Psikiyatrik Hastalklar %16,2 Dier %83,8
Kadn
Psikiyatrik Hastalklar %15,3 Dier %84,7
Grafik.1. zrllkle Yaam Yll Kaybettiren lk 20 Neden inde Psikiyatrik Hastalklarn Oran. almay yrten aratrmaclar, Trkiyede hem kentsel hem de krsal alanda ruhsal bozukluklarn nemli hastalk yk oluturduu yorumunu getirmektedirler.
Sayfa 6
2.2. RUH SALII HZMET VEREN SALIK KURUMLARI lkemizde yatakl tedavi hizmetleri Salk Bakanl, niversiteler, belediyeler, zel sektr, vakf hastaneleri ve askeri hastaneler tarafndan verilmektedir. Ruh sal yatakl tedavi hizmetleri ise arlkl olarak kamu sektr tarafndan yrtlmektedir. Salk Bakanlna ait stanbul, Samsun, Manisa, Adana, Elaz, Trabzon ve Bolu illerinde toplam 8 adet Ruh Sal ve Hastalklar Hastanesi (RSHH) mevcuttur. Ayrca genel hastaneler iinde ve niversite hastanelerinde yatakl tedavi ve poliklinik hizmetleri verilmektedir. Kamu sektr dnda Ankara ve stanbulda zel ruh sal hastaneleri vardr. Yine zel hastaneler bnyesinde yatakl psikiyatri hizmeti veren blmler vardr. RSHHlerinde ki adli, kronik bakm ve bamllk tedavisi iin kullanlan yataklarda dhil edilecek olursa lkemizde ruh sal hastalarna ayrlm yatak says 7356dr (Tablo.2.). Yatakl ruh sal hizmetleri arlkl olarak Salk Bakanl tarafndan ve tm yatakl hizmetin yardan fazlas 8 RSHH bnyesinde verilmektedir. niversitelerin psikiyatri yatak saylar 2 ile 122 arasndadr (ortalama= 24,7). niversitelerdeki toplam 968 yatan 254 tanesi 3 niversitededir. Bu arada, 5 zel ruh sal hastanesindeki yataklar dnda zel sektrdeki psikiyatri yatak says sadece 42dir (Tablo.2. ve Grafik.2.). Tablo.2. Psikiyatri Yataklarnn Hizmet Veren Kurumlara Gre Dalm (Ekim 2010). S.B. Genel Hastane Yataklar Yatak Says (ortalama) Merkez Says Toplam Yatak Genel Toplam
*Aktif kullanlmayan yataklar
1-6 (2,5) 71* 187*
4-100 (19,8) 101 1999
S.B. RSHH Yataklar 8 3932
niversite zel RSHH zel Hast. Yataklar Yataklar Yataklar 35 968 7356 5 415 20 42
zel Sektr %6,2 Salk Bakanl (Genel Hastaneler) %27,2 niversiteler %13,1
Salk Bakanl (RSHH) %53,5 Grafik.2. Psikiyatri Yataklarnn Hizmet Veren Kurumlara Gre Dalm. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 7
lkemizde ruh sal hizmetleri blge temelinde verilmektedir. stanbul Bakrky, stanbul Erenky, Manisa, Bolu, Samsun, Adana, Elaz ve Trabzon Ataky Ruh Sal ve Hastalklar Hastaneleri blge hastaneleri olarak grev yapmaktadr. Dier illerde tehis, tedavi ve rehabilitasyonlar salanamayp sevki zorunlu grlen hastalar sorumlu blge hastanelerine sevk edilmektedir (ekil.1.).
ekil.1. RSHHlerinin Sorumlu Olduklar Genel Psikiyatri Blgeleri, * Sorumlu Olunan Nfus (2009), ** Genel Psikiyatri Servisi Yatak Saylar RSHHlerinde hasta younluunu azaltmak amacyla 2006 ylnda Bakanlmz tarafndan yaynlanan genelgeyle genel devlet hastanelerinde ruh sal ve hastalklar uzman kadrosuna atama yaplan hastaneler iin yatak says ile orantl olarak 5 yataktan az olmamak zere psikiyatri servislerinin almas ve sz konusu servisler iin gerekli fiziki nlemlerin alnmas istenmitir. Tablo.2.de grld gibi yatakl ruh sal tedavi hizmeti veren hastane saysnn artt bu dnemde yaplan takiplerde 101 genel hastanede 1999 yatakla hizmet verilmeye baland ancak 71 hastanedeki 187 yatan aktif kullanlmad tespit edilmitir. RSHHleri akut psikiyatri yatakl hizmetinin yan sra alkol madde bamll tedavisi, adli psikiyatri hizmeti ve kronik hasta bakm gibi farkl hizmetler de vermektedirler. RSHHlerinin yatak dalmlar ve kullanlma amalar Tablo.3.de verilmitir. Tabloda grld zere Trkiyedeki adli psikiyatri yataklar sadece RSHHlerinde olmak zere toplam 668 yataktr. Kapal servisten kastedilen akut psikiyatri yataklardr. Kronik servislerde ve Elazdaki korumal evlerde kalan 564 hastann hastanede kal sreleri 5-50 yl arasndadr. Bakrky RSHHdeki 364 hastann hastanede ortalama kal sresi 27 yldr.
Sayfa 8
Tablo.3. RSHHlerin Kullanm Alanlarna Gre Yatak Dalmlar (2010). BAKIRKY ERENKY TOPLAM 551 117 160 35 31 160 31 10 20 10 20 293 100 609 741 510 1384 195 100 84 364 56 100 2220 199 184 544 97 20 3932 Sayfa 9 ATAKY SAMSUN MANSA 23 12 484 ELAZI 54 14 382
Adli Tutuklu Kapal Servis Ak Servis Alkol ve Madde Kronik ocuk ve Ergen Korumal Ev TOPLAM
50 5 136 89 13 65 35
ADANA 82 36 405 40 46
BOLU
342 50 488
RSHHleri genellikle bulunduklar ilin hastalarna hizmet verseler de sorumlu olduklar illerden ve bazen blge dndan da hasta kabul etmektedirler. ekil.2.de 2010 ylnda RSHHlerine her ilden yatrlan hasta saysnn o ildeki her 100 bin kiiye oran verilmitir. rnek olarak: nfusu 255.170 olan Binglde ikamet eden 274 hasta 2010 ylnda RSHHlerinde ortalama 23,2 gn yatrlarak tedavi edilmi ve Bingldeki her 100 bin kii iin yl boyunca RSHHlerinde 6,83 yatak kullanlmtr. Bu tablo yeterli yatak hizmeti ve insan kaynaklarnn var olan illerde hizmetten faydalanma orannn dier illere gre fazla olduunu ve toplum temelli modelin kurulaca lkemizde yatak planlamasnn her 100 bin kii iin ortalama 13 yatak olarak hedeflenmesinin uygun olacan gstermektedir.
ekil.2. RSHHlerine Her lden Yatan Hasta Saysnn ldeki 100 bin Kiiye Oran (2010). Ulusal Ruh Sal Eylem Plan
DS 2008 verilerine gre Avrupa blgesinde her 100 bin kiiye 8 akut psikiyatri yata den talyadan sonra 100 bin kiiye 10 psikiyatri yata ile (adli ve kronik bakm ve bamllk tedavisi iin kullanlan yataklar dahil) Trkiye ikinci en az yatak saysna sahip lkedir. (Grafik.3.). Ancak talyada bakm yataklar da dahil edildiinde tm psikiyatri yatak says 100 bin kiiye 33 yatak olmaktadr.
Grafik.3. DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100 bin Kiiye Den Psikiyatri Yatak Saylar (2008). Adli psikiyatri yataklar ise sadece Bakrky, Manisa, Adana, Samsun ve Elaz Ruh Sal ve Hastalklar Hastanelerinde bulunmaktadr. Adli psikiyatri hizmetleri de blge mantyla verilmektedir (ekil.3.).
ekil.3. RSHHlerinin Sorumlu Olduklar Adli Psikiyatri Blgeleri, * Sorumlu Olunan Nfus (2009), ** (Adli Psikiyatri Servisi Yatak Says + Tutuklu Servisi Yatak Says).
Sayfa 10
Avrupa ve Amerikada 1800l yllardan beri akl hastanesi kavramyla birlikte ortaya kan yksek gvenlikli psikiyatri kurumlar lkemizde henz kurulu aamasndadr. lkemizdeki adli psikiyatri yataklar RSHHlerindeki 668 yataktan ibarettir ve 100 bin kiiye 0,9 yatak dmektedir. RSHHlerindeki yataklarn kullanm alanlarna gre dalmn gsteren Tablo.3.de adli psikiyatri yataklarnn %60a yaknnn Bakrky RSHHsinde olduu grlmektedir. Adli psikiyatri yatak kavram lkeden lkeye farkllk gstermektedir. Bu sebeple DSnn bu konuda yapt istatistikler standardize edilememektedir. Tablo.4.de gsterilen DS verilerine gre Avrupa Blgesindeki adli psikiyatri yatak saylarna baklrsa optimum yatak saysnn ne olmas gerektii konusunda fikir elde edilememektedir. Bunun sebebi her lkenin ceza hukuku ve adli psikiyatri sistemi farkl olduundan yataklarn belirli bir standard olmamasdr. Baz lkeler DSye sadece yksek gvenlikli yatak saysn bildirirken dierleri buna ilave olarak orta ve dk gvenlikli yatak saylarn veya cezaevi gibi dier kurumlarda bu amala kullanlan yatak saylarn da bildirmektedir. Ancak Almanyann ceza hukuku sistemi lkemizdekine ok benzediinden bu lkenin sahip olduu 100 bin kiiye den 10,5 yatak says planlama yaparken yol gsterici olabilir. Tablo.4. DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100 bin Kiiye Den Adli Psikiyatri Yatak Saylar
(2008).
lke Slovakya sve Litvanya Almanya Finlandiya Avusturya Grcistan Srp Cumhuriyeti Letonya Azerbaycan Hollanda Romanya Belika
Yatak Says 20,0 15,0 14,0 10,5 8,0 7,8 7,4 7,1 7,0 4,3 4,0 4,0 3,0
lke Moldova Yunanistan srail Polonya rlanda talya Rusya Federasyonu Bosna Hersek Federasyonu Arnavutluk Malta spanya Portekiz Lksemburg
Yatak Says 3,0 2,7 2,0 2,0 1,8 1,8 1,6 1,2 1,0 1,0 0,9 0,2 0,0
Dnyadaki uygulamalarda ocuk ruh sal hizmetlerinde yatakl kurumlar ve gndz hastaneleri de yer almaktadr. lkemizde de 50si madde kullanm ile ilikili bozukluklara ayrlm olmakla birlikte toplamda 199 ocuk-ergen psikiyatri yata bulunmaktadr. Akut durumlarda ocuk-ergen hastalar bazen ebeveynlerinin refakatiyle erikin servislerine yatrlmaktadr. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan
Sayfa 11
2.3. NSAN GC 2.3.1. Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Trkiyede Mart 2011 itibariyle aktif olarak alan 1625 ruh sal ve hastalklar uzman bulunmaktadr. Bu kiilerin 862si Salk Bakanl, 277si niversitelerde alrken 486 ruh sal ve hastalklar uzman zel sektrde hizmet vermektedir. lkemizde 100 bin kiiye den ruh sal ve hastalklar uzman says 2,20dir. llere gre 100 bin kiiye den ruh sal ve hastalklar uzman saylar Ekim 2010 itibariyle ekil.4.de gsterilmitir.
ekil.4. llere Gre 100 bin Kiiye Den Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Says. Avrupa Birliinin 15 lkesinde 100 bin kiiye ortalama 12,9 ruh sal ve hastalklar uzman dmektedir. DS Avrupa blge lkeleri iinde en az ruh sal ve hastalklar uzman oranna sahip olan lke Trkiyedir (Grafik.4.).
30 25 20 15 10 5 0
Grafik.4. DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100bin Kiiye Den Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Saylar (2008). Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 12
2.3.2. ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Salk Bakanl verilerine gre Trkiyede Mart 2011 itibariyle aktif olarak alan 206 ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzman bulunmaktadr. Bu kiilerin 82si Salk Bakanl, 87si niversitelerde alrken 37 ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzman zel sektrde hizmet vermektedir. lkemizde 100 bin kiiye den aktif alan ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzman says 0.28dir. Ekim 2010 tarihinde lkedeki ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzman dalmn gsteren ekil.5.de 45 ilimizde ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzman olmad grlmektedir.
ekil.5. Trkiyede ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hast. Uzman Dalm (Ekim, 2010). DS Avrupa Blgesinde 100 bin kiiye den ocuk ve ergen ruh sal uzman ortalamas 1,5dir. Grafik.5.de Avrupa ortalamasyla kyaslandnda Trkiyede st ihtisas gerektirmeyen branlarda en az uzmann psikiyatri (1/5,9) ve ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar (1/5,4) branlarnda olduu grlmektedir.
25 20 15 10 5 0
Noroloji K.B.B. roloji Gastroenteroloji Kardiyoloji Radyoloji Dermatoloji Endokrinoloji ve Met. Cerrahi Onkoloji Kadn Hast. ve Doum Romatoloji ocuk Ruh Sa. ve Hst. Genel Cerrahi Plastik Cerrahi Ruh Sal ve Hast. Beyin ve Sinir Cer. ocuk Hastalklar Gz Hastalklar Gs Hastalklar ocuk Cerrahisi Anesteziyoloji Hastalklar
Avrupa Trkiye
Grafik.5. Trkiye ve 21 AB lkesinde 100 bin Kiiye Den Uzman Doktor Saylar (2010). Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 13
2.3.3. Psikolog Salk Bakanl verilerine gre Trkiyede salk alannda aktif olarak alan 1370 psikolog bulunmaktadr (Mart 2011). Bu kiilerin 918i Salk Bakanlnda, 183 niversitelerde, 269u ise zel sektrde hizmet vermektedir. 2010-11 eitim yl itibariyle lkemizde 40 niversitede 2632 psikoloji rencisi kontenjan vardr. lkemizde 100 bin kiiye den salk alannda aktif alan psikolog says 1,85dir. DS verilerine gre Avrupa blge lkelerinde hizmet veren psikolog oranlar Tablo.5.de gsterilmitir. Tablo.5. DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100 bin Kiiye Den Psikolog Saylar (2008). LKE Avusturya Finlandiya Norve Hollanda Yunanistan srail Danimarka Letonya Kbrs Rum Kesimi Macaristan Malta Polonya ngiltere spanya 2.3.4. Sosyal almac Salk Bakanl Tbbi Sosyal Hizmet Uygulama Ynergesini ubat 2011de yaynlanmtr. Bu ynerge ile Bakanla bal alan sosyal almaclarn grev tanmlar ve alma prosedrleri detayl tanmlanmtr. Salk Bakanl verilerine gre Trkiyede salk alannda aktif olarak alan 613 sosyal almac bulunmaktadr (Mart 2011). Bu kiilerin 529u Salk Bakanlnda, 71i niversitelerde alrken 13 sosyal almac zel sektrde hizmet vermektedir. 2010-11 eitim yl itibariyle lkemizde 10 niversitede 678 sosyal hizmetler kontenjan vardr. lkemizde 100 bin kiiye den aktif alan sosyal almac says 0,92dir. Psikolog Says 63,0 47,2 35,0 30,0 14,0 10,6 10,0 7,0 6,7 6,0 6,0 4,9 3-4,3* 4,0 talya Slovakya Bosna Hersek Rusya Portekiz Srbistan Makedonya Slovenya Karada Litvanya zbekistan Grcistan Bulgaristan Arnavutluk LKE Psikolog Says 3,2 3,0 0,5-3* 2,4 2,3 2,0 2,0 1,7 1,5 1,0 1,0 1,0 0,8 0,5
*lkeler tarafndan farkl blgeler iin farkl rakamlar bildirilmitir.
Sayfa 14
2.3.5. Hemire Trkiyede 2010 yl itibariyle ruh sal alannda alan hemire says ise 1.677dir. Ancak ruh sal alannda alanlarn sertifikasyon ve srekliliini salamada sorunlar yaanmaktadr. lkemizde 12 niversitede hemirelere psikiyatri yksek lisans eitimi verilmektedir. Ruh sal alannda yksek lisans yapm 179 hemire varken 47 hemire de yksek lisans eitimine devam etmektedir (Mart 2010). eitli lkelerde ruh sal alannda alan hemire saylar Grafik.6.da verilmitir. Trkiyede toplam 150.649 ebe ve hemire olduunu gz nne alrsak bunlarn yaklak %1,1 i ruh sal alannda grev yapmaktadr denebilir.
180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Finlandiya rlanda Hollanda skoya Malta sve Almanya Kbrs Rum Kesimi ngiltere Rusya Letonya Litvanya Avusturya talya Makedonya srail Romanya Serbia Polanya Bulgaristan Estonya Moldova Portekiz Bosna Hersek Macaristan Danimarka spanya zbekistan Azerbaycan Arnavutluk Grcistan Slovakya Srbistan Yunanistan
Grafik.6. DS Avrupa Blgesi lkelerinde 100 bin Kiiye Den Ruh Sal Alannda alan Hemire Saylar (2008).
Sayfa 15
BLM III
2011-2016 YILLARI N PLANLANAN EYLEMLER 3.1. RUH SALII HZMET YNETMNN REORGANZASYONU Ruh sal alanndaki yrtlen faaliyetleri deiik ekillerde snflamak mmkndr. lkemizdeki kurumlarn ilevleri asndan bu faaliyetleri e ayrabiliriz: 1- Psikiyatri hastalarna verilen hizmetler (poliklinik, yatakl tedavi, bakm evleri, korumal evler vb.), 2- Hasta olmayan kiilere verilen ruh sal alanyla ilgili hizmetler (iddete uram kadnlara ynelik hizmetler, ocuun ruhsal geliimi ve ebeveynlikle ilgili hizmetler, src davrann gelitirmeye ynelik hizmetler vb.), 3- Ruh sal alanyla ilgili genel veya kurumsal faaliyetler altnda yer alan hizmetler (adli tp, denetimli serbestlik, medya ve internetin etkileri vb.). Bu alandaki hizmetin farkl aamalar genellikle farkl kurumlar tarafndan verildii iin kurumlar aras ibirlii ve koordinasyon, hizmet kalitesi asndan vazgeilmezdir. 3.1.1. Ruh Sal Alannda alan Kurumlar Ruh sal yaamn birok alann ilgilendirdiinden ok sayda resmi ve sivil kurum bu alanda faaliyet gstermektedir. Haziran 2011 tarihinde kurulan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlna birok farkl kurumun bu konuyla ilgili grevleri devredilmi olsa da, aada bu tarihe kadar var olan kamu kurumlarnn ilgili birimleri ve/veya faaliyet gsterdikleri alanlarn balklar zet olarak listelenmitir. SALIK BAKANLII Ruh Sal Daire Bakanl Blge psikiyatri hastaneleri veya psikiyatri klinikleri Psikiyatri poliklinikleri l salk mdrlkleri ve 112 acil servis hizmetleri
NVERSTELER Psikiyatri klinikleri ve poliklinikleri
ADALET BAKANLII Adli Tp Kurumu Denetimli serbestlik ve yardm ubesi mdrlkleri Adalet Bakanln ilgilendiren dier konular Tutuklu hastalar Muhafaza tedavi altna alnan hastalar Mahede altna alnan hastalar TMK 432-437 (Koruma amacyla zgrln kstlanmas) Sayfa 16
TMK 446-447 (Kklerde vesayet) TCK 57 (Akl hastalarna zg gvenlik tedbirleri) Mahkemelerin bilgi sormas veya bilirkiilik Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanun Madde18. Akl hastal dnda ruhsal rahatszl olan hkmllerin cezalarnn infaz Madde104. Denetimli serbestlik ve yardm merkezleri ile koruma kurullar
KADIN VE ALEDEN SORUMLU DEVLET BAKANLII SHEK ocuk yuvalar Bakm evleri Korumal evler zrllere verilen hizmetler zrller daresi Bakanl Kadn ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanln ilgilendiren dier konular Kadna ynelik aile ii iddetle mcadele ocuk istismarn nleme
ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII Korumal iyerleri
MLL ETM BAKANLII zel Eitim Rehberlik ve Danma Hizmetleri Genel Mdrl Psikolojik Danma ve Rehberlik Hizmetleri Dairesi Bakanl zel Eitim Dairesi Bakanl Rehberlik ve Aratrma Merkezleri Eitim Kurumlarndaki Rehberlik ve Psikolojik Danma Servisleri zel Eitim Hizmeti Veren Okul ve Kurumlarda Yer Alan Rehberlik ve Psikolojik Danma Servisleri LER BAKANLII Emniyet tekilatlanmas Kaymakamlklar ileri Bakanln ilgilendiren dier konular 5393 Belediyeler Kanununun uygulanmasnn takibi ntihara mdahale Krize mdahale Eksite hastaya mdahale Bamllk kontrol programlar
Sayfa 17
ULATIRMA BAKANLII Psikoteknik Deerlendirme ve Src Davrann Gelitirme nternet ve Etkileri
RTK Medya ve Etkileri
DER Belediyeler Askerlik ubeleri Jandarma
Salk Bakanl grevi tanm gerei, tedavi ve koruyucu salk hizmeti vermekle ykmldr. Ancak ruh sal alanndaki birok faaliyet tedavi veya koruyucu salk hizmetinin bir paras olarak dnldnden yaanan tm sorunlarn sorumlusu Salk Bakanl gibi alglanmaktadr. niversiteler arlkl olarak psikiyatri uzmanlk eitimi vermektedirler. Toplam psikiyatri yataklarnn %13,1i bu kurumlardadr. Adalet Bakanl ruh sal alannda hizmet alan konumundadr. Bu alanda ald hizmetlerin norm ve kurallarn Adalet Bakanl kendisi belirlemekte dier kurumlar buna uymaktadr. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu (SHEK) misyonunu Nitelikli bir yaam srdrmekte glk eken birey ve gruplarn; maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarnn giderilmesinin ve ihtiyalarnn karlanmasnn bir insan hakk olduu anlay iinde, sosyal sorunlarnn nlenmesi ve zmlenmesine yardmc olunmasn ve hayat standartlarnn iyiletirilmesini amalayan sistemli ve programl hizmetler btnn, alanla ilgili olan kesimler ile ibirlii ierisinde yrtmek olarak tanmlamaktadr. zrl Bakm Hizmetleri Dairesi Bakanlnn grevleri ise 14.11.1984 tarihli ve 3121 sayl Bakan Oluru ile a) Bedensel, zihinsel ve ruhsal zrleri nedeniyle normal yaamn gereklerine uyamama durumunda olan her ya grubundaki zrl kiilerin korunmas, bakm, rehabilitasyonu ve toplum iinde bamsz olarak yaamalarn temin edici hizmetleri ve faaliyetleri dzenlemek eklinde belirlenmitir. Ancak yakn zamana kadar SHEK ruhsal zrlleri faaliyet alan iine almam, bakm evlerinde sadece zihinsel ve bedensel zrllerin kalmasna izin vermitir. Son dnemde tutumunu hzla deitiren kurum insan kaynaklarndaki sorunlarna ramen ruhsal zrl kiilere hizmet gtrmeye balamtr. zrller daresi Bakanl ise 1997 ylnda zrlln nlenmesi, eitim, istihdam, rehabilitasyon, topluma uyum ve dier konularda ilgili kurum ve kurulular arasnda ibirlii ve koordinasyonu salamak amacyla kurulmutur. Bu kurum zrllerle ilgili mevzuat ksa srede dnyadaki en iyi rneklerden biri haline getirmitir ancak mevzuatn uygulanmasnda sorunlar yaanmaktadr.
Sayfa 18
Milli Eitim Bakanl eitim retim faaliyetleri dnda saln korunmas ve psikososyal ynden salkl geliimin desteklenmesi konusunda yalnz rencilere deil, anne-baba, eitimci ve eitim yneticileri gibi okul sistemi iinde yer alan tm bireylere ynelik faaliyetler yrtlmektedir Milli Eitim Bakanlnn tekilatlanmasnda zel Eitim Rehberlik ve Danma Hizmetleri Genel Mdrl altnda zel Eitim Dairesi Bakanl ve Psikolojik Danma ve Rehberlik Hizmetleri Dairesi Bakanl bulunmaktadr. Bu bakanlklarn yaps aadaki gibidir: zel Eitim Dairesi Bakanl 1. 2. 3. 4. 5. Program Gelitirme ve Kaynatrma Eitim ubesi Zihinsel Engellilerin Eitimi ubesi Sosyal ve Duygusal Gl Olanlarn Eitim ubesi Bedensel Engellilerin Eitimi ubesi zel Yeteneklilerin Eitimi ubesi
Psikolojik Danma ve Rehberlik Hizmetleri Dairesi Bakanl 1. 2. 3. 4. Rehberlik ve Aratrma Merkezleri (RAM) ubesi Eitsel ve Mesleki Rehberlik ubesi Kiisel ve Psikososyal Hizmetleri ubesi Psikolojik lme Aralar ubesi
Bu ubelerin tamam hizmet verdii bireylerin ruh saln da dikkate almaktadr bununla birlikte, zellikle ruh sal konusuna odakl olarak hizmet vermekte olan ube, Psikolojik Danma ve Rehberlik Hizmetleri Dairesi Bakanl altnda yer alan Kiisel ve Psikososyal Hizmetleri ubesidir. 3.1.2. Ruh Sal Koordinasyon Kurulu Salk ve Sosyal Yardm Bakanl, sadece salk hizmetlerine younlaan bir yap oluturmak amacyla Salk Bakanl eklinde yeniden yaplandrldnda daha nce yrtlen sosyal hizmetler bu alana zellemi yeni ve eski kurumlara devredilmitir. Halen bedensel, zihinsel ve ruhsal zrllere birok farkl kurum hizmet retmektedir. Her kurum kendi iinde eitli projeler gelitirmekte ve uygulamaktadr. Kurumlarn hizmet alanlar farkl tanmlanm olsa da bazen bu hizmetler akmakta ve tekrar niteliinde olabilmektedir. Baz hizmetlerin ise sorumlusu tanmlanmad iin boluk oluabilmekte ve bu nedenle, ruhsal zrller yaamn tm alanlarnda ihtiya duyduklar kapsayc ve btnlk ieren bir destekten mahrum kalmaktadrlar. DS yaynlad metinlerde ruh sal hizmetlerinin koordinasyonunun nemini vurgulamakta ve bir yrtme veya ynlendirme kurulunun gerekliliinin altn izmektedir. Avrupa lkeleri incelendiinde ruh sal yrtme/ynlendirme kurulu asndan her lke kendi yapsna gre farkl modeller uygulamaktadr. rnein, ngilterede Salk Bakanl, Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 19
belediyeler, kamu grevlileri ve klinisyenlerden oluan Ulusal Ruh Sal Hizmet Ekibi ilgili tm kurumlar desteklemekte ve koordine etmektedir. Almanyada ruh sal hizmetleri yerel yaplanma ile yrtlmesine ramen Salk Bakanl ats altnda oluturulan ve doktorlar, hastalar, bakm verenler, kamu sal yetkilileri ve politikaclardan oluan bir komite, uzmanlarn grlerinin yetkililere iletilmesini ve yeni projelerin balatlmasn salamaktadr. sve, Finlandiya, Norve, Danimarka, svire ve spanyada blgesel salk kurullar veya danma kurullar mevcuttur. Toplum temelli ruh sal modelini ok iyi uygulayan lkelerden Hollandada bir yrtme kuruluna ihtiya duyulmad belirtilmekte ise de Fransa ve talyada byle bir kurulun kurulma sreci balatlm durumdadr. Dnya Salk rgtnn Arnavutluk, Srbistan, Hrvatistan, Bulgaristan, Bosna-Hersek, Macaristan, Makedonya, Moldova ve Romanya gibi gney dou Avrupa lkelerinde yrtt SEE Projesi erevesinde, toplum temelli modele gei sreci bu lkelerde uluslar aras bir yrtme kurulu tarafndan takip edilmektedir. Dnya rneklerinde ruh sal alannda yrtme ve ynlendirme kurulu oluturulduktan sonra retilen faaliyetlerin ok anlaml ivme kazand ve hizmetin daha az maliyetle daha fazla memnuniyet salad grlmtr. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl birok farkl kurumun yrtt sosyal hizmetleri tek elde toplayaca iin uygulamada kolaylk salayacaktr. Bu Bakanln altnda yaplanan zellikle ocuk Hizmetleri, zrl ve Yal Hizmetleri ile Sosyal Yardmlar Genel Mdrlkleri ruh sal hizmetleriyle ilikili birok alanda faaliyet yrtecektir. Ancak Salk Bakanl, Adalet Bakanl veya Milli Eitim Bakanl gibi kurumlarn yukarda zetlenen ruh sal ile ilgili faaliyetlerinin devam edecei gz nne alnrsa hem verimlilii hem de etkinlii artracak kurumlar aras egdm salayacak bir yaplanmann oluturulmas gerekmektedir. lkemizdeki kurumlarn tekilatlanmas gz nne alndnda yrtme/ynlendirme kurulundan ok, alma usul ve esaslar Babakanlk tarafndan kartlacak ynetmelikle belirlenecek bir koordinasyon kurulunun oluturulmas daha uygun olacaktr. Aada byle bir kurulun nerilen ye kurumlar listelenmitir. RUH SALII KOORDNASYON KURULU Salk Bakanl Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl Adalet Bakanl leri Bakanl Milli Eitim Bakanl alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Yksekretim Kurulu Diyanet leri Bakanl Radyo Televizyon st Kurulu Meslek rgtleri ve Sivil Toplum Kurulular
Sayfa 20
3.2. RUH SALII HZMET MODEL DEKL 3.2.1. Ruh Sal Sistemleri Trkiyede ruh sal hizmetleri arlkl olarak kamu sektr tarafndan hastane temelli model ile verilmektedir. Salk Bakanlna bal toplam 8 blge RSHH geni corafi blge ve byk nfus esasna dayal olarak hizmet vermektedir. rnein ekil.1.de grld gibi Elaz RSHHsi 18 il ve 9.411.745 kiilik bir nfusa hizmet verirken Bakrky RSHHsi 6 il ve 12.797.601 milyon nfusa hizmet vermektedir. Dnyada ruh sal alannda farkl hizmet modeli bulunmaktadr. a. Hastane temelli model b. Toplum temelli model c. Toplum- hastane denge modeli 3.2.1.1. Hastane Temelli Model Hastane temelli model 1800l yllardan 1960l yllara kadar Dnyada yaygn olarak kullanlan en eski ve geleneksel olan modeldir. Bu dnemde ok sayda byk psikiyatri hastaneleri kurulmutur. Bu hastaneler genellikle ehrin dnda ve ortalama 2.000 yatak kapasitesine sahip hastanelerdir. rnein ngilterede bu ekilde toplam 120.000 yatak oluturulmutur. Bu hastanelerin ar kalabalk olmas, hijyen artlarnn kt olmas, hasta haklar ihlallerinin yaygn olarak grlmesi ile 1960lardan itibaren bu model terk edilmeye balanmtr. lkemizde var olan hastane temelli sistemde hastalara sunulan hizmeti poliklinik hizmetleri, alevlenme/atak srasnda hastaneye yatrlma, kimsesi olmayan ya da kimsesi olduu halde bakl(a)mayan hastalarn 50-60 yla kadar uzanan sreyle hastaneye yatrlp bakmnn salanmas olarak zetlemek mmkndr. Sunulan hizmet, ar ruhsal hastalklarn sadece alevlenme/atak dnemlerine odaklanmakta, hastaln alevlenmesine zemin hazrlayan biyopsikososyal etmenlere mdahale olana tamamakta, hastann sosyal ve mesleki ilevselliine katkda bulunmay hedeflememektedir. ounlukla hastala igrs olmayan ar ruhsal bozukluu olan hastalarn hastaneden ayrldktan sonra ila kullanm ve kontrole gelmeleri bazen sadece kendi inisiyatiflerinde bazen de bu konuda hibir bilinlendirme yaplmayan ailelerinin sorumluluunda olmaktadr. Sonuta, hastalar hastane dnda hastalklaryla ba baa kalmakta ve alevlenmeyi hazrlayc ve hzlandrc etmenlerle ba edememekte ve hastalnn yeniden alevlenmesi ve hastaneye yat kanlmaz olmaktadr. Hastalar hem sk ve iddetli atak geirmekte hem de toplumda akl hastalar iin var olan damgalama davran pekimektedir. Aileler ounlukla hasta ve hastalkla ilgili bir eitim veya kurum destei alamamakta bu da tkenmilikle sonulanmaktadr. Dnerkap fenomeni olarak adlandrlan bu gidi, hastane yatak saylarnn ihtiyaca cevap verememesine ve yeni yatak ihtiyacna, bu youn talebe yetimek zorunda kalan meslek profesyonellerinin medikal tedaviye ek olarak psikososyal mdahalelerde bulunmak iin zaman ve enerji ayramamalarna, dolup taan hastanelerde insani ihtiyalarn karlanamamasna, en iyi koullarda bile asgari dzeyle yetinilmesine sebep olmaktadr.
Sayfa 21
3.2.1.2. Toplum Temelli Model Avrupa Birliinin 2009 Trkiye lerleme Raporunda Kurumsallamaya alternatif olarak toplum temelli hizmetlerin oluturulmas ok nemlidir. Bu konuda ocuklarn ve genlerin salklarnn korunmas ynnde zel aba gsterilmesi ihtiyac bulunmaktadr eklinde nerdii toplum temelli model, 1960larda ncelikle talyada, ezamanl olarak ngiltere, Fransa, Almanyada balayan ve Tablo.6.da gsterildii gibi tm dnyada hzla geilen, DSnn de tavsiye ettii bir modelidir. Tablo.6. DS Avrupa Blgesi lkelerinde Toplum Temelli Rehabilitasyon Merkezlerine Eriilebilirlik (2008).
Politika, plan veya Uygulamada yrrlkteki rehabilitasyon yasalarda merkezlerine rehabilitasyon erien mental servislerinin bozukluklu hasta gerekliliine yer yzdesi verme LKE
Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Hayr Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet (81-100%) (81-100%) (81-100%) (81-100%) (81-100%) (81-100%) (81-100%) (81-100%) (81-100%) (21-100%) (51-80%) (51-80%) (51-80%) (51-80%) (51-80%) (51-80%) (21-50%) (21-50%) (21-50%) (21-50%) (21-50%) Makedonya Arnavutluk Bulgaristan ek Cum. Finlandiya Grcistan Macaristan Litvanya Moldova Romanya Srbistan zbekistan Azerbaycan Kbrs Rum K. Letonya Karada Portekiz sve Slovakya Slovenya Trkiye
LKE
Belika Estonya Fransa Almanya talya Lksemburg Hollanda ngiltere Avusturya spanya Danimarka Yunanistan rlanda Norve Polonya Rusya Bosna Hersek Hrvatistan srail Malta svire
Politika, plan veya Uygulamada yrrlkteki rehabilitasyon yasalarda merkezlerine rehabilitasyon erien mental servislerinin bozukluklu gerekliliine yer hasta yzdesi verme
Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Bilgi yok Bilgi yok Bilgi yok (21-50%) (1-20%) (1-20%) (1-20%) (1-20%) (1-20%) (1-20%) (1-20%) (1-20%) (1-20%) (1-20%) (1-20%) Bilgi yok Bilgi yok Bilgi yok Bilgi yok Bilgi yok Bilgi yok Bilgi yok Bilgi yok Bilgi yok
Sayfa 22
Toplum temelli ruh sal modelinin esas hedef kitlesini ar ruhsal bozukluu olan veya hastanede uzun sre yatrlan hastalar oluturmaktadr. Bu hastalarla ilgili sorunu sadece tedavi boyutuyla dnmemek gerekir. Bu sorun sosyal, ekonomik, hukuki ve tbbi boyutlar olan bir sorundur. Konuyu bir halk sal sorunu olarak ele alp yukarda sralanan boyutlar aarsak: SOSYAL BOYUT: Ar ruhsal hastal olan hastalar ou kez bakma ihtiya gsterirler, bu durum ailenin yaad ekonomik ve sosyal yk daha da arlatrr, Hastalar aileleri ve toplumla ilikilerinde glkler yaamaktadrlar, Ailelerin ihmali ve istismar ile karlalabilir, Hastalar, hastaln pozitif belirtileri sebebiyle kendilerine ve bata aileleri olmak zere evrelerine fiziksel olarak zarar verme potansiyeli tayabilirler, Ev ve hastane dnda zamann deerlendirebilecei koullardan yoksun olmalar nedeniyle sosyal izolasyonlar kalc hale gelmektedir, Toplumsal nyarg ve dlamalara maruz kalmaktadrlar. Bundan sadece hasta deil aile de zarar grmektedir, Aileler kar karya kaldklar bu ar sorunla nasl ba etmeleri gerektii konusunda bilgi sahibi olmadklarndan maruz kaldklar sonular sebebiyle aresizlik hissetmektedirler. EKONOMK BOYUT: Hastalar ailelerine baml yaamaktadrlar, Hastaln eitli dnemlerinde bakma ihtiya duyulduundan aileden en az bir kiinin alma veriminin azalmasna ya da hi almamasna neden olmaktadrlar, Eitimlerini tamamlamada glk ekmeleri nedeniyle meslek sahibi olamamaktadrlar, Meslek sahibi olmu hastalar gerek hastaln birincil etkileri gerekse iletiimde yaadklar glkler ve sosyal beceri yoksunluu nedeniyle verimli alamamakta veya ilerini brakmaktadrlar, Yetersiz ekonomik koullarda yaamlarn srdrmektedirler, Dzenli takip ve tedavileri yaplamad zaman alevlenme skl ve iddeti artmakta ve hastaneye yat skl ve sresi uzamaktadr. Bu sebeple zaten ounlukla ekonomik deer retemeyen hastann lke ekonomisine maliyeti artmaktadr, Hasta ou kez dzenli takip ve tedavi olanana ulaamadndan alevlenme belirtileri ar olmakta, tedaviye ulamas ancak kolluk kuvvetlerinin mdahalesi ve ounlukla yaad yerden uzakta baka bir ehre nakli ile mmkn olmakta bu durumda hem sosyal hem de ekonomik maliyetleri artrmaktadr. HUKUK BOYUT: ou mmeyyiz olmayan hastalarn dzenli tbbi ve hukuki kaytlarnn olmamas ve ilgili yerlerin haberdar olmamas nedeniyle yanl hukuki ilemler yaplabilmekte ve hasta ve/veya ikinci kiilerin hak ihlali sz konusu olabilmektedir, Yine ayn nedenlerle hastann askere alnmas veya silah ruhsat almas gibi hasta ve toplum asndan risk oluturabilecek ilemler yaplabilmektedir, Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 23
Hastalar ve yaknlar, sosyal haklar konusunda bilgilendirilme ve bilinlendirilme eksiklii nedeni ile hak kaybna uramaktadrlar, Vesayet altna alnan hastalarn bir ksmnda, vasilerinin ilgisizlii ve ihmali olabilmekte, ancak bunun tespiti, takibi ve gerekli mercilere bildirimi yaplamamaktadr. TIBB BOYUT: Hastalk, yaam boyu srmekle birlikte ou kez iyi planlanm ve srdrlebilen bir medikal tedaviye iyi yant verir. Hastaln sk alevlenmesinde ve hastaneye yat gerektirmesinde medikal tedavinin srdrlememesi nemli rol oynar. Hastalarn tedavisi ve tedaviye uyumu/uyumsuzluu periyodik olarak takip edilirse alevlenme skl, iddeti ve/veya hastaneye yat skl azalabilmektedir, Hastaln alevlenme dneminden nce ortaya kan baz uyarc iaretler vardr. Bu iaretler erken tannp mdahale edilirse hastalk alevlenmeyebilir. Uyarc iaretler hastaya ve/veya yaknlarna retilebilir veya salk personeli tarafndan tespit edilebilirse erken medikal mdahale yaplabilir ve alevlenme nlenebilir, Hastaln prognozunda ailenin hastaya, hastala ve tedaviye ilikin tutumu belirleyici bir rol oynar. Aile hastalkla ilgili bilgilendirilirse hastaya kar, hastalk ve tedaviye ilikin tutumu iyiletirilebilir ve bu da prognozu olumlu etkiler, Sk alevlenme hastalarda kalc bilisel kayplara yol aar ve bunun sonucunda hastalk belirtileri yznden sosyal izolasyona maruz kalm olan hasta tamamen soyutlanabilir ve kendi bakmna ilikin en temel rutinleri bile yapamaz hale gelebilir. Yukarda sralanan mdahalelerle alevlenme skl azaltlacandan hastalarn ykm nlenebilir veya geciktirilebilir, Psikiyatride yalnz ar ruhsal hastal olan hastalar iin deil btn hastalk gruplar iin iyiletiren iliki kavram vardr. Bizzat hastayla kurulan ilikinin kendisinin iyiletiren, belirtileri snrlayan bir etkisi bulunmaktadr. Ailelerinin bile salkl bir iliki kur(a)mad hastalara yaplan periyodik ziyaret, onunla ilgilenilmesi ve yardm abalar hastaln hem doasn, hem de prognozunu olumlu etkileyecektir, Ar ruhsal hastal olan hastalar ou kez zeka ve beceri sorunu olmayan hastalardr. Uygun terapi ve rehabilitasyon programlaryla en azndan z-bakmlarn salayabilecekleri gibi retime de katkda bulunabilirler. Takipler srasnda uygun hastalarn terapi ve rehabilitasyon programlarna ynlendirilmesi salanabilir, bylece hem bakm verenin yk azaltlabilir hem de hastann evden kmas ile pek ok yarar elde edilebilir (sosyal ilevsellikte art, retime katk ve zgvende art, maddi koullarnn iyilemesi vb.). Hastane temelli modelle hastann sadece tedavi ihtiyac karlanabilmekte iken yukarda anlatlan sorun alanlarna mdahale edilememektedir. Tm bu boyutlaryla sorun bir halk sal sorunu olarak dnlrse, sadece hastann alevlenme dnemlerinde hastaneye getirildii ve sonrasnda tek bana brakld hastane temelli sistemin deitirilmesi ve toplum temelli psikiyatri modeline geilmesi gerekmektedir.
Sayfa 24
3.2.1.3. Toplum-Hastane Denge Modeli Psikiyatri hastanelerini tamamen kapatmay ve yatakl hizmetleri lke sathna yaymay hedefleyen toplum temelli modelin zellikle insan kaynaklar alarndan maliyeti olduka yksek olmaktadr. lkemizin salk sistemi, sosyo-ekonomik koullar gz nne alndnda ve insan kaynaklar asndan eksikliklerini gidermesinin onlarca yl alaca hesaplandnda en ideal modelin toplum-hastane denge modeli olduu grlmektedir. Halen ngilterede uygulanan toplum-hastane denge modelinde psikiyatri hastaneleri 200 yatak veya altna drlerek korunmu ayrca toplum psikiyatrisi sistemi de kurulmutur. Trkiyede mevcut 8 RSHHden Bolu ve Trabzon hastanelerinin yatak says 100 civarnda; Erenky ve Samsun hastanelerinin yatak says srasyla 200, 300 civarnda; Elaz, Adana, Manisa ve Bakrky hastanelerinin yatak saylar srasyla 500, 600, 700 ve 1500 civarndadr. Salk Bakanl tarafndan lkemiz 29 salk blgesine ayrlmtr ve bu blgelerin hasta yataklar dahil tm salk hizmetleri yaplanmas yeniden organize edilmektedir. Bu yeni yaplanmaya uygun olarak 8 blge RSHHnin yatak saylarnn azaltld ve psikiyatri yataklarnn tm lke sathna yayld bir yaplanma dnlmektedir. Yeni alacak yataklarn genel hastaneler iinde olduu ve ezamanl olarak toplum psikiyatrisi modelinin kurulup ar psikiyatrik hastalarn tedavi ve rehabilitasyonunun toplum iinde saland ve hafif ruhsal hastalklar iin hizmetlerin aile hekimlii sistemine entegre edildii bir zgn yaplanmann lkemize en uygun toplum-hastane denge modeli olduu dnlmektedir. 3.2.2. Toplum Temelli Ruh Sal Hizmetleri Toplum temelli ruh sal modeli talyada ruh sal reformuyla 1961 ylnda balam ve Tablo.6.da gsterildii gibi son 30 ylda Avrupa lkelerinin hemen hepsinde uygulamaya geilmitir. talyada balayan deiim, dier Bat Avrupa lkelerinde de ksa sre sonra balam ve tamamlanmtr. En son Yunanistan Avrupa Birliine giri srecinde ruh sal sistemini deitirmitir. Bulgaristan ve Romanya gibi Dou Avrupa lkelerinde de deiim programlar yrtlmektedir. Ayn deiim sreci randa da yrtlmekte, DS Afganistana da ayn sistemi nermektedir. Tm bu lkelerde yaanan deiim, hastane temelli ruh sal sisteminden toplum temelli ruh sal sistemine geilmesi eklindedir. Toplum temelli ruh sal modeli, modern bat lkelerinin salk hizmetlerindeki temel unsurlardan biridir. Toplum temelli ruh sal sistemi unsur zerine kuruludur. Bunlar: a. Hizmetin corafi temelli yaplandrlmas, b. Hizmetin ekip anlayyla ok ynl verilmesi, c. Her tanmlanm blgeye: sorumlu toplum ruh sal merkezi, bakm kurumlar, koruyucu evler, korumal iyerleri ve genel hastaneler iinde psikiyatri yataklarnn almas, eklindedir.
Sayfa 25
Bu modelde lke 100-300 bin nfustan oluan corafi alanlara blnr ve her alan iin bir toplum ruh sal merkezi planlanr. Merkezde alan ruh sal ekibi psikiyatri uzman, psikolog, psikiyatri hemiresi, sosyal almac, ergoterapist, ura terapisti ve dier yardmc personelden oluur. Ekip hareketlidir, hizmeti gerektiinde hastann yaad alana gtrr. Ekibin hizmet verdii merkez genellikle ana hastanenin dndadr. Ekip grev ve sorumluluk asndan yaplandrlm, yaplacak iler ise planlanmtr. Her hasta iin kayt vardr ve o hasta iin yaplacaklar bireysel olarak yazl planlanmtr. Ama kronik ar ruhsal rahatszl olan hastalarn yaadklar ortamda takip ve tedavilerinin yaplmasdr. Bu sayede hastalarn toplumun dna atlmadan ve dlanmadan toplumla birlikte yaamalar hedeflenir. Bakanlmz tarafndan 2006 ylnda hazrlatlan ulusal ruh sal politika metninde toplum temelli modele gei tavsiye edilmi ve Bakanlmz ruh sal politikasnda hastane temelli modelden toplum temelli modele geme karar almtr. Bu modelin ilk basama olarak da Toplum Ruh Sal Merkezleri (TRSM) ama karar Salk Bakanl tarafndan Nisan 2009da alnm ve pilot almalarn sonular deerlendirilerek ilgili ynerge ubat 2011de yaynlanm ve uygulamas balamtr. 3.2.2.1. Toplum Ruh Sal Merkezlerinin Kurulmas lkemizde toplum temelli ruh sal modeline geme almalar erevesinde, 2006 ylnda Elaz Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesi korumal ev projesi balatm ve halen srdrmektedir. Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesinin yrtt Bahelievler projesi ve hastane bnyesinde kurulan gndz hastanesi nemli admlardr. Akdeniz, Ankara ve Kocaeli niversiteleri bnyelerinde rehabilitasyon merkezleri ve gndz hastaneleri alm olmas ilerleme ve modelin bilinirlii asndan nemlidir. Bolu Ruh Sal Hastanesine bal Bolu Toplum Ruh Sal Merkezi Mays 2008de almtr. Trkiyede ilk merkez olan Boludaki merkezin faaliyetleri yakndan izlenmeye balanmtr. Boludaki hastalar genellikle Bolu RSHHden hizmet aldklar iin tespit ve takip edilmeleri ksmen kolaydr. Bolu Toplum Ruh Sal Merkezinin hizmet verdii srada izledii prosedrler, karlat maliyet, finans, iae, personel ve lojistik sorunlar deerlendirilmi, hasta davranlar asndan da iyi bir projeksiyon verisi salanmtr. Bu veriler ve yurt d gzlemleri nda rehabilitasyon faaliyetleriyle uraan akademisyenlerle danma toplantlar yaplarak lkemizde toplum temelli ruh sal modeline gei projesinin ana ilkeleri belirlenmitir. Proje olutururken ncelikle Finlandiya, talya, ngiltere, Almanya ve Hollandaya zellikle ruh sal hastanelerinde alanlardan oluan kalabalk bir ekiple gidilmi ve bu lkelerin sistemleri incelenmitir. Toplum temelli ruh sal modelini en iyi uygulayan lkelerden biri olan Hollandadaki sistemi Trkiyenin hemen her ilinde alan yaklak 120 psikiyatristin yerinde grmesi salanmtr. Bu gzlem almasyla, her ilde yeni yaplanmann nasl olaca hakknda bilgi ve grgs olan en az bir psikiyatrist olmas hedeflenmitir.
Sayfa 26
lkemizde uygulamaya geilmesi dnlen toplum temelli modelde; ar ruhsal bozukluu olan hastalarn alacak olan Toplum Ruh Sal Merkezleri (TRSM) tarafndan kayt altna alnp takip edilmesi, halen hastanelerde yatmakta olan ve ihtiyac bulunan hastalarn projenin sonraki aamasnda alacak yar-yol evleri ve korumal evlerde kalmasnn ve korumal iyerlerinde istihdamlarnn salanmas hedeflenmektedir. ekil.6.da bu model ematik olarak gsterilmitir.
ekil.6. Toplum Temelli Ruh Sal Modeli.
Her 100-300 bin nfusa bir tane almas planlanan TRSMlerin: Kendisine balanm corafi blgedeki ar ruhsal rahatszl olan hastalarn ve ailelerin bilgilendirildii, hastann ayaktan tedavisinin yapld ve takip edildii, rehabilitasyon, psikoeitim, i-ura terapisi, grup veya bireysel terapi gibi yntemlerin kullanlarak hastann toplum iinde yaama becerilerinin artrlmasn hedefleyen, psikiyatri klinikleri ile iliki iinde alan ve gerektiinde mobilize ekiple hastann yaad yerde takibini yapan birimler olmas planlanmaktadr. Bu sayede TRSMler ar ruhsal bozukluu olan hastalar iin verilen hizmetin ana dzenleyicisi ve kontrol merkezi olacaktr. Projeye gre RSHHnin olduu 7 il ve Ankara ile zmirde toplam 9 tane merkez birinci halka olarak alacaktr (ekil.7.). kinci aamada bu illerle afiliye edilen 26 ilden ekipler bu merkezlerde eitileceklerdir. nc aamada kalan 47 ilde TRSMler alacaktr. Son olarak da merkez nfusu 100 bin ve st olan her yerleim alannda bir merkez olarak toplam 236 Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 27
TRSM almas hedeflenmektedir. Her ilde ka TRSM alacann plan Tablo.10.da gsterilmitir.
ekil.7. TRSMlerin Kademeli Alma Plan Tm dier merkezlerde alacak ekibin eitiminin birinci halkadaki merkezlerde verilmesine allacaktr. Eitim 1 hafta teorik, 2 hafta pratik eitimi kapsayan 3 ayr modl olarak planlanmtr. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 28
Merkezlerin toplu tama ile kolay ulalabilir, toplum iinde, minimum 300m2, mmknse baheli, mstakil binalarda kurulmas hedeflenmitir. Bakanlmz tarafndan 16.02.2011 tarihinde yaynlanan Toplum Ruh Sal Merkezleri Hakknda Ynergede ilevleri detayl anlatlan TRSMlerin aadaki i basamaklarn yrtmesi planlanmaktadr. KAYIT LEMLER: Kendisinin sorumlu olduu corafi blgede yaayan ar ruhsal bozukluu olan hastalar tespit ederek merkezin veri tabanna kaydetmek, Kaydedilen hasta ve/veya yaknlaryla irtibata geerek merkezin amac, ilevleri, hastaya salayaca faydalar konusunda bilgilendirmek, Merkeze devam salanan hastalarn psikiyatrik ve sosyal profillerini sosyodemografik veri formu ve leklerle belirlemek. TAKP LEMLER: Merkeze devam salanan hastalarn farmakolojik tedavilerini dzenli kullanp kullanmad, doru zamanda ve dozda kullanp kullanmad, yan etki olup olmad gibi sreleri takip etmek, Merkeze devam salanamayan hasta ve/veya yaknlaryla irtibata geilerek evde ziyaret etmek ve bu ziyaretler srasnda farmakolojik tedavisini planlamak ve hastay merkeze devam konusunda ikna etmeye almak, Merkezde ya da evde takip srasnda herhangi bir sebeple alevlenen ve kendine ya da evresine zarar verme potansiyeli tayan hastann ilgili birimlerle irtibat kurarak yatakl bir psikiyatri kliniine yatn salamak. ETM: Hasta ve hasta yaknlarna psikoeitim vermek, Uygun hastalara sosyal beceri eitimi vermek ve toplum iinde uygulamalar yapmak. TERAP: Hastalarn ilgileri ve kiilik zelliklerine uygun ura alanlarn planlamak ve ura terapilerine katlmlarn programlamak, Uygun olan hastalarla ak/kapal grup terapileri dzenlemek. DER FONKSYONLAR: Yerel ynetimler, yerel yazl ve grsel medya aracl ile toplumu bilinlendirmek ve damgalama kart almalar yapmak. Yaplan almalar srasnda tespit edilen hastaneye yat, bakm, alacak iyeri ihtiyalarna cevap vermek zere ilgili kurumlarla irtibat kurmak. TRSMlerin fonksiyon kazanmasndan hemen sonra yar-yol evleri, korumal evler ve korumal iyerlerinin uygulamaya sokulmalar planlanmaktadr. Toplum temelli modelde ana hedef hastann mmknse ailesinin veya yaknlarnn yannda yaamn srdrmesidir. Ancak bunun salanamad durumlarda hastalar byk hastanelere yatrmak yerine toplum iinde onun bir paras olarak yaayabilecekleri yerlere yerletirmek gerekir. Projenin ilerleyen dneminde almas dnlen yar-yol evleri, hastaneden taburcu edilebilecek ve ailesinin yannda kalamayacak hastalarn 24 saat boyunca
Sayfa 29
salk alanlar tarafndan gzlendii ve desteklendii evler olarak planlanmaktadr. Buradan sonra hasta, toplum iinde tek bana veya ksmi destekle yaayabilecei duruma geldiinde korumal evlere nakledilecektir. Korumal evler eer geliri varsa hasta tarafndan yoksa Sosyal Hizmetler tarafndan finanse edilen ve salk alanlarnn periyodik olarak ziyaret ettii, bir veya birka hastann bir arada yaamlarn srdrd yerler olarak dnlmektedir. Korumal evde arkadalaryla birlikte toplum iinde uyumlu yaayan hastalardan uygun olanlarnn korumal i yerlerinde almalar hedeflenmektedir. Korumal iyerleri belediye, kamu veya zel dier kurumlar tarafndan desteklenen iyerleri olarak planlanmaktadr. Mevcut mevzuat kapsamnda alma Bakanlnn ibirlii ile almas dnlen birimlerde alan hastalar almalarnn karlnda kendi harcamalar iin gelir de kazanabilecektir. Ayrca uygun olan hastalarn, normal iyerlerinde (yarmal ilerde) zrl kontenjanndan i bulunmasna yardmc olmaya almak uygulanabilecek bir dier yntemdir. TRSMler hastann salk durumunun takibinden sorumlu merkez olacandan hastann yar-yol evi, korumal ev veya korumal iyerine gemesine karar veren ve sistemin merkezindeki kurum olarak i grecektir. lkemizdeki toplum yaps nedeni ile hastalarmzn ou, giderek azalmakla birlikte halen ailelerinin yannda yaamaktadr. Ailelerinin yannda yaayan hastalar iin de TRSMler gn iinde vakitlerini geirebilecekleri tedavi ve terapilerinin srdrld merkezler olarak ilev grecektir. Ailesiyle yaayan hastalarn ou tm gnn evde geirmekte, aileden en az bir kii hasta bakm nedeni ile sosyal yaam ve retim srecinden uzak kalmaktadr. Aileler sadece farmakolojik tedavi konusunda destek almakta bunun dnda kendilerini yalnz hissetmekte ve zaman iinde hasta ile ailesi arasnda ilikiler bozulmaktadr. Mevcut insan gcnn yetersizlii, hastasn hastaneye getiren aileye poliklinik ortamnda, hasta ve hastalk hakknda bilgi vermeyi ve ynlendirmeyi ok gletirdiinden aileler bazen ne yapacaklarn bilememekte ve sorun yaamaktadrlar. Bu sorunun TRSMlerde ailelere ynelik eitim programlar hazrlanmas ve her hastann ailesiyle birlikte o hastaya zg bireysel yaklam metodunun planlanmas ile zlebilecei dnlmektedir. 3.2.2.2. Ar Ruhsal Hastal Olan Kiilerin Bakm Ar ruhsal hastal olan kiilerin %10unun uzun vadede bakma ihtiya duyduu dnlmektedir. Avrupa lkelerinde izofreni hastalarnn yaklak %50si aileleri ile yaarken lkemizde bu orann %95den fazla olduu tahmin edilmektedir. ABDde NIMH (National Institute of Mental Health) verilerine gre sokakta yaayan insanlarn 1/3-1/4nde ar ruhsal hastalk saptanmtr. lkemizde, stanbulda k aylarnda sokakta yaayan insanlarda yaplan bir almada ise almaya alnan grubun %85,7sinde Eksen Ide yer alan bir psikiyatrik hastalk; %43,1inde ise psikotik bozukluk saptanmtr. lkemizde ar ruhsal hastal olan kiilerin bakm hizmetlerinde aksaklklar mevcuttur. Yukarda da belirtildii gibi Trkiyede izofreni hastalar iin aile ile yaama
Sayfa 30
oran yksektir. Modernleme sreci ile birlikte aile ile birlikte yaama oranlarnn decei ve bakm yata says ihtiyacnn artaca ngrlebilir. Mart 2011 itibariyle ar ruhsal zrller iin RSHHlerinde 550 yatan bakm yata olarak kullanld tespit edilmitir. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumunun (SHEK) mevcut yatl bakm merkezlerinden ve zel bakm merkezlerinden yakn zamana kadar sadece bedensel ve zihinsel zrl bireyler faydalanabilmekte iken, 2007 ylndan itibaren hem SHEK kamuya ait bakm evlerine, hem de zel sektr zel bakmevlerine gittike artan bir ekilde ruhsal zrl kiileri de kabul etmeye balamtr. SHEKin kurumlarnda kalan yaklak 4500 zrlnn 800 kadarnn ruhsal zrl olduu tahmin edilmektedir. 2010 yl sonlarndan itibaren mevzuatta yaplan deiiklikten sonra zel bakm kurumlarnn hem says, hem de bunlarn ruhsal zrl kabul etme oran hzla artmaya balamtr. Ancak ruhsal zrllere bakm hizmeti verilen bu kurumlarda psikiyatrik tedavi konusunda skntlar yaanmaktadr ve bu skntlarn giderildii yeni bir yaplanmaya gereksinim vardr. Mart 2011 itibariyle zel sektre ait 84 bakm evinin, en by 360 yatak kapasiteli olmak zere toplam 7526 yata mevcuttur. Bunlardan toplam 6836 yata bulunan 71 tanesi ruhsal zrl de kabul etmektedir. Bu kurumlarda kalanlarn 1/5inin ruhsal zrl olduu tahmin edilmektedir. Toplamda yaklak 2500 (her 100 bin kiiye yaklak 3 yatak) ruhsal zrlnn bakm kurumlarnda kald sylenebilir. Bu konuda Tablo.7.de gsterilen baka lkelerin bakm yata saylaryla kyaslandnda lkemizdeki bakm hizmetinin gelitirilmesi gerektii grlmektedir. Tablo.7. DS Avrupa Blgesi lkelerinde Ruh Sal Alannda 100 Bin Kiiye Den ve Salk Kurumlar Dnda Yer Alan Bakm Yata Saylar (2008). lke Letonya Slovenya Finlandiya Rusya Federasyonu sve Romanya Bulgaristan Portekiz spanya
*DS verisi deildir.
Yatak Says 189,0 127,0 102,0 90,0 80,0 75,0 59,0 34,0 27,6
lke Polonya Azerbaycan Srp Cumhuriyeti ek Cumhuriyeti Bosna Hersek Federasyonu Slovakya Grcistan Hollanda Trkiye*
Yatak Says 13,0 12,0 12,0 12,0 11,7 6,0 3,6 1,0 Yaklak 3,0
Ruhsal zrllerin bakmnda ada yaklam, toplum iinde apartman dairelerinde kk gruplar halinde yaamalardr. Bu nedenle oluturulacak bakm yataklar toplum iinde kk gruplar barndran evler veya ev topluluklar eklinde olmaldr. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan
Sayfa 31
3.2.2.3. Ruh Sal Hastalarnn stihdam Dnyada ar ruhsal hastal olanlarn istihdam ile ilgili temelde iki yntem olduu gzlenmektedir: Birincisi, i kolar aracl ile hastalarn yarmal bir ie yerlemesini salamak, ikincisi ise korumal iyerlerinde istihdam salamaktr. Bunlar aarsak: a. Yarmal iler: Herkesin bavurup alt ilerdir, hasta i bulma ve alma konusunda ynlendirilir, i kou endirekt olarak hastann i bulmasna ve srdrmesine yardmc olur. b. Korumal iyerleri: zerk alma kurallarna bal olup hastalarn gelir elde edebilecekleri bir tarzda iletilmektedir. Bu sayede kiinin hem retime katlmas hem de rehabilitasyonu hedeflenmektedir. Ruh sal alannda u ana kadar lkemizde i kou veya korumal iyeri uygulamas yoktur. Trkiyede bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerindeki engeller nedeni ile alma gcn kaybetmi kiilerin istihdamna ynelik yasa ve ynetmelikler olmasna ramen Eyll 2008 verilerine gre KURa kaytl Ruh hastalklar grubundaki zrller grubundaki 7728 bavurunun sadece 650 kiisi bir ie yerletirilmi durumdadr. Ruhsal zrllerin almasnda dier zrl gruplarna gre farkllklar mevcuttur. Bedensel ve zihinsel zrller de damgalanma ve ayrmclk sebebiyle madur olsalar da bu sorun ruhsal zrller iin her alanda olduu gibi alma alannda da daha byk sorundur. Bedensel ve zihinsel zrller kapasitelerine uygun bir ie yerletirildikten sonra yaamlar zrl olmayan insanlar gibi devam edebilmektedir. Ancak ruhsal zrllerin her trl tedavi ve tedbire ramen yeni bir atak geirme ihtimalleri hep olduundan sre her defasnda yeniden balayabilmektedir. lkemizde zrllere yaplan sosyal destekler zrlnn bir ie girmesiyle son bulduundan ruhsal zrller atak geirebilme kayglarndan dolay aldklar sosyal destekleri kesip bir ie girip almaya imkanlar olsa bile cesaret edememektedirler. Bu konuda baka lkelerde olduu gibi ie giren zrlnn ald sosyal destein iten ktnda yeniden balatlmas gibi bir uygulamaya gemek gerekmektedir.
Sayfa 32
3.3. YEN ORGANZASYON PLANI TEMELNDE HEDEF VE AKTVTELER 3.3.1. Ruh Salnn Gelitirilmesi ve Teviki Health promotion kelimesi karl olarak kullanlan saln teviki veya saln desteklenmesi belli bir salk amac veya program iin politik taahht, politik destek, sosyal kabul ve sistem destei kazanmak iin tasarlanm bireysel ve sosyal eylemlerin kombinasyonuna denmektedir. Bu tr bir eylem, sal ve salkl yaam tarzna ulalmasn destekleyen yaam koullarn yaratmak iin bireyler veya gruplar adna veya bunlar tarafndan yaplabilir. Destek, kitle iletiim ve multi-medya aralarnn kullanm, dorudan politik lobi yaplmas ve rnein karlarn tanmlanm konular etrafnda toplanmas vastasyla toplumun harekete geirilmesi dhil pek ok ekilde olabilir. Salk alanlar, toplumun her seviyesinde destek vermekten sorumludur. 3.3.1.1. Damgalama ve Ayrmcla Kar Farkndaln Oluturulmas Damgalanma ruhsal rahatszl olan bireylerin karlatklar en nemli sorunlardan biridir. Hastalarn kendilerine saygsn azaltan, aile ve evreyle ilikisini bozan, sosyallemelerini engelleyen, zgrce yaama ve alma haklarn ellerinden alan bir tutumdur. Sonuta hastalar hastalklar sebebiyle her vatandan sahip olduu sradan bir insan gibi yaamak hakkna sahip olamamaktadrlar. Toplumda ok yaygn olan ruh sal bozuk olan kiiler daha ok iddet gsterirler ve tehlikelidirler, ruhsal hastalk kiisel zayflktan dolay oluur, ruhsal hastalar tedavi edilemezler gibi yanl bilgi ve nyarglar sebebiyle oluan damgalama ve ayrmclkla mcadele etmek gerekir. Damgalama ve ayrmclkla mcadelenin etkili olabilmesi iin hasta ve hasta yaknlarnn kurduklar dernekler, salk alanlar, sivil toplum kurulular, medya, meslek kurulular ve resmi organlar hep birlikte hareket etmelidirler. DS bu mcadelenin belirli bir program dahilinde yaplmasn ve eylem plannn oluturulmasn nermektedir. 3.3.1.2. Kadna Ynelik iddetin nlenmesi Kadnlara ynelik aile ii iddet, kadnlarla erkekler arasnda eit olmayan g ilikilerinin sonucu meydana gelen ve zel yaam iinde olduundan dolay genellikle gizli tutulan, tespit edilmesi zor bir sorundur. Birlemi Milletler Kadna Ynelik iddetin nlenmesi Bildirgesinde kadna ynelik iddet, ister kamusal isterse zel yaamda meydana gelsin, kadnlara fiziksel, cinsel, psikolojik ac veya strap veren ya da verebilecek olan cinsiyete dayal bir eylem uygulama ya da bu tr eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi olarak zgrlkten yoksun brakma eklinde tanmlanmaktadr. Aile ii iddet organ travmalarna, geici veya kalc sakatlklara, yetersiz beslenmeye, kronik hastalklarn artmasna, madde bamllna, kronik arya, korunmasz cinsel ilikiye girmeye, pelvik enflamatuar hastalklara, jinekolojik problemlere, dklere, dk arlkta ocuk doumlarna, anne lmlerine, intiharlara neden olabilen nemli bir halk sal sorunudur. iddet maduru ve risk altndaki kadnlarda depresif belirtiler, organik nedenlerle aklanamayan bedensel yaknmalar, uykusuzluk, youn korku ve kayg duyma sk rastlanan belirtiler olarak bildirilmektedir. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 33
Bu kiilerin yardm alabilecekleri hizmet alanlar arasnda belki de en bata salk hizmetleri gelmektedir. iddet maduru ve risk altndaki kadnlarn en ok salk sektrnde alanlara gven duyabildikleri ve en ok onlardan yardm talep edebildikleri salk hizmeti sunanlar tarafndan bilinmesi gereken nemli bir noktadr. 2006/17 sayl "ocuk ve Kadnlara Ynelik iddet Hareketleriyle Tre ve Namus Cinayetlerinin nlenmesi in Alnacak Tedbirler" konulu Babakanlk Genelgesi ile koordinatr kurum olarak belirlenen Kadnn Stats Genel Mdrl bir eylem plan hazrlamtr. Bu eylem plan kapsamnda Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl bnyesinde Ruh Sal Daire Bakanlnn yrtt Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Program balatlmtr. Balatlan bu programn temel amac: iddetin kadn sal zerine etkilerini azaltmak ve gelecekte kadna ynelik iddet olgularn nlemek olarak belirlenmi; alt hedefler de: Aile ii iddete urayan kadna ynelik hizmetleri temel salk hizmetlerine entegre etmek, Aile ii iddete urayan kadna yaklam ve mdahale konusunda salk personelinin duyarlln ve yeterliini gelitirmek, Aile ii iddete urayan kadnlara ynelik kayt-bildirim ve izlem mekanizmas oluturmak, Sektrler aras koordinasyon ve ibirliini gelitirmek, Toplumu bilinlendirme almalarna katkda bulunmak, olarak belirlenmitir. Kadnn Stats Genel Mdrl ile 2008 ylnda imzalanan protokol kapsamnda Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Programnda ilk aamada salk personeline farkndalk kazandrlmas ve bilgi-becerilerinin arttrlmasna ynelik almalar balatlmtr. Proje kapsamnda Kadnn Stats Genel Mdrl ile ortaklaa yrtlen almalarla toplam 424 salk personeline eitici eitimi verilmitir. Kasm 2010 itibar ile 59.534 salk personelinin eitimi tamamlanmtr. Bu konuda Program dorultusunda almalara hassasiyetle devam edilmelidir. 3.3.1.3. ocuk stismarnn nlenmesi Bedensel ruhsal ve cinsel geliimin henz tamamlanmad 0-18 ya dnemindeki ocuklarn, kendilerine bakmakla ykml olan kimseler veya dier yetikinler tarafndan kaza sonucu olmayan fiziksel, duygusal, zihinsel ve cinsel geliimlerini engelleyen ya da beden veya ruh salklarna zarar veren durumlarla kar karya braklmasna ocuk istismar denmektedir. ocuun bedensel olarak salkl olmasna ramen fiziksel veya psikolojik geliimi iin gerekli ihtiyalarnn karlanmamas ise ocuk ihmali olarak tanmlanmaktadr. ocuk istismar phesiz yzyllardr vardr, ancak bir salk sorunu olarak ele aln yenidir. Fiziksel istismara ynelik almalar 1962 ylnda yaynlanan Dvlm ocuk Sendromu konulu makaleden sonra balamtr. Cinsel istismar konusu 1970lerde Amerika Birleik Devletlerinde artan vaka bildirimleri ile birlikte salk sorunu olarak grlmeye balanmtr. Yine 1970lerde Kanada ve ngilterede de benzeri bildiriler yaynlanmtr.
Sayfa 34
Dou lkelerinden bildirimler ise daha sonraki yllarda balamtr. Duygusal istismar ise 1980lerden sonra tartlmaya balanmtr. ocuk istismar ve ihmali boyutlar iyi bilinemeyen ok ciddi toplumsal bir sorun olmasnn yan sra, yol at bedensel, zihinsel ve psikolojik bozukluklar ile bireylerde yaam boyu i gc yitimi, uzun sreli ve yineleyici tetkik ve tedaviler nedeniyle de nemli ykler getiren bir salk sorunudur. Ancak ocuk istismar zellikle aile bireylerinden biri tarafndan yapldnda genellikle st rtld ve bildirimi yaplmadndan sorunun bykl tam tespit edilememektedir. Dnya Salk rgt yaynlad raporda, 2002 ylnda 15 yan altnda tahminen 31.000 ocuun ldrldn, tam says bilinmemekle birlikte bu lmlerin byk ksmndan aile yelerinin sorumlu olduunu, dk ve orta gelirli lkelerde lmle sonulanan istismar riskinin yksek gelirli lkelere gre iki kat daha fazla olduunu bildirmitir. Yine ayn raporda 18 yana kadar olan erkek ocuklarn %8inin, kz ocuklarn ise %25inin eitli ekilde cinsel istismara maruz kaldn; ocuk istismarna bal lmlerin %61inin nlenebilir lmler olduunu; istismara urayan ocuklarn sklkla iyi bir deerlendirme yaplmadan evlerine geri gnderildiini, ilerleyen dnemde bu ocuklarn %510unun ldrldn, %35-50sinin hasara uratldn bildirmitir. Trkiyede yaplm almalara bakacak olursak: Babakanlk Aile Aratrma Kurumunun yapt bir almada, 1995 ylnda 7-14 ya grubunda ocuklar olan ailelerin %43nde aile ii fiziksel iddet, %53nde szel iddet olduu ve bu ailelerin %46snda ocuklara ynelik fiziksel iddet uyguland saptanmtr. stanbulda 9-11inci snflarda okuyan 1871 kz renci ile yaplan bir almada rencilerin %11,3 ocukken kendilerine istemedikleri bir ekilde dokunulduunu, %4,9u ise cinsel ilikiye zorlandklarn, %1,8i ise ensest iliki yaadklarn bildirmilerdir. 1262 niversite rencisinde ocukluk a istismar, cinsel ynelim ve intihar davrannn incelendii bir baka aratrmada da katlmclarn %28,1i ocukluk dnemlerinde cinsel istismara uradklarn bildirmilerdir. Trkiye'de ocuk istismar konusunda yaplan aratrmalarn gzden geirildii dier bir almada ise duygusal istismarn %78 gibi yksek bir oran ile ilk srada geldii tespit edilmitir. Duygusal istismar tek bana grlebildii gibi fiziksel ve cinsel istismarla birlikte de grlebilmektedir. Fiziksel ihmal veya istismar vakalarnn %90nda duygusal ihmal veya istismarn olduu da saptanmtr. Tm bu veriler salk alanlarnn ve toplumun farkndalnn artrlmasnn istismarn nlenmesi ve erken tanlanmas iin nemli olduunu gstermektedir. lkemizde mevcut sistemde, istismara urayan, ihmal edilen ocuklarn tan, tedavi, bildirim, izlem ve adli ilem srelerinde eitli aksaklklar yaanmakta, bunun sonucunda da istismara etkin bir biimde mdahale edilememektedir. Tbbi ve adli ilemler srasnda ocuklarn yaantlarn uygunsuz koullarda defalarca dile getirmesine neden olunmakta, bu da ocuun urad travmay iddetlendirmekte ve bazen yeni bir travma yaamasna sebep olmaktadr. Bu kurumlarda ocukla grme yapan kiiler, ou zaman ocuun ruhsal durumunu gzetebilecek grme yapma eitimi almam kiiler olmaktadr. Zaten madur olan bu ocuklarn bu konuda zellemi kurumlarda deerlendirilmesi bu sreci daha az rselenme ile geirmeleri iin gereklidir. Bu zellemi kurumlarn istismara urayan ocuklarla grme yapmak iin eitim alm kiileri istihdam etmesi gereklidir. Konu ile ilgili kolluk kuvvetleri, adli merciler, sosyal hizmetler gibi kamu kurum temsilcilerinin Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 35
istismara urayan ocukla mkerrer grmelerden kanmas, ocukla uzman kiilerin yapt grmeyi izlemeleri, kendi kurum ileyileri iin gerekli olan raporlar bu izlem sonucu oluturmalar, mahkemeler ve ilgili dier tm kurumlarn mmkn olduu lde bu grme ve raporlar esas kabul etmesi nemlidir. Bu amala, 2009 ylnda Adalet Bakanl, ileri Bakanl, MEB, Salk Bakanl, SHEK, Yargtay, Adli Tp Kurumu, Emniyet Genel Mdrl, Jandarma Genel Komutanl, Diyanet leri Bakanl ve Baronun katlmlar ile bir alma balatlm ve yaplan bir dizi toplantdan sonra alnan kararlarn ilerliini grmek amacyla Ankarada ilk pilot ocuk zlem Merkezi (M) 2010 ylnda almtr. Yaplan gzlemlerde uygulamann ocuklar asndan olduka faydal olduu tespit edilmi ve ilgili kurumlarn ortak kararyla ocuk izlem merkezi saysnn yakn zamanda 12ye karlmasna karar verilmitir. Bu arada ilgili kurumlar tarafndan bu konuyla ilgili yasal mevzuatta ihtiya duyulan yeni dzenleme almalarna balanmtr. 3.3.1.4. ntiharn nlenmesi ntihar btn dnyada nemli halk sal sorunlar arasndadr. ntihar oran, lkeler arasnda her 100 bin kiide 3 ile 45 arasnda deimektedir. ntihar giriimi biyolojik, genetik, psikolojik, sosyolojik ve evresel faktrler sonucu ortaya kmaktadr. ntihar dnya genelinde 15-19 ya grubundaki genlerin lm sebebinin ilk be nedeni arasnda yer almaktadr. Yaplan aratrmalar intihar giriiminde bulunan kiilerin byk ounluunun tan konabilir bir ruhsal bozukluu olduunu gstermektedir. ntihar giriiminde bulunan hastalarn %40-60 bu giriiminden nceki ay ierisinde bir hekime bavurmaktadr ve pek ou psikiyatri uzman yerine pratisyen hekimi tercih etmektedir. Bu sebeple intihar nlemede birinci basamak salk alanlar ok nemlidir. Birinci basamak salk alanlar topluma en yakn, en uzun iliki kuran ve toplum tarafndan kabul edilen kiilerdir. Dolaysyla toplumla salk hizmetleri arasnda en nemli aracdrlar. Birinci basamak alanlar intihara yakn kiileri belirlemek, tanmlamak ve ynetmek konusunda en etkili konumdadr. Bu kiileri tanma, deerlendirme, ynetme ve sevk etme intihar nlemede en nemli admdr. lkemizde psikiyatri uzman ve ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzman saylar yeterli deildir. Bunun iin intihara zemin hazrlayan en yaygn bozukluklar arasnda olan depresyon gibi bozukluklarn tedavisinin birinci basamakta da yrtlmesi gerekmektedir. Nitekim svete pratisyen hekimlere depresyonun tan ve tedavisi konusunda eitim verilmesiyle intiharn azald tespit edilmitir. Bakanlmzca 2004 yl itibariyle bireylerin ruh sal dzeylerini ykseltmek ve intihar giriiminde bulunmu bireyler ile dier kriz durumlaryla karlaan kiilerin tbbi tedavilerinden sonra psikososyal destek hizmetlerini salamak amacyla intihara mdahale almalarna balanmtr. Acil Serviste ntihar Giriimlerine Psikososyal Destek ve Krize Mdahale Program gelitirilerek Bakanlmza bal devlet hastaneleri acil servisleri bnyelerinde oluturulan ve halen 50 ilde 103 birim olarak hizmet veren Psikososyal Destek ve Krize Mdahale Birimleri aracl ile anlan programn yrtlmesine devam edilmektedir. lkemizde aile hekimlii sistemine geildiinden Psikososyal Destek ve Krize Mdahale Programnn aile hekimlii sistemine entegre edilmesi gerekmektedir.
Sayfa 36
ntihar gen yalarda daha sk ve artan bir sorun olduundan, nlenmesi konusundaki faaliyetlerde Milli Eitim Bakanl ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl gibi payda kurumlarla koordineli allmaldr. 3.3.1.5. Afet ve Travmalarn Ruhsal Sonularnn nlenmesi lkemiz deprem kua zerinde olduu iin bazlar ok iddetli olabilen depremler ile sel, dmesi, toprak kaymas gibi doal afetler ska yaanmaktadr. Ayrca lkemizde yangn, i kazas, doal gaz patlamas gibi olaylar da seyrek deildir. Tm bunlara maruz kalan, bazen geni kitleler bazen de bireyler olay annda, hemen sonrasnda veya uzun yllar boyunca psikolojik olarak etkilenebilmekte ve bazen psikiyatrik mdahale gerekmektedir. Afet veya travma sonras oluan stresi en aza indirmek ve ileri dnemlerde rahatszlklarn ortaya kmasn engellemek iin proaktif mdahalede bulunmak gerekir. Afet yada travma an ve hemen sonras kaotik bir sretir. htiyalarn en yksek, kaynaklarn en az olduu bu dnemde insanlar zamana kar bir yar yapmak zorundadr. Fizyolojik ve maddi ihtiyalarn n planda olduu bu dnemde olayn oku psikolojik ihtiyalar glgeler. Ancak barnma, yemek, gvenlik gibi temel fizyolojik ihtiyalarn belirli bir dzeyde karlanmaya baland ve kaotik ortamn biraz getii dnemde psikolojik ihtiyalar n sray alr. Psikolojik sorunlar fizyolojik ihtiyalarn artmasna sebep olduu gibi karlanmas ve ba edilmesi her zaman mmkn olmayan problemlere de sebep olabilirler. Bu dnemde kitlelere veya bireye salkl mdahalede bulunulmazsa ileride yaanabilecek sorunlarn daha ok bymesi muhtemeldir. zellikle geni kitleleri etkileyen afetler kiinin yaralanmas veya sakatlanmas, yaknlarn lm veya sakat kalmas, kiinin bunlar kt artlarda grmesi ve yaamas, aresizlik, imkanszlk, bir ey yapamama, ie yaramama duygularnn youn yaanmas, olaylardan veya sonularndan bir ekilde sorumlu olduunu dnme, bakalarn sulama ve intikam alma dnceleri, z saygy kaybetme, intihar dnceleri, temel fizyolojik ihtiyalarn karlamamas sebebiyle regrese olma veya sululuk duyma gibi youn psikolojik sreler yaanabilir. Bu sreleri yaayanlarn ou akut stres bozukluu semptomlar gsterse de ok az post-travmatik stres bozukluu tans alr. Ancak bu zorlu srelere mutlaka mdahale edilmeli ve kitleler veya birey desteklenmelidir. Bu mdahale veya destein nasl yapld ok nemlidir. zellikle byk afetlerde bazen psikolojik destek verenler de post-travmatik stres bozukluu yaabilmektedir. lkemizde afet yaandnda veya travmatik byk bir olay olduunda kamu tarafndan ivedilikle kriz mdahale masas oluturulmaktadr. Krizi ynetmeyle grevli bu masa zellikle akut dnemdeki kaosu zmeye ve lojistik unsurlarn sevk ve idaresine alr. Sosyal sorunlar daha ok gvenlik perspektifiyle ele alan bu yaplanma, psikolojik destek konusunda yetersiz kalabilmektedir. Ruh sal hizmetlerine dier salk hizmetlerinin aksine akut dnemde fazla ihtiya hissedilmezken ilerleyen dnemde hissedilir. Bu da verilecek hizmetlerin bata az ama giderek artan ekilde daha uzun sreler iin planlanmasn gerektirir. Ancak genelde ruh sal hizmetlerinin farkllklar gz nne alnmadan, psikiyatristler ve psikologlar dier salk alanlar gibi ilk gnler youn olarak kriz blgesine gnderilirler ama ihtiyacn daha ok olduu ilerleyen gnlerde insan kayna
Sayfa 37
sknts yaanr. Bazen akut dnem getikten sonra ba gsteren sorunlara o an zm getirilmeye allmakta ancak zm iin yaplanlar yeni sorunlara sebep olabilmektedir. Gemi tecrbeler gstermitir ki, afet veya travmalarda sosyal ve psikolojik destek kamu yerine arlkl olarak sivil toplum kurulular tarafndan verilmektedir. Ancak her kurulu kendi bana ve kendi yntemiyle hizmet rettiinden bazen iyi niyetli bu abalarn kendisi sorunlara sebep olmaktadr. Krize psikolojik destek ve psikiyatrik mdahale iin nceden hazrlk yapmak gerekir. Hazrlanacak eylem plannda kriz masasndan balayan ve olay yerine uzanan bir hiyerarik yaplanma belirlenmeli, olay tiplerine gre kimin, neyi, ne zaman ve nasl yapaca tespit edilmelidir. Afetzedeler dnda dier salk ekipleri ve yardm grevlilerine verilecek destek ve eitim hizmetleri de planlanmaldr. Psikolojik destekler iin hedefler belirlenmeli ve uygulamada bu hedeflerin snrlarnn almasna izin verilmemelidir. 3.3.2. Ruh Sal Hizmetlerinin Birinci Basamak Hizmetlerine Entegrasyonu lkemizde ruhsal hastal olan alt kiiden ancak biri yardm aramaktadr. Dnya Salk rgtnn 1988 ylnda 11 lkede, Ruh Sal Hizmetine Ulam Yollar Grme Formu kullanarak yapt aratrmada ruhsal yaknmalarla ilgili ilk bavurunun Avrupa lkeleri ve Kbada arlkla pratisyen hekimlere, Kenyada psikiyatri d uzmanlara, Hindistan ve Pakistanda ruh sal birimlerine, Endonezyada ise geleneksel tedavicilere yapldn gstermitir. Benzer bir yntemle Ankarada yaplan almada hastalarn yarsnn dorudan ruh sal uzmanna ulat, yarya yaknnn dier uzmanlara bavurduu, pratisyen hekimlere bavurunun ise ok dk dzeyde olduu bulunmutur. Erzurumda ayn yntemle yaplan baka bir almada ise hastalarn yarya yaknnn psikiyatri d uzmanlara bavurduu, bu oran sras ile pratisyen hekimler, psikiyatrlar ve geleneksel tedavicilerin izledii tespit edilmitir. almalar, blgesel farkllklar olsa da lkemizde ruhsal rahatszlklarda hasta sevk zincirinin arzuland ekilde ilemediini, pratisyen hekimlere mracaatn beklenenin ok altnda olduunu, ilk bavurunun dorudan psikiyatri uzmanna olduka fazla yapldn gstermektedir. Oysa lkemizde hem erikin hem de ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar alannda uzman ann olduu, buna ek olarak psikiyatrik hastalklarn sklnn ve hastalk yknn fazla olduu gz nne alndnda, baz ruh sal hizmetlerinin birinci basamakta verilmesinin daha uygun olacan dndrmektedir. lkemizde 2010 yl sonu itibariyle tm illerde aile hekimi uygulamasna geilmitir. Ruh sal hizmetlerinin sunumunun da bu yeni modele adapte edilmesi gerekir. Aile hekimlii uygulamasnda hekim-hasta ilikisinin daha uzun sreli ve yakn olduu dnldnde ruh sal hastalarna hizmetin birinci basamakta verilmeye balanmas ve gerek olduunda ikinci veya nc basamaa sevki daha uygundur. leride evde salk hizmetleri, toplum ruh sal merkezleri, madde bamll toplum temelli tedavi merkezleri, genlik evleri ve toplum merkezleri uygulamalarnn daha yaygnlamas planlandndan aile hekimleri ile bu merkezlerin koordineli almalar gerekmektedir. Ruh sal hizmetlerinin birinci basamak hizmetlerine entegrasyonu iin ncelikle buralarda alanlara ruhsal hastalklarn tan, tedavi ve takipleri hakknda srekli hizmet ii Ulusal Ruh Sal Eylem Plan
Sayfa 38
eitim planlanmaldr. Evde salk hizmetleri ve toplum ruh sal hizmetleri, bamllk tedavisi hizmet modeli gibi toplum temelli uygulamalar ile damgalama ve ayrmclkla mcadele, ocuun psikososyal geliimini destekleme program, kadna ynelik aile ii iddet ve salk sonularn erken tanlama, intihar erken tanma gibi riskli gruplara ynelik yrtlmekte olan koruyucu ruh sal programlarnn aile hekimlii sistemine entegrasyonunun salanmas gerekmektedir. Bu amala aile hekimlerine ve birinci basamak alanlarna bu sistemler ve kurumlar hakknda bilgi verilmeli ve ibirlii iin tedbirler alnmaldr. 3.3.2.1. Ruh Sal Alannda Aklc la Kullanm Son yllarda yaplan baz almalar psikotrop ila kullanmn gerektiren hastalk skl ile aklanamayacak dzeyde psikotrop ila kullanmda art olduunu gstermektedir. Psikotrop ila reete edenlere baktmzda en fazla pratisyen hekimlerin daha sonra psikiyatri d uzman hekimlerin geldii grlmektedir. Bu durum psikotrop ilalarn kullanm ile ilgili aklc ila kullanm klavuzlarnn gerekliliini akla getirmektedir. Pratisyen hekimlere ynelik olarak yaklak 20 yldr ruh sal eitimleri dzenlenmesine karn hastalarn byk oranda bavurduu psikiyatri dndaki uzman hekimlere ynelik bu tr programlar bulunmamaktadr. Bu nedenle birinci basamak alanlarna ynelik planlanan eitimlere psikiyatri d uzman hekimler de dahil edilmelidir. 3.3.3. Psikiyatri Yatak Saysnn Dzenlenmesi 3.3.3.1. Genel Hastanelerde Psikiyatri Yatak Saysnn Arttrlmas Trkiyede Ekim 2010 verilerine gre toplam 7356 psikiyatri yata bulunmaktadr ve toplam yatan %53,5i RSHHleri iinde yer almaktadr (Tablo.2. ve Grafik.2.). RSHHlerdeki 668 adli psikiyatri yata, 184 alkol ve madde bamll yata ve 564 kronik hasta bakm yata dnda toplam 2516 yatak genel psikiyatri hizmetleri iin kullanlmaktadr (Tablo.3.). niversite ve zel sektre ait tm yataklarn da bu amala kullanld kabul edilirse genel psikiyatri hizmetleri iin kullanlan yatak says 5940 olmakta ve 100 bin kiiye 8,1 yatak dmektedir. Halen salk bakanlna bal genel hastanelerde 21 birimde 10 yataktan az olmak zere (ortalama=5,8) toplam 101 birimde 1999 yatakla psikiyatri hizmeti verilmektedir. 1 ile 6 yataa sahip (ortalama=2,5) 71 birimde ise toplam 187 yatak aktif olarak kullanlmamaktadr. Bakanlmz ruh sal hizmetlerinin toplum temelli modele dntrlmesi kararn almtr. Bu modelde blge hastanesi uygulamasna son vermek gerekmektedir. Salk Bakanl tarafndan lkemiz 29 salk blgesine ayrlmtr ve bu blgelerin hasta yataklar dahil tm salk hizmetleri yaplanmas yeniden organize edilmektedir. Bu yeni yaplanmaya uygun olarak 8 blge hastanesinin yatak saylarnn azaltlmas ve zamanla bu hastanelerin sadece bulunduklar ile hizmet vermesi ve toplum temelli modele uygun olarak yeni alacak psikiyatri yataklarnn genel hastaneler iinde olmas planlanmaktadr. Tablo.10.da her hastanede ka yatak almasnn planland detayl olarak gsterilmitir. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan
Sayfa 39
Detaylar Tablo.8de gsterilen yeni planlamada ruh sal hastaneleri de dahil olmak zere en az 10-15 yataktan oluan 180 birimde hizmet verilmesi planlanmtr. Her birimdeki yatak says hesaplanrken nfus younluu bata olmak zere birok parametreye baklmtr. Tablo.8. Salk Bakanl Hastanelerinde Planlanan Genel Psikiyatri Yataklarnn Dalm. Yatak Saylar 10-15 Merkez Says Toplam Yatak 19 270 20 47 940 25-35 40-50 60-90 100-160 48 1395 27 1135 22 1610 14 1640 200 2 398 600 1 600 180 7988 TOPLAM
Plan sonucunda genel psikiyatri iin kullanlan Bakanlk hastanelerindeki yatak says %76,9 orannda artarak 4515den 7988e kmaktadr. niversiteler ve zel sektrn yataklaryla birlikte lkemizdeki toplam genel psikiyatri yatak says %58,5 orannda artarak 5940dan 9413e kmakta ve 100 bin kiiye 12,9 yatak dmektedir. Bu arada 7356 olan tm psikiyatri yatak says yaplmas planlanan 2350 adli psikiyatri yatayla birlikte %59,9 artarak 11763e kmaktadr (Tablo.9.) Tablo.9. Planlanan Bakanlk Psikiyatri Yataklar ile Dier Kurum Yataklarnn Dalm. Birim Says Yatak Says Birim Says Yatak Says (imdiki) (imdiki) (Planlanan) (Planlanan) SB RSHH - Genel Psikiyatri SB RSHH - Adli Psikiyatri SB RSHH - AMATEM* SB RSHH - Kronik Bakm** SB Genel Hastaneler niversiteler zel RSHH zel Genel Hastaneler 8 5 5 3 101 35 5 20 2516 668 184 564 1999 968 415 42 172 35 5 20 6608 968 415 42 % 231 8 23 1380 2350 Art % (-45) % 252
* SB THGM tarafndan ayr planlanacak
** Sosyal Hizmetlere devredilecek
Sayfa 40
Tablo.10. Salk Bakanl Hastanelerinde Planlanan Psikiyatri Yatak ve TRSM Saylar.

100bin Kiiye Den Psk. Yatak Says 12,6 6,8 8,6 6,5 10,6 9,3 9,1 9,6 9,3 l Toplam Psikiyatri Yatak Says 260 40 60 35 40 30 424 185 10 Planlanan Psikiyatri Yatak Says Almas Planlanan TRSM Says 5 910 311 125 176 282 76 63 400 271 75 80 350 426 180 250 350 200 200 400 150 75 800 375 150 150 400 300 180 3056 3056 308 622 239 250 250 400 200 276 75 100 250 200 100 1000 904 675 300 A B B 225 179 100 300 200 150 80 40 20 25 20 10 1 1 108 3 1920 106 198 20 15 20 20 20 20 20 1 1 1 4650 40 30 60 35 20 2062 30 20 20 40 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 324 1 377 538 701 588 l Nfusu (2009) Planlanan Yatak Says 1400 600 500 Var Olan Yatak Says Hastane Rl A A A A B B A B C A A B B A A B A A A A A B B B B A A
Hastane
Kamps (Adana RSHH) Adana ukurova D.H. Adana Numune EAH. Adana Adana D.H. Adana Kozan D.H. Adana Ceyhan D.H. Adyaman D.H. (Yeni) Adyaman Adyaman Kahta D.H. Adyaman Besni D.H. Afyon Afyonkarahisar D.H. Ar D.H. Ar Patnos D.H. Doubeyazt D.H. Aksaray Amasya Merzifon D.H. Kamps Etlik Kamps Bilkent Ankara Keiren EAH. Ankara EAH. Ankara Sincan D.H. (Yeni) Mamak D.H. (Yeni) Ankara Polatl Duatepe D.H. Glba D.H. ubuk D.H. Antalya Kamps Antalya EAH. Antalya Antalya Kepez (Yeni) Antalya Alanya D.H. Antalya Manavgat D.H. Ardahan Ardahan D.H. Aksaray D.H. Amasya D.H.
120 50
Sayfa 41
T. Psk. Ytk. 15 100 130 20 40 10 15 25 25 60 20 330 50 15 60 80 120 30
Hastane
Artvin
Artvin D.H. Aydn D.H.
B A A B A B B B A B B B A B AD B A AD A A B A B A B B A A B A A A
204 465 405 245
150 600 400 200 850
15 50 30 20 80 30 20 20 40 10 15 1 1 1 1 1 1 1
166
Aydn
Aydn Nazilli D.H. Aydn Ske F. Faik Kocagz D.H. Balkesir D.H. (Yeni)
979
Balkesir Bartn Batman Bayburt Bilecik
Bandrma D.H. Edremit D.H. Bartn D.H. Batman D.H. Bayburt D.H. Bilecik D.H. Bozyk D.H.
350 202 300 350 150 100 120 325 279 90 320
300 200 300 500 150 200 100 300 400 60 300 1200
1140
188 498 75 202 1
Bingl Bitlis Bolu Burdur
Bingl D.H. Bitlis Tatvan D.H. Bolu zzet Baysal RSHH. Burdur D.H. Kamps Bursa Drtelik RSHH. Bursa D.H.
25 25 60 20 80 120
256 328
1 1
272 252
808 525 179 308 128 500 238 700
400 400 200 300 130 500 250 300 400 1200
40 40 20 30
5 2551 12,9
Bursa
Bursa ekirge D.H. M.Kemalpaa D.H. negl D.H. Gemlik D.H.
1 1
anakkale ankr orum
anakkale D.H. ankr D.H. orum D.H. orum D.H. (Yeni) Kamps
50 15 25 35 80
1 1 1
478 185 541
Denizli Denizli Servergazi D.H. Diyarbakr Dzce Diyarbakr Kamps Diyarbakr D.H. (Yeni) Dzce Atatrk D.H.
2 304 200 1550 600 275 375 100 3 20 30 1
926
1515 335
Sayfa 42
Psk. Yatak/ 100bin Kii 9,0 10,2 11,6 10,6 8,0 13,3 7,4 9,8 7,6 22,1 7,9 10,5 8,1 11,1 8,6 7,9 9,0
Planlanan
Planlanan Psk. Ytk.
Hst. Rol
l Nfusu
Var Olan
TRSM
T. Psk. Ytk. 50 80 20 80 100 185 40 15 20 125 20 40 450
Hastane
Edirne D.H. Edirne Elaz Erzincan Erzurum Eskiehir Kean Elaz RSHH Erzincan D.H. Erzurum Kamps Eskiehir Kamps Eskiehir Yunus Emre D.H. Kamps ehitkamil D.H. Gaziantep Gaziantep Cengiz Gkek D.H. Gaziantep Nizip D.H. Gaziantep slahiye D.H. Giresun Gmhane Hakkari Giresun Prof Dr. A. . zdemir D.H. Gmhane D.H. Hakkari D.H. Hatay Antakya D.H. Hatay skenderun D.H. Hatay Hatay Samanda D.H. Hatay Krkhan D.H. Reyhanl D.H Hatay Drtyol D.H. Idr Isparta Idr D.H. Isparta D.H. (Yeni) Kamps zmir Atatrk EAH. zmir Bozyaka EAH. zmir Tire Dr.Erturul Aker D.H. zmir Buca Seyfi Demirsoy D.H. zmir zmir Tepecik EAH. zmir ili D.H.(Yeni) zmir demi D.H. zmir Menemen D.H. Torbal D.H. Kemalpaa D.H
A B AD A A A A A A B C A B B A A C C C B B A A A B A A
422 175 510 400
400 150 80 385 1300 780
35 15 80 20 80 80 20 120 20 30 15
1 395 1 1 1 1 1 551 213 774 755 12,7 14,5 9,4 10,3 13,2
618
600 1550
330 606 127 66 400 208 160 417 397 48 90 80 132 220
250 300 150 100 400 200 250 1000 500
4 1654 1 1 11,2
40 15 20 80 45
422 131 257
1 1 1 1448 8,6
150
1 1
125 250 700 1450 20 40 140 80 40 20 30 60 40 20 20
1 1 1 183 421 10,9 9,5
1110 688 227 406 735 30
700 400 200 400 1400 400 250 200 150 50
12
3868
B B B C
250 180 100 50
1 1 1 1
Sayfa 43
Psk. Yatak/ 100bin Kii 9,5 11,5 7,8 11,6
Planlanan
Planlanan Psk. Ytk.
Hst. Rol
l Nfusu
Var Olan
TRSM
T. Psk. Ytk. 110 25 30 25 25 126 35 35 25 15 195 180 55 80 185
Hastane Kahramanmara D.H.
A B B A A A A A A B B B B A A B B B C A A B B A B A AD B B B B
515 234 101 233 441 369 225
500 250 125 400 300 350 300 1548
90 20
2 1 1 1037 10,6
K. Mara
Kahramanmara Elbistan D.H. Afin D.H.
Karabk Karaman Kars Kastamonu Kayseri Krkkale Krklareli Krehir Kilis
Karabk D.H. Karaman D.H. Kars D.H. Kastamonu Dr.M. slamolu D.H. Kamps Krkkale D.H.(Y..H.) Krklareli D.H. Krklareli Lleburgaz D.H. Krehir D.H. Kilis D.H. Kamps Derince EAH. Kocaeli Glck D.H.
25 30 25 25 126 35 15
1 1 1 1 3 1
219 232 307 360 1206 281 333
215 301 266 300 162
600 250 300 300 200 1130
20 25 15 80 30 25 20 40
1 1 1 1 1 1 1522 12,8 1 1 1 223 122 11,2 12,3
331 210 298 184 65 1040 600 251 180 270 232 600 786 200 228 254 145
300 250 300 400 50 1040 400
Kocaeli
Kocaeli Darca D.H. Kocaeli Gebze Fatih D.H. Krfez Konya EAH. Konya Numune H.
160 3 1993 9,0
Konya
Konya Ereli D.H. Konya Akehir D.H. Ktahya D.H.
250 200 500 250 640 100 300 300 250 200
20
1 1
40 15 80 100 25 20 25 15
1 572 1 2 1 1 1 1 1332 13,9 737 10,9 9,6
Ktahya Malatya
Ktahya Tavanl D.H. Malatya Beyda D. H. Manisa RSHH. Manisa Akhisar D.H.
Manisa
Manisa Turgutlu D.H. Manisa Salihli D.H. Manisa Alaehir D.H.
Sayfa 44
Psk. Yatak/ 100bin Kii 11,4 12,9 8,1 6,9 10,4 12,5 10,5
Planlanan
Planlanan Psk. Ytk.
Hst. Rol
l Nfusu
Var Olan
TRSM
T. Psk. Ytk. 65 170 75 30 25 30 80 45 40 80 160 30 15 60 150 35
Hastane
Mardin D.H. Mardin Mardin Nusaybin D.H. Mardin Kzltepe D.H. Kamps Mersin Mersin Tarsus D.H. Mersin Silifke D.H. Mula D.H. Mula Mula Fethiye D.H. Mula Milas 75.Yl D.H. Mula Bodrum D.H. Mu Nevehir Nide Mu D.H. Nevehir Dr... Atasagun D.H. Nide D.H. Ordu D.H. Ordu Fatsa D.H. nye D.H. Osmaniye D.H. Osmaniye Osmaniye Dzii D.H. Osmaniye Kadirli D.H. Rize Sakarya Rize EAH. Sakarya EAH. Samsun Kamps Samsun aramba D.H. Bafra Nafiz Kurt D.H. Vezirkpr D.H. Siirt Sinop Sivas Siirt D.H. Sinop Atatrk D.H. Sivas Numune H. Kamps anlurfa anlurfa EAH. anlurfa Siverek D.H. anlurfa Viranehir D.H. rnak rnak D.H. rnak Cizre Dr.S. Cizreliolu D.H.
A B B A A B A B B B B A A A B B A C B A A A B B B A B A A A B B B B
150 50 79
400 150 200 1100
30 15 20 100 50 20 30 20 15 10 30 25 30 40 20 20 45
1 1 1 3 1 1641 10,4 738 8,8
722 160 501 223 173 77 289 300 330 438 317 279 305 75 165 354 410
600 200 500 200 150 100 300 300 300 450 300 300 500 70 165 354 800 400
1 1 802 1 9,4
1 1 1 1 1 1 1 1 1
404 284 340
724
471
40 80 120 20 20
1 2 2 1
320 861
162 202 190 202 250 504
200 250 150 400 200 600 950
1250 1 1 30 15 60 80 30 20 20 15 20 1 1 1 1613 68 61 143 133 200 200 200 200 1 1 1 430 1 1 304 201 633
529
400
Sayfa 45
Psk. Yatak/ 100bin Kii 7,4 8,8 8,8 11,0 9,6 12,5 9,3 12,8 9,9 7,5 9,5 9,3 8,1
Planlanan
Planlanan Psk. Ytk.
Hst. Rol
l Nfusu
Var Olan
TRSM
T. Psk. Ytk. 60 60 100 15 45 100 20 40 60 430 200
Hastane Tekirda D.H.
A B B AD A B A A B A B A B AD A A A B A B A
400 242 137 150
400 300 200 60 400
30 30
1 1 1 783 7,7
Tekirda
Tekirda orlu D.H. Tekirda erkezky D.H.
Tokat Trabzon Tunceli Uak Van Yalova Yozgat
Tokat RSHH. Trabzon Kamps Tunceli D.H. Uak D.H. Van Kamps Yalova D.H. Yozgat D.H. (Ankara Etlik) Sorgun D.H. Zonguldak Atatrk D.H.
60 100 15 45 100 20 25 15 40 20
1 1
624 765 83
150 605
150 600 1300
1 1 1 1
336 1022 203 487
206 290 130 437 375
200 350 250 450 300
2 620 1 9,7
Zonguldak
Zonguldak Karadeniz Ereli D.H.
Erenky RSHH STANBUL ANADOLU KUZEY BLGES Kartal Dr.Ltfi Krdar EAH. Gztepe EAH. Pendik D.H. Tacirler E.V. Sultanbeyli D.H. Fatih Sultan Mehmet EAH. Tuzla D.H. Kartal Yavuz Selim D.H. Maltepe Blgesi Ataehir Blgesi STANBUL ANADOLU GNEY BLGES Haydarpaa Numune EAH. mraniye EAH. Sargazi D.H. skdar D.H. Paabahe D.H. Sancaktepe Blgesi Beykoz Blgesi ekmeky Blgesi
250 699 690 100 100 300 40 225
300 822 600 470 300 600 400 200
200 60 30 30 30 30 30 20 1 1 2 1 2 1 2789 15,4 1
A A
727 326
600 692 400
60 60 30 30 20
1 1 1 1 1765 11,3 1 1 1 1
A A
250 300
500 310
Sayfa 46
Psk. Yatak/ 100bin Kii 9,6 13,1 18,1 13,4 9,8 9,9 8,2
Planlanan
Planlanan Psk. Ytk.
Hst. Rol
l Nfusu
Var Olan
TRSM
T. Psk. Ytk. 660 198 130 180 630 1168 1798
Hastane Bakrky Kamps
2300 A 498 461 400
600 30 30
1 2 1 2 2 2291 28,8
STANBUL AVRUPA BAKIRKY BLGES
Baclar EAH. Gngren D.H. (Yeni) Bahelievler Blgesi Esenler Blgesi kitelli Kamps
1980 300 B B B 100 50 200 300 100
128 30 20 20 1 1 2 2217 1 2 2 8,9
STANBUL AVRUPA EKMECEBLGES
Beylkdz D.H. Bykekmece D.H.(Yeni) Esenyurt D.H. (Yeni) Baakehir D.H Avclar Blgesi K.ekmece (Halkal) Silivri D.H Okmeydan EAH. B A 161 808
150 600 500 40 40 30 20
1 1 1 1 1770 7,3
STANBUL AVRUPA BEYOLUBLGES
Seyrantepe D.H. Saryer D.H. Taksim EAH. Beikta D.H. Beyolu Blgesi Kathane Blgesi Eyp Blgesi Haseki EAH. A A 536 363 C A C 40 249 50
300 200 50
1 1 1 1
400 500 400
40 40 40 30 30
STANBUL AVRUPA FATH BLGES
stanbul EAH. Sultangazi D.H.(Yeni) Bayrampaa D.H. Gaziosmanpaa D.H.(Yeni) Fatih Blgesi Zeytinburnu Blgesi Arnavutky Blgesi
2 1 2083 8,6 2 1 1 1
100
300 300
stanbul Anadolu Yakas stanbul Avrupa Yakas stanbul Genel
17 34 51
4554 8361 12915
Sayfa 47
Psk. Yatak/ 100bin Kii 13,8 14,0 13,9
Planlanan
Planlanan Psk. Ytk.
Hst. Rol
l Nfusu
Var Olan
TRSM
3.3.3.2. Yksek Gvenlikli Adli Psikiyatri ve Tutuklu Psikiyatri Hastanelerinin Kurulmas 2004 ylnda kabul edilen 5237 sayl Trk Ceza Kanununun 57nci madde birinci fkrasnda Fiili iledii srada akl hastas olan kii hakknda, koruma ve tedavi amal olarak gvenlik tedbirine hkmedilir. Hakknda gvenlik tedbirine hkmedilen akl hastalar, yksek gvenlikli salk kurumlarnda koruma ve tedavi altna alnrlar denilmektedir. RSHHlerindeki 668 adli psikiyatri yatann 551i yksek gvenlikli olmad halde Kanunda bahsedilen mahede, muhafaza ve tedavi amacyla kullanlmaktadr. Yatak says ok yetersiz olduundan ileri tarihlere randevu verilmektedir. rnein Mart 2011 itibariyle Bakrky RSHHde bu ekilde srada bekleyen 400den fazla vaka vardr. Adli psikiyatri yatak saysnn lkemiz iin ka olmas gerektiinin tespiti amacyla lkemizde bu alanda alan uzmanlarla, DS adna alan ve konu hakknda uzman olan yurtdndan bir ekiple 2010 ylnda toplantlar yaplmtr. almalar sonucunda Bakanlmz 16 ilde toplam 2000 yksek gvenlikli psikiyatri yata olan (ekil.8.) ve 5 ilde toplam 350 tutuklu psikiyatri yata olan hastaneler (ekil.9.) amaya karar vermitir.
ekil.8. Yksek Gvenlikli Psikiyatri Hastanesi Almas Planlanan ller ve Yatak Saylar.
ekil.9. Tutuklu Psikiyatri Hastanesi Almas Planlanan ller ve Yatak Saylar. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 48
3.3.4. Ruh Sal Alannda alan Saysnn Artrlmas 3359 Sayl Salk Hizmetleri Temel Kanunu ve ilgili ynetmeliklerle ihtiya duyulan salk personelinin yetitirilmesi ve istihdam konusunda koordinatrlk grevi Salk Bakanlna verilmitir. Ruh sal alannda insan gcmz Avrupa blgesi ortalamalarnn ok altndadr. Son yllarda psikiyatri uzmanlk eitimi kontenjanlar artrlm olsa bile bunun yeterli olduu sylenemez (Tablo.11.). Tablo.11. 2002-2010 Yllar Arasnda Ruh Sal ve Hastalklar Uzmanlk Eitimi Kontenjanlar. YIL Toplam Kontenjan 2002 123 2003 98 2004 131 2005 213 2006 170 2007 164 2008 173 2009 172 2010 195
Bu kiilerin eitim aldklar yerlere gre dalm Tablo.12.de gsterilmitir. Salk Bakanlna bal 13 eitim hastanesinde niversitelerin ise 39unda psikiyatri uzmanlk eitimi verilmektedir. Tablo.12. 2002-2010 Yllar Arasnda Ruh Sal ve Hastalklar Uzmanlk Eitimine Balayanlarn Kurumlara Gre Dalm. Kurum Toplam Kontenjan Salk Bakanl 625 niversite 762 GATA 27 Toplam 1.414
lkemizde ylda ortalama 170 ruh sal ve hastalklar uzmannn sisteme eklendii gz nne alnrsa Avrupa lkelerindeki ruh sal ve hastalklar uzman oranna yetimek ok uzun zaman alacaktr. Grafik.7.de ylda 170 psikiyatri asistan alnmaya devam edildii takdirde 2050 ylna kadar olan projeksiyon grlmektedir. Ayn grafikte kontenjanlarn %50 ve %100 artrlmas halinde beklenen projeksiyonlar da gsterilmitir. Avrupada 100 bin kiiye den ruh sal ve hastalklar uzman saysnn 15 lke ortalamasnn gnmzde 12,9 olduu dnlrse, kontenjan %100 artrldnda bile 2050 ylnda 100 bin kiiye ancak 10,2 uzman saysna ulalmaktadr. Mevcut durum incelendiinde; niversitelerde yatak bana den asistan says doygunluk dzeyinde olduundan kontenjan artrm yapmak mmkn grnmemektedir. Eitim aratrma hastanelerindeki durum da farkl deildir. Yeni almas planlanan kampus hastanelerde psikiyatri eitim klinii olmayan illerde yeni klinikler aarak kontenjann arttrlabilecei dnlmektedir.
Sayfa 49
Ayn Kontenjan
14,0
%50 Artm
%100 Artm 2008 yl AB ortalamas
100 bin Kiiye Den Psikiyatri Uzman
12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045
Uzman Says
9532 7429 5325
2050
Grafik.7. 2010-2050 Yllar Aras Projekte Edilen Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Says. 15 Avrupa lkesinde 100 bin kiiye den ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzman says 1,5 iken lkemizde bu say 0,28 dzeyindedir. Tablo.13.de ocuk ruh sal uzmanlk eitimi kontenjanlar; Tablo.14de de bu kiilerin eitim aldklar yerlere gre dalm gsterilmitir. Tablo.13. 2002-2010 Yllar Arasnda ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar Uzmanlk Eitimi Kontenjanlar. YIL Toplam Kontenjan 2002 19 2003 27 2004 22 2005 25 2006 24 2007 25 2008 47 2009 42 2010 41
Tablo.14. 2002-2010 Yllar Arasnda ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar Uzmanlk Eitimine Balayanlarn Kurumlara Gre Dalm. Kurum Toplam Kontenjan Salk Bakanl 39 niversite 226 GATA 3 Toplam 268
Sayfa 50
ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar branndaki uzman saysn Avrupa lkeleri ile kyaslarken bizdeki ocuklarn toplam nfusa orannn ok daha fazla olduuna dikkat etmek gerekir. lkemizde Mart 2011 itibariyle 206 ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzman vardr ve son 5 yllk TUS ortalamasna gre her yl 34 yeni uzman sisteme dahil olmaktadr. Grafik.8.de 2050 ylna kadar var olan kontenjanda, kontenjann %50 ve %100 artrld durumlarda ulalabilecek ocuk ruh sal uzman saylar ve 100 bin kiiye den uzman saylar gsterilmitir. Salk Bakanl eitim hastanelerinin 2inde ocuk ruh sal uzmanlk eitimi verilmektedir ancak uzmanlk eitimi veren 21 niversiteye Salk Bakanl kadrolar alarak saysnn artrlmas giriiminde bulunulmutur. Her yl ortalama uzmanlk eitimine balayan asistan says 70-80 civarna kartlabilirse bu alandaki amz makul bir srede kapanacak gibi grnmektedir. Ayn Kontenjan
2,5
%50 Artm
%100 Artm 2008 yl AB ortalamas Uzman Says
100 bin Kiiye Den ocuk Psikiyatrisi Uzman
2,0
1896 1465 1034
1,5
1,0
0,5
0,0 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Grafik.8. 20010-2050 Yllar Aras Projekte Edilen ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar Uzman Says. Yine salk alannda alan psikolog says Mart 2011 itibariyle 100 bin kii iin 2,20dir ve bu oran DS Avrupa blgesi lkeleri iinde en dklerdendir. lkemizde YK tarafndan denklii kabul edilen 40 niversitede, 2010 ylnda 2632 psikoloji lisans eitimi iin renci kadrosu amtr. Salk alannda halen 1370 psikologun alt dnlrse yeni mezun psikoloji lisansiyerlerinin bu alan tercih etmesi zendirilmelidir. Ayrca psikoloji lisans eitiminin klinik psikolojiye ynelik olarak gzden geirilmesi gerekmektedir. lkemizde psikiyatri dal hemirelii yeni gelimekte olan bir alandr ve bu alanda eitim alm hemire says olduka azdr. Psikiyatri kliniklerinde alan mevcut hemirelerden balamak zere bundan sonra psikiyatri alannda alacak hemirelerin ruh sal hemirelii eitimlerinin ve sertifikasyonlarnn salanmas gerekmektedir. Hemirelerde de uzmanlk tevik edilmelidir. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 51
Toplum temelli ruh sal hizmetlerinde sosyal hizmet uzmanlar ok nemlidir. rnein Almanyada sistem sosyal almaclarn zerine kurulmutur. Ancak lkemizde salk alannda halen 613 sosyal hizmet uzman alrken, 2010 retim ylnda 10 niversitede 678 renci eitime kabul edilmitir. Bu saynn hzla artrlmas ok nemlidir. 3.3.5. ocukluk ve Ergenlik Dnemine Ynelik almalar Salk hizmeti verenler ocuklarn geliimindeki aksamalar saptama, nleme ve gereinde saaltma gibi ok nemli bir olanaa sahiptirler. Yaplan aratrmalar yaamn anne karnnda geen dneminde ve doumdan sonraki ilk ylnda beyin geliiminin yaamn baka dnemlerinden ok daha hzl olduunu gstermektedir. Yaamn dier yllarnda deiimler aylar ve yllar almaktayken, bebeklik dneminde deiimler gnler iinde olur. Ayn zamanda bebeklik dnemindeki geliim ve ruh sal daha sonraki dnemler iin vazgeilmez bir temel oluturur. Bu dnemin ayrca bireyin toplumsal bir varlk olarak benliini kazanmasnda byk nemi vardr. Salk sistemi ierisinde ocuk ve ergen ruh sal hizmetleri birinci basamaktan ayr bir hizmet olarak dnlmemeli, sunulan hizmetler ierisinde btncl olarak verilmelidir. Bu anlamda ocuk ve ergen ruh sal hizmetleri, bebek ocuk adolesan izlemlerinin bir paras olarak grlmeli ve ekip anlay ierisinde sunulmaldr. Bu amala gelitirilen hizmet ii eitimler birinci basamak alanlarna (hekimler bata olmak zere tm salk personeline) Salk Bakanl tarafndan salanmaldr. Gnmzde toplum merkezli ocuk ve ergen ruh sal hizmetlerini drt bacakl bir sistem olarak dnmek gerekir. ekil.10.da ocuk-ergen toplum temelli ruh sal modeli ematik olarak gsterilmitir.
ekil.10. ocuk-Ergen Toplum Temelli Ruh Sal Modeli. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 52
Salk sistemi; Dnya Salk rgtnce de nerildii ve Ulusal Ruh Sal Politika kitabnda da yer verildii gibi salk sistemi iinde ocuk ve ergen ruh sal hizmetlerinin toplum baznda byk oranda sal gelitirici ve koruyucu ruh sal hizmetleri kapsamas ve bu ya grubuna ynelik tedavi hizmetlerinin de bu konuda uzmanlk eitimi alm kiilerce verilmesi hedeflenmelidir. Ancak ekil.5.de grld gibi Ekim 2010 itibariyle 81 ilin 45inde ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzman yoktur. Bu sebeple sal gelitirici ve koruyucu hizmetler birinci basamak hekimleri ve uzmanl olan ve akredite edilmi psikolog, ocuk geliimcisi gibi dier salk meslek gruplar tarafndan verilebilir. Bu konuda meslek ii eitim programlar sistematik bir biimde yaygnlatrlmal ve birinci basamakta alan ncelikle hekimler olmak zere tm salk personeli ruh sal hizmetlerine entegre edilmelidir. ocuk ve ergen ruh sal alannda ikinci ve nc basamak salk/tedavi hizmetleri lkemizde ounlukla niversite kliniklerinde ve baz illerde Salk Bakanlna bal hastanelerde yrtlmektedir. Bu alanda tedavi hizmetlerinin, tm dnya uygulamalarnda da kabul edildii zere, mutlaka bir ekip almas iinde srdrlmesi gerekir. Bu ekipte uzman hekimin yan sra klinik psikolog ve sosyal hizmet uzman, mmknse bir hemire ve eitim uzmann da yer almas uygun olur. Dnyadaki uygulamalarda ruh sal hizmetlerinin nc aamasnda yatakl kurumlar ve gndz hastaneleri yer almaktadr. Ayr bir tedavi ekibi kadar, yaa, geliim dnemine ve gereksinimlere uygun, erikin birimlerinden ayr yatakl ve gndz tedavi birimlerinin oluturulmas gerekmektedir. Eitim sistemi; ocuk ve ergen ruh salnda eitim sistemi ok nemlidir. Tm eitim kurumlarnda rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri kapsamnda yrtlen psikososyal destek ve nleme almalar, hem ocuk ve ergenlerin salkl geliiminde hem de salkl bir toplum olumasnda nemli bir yere sahiptir. Bu konuda yrtlen faaliyetler, ruhsal sorunlarn erken fark edilmesi asndan da kritik bir neme sahiptir. Bu nedenle okul alanlarnn ocuk ve ergen ruh sal konusunda bilgilendirilmeleri ocuklarn hem salkl geliimleri ve hem de sorunlarnn erken dnemde tedavi edilebilmesini salayan bir adm olmaktadr. ocuk ve ergen ruhsal sorunlarnn tedavi aamasnda nemli yeri olan zel eitim merkezleri lkemizde Milli Eitim Bakanlna balanmsa da, bu kurumlarn eitim ilevlerinin ierii gzden geirilmeli ve toplum temelli modele entegre edilmelidir. Adalet ve gvenlik sistemi; Adalet sisteminin hem ocuklarn gvenliinin ve bakma muhta olanlarn koruma altna alnmasnn salanmas gibi ilevleri ve hem de ok nemli bir ocuk ve ergen ruh sal koruma sistemi olan ocuk haklarnn takibi ykmll vardr. zellikle ergenlik dneminde sua eilimli ve su ileyen genler konusunda adalet ve emniyet tekilatyla tedavi kliniklerinin ibirlii iinde olmas gerekmektedir. Krize mdahale konusunda bu birimlere srekli hizmet ii eitim planlanmaldr.
Sayfa 53
Sosyal hizmet sistemi; Ruh salnn gelitirilmesi asndan daha nce SHEK bnyesinde almakta olan genlik merkezleri ve toplum merkezleri gibi oluumlarn byk nemi vardr. ocuk ve ergen ruh sal asndan ailelerin bilgilendirilmesi, ocuklarn salkl geliimi ve hastalklarn erken tehis ve tedavileri ynnden nem tamaktadr. Sosyal sistemlerin ilev grecei bir alan da kronik rahatszl ve/veya engeli olan ocuklara ynelik rehabilitasyon hizmetleridir. almalar, hasta bir ocuun dier kardelerinin ve ebeveynlerinin ruhsal saln olumsuz etkilediini gstermektedir. Bu nedenle rehabilitasyon hizmetlerine ocuk ve ergenin ailesinin de dhil edilmesi uygun olur. Her toplumda olduu gibi lkemizde de korunmas gereken ve devletin bakmna muhta olan ocuklar vardr. 2007 ylnda SHEKe bal kurulularda bu ekilde 12.092 ocuun kalmakta olduu bilinmektedir. Ancak ada yaklam, bu durumdaki ocuklarn bakm kurumlarnda kalmalarnn yerine akraba veya koruyucu ailelerin yannda kalmalarnn salanmas eklindedir. Ayrca bu ocuklarn, yetikinlie geite toplum iinde bamsz yaamalarn destekleyecek dzenlemelere ihtiya vardr. 3.3.6. Bamll nleme ve Tedavi in Hizmet Modeli Oluturma Avrupa lkelerinde %3,5a varan oranlarda bamllk sorunu varken lkemizde bu orann %0,1-0,5 civarnda olduu tahmin edilmektedir. Aradaki fark Trkiyenin sosyoekonomik ve kltrel yapsna ve yaygn dini inanna balanabilir. Ancak artan iletiim ve etkileimin de katksyla son yllarda lkemizdeki bamllk sorununun art ivmesi Avrupa lkelerine gre daha fazladr. Bu art, birka on yl iinde lkemizde de bamlln ok nemli bir sorun olabileceini dndrmektedir. Madde bamll sadece salk boyutu olan bir konu deildir. Salk dnda, kamusal, sosyal, hukuki ve idari birok yn vardr. Bamlln skl blgesel farkllklar gsterdiinden, bamllkla mcadele iin merkezi bir yaplanmadan ok yerel yaklamlar n planda olmaldr. Halen birok belediye, kaymakamlk veya zel sektr temsilcisinin bu konuda yerel olarak yrtt projeler vardr. Bu soruna ok boyutlu yaklamak gerektiinden planlamann tek bir kurum veya merkez tarafndan deil ilgili tm yerel paydalarn katlmyla tek at altnda yaplmas daha dorudur. Madde bamll tedavisinin uzun sreli ve daimi olmas gerekmektedir. Hastane merkezli tedavi modelinde tedavisi salanan ou olgu eve dndnde tedavi programna devam edememekte, bu da baary ok drmektedir. Tm dnyada hastanelerde hizmet verme yerine toplum temelli mdahale merkezleri modeline gei artmaktadr. Bunun en nemli nedenleri: Tedaviye ulamn kolay olmas, Tedavinin srekliliinin salanmas, Yerel glerin ibirliinin ve iletiiminin salanmas, evresel faktrlere mdahalenin daha kolay olmasdr. Bakanlmz birimleri tarafndan bu perspektifte lkemizin bugnk ve gelecekteki gereksinimlerine ve gereklerine uygun olan hizmet modeli hazrlama almalar devam etmektedir. Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 54
3.3.7. Ruh Sal Alanndaki Hizmetlerde Denetim ve Kalite Deerlendirmesi 3.3.7.1. Uluslar Aras Kurulular Tarafndan Yaplan Denetimler ve Sivil Toplum Kurulularnn Katlm Trkiye, 18 Ocak 1988 tarihinde Avrupa Komisyonu yesi olarak kence ve nsanlk D veya Aalayc Muamele ya da Cezay nlenme Szlemesini imzalamtr. Trkiye Byk Millet Meclisi 6 Ocak 1989da szlemeyi onaylam ve 1 Mays 1989da szlemenin tm hkmleri yrrle girmitir. Szleme hkmlerinin uygulanmasn takip amacyla Avrupa Konseyi Konvansiyonu kapsamnda kurulmu olan Avrupa kence ve nsanlk D veya Aalayc Muamele ya da Cezay nlenme Komitesi (CPT) belirli aralklarla lkemizdeki RSHHleri, kapal psikiyatri servisleri, bakmevleri, ocuk bakm merkezleri, slahevleri, kadn ve ocuk cezaevleri, ceza ve tutukevleri, nezarethaneler, karakollar, yabanc lke uyruklu kiilerin gzetim altnda tutulduklar yerler gibi merkezleri denetlemektedir. Trkiye, 1989 da CPTnin denetlemelerini hukuki olarak kabul ettikten sonra ilk kez 1990 ylnda denetlenmitir. Cezaevleri ve karakollarn denetlendii bu ziyaretten sonra ilk kez RSHH olarak Bakrky 1992 ylnda denetlenmitir. 90l yllar lkemizin ikence sulamalaryla karlat yllar olduundan bu dnemde daha ok karakol, nezarethane, cezaevi gibi kurumlar denetleyen CPTnin RSHHlerinde yapt denetimler Tablo.15.de gsterilmitir. Bu denetimler dnda Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesi Birlemi Milletler nsan Haklar Komisyonu tarafndan 2007 ylnda, MDRI tarafndan 2003 ylnda denetlenmitir. Tablo.15. CPTnin Trkiyedeki RSHHlerini Denetleme ve Rapor Tarihleri. Denetlenen hastaneler
BAKIRKY SAMSUN Raporun basm tarihi
ELAZI
22.11.1992-03.12.1992 05.10.1997-17.10.1997 07.12.2005-14.12.2005 22.11.2006-04.12.2006
X X X X X X X X
ADANA
Denetleme tarihi
11.01.2007 16.12.1999 06.09.2006 28.05.2009
3/12/2008 tarihli ve 5825 sayl Kanunla onaylanmas uygun bulunan Engellilerin Haklarna likin Birlemi Milletler Szlemesi Bakanlar Kurulu kararnca 27/5/2009 tarihinde onaylanmtr. Bu Szlemenin Ulusal uygulama ve denetim balkl 33nc maddesinin 3nc fkrasnda Taraf devletler, bata engelliler ve onlar temsil eden kurulular olmak zere sivil toplumun denetim srecine tam katlmn salar. denmektedir. Bu madde, ruh sal alannda faaliyet gsteren kurumlar ile bakm evleri, ocuk esirgeme
Sayfa 55
kurumlar, slah evleri, kadn snma evleri gibi kurumlarn sivil toplum kurulularnn srekli denetimine ak olmas mecburiyetini getirmektedir. lkemizde ruh sal alannda faaliyet gsteren 14 sivil toplum kuruluunun ok az byle bir denetimi yapacak kurumsal yapya sahiptir. Ruh sal hizmetlerinin kalitesinin devam asndan sivil toplum kurulularn bu hizmetlerin planlanmas, organizasyonu, uygulanmas ve denetlenmesi srelerine katmak gerekir. lkemizde var olan sivil toplum kurulularnn bu ilevleri yerine getirebilmesi iin gelimeleri ve koordinasyonlar salanmaldr. nerilen Ruh Sal Koordinasyon Kuruluna sivil toplum kurulular temsilcilerinin katlmas bu srecin balangc olabilir. Ayrca ilgili STKlarn bulunduu yerlerde yerel faaliyetlerin organizasyonu, srdrlmesi ve denetimi faaliyetlerine katlmalar salanmaldr. 3.3.7.2. Ruh Sal Hizmetlerinde lme, Deerlendirme ve Kalitenin yiletirilmesi Son yllarda, saln dier alanlarnda olduu gibi ruh sal hizmetlerinde de kalite almalarna ilgi artmtr. lkemizde son 6 ylda, Salk Bakanl tarafndan performansa dayal ek deme sisteminin bir paras olarak tanmlanan kalite uygulamalar srekli geliimi ve sistemdeki tm paydalarda kalite kltrnn gelitirilmesini hedeflemektedir. Salk Bakanlnn 2005 ylnda yaynlad Yatakl Tedavi Kurumlar Kurumsal Kaliteyi Gelitirme ve Performans Deerlendirme Ynergesi ile yrrle konulan Kurumsal performans uygulamas, Salk Bakanlna bal tm hastanelerde hizmetlerin iyiletirilmesi, kaliteli, verimli hizmet sunumunun salanmas amacyla 100 sorudan oluan soru seti ile balatlmtr. Kurumsal performans lm ve kalite gelitirme uygulamas, salk kurumunun hizmet kalitesi, verimlilik, etkililik ve uygunluk asndan deerlendirmeye tabi tutulmasdr. Daha nce az sayda kurum ve salk alannn ilgilendii kalite uygulamalar bu tarihten itibaren tm kurumlarmzn gndemine girmitir. 2007 ylnda yaplan revizyonla 150 sorudan oluan kalite kriterleri gelitirilmi ve uygulamaya konulmutur. 2008 ylnda yapsal ve ierie ilikin deiikliklerle 354 standart ve yaklak 900 alt bileenden oluan ve lkemize zg bir yap kazanan bu set Hizmet Kalite Standartlar adn almtr. 2009 yl iinde zel hastane ve niversite hastanelerine ynelik olarak toplam 388 standart ve yaklak 1450 alt bileenden oluan zel Hastaneler Hizmet Kalite Standartlar hazrlanarak yaynlanmtr. Hizmet Kalite Standartlar ile kurumlarmz Salk Bakanl deerlendiricileri tarafndan ylda en az 2 kez deerlendirilmektedir. Bu deerlendirmeler sonucunda elde edilen kurumsal performans katsays, kurumlarda datlacak olan ek deme miktarnda belirleyici olmaktadr. Kurumsal performans uygulamas ve bu uygulamann etkili olabilmesi amac ile bugne kadar gerekletirilen eitim faaliyetleri, salk alanlarmzda kalite, hasta gvenlii ve alan gvenlii alanlarnda farkndaln olumas noktasnda nemli bir yol kat edilmesini salamtr. 01/03/2011 tarihli ve 9489 sayl Salkta Performans ve Kalite Ynergesi nde Hizmet Kalite Standartlar bilimsel bir metodoloji ile yeniden kurgulanm ve dizayn edilmitir. Hastane Hizmet Kalite Standartlar Salk Hizmetleri Ynetimi boyutunda yer alan Psikiyatri Hizmetleri blm ile hastanelerde yer alan psikiyatri servis ve kliniklerine Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 56
ilikin kalite standartlar belirlenmitir. Psikiyatri Hizmetleri blmnde 42 standart ve 115 alt bileen bulunmaktadr. Ruh sal alannda verilen hizmetler, hastaneler ve psikiyatri klinikleri dnda bakm evleri, SHEKe bal kurumlar, slah evleri, kadn snma evleri ve ocuk ceza evleri, ceza ve tutuk evleri, nezarethaneler, bamllk merkezleri vb. birok alan kapsamaktadr. Bu kurumlarn d denetimi yaplmamakta bu da eletirilere sebep veren olumsuzluklarn ok yava dzeltilmesiyle sonulanmaktadr. Bu standartlar modifiye edilerek yukarda belirtilen dier kurumlarda da kullanlabilir. lkemizde kurulmas planlanan toplum temelli ruh sal hizmet modeli TRSMler tarafndan yrtlecektir. Bu merkezler, ar ruhsal bozukluu olan hastalarn kayt altna alnp takip edilmesi, hastalarn yar-yol evleri ve korumal evlerde kalmasnn ve korumal iyerlerinde istihdamlarnn salanmas gibi konularda nemli bir rol stlenecek ve bir anlamda hastalara ilikin tm ynlendirmelerin yaplaca ekirdek bir noktada yer alacaktr. Bu nedenle TRSMlerin hizmet sreleri ve kalite ktlar asndan periyodik olarak deerlendirilmesi nem arz etmektedir. Bakanlmz tarafndan, deerlendirmelerde kullanlmak zere TRSMlere ynelik kalite standartlar oluturulacaktr. Ayrca, kalite kltrnn kurumlarda her basamakta gelimesini salamak, hatalar karsnda savunmaya gemek yerine, hatalar bir renme frsat olarak gren bir ekip ruhu gelitirmek amac ile z deerlendirme mant harekete geirilmelidir. z deerlendirme faaliyetlerinin, kurumlarn hizmet srelerini iyiletirme almalarnda en nemli aralardan biridir. Mevcut uygulamalar ve yukardaki tespitler nda, lkemizde ruh sal alanndaki hizmetlerin kalitesinin ve uygunluunun deerlendirilmesine ilikin sreler Tablo.16.da belirlenmitir. Srelerin uygulanmas ynnde srekli ve kararl bir tutum sergilenmesi, sistemdeki iyileme grafiinin olumlu ynde ilerlemesini salayacaktr. Tablo.16. Ruh Sal Hizmetlerinde lme ve Deerlendirme Sreleri. Ruh Sal Hizmetlerinde lme ve Deerlendirme Sreleri RSHHlerin ve psikiyatri servis/kliniklerinin deerlendirilmesi TRSMlerin deerlendirilmesi Kurumlarn, oluturulan standartlarla gerekletirdikleri i deerlendirme Sorumlu Kurum Deerlendirme Periyodu
Kamu otoritesi tarafndan yaplan deerlendirmeler
Salk Bakanl Salk Bakanl
6 ayda 1
6 ayda 1
z deerlendirme
lgili Kurum
6 ayda 1
Sayfa 57
3.3.8. Ruh Salnn Gelitirilmesi le lgili Aratrmalarn Desteklenmesi Saln gelitirilmesi iin yrtlen almalar genellikle salk istatistikleriyle yaplr. statistikler daha ok hastalklara odaklandndan ruh saln gelitirmede bu yntem yetersiz kalmaktadr. Toplumun ruh salnn yeterli takibi, hastalk rakamlaryla birlikte sosyal, kltrel, demografik ve ekonomik verilerin deerlendirilmesi ve koruyucu nleyici faaliyetlerin izlenmesiyle olabilir. Bu alandaki bilginin yetersiz olmas kanta dayal bir sistem kurulmasn ve hizmetlerin gelitirilmesini ve takibini engellemektedir. Var olan bilgi yetersizlii ruh sal alannda etkili ve yeterli plan ve program yaplmasna izin vermedii gibi snrl insan kaynaklarnn ve maddi kaynaklarn yanl kullanlmasna ve hizmetlerin ihtiyaca gre planlanamamasna sebep olmaktadr. Ruh sal alannda yaplan aratrmalar genellikle hastalk, hasta tedavisi ve ilalara odaklanmaktadr. Kontroll bir ortamda deneysel almalar eklinde olan bu aratrmalarn ou gnlk pratie yansmamaktadr. Bir taraftan ok ie yaramayan ok sayda aratrma yaplrken, ruh sal politikalarn belirlemede kullanlacak kanta dayal bulgular konusunda aratrma yaplmamaktadr. Toplum ruh sal konusunda sosyal, kltrel ve ekonomik verilerin aratrlmas bu konudaki yaklam etkileyebilir. Ruh sal hizmetlerinin maliyeti, uygulamalarn faydalar gibi konularda yaplacak aratrmalar politikalarn gelitirilmesine sebep olacaktr. Hastane temelli modelden toplum temelli modele gei gibi tm sistemin deitirilmesinin balad bu dnemde, hem iki modelin karlatrld hem de yeni modelin lkemiz iin nasl ekillenmesi gerektiine dair ipular verecek aratrmalar gereklidir. Koruyucu ruh sal hizmetleri ve ruh sal hizmetlerinin birinci basamaa nasl daha iyi entegre edilecei ve yaplanlarn sonularn inceleyen aratrmalar politika yapclara yn verecektir. Bu konuda yaplacak aratrmalar ruh sal alannda yeni politikalar ekillendireceinden desteklenmeleri gereklidir. 3.3.9. Ruh Sal Alannda Yasal Dzenlemeler lkemizde ruh sal ile ilgili birok dzenleme 4721 sayl Trk Medeni Kanununda, 5237 sayl Trk Ceza Kanununda, 5275 sayl Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunda, 4787 sayl Aile Mahkemelerinin Kurulu, Grev ve Yarglama Usullerine Dair Kanunda, 5402 sayl Denetimli Serbestlik ve Yardm Merkezleri ile Koruma Kurullar Kanununda ve ilgili birok ynetmelik ve dier mevzuatta yer almaktadr. Mevcut mevzuat gnlk pratikte uygulanmakla birlikte temel baz alanlarda boluk vardr. TBMM 5825 sayl Kanunla onaylanmas uygun bulunan Engellilerin Haklarna likin Birlemi Milletler Szlemesi Bakanlar Kurulu kararnca 27/5/2009 tarihinde onaylanmtr. Bu Szleme tm dnyada bu alanda yaplm en son dzenlemedir ve birok yeni bak asn tm taraf devletlere zorunlu klmaktadr. Szlemede genel hkmlerin anlatld 4nc maddenin 1nci fkrasnn (a) bendinde Devletler bu Szlemede tannan haklarn uygulanmas iin gerekli tm yasal, idari ve dier tedbirleri almay taahht eder denmektedir. Trkiye, Avrupa Komisyonu yesi olarak 1989da onaylad kence ve nsanlk D veya Aalayc Muamele ya da Cezay nlenme Szlemesi gereince,
Sayfa 58
Avrupa Konseyi Konvansiyonu kapsamnda kurulmu olan Avrupa kence ve nsanlk D veya Aalayc Muamele ya da Cezay nlenme Komitesi (CPT) tarafndan belirli aralklarla denetlenmektedir. Her denetimden sonra ayrntl bir rapor yaynlayan CPT lkemizde Ruh Sal Yasasnn olmaynn da altn izmektedir. Avrupa Birlii srecinde de tm lkelerden bu alanda yasal dzenleme istenmitir. Mevcut kanunlarmz baz alanlarda yetersiz kalmaktadr ve baz sorunlar yaanmaktadr. rnein: Mahkeme karar olmadan, hastalarn kendi istekleri dnda zorla hastaneye yatrlmas ve zgrlklerinin kstlanmas kanunlarmza gre su olmasna ramen uzun yllardr uygulanmaktadr. Bir dier sorun alan vesayet sistemidir. Snrlar izilmemi olduundan ve uygulamann takibinin pratik olmamas sebebiyle birok sorun yaanmaktadr. Adli psikiyatri hastalar ile ilgili yine birok alanda sorun yaanmaktadr. TCKda yer almasna ramen hastalarn yksek gvenlikli servisler yerine kapal servislere yatrlmas bir baka problemdir. Aile mahkemeleri, cezaevleri veya denetimli serbestlik ile ilgili kanunlar ruh sal alannda alan salk personelini dorudan ilgilendirmekte ve uygulamalarda sorunlar yaanmaktadr. Birlemi Milletler Szlemesine uymayan mevzuatmzn uyumlu hale getirilmesi, eksiklerin tamamlanmas ve DSnn 1996da yaynlad Ruh Sal Yasas: On Temel lke deklerasyonuyla da uyumlu ruh sal ile ilgili yasal mevzuatn dzenlenmesi gerekmektedir. 3.3.9.1. stemsiz Yat Zorla yatrlan hastalarla ilgili ilk almalar 1960larin sonunda ABDde balamtr. Sz konusu almalarn amac zorla yatrma konusunda devlete geni yetkiler verilmesine olanak salayan geleneksel tedaviye duyulan gereksinim ltn sorgulayarak bu yetkiyi snrlandrmakt. Bu geleneksel ltn yerine hastann kendisi iin ya da bir bakas iin zararl olabilecek bir davranta bulunma riski tamas ya da onun yaamn srdrmesi iin gerekli temel gereksinimlerini karlayamayacak kadar ar ve ak yetersizlik durumunda olmas, bunun da ciddi biimde yaamsal tehdit oluturmas gibi ltler konulmaya allmtr. Bu yeni sistem hastann tedaviyi reddetme hakkn da gndeme getirmitir. lkemizde istemsiz yatla ilgili yasal dzenlemeler TMK 432-437nci maddeleriyle dzenlenmitir. Ancak bu maddeler toplumu ve toplum dzenini koruma bak asyla dzenlendiinden hasta haklar konusunda olduka yetersizdir. Bu kanunlarn nasl uygulanaca hakknda gerekli dzenlemeler olmadndan ya hi uygulanmamakta ya da ok yetersiz uygulanmaktadr. stemsiz yatlarn byk oranda yapld RSHHleri idarecilerinin adli makamlarla kurduklar kiisel ilikiler sonucu her hastanede ayr bir prosedr gelitirilmitir. Ancak uygulama standartlardan yoksun ve tamam iyi niyete dayal olarak yrmektedir. Bu sebeple istemsiz yata hangi durumda, kimler tarafndan karar verilecei, srecin nasl takip edilecei ve taburculuun nasl yaplaca gibi konular hukuki olarak belirlenmelidir.
Sayfa 59
3.3.9.2. Hasta Haklar Hasta haklar, insan hak ve zgrlklerinin salk alannda sayg grmesini temin etmek iin tasarlanm zel garantilerdir. Finlandiya hasta haklar yasasn yasalatran ilk Avrupa lkesi olmutur. 1992 ylnda karlan yasada hasta haklarn kapsayan hkmler: yi salk hizmeti ve ihtiya duyulduunda tedavi, tedaviye ulam, bilgilendirme ve kendi kendine karar verme, acil tedavi eklindedir. Genel olarak dier lke mevzuatlarnda hasta haklar konusunda kiinin tedaviye ulam hakk, hekimini seme hakk, hastal ve tedavisi konusunda bilgilendirme hakk, tedavisinin gidiat ile ilgili karar verme hakk konular zerinde durulmaktadr. Ruh sal alan bu belirtilen konularda tbbn dier dallarndan farkl zellikler tamaktadr. Bunun iin Norve gibi baz lkeler hasta haklar ile ilgili yasalarda psikiyatrik hizmetlere ayr bir ekilde deinmitir. lkemizde 1998 ylnda uygulamaya giren hasta haklar ynetmelii genel konular iermektedir, psikiyatrik hasta haklar konusunda ayr bir mevzuat bulunmamaktadr. Psikiyatri hastalar asndan var olan ynetmelikte tartmal maddeler mevcuttur. rnein: Tedaviyi reddetme ve durdurma hakknn tariflendii 25nci maddede Kanunen zorunlu olan haller dnda ve doabilecek olumsuz sonularn sorumluluu hastaya ait olmak zere; hasta kendisine uygulanmas planlanan veya uygulanmakta olan tedaviyi reddetmek veya durdurulmasn istemek hakkna sahiptir denilmektedir. Ancak lkemizde ruh sal alannda genel eilim, hasta istemese dahi zorla tedavi edilmesi gerektiidir ve uygulama da bu yndedir. Bu tartmal alann hukuki metinlerle netlik kazanmas hekimden hekime deien uygulamalara son verilmesi gerekir. Ruh sal hastalarna faydalanamadklar haklarndan faydalanabilmeleri iin pozitif ayrmclk yapan yeni bir yaklam gerekmektedir. 3.3.10. Ruh Sal Hizmetlerinin Finansman Ruh sal hizmetlerinin finansman tm dnyada ok byk kaynak tketmektedir. Uluslararas alma rgtnn 2000 ylnda bildirdiine gre Avrupa Birlii lkelerinde yurtii hslann %3-4 bu alana harcanmaktadr. almalar, ruh sal hastalklarnn ie devamszlk, erken lm gibi sonularnn toplam maliyeti ok artrdn gstermitir. rnein Fransada 2000 ylnda depresyon sebebiyle 31,9 milyon gn ie devamszlk olmutur. Ayrca alma performansnn azalmasnn, devamszlktan be kat fazla kayba sebep olduu tahmin edilmektedir. Ar ruhsal bozukluklarda, aileden en az bir kii hastayla ilgilenmek zorunda kaldndan retime katlamamakta, bazen de bir salk alannn tm mesaisi harcanmaktadr. Kamu maliyesi asndan bakldnda, ruh sal hizmetleri dier salk alanlarndan farkl olarak daha ok salk sistemi dndan finanse edilmektedir. kayb, ie devamszlk, hastalk izinleri, alamama, isizlik sigortas, dk performansla alma, erken emeklilik, bakm cretleri ar ruhsal hastalklarn maliyetinin %60-80ini oluturmaktadr. Salk ekonomisinde kaynaklar her zaman snrldr. Kt kaynaklarn en etkili ekilde kullanlmas gerekir. Farkl politika ve yaklamlarn maliyet ve etkinliinin karlatrlmas, maliyet-fayda ve maliyet-etkinlik asndan kaynaklarn en verimli kullanlmasn ve en fazla
Sayfa 60
fayda elde edilebilmesini salar. Gnmzde kanta dayal maliyet-etkinlik yaklam Amerika ve Bat Avrupada uygulansa da her lkenin mali yaps, sala ayrd pay, salk ekonomisi farkl olduundan bu uygulamalarn sonular kullanlamamaktadr. Maliyetetkinlik almalarnn ou farmakolojik tedavilere odaklanmaktadr, oysa ruh salnn promosyonu iin ok farkl yaklamlar gerekmektedir. Ruh salnda maliyet-etkinliin artrlmas iin var olan hizmet kaynaklarnn artrlmas gerekir. Hizmetler genellikle birden fazla sektr tarafndan retildiinden ortak bte yaklam uygulanmaldr. Ortak btelemede rnein, yksek maliyetli bir tedavi yaklam salk sisteminin giderini artrrken sosyal hizmetler asndan maliyeti drebilir. Kaynaklarn nasl kullanlacana sadece maliyet-etkinlie bakarak karar vermemek gerekir. nsan haklar ve hizmete eit ulama hakk temel k noktalar olmaldr. Ruh sal hizmetlerinde damgalanma korkusunun verilen hizmeti almamaya sebep olduuna da dikkat etmelidir. Koruyucu ve tedavi edici ruh sal hizmetlerinde hedef gruplar vardr. Bu gruplara odaklanmak maliyeti nemli lde drr. lkemizde ruh salna harcanan parann toplam miktarn tespit etmek olduka zordur. 2003 ylna ait 28 Avrupa lkesinin salk hizmetlerine ayrd bteler incelendiinde, 4 tanesinin genel salk btesinin %10dan fazlasn ruh salna ayrd, 16 lkenin %5-10 arasnda pay ayrd, 7 lkenin %2-5 arasnda pay ayrd ve sadece 1 lkenin %2den az pay ayrd grlmektedir. Hastane temelli model tamamen salk sistemi tarafndan finanse edilirken toplum temelli model daha ok sosyal hizmetler ve yerel ynetimler tarafndan finanse edilir. Sosyal hizmetlerin mali yaplanmas salk sistemine gre ok daha esnektir. Bu esneklik kamu maliyesine nemli faydalar salamaktadr. Finansmanda dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta da model deiiklii srasnda kaynaklarn aktarmnn yaplmasdr. Yatakl kurumlara aktarlan parann toplum temelli modelde sosyal servislere kaydrlmas gerekir. 3.3.10.1. Ruh Sal Eylem Plan Tahmini Btesi Eylem Plannda uzun vadeli aktivitelerin 2016 yl itibar ile gzden geirilerek ayrntlandrlmas dnldnden tahmini bte almas ksa ve orta vadeli aktiviteler iin yaplmtr. Hesaplanan maliyet Salk Bakanlnn ruh sal alannda her yl bte program kapsamna girmesi gereken olaan toplam miktar deil, ona ilave olacak ekilde ihtiya duyulacak ek kayna ifade etmektedir. Btelendirme tm maliyet gruplar (eitim, genel giderler, inaat) ve maliyet kalemleri belirlenerek yaplmaya allmtr. Ayn zamanda hedefleri gerekletirmek iin her bir eylem kapsamnda gerekli alt aktivitelerin tekrarlanma saysnn (rnein; eitim says) ne olaca tahmininde bulunulmutur. Her kalem iin yakn dnemde gerekletirilmi ihale veya dorudan satn alma bedelleri baz alnarak birim maliyet belirlenmitir. Birimlerle aktivite saylar arplarak tamamlanmalar iin gereken toplam maliyetler hesaplanmtr. Tahmini btenin zet olarak verildii Tablo.17.de eitim bal altnda planlanan eitim faaliyetleri yan sra dzenlenmesi planlanan toplantlar ve altaylar da yer almaktadr. Genel giderler bal altnda idari ve lojistik masraflar hesaplanmtr. zellikle Ulusal Ruh Sal Eylem Plan
Sayfa 61
almas planlanan yeni merkezlerin (TRSM, M, KM) kira ve idame masraflar bu grubun nemli ksmn oluturmaktadr. Genel bteden maa alan personel hesaplamaya dahil edilmemi ancak yeni kurulacak merkezler iin hizmet satn alnarak altrlacak personel giderleri hesaplara dahil edilmitir. naat bal altnda Tablo.10.da gsterilmi olan ve Bakanlk tarafndan, yeni yaplmas planlanan hastaneler ile var olan yatakl servislerde yaplmas planlanan tadilat masraflar hesaplanmtr. Plann 6 yllk toplam maliyeti yaklak 1.67 milyar TL olarak tahmin edilmektedir. Bina inaat ve tadilatna btenin %68i ayrlm olsa da (Tablo.17.) 2016 ylndan sonraki dnemde bu alandaki ihtiyacn ok azalaca; 2017-2023 yllarn kapsayan dnmede kaynaklarn tamamnn toplum temelli ruh sal sistemine kaydrlaca dnlmektedir. Tablo.17. Yllara Gre Ruh Sal Eylem Plan Tahmini Maliyeti. Yllar 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Toplam Eitim ve Toplant 799.000 4.360.500 7.834.700 6.834.700 6.834.700 6.272.200 32.935.800 Genel Gider 4.500.000 28.280.000 74.295.000 78.945.000 88.065.000 88.065.000 362.150.000 naat 0 18.750.000 18.750.000 273.750.000 453.750.000 513.750.000 1.278.750.000 Toplam 5.299.000 51.390.500 100.879.700 359.529.700 548.649.700 608.087.200 1.673.835.800
3.3.11. zleme ve Deerlendirme Bu eylem plannn izleme ve deerlendirme faaliyetleri yllk olarak, sz konusu planda belirtilen ilerleme gstergeleri ile izleme ve kontrol iin salanacak veriler esas alnarak T.C. Salk Bakanl bnyesindeki ilgili birimlerce yrtlecektir.
Sayfa 62
BLM IV
2011-2016 YILLARI N HEDEFLER, STRATEJLER ve EYLEM PLANI 4.1. HEDEFLER VE STRATEJLER Ama 1. Ruh Sal Hizmetleri Veren Kurumlar Arasnda Egdm Salamak Hedef 1.1. Ruh sal koordinasyon kurulu kurmak Stratejiler 1.1.1. Koordinasyon kurulu kurulmas iin almalar yaplmas 1.1.2. Koordinasyon kurulunun ruh sal hizmetlerinde egdm salamas Ama 2. Ar Ruhsal Bozukluu Olan Bireylerin Tm htiyalarn Karlayan Btncl Bir Ruh Sal Sistemi Kurmak Hedef 2.1. Toplum temelli ruh sal sistemine gemek Stratejiler 2.1.1. Toplum Ruh Sal Merkezlerinin almas 2.1.2. Rehabilitasyon niteleri veya gndz hastanelerinin toplum temelli modele entegre edilmesi 2.1.3. Eitim faaliyetlerinin yaplmas Hedef 2.2. Ar ruhsal bozukluu olan hastalar iin bakm sistemi kurmak Stratejiler 2.2.1. Ar ruhsal bozukluu olan hastalarn ailelerine destek verilmesi 2.2.2. Aile yannda kalamayan ve kurumda kalmas gereken ar ruhsal bozukluu olan hastalar iin sistem kurulmas Hedef 2.3. Ruh sal hastalarnn istihdam edilmesini salamak Stratejiler 2.3.1. Ruh sal hastalarnn istihdamn salamak iin korumal iyerleri uygulamas almalarnn yaplmas ve yaygnlatrlmas
Sayfa 63
Ama 3. Ruh Saln Tevik Etmek ve Gelitirmek Hedef 3.1. Ruhsal bozukluu olan bireylere kar damgalama ve ayrmcl ortadan kaldrlmak Stratejiler 3.1.1. Damgalama ve ayrmcln ortadan kaldrlmasna ynelik savunuculuk faaliyetleri yrtlmesi Hedef 3.2. Kadna ynelik iddeti azaltmak ve salkla ilgili etkilerini nlemek Stratejiler 3.2.1. Kadna ynelik aile ii iddet konusunda salk personelinin farkndalnn ve mdahale kapasitesinin artrlmas 3.2.2. Salk kurumlarna bavuran iddete uram kadnlara verilen hizmetin yaygnlnn ve kalitesinin artrlmas Hedef 3.3. ocuk istismarn nlemek Stratejiler 3.3.1. ocukluk a travmatik yaantlarn nlemeye ynelik almalar yaplmas Hedef 3.4. ntihar azaltmak Stratejiler 3.4.1. ntihar nleme konusunda farkndalk yaratlmas 3.4.2. Geride kalanlara ynelik giriimlerde bulunulmas 3.4.3. Medyann intihar konusunda haber yapma tutumu ile ilgili almalar yaplmas 3.4.4. ntihar giriiminde kullanlan aralara ulamn azaltlmas Hedef 3.5. Afetlere mdahale anlamnda organizasyon ve planlar gelitirmek ve hayata geirmek Stratejiler 3.5.1. Afet ve travma durumunda psikososyal destek asndan lke genelinde kurumsal kapasitenin artrlmas 3.5.2. Ruh sal alanlarnn afet ve bireysel veya kitlesel travmalar konusundaki bilgi ve deneyim dzeylerinin artrlmas 3.5.3. Medyann afetlerle ve kitlesel travmalarla ilgili konularda haber yapma tutumu ile ilgili almalar yaplmas 3.5.4. Halkn afetler, bireysel veya kitlesel travmalarn ruhsal sonular konusunda farkndalnn artrlmas
Sayfa 64
Ama 4. Ruh Sal Hizmetlerinin Entegrasyonunu Salamak
Birinci
Basamak
Salk
Kurumlarna
Hedef 4.1. Birinci basamak ve aile hekimlerinin psikiyatrik bozukluklarn tan, tedavi ve takipleri konusunda bilgilerini artrmak Stratejiler 4.1.1. Ruh sal alannda hastalklar konusunda birinci basamak hekimlerine ve psikiyatri d uzman hekimlere hizmet ii eitim dzenlenmesi Hedef 4.2. Birinci basamak ve aile hekimlerini toplum temelli ruh sal uygulamalarna entegre etmek Stratejiler 4.2.1. Birinci basamak ve aile hekimleri ile TRSMler arasnda egdmn salanmas Hedef 4.3. Riskli gruplara ynelik koruyucu hizmet ve erken tanlama ile ilgili yrtlmekte olan ruh sal programlarnn aile hekimlii sistemine entegrasyonunu salamak Stratejiler 4.3.1. Riskli gruplara ynelik koruyucu hizmet ve erken tanlama ile ilgili yrtlmekte olan ruh sal programlar ile ilgili eitimlerin yaygnlatrlmas
Ama 5. Psikiyatri Yatak Saysn Dzenlemek Hedef 5.1. Genel psikiyatri yataklarnn lke geneline yaylacak ekilde saysn artrmak ve 100 bin kiiye den yatak saysn 8den 13e karmak Stratejiler 5.1.1. lke genelinde psikiyatri yatak saylarnn dzenlenmesi Hedef 5.2. Yksek gvenlikli psikiyatri ve tutuklu psikiyatri yataklarnn lke geneline yaylacak ekilde saysn artrmak ve 100 bin kiiye den adli psikiyatri yatak saysn 0,9dan 3e karmak Stratejiler 5.2.1. Yksek gvenlikli psikiyatri hastaneleri almas 5.2.2. Tutuklu psikiyatri hastaneleri almas
Sayfa 65
Ama 6. Ruh Sal Alannda alanlarn Say ve Niteliini Artrmak Hedef 6.1. Ruh sal ve hastalklar uzmanlk rencisi kontenjann ylda ortalama 170den 350ye karmak Stratejiler 6.1.1. Ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi verebilecek eitim kliniklerinin almas Hedef 6.2. ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk rencisi kontenjann ylda ortalama 34den 70e karmak Stratejiler 6.2.1. ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi verebilecek eitim kliniklerinin almas Hedef 6.3. Ruh sal alannda alan hekim d salk personelinin saysn artrmak Stratejiler 6.3.1. Salk Bakanl bnyesinde alan psikolog saysnn artrlmas 6.3.2. Salk Bakanl bnyesinde alan sosyal almac saysnn artrlmas 6.3.3. Psikiyatri hemirelii yksek lisans ve doktora programlarn tamamlayan kii saysnn artrlmas 6.3.4. Klinik psikoloji yksek lisans ve doktora programlarn tamamlayan kii saysnn artrlmas 6.3.5. Rehberlik ve psikolojik danmanlk hizmetlerinin ruh sal hizmetlerine entegre edilmesi 6.3.6. Psikiyatrik rehabilitasyon alannda i ve ura teknikeri ve ergoterapist almasnn salanmas Hedef 6.4. Ruh sal alannda alanlarn niteliini artrmak Stratejiler 6.4.1. Ruh sal alannda alan meslek elemanlarnn lisans eitimleri mfredatna psikiyatri modlnn eklenmesinin salanmas 6.4.2. Klinik psikiyatri alannda alan psikolog, sosyal almac, hemire ve psikolojik danmanlar iin hizmet ii eitim programlar ve sertifikasyon standartlar oluturulmas
Sayfa 66
Ama 7. ocukluk ve Ergenlik Dnemine Ynelik Ruh Sal Hizmetlerini yiletirmek ve Gelitirmek Hedef 7.1. Salkl ocuk takip programlarna psikososyal geliim programlarn da entegre etmek Stratejiler 7.1.1. ocuk ve ergenlerde psikososyal geliimi destekleme programlarnn salkl ocuk takip ve destek programlarna entegre edilmesi Hedef 7.2. Gelime gerilii veya zihinsel-ruhsal bozukluu olan ocuklarn tedavi ve rehabilitasyon srelerini iyiletirmek Stratejiler 7.2.1. Gelime gerilii veya zihinsel-ruhsal bozukluu olan ocuklarn eitim ve rehabilitasyon srelerinin iyiletirilmesi iin sektrler aras ibirliinin artrlmas
Ama 8. Ruhsal zrllere Verilen Hizmetlerin Kalitesini Artrmak Hedef 8.1. Ruh sal alannda verilen hizmetleri denetlemek Stratejiler 8.1.1. Ruh sal alannda hizmet veren kurumlarn hizmet kalitelerinin standardize edilmesi 8.1.2. Sivil toplum kurulularnn ruh sal hizmetlerinde aktif rol almasnn salanmas Ama 9. Ruh Sal Alannda Yasal Dzenlemeler Yapmak Hedef 9.1. Ruh sal alannda hasta haklar, uygulama usul ve esaslar, alanlarn sorumluluk ve yetkileri konularnda eksik olan yasal mevzuat tamamlamak Stratejiler 9.1.1. Ruh sal alannda hasta haklarnn dzenlenmesi 9.1.2. Ruh sal yasasnn kartlmas
Sayfa 67
4.2. RUH SALII EYLEM PLANI Ruh Sal Hizmetleri Veren Kurumlar Arasnda Egdm Salamak 1.1. Ruh sal koordinasyon kurulu kurmak
Sorumlu Kurum/ Kurulu (lar) SB birlii Yaplacak Kurum/ Kurulu(lar) Tamamlama Olas Engeller Tarihi lgili kurum ve kurulularn etkin katlmnn salanamamas lerleme Gstergeleri zleme ve Kontrol in Salanacak Veri Kurumlardan alnan geribildirimler Grlerin tamamlanmas
Ama 1
Hedef(ler) :
Stratejiler
Aktiviteler (Faaliyetler)
1.1.1. Koordinasyon 1. lgili dier kurumlarn konu hakknda kurulu kurulmas iin bilgilendirilmesi almalar yaplmas 2. Dier kurumlardan gr istenmesi 3. Ortak altay dzenlenmesi ve gerekletirilmesi 4. altayda yaps ve alma ekli belirlenen kurulun toplantlarnn balamas 1.1.2. Koordinasyon 1. Sahada yaanan sorunlarn alan almasyla kurulunun ruh sal tespiti hizmetlerinde egdm salamas 2. Ortak zm nerileri oluturulmas
SB SB SB
Aile ve SPB, 2011 Adalet Bakanl, ileri Bakanl, MEB, alma ve 2011 SGB, RTK, lgili Meslek rgtleri ve 2012 STKlar 2012, Srekli
Bilgilendirilen kurum ve kii says Gr bildiren kurum oran
altay dzenleme altayn kararnn alnmas dzenlenmesi Kurulun kurulmas altay tutanaklar ve sonu bildirgesi lgili kurum ve kurulularn etkin katlmnn salanamamas lgili kurum ve kurulularn etkin katlmnn salanamamas Kurumlarn yetkilerini devretme ve/veya Alan almalarnn Farkl kurumlarca says derlenen verilerin bir araya getirilmesi Oluturulan zm Yeni nerileri uygulamalarn sahadaki sonular Her sorunla ilgili sorumlu en az bir kurumun Grev paylam ile ilgili protokol metinleri
SB, Aile ve Adalet Bakanl, 2012 SPB ileri Bakanl, MEB, alma ve SGB, RTK, lgili Meslek SB, Aile ve rgtleri ve 2012 SPB STKlar
3. Grev paylam yaplmas
SB, Aile ve SPB
2012
Sayfa 68
yeni sorumluluk alma konusunda isteksiz olmas 4. Ruh sal hizmetlerini gelitirici rol stlenilmesi SB, Aile ve SPB 2012, Srekli Alnan kararlarn sahaya yanstlamamas
belirlenmesi
Kurumlar aras Faydalanclara koordinasyon art yaplan memnuniyet anketi
Sayfa 69
Ama 2
Ar Ruhsal Bozukluu Olan Bireylerin Tm htiyalarn Karlayan Btncl Bir Ruh Sal Sistemi Kurmak 2.1. Toplum temelli ruh sal sistemine gemek 2.2. Ar ruhsal bozukluu olan hastalar iin bakm sistemi kurmak 2.3. Ruh sal hastalarnn istihdam edilmesini salamak
Sorumlu Kurum/ Kurulu (lar) SB birlii Yaplacak Kurum/ Kurulu(lar) l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri l Salk Mdrlkleri, Hastane Tamamlama Olas Engeller Tarihi 2011 lerleme Gstergeleri zleme ve Kontrol in Salanacak Veri Merkezlerde takip edilen kii says
Hedef(ler) :
Stratejiler
2.1.1. Toplum Ruh 1. Adana, Ankara, Bolu, Elaz, stanbul Sal Merkezlerinin (Bakrky, Erenky), zmir, Manisa ve almas Samsunda birinci halka toplum ruh sal merkezlerinin almas 2. Belirlenmi 26 ilde ikinci halka TRSMlerin almas
Tescil edilen merkez says
SB
2011
TRSM almas iin uygun mekanlarn bulunamamas TRSM almas iin uygun mekanlarn bulunamamas TRSM almas iin uygun mekan ve yeterli insan kayna bulunamamas
Merkezlerde takip edilen kii says
3. Belirlenmi 47 ilde nc halka TRSMlerin SB almas
2012
4. lke genelindeki TRSM saysnn 236ya tamamlanmas
SB
2015
2.1.2. Rehabilitasyon 1. Adana, Bolu, Elaz, stanbul (Bakrky, niteleri veya gndz Erenky), Manisa ve Samsun RSHHleri hastanelerinin toplum rehabilitasyon niteleri veya gndz
SB
2011
Rehabilitasyon Rehabilitasyon niteleri veya niteleri veya gndz hastaneleri gndz
Sayfa 70
temelli modele entegre edilmesi
hastanelerinin TRSMlerle koordineli almaya balamas
Bahekimlikleri
ile TRSMlerin koordineli takip ettii hasta says
hastanelerinde takip edilen hastalarn TRSM kaytlarna alnma yzdesi Dier kurumlarn takip ettii hastalarn TRSMlerinin kaytlarna alnma yzdesi
2. niversiteler veya belediyeler gibi dier kurumlarn bnyesinde faaliyet gsteren rehabilitasyon niteleri veya gndz hastanelerinin TRSMlerle koordinasyonu iin almalar yaplmas
SB
l Salk 2012 Mdrlkleri, niversiteler, Hastane Bahekimlikleri, Belediyeler, Kaymakamlklar, lgili STKlar l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, TRSMler, DS 2011
Dier kurumlarn TRSMlerle yeterince koordineli almamas
TRSMlerin dier kurum ekipleriyle yapt toplant says, birlikte takip edilen hasta says
2.1.3. Eitim faaliyetlerinin yaplmas
1. lk aamada alan 9 TRSMnin eitim merkezi haline getirilmesi
SB
Eitici olarak grevlendirilen hekimlerin ek demelerinin dmesi, Yeterli sayda uzman ekibin oluturulamamas
Eitici olarak tanmlanm kii says
Eitim program, Eitici olarak tanmlanm kiilerin listesi
2. Merkezlerde hizmet verecek ekiplere planlama dorultusunda 1 haftalk teorik eitim verilmesi
SB
l Salk Mdrlkleri Hastane Bahekimlikleri, TRSMler
2015
Eitim iin yeterli Eitime katlan sayda uzman ekip ve kii says ekibin oluturulamamas, Eitimlere katlan ekiplerin istekli olmamas Eitim iin yeterli Eitime katlan sayda uzman ekip ve kii says ekibin oluturulamamas, Eitimlere katlan ekiplerin istekli olmamas ve/veya
Eitim tutanaklar
3. Merkezlerde hizmet verecek ekiplere planlama dorultusunda kendisine en uygun eitim merkezinde 2 haftalk pratik eitim verilmesi
SB
l Salk Mdrlkleri Hastane Bahekimlikleri, TRSMler
2015
Eitim tutanaklar
Sayfa 71
eitim sresince yaadklar yerden ayrlmalar 4. Merkezlerin blgesindeki tm aile hekimleri ve birinci basamak hekimlerinin bu sistem konusunda eitilmesi SB l Salk Mdrlkleri Hastane Bahekimlikleri, TRSMler l Salk Mdrlkleri Hastane Bahekimlikleri, TRSMler Aile ve SPB 2015 Birinci basamak Eitime katlan salk hizmeti ekip ve kii says sunumu nedeniyle eitimlere yeterli katlmn salanamamas Eitim tutanaklar
5. Merkezlerin blgesindeki ruhsal zrllere hizmet veren dier kamu ve zel kurum ve STK alanlarnn bu sistem konusunda eitilmesi 2.2.1. Ar ruhsal bozukluu olan hastalarn ailelerine destek verilmesi 1. Aile yannda bakm tevik eden mevcut uygulamalardan, psikiyatrik hastal olan bireylerin kolaylkla yararlanabilmesi iin dzenlemelerin yaplmas
SB
2015
lgili kurumlardan Eitilen kurum ve Eitim tutanaklar yeterli katlmn kii says olmamas
SB
2012
Mevzuatn net Payda kurumlarla Mevzuatta yaplan anlalr olmamas yaplan toplant deiiklikler ve bireysel yorum says farkllklarna ak olmas, Paydalarn ruhsal zrllere bak as, Paydalarn ruhsal Destek verilen aile Desteklenen aile zrllere bak says saysndaki art as, Ailelerin oran yeterince bilgilendirilememesi Finans sorunlar, altayn Mevzuatta hizmet tamamlanmas ve denetleme konularnda sorumlu kurumlarn net tanmlanmam Mevzuatta yaplan deiiklikler
2. Yaplan dzenlemelerin ilerliinin sahada takibi
SB
Aile ve SPB, TRSMler
2013, Srekli
2.2.2. Aile yannda kalamayan ve kurumda kalmas gereken ar ruhsal bozukluu olan hastalar iin sistem kurulmas
1. Ruh sal hastalarna Salk Bakanl dnda da kurumsal bakm hizmetlerinin gelitirilmesi iin mevzuattaki eksikliklerin giderilmesi amacyla altay yaplmas
Aile ve SPB, SB
ileri Bakanl 2012 (Belediyeler), lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar
Sayfa 72
olmas, Paydalarn ruhsal zrllere bak as 2. Ruh sal hastalarna verilen bakm ve salk hizmetlerinin yeniden organize edilmesi amacyla Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl ile protokoller oluturulmas SB, Aile ve SPB 2012 Mevzuatta hizmet Yaplan toplant ve denetleme says konularnda sorumlu kurumlarn net tanmlanmam olmas, Aile ve SPBnn ruhsal zrllere bak as Yar-yol evleri ve korumal evlerin kurulmas iin uygun mekanlarn bulunamamas, Finans sorunlar, Evlerinin takibi iin ek personel gereksinimi Dier kurumlarn uygulamaya kar tutumu Yar-yol evleri ve korumal evlerin kurulmas iin uygun mekanlarn bulunamamas, Finans sorunlar, Evlerinin takibi iin ek personel gereksinimi Oluturulan protokol metni
3. Adana, Ankara, Bolu, stanbul (Bakrky, Erenky), Manisa ve Samsun'da yar-yol evlerinin ve korumal evlerin almas
SB, Aile ve Hastane SPB Bahekimlikleri,
2013
Alan yar-yol ve Yar-yol ve korumal evlerin korumal evlerde says, Yar-yol ve kalan hasta says korumal evlerde kalmak isteyen hasta says
4. Yar yol evleri ve korumal evler konusunda yeni ihtiya analizi yaplmas
Aile ve SPB
SB
2014
Maliyet fayda Analiz ve toplant analizi, dier sonular kurumlarla yaplan toplant says Alan yar-yol ve korumal evlerin says, Yar-yol ve korumal evlerde kalmak isteyen hasta says Yar-yol ve korumal ev says ve evlerde kalan hasta says
5. TRSM alan 2. halkadaki illere yar yol evleri ve/veya korumal evlerin kurulmas
SB, Aile ve SPB
l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri,
2016
Sayfa 73
6. htiya analizi sonularna gre yar-yol evleri SB, Aile ve korumal evler uygulamalarnn ve SPB yaygnlatrlmas
l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri,
2017, Srekli
Yar-yol evleri ve korumal evlerin kurulmas iin uygun mekanlarn bulunamamas, Finans sorunlar, Evlerinin takibi iin ek personel gereksinimi SHEK alanlarnn ruhsal zrllere bak as ve bu zrl grubuna yaklam konusunda eitim eksiklii lgili kurum ve kurulularn etkin katlmnn salanamamas lgili kurum ve kurulularn etkin katlmnn salanamamas
Alan yar-yol ve korumal evlerin says, Yar-yol ve korumal evlerde kalmak isteyen hasta says
Yar-yol ve korumal ev says ve evlerde kalan hasta says
7. Aile yannda veya korumal evlerde kalamayan ar ruhsal bozukluu olan hastalar iin bakm kurumlarnn yaygnlatrlmas
Aile ve SPB
SB
2015, Srekli
Kurulan bakm evi Bakm evlerinin says denetleme tutanaklar
2.3.1. Ruh sal 1. TRSMler ile koordinasyon ierisinde hastalarnn alacak korumal iyeri uygulamalarnn istihdamn salamak balatlmas ve yaygnlatrlmas konusunda iin korumal iyerleri ilgili dier kurumlarn bilgilendirilmesi ve uygulamas gr istenmesi almalarnn 2. Derlenen grlerden faydalanarak TRSMler yaplmas ve ile koordinasyon ierisinde alacak yaygnlatrlmas korumal iyeri uygulamalar iin mevzuattaki eksikliklerin giderilmesi ve yntem belirlenmesi 3. Mevcut mevzuatta zrl, Eski Hkml ve Terr Maduru stihdam Hakknda Ynetmelikte yer alan pozitif ayrmcln psikiyatrik hastal olan bireyler iin iletilmesi konusunda savunuculuk yapma ve uygulamaya dair denetimlerin yaplmas
SB, Aile ve alma ve Sosyal 2013 SPB Gvenlik Bakanl
Bilgilendirme ve geri bildirim toplantlar
Toplant tutanaklar ve raporlar
SB, Aile ve alma ve Sosyal 2014 SPB Gvenlik Bakanl
Yaplan toplant says, Mevzuat almas
Toplant tutanaklar ve raporlar, Mevzuat deiikliinin izlenmesi
SB, Aile ve SPB alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Belediyeler,
2014, Srekli
Ruh sal Denetimlerin e yerletirilen hastalarna ynelik dzenli bir ekilde ruhsal zrl says var olan yaplmas damgalama ve ayrmclk Korumal Alan korumal Korumal
4. Adana, Ankara, Bolu, stanbul (Bakrky) ve SB,
2014
Sayfa 74
Manisada pilot korumal iyeri uygulamas balatlmas
alma ve Kaymakamlklar Sosyal Gvenlik Bakanl
iyerlerinin iyeri says kurulmas iin uygun meknlarn bulunamamas, Toplumda var olan damgalama ve ayrmclk 2014 Korumal Alan korumal iyerlerinin iyeri says kurulmas iin uygun meknlarn bulunamamas, Toplumda var olan damgalama ve ayrmclk Korumal Alan korumal iyerlerinin iyeri says kurulmas iin uygun meknlarn bulunamamas, Toplumda var olan damgalama ve ayrmclk
iyerlerinde alan hasta says
5. zmir, Samsun ve Elazda korumal iyeri uygulamasnn balatlmas
SB, Belediyeler, alma ve Kaymakamlklar Sosyal Gvenlik Bakanl
Korumal iyerlerinde alan hasta says
6. Toplum temelli hizmet veren ruh sal merkezleri ile koordinasyon iinde alacak korumal iyeri uygulamalarnn yaygnlatrlmas
SB, Belediyeler, alma ve Kaymakamlklar Sosyal Gvenlik Bakanl
2014, Srekli
Korumal iyerlerinde alan hasta says
Sayfa 75
Ama 3
Ruh Saln Tevik Etmek ve Gelitirmek 3.1. Ruhsal bozukluu olan bireylere kar damgalama ve ayrmcl ortadan kaldrlmak 3.2. Kadna ynelik iddeti azaltmak ve salkla ilgili etkilerini nlemek 3.3. ocuk istismarn nlemek 3.4. ntihar azaltmak 3.5. Afetlere mdahale anlamnda organizasyon ve planlar gelitirmek ve hayata geirmek
Sorumlu Kurum/ Kurulu (lar) SB birlii Yaplacak Kurum/ Kurulu(lar) Aile ve SPB, niversiteler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, Medya Temsilcileri lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, Medya Temsilcileri MEB, YK Tamamlama Olas Engeller Tarihi 2012 lerleme Gstergeleri zleme ve Kontrol in Salanacak Veri
Hedef(ler) :
Stratejiler
3.1.1. Damgalama ve 1. Damgalama ve ayrmclk kart alma ayrmcln ortadan grubu oluturulmas kaldrlmasna ynelik savunuculuk faaliyetleri yrtlmesi 2. Politikaclarn ve karar verenlerin savunuculuk konusunda bilinlendirilmesi
Paydalarn konuya alma grubunun alma grubu ilgisizlii oluturulmas listesi ve toplant tutanaklar
Aile ve SPB, SB
2012, Srekli
Politikaclarn Dzenlenen konuya ilgisizlii, faaliyetler Bilinlendirme faaliyetinin yetersizlii Paydalarn konuya Eitim ilgisizlii, benzer mfredatlarnda konuda farkl konuya yer verilmesi
Yrtlen bilinlendirme faaliyetleri konusundaki raporlar Eitim mfredat
3. Milli Eitim Bakanl ve YK ile damgalama ve ayrmclk kart eitim verilmesinin salanmas iin almalar yrtlmesi
Aile ve SPB, SB
2014
almalar yrtlyor olmas
Sayfa 76
4. Damgalama ve ayrmcla kar bilinlendirme kampanyalar dzenlenmesi
Aile ve SPB, SB
lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, Medya Temsilcileri, Mahalli dareler Aile ve SPB, l Salk Mdrlkleri
2012, Srekli
Finans sorunlar, Dzenlenen Paydalarn konuya kampanya says yeterince nem vermemesi
Kampanya materyalleri
3.2.1. Kadna ynelik 1. Kadna ynelik aile ii iddet konusunda SB aile ii iddet salk personelinin toplumsal cinsiyet konusunda salk eitsizlii, kadna ynelik iddetin nedenleri personelinin ve sonular konularnda farkndaln ve farkndalnn ve mdahale kapasitesini artrmak iin hizmet ii mdahale eitimlere devam edilmesi kapasitesinin artrlmas 3.2.2. Salk 1. Aile ii iddete urayan kadnlarn tespit ve kurumlarna bavuran takibine ynelik kayt-bildirim ve izlem iddete uram uygulamalarnn birinci basamak salk kadnlara verilen hizmetlerine entegre edilmesi hizmetin yaygnlnn ve kalitesinin artrlmas 2. iddete uram kadnlar iin hastanelerdeki sosyal hizmet birimleri araclyla dier sektrlerle ilgili hizmetlerin devamlln salayacak mekanizmalar oluturulmas SB
2012, Srekli
Yeterli eitici Eitim verilen kii Eitim tutanaklar, yetitirilememesi, says Eitimlere hizmet yk nedeni ile devam edilememesi, Salk personelinin konuya ilgisiz olmas Hizmet yk nedeni ile birinci basamak salk personelinin isteksizlii Birinci basamakta iddete uram kadnlarn tanlanmasnda art Kadna ynelik iddetle mcadele program bildirim formlar
l Salk 2012 Mdrlkleri, ASM ve TSMler
SB
Aile ve SPB, l 2012 Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, lgili Meslek rgtleri, Mahalli dareler, Emniyet Mdrlkleri Adalet Bakanl, 2012 ileri Bakanl, Adli Tp Kurumu, Barolar, lgili Meslek rgtleri
Sosyal hizmet iddet olgular Hizmet alan kii uzman yetersizlii, iinde hizmet alma says Birimlerde alan orannda art personelin isteksizlii
3. Cinsel iddet maduru kadnlara btncl SB, Aile ve hizmet verilmesini salamak ve sekonder SPB travmatizasyonu asgariye indirmek amac ile pilot bir merkez oluturulmas
Mevzuat Pilot merkezin eksiklikleri, almas Paydalarn konuya ilgisizlii Paydalarn altayn
Pilot merkez alma raporlar
3.3.1. ocukluk a 1. Sokakta yaayan ocuklar, kurum bakmnda SB, Aile ve Adalet Bakanl, 2012
altay sonu
Sayfa 77
travmatik yaantlarn nlemeye ynelik almalar yaplmas
olan ocuklar gibi risk gruplarna ynelik spesifik ruh sal programlarnn oluturulmas iin altay dzenlenmesi 2. altay sonucunda oluturulan program temel alnarak salk personelinin ve ilgili dier kamu personelinin eitilmesi
SPB
MEB, ileri Bakanl, Belediyeler, UNICEF
ilgisizlii
dzenlenmesi
raporu
SB, Aile ve MEB,,lgili 2016, SPB, Meslek rgtleri, Srekli ileri lgili STKlar Bakanl SB, Aile ve Adalet Bakanl, 2013 SPB, ileri Bakanl, MEB
Sz konusu Eitilen personel programlarn saysnda art oluturulamamas, Yeterli eitici yetitirilememesi Kurumlar aras ibirliinin salanamamas, Kurumlarn kapasite yetersizlii Hizmet yk nedeniyle eitimlerin yaplamamas, Yeterli eitici yetitirilememesi M kurulan il saysnda art
Eitilen personel says
3. stismara urayan ocuklarn ikincil rselenmesini en aza indirgemek amac ile kurulan ocuk izlem merkezlerinin (M) lke genelinde yaygnlatrlmas
M says
4. stismara urayan ocuklar konusunda lke SB genelinde salk personelinin farkndalnn artrlmas
l Salk Mdrlkleri
2016
Eitim alan personel says
Eitim tutanaklar
5. ocukluk a travmatik yaantlar SB, Aile ve Adalet Bakanl, Srekli konusunda halk bilinlendirme ve farkndalk SPB, MEB, ileri yaratma almalar yaplmas Bakanl, Diyanet leri Bakanl, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, Medya 3.4.1. ntihar nleme 1. Riskli gruplarla karlama ihtimali yksek konusunda farkndalk salk personelinin intihar tanma ve yaratlmas izlenecek yollar konusundaki bilgilerinin artrlmas iin eitim faaliyetleri dzenlenmesi SB niversiteler, lgili Meslek rgtleri 2013
Yeterli personel Dzenlenen Dzenlenen eitiminin faaliyet/ kampanya faaliyet/ kampanya salanamamas, says raporlar Paydalarn ilgisizlii, Blgesel farkllklar
Eitim Gerekletirilen materyallerinin eitim faaliyetleri hazrlanamamas, says Salk personelinin konuya ilgisizlii
Faaliyetlere katlan salk personeli says, Eitim tutanaklar
Sayfa 78
2. retmenler, kolluk kuvvetleri alanlar, SB mahkmlarla alanlar, yallara hizmet verenler, din adamlar gibi meslek gruplarnn intiharla ilgili erken belirtiler konusunda eitilmesi
Adalet Bakanl, 2013, ileri Bakanl, Srekli MEB, Aile ve SPB, Diyanet leri Bakanl, Belediyeler, Valilikler MEB, Aile ve 2013, SPB, Diyanet Srekli leri Bakanl, lgili Meslek rgtleri niversiteler, lgili Meslek rgtleri, l Salk Mdrlkleri 2013, Srekli
Paydalarn konuya Dzenlenen eitim Eitim verilen kii ilgisizlii, says says Kurumlar aras koordinasyonun salanamamas
3. ntihar riskinin yksek olduu bilinen gruplarn yakn evresinin farkndalnn artrlmas
SB
lgili personel eksiklii
Gerekletirilen faaliyetleri says
3.4.2. Geride kalanlara ynelik giriimlerde bulunulmas
1. ntihar olgularnn aile ve yakn evrelerine SB destek vermeye ynelik salk programlarnn gelitirilmesi ve uygulanmas
lgili personel eksiklii
Destek programlarnn oluturulmas
Oluturulan programlar ile ilgili eitim, zlem raporlar altay sonu raporu
3.4.3. Medyann 1. ntihar haberlerinin medyada yer alma intihar konusunda ekliyle ilgili altay dzenlenmesi haber yapma tutumu ile ilgili almalar yaplmas
SB
niversiteler, 2012 lgili Meslek rgtleri, Medya Temsilcileri, RTK, TB, lgili STKlar, Emniyet Genel Mdrl Medya Temsilcileri 2012, Srekli
Medyann gerekli hassasiyeti gstermemesi
altayn dzenlenmesi
2. Medya ile toplantlara devam edilmesi
SB
Medyann gerekli hassasiyeti gstermemesi la bayilerinin izlenebilirlik, kayt ve kontrol sisteminin yerletirilmesinde paydalarn tutumu
Dzenlenen toplant says Zirai mcadele ilalarnn takibi ve izlenebilirlii ile ilgili yasal dzenlemelerin ve network sisteminin kurulmas
Toplant tutanaklar Kimyasallarn kontrol ve izlenebilirlii ile ilgili mevzuatn hazrlanmas ve zirai mcadele ilalar ile intihar
3.4.4. ntihar 1. Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl ile giriiminde kullanlan tarm ilalarnn satyla ilgili dzenlemeler aralara ulamn konusunda allmas azaltlmas
SB
Gda, Tarm ve 2012, Hayvanclk Srekli Bakanl, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar
Sayfa 79
almalarnn tamamlanmas 2. Silah satnn kontrol ve evde silah bulundurmann kstlanmas konusunda bilgilendirme ve savunuculuk almalar yaplmas 3. Teraptik snr dk olan ilalarn reete edilmesi ve sat konusunda uyar ve dzenlemeler yaplmas 3.5.1.Afet ve travma 1. Temel salk hizmetlerine entegre mevcut durumunda krize mdahale birimlerinin bu alanda psikososyal destek kullanlmas, bu merkezlerde alan asndan lke personelin afetler konusundaki mdahale genelinde kurumsal kapasitesinin artrlmas kapasitenin artrlmas 2. Afet ve travmalar durumunda psikososyal destek konusunda alan nitelikli insan saysnn artrlmas SB Medya 2012, Temsilcileri, lgili Srekli STKlar, ileri Bakanl SGK, lgili 2012, Meslek rgtleri Srekli Politika yapclarn Dzenlenen uzlalamamas faaliyet says
giriiminde bulunan insan says Dzenlenen faaliyetlerle ilgili raporlar Konuyla ilgili yaplan dzenlemelere ait metinler
SB
Terapotik snr dk ilalara eriimin snrlanmas Mevcut alanlarn eitiminin salanamamas Yeterli eitim yaplamamas
SB
lgili Kamu Kurumlar, niversiteler, lgili Meslek rgtleri lgili Kamu Kurumlar, niversiteler, lgili Meslek rgtleri
2013
Dzenlenen eitim Eitim tutanaklar, says Eitilen kii says
SB
2016, Srekli
Dzenlenen eitim Eitim tutanaklar, says Eitilen kii says
3.5.2.Ruh sal 1. Hizmet ii eitim modllerinin hazrlanmas SB alanlarnn afet ve bireysel veya kitlesel travmalar konusundaki bilgi ve deneyim dzeylerinin artrlmas 2. Hizmet ii eitim dzenlenmesi SB
niversiteler, 2012 lgili Meslek rgtleri, Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl, Kzlay l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, niversiteler, 2013, Srekli
Paydalarn yeterli Eitim hassasiyeti modllerinin gstermemesi hazrlanmas
Eitim materyalleri
Eitim Bu alanda yetimi Eitim verilen kii modllerinin insan gcnde art says, Eitim oluturulamamas, tutanaklar Eitici yetersizlii, Ruh sal
Sayfa 80
lgili Meslek rgtleri 3. Afet tbb ve afet psikiyatrisi derslerinin tp fakltesi eitimi srasnda ilenmesinin salanmas konusunda savunuculuk yaplmas SB YK, niversiteler 2012
alanlarnn eitime ilgisizlii niversitelerin konuya ilgisizlii Afet tbb ve afet psikiyatrisi derslerinin verildii tp fakltesi saysnda art altayn dzenlenmesi Afet tbb ve afet psikiyatrisi derslerinin verildii tp fakltesi says altay sonu raporu
3.5.3.Medyann afetlerle ve kitlesel travmalarla ilgili konularda haber yapma tutumu ile ilgili almalar yaplmas
1. Afet ve kitlesel travma haberlerinin medyada SB yer alma ekliyle ilgili altay dzenlenmesi
niversiteler, 2012 lgili Meslek rgtleri, Medya Temsilcileri, RTK, TB, lgili STKlar, Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl, Kzlay Medya Temsilcileri l Salk Mdrlkleri, TSMler 2012, Srekli 2012, Srekli
2. Medya ile toplantlara devam edilmesi
SB
Dzenlenen toplant says
Toplant tutanaklar
3.5.4. Halkn afetler, 1. Salk eitimi faaliyetleri kapsamnda halkn SB bireysel veya kitlesel afetler, bireysel veya kitlesel travmalarn travmalarn ruhsal ruhsal sonular konusunda eitiminin sonular konusunda salanmas farkndalnn artrlmas 2. Afetlerle ilgili derslerin tm eitim kurumlarnda ilenmesinin salanmas konusunda savunuculuk yaplmas SB
Yeterli eitici Dzenlenen eitim Eitim personel says faaliyetlerine salanamamas, katlan kii says Halkn eitime ilgi gstermemesi, Blgesel farkllklar Paydalarn konuya Eitim ilgisizlii mfredatlarnda konuya yer verilmesi Eitim mfredat
MEB, YK
2014
Sayfa 81
Ama 4
Ruh Sal Hizmetlerinin Birinci Basamak Salk Kurumlarna Entegrasyonunu Salamak 4.1. Birinci basamak ve aile hekimlerinin psikiyatrik bozukluklarn tan, tedavi ve takipleri konusunda bilgilerini artrmak 4.2. Birinci basamak ve aile hekimlerini toplum temelli ruh sal uygulamalarna entegre etmek 4.3. Riskli gruplara ynelik koruyucu hizmet ve erken tanlama ile ilgili yrtlmekte olan ruh sal programlarnn aile hekimlii sistemine entegrasyonunu salamak
Sorumlu Kurum/ Kurulu (lar) birlii Yaplacak Kurum/ Kurulu(lar) niversiteler, lgili Meslek rgtleri l Salk Mdrlkleri Tamamlama Olas Engeller Tarihi 2012 niversitelerin yeterince destek vermemesi Rehberler, klavuzlar ve protokollerin hazrlanmasnda gereken hassasiyetin gsterilmemesi ve zaman ynetimi Uzaktan eitim modllerinin oluturulamamas, Aile hekimlerinin genel salk hizmetlerini daha n planda tutmas, Her blgede yetkin eitici personel bulunamamas lerleme Gstergeleri altayn gerekletirilmesi Rehberler, klavuzlar ve protokollerin baslmas zleme ve Kontrol in Salanacak Veri Rehber, klavuz ve protokollerin oluturulmas Rehberler, klavuzlar ve protokollerin datlmas
Hedef(ler) :
Stratejiler
4.1.1. Ruh sal 1. Tedavi rehberleri, aklc ila kullanm SB alannda hastalklar klavuzlar ve izlem protokollerinin oluturulmas iin altay dzenlenmesi konusunda birinci basamak hekimlerine 2. altay sonularna gre rehberler, klavuzlar SB ve psikiyatri d ve protokoller hazrlanmas, baslmas ve uzman hekimlere datlmas hizmet ii eitim dzenlenmesi
2012
3. Aile hekimleri iin oluturulan rehberler, SB klavuzlar ve protokollerin uzaktan eitim modlne eklenmesi veya eitici eitimi ve saha eitimleri ile eitimlerin tamamlanmas
l Salk Mdrlkleri
2016, Srekli
Rehberler, klavuzlar ve protokollerin aile hekimleri tarafndan kullanlmas
Eitim verilen hekim says, klavuzlar ve protokolleri kullanan aile hekimi says
Sayfa 82
4. Psikiyatri d uzmanlk branlar iin aklc ila kullanm konusunda eitimler dzenlenmesi 5. Halkn ruhsal hastalklar konusunda klavuzlar dorultusunda eitilmesi
SB
l Salk Mdrlkleri, lgili Meslek rgtleri
2016, Srekli
Uzman hekimlerin ruh sal konusunda eitim alma isteksizlii Medyann eitim konusunda isteksizlii, Farkl eitim dzeylerine gre eitim faaliyetlerinin yrtlememesi
Dzenlenen eitim Eitim tutanaklar says, Eitime katlan uzman says Dorudan eitim verilen kii says, Dzenlenen eitim faaliyeti says Ruhsal sorunlar iin birinci basamak hekimine bavuran hasta saysnda art miktar
SB
l Salk 2016, Mdrlkleri, Srekli lgili Meslek rgtleri, Medya
6. Tedavi rehberleri, aklc ila kullanm klavuzlar ve izlem protokollerinin gzden geirilmesi ve gerekli yeniliklerin yaplmas 4.2.1. Birinci basamak 1. ve aile hekimleri ile TRSMler arasnda egdmn salanmas Birinci basamak veya aile hekiminin takip edecei hastalar (birinci basamak, psikiyatri servisleri veya TRSMlerde) konusunda ruh sal ekibi ile ilikilerini kuvvetlendirecek izlem protokolleri oluturulmas
SB
niversiteler, lgili Meslek rgtleri niversiteler, lgili Meslek rgtleri
2017, Srekli
niversiteler ve Konu ile ilgili Materyallerde meslek rgtlerinin yaplan toplantlar gerekli yeterince destek revizyonlarn vermemesi yaplmas Aile hekimlii sistemi ve TRSMlerin yeni kurulmu olmas zlem protokollerinin oluturulmas Protokollerin ilan edilmesi
SB
2012
2. zlem protokollerinin tm merkezlerde uygulamaya geirilmesi
SB
l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri
2016, Srekli
Birinci basamak Protokollerin doru Protokollerin doru hekimlerinin uyguland uyguland protokollere uyum merkez says merkez says gsterememesi, Hizmet yk nedeniyle protokollerin uygulanamamas Birinci basamak alanlarnn eitim konusunda isteksizlii, Eitilecek kii ve merkez saysnn Dzenlenen eitim Eitim tutanaklar says, Eitimlere katlan birinci basamak alan says
4.3.1. Riskli gruplara 1. ocuun psikososyal geliimini destekleme ynelik koruyucu program eitimlerinin ilgili tm birinci hizmet ve erken basamak alanlarna verilmesi tanlama ile ilgili yrtlmekte olan ruh sal programlar ile
SB
2016, Srekli
Sayfa 83
ilgili eitimlerin yaygnlatrlmas
fazlal, Hizmet yk nedeniyle eitimlerin yaplamamas 2. Kadna ynelik aile ii iddet ve salk SB sonularn erken tanlama konusunda birinci basamakta ve acil servislerde alan salk alanlarnn eitiminin salanmas 3. Aile hekimlerinin uzaktan eitim modllerine SB intihar erken tanma konusuyla ilgili eitimlerin eklenmesi / bu konuda saha eitimlerinin hazrlanmas 4. ntihar erken tanma konusuyla ilgili birinci basamak hekimlerine eitici eitimi ve saha eitimi verilmesi SB l Salk Mdrlkleri Aile ve SPB, l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri 2016, Srekli Salk alanlarnn eitimlere etkin katlmnn salanamamas Dzenlenen eitim Eitim tutanaklar says, Eitimlere katlan kii says
2012, Srekli
Uzaktan eitim Modle kaytl uygulamasnn tam hekim says yerlememesi Birinci basamak alanlarnn eitim konusunda isteksizlii, Eitilecek kii ve merkez saysnn fazlal, Hizmet yk nedeniyle eitimlerin yaplamamas Sahada yrtn faaliyetler hakknda yeterli geri bildirim alnamamas Programlarn gzden geirme almalarnn yaplamamas
Sertifika almaya hak kazanan hekim says
2014, Srekli
Dzenlenen eitim Eitim tutanaklar says, Eitimlere katlan birinci basamak alan says
5. Birinci basamak hekimlerinin riskli gruplar konusunda yrtt programlarn gzden geirilerek gerekli ekleme ve yeniliklerin yaplmas 6. Yaplan gncellemeler dorultusunda salk alanlarnn eitiminin yenilenmesi
SB
niversiteler, 2015 lgili Kamu Kurumlar, Meslek rgtleri ve STKlar l Salk Mdrlkleri 2016, Srekli
Gzden geirilen program says
Deiiklik ve yenileme yaplan program says
SB
Verilen eitim says
Verilen eitim says, Eitilen kii says
Sayfa 84
Ama 5
Psikiyatri Yatak Saysn Dzenlemek 5.1. Genel psikiyatri yataklarnn lke geneline yaylacak ekilde saysn artrmak ve 100 bin kiiye den yatak saysn 8den 13e karmak 5.2. Yksek gvenlikli psikiyatri ve tutuklu psikiyatri yataklarnn lke geneline yaylacak ekilde saysn artrmak ve 100 bin kiiye den adli psikiyatri yatak saysn 0,9dan 3e karmak
Sorumlu Kurum/ Kurulu (lar) SB birlii Yaplacak Kurum/ Kurulu(lar) Hastane Bahekimlikleri Tamamlama Olas Engeller Tarihi 2015 lerleme Gstergeleri zleme ve Kontrol in Salanacak Veri Yeni alan psikiyatri yataklarnn planlanan yataklara oran, lgili ilden RSHHlerine sevk edilen hasta says Yeni alan psikiyatri yataklarnn planlanana oran Yatak says
Hedef(ler) :
Stratejiler
5.1.1. lke genelinde 1. Psikiyatri yata olan genel hastanelerde psikiyatri yatak yatak saysnn planlanan rakamlara saylarnn getirilmesi dzenlenmesi
Yatak says Yeni alan artrlmas psikiyatri yatak planlanan says hastanelerde dier branlarn yatak talebi, Psikiyatriye kar olan n yarg Psikiyatri uzman says azl Yeni alan psikiyatri yatak says Yatak saylarnn planlanan dzeye indirilmesi
2. Yeni yaplan hastanelerde planlanan psikiyatri SB yataklarnn almas
l Salk Mdrlkleri
2015
3. Adana, Elaz, Manisa ve Samsun RSHHlerindeki yatak saylarnn planlanan dzeye indirilmesi
SB
Hastane Bahekimlikleri
2015
Blge illerinde planlanan yeni psikiyatri yataklarnn alamamas lde genel hastanenler iin planlanan yeni psikiyatri yataklarnn
4. Bakrky RSHHdeki yatak saysnn 600e indirilmesi
SB
Hastane Bahekimlii
2016
Yatak saylarnn planlanan dzeye indirilmesi
Yatak says
Sayfa 85
alamamas 5. Bakrky RSHHdeki yatak saysnn 300e indirilmesi SB Hastane Bahekimlii 2023 lde genel hastanenler iin planlanan psikiyatri yataklarnn alamamas Finans sorunlar, Adli psikiyatride alabilecek uzman saysnn yetersizlii, Doktor d personelin adli psikiyatri biriminde almak istememesi Finans sorunlar, Adli psikiyatride alabilecek uzman saysnn yetersizlii, Doktor d personelin adli psikiyatri biriminde almak istememesi Yatak saylarnn planlanan dzeye indirilmesi Yatak says
5.2.1. Yksek gvenlikli psikiyatri hastaneleri almas
1. stanbul Bakrkye 300; stanbul Erenky, Adana, Elaz, Manisa, Samsun ve Trabzon illerine 100er yatakl yksek gvenlikli psikiyatri hastanesi yaplmas
SB
Adalet Bakanl, 2015 Hastane Bahekimlikleri
Alan yksek gvenlikli psikiyatri hastanesi says
Yksek gvenlikli hastanelere yatan ve yat iin bekleyen kii says
2. Ankara Bilkent, Ankara Etlik, Antalya, Bursa, SB Diyarbakr, Erzurum, Gaziantep, zmir, Kayseri, Kocaeli ve Konya illerine 100er yatakl yksek gvenlikli psikiyatri hastaneleri yaplmas
Alan yksek gvenlikli psikiyatri hastanesi says
Yksek gvenlikli hastanelere yatan ve yat iin bekleyen kii says
5.2.2. Tutuklu 1. stanbul Bakrkye 100; Adana, Ankara, SB psikiyatri hastaneleri Elaz, Manisa ve Samsun illerine 50er almas yatakl tutuklu psikiyatri hastanesi yaplmas
Finans sorunlar, Alan tutuklu Adli psikiyatride psikiyatri hastanesi alabilecek says uzman saysnn yetersizlii Doktor d personelin tutuklu psikiyatri biriminde almak istememesi
Tutuklu psikiyatri hastanelerine yatan ve yat iin bekleyen kii says
Sayfa 86
Ama 6
Ruh Sal Alannda alanlarn Say ve Niteliini Artrmak 6.1. Ruh sal ve hastalklar uzmanlk rencisi kontenjann ylda ortalama 170den 350ye karmak 6.2. ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk rencisi kontenjann ylda ortalama 34den 70e karmak 6.3. Ruh sal alannda alan hekim d salk personelinin saysn artrmak 6.4. Ruh sal alannda alanlarn niteliini artrmak
Sorumlu Kurum/ Kurulu (lar) birlii Yaplacak Kurum/ Kurulu(lar) Tamamlama Olas Engeller Tarihi 2013 lerleme Gstergeleri zleme ve Kontrol in Salanacak Veri lgili hastanelerde ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi alan kii says lgili hastanelerde ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi alan kii says lgili hastanelerde ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi alan kii says lgili hastanelerde ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi
Hedef(ler) :
Stratejiler
6.1.1. Ruh sal ve 1. Adana ve Manisa RSHHlerinin ruh sal ve SB hastalklar uzmanlk hastalklar uzmanlk eitimi veren dal eitim eitimi verebilecek hastanelerine dntrlmesi eitim kliniklerinin almas 2. Elaz ve Samsun RSHHlerinin ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi veren dal eitim hastanelerine dntrlmesi SB
Eitim kadrosunun Eitim veren dal oluturulamamas hastanesi says
2014
Eitim kadrosunun Eitim veren dal oluturulamamas hastanesi says
3. Ruh sal eitim verme yetkisi olduu halde SB eitim vermeyen hastanelerde eitim klinii almasnn salanmas
2016
Eitim kadrolarnn Ruh sal ve oluturulamamas, hastalklar eitimi Kliniklerin eitim veren klinik says verilecek standartta oluturulamamas Eitim kadrolarnn Ruh sal ve oluturulamamas, hastalklar eitimi Kliniklerin eitim veren klinik says verilecek standartta
4. Ruh sal eitimi verme izni olmayan EAHlerinde eitim klinii almasnn salanmas
SB
2023
Sayfa 87
oluturulamamas 6.2.1. ocuk ve ergen 1. ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar SB, YK ruh sal ve uzmanlk eitimi veren niversitelerin asistan hastalklar uzmanlk kontenjanlarnn artrlmas eitimi verebilecek eitim kliniklerinin almas 2. Adana ve Manisa RSHHlerinde ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi verilmesinin salanmas SB niversiteler 2016 niversitelerle ibirliinin salanamamas ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk renci kontenjan
alan kii says niversitelerden ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi alan kii says
2014
Eitim kadrosunun ocuk ruh sal lgili hastanelerden oluturulamamas alannda uzmanlk ocuk ve ergen ruh eitimi veren klinik sal ve says hastalklar uzmanlk eitimi alan kii says Eitim kadrolarnn oluturulamamas, Kliniklerin eitim verilecek standartta oluturulamamas ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar eitimi veren klinik says lgili hastanelerde ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi alan kii says
3. Ankara Bilkent, Ankara Etlik, stanbul SB Gztepe, stanbul Okmeydan, stanbul Taksim ve zmir Tepecik EAHlerinde ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi veren klinikler almasnn salanmas 6.3.1. Salk 1. Salk Bakanlna bal kurumlarda alan, SB Bakanl bnyesinde 100 bin kiiye 1,25 oranndaki psikolog alan psikolog saysn 3e karacak ekilde kadro almas saysnn artrlmas 2. Salk Bakanlna bal kurumlarda alan, SB 100 bin kiiye 3 oranndaki psikolog saysn 6ya karacak ekilde kadro almas 6.3.2. Salk 1. Sosyal almac yetitiren blmlerinin say YK Bakanl bnyesinde ve kapasitelerinin artrlmas konusunda YK ile almalar yrtlmesi alan sosyal almac saysnn 2. Salk Bakanlna bal kurumlarda alan, SB artrlmas 100 bin kiiye 0,75 oranndaki sosyal almac saysn 2ye karacak ekilde kadro almas
2016
Maliye Bakanl 2016
Finans sorunlar, Salk Bakanlna 100 bin kiiye Alan kadrolara bal olarak alan den psikolog mracaat olmamas psikolog saysnda oran art Finans sorunlar, Salk Bakanlna 100 bin kiiye Alan kadrolara bal olarak alan den psikolog mracaat olmamas psikolog saysnda oran art Eitim kadrolarnn Sosyal almac yetersizlii yetitiren faklte saysnda art Finans sorunlar, Yetimi sosyal almac saysndaki Mezun olan sosyal almac says
Maliye Bakanl 2023
niversiteler, SB 2012
Maliye Bakanl 2016
Salk Bakanlna 100 bin kiiye bal olarak alan den sosyal sosyal almac almac oran saysnda art
Sayfa 88
yetersizlik, Alan kadrolara mracaat olmamas 3. Salk Bakanlna bal kurumlarda alan, SB 100 bin kiiye 2 oranndaki sosyal almac saysn 4e karacak ekilde kadro almas Maliye Bakanl 2023 Finans sorunlar, Yetimi sosyal almac saysndaki yetersizlik, Alan kadrolara mracaat olmamas Eitim veren kurumlarn saysndaki yetersizlik Salk Bakanlna 100 bin kiiye bal olarak alan den sosyal sosyal almac almac oran saysnda art
6.3.3. Psikiyatri hemirelii yksek lisans ve doktora programlarn tamamlayan kii saysnn artrlmas
1. Psikiyatri hemirelii ihtisas yapan hemire saysnn ylda ortalama 200 kiiye karlmas
YK
SB, niversiteler 2016
Psikiyatri hemirelii master ve doktora program olan faklte says ve kontenjanda art Psikiyatri hemirelii master ve doktora program olan faklte says ve kontenjanda art
Psikiyatri hemirelii master veya doktora programn tamamlayan hemire says Psikiyatri hemirelii master veya doktora programn tamamlayan hemire says Klinik psikoloji yksek lisans ve doktora programn tamamlayan kii says
2. Psikiyatri hemirelii ihtisas yapan hemire saysnn ylda ortalama 400 kiiye karlmas
YK
SB, niversiteler 2023
Eitim veren kurumlarn saysndaki yetersizlik
6.3.4. Klinik psikoloji 1. Klinik psikoloji yksek lisans ve doktora yksek lisans ve program aan niversite ve kontenjan doktora programlarn saylarnn artrlmas iin savunuculuk tamamlayan kii yaplmas saysnn artrlmas 6.3.5. Rehberlik ve psikolojik danmanlk hizmetlerinin ruh sal hizmetlerine entegre edilmesi
SB
YK, niversiteler
2016
Eitim kadrolarnn Klinik psikoloji yetersizlii yksek lisans ve doktora program aan niversite says
1. Rehberlik ve psikolojik danmanlarn (PDR) SB ruh sal klinikleri veya TRSMlerde almalarnn salanmas
Maliye Bakanl, 2012, Devlet Personel Srekli Bakanl
Psikologlarn PDR alan ruh Ruh sal meslek alan ihlali sal klinii veya alannda alan alglamas TRSM says PDR says
Sayfa 89
6.3.6. Psikiyatrik rehabilitasyon alannda i ve ura teknikeri ve ergoterapist almasnn salanmas
1. Psikiyatrik rehabilitasyon alannda altrmak amacyla salk bilimleri fakltelerinde ergoterapi blm ile meslek yksek okullarnda i ve ura teknikerlii blmlerinin almasnn salanmas iin savunuculuk yaplmas 2. Yetien ergoterapistlerin ve i ve ura teknikerlerinin ruh sal alannda istihdamnn salanmas
SB
YK
2015
Eitim kadrolarnn Ergoterapi eitimi Ergoterapi eitimi oluturulamamas veren faklte says veren faklte says, ergoterapist says
SB
Maliye Bakanl, 2016, Devlet Personel Srekli Bakanl
Ruh sal alannda alabilecek yeterli ergoterapistin yetitirilememesi YK ve niversitelerle yeterli ibirlii yaplamamas, Eklenecek mfredat iin yeterli eitimci bulunmamas YK ve niversitelerle yeterli ibirlii yaplamamas, Artrlacak mfredat iin yeterli eitimci bulunmamas niversiteler ve meslek rgtlerinden yeterli destek alnamamas
Ergoterapist Ruh sal alan ruh sal alannda alan klinii veya TRSM ergoterapist says says
6.4.1 Ruh sal 1. Sosyal almac yetitiren fakltelerin alannda alan mfredatna psikiyatri eitiminin eklenmesi meslek elemanlarnn iin savunuculuk yaplmas lisans eitimleri mfredatna psikiyatri modlnn eklenmesinin salanmas 2. Psikoloji eitimi veren fakltelerin mfredatnda klinik psikoloji eitiminin artrlmas iin savunuculuk yaplmas
SB
YK, niversiteler, lgili Meslek rgtleri
2013
Psikiyatri eitimini lisans programlarna ekleyen niversite says
Psikiyatri eitimini lisans programlarna ekleyen niversite says
SB
YK, niversiteler, lgili Meslek rgtleri
2013
Klinik psikiyatri Klinik psikiyatri eitimlerini artran eitimlerini artran niversite says niversite says
6.4.2. Klinik 1. Bakanlk kadrolarnda psikiyatri alannda psikiyatri alannda almakta olan mevcut psikologlardan alan psikolog, balamak zere psikopatoloji, psikometrik sosyal almac, deerlendirme gibi temel konularda tm hemire ve psikolojik psikologlara hizmet ii eitim programlar danmanlar iin mfredatlarnn oluturulmas
SB
niversiteler, lgili Meslek rgtleri
2012
Mfredatn oluturulmas
Oluturulan hizmet ii eitim mfredat
Sayfa 90
hizmet ii eitim programlar ve sertifikasyon standartlar oluturulmas
2. Oluturulan mfredat dorultusunda hizmet ii eitim verilmesi ve baarl olan psikologlarn sertifikasyonunun salanmas
SB
2016
Eitim modllerinin hazrlanamamas, Yeterli eitici yetitirilememesi niversiteler ve meslek rgtlerinden yeterli destek alnamamas Eitim modllerinin hazrlanamamas, Yeterli eitici yetitirilememesi Sertifika programnn hazrlanamamas
Yaplan hizmet ii Sertifikasyonu eitim says salanan meslek eleman says
3. Psikiyatri hemiresi an gidermek zere mevcut ruh sal hastaneleri veya eitim hastanesi kliniklerinde alanlardan balamak zere psikiyatri hemirelii eitim/sertifika programnn hazrlanmas
SB
2012
Mfredat ve eitim Oluturulan hizmet materyallerinin ii eitim mfredat oluturulmas ve eitim materyalleri Yaplan hizmet ii Sertifikasyonu eitim says salanan meslek eleman says
4. Oluturulan psikiyatri hemirelii program SB dorultusunda hizmet ii eitim verilmesi ve baarl olan hemirelerin sertifikasyonunun salanmas 5. Psikiyatri alannda almaya balayacak psikolog, sosyal almac, hemire ve PDRlere sertifikasyon programlarn tamamlama koulu getirilmesi SB
2016
2013, Srekli
lgili mevzuatn yaynlanmas
lgili mevzuat
Sayfa 91
Ama 7
ocukluk ve Ergenlik Dnemine Ynelik Ruh Sal Hizmetlerini yiletirmek ve Gelitirmek 7.1. Salkl ocuk takip programlarna psikososyal geliim programlarn da entegre etmek 7.2. Gelime gerilii veya zihinsel-ruhsal bozukluu olan ocuklarn tedavi ve rehabilitasyon srelerini iyiletirmek
Sorumlu Kurum/ Kurulu (lar) SB birlii Yaplacak Kurum/ Kurulu(lar) Tamamlama Olas Engeller Tarihi 2012 Aile hekimlerinin hizmet yk nedeniyle programn uygulanamamas Kurumlar aras ibirliinin salanamamas lerleme Gstergeleri zleme ve Kontrol in Salanacak Veri
Hedef(ler) :
Stratejiler
Aktiviteler (Faaliyetler) 0-6 ya ocuun Psikososyal Geliimini Destekleme (PGD) program ieriinin salkl ocuk izlem protokolleri kapsamna alnmas
7.1.1. ocuk ve 1. ergenlerde psikososyal geliimi destekleme programlarnn salkl ocuk takip ve destek programlarna 2. entegre edilmesi
Programn Program uyguland ASM kapsamnda takip says edilen gebe, bebek ve ocuk says Salk kurumlarndan destek programlarna ynlendirilen kii saysnda art altayn dzenlenmesi Salk kurumlarndan destek programlarna ynlendirilen ebeveyn says altay sonu raporu
Topluma dayal ebeveyn destek SB programlarnn (MEB ana-baba okulu programlar vb.) mevcut erken ocukluk programlar ile entegre biimde almas iin kurumlar aras ibirliinin salanmas SB
MEB, Aile ve SPB, Kaymakamlklar
2012
3. nemli yaam olaylar srasnda ocuklar destekleyen programlar gelitirilmesi iin altay dzenlenmesi 4. Ergen risk davranlarn azaltmaya ynelik programlarn gelitirilmesi iin altay dzenlenmesi 5. Okul a ocuklar iin okul ruh sal programlar oluturulmas iin altay dzenlenmesi
MEB, Aile ve 2012 SPB, lgili Meslek rgtleri, DS, UNICEF MEB, Aile ve 2012 SPB, lgili Meslek rgtleri, UNICEF lgili Meslek rgtleri, UNICEF 2012
Paydalarn ilgisizlii
SB
altayn dzenlenmesi
altay sonu raporu
SB, MEB
altayn dzenlenmesi
altay sonu raporu
Sayfa 92
6. Okul a ocuklar iin okul ruh sal programlarnn yaygnlatrlmas
MEB, SB
lgili Meslek 2012, rgtleri, Medya Srekli
Okul ruh sal programlarnn oluturulamamas, Meslek eleman yetersizlii, Okul idarelerinin ilgisizlii Paydalar aras koordinasyon yetersizlii Paydalar aras koordinasyon yetersizlii
Okul ruh sal programlarnn uyguland okul says
Okul ruh sal programlarndan faydalanan renci says
7.2.1. Gelime gerilii 1. veya zihinsel-ruhsal bozukluu olan ocuklarn eitim ve rehabilitasyon 2. srelerinin iyiletirilmesi iin sektrler aras ibirliinin artrlmas
zrl bakm hizmetlerinden yararlanan SB, Aile ve ocuklarn tedavisi iin Aile ve Sosyal SPB Politikalar Bakanl ile ibirlii protokolleri oluturulmas Zihinsel ve/veya ruhsal zrllk gibi zel eitim kapsamnda olan ocuklarn bakm, tedavi ve eitimlerinde yaanan sorunlarn zm iin sektrler aras ibirliinin artrlmas Aile ve SPB
2012
birlii protokollerinin oluturulmas birlii protokollerinin oluturulmas
Paydalar arasnda oluturulacak protokol metni Paydalar arasnda oluturulacak protokol metinleri ve mevzuat deiiklikleri
SB, MEB, 2012, Genlik ve Spor Srekli Bakanl, ileri Bakanl, Belediyeler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, Aile ve SPB, MEB 2012
3. Otizm spektrum bozukluklar gibi ocukluk anda balayan kronik ruhsal bozukluklar konusunda erken tanlama-tedavirehabilitasyon hizmetleri iin spesifik programlar gelitirilmesi
SB
Paydalar aras koordinasyon yetersizlii
Programlarn gelitirilmesi
Program metinleri
Sayfa 93
Ama 8
Ruhsal zrllere Verilen Hizmetlerin Kalitesini Artrmak 8.1. Ruh sal alannda verilen hizmetleri denetlemek
Sorumlu Kurum/ Kurulu (lar) SB birlii Yaplacak Kurum/ Kurulu(lar) Tamamlama Olas Engeller Tarihi lerleme Gstergeleri zleme ve Kontrol in Salanacak Veri Denetleme formlar
Hedef(ler) :
Stratejiler
8.1.1. Ruh sal 1. Denetleme standartlarnn belirlenmesi alannda hizmet veren kurumlarn hizmet kalitelerinin standardize edilmesi 2. Ruh sal hastaneleri, kapal psikiyatri servisleri, bakm evleri, ocuk bakm merkezleri, slahevleri gibi kiilerin zorunlu tutulduu yerlerin denetlenmesi
Aile ve SPB, 2012 Adalet Bakanl, lgili STKlar 2014, Srekli
Paydalarn srece Denetleme yeterince formlarnn katlmamas oluturulmas Denetlenen kurumlarn savunucu tutum iine girmesi Denetlenilen kurum says
SB, Aile ve lgili STKlar SPB, Adalet Bakanl
Denetleme raporlar
3. Denetleme standartlarnn gzden geirilmesi SB ve gerekli grlenlerin yenilenmesi 8.1.2. Sivil toplum 1. STKlarn ruh sal hizmeti veren kurumlar SB kurulularnn ruh denetleyebilmesi iin gerekli mevzuatn ve sal hizmetlerinde sistemin oluturulmas aktif rol almasnn salanmas 2. STKlarn ruh sal hizmeti veren kurumlar lgili denetlemeye balamas STKlar
Aile ve SPB, 2014, Adalet Bakanl, Srekli lgili STKlar lgili STKlar, 2012 Aile ve SPB, Adalet Bakanl, MEB SB, Adalet Bakanl, MEB, Aile ve SPB 2012, Srekli
Paydalarn srece Denetleme yeterince formlarnn katlmamas oluturulmas
Denetleme formlar
Paydalarn srece Mevzuatta Mevzuat yeterince eksikliklerin tespiti deiiklikleri katlmamas Kurumlarn sivil Denetlenilen rgtler tarafndan kurum says denetlenme kltrnn olmay, STKlarn resmi kurumlar denetleme kltr olmay Denetleme notlar
Sayfa 94
Ama 9
Ruh Sal Alannda Yasal Dzenlemeler Yapmak 9.1. Ruh sal alannda hasta haklar, uygulama usul ve esaslar, alanlarn sorumluluk ve yetkileri konularnda eksik olan yasal mevzuat tamamlamak
Sorumlu Kurum/ Kurulu (lar) SB birlii Yaplacak Kurum/ Kurulu(lar) lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar Tamamlama Olas Engeller Tarihi 2012 lgili kurum ve kurulularn etkin katlmnn salanamamas lgili kurum ve kurulularn etkin katlmnn salanamamas lgili kurum ve kurulularn etkin katlmnn salanamamas Uzlamann salanamamas lerleme Gstergeleri altayn dzenlenmesi zleme ve Kontrol in Salanacak Veri altay sonu raporu
Hedef(ler) :
Stratejiler
Aktiviteler (Faaliyetler) 1. lkemizde uygulanan hasta haklar ile ilgili mevzuatn ruh sal hastalar asndan gzden geirildii bir altay dzenlenmesi
9.1.1. Ruh sal alannda hasta haklarnn dzenlenmesi
2. Hasta haklar konusunda psikiyatrik SB hastalarda dier gruplardan farkllk gsteren durumlarn var olan mevzuata eklenmesi 9.1.2. Ruh sal 1. Ruh sal yasas hakknda ilgili dernek ve yasasnn kartlmas kurumlardan gr istenmesi SB
2012
Dier kurumlarla Mevzuatta yaplan yaplan toplantlar deiiklikler
Adalet Bakanl, 2012 niversiteler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, DS Adalet Bakanl, 2013 niversiteler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar Adalet Bakanl, 2013 niversiteler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, DS
Gr bildiren kurum oran
Grlerin tamamlanmas
2. Gelen neriler dorultusunda taslak metnin oluturulmas
SB
Taslak metnin oluturulmas
Taslak metin
3. Taslak metin zerinde geni katlml altay SB yaplmas
lgili kurum ve kurulularn etkin katlmnn salanamamas
altayn yaplmas
altay sonu raporu
Sayfa 95
4. Kanun metnine son halinin verilmesi
SB
Adalet Bakanl, 2013 niversiteler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar 2015
Uzlamann salanamamas
Konu ile ilgili toplantlarn devam
Kanunun son hali
5. Yasalama srecinin balatlmas
SB
Kanunlama Mecliste srecinin uzamas grlmesi
Kanunun kabul edilmesi
Sayfa 96
Kimlik ADI 1
Balang Pzt 30.05.11 Pzt 30.05.11 Pzt 30.05.11 Pzt 30.05.11 Pzt 03.10.11 Pzt 02.01.12 Pzt 02.04.12 Pzt 02.04.12 Pzt 02.04.12 Pzt 01.10.12 Pzt 03.12.12 Pzt 31.12.12 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11 Pzt 04.07.11 Pzt 02.01.12 Pzt 31.12.12 Pzt 04.07.11 Pzt 04.07.11 Pzt 04.07.11 Pzt 04.07.11 Pzt 04.07.11 Pzt 04.07.11 Pzt 04.07.11 Pzt 02.01.12 Pzt 07.01.13
Biti Pzt 31.12.12 Pzt 31.12.12 Pzt 02.04.12 Cum 30.09.11 Cum 30.12.11 Cum 30.03.12 Pzt 02.04.12 Pzt 31.12.12
Sorumlu Kurum
birlii Yaplacak Kurumlar
2010 1 2
2011 1 2
2012 1 2
2013 1 2
2014 1 2
2015 1 2
2016 1 2
2017 1 2
Ama 1. Ruh Sal Hizmetleri Veren Kurumlar Arasnda Egdm Salamak 2 Hedef 1.1. Ruh sal koordinasyon kurulu kurmak
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Strateji 1.1.1.Koordinasyon kurulu kurulmas iin almalar yaplmas

Faaliyet 1. lgili dier kurumlarn konu hakknda bilgilendirilmesi Faaliyet 2. Dier kurumlardan gr istenmesi Faaliyet 3. Ortak altay dzenlenmesi ve gerekletirilmesi Faaliyet 4. altayda yaps ve alma ekli belirlenen kurulun toplantlarnn balamas
SB SB SB SB
Aile ve SPB, Adalet B, ileri B, MEB, alma ve SGB, RTK, lgili Meslek rg.ve STK'lar Aile ve SPB, Adalet B, ileri B, MEB, alma ve SGB, RTK, lgili Meslek rg.ve STK'lar Aile ve SPB, Adalet B, ileri B, MEB, alma ve SGB, RTK, lgili Meslek rg.ve STK'lar Aile ve SPB, Adalet B, ileri B, MEB, alma ve SGB, RTK, lgili Meslek rg.ve STK'lar
SB SB SB SB
Strateji 1.1.2. Koordinasyon kurulunun ruh sal hizmetlerinde egdm salamas

Faaliyet 1. Sahada yaanan sorunlarn alan almasyla tespiti Faaliyet 2. Ortak zm nerileri oluturulmas Faaliyet 3. Grev paylam yaplmas Faaliyet 4. Ruh sal hizmetlerini gelitirici rol stlenilmesi
Cum SB, Aile 28.09.12 ve SPB Cum SB, Aile 28.12.12 ve SPB Cum SB, Aile 28.12.12 ve SPB Pzt SB, Aile 31.12.12 ve SPB Pzt 02.01.17 Cum 25.12.15 Cum 25.12.15 Cum 01.07.11 Cum 30.12.11 Cum 28.12.12 Cum 25.12.15 Cum 28.12.12 Cum 30.12.11 Cum 28.12.12 Cum 25.12.15 Cum 30.12.11 Cum 25.12.15 Cum 25.12.15 Cum 25.12.15 Cum 25.12.15 SB SB SB SB SB SB SB SB SB SB
Adalet B., ileri B., MEB, alma ve SGB, RTK, Meslek rgtleri, STK'lar Adalet B., ileri B., MEB, alma ve SGB, RTK, Meslek rgtleri, STK'lar Adalet B., ileri B., MEB, alma ve SGB, RTK, Meslek rgtleri, STK'lar Adalet B., ileri B., MEB, alma ve SGB, RTK, Meslek rgtleri, STK'lar
SB, Aile ve SPB SB, Aile ve SPB SB, Aile ve SPB SB, Aile ve SPB
Ama 2. Ar Ruhsal Bozukluu Olan Bireylerin Tm htiyalarn Karlayan Btncl Bir Ruh Sal Sistemi Kurmak 14 Hedef 2.1. Toplum temelli ruh sal sistemine gemek
15 16 17 18 19 20 21
Strateji 2.1.1. Toplum Ruh Sal Merkezlerinin almas

Faaliyet 1. Adana, Ankara, Bolu, Elaz, stanbul (Bakrky, Erenky), zmir, Manisa ve Samsunda birinci halka toplum ruh sal merkezlerinin almas Faaliyet 2. Belirlenmi 26 ilde ikinci halka TRSMlerin almas Faaliyet 3. Belirlenmi 47 ilde nc halka TRSMlerin almas Faaliyet 4. lke genelindeki TRSM saysnn 236ya tamamlanmas
l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri
SB SB SB SB
Strateji 2.1.2. Rehabilitasyon niteleri veya gndz hastanelerinin toplum temelli modele entegre edilmesi
Faaliyet 1. Adana, Bolu, Elaz, stanbul (Bakrky, Erenky), Manisa ve Samsun RSHHleri rehabilitasyon niteleri veya gndz hastanelerinin TRSMlerle koordineli almaya balamas Faaliyet 2. niversiteler veya belediyeler gibi dier kurumlarn bnyesinde faaliyet gsteren rehabilitasyon niteleri veya gndz hastanelerinin TRSMlerle koordinasyonu iin almalar yaplmas
l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri l Salk Mdrlkleri, niversiteler, Hastane Bahekimlikleri, Belediyeler, Kaymakamlklar, lgili STKlar
SB
22
SB
SB
23 24 25 26 27 28
Strateji 2.1.3. Eitim faaliyetlerinin yaplmas

Faaliyet 1. lk aamada alan 9 TRSMnin eitim merkezi haline getirilmesi Faaliyet 2. Merkezlerde hizmet verecek ekiplere planlama dorultusunda 1 haftalk teorik eitim verilmesi Faaliyet 3. Merkezlerde hizmet verecek ekiplere planlama dorultusunda kendisine en uygun eitim merkezinde 2 haftalk pratik eitim verilmesi Faaliyet 4. Merkezlerin blgesindeki tm aile hekimleri ve pratisyen hekimlerin bu sistem konusunda eitilmesi Faaliyet 5. Merkezlerin blgesindeki ruhsal zrllere hizmet veren dier kamu ve zel kurum ve STK alanlarnn bu sistem konusunda eitilmesi
l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, TRSMler, DS l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, TRSMler l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, TRSMler l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, TRSMler l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, TRSMler
SB SB SB SB SB
Srekli Grev
Blme Sre
Ke Ta Toplam
Proje Toplam D Grevler
D Ketalar Son Tarih
Sayfa 97
Kimlik ADI 29 30 31 32 33 34
Balang Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 31.12.12 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 31.12.12 Pzt 30.12.13 Pzt 30.06.14 Pzt 02.01.17 Pzt 31.12.12 Pzt 31.12.12 Pzt 31.12.12 Pzt 31.12.12 Pzt 01.04.13 Pzt 31.03.14
Biti Pzt 02.01.17 Cum 27.12.13 Cum 28.12.12 Cum 27.12.13 Pzt 02.01.17
Sorumlu Kurum
2010 1 2
2011 1 2
2012 1 2
2013 1 2
2014 1 2
2015 1 2
2016 1 2
2017 1 2
Hedef 2.2. Ar ruhsal bozukluu olan hastalar iin bakm sistemi kurmak Strateji 2.2.1. Ar ruhsal bozukluu olan hastalarn ailelerine destek verilmesi
Faaliyet 1. Aile yannda bakm tevik eden mevcut uygulamalardan, psikiyatrik hastal olan bireylerin kolaylkla yararlanabilmesi iin dzenlemelerin Faaliyet 2. Yaplan dzenlemelerin ilerliinin sahada takibi
SB SB
Aile ve SPB Aile ve SPB, TRSMler
SB SB
Strateji 2.2.2. Aile yannda kalamayan ve kurumda kalmas gereken ar ruhsal bozukluu olan hastalar iin sistem kurulmas
Faaliyet 1. Ruh sal hastalarna Salk Bakanl dnda da kurumsal bakm hizmetlerinin gelitirilmesi iin mevzuattaki eksikliklerin giderilmesi amacyla altay yaplmas Faaliyet 2. Ruh sal hastalarna verilen bakm ve salk hizmetlerinin yeniden organize edilmesi amacyla Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl ile protokoller oluturulmas Faaliyet 3. Adana, Ankara, Bolu, stanbul (Bakrky, Erenky), Manisa ve Samsun'da yar-yol evlerinin ve korumal evlerin almas Faaliyet 4. Yar yol evleri ve korumal evler konusunda yeni ihtiya analizi yaplmas Faaliyet 5. TRSM alan 2. halkadaki illere yar yol evleri ve/veya korumal evlerin kurulmas Faaliyet 6. htiya analizi sonularna gre yar-yol evleri ve korumal evler uygulamalarnn yaygnlatrlmas Faaliyet 7. Aile yannda veya korumal evlerde kalamayan ar ruhsal bozukluu olan hastalar iin bakm kurumlarnn yaygnlatrlmas
Cum Aile ve 28.12.12 SPB, SB Cum SB, Aile 28.12.12 ve SPB Cum SB, Aile 27.12.13 ve SPB Cum Aile ve 27.06.14 SPB Cum SB, Aile 30.12.16 ve SPB Pzt SB, Aile 02.01.17 ve SPB Cum Aile ve 25.12.15 SPB Pzt 29.12.14 Pzt 29.12.14 Cum SB, Aile 29.03.13 ve SPB Cum SB, Aile 28.03.14 ve SPB Pzt SB, 31.03.14 alma ve SGB. Cum SB, 27.06.14 alma ve SGB. Cum SB, 26.12.14 alma ve SGB. Pzt SB, 29.12.14 alma ve SGB. Cum 30.12.16 Cum 26.12.14 Cum 26.12.14 Cum 28.12.12 SB
ileri Bakanl (Belediyeler), lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar
Aile ve SPB, SB
35
SB, Aile ve SPB
36 37 38 39 40 41 42
Hastane Bahekimlikleri SB l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, SB
SB, Aile ve SPB Aile ve SPB SB, Aile ve S SB, Aile ve S Aile ve SPB
Hedef 2.3. Ruh sal hastalarnn istihdam edilmesini salamak Strateji 2.3.1. Ruh sal hastalarnn istihdamn salamak iin korumal iyerleri uygulamas almalarnn yaplmas ve yaygnlatrlmas
Faaliyet 1. TRSMler ile koordinasyon ierisinde alacak korumal iyeri uygulamalarnn balatlmas ve yaygnlatrlmas konusunda ilgili dier kurumlarn bilgilendirilmesi ve gr istenmesi Faaliyet 2. Derlenen grlerden faydalanarak TRSMler ile koordinasyon ierisinde alacak korumal iyeri uygulamalar iin mevzuattaki eksikliklerin giderilmesi ve yntem belirlenmesi Faaliyet 3. Mevcut mevzuatta zrl, Eski Hkml ve Terr Maduru stihdam Hakknda Ynetmelikte yer alan pozitif ayrmcln psikiyatrik hastal olan bireyler iin iletilmesi konusunda savunuculuk yapma ve uygulamaya dair denetimlerin yaplmas Faaliyet 4. Adana, Ankara, Bolu, stanbul (Bakrky) ve Manisada pilot korumal iyeri uygulamas balatlmas Faaliyet 5. zmir, Samsun ve Elazda korumal iyeri uygulamasnn balatlmas Faaliyet 6. Toplum temelli hizmet veren ruh sal merkezleri ile koordinasyon iinde alacak korumal iyeri uygulamalarnn yaygnlatrlmas
43
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
SB, Aile ve SPB
44
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
SB, Aile ve SPB
45
Aile ve SPB
SB, alma ve SGB.
46
Pzt 31.03.14 Pzt 30.06.14 Pzt 29.12.14 Pzt 04.04.11 Pzt 03.10.11 Pzt 03.10.11 Pzt 03.10.11 Pzt 02.07.12 Pzt 31.12.12 Pzt 02.07.12
Belediyeler, Kaymakamlklar
SB, alma ve SGB.
47
SB, alma ve SGB.
48
SB, alma ve SGB.
49 50 51 52 53 54 55
Ama 3. Ruh Saln Tevik Etmek ve Gelitirmek Hedef 3.1. Ruhsal bozukluu olan bireylere kar damgalama ve ayrmcl ortadan kaldrlmak Strateji 3.1.1. Damgalama ve ayrmcln ortadan kaldrlmasna ynelik savunuculuk faaliyetleri yrtlmesi
Faaliyet 1. Damgalama ve ayrmclk kart alma grubu oluturulmas Faaliyet 2. Politikaclarn ve karar verenlerin savunuculuk konusunda bilinlendirilmesi Faaliyet 3. Milli Eitim Bakanl ve YK ile damgalama ve ayrmclk kart eitim verilmesinin salanmas iin almalar yrtlmesi Faaliyet 4. Damgalama ve ayrmcla kar bilinlendirme kampanyalar dzenlenmesi
Aile ve SPB, niversiteler, Meslek rgtleri, STKlar, Medya Temsilcileri lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, Medya Temsilcileri MEB, YK Meslek rgtleri, STKlar, Medya Temsilcileri, Mahalli dareler
SB Aile ve SPB, SB Aile ve SPB, SB Aile ve SPB, SB
Pzt Aile ve 02.07.12 SPB, SB Cum Aile ve 26.12.14 SPB, SB Pzt Aile ve 02.07.12 SPB, SB
Srekli Grev
Blme Sre
Ke Ta Toplam
D Ketalar Son Tarih
Sayfa 98
Kimlik ADI 56 57 58
Balang Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11
Biti Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 Cum 28.12.12
Sorumlu Kurum
2010 1 2
2011 1 2
2012 1 2
2013 1 2
2014 1 2
2015 1 2
2016 1 2
2017 1 2
Hedef 3.2. Kadna ynelik iddeti azaltmak ve salkla ilgili etkilerini nlemek Strateji 3.2.1. Kadna ynelik aile ii iddet konusunda salk personelinin farkndalnn ve mdahale kapasitesinin artrlmas
Faaliyet 1. Kadna ynelik aile ii iddet konusunda salk personelinin toplumsal cinsiyet eitsizlii, kadna ynelik iddetin nedenleri ve sonular konularnda farkndaln ve mdahale kapasitesini artrmak iin hizmet ii eitimlere devam edilmesi
SB
Aile ve SPB, l Salk Mdrlkleri
SB
59 60
Strateji 3.2.2. Salk kurumlarna bavuran iddete uram kadnlara verilen hizmetin yaygnlnn ve kalitesinin artrlmas
Faaliyet 1. Aile ii iddete urayan kadnlarn tespit ve takibine ynelik kayt-bildirim ve izlem uygulamalarnn birinci basamak salk hizmetlerine entegre edilmesi Faaliyet 2. iddete uram kadnlar iin hastanelerdeki sosyal hizmet birimleri araclyla dier sektrlerle ilgili hizmetlerin devamlln salayacak mekanizmalar oluturulmas Faaliyet 3. Cinsel iddet maduru kadnlara btncl hizmet verilmesini salamak ve sekonder travmatizasyonu asgariye indirmek amac ile pilot bir merkez oluturulmas
Pzt 02.05.11 Pzt 13.06.11 Pzt 02.01.12
Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 SB l Salk Mdrlkleri, ASM ve TSMler SB
61
SB
Aile ve SPB, l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri, Meslek rgtleri, Mahalli dareler, Emniyet Mdrlkleri Adalet Bakanl, ileri Bakanl, Adli Tp Kurumu, Barolar, lgili Meslek rgtleri
SB
62
Pzt 02.05.11 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11 Pzt 03.09.12 Pzt 31.12.12
Cum SB, Aile 28.12.12 ve SPB Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum SB, Aile 30.11.12 ve SPB
SB, Aile ve SPB
63 64 65
Hedef 3.3. ocuk istismarn nlemek Strateji 3.3.1. ocukluk a travmatik yaantlarn nlemeye ynelik almalar yaplmas
Faaliyet 1. Sokakta yaayan ocuklar, kurum bakmnda olan ocuklar gibi risk gruplarna ynelik spesifik ruh sal programlarnn oluturulmas iin altay dzenlenmesi Faaliyet 2. altay sonucunda oluturulan program temel alnarak salk personelinin ve ilgili dier kamu personelinin eitilmesi Faaliyet 3. stismara urayan ocuklarn ikincil rselenmesini en aza indirgemek amac ile kurulan ocuk izlem merkezlerinin (M) lke genelinde yaygnlatrlmas Faaliyet 4. stismara urayan ocuklar konusunda lke genelinde salk personelinin farkndalnn artrlmas Faaliyet 5. ocukluk a travmatik yaantlar konusunda halk bilinlendirme ve farkndalk yaratma almalar yaplmas
Adalet Bakanl, MEB, ileri Bakanl, Belediyeler, UNICEF
SB, Aile ve SPB
66
Cum SB, Aile MEB, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar 30.12.16 ve SPB, ileri Bakanl Cum SB, Aile 27.12.13 ve SPB Cum 30.12.16 SB Adalet Bakanl, ileri Bakanl, MEB SB, Aile ve SPB
SB, Aile ve S
67
Pzt 04.04.11 Pzt 02.01.12 Pzt 03.10.11 Pzt 26.09.11 Pzt 02.07.12 Pzt 02.07.12 Pzt 01.07.13 Pzt 01.07.13 Pzt 03.10.11 Pzt 03.10.11 Pzt 30.07.12 Pzt 30.07.12 Pzt 31.12.12
68 69 70 71 72
l Salk Mdrlkleri Adalet B, MEB, ileri B, Diyanet .B, Meslek rgtleri, STKlar, Medya SB, Aile ve SPB
SB
Pzt SB, Aile 03.10.11 ve SPB Pzt 01.07.13 Pzt 01.07.13 Cum 28.06.13 Pzt 01.07.13 Pzt 01.07.13 Cum 28.06.13 Cum 28.06.13 Pzt 31.12.12 Cum 28.12.12 Pzt 31.12.12 SB SB SB SB
Hedef 3.4. ntihar azaltmak Strateji 3.4.1. ntihar nleme konusunda farkndalk yaratlmas
Faaliyet 1. Riskli gruplarla karlama ihtimali yksek salk personelinin intihar tanma ve izlenecek yollar konusundaki bilgilerinin artrlmas iin eitim faaliyetleri dzenlenmesi Faaliyet 2. retmenler, kolluk kuvvetleri alanlar, mahkmlarla alanlar, yallara hizmet verenler, din adamlar gibi meslek gruplarnn intiharla ilgili erken belirtiler konusunda eitilmesi Faaliyet 3. ntihar riskinin yksek olduu bilinen gruplarn yakn evresinin farkndalnn artrlmas
SB
73
SB
Adalet Bakanl, ileri Bakanl, MEB, Aile ve SPB, Diyanet leri Bakanl, Belediyeler, Valilikler MEB, Aile ve SPB, Diyanet leri Bakanl, lgili Meslek rgtleri
SB
74 75 76 77 78 79
SB
SB
Strateji 3.4.2. Geride kalanlara ynelik giriimlerde bulunulmas

Faaliyet 1. ntihar olgularnn aile ve yakn evrelerine destek vermeye ynelik salk programlarnn gelitirilmesi ve uygulanmas
niversiteler, lgili Meslek rgtleri, l Salk Mdrlkleri
SB
Strateji 3.4.3. Medyann intihar konusunda haber yapma tutumu ile ilgili almalar yaplmas
Faaliyet 1. ntihar haberlerinin medyada yer alma ekliyle ilgili altay dzenlenmesi Faaliyet 2. Medya ile toplantlara devam edilmesi
niversiteler, Meslek rgtleri, Medya, RTK, TB, STKlar, Emniyet G. Md. Medya Temsilcileri
SB SB
Srekli Grev
Blme Sre
Ke Ta Toplam
D Ketalar Son Tarih
Sayfa 99
Kimlik ADI 80 81 82 83 84 85 86
Balang
Biti Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 30.08.13 Cum 30.12.16 Cum 18.10.13 Cum 30.03.12 Cum 18.10.13 Cum 28.12.12 Pzt 01.10.12 Cum 28.09.12
Sorumlu Kurum
2010 1 2
2011 1 2
2012 1 2
2013 1 2
2014 1 2
2015 1 2
2016 1 2
2017 1 2
Strateji 3.4.4. ntihar giriiminde kullanlan aralara ulamn azaltlmas

Faaliyet 1. Gda,Tarm ve Hayvanclk Bakanl ile tarm ilalarnn satyla ilgili dzenlemeler konusunda allmas Faaliyet 2. Silah satnn kontrol ve evde silah bulundurmann kstlanmas konusunda bilgilendirme ve savunuculuk almalar yaplmas Faaliyet 3. Teraptik snr dk olan ilalarn reete edilmesi ve sat konusunda uyar ve dzenlemeler yaplmas
Pzt 26.09.11 Pzt 26.09.11 Pzt 26.09.11 Pzt 26.09.11 Pzt 14.11.11 Pzt 02.04.12 Pzt 02.04.12 Pzt 02.09.13 Pzt 14.11.11 Pzt 14.11.11 Pzt 02.04.12 Pzt 02.01.12 Pzt 02.07.12 Pzt 02.07.12
SB SB SB
Gda,Tarm ve Hayvanclk Bakanl, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar Medya Temsilcileri, lgili STKlar, ileri Bakanl SGK, lgili Meslek rgtleri
SB SB SB
Hedef 3.5. Afetlere mdahale anlamnda organizasyon ve planlar gelitirmek ve hayata geirmek Strateji 3.5.1. Afet ve travma durumunda psikososyal destek asndan lke genelinde kurumsal kapasitenin artrlmas
Faaliyet 1. Temel salk hizmetlerine entegre mevcut krize mdahale birimlerinin bu alanda kullanlmas, bu merkezlerde alan personelin afetler konusundaki mdahale kapasitesinin artrlmas Faaliyet 2. Afet ve travmalar durumunda psikososyal destek konusunda alan nitelikli insan saysnn artrlmas
SB
lgili Kamu Kurumlar, niversiteler, lgili Meslek rgtleri lgili Kamu Kurumlar, niversiteler, lgili Meslek rgtleri
SB
87 88
SB
SB
Strateji 3.5.2. Ruh sal alanlarnn afet ve bireysel veya kitlesel travmalar konusundaki bilgi ve deneyim dzeylerinin artrlmas
Faaliyet 1. Hizmet ii eitim modllerinin hazrlanmas Faaliyet 2. Hizmet ii eitim dzenlenmesi Faaliyet 3. Afet tbb ve afet psikiyatrisi derslerinin tp fakltesi eitimi srasnda ilenmesinin salanmas konusunda savunuculuk yaplmas
89
SB
niversiteler, lgili Meslek rgtleri, Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl, Kzlay l Salk Md., Hastane Bahekimlikleri, niversiteler, Meslek rgtleri YK, niversiteler
SB
90 91 92 93
SB SB
SB SB
Strateji 3.5.3. Medyann afetlerle ve kitlesel travmalarla ilgili konularda haber yapma tutumu ile ilgili almalar yaplmas
Faaliyet 1. Afet ve kitlesel travma haberlerinin medyada yer alma ekliyle ilgili altay dzenlenmesi Faaliyet 2. Medya ile toplantlara devam edilmesi
SB
niversiteler, lgili Meslek rgtleri, Medya Temsilcileri, RTK, TB, lgili STKlar, Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl, Kzlay Medya Temsilcileri
SB
94 95 96
Pzt 01.10.12 Pzt 31.12.12 Pzt 31.12.12 Pzt 31.12.12 Pzt 04.04.11 Pzt 02.01.12 Pzt 02.01.12 Pzt 02.01.12 Pzt 02.07.12 Pzt 31.12.12 Pzt 31.12.12 Pzt 31.12.12 Pzt 02.01.17
Pzt 01.10.12 Cum 26.12.14 Pzt 31.12.12 Cum 26.12.14 Cum 31.03.17 Cum 31.03.17 Cum 31.03.17 Cum 29.06.12 Cum 28.12.12 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 31.03.17
SB
SB
Strateji 3.5.4. Halkn afetler, bireysel veya kitlesel travmalarn ruhsal sonular konusunda farkndalnn artrlmas
Faaliyet 1. Salk eitimi faaliyetleri kapsamnda halkn afetler, bireysel veya kitlesel travmalarn ruhsal sonular konusunda eitiminin salanmas Faaliyet 2. Afetlerle ilgili derslerin tm eitim kurumlarnda ilenmesinin salanmas konusunda savunuculuk yaplmas
SB
l Salk Mdrlkleri, TSMler
SB
97 98
SB
MEB, YK
SB
Ama 4. Ruh Sal Hizmetlerinin Birinci Basamak Salk Kurumlarna Entegrasyonunu Salamak 99 Hedef 4.1. Birinci basamak ve aile hekimlerinin psikiyatrik bozukluklarn tan, tedavi ve takipleri konusunda bilgilerini artrmak 100 Strateji 4.1.1. Ruh sal alannda hastalklar konusunda birinci basamak hekimlerine ve psikiyatri d uzman hekimlere hizmet ii eitim dzenlenmesi
101 102 103
104 105 106
Faaliyet 1. Tedavi rehberleri, aklc ila kullanm klavuzlar ve izlem protokollerinin oluturulmas iin altay dzenlenmesi Faaliyet 2. altay sonularna gre rehberler, klavuzlar ve protokoller hazrlanmas, baslmas ve datlmas Faaliyet 3. Aile hekimleri iin oluturulan rehberler, klavuzlar ve protokollerin uzaktan eitim modlne eklenmesi veya eitici eitimi ve saha eitimleri ile eitimlerin tamamlanmas Faaliyet 4. Psikiyatri d uzmanlk branlar iin aklc ila kullanm konusunda eitimler dzenlenmesi Faaliyet 5.Halkn ruhsal hastalklar konusunda klavuzlar dorultusunda eitilmesi Faaliyet 6. Tedavi rehberleri, aklc ila kullanm klavuzlar ve izlem protokollerinin gzden geirilmesi ve gerekli yeniliklerin yaplmas
SB SB SB
niversiteler, lgili Meslek rgtleri l Salk Mdrlkleri l Salk Mdrlkleri
SB SB SB
SB SB SB
l Salk Mdrlkleri, lgili Meslek rgtleri l Salk Mdrlkleri, lgili Meslek rgtleri, Medya niversiteler, lgili Meslek rgtleri
SB SB SB
Srekli Grev
Blme Sre
Ke Ta Toplam
D Ketalar Son Tarih
Sayfa 100
Kimlik ADI 107 108 109
Balang Pzt 02.01.12 Pzt 02.01.12 Pzt 02.01.12 Pzt 09.07.12 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11 Pzt 02.07.12 Pzt 31.12.12 Pzt 29.12.14 Pzt 29.06.15 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 02.01.17 Pzt 04.06.12 Pzt 04.06.12 Pzt 04.06.12 Pzt 04.06.12 Pzt 04.06.12 Pzt 04.06.12
Biti Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 29.06.12 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 28.12.12 Cum 26.12.14 Cum 26.06.15 Cum 30.12.16 Cum 29.12.23 Cum 29.12.23 Cum 29.12.23 Cum 25.12.15 Cum 25.12.15 Cum 25.12.15 Cum 30.12.16 Cum 29.12.23 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 25.12.15 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16
Sorumlu Kurum
2010 1 2
2011 1 2
2012 1 2
2013 1 2
2014 1 2
2015 1 2
2016 1 2
2017 1 2
Hedef 4.2. Birinci basamak ve aile hekimlerini toplum temelli ruh sal uygulamalarna entegre etmek Strateji 4.2.1. Birinci basamak ve aile hekimleri ile TRSMler arasnda egdmn salanmas
Faaliyet 1. Birinci basamak veya aile hekiminin takip edecei hastalar (birinci basamak, psikiyatri servisleri veya TRSMlerde) konusunda ruh sal ekibi ile ilikilerini kuvvetlendirecek izlem protokolleri oluturulmas Faaliyet 2. zlem protokollerinin tm merkezlerde uygulamaya geirilmesi
SB
SB
110 111
SB
SB
112
Hedef 4.3. Riskli gruplara ynelikkoruyucu hizmet ve erken tanlama ile ilgili yrtlmekte olan ruh sal programlarnn aile hekimlii sistemine entegrasyonunu salamak Strateji 4.3.1. Riskli gruplara ynelik koruyucu hizmet ve erken tanlama ile ilgili yrtlmekte olan ruh sal programlar ile ilgili eitimlerin yaygnlatrlmas
Faaliyet 1. ocuun psikososyal geliimini destekleme program eitimlerinin ilgili tm birinci basamak alanlarna verilmesi Faaliyet 2. Kadna ynelik aile ii iddet ve salk sonularn erken tanlama konusunda birinci basamakta ve acil servislerde alan salk alanlarnn eitiminin salanmas Faaliyet 3. Aile hekimlerinin uzaktan eitim modllerine intihar erken tanma konusuyla ilgili eitimlerin eklenmes / bu konuda saha eitimlerinin hazrlanmas Faaliyet 4. ntihar erken tanma konusuyla ilgili birinci basamak hekimlerine eitici eitimi ve saha eitimi verilmesi Faaliyet 5. Birinci basamak hekimlerinin riskli gruplar konusunda yrtt programlarn gzden geirilerek gerekli ekleme ve yeniliklerin yaplmas Faaliyet 6. Yaplan gncellemeler dorultusunda salk alanlarnn eitiminin yenilenmesi
113 114
SB SB
l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri Aile ve SPB, l Salk Mdrlkleri, Hastane Bahekimlikleri SB
SB SB
115
SB
116 117 118 119 120
SB SB SB
l Salk Mdrlkleri niversiteler, lgili Kamu Kurumlar, lgili Meslek rgtleri ve STKlar l Salk Mdrlkleri
SB SB SB
Ama 5. Psikiyatri Yatak Saysn Dzenlemek Hedef 5.1. Genel psikiyatri yataklarnn lke geneline yaylacak ekilde saysn artrmak ve 100 bin kiiye den yatak saysn 8den 13e karmak Strateji 5.1.1. lke genelinde psikiyatri yatak saylarnn dzenlenmesi
Faaliyet 1. Psikiyatri yata olan genel hastanelerde yatak saysnn planlanan rakamlara getirilmesi Faaliyet 2. Yeni yaplan hastanelerde planlanan psikiyatri yataklarnn almas Faaliyet 3. Adana, Elaz, Manisa ve Samsun RSHHlerindeki yatak saylarnn planlanan dzeye indirilmesi Faaliyet 4. Bakrky RSHHdeki yatak saysnn 600e indirilmesi Faaliyet 5. Bakrky RSHHdeki yatak saysnn 300e indirilmesi
121 122 123 124 125 126 127
SB SB SB SB SB
Hastane Bahekimlikleri l Salk Mdrlkleri Hastane Bahekimlikleri Hastane Bahekimlii Hastane Bahekimlii
SB SB SB SB
128 129
Hedef 5.2. Yksek gvenlikli psikiyatri ve tutuklu psikiyatri yataklarnn lke geneline yaylacak ekilde saysn artrmak ve 100 bin kiiye den adli psikiyatri yatak saysn 0,9dan 3e karmak Strateji 5.2.1. Yksek gvenlikli psikiyatri hastaneleri almas
Faaliyet 1. stanbul Bakrkye 300; stanbul Erenky, Adana, Elaz, Manisa, Samsun ve Trabzon illerine 100er yatakl yksek gvenlikli psikiyatri hastanesi yaplmas Faaliyet 2. Ankara Bilkent, Ankara Etlik, Antalya, Bursa, Diyarbakr, Erzurum, Gaziantep, zmir, Kayseri, Kocaeli ve Konya illerine 100er yatakl yksek gvenlikli psikiyatri hastaneleri yaplmas
SB
Adalet Bakanl, Hastane Bahekimlikleri
SB
130
SB
SB
131 132
Strateji 5.2.2. Tutuklu psikiyatri hastaneleri almas

Faaliyet 1. stanbul Bakrkye 100; Adana, Ankara, Elaz, Manisa ve Samsun illerine 50er yatakl tutuklu psikiyatri hastanesi yaplmas
SB
SB
Srekli Grev
Blme Sre
Ke Ta Toplam
D Ketalar Son Tarih
Sayfa 101
Kimlik ADI 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144
Balang Pzt 13.06.11 Pzt 03.06.13 Pzt 03.06.13 Pzt 03.06.13 Pzt 30.12.13 Pzt 11.01.16 Pzt 02.01.17 Pzt 02.01.12 Pzt 02.01.12 Pzt 02.01.12 Pzt 30.06.14 Pzt 29.12.14 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 02.01.17 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 02.01.17 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 02.01.17 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 02.01.12 Pzt 02.01.12 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 01.07.13
Biti Cum 29.12.23 Pzt 02.01.17 Pzt 02.01.17 Cum 27.12.13 Cum 27.06.14 Cum 30.12.16 Pzt 02.01.17 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16
Sorumlu Kurum
2010 1 2
2011 1 2
2012 1 2
2013 1 2
2014 1 2
2015 1 2
2016 1 2
2017 1 2
Ama 6. Ruh Sal Alannda alanlarn Say ve Niteliini Artrmak Hedef 6.1.Ruh sal ve hastalklar uzmanlk rencisi kontenjann ylda ortalama 170den 350'ye karmak Strateji 6.1.1. Ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi verebilecek eitim kliniklerinin almas
Faaliyet 1. Adana ve Manisa RSHHlerinin ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi veren dal eitim hastanelerine dntrlmesi Faaliyet 2. Elaz ve Samsun RSHHlerinin ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi veren dal eitim hastanelerine dntrlmesi Faaliyet 3. Ruh sal eitimi verme yetkisi olduu halde eitim vermeyen hastanelerde eitim klinii almasnn salanmas Faaliyet 4. Ruh sal eitimi verme izni olmayan EAHlerinde eitim klinii amasnn salanmas
SB SB SB SB
SB SB SB SB
Hedef 6.2. ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk rencisi kontenjann ylda ortalama 34den 70e karmak Strateji 6.2.1. ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi verebilecek eitim kliniklerinin almas
Faaliyet 1. ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi veren niversitelerin asistan kontenjanlarnn artrlmas Faaliyet 2. Adana ve Manisa RSHHlerinde ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi verilmesinin salanmas Faaliyet 3. Ankara Bilkent, Ankara Etlik, stanbul Gztepe, stanbul Okmeydan, stanbul Taksim ve zmir Tepecik EAHlerinde ocuk ve ergen ruh sal ve hastalklar uzmanlk eitimi veren klinikler almasnn salanmas
Cum SB, YK 30.12.16 Cum 26.12.14 Cum 30.12.16 Cum 29.12.23 Cum 29.12.23 Cum 30.12.16 Cum 29.12.23 Cum 29.12.23 Cum 28.12.12 Cum 30.12.16 Cum 29.12.23 Cum 29.12.23 Cum 30.12.16 Cum 29.12.23 Cum 30.12.16 Cum 30.12.16 Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 Cum 30.12.16 Cum 20.03.15 Cum 30.12.16 SB SB SB YK YK YK SB SB SB SB SB SB
niversiteler SB
SB, YK
SB
145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161
Hedef 6.3. Ruh sal alannda alan hekim d salk personelinin saysn artrmak Strateji 6.3.1. Salk Bakanl bnyesinde alan psikolog saysnn artrlmas
Faaliyet 1. Salk Bakanlna bal kurumlarda alan, 100 bin kiiye 1,25 oranndaki psikolog saysn 3e karacak ekilde kadro almas Faaliyet 2. Salk Bakanlna bal kurumlarda alan, 100 bin kiiye 3 oranndaki psikolog saysn 6ya karacak ekilde kadro almas
Maliye Bakanl Maliye Bakanl
SB
Strateji 6.3.2. Salk Bakanl bnyesinde alan sosyal almac saysnn artrlmas
Faaliyet 1. Sosyal almac yetitiren blmlerinin say ve kapasitelerinin artrlmas konusunda YK ile almalar yrtlmesi Faaliyet 2. Salk Bakanlna bal kurumlarda alan, 100 bin kiiye 0,75 oranndaki sosyal almac saysn 2ye karacak ekilde kadro almas Faaliyet 3. Salk Bakanlna bal kurumlarda alan, 100 bin kiiye 2 oranndaki sosyal almac saysn 4e karacak ekilde kadro almas
niversiteler, SB Maliye Bakanl Maliye Bakanl
YK SB
Strateji 6.3.3. Psikiyatri hemirelii yksek lisans ve doktora programlarn tamamlayan kii saysnn artrlmas
Faaliyet 1. Psikiyatri hemirelii ihtisas yapan hemire saysnn ylda ortalama 200 kiiye karlmas Faaliyet 2. Psikiyatri hemirelii ihtisas yapan hemire saysnn ylda ortalama 400 kiiye karlmas
SB, niversiteler SB, niversiteler
YK
Strateji 6.3.4. Klinik psikoloji yksek lisans ve doktora programlarn tamamlayan kii saysnn artrlmas Faaliyet 1. Klinik psikoloji yksek lisans ve doktora program aan niversite ve kontejan saylarnn artrlmas iin savunuculuk yaplmas Strateji 6.3.5. Rehberlik ve psikolojik danmanlk hizmetlerinin ruh sal hizmetlerine entegre edilmesi
Faaliyet 1. Rehberlik ve psikolojik danmanlarn (PDR) ruh sal klinikleri veya TRSMlerde almalarnn salanmas
YK, niversiteler
SB
Maliye Bakanl, Devlet Personel Bakanl
SB
Strateji 6.3.6. Psikiyatrik rehabilitasyon alannda i ve ura teknikeri ve ergoterapist almasnn salanmas
Faaliyet 1. Psikiyatrik rehabilitasyon alannda altrmak amacyla salk bilimleri fakltelerinde ergoterapi blm ile meslek yksek okullarnda i ve ura teknikerlii blmlerinin almasnn salanmas iin savunuculuk Faaliyet 2. Yetien ergoterapistlerin ve i ve ura teknikerlerinin ruh sal alannda istihdamnn salanmas
YK
SB
162
SB
Maliye Bakanl, Devlet Personel Bakanl
SB
Srekli Grev
Blme Sre
Ke Ta Toplam
D Ketalar Son Tarih
Sayfa 102
Kimlik ADI 163 164 165 166 167
Balang Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11
Biti Cum 30.12.16 Cum 28.06.13 Cum 28.06.13 Cum 28.06.13 Cum 30.12.16 Cum 29.06.12
Sorumlu Kurum
2010 1 2
2011 1 2
2012 1 2
2013 1 2
2014 1 2
2015 1 2
2016 1 2
2017 1 2
Hedef 6.4. Ruh Sal Alannda alanlarn Niteliini Artrmak Strateji 6.4.1. Ruh sal alannda alan meslek elemanlarnn lisans eitimleri mfredatna psikiyatri modlnn eklenmesinin salanmas
Faaliyet 1. Sosyal almac yetitiren fakltelerin mfredatna psikiyatri eitiminin eklenmesi iin savunuculuk yaplmas Faaliyet 2. Psikoloji eitimi veren fakltelerin mfredatnda klinik psikoloji eitiminin artrlmas iin savunuculuk yaplmas
SB SB
YK, niversiteler, lgili Meslek rgtleri YK, niversiteler, lgili Meslek rgtleri
SB SB
Strateji 6.4.2. Klinik psikiyatri alannda alan psikolog, sosyal almac, hemire ve psikolojik danmanlar iin hizmet ii eitim programlar ve sertifikasyon standartlar oluturulmas
Faaliyet 1. Bakanlk kadrolarnda psikiyatri alannda almakta olan mevcut psikologlardan balamak zere psikopatoloji, psikometrik deerlendirme gibi temel konularda tm psikologlara hizmet ii eitim programlar mfredatlarnn oluturulmas Faaliyet 2. Oluturulan mfredat dorultusunda hizmet ii eitim verilmesi ve baarl olan psikologlarn sertifikasyonunun salanmas Faaliyet 3. Psikiyatri hemiresi an gidermek zere mevcut ruh sal hastaneleri veya eitim hastanesi kliniklerinde alanlardan balamak zere psikiyatri hemirelii eitim/sertifika programnn hazrlanmas Faaliyet 4. Oluturulan psikiyatri hemirelii program dorultusunda hizmet ii eitim verilmesi ve baarl olan hemirelerin sertifikasyonunun salanmas Faaliyet 5. Psikiyatri alannda almaya balayacak psikolog, sosyal almac, hemire ve PDRlere sertifikasyon programlarn tamamlama koulu getirilmesi
168
SB
SB
169 170
Pzt 02.07.12 Pzt 05.09.11 Pzt 02.07.12 Pzt 07.01.13 Pzt 04.04.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 13.06.11 Pzt 05.12.11 Pzt 03.09.12 Pzt 02.04.12 Pzt 03.12.12 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11 Pzt 02.01.12 Pzt 04.04.11 Pzt 04.04.11
Cum 30.12.16 Cum 29.06.12 Cum 30.12.16 Pzt 07.01.13 Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 Cum 29.06.12 Cum 28.12.12 Cum 02.03.12 Cum 30.11.12
SB SB
niversiteler, lgili Meslek rgtleri niversiteler, lgili Meslek rgtleri SB
SB
171 172 173
SB SB
niversiteler, lgili Meslek rgtleri SB
SB
Ama 7. ocukluk ve Ergenlik Dnemine Ynelik Ruh Sal Hizmetlerini yiletirmek ve Gelitirmek 174 Hedef 7.1. Salkl ocuk takip programlarna psikososyal geliim programlarn da entegre etmek 175 Strateji 7.1.1. ocuk ve ergenlerde psikososyal geliimi destekleme programlarnn salkl ocuk takip ve destek programlarna entegre edilmesi
176 177
178 179 180 181 182 183
Faaliyet 1. 0-6 ya ocuun Psikososyal Geliimini Destekleme (PGD) program ieriinin salkl ocuk izlem protokolleri kapsamna alnmas Faaliyet 2. Topluma dayal ebeveyn destek programlarnn (MEB ana-baba okulu programlar vb.) mevcut erken ocukluk programlar ile entegre biimde almas iin kurumlar aras ibirliinin salanmas Faaliyet 3. nemli yaam olaylar srasnda ocuklar destekleyen programlar gelitirilmesi iin altay dzenlenmesi Faaliyet 4. Ergen risk davranlarn azaltmaya ynelik programlarn gelitirilmesi iin altay dzenlenmesi Faaliyet 5. Okul a ocuklar iin okul ruh sal programlar oluturulmas iin altay dzenlenmesi Faaliyet 6. Okul a ocuklar iin okul ruh sal programlarnn yaygnlatrlmas
SB SB MEB, Aile ve SPB, Kaymakamlklar
SB SB
SB SB
MEB, Aile ve SPB, lgili Meslek rgtleri, DS, UNICEF MEB, Aile ve SPB, lgili Meslek rgtleri, UNICEF lgili Meslek rgtleri, UNICEF lgili Meslek rgtleri, Medya
SB SB SB, MEB MEB, SB
Cum SB, MEB 29.06.12 Pzt MEB, SB 03.12.12 Cum 28.12.12 Cum 28.12.12 Cum SB, Aile 28.12.12 ve SPB
Hedef 7.2. Gelime gerilii veya zihinsel-ruhsal bozukluu olan ocuklarn tedavi ve rehabilitasyon srelerini iyiletirmek Strateji 7.2.1. Gelime gerilii veya zihinsel-ruhsal bozukluu olan ocuklarn eitim ve rehabilitasyon srelerinin iyiletirilmesi iin sektrler aras ibirliinin artrlmas
Faaliyet 1. zrl bakm hizmetlerinden yararlanan ocuklarn tedavisi iin Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl ile ibirlii protokolleri oluturulmas Faaliyet 2. Zihinsel ve/veya ruhsal zrllk gibi zel eitim kapsamnda olan ocuklarn bakm, tedavi ve eitimlerinde yaanan sorunlarn zm iin sektrler aras ibirliinin artrlmas Faaliyet 3. Otizm spektrum bozukluklar gibi ocukluk anda balayan kronik ruhsal bozukluklar konusunda erken tanlama-tedavi-rehabilitasyon hizmetleri iin spesifik programlar gelitirilmesi
184 185
SB, Aile ve SPB Aile ve SPB
Cum Aile ve SB, MEB, Genlik ve Spor Bakanl, 28.12.12 SPB ileri Bakanl, Belediyeler, lgili Meslek rgtleri ve STKlar, Cum 28.12.12 SB Aile ve SPB, MEB
186
SB
Srekli Grev
Blme Sre
Ke Ta Toplam
D Ketalar Son Tarih
Sayfa 103
Kimlik ADI 187 188 189 190 191
Balang Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 02.07.12 Pzt 02.07.12 Pzt 31.12.12 Pzt 30.06.14 Pzt 05.09.11 Pzt 05.09.11 Pzt 31.12.12 Pzt 03.10.11 Pzt 03.10.11 Pzt 02.04.12 Pzt 02.04.12 Pzt 02.07.12 Pzt 03.10.11 Pzt 03.10.11 Pzt 02.04.12 Pzt 01.04.13 Pzt 01.07.13 Pzt 30.12.13
Biti Cum 26.12.14 Cum 26.12.14 Cum 26.12.14 Cum 28.12.12
Sorumlu Kurum
2010 1 2
2011 1 2
2012 1 2
2013 1 2
2014 1 2
2015 1 2
2016 1 2
2017 1 2
Ama 8. Ruhsal zrllere Verilen Hizmetlerin Kalitesini Artrmak Hedef 8.1. Ruh sal alannda verilen hizmetleri denetlemek Strateji 8.1.1. Ruh sal alannda hizmet veren kurumlarn hizmet kalitelerinin standardize edilmesi
Faaliyet 1. Denetleme standartlarnn belirlenmesi Faaliyet 2. Ruh sal hastaneleri, kapal psikiyatri servisleri, bakm evleri, ocuk bakm merkezleri, slahevleri gibi kiilerin zorunlu tutulduu yerlerin denetlenmesi Faaliyet 3. Denetleme standartlarnn gzden geirilmesi ve gerekli grlenlerin yenilenmesi
SB
Aile ve SPB, Adalet Bakanl, lgili STKlar lgili STKlar
SB SB, Aile ve SPB, Adalet Bakanl
Cum SB, Aile 27.06.14 ve SPB, Cum 26.12.14 Pzt 31.12.12 Cum 28.12.12 SB SB
192 193 194 195 196 197
Adalet Bakanl
Aile ve SPB, Adalet Bakanl, lgili STKlar
SB
Strateji 8.1.2. Sivil toplum kurulularnn ruh sal hizmetlerinde aktif rol almasnn salanmas
Faaliyet 1. STKlarn ruh sal hizmeti veren kurumlar denetleyebilmesi iin gerekli mevzuatn ve sistemin oluturulmas Faaliyet 2. STKlarn ruh sal hizmeti veren kurumlar denetlemeye balamas
lgili STKlar, Aile ve SPB, Adalet Bakanl, MEB SB, Adalet Bakanl, MEB, Aile ve SPB
SB lgili STKlar
Pzt lgili 31.12.12 STKlar Cum 25.12.15 Cum 25.12.15 Cum 28.12.12 Cum 29.06.12 Cum 28.12.12 Cum 25.12.15 Cum 30.03.12 Cum 29.03.13 Cum 28.06.13 Cum 27.12.13 Cum 25.12.15 SB SB SB SB SB SB SB
Ama 9. Ruh Sal Alannda Yasal Dzenlemeler Yapmak Hedef 9.1. Ruh sal alannda hasta haklar, uygulama usul ve esaslar, alanlarn sorumluluk ve yetkileri konularnda eksik olan yasal mevzuat tamamlamak Strateji 9.1.1. Ruh sal alannda hasta haklarnn dzenlenmesi
Faaliyet 1. lkemizde uygulanan hasta haklar ile ilgili mevzuatn ruh sal hastalar asndan gzden geirildii bir altay dzenlenmesi Faaliyet 2. Hasta haklar konusunda psikiyatrik hastalarda dier gruplardan farkllk gsteren durumlarn var olan mevzuata eklenmesi
198 199 200 201 202 203 204 205 206
lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar
SB SB
Strateji 9.1.2. Ruh sal yasasnn kartlmas

Faaliyet 1. Ruh sal yasas hakknda ilgili dernek ve kurumlardan gr istenmesi Faaliyet 2. Gelen neriler dorultusunda taslak metnin oluturulmas Faaliyet 3. Taslak metin zerinde geni katlml altay yaplmas Faaliyet 4. Kanun metnine son halinin verilmesi Faaliyet 5. Yasalama srecinin balatlmas
Adalet Bakanl, niversiteler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, DS Adalet Bakanl, niversiteler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar Adalet Bakanl, niversiteler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar, DS Adalet Bakanl, niversiteler, lgili Meslek rgtleri, lgili STKlar
SB SB SB SB SB
Srekli Grev
Blme Sre
Ke Ta Toplam
D Ketalar Son Tarih
Sayfa 104
KAYNAKLAR Aile Aratrma Kurumu. (1995). Aile i iddetin Sebep ve Sonular: (Aralk 1993Aralk 1994), Eriim tarihi: 05.04.2011 http://www.aile.gov.tr/files/kutuphane_20_Aile_Ici_Siddetin_Sebep_ve_Sonuclari.pdf Alata G (2010). Ruh Sal Hastaneleri iin Kalite Kriterleri. Yaynlanmam yksek lisans tezi. Beykent niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Ynetimi Anabilim Dal Hastane ve Salk Kurumlar Ynetimi Bilim Dal, stanbul. Alata G, Karaolan A, Arslan M (2009). Toplum Temelli Ruh Sal Modeli ve Trkiyede Toplum Ruh Sal Merkezleri Projesi. Nropsikiyatri Arivi Dergisi zel Says, 46:25-29. Alikaifolu M, Erginz E, Ercan O, Albayrak-Kaymak D, Uysal , lter (2006). Sexual Abuse Among Female High School Students in Istanbul, Turkey. Child Abuse & Neglect, 30: 247255. Aktepe E (2009). ocukluk a Cinsel stismar. Psikiyatride Gncel Yaklamlar, 1:95119. Aral N, Grsoy F (2001). ocuk Haklar erevesinde ocuk hmal ve stismar. Milli Eitim Dergisi, Eriim tarihi: 21.1.2010 http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/151/aral_gursoy.htm Avrupa Komisyonu. (2009). 2009 Yl Trkiye lerleme Raporu. ISBN 978-975-19-46546, Ankara: Ofset Fotomat. Bahar G, Sava HA, Bahar A (2009). ocuk stismar ve hmali: Bir Gzden Geirme. Frat Salk Hizmetleri Dergisi, 4:(12):51-65. Baral I, ok A, Gk , Yksel (1996). Bedensel Yaknmalarla Bavuran Hastalarda ocukluk a Cinsel stismar. stanbul niversitesi stanbul Tp Fakltesi Mecmuas, 59 (3): 101-103.
1.
2.
3.
4.
5. 6.
7. 8. 9.
10. Babakanlk zrller daresi Bakanl. (2007). Stratejik Plan (2008-2012). ISBN: 978975-19-4186-2. Ankara: Kalender Matbaaclk. 11. Babakanlk SHEK. (2009). Stratejik Plan (2010-2014). Eriim tarihi: 07.05.2011 http://www.shcek.gov.tr/userfiles/SHCEKStratejikPlanRapor2009.pdf 12. Beautrais A, Fergusson D, Coggan C (2007). Effective Strategies for Suicide Prevention in New Zealand: A Review of the Evidence. The New Zealand Medical Journal, 120:U2459. 13. Birleson P, Brann P, Smith A (2001). Using Program Theory to Develop Key Performance Indicators For Child and Adolescent Mental Health Services. Australian Health Review, 24(1):10-21.
Sayfa 105
14. CDBI. (2000). "White Paper"; On the Protection of the Human Rights and Dignity of People Suffering from Mental Disorder, Especially Those Placed as Involuntary Patients in a Psychiatric Establishment. Eriim tarihi: 15.05.2011 http://www.ijic.org/docs/psychiatry.pdf 15. Clarkson P, Challis D (2002). Developing Performance Indicators for Mental Health Care. Journal of Mental Health, 11(3): 281-293. 16. Colp R (2005). History of Psychiatry. Psychiatry: Past and Future. Sadock, B.J. ve Sadock, V.A. (Eds.), Kaplan and Sadocks Comprehensive Textbook of Psychiatry (8. Bask) iinde (s.4014-4017). Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins. 17. Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment. (2006). Report to the Turkish Government on the Visit to Turkey Carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT). Eriim tarihi: 15.04.2011 http://www.cpt.coe.int/documents/tur/2009-17-inf-eng.htm 18. Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment. (2002). CPT Standartlar. Eriim tarihi: 09.01.2010 http://www.cpt.coe.int/lang/tur/tur-standards.pdf 19. Council of Europe. (2008). Disability Action Plan 2006-2015: A Plan about How to Make Things Beter for People with Disabilities in Europe. Eriim tarihi: 05.05.2011 http://www.easpd.eu/LinkClick.aspx?fileticket=584C6944456846564139673D&tabid=49 54&stats=false 20. Committee on the Elimination of Discrimination against Women . Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women. Eriim tarihi: 23.08.2011 http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/text/econvention.htm 21. Da (2003). Trkiyede Ulusal Ruh Sal Politikalar Konusunda Yaplm Sistematik almalar. 3P Dergisi, 11(1): 59-67. 22. Dell'acqua G, Mezzina R (1998). Shouldering the Burden (Providing Treatment) for Persons with Schizophrenic Disturbances in the Community: The Deinstitutionalised Model. Presented at the meeting: Schizophrenia Treatment Consensus Conference. Bruxelles. 23. Dell'acqua G, Mezzina R (1998). Responding to Crisis: Strategies and Intentionality in Community Psychiatric Intervention. Eriim tarihi: 22.06.2010 http://www.triestesalutementale.it/english/doc/respondingcrisis.pdf 24. Del Giudice G (1998). Psychiatric Reform in Italy. Eriim tarihi: 22.06.2010 http://www.triestesalutementale.it/english/doc/delgiudice_1998_psychiatric-reformitaly.pdf 25. Eskin M, Kaynak Demir H, Demir S (2005). Same-Sex Sexual Orientation, Childhood Sexual Abuse, and Suicidal Behavior in University Students in Turkey. Archives of Sexual Behavior, 34:185195.
Sayfa 106
26. European Commission. (2005). Green Paper Improving the Mental Health of the Population: Towards a Strategy on Mental Health for the European Union. Brussels, 14.10.2005. COM(2005)484. 27. European Commission. (2009). Social Affairs and Equal Opportunities. Report of the Ad Hoc Expert Group on the Transition from Institutional to Community-Based Care. Eriim tarihi: 08.05.2011 http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=3992&langId=en 28. Foucault M (1992). Deliliin Tarihi. (ev. M. A. Klbay). Ankara: mge Kitabevi. (Orijinal alma basm tarihi 1961). 29. Girolamo G, Cozza M (2000). The Italian Psychiatric Reform: A 20-Year Perspective International Journal of Law and Psychiatry, 23(3): 197214. 30. Hermann R, Mattke S, Somekh D (2006). Quality Indicators for International Benchmarking of Mental Health Care. International Journal for Quality in Health Care, 18(1):3138. 31. HM Goverment. (2009). Safeguarding Children and Young People from Sexual Exploitation: Supplementary Guidance to Working Together to Safeguard Children. Eriim tarihi: 09.11.2010 https://www.education.gov.uk/publications/eOrderingDownload/Safeguarding_CPY_fro m_sexual_exploitation.pdf 32. Karamustafalolu O, Bakm B, Gvel M (2007). stanbuldaki Evsizlerde Psikiyatrik Bozukluklar. Dnen Adam Dergisi, 20(2):88-96. 33. Laykel (2008). Trkiyede Ruh Sal Alanna Genel Bir Bak. Laykel , Kacar N, Dadr FZ (Eds.), Akl ve Ruh Salnda nsan Haklar: 2008 Trkiye Raporu, Sorunlar ve zm nerileri iinde (s.7-12). stanbul: Ruh Salnda nsan Haklar Giriimi (RUSHAK) Yaynlar. 34. Mental Disability Rights International (MDRI). (2005). Behind Closed Doors:Human Rights Abuses in the Psychiatric Facilities, Orphanages and Rehabilitation Centers of Turkey: a Report by Mental Disability Rights International. Eriim tarihi: 10.01.2010 http://www.mdri.org/PDFs/reports/turkey%20final%209-26-05.pdf. 35. Mezzina R (Ed) (1998). Recommendations of the Practices Stream Commissions: Franco Basaglia: La Comunit Possibile. Eriim tarihi: 22.6.2010 http://www.triestesalutementale.it/english/doc/PracticesIntMeeting.pdf 36. Mezzina R (2000). The Trieste Mental Health Department Facilities, Services and Programs. Eriim tarihi: 22.06.2010 http://www.triestesalutementale.it/english/doc/mezzina_2000_trieste-mhd.pdf 37. Milne D, Eminson S, Wood H (1995). Monitoring Performance in a Community Mental Health Center. International Journal for Quality in Health Care Quality Assurance, 8 (6): 38-41. 38. Ministry of Health and Social Affairs, Sweden. (1982). The Health and Medical Service Act. Eriim tarihi: 09.04.2011 http://www.sweden.gov.se/content/1/c6/02/31/25/a7ea8ee1.pdf Ulusal Ruh Sal Eylem Plan Sayfa 107
39. Norcio B, Baldi C, DellAcqua G (2001). The Trieste Mental Health Services: History, Context, Principles. Presented at the meeting: International Conference and Workshops in Auckland. New Zealand. 40. zcebe H (2009). Halk Sal Bak Asyla stismar Bildirimi ve Karlalan Glkler. ocuk stismarn ve hmalini nleme Kongresi. Ankara. Eriim tarihi:19.12.2009 http://cbgd.org/kongre2009 41. Pinheiro P (2006). Violence against Children in the Community. Geneva: United Nations. 42. Republic of Lithuania. (1996). Law on the Rights of Patients and Compensation of the Damage to their Health. No.I 1562 (Amended as of May 21, 1998). 43. Republic of Hungary. (1997). Act CLIV of 1997 on Health. Eriim tarihi: 10.04.2011 http://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/docs/E.C.12.HUN.3-Annex10.pdf 44. Rotelli F (1993). Rehabilitating Rehabilitation. Eriim tarihi: 22.6.2010 http://www.triestesalutementale.it/english/doc/Rehabilitation.pdf 45. Saduyu A, Aker T, zmen E (2001). Halkn izofreniye Bak ve Yaklam zerine bir Epidemiyolojik Aratrma. Trk Psikiyatri Dergisi, 12(2):99-110. 46. Saduyu A, zmen E, Aker T (2008). Pratisyen Hekimlerin Depresyon ile lgili Bilgi ve Tutumlar. Yeni Symposium Dergisi, 46(4):206-214. 47. Soygr H, zalp E (2005). izofreni ve Damgalanma Sorunu. Trkiye Klinikleri Dahili Tp Bilimleri Dergisi Psikiyatri, 1(12):74-80. 48. imek Z, Erol N, ztop D (2008). Kurum Bakmndaki ocuk ve Ergenlerde Davran ve Duygusal Sorunlarn Epidemiyolojisi; Ulusal rneklemde Karlatrmal bir Aratrma. Trk Psikiyatri Dergisi, 19(3):235-246. 49. Taner Y, Gkler B (2004). ocuk stismar ve hmali: Psikiyatrik Ynleri. Hacettepe Tp Dergisi, 35:82-86. 50. Takn EO, zmen E (2004). Ruhsal Hastalklarla likili Tutumlar: Trkiye almalarnn Gzden Geirilmesi. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji (3P) Dergisi, 12(3):229-238. 51. Takn EO (2004). Damgalama, Ayrmclk ve Ruhsal Hastalk. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji (3P) Dergisi, 12(Ek 3):5-12. 52. T.C. Babakanlk Devlet PlanlamaTekilat Mstearl. (2010). Trkiyede Salk Eitimi ve Salk nsangc Durum Raporu : Kurumlarn renci ve Akademik Personel, Fiziki Mekn ve Kapasite, Cihaz ve Donanm Durumu. YK Yayn No: 2010/1. ISBN: 978-975-7912-37-8. Ankara: Uyum Ajans. 53. T.C. Salk Bakanl. (1998). Salk Bakanl Hasta Haklar Ynetmelii. Resmi Gazete. Tarih: 01.08.1998; Say: 23420 54. T.C. Salk Bakanl. (1998). Trkiye Ruh Sal Profili Aratrmas, Ana Rapor. Ankara: Erol N, Kl C, Ulusoy M, Keeci M, imek Z.
Sayfa 108
55. T.C. Salk Bakanl. (2006). Trkiye Hastalk Yk almas. Refik Saydam Hfzsshha Mektebi Mdrl. ISBN: 975-590-198-1, Salk Bakanl Yayn No: 701. Ankara. 56. T.C. Salk Bakanl. (2008). Trkiye Salk nsan Gc Durum Raporu. ISBN:978975-590-255-5, Salk Bakanl Yayn No: 739. Ankara. 57. T.C. Salk Bakanl. (2009). Salkta Kurumsal Performans ve Kalite Uygulamalar. ISBN: 978-975-590-288-3, Ankara: Lazer Ofset. 58. The National Mental Health Plan Steering Committee, Australian. (2003). Consultation Paper on the National Mental Health Plan (2003-2008). Eriim tarihi: 10.04.2009 http://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/content/54576E4E1B540ADECA 2571F1001FB091/$File/consult.pdf 59. Thornicroft G, Alem A, Dos Santos R (2010). WPA Guidance on Steps, Obstacles and Mistakes to Avoid in the Implementation of Community Mental Health Care. World Psychiatry, 9:67-77. 60. Tra , Dilli D, Dallar Y, Oral R (2009). Evaluation and Follow-up of Cases Diagnosed as Child Abuse and Neglect at a Tertiary Hospital in Turkey. Turk J Med Sci, 39 (6): 969-977. 61. Trkiyede Kadna Ynelik Aile i iddet Aratrmas. (2009). Eriim tarihi: 15.01.2011 http://www.ksgm.gov.tr/tdvaw/doc/Ana_Rapor_Mizan_1.pdf 62. World Health Organisation. (1993). Psychosocial and Menral Health Aspects of Womens Health. Geneva: World Health Organization. 63. World Health Organisation. (1998). Educational Package: Mental Disorders in Primary Care. Geneva: World Health Organization. 64. World Health Organisation. (1998). Pimary Prevention of Mental, Neurological and Psychosocial Disorders. Geneva: World Health Organization. 65. World Health Organisation. (2000). Preventing suicide: Resource for Primary Health Care Workers. Geneva: World Health Organization. 66. World Health Organisation. (2001). Mental Health in Europe: Country Reports from the WHO European Network on Mental Health. Copenhagen: World Health Organization. 67. World Health Organisation. (2001). The Athens Declaration on Mental Health and Manmade Disasters, Stigma and Community Care. Greece: World Health Organisation. 68. World Health Organisation. (2003). Mental Health Policy and Service Guidance Package: Mental Health Legislation & Human Rights. Geneva: World Health Organization. 69. World Health Organisation. (2003). World Report on Violence and Health, Geneva: Krug EG, Dahlberg LL, Mercy JA, Zwi AB, Lozana R. 70. World Health Organisation. (2003). Mental Health Policy and Service Guidance Package: The Mental Health Context. Geneva: World Health Organization.
Sayfa 109
71. World Health Organisation. (2003). Mental Health Policy and Service Guidance Package: Organzation of Services for Mental Health. Geneva: World Health Organization. 72. World Health Organisation. (2004). Mental Health Policy and Service Guidance Package:.Mental Health Policy, Plans and Programmes. Geneva: World Health Organization. 73. World Health Organisation. (2005). Mental Health Policy and Service Guidance Package: Child and Adolescent Mental Health Policies and Plans. Geneva: World Health Organization. 74. World Health Organisation. (2005). Mental Health: Facing the Challenges, Building Solutions; Report from the WHO European Ministerial Conference. Denmark: World Health Organization. 75. World Health Organisation. (2006).Preventing Child Maltreatment: A Guide to Taking Action and Generating Evidence. France: World Health Organization. 76. World Health Organisation. (2007). Mental Health Policy and Service Guidance Package: Monitoring and Evaluation of Mental Health Policies and Plans. Geneva: World Health Organization. 77. World Health Organisation. (2007). Atlas: Global Resources for Persons with Intellectual Disabilities. Geneva: World Health Organization. 78. World Health Organisation. (2007). Preventing Suicide: In Jails and Prisons. Geneva: World Health Organization. 79. World Health Organisation. (2008). Preventing Suicide: How to Start a Survivors Group. Geneva: World Health Organization. 80. World Health Organisation. (2008). Integrating Mental Health into Primary Care: A Global Perspective. Geneva: World Health Organization. 81. World Health Organisation. (2008). Policies and Practices for Mental Health in Europe; Meeting the Challenges. Denmark: World Health Organization. 82. World Health Organisation. (2008). Suicide and Suicide Prevention in Asia. Geneva: World Health Organization. 83. Yank M (2007). Trkiye Ruh Sal Sistemi zerine Deerlendirme ve neriler: Ruh Sal Eylem Plan nerisi. Reviews, Cases And Hypotheses in Psychiatry zel Says, 1(3):9-78. 84. Yldrm E (2008). ocuk ve Televizyonda iddet: 5 Yandaki ocuklarn AnneBabalarnn Televizyondaki iddetin Saldrgan Davranlar zerindeki Etkilerine likin Grleri. Yaynlanmam yksek lisans tezi. Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits ocuk Geliimi ve Anabilim Dal, Ankara. 85. Zorolu S, Tzn , ar V, ztrk M, Kara ME, Alyanak B (2001). ocukluk Dneminde hmal ve stismarn Olas Sonularnn ncelenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 2(2):69-78.
Sayfa 110

Ulusal Ruh Sagligi Eylem Plani

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ulusal Ruh Sagligi Eylem Plani

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ULUSAL RUH SALII EYLEM PLANI (2011-2023)

Bu yaynn tm haklar Salk Bakanlna aittir. Kaynak gsterilmeksizin alnt yaplamaz.

ISBN Salk Bakanl Yayn No

KATKIDA BULUNAN KURUM ve KURULULAR

SHU Hanm Handan GRG

KARAMUSTAFAOLU stanbul ili Etfal EAH

*Soyadna gre alfabetik dizin

Tablo.14. Tablo.15. Tablo.16. Tablo.17.

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Tablo.1. zrllkle Kaybedilen Yaam Yllarnn (YLD) lk 20 Nedeninin Dalm (2004).

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

1-6 (2,5) 71* 187*

4-100 (19,8) 101 1999

S.B. RSHH Yataklar 8 3932

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

*lkeler tarafndan farkl blgeler iin farkl rakamlar bildirilmitir.

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

NVERSTELER Psikiyatri klinikleri ve poliklinikleri

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII Korumal iyerleri

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

ULATIRMA BAKANLII Psikoteknik Deerlendirme ve Src Davrann Gelitirme nternet ve Etkileri

RTK Medya ve Etkileri

DER Belediyeler Askerlik ubeleri Jandarma

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

ekil.6. Toplum Temelli Ruh Sal Modeli.

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

* SB THGM tarafndan ayr planlanacak

** Sosyal Hizmetlere devredilecek

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Tablo.10. Salk Bakanl Hastanelerinde Planlanan Psikiyatri Yatak ve TRSM Saylar.

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

T. Psk. Ytk. 15 100 130 20 40 10 15 25 25 60 20 330 50 15 60 80 120 30

Artvin D.H. Aydn D.H.

204 465 405 245

150 600 400 200 850

Balkesir Bartn Batman Bayburt Bilecik

188 498 75 202 1

Bingl Bitlis Bolu Burdur

808 525 179 308 128 500 238 700

Bursa ekirge D.H. M.Kemalpaa D.H. negl D.H. Gemlik D.H.

anakkale ankr orum

478 185 541

2 304 200 1550 600 275 375 100 3 20 30 1

Ulusal Ruh Sal Eylem Plan

Planlanan Psk. Ytk.

T. Psk. Ytk. 50 80 20 80 100 185 40 15 20 125 20 40 450