Analizujc islamofobi.

Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

Analizujc islamofobi
Nowe formy dyskryminacji w spoeczenstwach demokratycznych

Wrocaw, 10 grudnia 2010

www.isni.pl

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

Midzynarodowa konferencja naukowa: Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych biuletyn Redakcja: Julian Jeliski, Mariusz Turowski, Mariusz Wieczerzyski Wydawca: Instytut Studiw nad Islamem al. Kasprowicza 24 51-137 Wrocaw tel.: +48 (71) 326 00 26 email: info@isni.pl Opracowanie graficzne: Grzegorz.Jaszczyszyn@gmail.com Zdjcia i grafiki wykorzystane w biuletynie: str. 3 - aut. Joanna Rajkowska; str. 9, str. 14-15 - Midzynarodowa konferencja naukowa Konflikt-Wykluczenie-Demokracja. Dawne i obecne formy wykluczenia spoecznego w Europie, Uniwersytet Wrocawski, 27-28 maja 2008 roku; IV str. okadki - wizualizacja projektu Orodka Kultury Muzumaskiej w Warszawie.

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

Analizujc islamofobi.
Konferencja

Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych Analizujc islamofobi odbywa si w specyficznym kontekcie i okolicznociach wyznaczonych przez zbir wydarze, ktre miay miejsce w naszym kraju w pierwszej poowie biecego roku: budowa centrum islamskiego w Warszawie oraz protesty, ktre towarzysz tej inicjatywie, uaktywnienie si kuriozalnego (mieszanina sentymentw pro-owieceniowych, ateistycznych, ultranacjonalistycznych oraz fundamentalistyczno-religijnych), ale bardzo konsekwentnego i aktywnego, nurtu islamofobicznego, trudnoci Joanny Rajkowskiej z finalizacj projektu minaret w Poznaniu, postawa solidarnoci wrd niektrych rodowisk ideologicznych z najnowszymi decyzjami i aktami legislacyjnymi podejmowanymi w niektrych pastwach Unii Europejskiej w imi uporania si z problemem spoeczestwa wielokulturowego, ktry jak to zostao niedawno ogoszone przez pani Kanclerz Niemiec Angel Merkel jako projekt polityczno -spoeczny okaza si fiaskiem. Islamofobia czsto ujmowana jest jako nie-problem, fikcja, fantazja, mobilizowana najczciej przez samych muzumanw w wyznaczanych w chodny i cyniczny sposb konkretnych celach propagandowo-strategicznych. Zdaniem zwolennikw pogldu o muzumaskiej obsesji na punkcie islamofobii za najwiksz osobliwo zwizan z t kwesti naley uzna podnoszenie jej, jej obecno w krajach takich jak Polska, gdzie wyznawcy islamu stanowi co najwyej 0,1 procent

www.isni.pl

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

populacji. Trudno jest dyskutowa z autorami tego typu uwag. Czy islamofobia to problem Polski czy Europy, ktrej nasz kraj jest czci i kulturow, i polityczn? Z drugiej strony jak bardzo istotne s dane liczbowe, cyfry i zestawienia? Czy cztery minarety w kraju, w ktrym yje 400 tysicy wyznawcw islamu to tak duo, eby jak to uczyniono w grudniu ubiegego roku w Szwajcarii ustanowi zakaz budowania kolejnych?! A czy decyzji tej nie podjto jak zauwaa wielu komentatorw, nie tylko islamofilw (trudno za takowych uzna komentatorw Rzeczpospolitej), ktrzy podkrelali ten problem w swoich tekstach publikowanych pod koniec 2009 roku przede wszystkim pod wpywem mechanizmw ideologicznych, propagandowych wywoanych publikacj i wszechobecnoci sugestywnych plakatw? Plakatw, ktrych okrelenie mianem islamofobicznych z pewnoci trudno uzna za przejaw optania, obsesji... Islamofobiczne postawy dominuj wrd krytykw najnowszego przedsiwzicia artystycznego Joanny Rajkowskiej. Dobrze jest je ujawnia, tak jak robi to niektre czasopisma, np. polska edycja Le Monde diplomatique. W przypadku Projektu Minaret nie powinnimy jednak zadawa pyta o to, czy nasza sprawa wygra, czy przyczynilimy si do stopniowego wykorzeniania danego przejawu bigoterii , czy dziki udanej prowokacji dokonalimy kolejnej transgresji. Musimy raczej zastanowi si nad gbi spustoszenia, ktre islamofobia jako rodzaj nowego rasizmu wywouje w praktykach, postawach i wiadomoci zwizanych z ideami takimi jak obywatelstwo (obywatelsko), demokracja (demokratyczno) czy wolno i rwno (rwno-wolno), szczeglnie na poziomie lokalnym: jeli islamofobia zwyciy w Poznaniu, to czy dowiadczenie to doda cokolwiek do naszej wiedzy na temat jej istoty, czy dziki tej wiedzy bdziemy w stanie lepiej, skuteczniej z ni walczy? Powysze pytania mona uzna za punkty wyjcia (w liczbie mnogiej ze wzgldu na wielo reprezentowanych tu perspektyw, uj i metodologii) konferencji Analizujc islamofobi. Jej celami powinny by zarwno prba zdefiniowania charakteru (specyfiki) biecych nurtw i sytuacji, ktre mona okreli mianem islamofobicznych z tem w postaci geografii polityczno-spoeczno-kulturowych Polski i Europy jak i oglniejsza refleksja nad kontekstem procesw ksztatowania si ideologii i postaw antymuzumaskich na wiecie (gwnie cho nie tylko w obrbie szeroko rozumianego Zachodu), ktre zdaniem niektrych badaczy stanowi przykad nowej formy rasizmu.

Dr Mariusz Turowski

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

Program konferencji:
10:45 Rozpoczcie konferencji  11:0012:45 I sesja, moderator: dr Monika Bobako  Prof. dr hab. Leszek Koczanowicz (Szkoa Wysza Psychologii Spoecznej) Konflikt, dialog, demokracja Dr Mariusz Turowski (Uniwersytet Wrocawski, Instytut Studiw Nad Islamem) Islamofobia nowy rasizm czy antymuzumaska pynna rasologia? Imam dr Ali Abi Issa (Muzumaskie Centrum Kulturalno-Owiatowe, Instytut Studiw Nad Islamem) Badania nad islamem problemy metodologiczne Dr Mariusz Marszewski (Uniwersytet Adama Mickiewicza) Przejawy islamofobii w tradycyjnie muzumaskich regionach dawnego Zwizku Radzieckiego Po referatach 30 minut na dyskusj 12:4513:15 przerwa kawowa  13:1515:00 II sesja, moderator: Marcin Starnawski  Prof. dr hab. Bruno Drwski (Narodowy Instytut Jzykw i Cywilizacji Wschodnich w Paryu) Francuska debata o tosamosci narodowej problem cywilizacyjny czy ucieczka od problemw spoecznych? Red. Przemysaw Wielgosz (Le Monde diplomatique) Islamofobia ideologia ery nieograniczonej wojny z terroryzmem Dr Monika Bobako (Uniwersytet Adama Mickiewicza) Biali mczyni (i kobiety) ratuj brzowe kobiety przed brzowymi mczyznami. O instrumentalizacji praw kobiet w europejskich dyskursach anty-islamskich Aleksandra Wilczura (Uniwersytet Jagielloski) Medialna atka islamu kontra saidyzm, czylijak polskie mediasprawiaj, e boimy siislamu Po referatach 30 minut na dyskusj 15:0016:00 przerwa obiadowa  16:1518:00 III sesja, moderator: dr Mariusz Turowski  Marcin Starnawski (Dolnolska Szkoa Wysza) Islamofobia i antyrasizm: ideologie oraz stosunki spoeczne Julian Jeliski (Uniwersytet Wrocawski) Islamofobia a krytyka religii i religiofobia pytanie o granice islamofobii Ewa Jupowiecka (Dolnolska Szkoa Wysza) Wielokulturowo europejska projekty, strategie, wyzwania Dorota Grobelna (Kuratorka Projektu Minaret) Projekt publiczny Joanny Rajkowskiej Minaret w Poznaniu islamofobiczna reakcja na fantazj o minarecie w centrum Poznania Po referatach 30 minut na dyskusj

www.isni.pl

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

Streszczenia referatw
Dr Monika Bobako
(Uniwersytet Adama Mickiewicza) Biali mczyni (i kobiety) ratuj brzowe kobiety przed brzowymi mczyznami. O instrumentalizacji praw kobiet w europejskich dyskursach anty-islamskich

W wystpieniu skoncentruj si na jednym z kluczowych elementw dyskursu anty

-muzumaskiego, jakim s argumenty mwice o nieuchronnej opresji kobiet w islamie. Bd chciaa pokaza, e wspczesne wykorzystanie tych argumentw (szczeglnie widoczne w kontrowersjach wok muzumaskich chust) jest kontynuacj kolonialnej strategii konstruowania urasowionej innoci muzumanw, ktra suya legitymizacji europejskiej wadzy w koloniach i potwierdzeniu ich cywilizacyjnej wyszoci. Charakteryzujc t strategi przywouj i nieco rozszerzam formu: biali mczyni ratuj brzowe kobiety przed brzowymi mczyznami, ktr Gayatri Spivak uywa mwic o ugenderowionym charakterze rasowej/ kolonialnej dominacji. Moim celem bdzie zwrcenie uwagi na to, e instrumentalizacja praw kobiet, a wic zawaszczenie emancypacyjnej retoryki feministycznej przez dyskurs antyislamski prowadzi do tego, e jak mwi Judith Butler da si od nas, abymy odczyli walk o wolno seksualn [i rwnouprawnienie pci] od walk przeciw rasizmowi i nastrojom antyislamskim. W wystpieniu bd chciaa pokaza rda tego problemu, lece m.in. w roli, jak kwestie genderowe odgrywaj w konstruowaniu rasowej/ etnicznej rnicy.

Prof. dr hab. Bruno Drwski

(Narodowy Instytut Jzykw i Cywilizacji Wschodnich w Paryu) Francuska debata o tosamoci narodowej problem cywilizacyjny czy ucieczka od problemw spolecznych?

W cigu ostatnich lat, we Francji tak jak we wszystkich krajach post-kolonialnych Zachodu,

moralny i spoeczny autorytet instytucji pastwowych zostal zachwiany akurat w tym momencie, kiedy pojawi si kryzys dotychczasowego modelu kapitalistycznego. W swojej obecnej postaci rasizm celuje gwnie w nowe mniejszoci pochodzce z krajw trzeciego wiata, a szczeglnie tych pooonych na styku midzy spoeczestwami rozwinitymi a tymi nalecymi do wiata postkolonialnego. Po kolejnych historycznych falach antysemityzmu, ruso- i sowianofobii oraz niebezpieczestwa narodw tych (tzw. peril jaune) w latach bolszewizmu i zimnej wojny, pojawi si dzi nowy wrg w postaci islamizmu. Niektorzy obserwatorzy i analitycy gosz tez o realnym niebezpieczenstwie islamizmu, a nawet samego islamu, podczas gdy inni twierdz, e pojawianie si cigle nowych wrogw udowadnia raczej to, e w swej obecnej postaci, Zachd nie potrafi istnie bez wroga, po czci moe realnego, po czci jednak wymylonego, tak eby tzw. problemy cywilizacyjne mogy zasania problemy natury spoecznej. Na tym tle doszo we Francji do kolejnych sporw wok widocznej obecnoci islamu w sferze publicznej. Niektre rodowiska uwaaj islam za obcy element, podczas gdy inne twierdz, e kultura francuska zawsze rozwijaa si, od czasw staroytnych, przez przyjmowanie kolejnych elementw kulturowych przyniesionych przez poszczeglne fale migracyjne, gwnie z obszaru Morza rodziemnego. Spr toczy si take wok kwestii, czy francuska kultura narodowa i polityczna jest tworem staym czy dynamicznym. W momencie, kiedy jzyk lub kultura francuska zdobyy pozycj hegemonii w byych koloniach, niektrzy skaniaj si do twierdzenia, e naturalne jest, aby ruch szed take w drug stron.

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

Dorota Grobelna

(Kuratorka projetku Minaret) Projekt publiczny Joanny Rajkowskiej Minaret w Poznaniu islamofobiczna reakcja na fantazj o minarecie w centrum Poznania

W ramach wystpienia przedstawiona zostanie koncepcja projektu publicznego Minaret

Joanny Rajkowskiej (zakadajca zamian poprzemysowego komina w centrum Poznania na minaret idealn kopi minaretu Wielkiego Meczetu w Jenin na Zachodnim Brzegu Jordanu), oraz reakcja z jak spotkaa si jej publiczna prezentacja w poowie 2009 roku. Podjta zostanie prba zarysowania retoryki oponentw projektu. Uwaga skierowana zostanie tak na jzyk oficjalnych pism przedstawicieli wadz Miasta Poznania czy artykuw prasowych, jak i na wpisy na forach internetowych oraz maile skierowane bezporednio do artystki. Prezentacja zakreli formy oporu wobec fantazji o minarecie w historycznym centrum Poznania. Fantazji, ktrej realizacja nie wydaje si dzi moliwa.

Imam dr Ali Abi Issa

(Muzumaskie Centrum Kulturalno-Owiatowe, Instytut Studiw nad Islamem) Badania nad islamem problemy metodologiczne mat, mona zaobserwowa wiele rnic. Jednoczenie zauwaalna jest obecno stereotypowego postrzegania tej religii nawet w opracowaniach stricte naukowych. Pocztkowo wydawa by si mogo, e gwn przyczyn takiego postrzegania jest literalizm. Zwaszcza, e na Zachodzie interpretacje tekstw muzumaskich prowadzone s przewanie w oparciu o aspekty jzykowe, podczas gdy muzumaska metodologia wymaga uwzgldnienia wielu czynnikw, ktre mogy mie wpyw na ksztatowanie si badanego materiau. Metodologia muzumaska powstaa jako owoc sporu midzy filozofami a teologami skaniajcymi si ku przyjmowaniu i analizowaniu spucizny nauk muzumaskich bezkrytycznie. Spr by spowodowany kategorycznoci filozofii greckiej w wyznaczeniu roli umysu jako nadrzdnego w stosunku do objawienia, i tekstw uznawanych za objawione. Problematyka referatu wie si z zagadnieniami natury metodologicznej oraz egzegetyczno -hermeneutycznej. Proponowanego rozwizania omawianego konfliktu metodologicznego autor proponuje poszukiwa w prbach opracowania nowej normatywnej metodologii jakociowej i ilociowej, ktr naleaoby stosowa w ramach studiw nad islamem. Metodologia ta musiaaby uwzgldnia definitywne ustalenia nauk Szaria oraz zachca do podejmowania analiz i prac porwnawczych, w ramach ktrych swoje zastosowanie powinna znale metoda konfrontacyjna.

Pomidzy orientacj zwizan z naukami muzumaskimi a wiedz Zachodu na ich te-

Julian Jeliski

(Uniwersytet Wrocawski) Islamofobia a krytyka religii i religiofobia pytanie o granice islamofobii dyskryminacji muzumanw w spoeczestwach zachodnich wydaje si by obecnie dowodem ignorowania faktw spoecznych przez osoby skaniajce si ku takim negacjom. Owe zachowania dyskryminacyjne czsto za sw podstaw maj irracjonalny (pozbawiony podstaw) strach lub awersj do islamu czyli zesp cech, okrelanych mianem islamofobii. Pojcie islamofobii stanowi jednak temat wielu polemik ze wzgldu na to, e problematycze jest, jakie dziaania powinno si nim okrela i czy w ogle zasadne jest jego uywanie. Czy pojcie islamofobii jest uywane do okrelania nieuzasadnionej wrogoci wobec islamu, wicej si czsto z postrzeganiem wszystkich muzumanw jako religijnych fanatykw, odrzucajcych takie wartosci

Przeczenie

www.isni.pl

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

jak tolerancja, rwno i demokracja? Czy te stosowane jest w publicznym dyskursie, by ucisza wszelk krytyk, ale przede wszystkim gosy umiarkowanej wikszoci muzumaskiej sprzeciwiajce si m.in. wykorzystywaniu islamu do celw politycznych i propagandowych? Jakie s granice pojcia islamofobii i w ktrym miejscu krytyka religii przeistacza si w islamofobi? Czy dyskurs publiczny potrafi rozrni religiofobi, krytyk religii i islamofobi? Czy te nieuniknione jest poczenie tych trzech poj, a przez to ich treciowe rozmycie?!

Ewa Jupowiecka

(Dolnolska Szkoa Wysza) Wielokulturowo europejska projekty, strategie, wyzwania Zjawisko wielokulturowoci odnosi si z jednej strony do opisu wieloetnicznego i kulturowo rnorodnego spoeczestwa, z drugiej do idei rwnoci i szacunku wobec mniejszoci kulturowych, w kocu do zasad polityki zmierzajcych do rwnouprawnienia wszystkich obywateli i ich pokojowego wspistnienia. W koncepcji wielokulturowoci homogeniczny model kultury zostaje zastpiony modelem heterogenicznym czcym odmienne, czsto przeciwstawne wzorce, wartoci i tradycje. Zasug ideologii wielokulturowoci byo otwarcie na rnorodno, uwiadomienie opresywnego wobec mniejszoci charakteru kultury dominujcej, wywoanie dyskusji, ktra skonia Zachd do samokrytyki i otwarcia na dialog. Wspczenie coraz czciej syszy si o klsce projektu wielokulturowoci w Europie. Realizowane modele nie tylko nie zdoay zapobiec konfliktom, lecz niejednokrotnie doprowadziy do ich eskalacji. Problem wykluczenia i dyskryminacji silnie dotyka spoecznoci muzumaskiej bez wzgldu na kraj zamieszkania. W referacie przedstawi modele wielokulturowoci funkcjonujce w wybranych pastwach europejskich (Francja, Niemcy, Holandia, Wielka Brytania), omwi sukcesy i poraki poszczeglnych rozwiza oraz odnios si do najczciej poruszanych kwestii w debacie na temat wielokulturowoci.

Prof. dr hab. Leszek Koczanowicz

(Szkoa Wysza Psychologii Spoecznej) Konflikt, dialog, demokracja wykadzie staram si pokaza problemy, jakiepojawiaj si, gdykoncepcjademokracji liberalnej nie uwzgldnia pojcia dialogu. Omawiam wic krytyk tej demokracji z lewa i prawa. Nastpnie na tym tle pokazuj zarys tego, czym moe by demokracja niekonsensualna.

Wswoim

Dr Mariusz Marszewski

(Uniwersytet Adama Mickiewicza) Przejawy islamofobii w tradycyjnie muzumaskich regionach dawnego Zwizku Radzieckiego

Rozpad ZSRR przed niemal wierwieczem doprowadzi do swoistej reconquisty, odrodzenia

si religii Allaha na obszarach, ktre stanowiy historycznie cz wiata islamu (dar al-islam) od czasw redniowiecznych oraz nowoytnych i ktre byy miejscem przymusowej polityki sekularyzacyjnej trwajcej przez wikszo XX wieku. Te gigantyczne dawne eurazjatyckie terytoria (Powoe, Kaukaz, Azja Centralna i Syberia) ulegy silnej deislamizacji. Zbliona ona bya do dechrystianizacji przeprowadzonej na masow skal przez pastwo radzieckie per analogiam w Rosji, na Ukrainie, Litwie itd. Usunicie islamu z tych terytoriw byo bowiem tylko czci sekularyzacyjnej polityki pastwa radzieckiego, ktre zwalczao kad religi. W specyficznej, naukowo-urzdowej nomenklaturze, powstaych na tym obszarze nowych, istniejcych od 1991 roku pitnastu sukcesyjnych pastw postradzieckich, te eurazjatyckie terytoria nosz nazw regionw (pastw, krajw) tradycyjnie muzumaskich zamieszkanych przez tradycyjnie muzumaskie narody (ludy, spoecznoci, plemiona).

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

Zrozumienie specyficznej, waciwej obszarowi byego ZSRR postradzieckiej terminologii (w pojciach tradycyjnego islamu czy tradycyjnej muzumaskoci) jest jednym z podstawowych elementw umoliwiajcych zrozumienie paradoksalnego istnienia problemu islamofobii na obszarach, na ktrych religia muzumaska obecna jest od stuleci. W Zwizku Radzieckim, pastwie przeprowadzajcym forsowne kampanie przymusowej sekularyzacji realizowanej brutalnymi metodami, religia zostaa niemal zupenie usunita z ycia spoecznego. Islam przetrwa tam przede wszystkim w sferze prywatnej, jako religia osb nie biorcych czynnego udziau w yciu spoecznym (jak dzieci, ludzie starsi itd.), jako ludowy zwyczaj (jak np.: obrzezanie dopuszczane jako element obyczajowy tatarski, awarski, czeczeski, uzbecki, a przeladowane jako element religijny) czy pozostaoci przedmuzumaskich wierze (pogaskich, szamanistycznych itd.). Obecne przejawy islamofobii na tych terytoriach niszczenie literatury religijnej, penalizowanie lektury ksiek teologicznych (m.in. powstawanie indeksw ksig zakazanych na ktre trafiaj legalnie wydane wspczenie tumaczenia zagranicznych aktualnych dzie religijnych bd traktatw islamskich sprzed kilkuset lat), internowanie bd fizyczna likwidacja aktywnych dziaaczy muzumaskich, przeladowanie muzumanw (szczeglnie modych) obecnych ze swoj religi i religijnoci w sferze publicznej, burzenie nowych meczetw (jako budowli zbudowanych w sprzecznoci z prawem budowlanym, normami sanitarnymi, elementw szpeccych krajobraz, powstaych bez zezwole itd.), zamykanie starych (czsto niedawno odzyskanych przez wiernych) jest spowodowane dziedziczeniem po dawnym ZSRR przez elity rzdzce pastwami postradzieckimi specyficznej sekularnej wizji pastwa i spoeczestwa, w ktrej nie ma miejsca na obecno zjawisk religijnych w yciu publicznym. Przeladowanie islamu przez nomenklaturowe elity rzdzce regionami muzumaskimi jest wic logiczn konsekwencj postrzegania religii jako takiej jako niebezpiecznego problemu politycznego bdcego zagroeniem dla bezpieczestwa pastwa (ustroju pastwowego). Obecne elity myl i postpuj bowiem podobnie jak jej poprzednicy w czasach radzieckich w wielu przypadkach nie nastpia tam nawet zmiana pokoleniowa.

Marcin Starnawski

(Dolnolska Szkoa Wysza) Islamofobia i antyrasizm: ideologie oraz stosunki spoeczne

Autor

podejmuje prb omwienia islamofobii we wspczesnym kontekcie polskim w dwch wymiarach. Z jednej strony problematyzuje antyislamski/ antyarabski rasizm w kategoriach ideologii stanowicej rodzaj wiedzy czy te teorii dostarczajcej opisu i wyjaniania zmieniajcej si rzeczywistoci polityczno-kulturowej. Funkcje tej ideologii przedstawia porwnujc je z innymi wzorami mylenia ksenofobicznego konstytuujcymi spoeczne wyobraenia, ktre obejmuj zwaszcza kwesti zagroonej tosamoci zbiorowej (narodowej, cywilizacyjnej) i kon-

www.isni.pl

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

strukcj domniemanej wsplnoty wartoci i interesw. Autor problematyzuje m.in. podobiestwa dzisiejszej islamofobii do nowoczesnego antysemityzmu, wskazujc jednoczenie istotne rnice midzy nimi. Z drugiej strony proponuje spojrzenie na zoono stosunkw spoecznych angaujcych rne kategorie aktorw politycznych i spoecznych, a take zrnicowane pozycje i interesy w kontekcie tworzenia, instrumentalizacji i przyswajania antymuzumaskiej ideologii. Autor sugeruje wyjcie poza klasyczny model stosunkw wikszo-mniejszo, wprowadzajc, obok kategorii bezporednich ofiar islamofobii oraz bezporednich sprawcw przestpstw nienawici na tle islamofobicznym, kategori kluczowych ideologicznych beneficjentw, a take problematyzujc ambiwalentn pozycj czonkw wikszoci jako jednoczenie porednich beneficjentw dominacji etniczno-kulturowej (i religijnej) i ofiar wyzysku ideologicznego ze strony propagatorw antyislamskiego rasizmu. Nawizujc do niedawnych bada empirycznych powiconych przeciwdziaaniu przestpstwom nienawici w Polsce, autor przedstawia rwnie ideologiczno-spoeczne uwarunkowania, w tym przeszkody, realizacji antyrasistowskiej polityki walki z islamofobi, wskazujc na niejednoznaczno pozycji, rl i interesw potencjalnych i faktycznych podmiotw takiej polityki.

Dr Mariusz Turowski

(Uniwersytet Wrocawski, Instytut Studiw Nad Islamem) Islamofobia nowy rasizm czy antymuzulmanska pynna rasologia?

We wspczesnych dyskusjach na temat rasizmu mamy do czynienia z dwoma

rozumianymi czsto jako rywalizujce ze sob ujciami: pierwsze to rasizm kulturowy, drugie to marksistowska problematyzacja rasizmu jako wyniku sprzecznoci o charakterze ekonomiczno -politycznym. Zgodnie z tym pierwszym (jego najnowsze konceptualizacje nawizujce do antyesencjalistycznych koncepcji kultury i tosamoci rozwijanych przez licznych autorw w ramach sporu o wielokulturowo w latach 90. ubiegego wieku znajdziemy w pracach Alego Rattansi czy Simona Weavera, ale te np. w Pynnym yciu Zygmunta Baumana) rasa to kategoria konstruowana w ramach zoonych procesw natury polityczno-historyczno-kulturowych. Perspektywa marksistowska w znacznym stopniu rozwijana jest w ramach krytyki tej pierwszej orientacji (chodzi tu w gwnej mierze o koncepcj tiennea Balibara, ale te Saskii Sassen czy Immanuela Wallersteina). W jej myl, wszelkie dyskursywne strategie urasowienia, o ktrych mwi teoria rasizmu kulturowego (prowadzce do arbitralnej produkcji kozw ofiarnych) stanowi odzwierciedlenie a cilej fasad mechanizmw dziaajcych w bazie w sferze produkcji: wyzysk robotnikw w wyniku kapitalistycznego parcia do minimalizacji kosztw pracy, moliwy dziki istnieniu rezerwowej armii kapitau (wie podczas rewolucji przemysowej opisywanej przez Marksa czy tania sia robocza w koloniach, w pastwach peryferyjnych oraz w obrbie postnarodowych spoeczestw obywatelsko-imigranckich [Europa Zachodnia] w analizach marksistw, post- i neomarksistw 20-wiecznych i wspczesnych). Mona jednak zaproponowa ujcie czce, syntetyzujce ze sob te dwa powysze, gdzie rasizm bdzie definiowany jako wsplny motyw przewijajcy si w licznych rasistowskich zjawiskach konkretnych, historycznych narracjach i praktykach. Ten jeden scalajcy motyw rasizmu to przemoc zwizana z apelem wspieranym przez zinstytucjonalizowany aparat wadzy (zarwno twardej, pastwowo-prawnej, jak i mikkiej symbolicznej) o eliminacj bd podporzdkowanie Innego, w sensie fizycznym, kulturowym, ekonomicznym i politycznym. Odwoanie si do tej konceptualizacji unikajcej zarwno upynnienia problemu rasizmu, sprowadzenia go do zbioru niestabilnych napi midzy pozycjami spoeczno-dyskursywnymi, typowego dla uj (post) modernistycznych, jak i instrumentalizacji rnic etnicznych i kulturowych w poszukiwaniu podmiotu emancypacji, moliwoci eliminacji ekonomicznego wyzysku oraz drg do postkolonialnego na-

10

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

rodowego wyzwolenia moe okaza si owocnym zabiegiem zmierzajcym do rozpoczcia waciwej, wolnej z jednej strony od uproszcze, a z drugiej od tworzenia zbyt pospiesznych analogii, refleksji nad islamofobi jako jedn ze wspczesnych tendencji rasistowskich.

Red. Przemysaw Wielgosz

(Le Monde diplomatique) Islamofobia ideologia ery nieograniczonej wojny z terroryzmem z upadkiem Bloku Wschodniego w roku 1989 amerykaskie denie do hegemonii w globalnym systemie kapitalistycznym potrzebowao nowych ideologicznych uzasadnie odpowiadajcych nowym uwarunkowaniom politycznym i ekonomicznym. W politycznym bestiariuszu jedynego supermocarstwa miejsce zagroenia komunistycznego zaj islam a czerwony sztandar proletariatu ustpi zielonemu szandarowi proroka. Kreowanie islamu na gwnego wroga Zachodu i jego stylu ycia zaczo si wprawdzie wraz z Rewolucja w Iranie w 1979 roku, ale dopiero w latach 90. zajo kluczowe miejsce w imperialnej ideologii USA i ich sojusznikw. Islam peni odtd rol alibi pozwalajcego unikn zmierzenia si z ekonomicznymi, politycznymi, narodowymi i ideologicznymi realiami ekspansji imperialistycznej w strategicznych regionach Bliskiego i rodkowego Wschodu. Wpisanie imperialistycznych wojen i agresji w ahistoryczn, apolityczn i kulturalistyczn perspektyw zderzenia cywilizacji stanowi bardziej wyrafinowan posta tej geopolitycznej islamofobii. Postaci bardziej brutaln, ale za to powszechnie stosowan w praktyce jest retoryka towarzyszca wojnie z terroryzmem. Zaczerpnito j z dyskursu izraelskiej prawicy, ktra ju w latach 90. usiowaa przenie kwesti okupacji i kolonizacji Palestyny na poziom ponadhistorycznego nierozstrzygalnego konfliktu religijno-cywilizacyjnego. Po wydarzeniach 11 wrzenia 2001 roku tendencja ta zyskaa sobie prawa obywatelskie w gwnym nurcie mediw i debaty publicznej USA i Europy. Dyskurs islamofobiczny, utosamiajcy terroryzm z nieusuwaln skonnoci religii muzumaskiej do przemocy, sta si wygodnym narzdziem legitymizacji militarystycznych postaci ambicji do zarzdzania wiatowym kapitalizmem, a zarazem instrumentem zarzdzania strachem w polityce wewntrznej USA i krajw UE. Przy jego pomocy kreuje si nowego innego-wroga, zarwno na niezachodnich peryferiach bdcych przedmiotem penetracji i ekspansji orodkw wadzy zlokalizowanych w euroatlantyckich centrach systemu, jak i na obszarze samego centrum, gdzie islamski terrorystyczny wrg przyjmuje posta nielegalnego imigranta.

Wraz

Aleksandra Wilczura

(Uniwersytet Jagielloski) Medialna atka islamu kontra saidyzm, czylijak polskie mediasprawiaj, e boimy siislamu referatu bdzie kwestia wizerunku islamu w polskich mediach z naciskiem na pras (w wybranych dziennikach i tygodnikach). Pokrtce przyblione zostanie suchaczom, jak ten obraz ksztatowa si w przeszoci, a jak wyglada obecnie. Jakimi rodkami posuguj si wspczesne media w prezentacji islamu i zagadnie zwizanych z muzumanami; jakimi hasami, sloganami i sformuowaniami manewruj w konstruowaniu swoich wypowiedzi; w jakim kontekcie nadawane s przez nie komunikaty skierowane do odbiorcw (suchaczy, widzw lub czytelnikw). Podstaw teoretyczn referatu bdzie stanowi saidyzm, a dokadniej publikacja Edwarda W. Saida z 1981 roku, pt. Covering Islam: How the Media and the Experts Determine How We See the Rest of the World. Po jej omwieniu zaprezentowanych zostanie kilka przykadw z rodzimego rynku medialnego. Z przedstawionego porwnania wyniknie, e w zasadzie mimo upywu 30 lat wiele si w tej kwestii nie zmienio, a raczej w Polsce mamy wyran tendencj do powtarzania tych samych sloganw, stosujc kalki sowne, ktre powstay na kanwie wydarze z latach 70. i 80. XX wieku.

Przedmiotem

www.isni.pl

11

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

Autorzy referatw
absolwentka filozofii na UAM oraz gender studies na Uniwersytecie rodkowoeuropejskim w Budapeszcie. Adiunkt w Midzywydziaowej Pracowni Pyta Granicznych UAM w Poznaniu. Interesuje si kwestiami rasy i rasizmu, multikulturalizmu oraz problematyk feministyczn, zwaszcza w kontekcie filozofii politycznej, socjologii wiedzy i problemw wiata postkolonialnego. W ramach Pracowni Pyta Granicznych organizuje oglnouniwersyteckie interdyscyplinarne cykle wykadowe (ostatnio m.in. Postkolonializm jako dyskurs krytyczny w humanistyce, jesie 2009; Teologie emancypacyjne, jesie 2010). Autorka ksiki Demokracja wobec rnicy. Multikulturalizm i feminizm w perspektywie polityki uznania, Wydawnictwo Poznaskie, Pozna 2010. (ur. 1955, Montreal, Kanada) historyk, politolog, absolwent Uniwersytetu Jagielloskiego, Uniwersytetu Paris III, Paryskiego Instytutu Nauk Politycznych. Wykada w Narodowym Instytucie Jzykw i Cywilizacji Wschodnich (INALCO) w Paryu od 1981 roku w departamencie Europa rodkowo-Wschodnia. Autor licznych prac na temat podziaw spoecznych i kwestii narodowociowych w Europie rodkowej i Wschodniej oraz procesw spoeczno-politycznych w krajach arabskich. Byy dyrektor La nouvelle Alternative, byy redaktor naczelny Recherches internationales, La Pense. Obecnie czonek redakcji Revue dtudes slaves i Outre-terre-revue de gopolitique. Dyrektor internetowego czasopisma La Pense libre. Czonek Orodka Bada Europy Eurazja (CREEINALCO). Administrator Europejskiego Instytutu Nauk Humanistycznych. kuratorka Projektu Minaret projektu publicznego Joanny Rajkowskiej w Poznaniu; historyczka kultury absolwentka Wydziau Historii UAM w Poznaniu; koordynatorka dziaajcej do 2004 roku Zewntrznej Galerii AMS, a w 2009 roku Festiwalu sztuki w przestrzeni publicznej Urban Legend w Poznaniu; stypendystka Kulturstiftung des Bundes w ramach programu Ambassadors Program For Visual Arts (praca badawcza dot. sztuki publicznej w Niemczech i Polsce) oraz tegoroczna stypendystka MKiDN (praca nad projektem Minaret Joanny Rajkowskiej);

Dr Monika Bobako

Prof. dr hab. Bruno Drwski

Dorota Grobelna

Imam dr Ali Abi Issa specjalista prawa Szaria i teologii muzumaskiej (tytu

uzyskany w Instytucie Nauk Humanistycznych i Islamistycznych w Paryu). Obecnie przewodniczcy Rady Imamw przy Lidze Muzumaskiej w RP. Dyrektor Muzumaskiego Centrum KulturalnoOwiatowego we Wrocawiu. Autor wielu publikacji o tematyce religijnej.

absolwent filozofii i komunikacji spoecznej na Uniwersytecie Wrocawskim, dyrektor biura Instytutu Studiw nad Islamem. Interesuje si zagadnieniami filozofii spoeczno -politynczej, tosamoci Afroamerykanw, wielokulturowoci w amerykaskiej filozofii politycznej oraz kwesti spoecznego wymiaru religii na wiecie. Tumacz artykuw Sama Harrisa, publikowanych na amach portalu Racjonalista.pl. magister, asystent w Katedrze Kulturoznawstwa Dolnolskiej Szkoy Wyszej we Wrocawiu. Interesuje si zagadnieniami zwizanymi z przemianami wspczesnych spoeczestw europejskich, prawami czowieka, przenikaniem kultur i skutkami oddziaywania procesw globalizacji. Autorka artykuw dotyczcych tosamoci, rnorodnoci i obywatelstwa w spoeczestwach

Julian Jeliski

Ewa Jupowiecka

12

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

pluralistycznych. Obecnie przygotowuje si do obrony rozprawy doktorskiej pt. Wielokulturowo jako wyzwanie dla demokracji europejskich w poszukiwaniu nowego modelu integracji. pracuje w Szkole Wyszej Psychologii Spoecznej, Wydzia Zamiejscowy we Wrocawiu. Zajmuje si filozofi kultury, filozofi spoeczn, filozofi i metodologi humanistyki i nauk spoecznych. W najbliszym czasie wydawnictwo Universitas opublikuje jego ksik Lk nowoczesny. Eseje o demokracji i jej adwersarzach. (ur. 1975) wykadowca w Instytucie Wschodnim UAM oraz Wyszej Szkole Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu. Gwny nurt jego naukowych poszukiwa skierowany jest w stron przemian spoecznych i gospodarczych w Rosji oraz pozostaych republikach postradzieckich, szczeglnie za na obszarach objtych wpywami kultury islamu (przede wszystkim Azja Centralna i Kaukaz). Nie stroni te od zainteresowa spoecznociami, ruchami i wszelkimi odamami islamu na caym wiecie, m.in. afroamerykaskimi i latynoskimi muzumanami w Stanach Zjednoczonych. Uczestnik licznych ekspedycji badawczych do pastw Azji Centralnej, na Powoe oraz na Krym. socjolog; asystent w Instytucie Pedagogiki Dolnolskiej Szkoy Wyszej. Zajmuje si m.in. problematyk uprzedze i dyskryminacji w kontekcie ideologii nienawici, zwaszcza rasizmu i homofobii; autor bada dotyczcych zmian tosamoci spoeczno-kulturowej emigrantw polsko-ydowskich po marcu 1968 roku; wspautor bada powiconych ubstwu kobiet (2009); wspautor ksiki Hate Crime Monitoring and Victim Assistance in Poland and Germany (2009). Publikowa m.in. w czasopismach Patterns of Prejudice, East European Jewish Affairs, Przegld Polonijny; wsppracownik czasopism Bez Dogmatu i As-Salam; czonek redakcji czasopisma Recykling Idei. filozof, publicysta, tumacz, zajmujcy si m.in. problemem rasizmu oraz liberalizmem, adiunkt w Zakadzie Filozofii Spoecznej i Politycznej Uniwersytetu Wrocawskiego, dyrektor ds. naukowych w Instytucie Studiw nad Islamem, redaktor naczelny muzumaskiego czasopisma kulturalno-spoecznego As-Salam. Wybrane publikacje: Demokracja - konflikt - wykluczenie. Krytyczne perspektywy wspczesnej teorii spoecznej i filozofii politycznej (Wrocaw, 2008; redakcja wsplnie z Jakubem Nalichowskim), Liberalizm po komunitaryzmie? Filozoficzne koncepcje jednostki, wsplnoty i pastwa jako rda krytyki spoecznej i politycznej (w druku), Nowoczesno, Europa, islam. Religia a dylematy obywatelstwa i wykluczenia (w druku; redakcja wsplnie z Selimem Chazbijewiczem i Karolin Skarbek). dziennikarz, redaktor naczelny miesicznika Le Monde diplomatique edycja polska, autor ksiki Opium globalizacji (Warszawa 2004). saidystka, historyk i kulturoznawca; absolwentka Uniwersytetu Jagielloskiego i Uniwersytetu Oksfordzkiego; stypendystka im. Josepha Conrada Chevening Scholarship; od 2007 roku redaktor naczelna czasopisma naukowego Studia Bliskowschodnie; pomysodawczyni midzynarodowej konferencji i festiwalu powiconych myli i twrczoci Edwarda W. Saida Saidism in the XXI Century. Zawodowo zajmuje si saidyzmem, orientalizmem i filozofi XX wieku.

Prof. dr hab. Leszek Koczanowicz

Dr Mariusz Marszewski

Marcin Starnawski

Dr Mariusz Turowski

Red. Przemysaw Wielgosz Aleksandra Wilczura

www.isni.pl

13

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

www.isni.pl

(ISNI) to inicjatywa polskich rodowisk muzumaskich oraz przedstawicieli wiata akademickiego. Gwna dziaalno ISNI ma by zwizana z badaniami i popularyzacj wiedzy o islamie w naszym kraju. Realizacja tych zada bdzie odbywaa si przez finansowanie projektw badawczych, publikowanie ksiek oraz jednego periodyku, organizowanie konferencji i wykadw, wspieranie zainteresowania studentw (programy stypendialne) itd. Aktualnie przygotowywane jest uruchomienie dwch serii wykadw otwartych, odbywajcych si raz w miesicu: Szariat bez tajemnic, nieporozumie i uprzedze oraz Spotkania z cywilizacj islamsk (wykady dotyczce historii nauki, spoeczestwa oraz kultury wiata muzumaskiego). Ponadto planowana jest trzecia seria, bardziej wyprofilowanych w kierunku teoretyczno-konceptualno-spekulatywnych, oglniejszych wykadw z dziedziny nauk spoecznych i humanistycznych na temat tosamoci, rasizmu, wielokulturowoci w kontekcie zmian i zderze struktur wiedzy, przemian spoecznych, procesw ekonomicznych, zjawiska sekularyzacji itd. Na jesie przyszego roku wsplnie z Uniwersytetem Wrocawskim oraz wrocawskim oddziaem Szkoy Wyszej Psychologii Spoecznej (a take kilku innymi partnerami z kraju i zagranicy) ISNI zorganizuje du konferencj midzynarodow powicon islamizmowi, zwracajc uwag na centrystyczn (apel o umiarkowanie, poszukiwanie zotego rodka w dziedzinie ycia politycznego i spoecznego) w istocie tre idei zgaszanych w obrbie najnowszej fazy odrodzenia muzumaskiego, zwizanego z nurtami takimi jak Bracia Muzumanie. W celu zapoznania si z innymi projektami podejmowanymi w ramach ISNI zapraszamy na stron internetow www.isni.pl. Instytut Studiw nad Islamem al. Kasprowicza 24, 51-137 Wrocaw, Polska tel.: +48 (71) 326 00 26, email: info@isni.pl

Instytut Studiw nad Islamem

14

Analizujc islamofobi. Nowe formy dyskryminacji w spoeczestwach demokratycznych - WROCAW 2010

Recently established Institute for the Studies of Islam is a unique project. It

gathers members of the Polish scientific community, both Muslims and non-Muslims, religious and lay persons, renowned professors and young scholars, who try to challenge most common and most dangerous misconceptions and stereotypes about Islam and the Muslim world. At the same time our aim is to develop a solid knowledge about relations and communication between Islam and the West in historical and contemporary perspectives. The scope of activity of the Institute includes translations and publication of books, organization of conferences, seminars and lectures, as well as fostering of educational projects, which are directed mainly to graduate, postgraduate and PhD students of humanities and social sciences. ISNI platform (author: Yoginder Sikand) 1. It is deeply problematic to talk of the binaries East and/versus the West, as the two are so intertwined and inter-related in this age of globalization and also because they are present in each other. 2. Likewise, to talk of Islam and the West is also problematic one is a religion and the other is a geographical location. They two cannot be compared. Further, such terms ignore the very significant Muslim presence in the West. 3. Just as there is no singular, monolithic West, there is no single Islam, but, rather, a set of diverse and often contesting and conflicting narratives and discourses that claim the label ofIslamic. 4. Besides the ulema and the Islamists, what inspiration can we gain from lived Islamic traditions and popular Islamic discourses about dialogue, the middle and relations between Muslims and others? Institute for the Studies of Islam al. Kasprowicza 24, 51-137 Wrocaw, Poland tel.: +48 (71) 326 00 26, email: info@isni.pl

www.isni.pl

15

Wsporganizatorzy

Patronat medialny

Projekt Minaret Joanny Rajkowskiej zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego