Bibliotekarstvo 1-2 2009

Volumen 26 (2008) 2009, br.
1-2
Po~ituvani kolegi i ~itateli,
So nade` deka najnoviot broj na spisanieto Bibliotekarstvo }e go zadrì va{eto vnimanie, Redakciskiot odbor u{te otsega ve kani da ni gi ispra}ate svoite tekstovi za sledniot negov broj. Od pri~ina {to dinamikata na izleguvawe od pe~at na spisanieto be{e smalena, ova izdanie izleguva kako dvobroj, so cel da se postigne sakanoto tempo na izdavawe. Sekako, BDM mu se zablagodaruva na Ministerstvoto za kultura, koe i natamu go pomaga izdavaweto na edinstvenoto stru~no spisanie na bibliotekarite vo Republika Makedonija Isto taka, Redakcijata im se zablagodaruva i na site avtori na tekstovite, koi so svoeto nesebi~no zalagawe pridonesoa spisanieto vo ovoj broj da bide poobemno i po sodrìna i po kvalitet. Bidej}i ovaa godina e jubilejna za BDM, odnosno BDM proslavuva 60 godini od svoeto formirawe, na site kolegi i sorabotnici Redakcijata im go ~estita ovoj jubilej so èlba za li~en i profesionalen uspeh.
Od Redakcijata
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
S O D R @ I NA
Konceptualniot model FRBR i negovoto vlijanie vrz izmenite na izjavata za me|unarodnite na~ela za katalogizacija ........................................................................ 5 Izjava za me|unarodnite na~ela za katalogizacija ......................................................... 12 Iskustva od prebaruvawata po avtor vo sistemot COBISS.MK i potrebata od avtomatizirana normativna kontrola ............................................................................... 30 Istraùvawe na potrebite na korisnicite na narodnite biblioteki vo Republika Makedonija ...................................................................................................... 36 Bibliometriska analiza na stru~no spisanie ................................................................. 48 Zvawata vo bibliote~nata dejnost pottik za usovr{uvawe i konkreten pridones vo unapreduvaweto na bibliote~nata dejnost ................................................ 56 Za~etoci na bibliotekarstvoto kako visoko vredna, nezamenliva i univerzalna pridobivka na kulturata ............................................................................ 62 Doma{nite biblioteki na tetovskite sve{tenici bogati so bogoslovski knigi, no i so dela na svetskite klasici .............................................. 69 Organizaciska kultura vo bibliotekite ......................................................................... 73 Univerzitetskite biblioteki vo procesot na implementacija na Bolowskiot proces ................................................................................................................. 76 Ulogata na bibliotekite vo pismenosta i vo ~itaweto kaj licata so disleksija .. 81 75-ta konferencija na IFLA ................................................................................................... 86 II Me|unarodna konferencija na bibliotekari vo Vroclav - Polska ........................ 88 Direktorium na spisanija so otvoren pristap ................................................................ 90 Kapitalni investicii vo NU-UB Sv. Kliment Ohridski - Bitola vo 2009 godina .......................................................................................................... 93 Bibliotekata pri domot na kulturata Ilinden od Demir Hisar so novo ime .... 95
Bibliotekarska teorija i praktika
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 025.3
KONCEPTUALNIOT MODEL FRBR I NEGOVOTO VLIJANIE VRZ IZMENITE NA IZJAVATA ZA ME\UNARODNITE NAÊLA ZA KATALOGIZACIJA
@aklina \alevska, vi{ bibliotekar Nacionalna i univerzitetska biblioteka "Sv. Kliment Ohridski", Skopje Klu~ni zborovi: FRBR, katalogizacija, me|unarodni na~ela za katalogizacija
Razvojot na kompjuterskata i komunikaciskata tehnologija, pojavata na Internetot i mo`nostite {to gi nudat novite tehnologii otvorija novi horizonti vo organiziraweto na informaciite i vo definiraweto novi na~ini i modeli na organizacija na bibliote~nite zbirki. Voveduvaweto kompjuterski sistemi vo obrabotkata na bibliografskite podatoci, kako i razvivaweto na nacionalni i me|unarodni bazi na podatoci im ovozmoì na bibliotekite da gi koristat i me|usebno da gi razmenuvaat zapisite vrz osnova na prinicipite na kooperativna katalogizacija. Kooperativnata katalogizacija ovozmoì racionalizirawe na procesot na obrabotka i namaluvawe na povtoruvawata na katalogizaciskite postapki. S# pogolemiot priliv na publikacii i zgolemuvaweto na ekonomskata vrednost na rabotata bea pri~ina bibliotekite da se obidat da gi poednostavat katalogizaciskite postapki i da go skratat procesot na katalogizacija. Od druga strana, pojavata na se pogolem broj elektronski publikacii i mreèn pristap do informaciite pridonese katalogizaciskite pravila da se prisposobuvaat za da gi opfati vo sebe i novite oblici na publikacii. Posledni, no ne i najmalku va`ni, se korisnicite ~ija raste~ka potreba za tekovni, relevantni i seopfatni informacii e u{te edna pri~ina pove}e za preispituvawe na koncepciite na katalogizaciskata teorija i praktika. "Tradicionalnata" organizacija i na~inot na funkcionirawe na bibliotekite ve}e ne gi zadovoluvaat se posloènite potrebi na nivnite korisnici. Nivnite o~ekuvawa se bibliotekite da funkcioniraat kako informaciski centar koj, sekoga{ koga e potrebno, }e gi snabduva so brzi, aùrni i relevantni informacii i dokumenti. Noviot konceptualen model na organizirawe podatoci objaven vo 1998 g. ima golem potencijal tie o~ekuvawa da gi ostvari. Se raboti za konceptualniot model na bibliografski podatoci objaven vo knigata Funkcionalni barawa za bibliografskite zapisi (FRBR - Functional Requirements for Bibliographic Records)1, koj od svoeto pojavuvawe otvora novo poglavje vo teorijata i praktikata na organizirawe na bibliografskite podatoci i univerzalnata bibliografska kontrola.
1) Functional requirements for bibliographic records : final report / IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records. Munich: K. G. Saur, 1998. DOSTAPEN NA URL: http://www.ifla.org/VII/s13/frbr/frbr.pdf (2008-08-01)
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Na Seminarot za bibliografski zapisi odràn vo Stokholm vo 1990 g., pod pokrovitelstvo na Programata za univerzalna bibliografska kontrola i me|unarodniot MARC i Oddelot za bibliografska kontrola na IFLA, bea razgleduvani ovie pra{awa i edna od donesenite odluki direktno dovede do definirawe na funkcionalnite barawa za bibliografskite zapisi. Dadeni se nasoki za izrabotuvawe studija ~ija cel e postavuvawe ramkovna {ema {to }e obezbedi jasen, precizno iskaàn i op{toprifaten dogovor za toa kakvi informacii treba da ponudi eden bibliografski zapis za da gi zadovoli potrebite na korisnicite. Be{e izraboten i predloèn nacrt-izve{taj, koj go razgledaa ~lenovi na IFLA i golem broj dobrovolci nasekade niz svetot. Po razgleduvaweto na komentarite i po prerabotuvaweto na nacrtot vrz osnova na tie komentari, zavr{niot izve{taj be{e prifaten na Konferencijata na IFLA vo Stokholm vo 1997 g., a objaven vo 1998 g. pod naslov Functional requirements for bibliographic records: final report. [to e FRBR? FRBR pretstavuva kompleksen konceptualen model ~ija primarna cel e podobruvawe na katalo`nite zapisi, na procesot na katalogizacija i na katalozite (kako tehnologija).2 Vo negoviot centar se nao|aat korisnikot i negovite potrebi. Ovoj koncept ja naglasuva va`nosta na razbiraweto na funkciite na zapi{anite podato~ni elementi i kako sekoj od tie elementi pridonesuva vo ispolnuvaweto na potrebite na korisnicite. Pri gradewe na informaciskite sistemi, kakvi {to se bibliote~nite sistemi, {tom edna{ se odgovori na osnovnoto pra{awe zo{to?, toga{ postoi cvrsta osnova za donesuvawe preporaki {to i kade treba da se implementira.3 Modelot se temeli vrz identifikacija i definirawe na entiteti, atributi na sekoj od entitetite i vidovite odnosi {to dejstvuvaat me|u entitetite, kako i povrzuvawe odredeni atributi i odnosi so razli~nite postapki {to gi izveduvaat korisnicite pri koristewe na bibliografskite zapisi. Osnovnite elementi na modelot, entiteti, atributi i odnosi, se izvedeni od logi~kata analiza na podatocite {to voobi~aeno se pokaùvaat vo bibliografskite zapisi. Metodologijata {to se primenuva se temeli vrz tehnikata za analiza na entiteti {to se koristi pri gradewe konceptualni modeli za sistemite na relaciski bazi na podatoci i dava strukturiran pristap kon analizata na podato~nite uslovi olesnuvaj}i gi postapkite na definirawe i opis.
2) Carlyle, Allyson. Understanding FRBR as a conceptual model: FRBR and the Bibliographic Universe [version abridged by Lisa M. Fusco] // Bulletin of the American Society for Information Science and Technology 33, 6(2007), str. 12-16. URL: http://www.asist.org/Bulletin/Aug-07/Bulletin_AugSep07.pdf (2008-08-28) 3) Riva, Pat. Introducing the Functional Requirements for Bibliographic Records and related IFLA developments. // Bulletin of the American Society for Information Science and Technology 33, 6(2007), str. 7-11. URL:http://www.asist.org/Bulletin/Aug-07/Bulletin_AugSep07.pdf. (2008-08-28)
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Jadroto na modelot FRBR go so~inuvaat 4 entiteti {to se odnesuvaat na dokumentite (ne{tata {to treba da se katalogiziraat). Ovaa prva (glavna) grupa se sostoi od proizvodite na intelektualnoto ili umetni~koto nastojuvawe navedeni ili opi{ani vo bibliografskite zapisi. Toa se entitetite delo, izraz, pojaven oblik i edinica gra|a. Prvite dva entiteta (delo, izraz) se apstraktni entiteti i ne postojat vo materijalen oblik, dodeka preostanatite entiteti pojaven oblik i edinica gra|a go odrazuvaat fizi~kiot oblik. Vtorata grupa entiteti {to se odreduvaat so ovoj model se sostoi od entitetite {to se odgovorni za intelektualnata ili umetni~kata sodrìna, fizi~koto proizvodstvo ili distribucijata ili ~uvaweto na tie proizvodi: lica i korporativni tela. Tretata grupa se sostoi od entiteti {to sluàt kako predmet na intelektualnoto i umetni~koto nastojuvawe. Gi vklu~uva entitetite poim, objekt, nastan i mesto. Ovie entiteti pretstavuvaat dopolnitelna grupa entiteti {to sluàt kako predmet na deloto. Prviot ~ekor vo tehnikata na analiza na entitetite e da se izdvojat klu~nite entiteti. Tie entiteti se nao|aat na najop{to mo`no nivo, t.e. tie se ona {to treba da opi{at podatocite. Na ova nivo se opi{uvaat i odnosite {to postojat me|u oddelnite vidovi entiteti. Sledniot ~ekor e identifikuvawe na atributite (va`nite svojstva) na sekoj od entitetite. Kako pro{iruvawe na tehnikite za opis na odnosite me|u vidovite entiteti, metodologijata na analiza na entitetite moè da se pro{iri na podetalno nivo za opis na specifi~nite odnosi {to dejstvuvaat me|u oddelni entiteti od ist vid.4 Osven {to dava nov pogled vrz strukturata i odnosite vo bibliografskite i vo normativnite zapisi, FRBR dava i poprecizen vokabular {to treba da im pomogne na idnite izrabotuva~i na pravila za katalogizacija i na dizajnerite na sistemi. Pravilata za katalogizacija porano ne go odreduvale decidno koristeweto na poimite delo, izraz ili edinica gra|a. Na primer, koga se koristi zborot kniga, moè da se misli na nekolku raboti. Poimot kniga moè da zna~i odreden primerok, odredeno izdanie, deka stanuva zbor za, da re~eme, prevod ili ednostavno deka nekoj pisatel napi{al kniga. Vo modelot FRBR toa bi zna~elo deka, redosledno, zboruvame za edinica gra|a, pojaven oblik, realiziran izraz ili za samoto delo.5 Katalozite organizirani spored ovoj model treba da gi poddrùvaat ~etirite op{ti postapki {to gi izvr{uvaat korisnicite pri prebaruvawe i koristewe na katalozite. Ovie op{ti postapki se navedeni vo {estoto poglavje na zavr{niot izve{taj na FRBR, ... a toa se:
4) Uvjeti za funkcionalnost bibliografskih zapisa: zavrni izvjetaj / IFLA-ina Studijska skupina za uvjete za funkcionalnost bibliografskih zapisa. Zagreb: Hrvatsko knjinicarsko drutvo, 2004, str. 12-13 5) Tillett, Barbara. What is FRBR: A Conceptual Model for the Bibliographic Universe. URL: http://www.loc.gov/cds/downloads/FRBR.PDF (2008-08-23), str. 2-3
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
- pronao|awe na entitetite {to odgovaraat na kriteriumite za prebaruvawe {to gi navel korisnikot (t.e. utvrduvawe na smestuvaweto entitetot ili grupata entiteti vo katalogot kako rezultat na prebaruvawe po atribut ili po odnos na toj entitet); - identifikacija na entitetot (t.e. potvrda deka opi{aniot entitet odgovara na baraniot entitet ili zabeleùvawe na razlikite me|u dva ili pove}e entiteti so sli~ni obele`ja); - izbor na entitetot {to odgovara na potrebite na korisnikot (t.e. izbirawe na entitetot {to gi zadovoluva barawata na korisnikot so ogled na sodrìnata, fizi~kiot format itn. ili otfrlawe na entitetot {to ne odgovara na potrebite na korisnikot); - (nabavka ili) dobivawe pristap do opi{aniot entitet (t.e. dobivawe na entitetot so kupuvawe, zajmuvawe itn. ili elektronski pristap do entitetot so mre`no dostapna verzija od dale~inski pristapliv kompjuter).6 Kako dopolnitelna funkcija FRBR go prepoznava i zna~eweto na mo`nosta za navigacija niz bibliote~nite katalozi ili, kako {to istaknuva Svenonius, mo`nosta da se dviìte niz bazata na podatoci (t.e. da se pronajdat delata {to so dadenoto delo imaat odnosi na obop{tuvawe, asocijacija i agregacija; da se najdat atributite {to se ekvivalentni ili se asocijativno ili hierarhiski povrzani)..7 So ova povtorno se zajaknuvaat tradicionalnite celi na katalozite da moè korisnikot da gi pronajde i da gi sobere baranite dela, celite {to vo 1876 g. gi opi{a Kater.8 Na ovoj na~in, fokusot na interesirawe se pomestuva od oddelni bibliografski zapisi nabquduvani vo izolacija kon katalogot kako celina i kon navigacijata niz katalogot. So ova se ostvaruva i idejata na Lubecki9 da mu kaè na korisnikot pove}e otkolku koga toj pra{al koga baral odredena edinica gra|a. Ako korisnikot po~ne da prebaruva so edna misla i ako mu se prikaàt dopolnitelni mo`nosti, toj moè da mu dade prednost i da izbere alternativen izvor na podatoci za koj ne ni znael deka postoi, pa zatoa i ne go ni pobaral direktno.
6) Uvjeti za funkcionalnost bibliografskih zapisa. Nav. delo str. 70 7) Svenonijus, Ilejn. Intelektualna osnova organizovanja informacija / Ilejn Svenonijus; prevela s engleskog Ljiljana Kova~evi}. Beograd : Narodna biblioteka Srbije: Clio, 2007. 8) ârls Ejmi Kater (Charles Ammi Cutter, 1837-1903), eden od najpoznatite amerikanski bibliotekari vo 19 vek, koj cenel deka cel na katalogot e (1) da mu ovozmoì na korisnikiot da ja pronajde knigata za koja e poznat ili avtorot ili naslovot ili predmetot; (2) da pokaè {to poseduva bibliotekata od odreden avtor, za odreden predmet, za odreden vid knièvnost; (3) da pomogne vo izborot na knigata vo odnos na izdanieto (bibliografski) ili vo odnos na nejziniot karakter (knièven ili predmeten). 9) Sejmur Lubecki (Seymour Lubetzky, 1898-2003), bil pobornik za organzirawe na katalozite vrz osnova na idejata za delo. Poznata e raspravata koja ja vodel so Eva Verona za glavnata edinica na katalozite t.e. dali treba glavnata katalo`na edinica da ja zastapuva literarnata ili bibliografskata edinica. Verona bila zastapnik za bibliografskata edinica (kniga), dodeka Lubecki ja pretpo~ital literarnata edinica (delo).
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Od Pariskite do Frankfurtskite na~ela FRBR vlijae{e vrz izmenuvaweto na Izjavata za me|unarodnite na~ela za katalogizacija, doneseni vo Pariz vo 1961 g., popoznati kako Pariski na~ela, koi ~etiriest godini (delumno ili vo celost) se koristea za razvoj na mnogubrojni nacionalni pravilnici za katalogizacija i bea osnova za postignuvawe na celta da se ostvari me|unarodna standardizacija vo katalogizacijata. Vlijanieto na informaciskata tehnologija vrz proizvodstvoto na publikaciite, koristeweto na mre`no dostapni katalozi od krajnite korisnici i od bibliotekarite, razvojot na konceptualnite modeli na bibliografskiot univerzum, ja naloìja potrebata od preispituvawe na ovie na~ela. Zaradi toa, na Prviot sostanok na ekspertite za katalogizacija na IFLA za Me|unarodniot pravilnik za katalogizacija (IME ICC IFLA Meeting of Experts on International Cataloguing Code) odràn vo Frankfurt vo 2003 g., be{e donesen nacrt na novi me|unarodni na~ela za katalogizacija, koi se poznati pod nazivot Frankfurtski na~ela. Vo tekot na slednite ~etiri sostanoci na IMEICC od 2004 do 2007 g., tekstot na ovie na~ela be{e razgleduvan, dorabotuvan i usoglasuvan za po postavuvaweto na javen uvid vo 2008 g. vo fevruari 2009 g. da bide objavena oficijalnata verzija na Izjavata za me|unarodnite na~ela za katalogizacija.10 Vo vovedniot tekst na Izjavata se naveduva deka stanuva zbor za novi na~ela {to gi zamenuvaat i gi pro{iruvaat Pariskite na~ela od 1961 g., taka {to gi vklu~uvaat site vidovi gra|a, a ne samo tekstualnite dela i site aspekti na bibliografskite i normativnite podatoci {to se upotrebuvaat vo bibliote~nite katalozi, a ne samo na izbor i oblik na opredelnicite na katalo`nite edinici. Ovie na~ela se temelat vrz golemite svetski katalogizaciski tradicii, kako i vrz konceptualniot model FRBR za definirawa na izrabotkata na bibliografskite zapisi. Kako zada~i na katalogot se prezemaat ~etirite postapki na korisnicite od FRBR ~ii potrebi treba da gi zadovoli katalogot i dodava nova, petta postapka dvièwe niz katalogot (navigacija). Namenata na na~elata navedeni vo ovaa izjava e da posluàt kako vodi~ za razvoj na novi pravilnici za katalogizacija. Vo definiraweto na zada~ite na katalogot, kako i na celite postaveni pred izrabotkata na pravilnicite, na~elata se povikuvaat na knigata na Ilejn Svenonius Intelektualni osnovi na organizacija na informaciite. Primenlivi se vrz bibliografskite i normativnite podatoci i vrz tekovnite bibliote~ni katalozi. Ovie na~ela moàt da se primenuvaat i vrz bibliografiite i drugite datoteki {to gi kreiraat bibliotekite, arhivite, muzeite i drugite zaednici.11
10) Statement of international cataloguing principles. URL: http://www.ifla.org/files/cataloguing/icp/icp_2009en.pdf IFLA Cataloguing Principles: Statement of International Cataloguing Principles (ICP) and its Glossary / Edited by Barbara Tillett and Ana Lupe Cristn. Mnchen : K.G. Saur, 2009. 11) Willer, Mirna. Nacela katalogiziranja: od Parikih nacela do Nacela me|unarodnoga katalonog pravilnika. // Zbornik radova = Proceedings /Me|unarodni skup u cast 100-te godinjice ro|enja Eve Verona, Zagreb, 17.-18. studenoga 2005. = International Conference in Honour of the 100th Anniversary of Eva Verona's Birth, Zagreb, November 17-18, 2005 ; uredile = edited by Ana Barbaric & Mirna Willer. Zagreb : Hrvatsko knjinicarsko drutvo = Croatian Library Association, 2007. Str. 83-102; 349-368.
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Pove}e na~ela go upravuvaat gradeweto na pravilnicite za katalogizacija, od koi glavnoto na~elo e soodvetnost na potrebite na korisnicite na katalozite, vo smisla deka re{enijata {to se donesuvaat pri izrabotuvawe na opisot i kontroliranite oblici na imiwata za pristap treba sekoga{ da gi imaat predvid korisnicite. Preostanatite na~ela vo izjavata se odnesuvaat na op{tata upotreba na re~nikot za opis i pristap, prikaùvaweto na entitetite, to~nosta na opisot na entitetite, dovolnost i nu`nost na elementite za opis i kontroliranite oblici na imiwata, zna~ajnosta na podato~nite elementi, ekonomi~nosta, voedna~enosta i normizacijata, kako i integracijata na opi{uvaweto na site vidovi gra|a i kontroliranite oblici na imiwa na site vidovi entiteti {to treba da se zasnovaat vrz zaedni~ka grupa pravila, onolku kolku {to e toa mo`no da se postigne. Kako {to se naveduva vo Izjavata, pravilata za pravilnicite za katalogizacija treba da bidat logi~ki zasnovani, a ne proizvolni. Ako ovie na~ela se me|usebno isklu~ivi, vo odredeni okolnosti se prepora~uva da se prezeme logi~ko, prakti~no re{enie. Entitetite, atributite i odnosite vo pravilnicite za katalogizacija treba da bidat definirani kako {to se definirani vo konceptualnite modeli FRBR, FRAD i FRSAD.12
Zaklu~ok Konceptualniot model FRBR pretstavuva posledno dostignuvawe vo bibliotekarskata teorija i praktika. Ovoj model ovozmoùva organizirawe bibliografskiot univerzum na sosema poinakov na~in, na~in {to e posoodveten i porazbirliv za negovite korisnici. Konceptot na ovoj model, entitet-atribut-odnos, bara preispituvawe na dosega{nata katalogizaciska praktika i revizija na postojnite pravila za katalogizacija ili definirawe novi. Vlijanieto vrz definiraweto na novata Izjava za me|unarodnite na~ela za katalogizacija e eden od ~ekorite vo toj pravec.
12) Statement of international cataloguing principles, str. 2-3
10
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Literatura: 1. Carlyle, Allyson. Understanding FRBR as a conceptual model: FRBR and the Bibliographic Universe [version abridged by Lisa M. Fusco] // Bulletin of the American Society for Information Science and Technology 33, 6(2007), str. 12-16. URL: http://www.asist.org/Bulletin/Aug-07/Bulletin_AugSep07.pdf (2008-08-28) 2. Functional requirements for bibliographic records : final report / IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records. Munich: K. G. Saur, 1998. URL: http://www.ifla.org/ VII/s13/frbr/frbr.pdf (2008-08-01) 3. IFLA Cataloguing Principles: Statement of International Cataloguing Principles (ICP) and its Glossary / Edited by Barbara Tillett and Ana Lupe Cristn. Mnchen : K.G. Saur, 2009. 4. Riva, Pat. Introducing the Functional Requirements for Bibliographic Records and related IFLA developments. // Bulletin of the American Society for Information Science and Technology 33, 6(2007), str. 7-11. URL: http://www.asist.org/Bulletin/Aug-07/Bulletin_AugSep07.pdf. (2008-08-28) 5. Statement of international cataloguing principles. URL: http://www.ifla.org/files/cataloguing/icp/ icp_2009-en.pdf 6. Svenonijus, Ilejn. Intelektualna osnova organizovanja informacija / Ilejn Svenonijus; prevela s engleskog Ljiljana Kova~evic, Beograd: Narodna biblioteka Srbije: Clio, 2007. 7. Tillett, Barbara. What is FRBR: A Conceptual Model for the Bibliographic Universe. URL: http: //www.loc.gov/cds/downloads/FRBR.PDF (2008-08-23) 8. Uvjeti za funkcionalnost bibliografskih zapisa: zavrni izvjetaj / IFLA-ina Studijska skupina za uvjete za funkcionalnost bibliografskih zapisa. Zagreb: Hrvatsko knjinicarsko drutvo, 2004 9. Willer, Mirna. Na~ela katalogiziranja: od Parikih na~ela do Na~ela medjunarodnoga katalonog pravilnika. // Zbornik radova = Proceedings /Me|unarodni skup u ~ast 100-te godinjice rodjenja Eve Verona, Zagreb, 17.-18. studenoga 2005. = International Conference in Honour of the 100th Anniversary of Eva Veronas Birth, Zagreb, November 17-18, 2005 ; uredile = edited by Ana Barbaric & Mirna Willer. Zagreb : Hrvatsko knjini~arsko drutvo = Croatian Library Association, 2007. Str. 83-102; 349368.
11
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 025.3
IZJAVA ZA ME\UNARODNITE NAÊLA ZA KATALOGIZACIJA

@aklina \alevska, vi{ bibliotekar Nacionalna i univerzitetska biblioteka Sv. Kliment Ohridski, Skopje
Na Me|unarodnata konferencija za na~elata za katalogizacija odràna vo 1961 g. be{e odobrena izjavata za na~elata - op{topoznata pod imeto Pariski na~ela.1 Celta na izjavata da posluì kako osnova za me|unarodna standardizacija vo katalogizacijata be{e sigurno postignata: pogolemiot broj pravilnici za katalogizacija {to od toga{ bea razvieni nasekade niz svetot gi sledea Na~elata vo celost ili barem vo najgolema mo`na mera. Po pove}e od ~etirieset godini potrebata od zaedni~ki me|unarodni na~ela za katalogizacija stana u{te pogolema bidej}i katalogizatorite i krajnite korisnici nasekade niz svetot koristat mre`no dostapni javni katalozi (OPAC Online Public Access Catalogues). Sega, na po~etokot od 21 vek, napraven e napor od IFLA da sozdade nova izjava za na~elata {to se primenlivi za mre`no dostapnite bibliote~ni katalozi i za po{irokata okolina. Nivnata osnovna namena e, pred se, da im sluàt na potrebite na korisnicite na katalozite. Ovaa izjava gi zamenuva i gi pro{iruva Pariskite na~ela vrz site vidovi gra|a, a ne samo vrz tekstualnite dela, kako i vrz site aspekti na bibliografski i normativni podatoci {to se koristat vo bibliote~nite katalozi, a ne samo vrz izborot i oblikot na opredelnici na katalo`nite edinici. Gi vklu~uvaat ne samo na~elata i celite (t.e. funkciite na katalogot), tuku i pravilata {to treba da bidat vklu~eni vo pravilnicite za katalogizacija nasekade niz svetot, kako i nasokite za mo`nostite za prebaruvawe i pronao|awe. Izjavata ja sostavuvaat: 1. Opseg 2. Op{ti na~ela 3. Entiteti, atributi i odnosi 4. Celi i funkcii na katalogot 5. Bibliografski opis 6. Pristapni to~ki 7. Osnovi za mo`nostite za prebaruvawe
1) International Conference on Cataloguing Principles (Paris : 1961). Report. - London : International Federation of Library associations, 1963, p. 91-96. Dostapno i vo: Library Resources and Technical Services, v. 6 (1962), p. 162-167; i Statement of principles adopted at the International Conference on Cataloguing Principles, Paris, October 1961. - Annotated edition / with commentary and examples by Eva Verona. - London : IFLA Committee on Cataloguing, 1971.
12
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Novite na~ela se temelat vrz golemite svetski katalogizaciski tradicii,2 kako i vrz konceptualniot model vo dokumentot na IFLA Functional Requirements for Bibliographic Records (FRBR).3 Se nadevame deka ovie na~ela }e ja zgolemat me|unarodnata razmena na bibliografskite i na normativnite podatoci i }e gi vodat izgotvuva~ite na pravilnicite za katalogizacija vo nivnite napori da izrabotat me|unaroden pravilnik za katalogizacija. 1. Opseg Namenata na na~elata navedeni tuka e da posluàt kako vodi~ pri razvivaweto na pravilnicite za katalogizacija. Tie se primenlivi za bibliografskite i normativnite podatoci i za tekovnite bibliote~ni katalozi. Na~elata moàt da se primenat i na bibliografii i drugi datoteki {to gi izrabotuvaat bibliotekite, arhivite, muzeite i drugi zaednici. Celta im e da obezbedat dosleden pristap do deskriptivnata i sodrìnskata katalogizacija na site vidovi bibliografski izvori. 2. Op{ti na~ela Pove}e na~ela upravuvaat so izgradbata na pravilnicite za katalogizacija.4 Prvenstvenata cel e da bidat vo soglasnost so potrebite na korisnicite.5 2.1. Soodvetno na potrebite na korisnikot. Odlukite {to se nosat pri izrabotka na opisite i na kontroliranite oblici na imiwata za pristap treba da go zemaat vo predvid korisnikot. 2.2. Op{ta upotreba. Re~nikot {to se upotrebuva vo opisite i pristapot treba da bidat vo soglasnost so re~nikot {to go upotrebuva mnozinstvoto korisnici. 2.3. Prikaùvawe. Opisite i kontroliranite oblici na imiwata treba da se temelat vrz na~inot na koj se opi{uva samiot entitet.
2) Cutter, Charles A.: Rules for a Dictionary Catalog. 4th ed., rewritten. Washington, D.C.: Government Printing Office. 1904 Ranghanathan, S.R.: Heading and Canons. Madras [India]: S. Viswanathan, 1955, and Lubetzky, Seymour. Principles of Cataloguing. Final Report. Phase I: Descriptive Cataloging. Los angeles, Calif.: University of California, Institute of Library Research, 1969. 3) Functional Requirements for Bibliographic Records: Final Report. - Munich : Saur, 1998. (IFLA UBCIM publications new series; v. 19). Dostapno i na vebstranicata na IFLA: http://www.ifla.org/VII/s13/frbr/ (sept. 1997, dopolneto i korigirano do fevruari 2008) Modelot FRBR naskoro }e bide nadopolnet so modelite Functional Requirements for Authority Data (FRAD) i Functional Requirements for Subject Authority Data (FRSAD) 4) Zasnovano vrz bibliografska literatura, posebno vrz onaa na Ranganatan ina Lajbnic, kako {to e opi{ano vo: Svenonius, Elaine. The Intellectual Foundation of Information Organization. Cambridge, Mass.: MIT Press, 2000, str. 68. Vo odnos na predmetniot tezaurus, vaàt drugi na~ela koi s# u{te ne se vklu~eni vo ovaa izjava. 5) Na~elata 2.2. do 2.9. ne se navedeni po nekoj poseben redosled.
13
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
2.4. To~nost. Entitetot {to se opi{uva treba da bide verno prikaàn. 2.5. Dovolnost i nu`nost. Treba da se vklu~at samo onie podato~ni elementi vo opisite i vo kontroliranite oblici na imiwata za pristap {to se potrebni za da se ispolnat potrebite na korisnicite i koi se bitni za ednozna~na identifikacija na entitetot. 2.6. Zna~ajnost. Podato~nite elementi treba da se bibliografski zna~ajni. 2.7. Ekonomi~nost. Koga postojat alternativni na~ini za postignuvawe na celite, prednost se dava na na~inot {to najdobro ja unapreduva ekonomi~nosta (t.e. najniski tro{oci ili najednostaven pristap). 2.8. Doslednost i standardizacija. Opisite i izrabotkata na pristapnite to~ki treba da bidat standardizirani {to e mo`no pove}e. Ova ovozmoùva pogolema doslednost, so {to se zgolemuva sposobnosta za me|usebna razmena na bibliografskite i normativnite podatoci. 2.9. Integracija. Opisite za site vidovi gra|a i kontroliranite oblici na imiwa za site vidovi entiteti treba, vo najgolema mera, da se temelat vrz zaedni~ki zbir na pravila. Pravilata vo pravilnikot za katalogizacija treba da bidat logi~ki zasnovani, a ne proizvolni. Poznato e deka navedenite na~ela vo nekoi slu~ai moàt da si protivre~at, pri {to treba da se prezeme logi~no, prakti~no re{enie. 3. Entiteti, atributi i odnosi Pravilnikot za katalogizacija treba da gi zeme vo predvid entitetite, atributite i odnosite taka kako {to se definirani vo konceptualnite modeli na bibliografskiot univerzum.6 3.1. Entiteti Bibliografskite i normativnite podatoci moàt da gi pretstavuvaat slednite entiteti: delo izraz pojaven oblik edinica gra|a7 lice semejstvo korporativno telo8
6) Konceptualnite modeli na IFLA se FRBR, FRAD i FRSAD. 7) Delo, izraz, pojaven oblik i edinica gra|a se entiteti od prvata grupa vo modelot FRBR. 8) Lice, semejstvo i korporativno telo se entiteti od vtorata grupa vo modelite FRBR i FRAD
14
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
poim predmet nastan mesto.9 3.2. Atributi Atributite, koi identifikuvaat oddelen entitet, treba da se koristat kako podato~ni elementi. 3.3. Odnosi Treba da se identifikuvaat bibliografski zna~ajnite odnosi me|u entitetite. 4. Celi i funkcii na katalogot10 Katalogot treba da bide prakti~na i delotvorna alatka koja }e mu ovozmoì na korisnikot: 4.1. da najde bibliografski izvori vo zbirka, kako rezultat na prebaruvawe so primena na atributi na izvorite ili nivni me|usebni odnosi: 4.1.1. da najde oddelen izvor 4.1.2. da najde grupa izvori koi gi pretstavuvaat: - site izvori {to pripa|aat na isto delo, - site izvori koi otelotvoruvaat ist izraz, - site izvori {to so primeri ilustriraat ist pojaven oblik, - site izvori povrzani za odredeno lice, semejstvo ili korporativno telo, site izvori za daden predmet, - site izvori definirani so drugi kriteriumi (jazik, mesto na izdavawe, datum na izdavawe, vid sodrìna, vid na nosa~ itn.), voobi~aeno kako sekundarno ograni~uvawe na rezultatite od prebaruvaweto,
4.2. da identifikuva bibliografski izvor ili posrednik (vo smisla, da potvrdi deka opi{aniot entitet e soodveten na baraniot entitet ili da pravi razlika me|u dva ili pove}e entiteti so sli~ni svojstva),
9) Poim, predmet, nastan i mesto se entiteti od tretata grupa vo modelot FRBR. Sekoj od entitetite moè da bide vo predmeten odnos so deloto. 10) To~kite 4.1 - 4.5 se temelat vrz: Svenonius, Elaine: The Intellectual Foundation of Information Organization. Cambridge, Mass.: MIT Press, 2000.
15
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
4.3. da izbere bibliografski izvor soodveten na potrebite na korisnikot (vo smisla, da izbere izvor koj gi zadovoluva barawata na korisnikot vo odnos na mediumot, sodrìnata, nosa~ot, i dr., ili da otfrli izvor koj e nesoodveten na barawata na korisnikot), 4.4. da ja dobie opi{anata edinica ili da obezbedi pristap do nea (vo smisla, da obezbedi informacija koja }e mu ovozmoì na korisnikot da ja nabavi edinicata so kupuvawe, zajmuvawe itn.; da pristapi do edinicata po elektronski pat preku mre`no povrzuvawe do oddale~eniot izvor); da nabavi normativni ili bibliografski podatoci ili da obezbedi pristap do niv, 4.5. da se dviì niz katalogot i nadvor od nego (vo smisla, so pomo{ na logi~ko rasporeduvawe na bibliografskite i normativnite podatoci i so prikaùvawe na ednostavni na~ini na dvièwe niz niv, vklu~uvaj}i go i prikaùvaweto na odnosite me|u delata, izrazite, pojavnite oblici, edinicite gra|a, licata, semejstvata, korporativnite tela, poimite, predmetite, nastanite i mestata). 5. Bibliografski opis 5.1. Op{to pravilo e deka za sekoj pojaven oblik e potrebno da se izraboti zaseben bibliografski opis. 5.2. Bibliografskiot opis voobi~aeno se temeli vrz edinica koja e pretstavnik na pojavniot oblik i moè da sodrì atributi {to se odnesuvaat na deloto/delata i izrazot/izrazite otelotvoreni so edinicata. 5.3. Podatocite za opis treba da se temelat vrz me|unarodno dogovoren standard.11 5.4. Opisite moàt da bidat na nekolku nivoa na potpolnost, zavisno od namenata na katalogot ili na bibliografskata baza na podatoci. Informaciite za nivoto na potpolnost treba da mu bidat poznati na korisnikot. 6. Pristapni to~ki 6.1. Op{to Pristapnite to~ki za nao|awe na bibliografskite i normativnite podatoci mora da bidat oblikuvani spored op{tite pravila (vidi 2. Op{ti pravila). Tie moàt da bidat kontrolirani i nekontrolirani.
11) Me|unarodno dogovoren standard za bibliotekarskata zaednica e Me|unarodniot standard za bibliografski opis (International Standard Bibliographic Description).
16
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
6.1.1. Treba da se opredelat kontrolirani pristapni to~ki za normativnite i varijantnite oblici na imiwa za entitetite kako {to se lica, semejstva, korporativni tela, dela, izrazi, pojavni oblici, edinici gra|a, poimi, predmeti, nastani i mesta. Kontroliranite pristapni to~ki ja obezbeduvaat konzistentnosta neophodna za povrzuvawe (kolokacija) na bibliografskite zapisi za grupite izvori. 6.1.1.1. Treba da se izrabotat normativni zapisi so koi se kontroliraat normativnite oblici na imiwa, varijantnite oblici na imeto i identifikatorite {to se koristat kako pristapni to~ki. 6.1.2. Nekontroliranite pristapni to~ki moè da se dobijat kako bibliografski podatoci za imiwa, naslovi (na pr. glaven stvaren naslov prezemen od pojavniot oblik), kodovi, klu~ni zborovi itn., {to ne se kontrolirani vo normativnite zapisi. 6.2. Izbor na pristapnite to~ki 6.2.1. Kako pristapni to~ki za bibliografski zapis da se vklu~at normativnite pristapni to~ki za dela i izrazi (kontrolirani) otelotvoreni vo izvorot, naslovot na pojavniot oblik (voobi~aeno nekontroliran) i normativnite pristapni to~ki za tvorcite na delata. 6.2.1.1. Korporativno telo kako tvorec: korporativnoto telo treba da se smeta kako tvorec na onie dela koi ja izrazuvaat kolektivnata misla ili aktivnosta na korporativnoto telo, ili koga tekstot na naslovot, zaedno so prirodata na deloto, jasno ukaùva deka korporativnoto telo e kolektivno odgovorno za sodrìnata na deloto. Ova se primenuva duri i koga lice go potpi{uva deloto vo svojstvo na slu`benik vo korporativnoto telo. 6.2.2. Dopolnitelno, treba da se obezbedat pristapni to~ki do bibliografskite zapisi za normativni pristapni to~ki za lica, semejstva, korporativni tela i predmeti za koi se smeta deka se va`ni za pronao|aweto i identifikacijata na bibliografskiot izvor {to se opi{uva. 6.2.3. Vklu~ete gi normativniot oblik i varijantnite oblici na imeto na entitetot kako pristapni to~ki do normativniot zapis. 6.2.4. Moè da se napravi dopolnitelen pristap preku imiwata na srodnite entiteti.
17
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
6.3. Normativni pristapni to~ki Normativnite pristapni to~ki za imeto na entitetot treba da se zapi{at vo normativen zapis zaedno so identifikatorite za entitetot i varijantnite oblici na imeto. Normativnata pristapna to~ka moè da bide potrebna kako standarden oblik za prikaùvawe. 6.3.1. Normativnite pristapni to~ki mora da bidat izraboteni vo soglasnost so standardot. 6.3.2. Jazik i pismo na normativnite pristapni to~ki 6.3.2.1. Koga imiwata se napi{ani na nekolku jazici i/ili pisma, prednost za normativna pristapna to~ka za imeto treba da mu se dade na podatokot najden na pojavnite oblici na deloto napi{ani na izvorniot jazik ili pismo, 6.3.2.1.1. no ako izvorniot jazik ili pismo ne se koristi voobi~aeno vo katalogot, normativnata pristapna to~ka moè da se temeli vrz oblicite najdeni na pojavnite oblici ili vo referentnite izvori na eden od jazicite ili pismata {to se najsoodvetni za korisnicite na katalogot. 6.3.2.1.2. Sekoga{ koga e toa mo`no, treba da se obezbedi pristap na izvorniot jazik ili pismo, preku kontrolirana pristapna to~ka, bilo da e toa normativen ili varijanten oblik na imeto. 6.3.2.2. Ako se koristat transliteracii, treba da se sledi me|unarodniot standard za transkripcija. 6.3.3. Izbor na normativna pristapna to~ka Imeto na koe mu se dava prednost za da bide normativna pristapna to~ka treba da se temeli vrz imeto {to go identifikuva entitetot na nedvosmislen na~in, dali kako ime koe{to naj~esto go nao|ame na pojavnite oblici ili kako op{toprifateno ime soodvetno za korisnicite na katalogot {to go nao|ame vo referentnite izvori (t.e. "voobi~aeno ime"). 6.3.3.1. Izbor na normativna pristapna to~ka za lice, semejstvo, korporativno telo Ako edno lice, semejstvo ili korporativno telo koristi varijantni imiwa ili varijantni oblici na imiwata, edno ime ili eden oblik na imeto treba da se izbere kako osnova za normativna pristapna to~ka za sekoj oddelen entitet. 18
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
6.3.3.1.1. Koga varijantnite oblici na imeto se najdeni na pojavnite oblici i/ ili vo referentnite izvori, a ovaa varijacija ne se temeli na razli~ni prikazi na istoto ime (t.e. celosni i skrateni oblici), prednost mu se dava: 6.3.1.1.1. na op{topoznatoto (ili "voobi~aeno") ime namesto na slu`benoto ime, onamu kade {to e navedeno, ili 6.3.1.1.2. na slu`benoto ime, koga ne e navedeno op{topoznatoto ili voobi~aenoto ime. 6.3.3.1.2. Ako korporativnoto telo vo nekolku posledovatelni periodi koristelo razli~ni imiwa {to ne moàt da se smetaat za mali promeni na imeto, sekoj entitet identifikuvan so zna~ajna promena na imeto treba da se smeta za nov entitet. Soodvetnite normativni podatoci za sekoj entitet treba da bidat povrzani voobi~aeno so upatuvawe na prethodnite i slednite normativni oblici na imiwata na korporativnoto telo. 6.3.3.2. Izbor na normativna pristapna to~ka za delo i izraz Koga edno delo ima pove}e naslovi, eden od naslovite treba da se izbere kako osnova za normativna pristapna to~ka za deloto/izvorot. 6.3.4. Oblik na imeto za normativni pristapni to~ki 6.3.4.1. Oblik na imeto za lica Koga imeto na liceto se sostoi od nekolku zborovi, izborot na prv zbor za normativnata pristapna to~ka treba da bide spored pravilata na dràvata i na jazikot {to se najtesno povrzani so toa lice, i toa vo redosledot spored koj se najdeni na pojavnite oblici ili vo referentnite izvori. 6.3.4.2. Oblik na imeto za semejstva Koga imeto na semejstvoto se sostoi od nekolku zborovi, izborot na prv zbor za normativnata pristapna to~ka treba da bide spored pravilata na dràvata i na jazikot {to se najtesno povrzani so toa semejstvo, i toa spored redosledot vo koj se najdeni na pojavnite oblici ili vo referentnite izvori. 6.3.4.3. Oblik na imeto za korporativni tela Za normativna pristapna to~ka za korporativno telo imeto treba da se navede spored redosledot kako {to se pojavuva na pojavnite oblici ili vo referentnite izvori, osven 19
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
6.3.4.3.1. koga korporativnoto telo e del na politi~ko-teritorijalna edinica, normativnata pristapna to~ka treba da go sodrì sega{niot oblik na imeto na teritorijata na jazikot i pismoto {to se najsoodvetni za potrebite na korisnicite na katalogot. 6.3.4.3.2. koga imeto na korporativnoto telo samoto po sebe izrazuva podredenost ili podredena uloga, ili e nedovolno za identifikacija na podredenoto telo, normativnata pristapna to~ka treba da zapo~nuva so imeto na nadredenoto telo. 6.3.4.4. Oblik na imeto za dela/izrazi Normativnata pristapna to~ka za delo, izraz, pojaven oblik ili edinica gra|a moè da bide naslov koj moè da bide samostoen ili da e naslov kombiniran so normativnata pristapna to~ka za tvorecot na deloto. 6.3.4.5. Razlikuvawe me|u imiwata Dokolku e potrebno, za razlikuvawe na eden entitet od drugite so isto ime, vo normativnata pristapna to~ka za entitetot treba da se dodadat dopolnitelni obele`ja za identifikacija. Dokolku e poèlno, istite identifikaciski obele`ja moè da se vklu~at kako del na varijantnite oblici na imeto. 6.4. Varijantni imiwa i varijatni oblici na imeto Bez ogled koe ime }e bide izbrano za normativna pristapna to~ka, za kontroliran pristap treba da bidat vklu~eni i varijantnite imiwa i varijantnite oblici na imeto. 7. Osnovi za mo`nostite za prebaruvawe 7.1. Prebaruvawe Pristapnite to~ki se elementi od bibliografskite i normativnite zapisi koi 1) obezbeduvaat sigurno pronao|awe na bibliografski i normativni zapisi i nivnite srodni bibliografski izvori i 2) ograni~uvawe na rezultatite od prebaruvawata. 7.1.1. Na~ini na prebaruvawe Treba da se ovozmoì prebaruvawe i pronao|awe na imiwata, naslovite i predmetite so pomo{ na site na~ini na prebaruvawe dostapni vo daden bibliote~en katalog ili bibliografska baza na podatoci (so pomo{ na polni oblici na imiwata, klu~ni zborovi, izrazi, kratewe, identifikatori, itn.) 20
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
7.1.2. Neophodni pristapni to~ki Neophodni pristapni to~ki se onie {to se temelat vrz glavnite atributi i odnosi na sekoj entitet vo bibliografskiot ili vo normativniot zapis. 7.1.2.1. Neophodni pristapni to~ki vo bibliografskite zapisi se: - normativna pristapna to~ka za imeto na tvorecot ili prviot naveden tvorec na deloto, koga se navedeni pove}e imiwa, - normativna pristapna to~ka za deloto/izrazot (moè da ja vklu~uva i normativnata pristapna to~ka za tvorecot) - stvarniot naslov ili negovata zamena za pojavniot oblik, godinata (godinite) na izdavawe ili objavuvawe na pojavniot oblik, - kontroliranite predmetni oznaki i/ili klasifikaciski broevi za deloto, standardnite broevi, identifikatori i klu~ni naslovi za opi{uvaniot entitet. 7.1.2.2. Neophodni pristapni to~ki za normativnite zapisi se: - normativnoto ime ili naslovot na entitetot, - identifikatorite za entitetot, - varijantnite imiwa i varijantnite oblici na imeto ili naslovot na entitetot. 7.1.3. Dopolnitelni pristapni to~ki Atributite od drugite delovi na bibliografskiot opis ili na normativniot zapis moàt da sluàt kako nezadolìtelni pristapni to~ki ili kako pomagala za izbirawe ili ograni~uvawe pri prebaruvaweto. 7.1.3.1. Takvite atributi vo bibliografskite zapisi vklu~uvaat, no ne se ograni~uvaat na: - imiwa na drugite tvorci pokraj prviot, - imiwa na lica, semejstva ili korporativni tela vo ulogi {to ne se uloga na tvorec (na pr. izveduva~i), - varijantni naslovi (na pr. naporedni naslovi, nadnaslovi) - normativna pristapna to~ka za izdava~ka celina, - identifikatori na bibliografskiot zapis, - jazikot na izrazot otelotvoren vo pojavniot oblik, mesto na izdavawe, - vid na sodrìnata, - vid na nosa~ot. 21
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
7.1.3.2. Takvite atributi vo normativnite zapisi vklu~uvaat, no ne se ograni~uvaat na: - imiwa ili naslovi na srodnite entiteti, - identifikatorite na normativnite zapisi. 7.2. Pronao|awe Koga rezultatite od prebaruvaweto sodràt pove}e zapisi so ista pristapna to~ka, zapisite treba da se prikaàt vo logi~ki redosled soodveten za korisnikot na katalogot, po mo`nost vo soglasnost so standardot {to vaì za jazikot i pismoto na pristapnata to~ka.
POIMNIK Ovoj poimnik sodrì izrazi {to vo Izjavata za me|unarodni na~ela za katalogizacija se koristat so posebno zna~ewe (t.e. ne upotrebeni voobi~aenite definicii od re~nicite). Na krajot se navedeni izrazite {to se koristat vo Pariskite na~ela ili vo drugite porane{ni pravilnici za katalogizacija, za koi u~esnicite na IME ICC sakaat da predupredat deka ne se upotrebuvaat pove}e vo Me|unarodnite na~ela za katalogizacija. OP = op{iren poim; PP = potesen poim; SP = sroden poim Atribut Svojstvo na entitetot. Atributot moè da bide svojstven za entitetot ili da poteknuva odnadvor. [Izvor: FRBR] Bibliografski zapis zbir na podato~ni elementi koi opi{uvaat i obezbeduvaat pristap do bibliografski izvor i identifikuva srodni dela i izrazi. [Izvor: IME ICC] Bibliografski zna~aen svojstvo na entitetot, atributot ili odnosot, {to ima posebno zna~ewe ili vrednost vo kontekst na bibliografskite izvori. [Izvor: IME ICC] Bibliografski izvor entitet vo ramki na bibliotekata i sli~ni zbirki, {to se sostoi od proizvodi na intelektualno ili umetni~ko nastojuvawe. Bibliografski izvori vo modelot FRBR se entitetite od grupata 1: delo, izraz, pojaven oblik i edinica gra|a. [Izvor: IME ICC] 22
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Bibliografski opis zbir na bibliografski podatoci {to go identifikuvaat bibliografskiot izvor. [Izvor: preraboten ISBD] Vidi i Deskriptivna katalogizacija [SP] Bibliografski univerzum podra~jeto {to se odnesuva na zbirkite od bibliotekite, arhivite, muzeite i drugite informaciski zaednici. [Izvor: IME ICC] Varijanten oblik na imeto oblik na imeto {to ne e izbran za normativna pristapna to~ka za entitetot. Moè da se koristi za pristap do normativniot zapis za entitetot ili da se pretstavi kako vrska do normativnta pristapna to~ka. [Izvor: IME ICC] Vidi i Voobi~aeno ime [SP], Ime [OP], Kontrolirana pristapna to~ka [OP], Normativen oblik na imeto [SP], Normativna pristapna to~ka [SP], Pristapna to~ka [OP] Vid nosa~ oznaka {to go odrazuva formatot na mediumot za skladirawe i ~uvawe na nosa~ot, vo kombinacija so vidot na posredniot ured potreben za pregleduvawe, prikaùvawe, izveduvawe itn. na sodrìnata na izvorot. Vidot na nosa~ot gi odrazuva atributite na pojavniot oblik. [Izvor: preraboteno od Poimnikot na RDA, jan. 2008] Vid sodrìna oznaka {to go odrazuva osnovniot oblik na komunikacija so koj e izrazena sodrìnata i ~ovekoviot oset preku koj e nameneto taa da se vospriemi. Vidot na sodrìnata gi odrazuva atributite i na deloto i na izrazot. [Izvor: preraboteno od Poimnikot na RDA, jan. 2008] Voobi~aeno ime ime, razli~no od slu`benoto ime, so koe e poznato korporativno telo, mesto ili predmet. [Izvor: preraboteno od revizijata na AACR vo 2002, Poimnik] Vidi i Varijanten oblik na imeto [SP] , Ime [OP] , Normativen oblik na imeto [SP] Delo odredena intelektualna ili umetni~ka tvorba (t.e. intelektualna ili umetni~ka sodrìna) [Izvor: FRAD, FRBR, preraboteno od IME ICC] Deskriptivna katalogizacija del od katalogizacijata {to gi obezbeduva deskriptivnite podatoci i pristapnite to~ki {to ne se povrzani so sodrìnata. [Izvor: IME ICC] Vidi i Bibliografski opis [SP], Sodrìnska katalogizacija [SP] 23
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Dopolnitelna pristapna to~ka pristapna to~ka {to moè da se koristi zaedno so neophodnite pristapni to~ki za podobruvawe na pronao|aweto na bibliografskite i normativnite podatoci. [Izvor: IME ICC] Vidi i Neophodna pristapna to~ka [SP], Pristapna to~ka [PP] Edinica gra|a eden primerok na pojaven oblik. [Izvor: FRAD, FRBR] Entitet ona {to ima svojstvo na edinstvenost i samostojnost; ona {to postoi nezavisno ili odvoeno od drugite; apstrakcija, ideen koncept, misloven objekt ili transcedentalen objekt. [Izvor: Websters 3 rd] Kako primeri za vidovi entiteti vo FRBR i FRAD se vbrojuvaat proizvodite na intelektualno ili umetni~ko nastojuvawe (delo, izraz, pojaven oblik i edinica gra|a); posrednicite (t.e. lica, semejstva, korporativni tela) odgovorni za izrabotka na intelektualnata ili umetni~kata sodrìna, za proizvodstvo i diseminacija na sodrìnata vo fizi~ki oblik ili za za~uvuvawe na proizvodot; ili predmetot na deloto (delo, izraz, pojaven oblik, edinica gra|a, lice, semejstvo, korporativno telo, poim, predmet, nastan, mesto). [Izvor: IME ICC] Zbirka 1. Realna ili virtuelna grupa od dve ili pove}e dela ili delovi na dela kombinirani ili izdadeni zaedno. 2. Realna ili virtuelna grupa bibliografski izvori {to gi ~uva ili gi izrabotila dadena institucija. [Izvor: IME ICC] Identifikator broj, kodiran podatok, zbor, izraz, logo, ured itn., povrzan so entitetot, {to sluì za razlikuvawe na entitetot od drugite entiteti vo ramki na domenot vo koj e dodelen identifikatorot. [Izvor: FRAD] Izbrano ime ime na entitetot, izbrano spored pravila i standardi, {to sluì kako osnova za izrabotka na normativna pristapna to~ka za entitetot. [Izvor: IME ICC] Vidi i Voobi~aeno ime [SP], Ime [OP], Normativen oblik na imeto [SP], Normativna pristapna to~ka [SP] Izraz intelektualna ili umetni~ka realizacija na deloto. [Izvor: FRAD, FRBR]
24
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Ime znak, zbor ili grupa zborovi i/ili znaci po koi e poznat entitetot. Vklu~uva zborovi/znaci koi ozna~uvaat lice, semejstvo, korporativno telo; vklu~uvaat izrazi po koi se poznati poimite, predmetite, nastanite ili mestata; vklu~uvaat naslov daden na delo, izraz, pojaven oblik ili edinica gra|a. Se koristi kako osnova za pristapna to~ka. [Izvor: FRBR, dopolneto od FRAD] Vidi i Varijanten oblik na imeto [PP], Voobi~aeno ime [PP], Izbrano ime [PP], Kontrolirana pristapna to~ka [SP], Normativen oblik na imeto [PP], Pristapna to~ka [SP] Klu~en naslov edinstveno ime dodeleno na kontinuiran izvor od Mreàta na ISSN i neraskinlivo povrzan so negoviot ISSN-broj. Klu~niot naslov moè da bide ednakov so glavniot naslov ili, so cel da se postigne edinstvenost, moè da se izgradi so dodavawe elementi za identifikacija i/ili objasnuvawe, kako {to e imeto na izdava~ot, mestoto na izdavawe, podatoci za izdanieto. [Izvor: ISBD] Kontrolirana pristapna to~ka Pristapna to~ka zapi{ana vo normativen zapis. [Izvor: preraboten GARR] Kontroliranite pristapni to~ki se sostojat od normativnite oblici na imiwa, kako i od onie ozna~eni kako varijantni oblici. Tie moàt: - da se temelat vrz li~ni imiwa, semejni imiwa i imiwa na korporativni tela, - da se temelat vrz imiwa (t.e. naslovi) za dela, izrazi, pojavni oblici i edinici gra|a, - da bidat kombinacija od dve imiwa, kako vo slu~aj na pristapnata to~ka avtor/ naslov koja prestavuva delo {to go kombinira imeto na tvorecot so naslovot na deloto, - da se temelat vrz izrazi za nastani, predmeti, poimi i mesta, - da se temelat vrz identifikatori, kako standardnite broevi, klasifikaciskite oznaki itn. Drugite elementi (kako datumite) moè da se dodadat vo imeto pred s# zaradi potrebata od razlikuvawe me|u entitetite so isti ili so sli~ni imiwa. [Izvor: FRAD se potencira deka fokusiraweto na ovoj model e vrz imiwata i izrazite kontrolirani so normativnata datoteka.] Vidi i Varijanten oblik na imeto [SP], Ime [SP], Nekontrolirana pristapna to~ka [SP], Normativna pristapna to~ka [SP], Pristapna to~ka [OP] Korporativno telo organizacija ili grupa lica i/ili organizacii {to se identifikuvaat pod opredeleno ime i rabotat, ili moàt da rabotat, kako edinica. [Izvor: preraboteno od FRAD, FRBR] 25
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Lice poedinec ili poedine~en identitet vospostaven ili prisvoen od poedinec ili od grupa. [Izvor: FRBR, dopolneto od FRAD, preraboteno od IME ICC] Mesto lokacija. [Izvor: FRBR] Nastan aktivnost ili pojava. [Izvor: FRAD (onie {to ne se korporativni tela se smetaat za predmeti), FRBR] Nekontrolirana pristapna to~ka pristapna to~ka {to ne e kontrolirana so normativen zapis. [Izvor: IME ICC] Vidi i Kontrolirana pristapna to~ka [SP], Pristapna to~ka [OP] Neophodna pristapna to~ka pristapna to~ka {to se temeli vrz glavniot atribut ili odnos na entitet vo bibliografski ili normativen zapis i koja obezbeduva pronao|awe i identifikacija na toj zapis. [Izvor: IME ICC] Vidi i Dopolnitelna pristapna to~ka [SP], Pristapna to~ka [OP] Normalizirana pristapna to~ka Vidi Normativna pristapna to~ka Normativen zapis zbir na podato~ni elementi {to go identifikuvaat entitetot i moàt da se koristat za dobivawe pristap do normativna pristapna to~ka za toj entitet ili za prikaùvawe na koja bilo od pristapnite to~ki za entitetot. [Izvor: IME ICC] Normativen oblik na imeto oblik na ime izbran za normativna pristapna to~ka do entitetot. Vidi i Varijanten oblik na imeto [SP], Voobi~aeno ime[SP], Izbrano ime [SP], Ime [OP], Normativna pristapna to~ka [SP] Normativna pristapna to~ka izbrana kontrolirana pristapna to~ka za entitetot, opredelena i oblikuvana vo soglasnost so pravilata ili standardite. [Izvor: IME ICC] Vidi i Varijanten oblik na imeto [SP], Izbrano ime [SP], Kontrolirana pristapna to~ka [OP], Normativen oblik na imeto [SP], Pristapna to~ka [OP] Odnos posebna vrska me|u entitetite ili nivnite primeri. [Izvor: zasnovano vrz FRBR] 26
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Poim apstraktna zamisla ili ideja. [Izvor: FRAD (vo vrska so predmetite), FRBR] Pojaven oblik fizi~ko otelotvoruvawe na izraz na deloto. [Izvor: FRAD, FRBR] Pojavniot oblik moè da otelotvori zbirka dela, samostojno delo ili sostaven del na delo. Pojavnite oblici moè da se pojavat na edna ili pove}e fizi~ki edinici. [Izvor: IME ICC] Posrednik lice (avtor, izdava~, skulptor, urednik, reìser, kompozitor itn.) ili grupa (semejstvo, organizacija, korporacija, biblioteka, orkestar, dràva, federacija itn.) ili avtomatska naprava (meteorolo{ki ured, kompjuterska programa za prevod itn.) koja ima nekakva uloga vo ìvotniot vek na izvorot. [Izvor: DCMI Agents Working Group, prerabotena rabotna definicija] Vidi i Tvorec [PP] Predmet materijalno ne{to. [Izvor: FRBR] Pristapna to~ka ime, poim, kodiran podatok itn., so koj se baraat i identifikuvaat bibliografskite i normativnite podatoci [Izvor: GARR, preraboteno od FRAD i IME ICC] Vidi i Varijanten oblik na ime [PP], Dopolnitelna pristapna to~ka [PP], Ime [SP], Kontrolirana pristapna to~ka [PP], Nekontrolirana pristapna to~ka [PP], Neophodna pristapna to~ka [PP], Normativn pristapna to~ka [PP] Semejstvo dve ili pove}e lica, povrzani so ra|awe, brak, posvojuvawe, ili sli~en zakonski status, ili na drug na~in pretstaveni kako semejstvo. [Izvor: FRAD, preraboteno od IME ICC] Sodrìnska katalogizacija del katalogizacijata koj obezbeduva kontrolirani predmetni izrazi i/ili klasifikaciski broevi. [Izvor: IME ICC] Vidi i Deskriptivna katalogizacija [SP] Tvorec lice, semejstvo ili korporativno telo odgovorno za intelektualnata ili umetni~kata sodrìna na deloto. [Izvor: IME ICC] Vidi i Posrednik [OP]
27
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Izvori AACR2 Anglo-American Cataloguing Rules. - 2nd edition, 2002 revision. - Ottawa: Canadian Library Association; London: Chartered Institute of Library and Information Professionals; Chicago: American Library Association, 2002-2005. DCMI Agents Working Group Dublin Core Metadata Initiative, Agents Working Group. Od veb-stranica, 2003 (rabotni definicii): "http://dublincore.org/groups/agents/" Zavr{niot izve{taj mre`no dostapen na: http://dublincore.org/documents/dcmi-terms/#classes-Agent FRAD Functional Requirements for Authority Data: A Conceptual Model Final Report, 2008. FRBR Functional Requirements for Bibliographic Records: Final Report. - Munich : Saur, 1998.(IFLA UBCIM publications new series; v. 19) Dostapno na veb-lokacijata na IFLA: "http:/ /www.ifla.org/VII/s13/frbr/"(sept. 1997, dopolneto i izmeneto do fevr. 2008) GARR Guidelines for Authority Records and References. 2nd ed., rev. - Munich : Saur, 2001. (IFLA UBCIM publications new series; v. 23) Dostapno na: "http://www.ifla.org/VII/s13/garr/garr.pdf" IME ICC IFLA Meeting of Experts on an International Cataloguing Code (1st - 5th : 20032007), preporaki od u~esnicite ISBD International Standard Bibliographic Description (ISBD): preliminary consolidated edition. - Munich : Saur, 2007. (IFLA Series on Bibliographic Control ; v. 31) Mre`no dostapno na: "http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/ISBD_consolidated_2007.pdf" RDA RDA: Resource Description and Access. Glossary Draft. 5JSC/Chair/11/Rev (Jan. 2008, Table 1) Mre`no dostapno na: http://www.collectionscanada.gc.ca/jsc/rda.htm#drafts Websters 3rd Websters Third International Dictionary. - Springfield, Mass : Merriam, 1976.
28
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Poimi {to ne se ve}e vo upotreba
Bibliografska edinica Edinstven naslov
vidi Pojaven oblik vidi Normativen oblik na ime, Normativna pristapna to~ka, Ime vidi Kontrolirana pristapna to~ka, Normativna pristapna to~ka vidi Varijanten oblik na imeto
Opredelnica
Upatnica
Izjava na IME ICC 2008
U~esnicite na IME ICC donesoa odluka deka - }e gi napravat potrebnite uredni~ki ispravki vo tekstot {to go prifatija u~esnicite na IME ICC, - }e go distribuiraat tekstot do site tela {to donesuvaat pravila za katalogizacija i organizaciite na IFLA, kako i do stru~niot pe~at, - }e ja uredat i izdadat Izjavata za me|unarodnite na~ela za katalogizacija i Poimnikot, i }e gi napravat slobodno dostapni na mreà, - }e se griàt za prodolùvawe na rabota i usoglasuvawe na tekstot so FRAD i FRSAR, otkako istite }e bidat zavr{eni, i so natamo{niot razvoj na modelite i {emite za katalogizaciskite podatoci, i - }e ja za~uvaat dokumentacijata na IME ICC i }e gi davaat na uvid podatocite za postapkite i rezultatite na IME ICC. Prepora~uvame da se zadolì Sekcijata za katalogizacija pri IFLA za odrùvawe na tekstovite i sproveduvawe niven pregled na vremensko rastojanie od pribli`no 5 godini zaradi osovremenuvawe spored potrebite vo soglasnost so po{irokata informaciska zaednica. 29
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 025.3
ISKUSTVA OD PREBARUVAWATA PO AVTOR VO SISTEMOT COBISS.MK I POTREBATA OD AVTOMATIZIRANA NORMATIVNA KONTROLA
@aklina \alevska, vi{ bibliotekar Nacionalna i univerzitetska biblioteka Sv. Kliment Ohridski, Skopje
Apstrakt Postoeweto normativna kontrola na imiwata na avtorite ovozmoùva da se ostvarat osnovnite zada~i na bibliote~nite katalozi. Neophodnosta na postoeweto normativna kontrola e posebno naglasena vo javno dostapnite katalozi (ORAS). Rezultatite dobieni od sprovedenite prebaruvawa po razli~nite oblici na imeto na izbran avtor vo bibliografskite bazi COBIB.MK i COBISSNUBSK bez postoewe avtomatizirana normativna kontrola, davaat razli~en broj pogodoci. Voveduvaweto na avtomatizirana normativna kontrola na avtorite }e ja podobri bibliografskata kontrola i }e go podigne kvalitetot na prebaruvawata na bibliote~nite katalozi.
Klu~ni zborovi: normativna kontrola, prebaruvawe na bazi na podatoci
Postapkata na oblikuvawe na imiwata na fizi~ki lica za potrebite na bibliote~nite katalozi e vaèn, kompleksen i odgovoren del od rabotata na bibliotekite, reguliran so posebni odredbi vo pravilnicite za katalogizacija. Postoeweto normativna kontrola pri odreduvaweto na edinstveniot oblik na imeto na avtorot i oblikuvaweto edinstveni opredelnici go ovozmoùvaat ostvaruvaweto na osnovnite zada~i na katalogot: pronao|awe opredelena bibliografska edinica, identifikacija na literarnata edinica (delo) i grupirawe/ kolokacija na site bibliografski edinici od odreden avtor vo bibliotekata. Neophodnosta na postoeweto normativna kontrola e posebno naglasena vo avtomatiziranite bibliote~ni katalozi javno dostapni za korisnicite, pri {to sekoj normativen podatok {to prestavuva pristapna to~ka do zapisite e edinstven i ne moè da se izedna~i so koj bilo drug podatok bez ogled kolku da ni izgleda identi~no toj podatok.
30
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Normativnata kontrola na avtorskite opredelnici vo bibliotekite vo Makedonija Izborot i oblikot na opredelnicite i redalkite vo katalozite na bibliotekite vo Makedonija se vr{i spored pravilata od Pravilnikot i prira~nikot za izrabotka na abecedni katalozi na Eva Verona.1 Nacionalnata i univerzitetska biblioteka Sv. Kliment Ohridski - Skopje, kako centralna bibliografska ustanova, e zadolèna za izrabotka i odrùvawe na datotekata na zapisi za normativnite katalo`ni edinici, za vospostavuvawe edinstven standardiziran oblik na imiwata ili grupa zborovi, spored koi korisnicite bi gi prebaruvale katalozite, kako i za izrabotka na upatnici kon nestandardiziranite oblici na imiwa ili grupa zborovi vo odnos na usvoenite oblici. Bibliotekite vodat (ili vodea) dva vida katalozi, kirilski i latinski, taka {to za sekoj avtor se opredeluva po eden edinstven oblik na imeto i na dvete pisma, soglasno so Pravilnikot na Eva Verona. I pokraj faktot deka vo pogolemiot broj biblioteki vo Makedonija se koristi programskata poddr{ka COBISS, koja, osven drugoto, ovozmoùva i avtomatizirana normativna kontrola na avtorskite pristapni to~ki, toj del od programata se u{te ne e implementiran. Taka, vnesuvaweto na normiranite i varijantnite oblici na imiwata na avtorite kako edinstveni opredelnici vo zapisite na bibliografskite bazi na podatoci vo sistemot COBISS.MK, koe se vr{i ra~no, zavisi od znaeweto, iskustvoto i vnimanieto na sekoj katalogizator vo procesot na zaemnata katalogizacija vo sistemot COBISS.MK.
Prebaruvawe na klasi~nite katalozi, zaemniot katalog COBISS.MK i lokalniot katalog COBISSNUBSK po avtorski opredelnici Za ilustracija kako funkcionira prebaruvaweto na bibliografskite bazi na podatoci vo sistemot COBISS.MK izbrana e avtorkata prof. dr. Vera Stoj~evskaAnti}, profesor po istorija na knièvnost. Za nea NUB ima odredeno dva normativni oblika i toa: - normativen oblik za kirilskiot katalog: - normativen oblik za latinskiot katalog: Stoj~evska-Anti}, Vera Stoj~evska-Anti}, Vera
Sprovedeno e prebaruvawe vo klasi~niot katalog i vo lokalnata bibliografska baza na podatoci COBISSNUBSK na NUB, kako i vo zaemnata bibliografska baza na podatoci COBISS.MK.
1) Verona. Eva. Pravilnik i priru~nik za izradbu abecednih kataloga. D. 1, Odrednice i redalice. Zagreb : Hrvatsko bibliotekarsko drutvo, 1986.
31
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Prebaruvawe vo klasi~niot katalog na NUB Klasi~niot katalog na Bibliotekata, so ogled na postoeweto na javno dostapniot elektronski katalog (OPAC), iako ve}e nekolku godini nanazad ne se dopolnuva, i natamu e vo upotreba, bidej}i del od fondot se u{te ne e vnesen vo lokalnata bibliografska baza na podatoci COBISSNUBSK. Vo slednata tabela se navedeni pronajdenite oblici na imeto na avtorkata kako redalki vo katalogot, kako i brojot na katalo`ni karton~iwa {to se pronajdeni za sekoe od tie oblici na imeto.
Oblik na imeto na avtorot kako redalka Anti}, Vera Stoj~evska-Anti}, Vera Stoj~evska-Anti}, Vera Stoj~evska-Anti}, Vera Broj na katalo`ni karton~iwa 2 30 2 2
Prebaruvawe vo elektronskite katalozi Najprvo e potrebno da objasnime deka podatocite vo zapisite na programskata poddr{ka COBISS se vnesuvaat so osnovna latinica. Bukvite od latinskite i kirilskite pisma {to ne moàt da se vnesat so znacite od osnovnata latinica se vnesuvaat kako kombinacija na pove}e znaci (dijakriti~ki znaci). Bibliografskite opisi na publikaciite pe~ateni na kirilica ili so me{ani pisma moàt vo original da se vidat samo vo ispisite ili pri prebaruvawata vo OPAC. Pristapnite to~ki se indeksiraat i vo oblikot {to go imaat na osnovna latinica, kako i vo vistinskiot oblik vo koj se vneseni. U{te pove}e, pristapnite to~ki vneseni so kirilska poddr{ka pri prebaruvawe vo programata OPAC gi preveduva vo latinski oblik. Taka, vnesenata pristapna to~ka Stoj~evska-Anti}, Vera programata ja prepoznava kako Stoj~evska-Anti}, Vera i gi prebaruva bazite na podatoci koristej}i dva oblika: Stojcevska-Antik, Vera i Stoj~evska-Anti}, Vera. Vo OPAC moè da se prebaruva spored koj bilo od trite navedeni oblici na imeto i so upotreba na dvete pisma.
(sl. 1)
32
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
(sl. 2)
Prebaruvaj}i ja zaemnata bibliografska baza na podatoci COBIB.MK, koristej}i go izborniot na~in na prebaruvawe (sl. 1) i koristej}i ja naredbata EXPAND za pro{iruvawe na prefiksot AU= za prebaruvawe na avtor-lice (sl. 2), pronajdeni se slednite oblici na imeto na izbraniot avtor, koi vo zapisite se vneseni vo poliwata za normativen oblik na imiwata (7XX) i vo poliwata za upatnici, t.e. za varijantnite oblici na imiwata (9XX):
Od site pronajdeni oblici na imeto se ograni~ivme na pronajdenite oblici vo klasi~niot katalog na NUB. Vrz osnova na ova ograni~uvawe, prebaruvawata izvr{eni vo zaemnata bibliografska baza na podatoci COBIB.MK, kako i vo lokalnata bibliografska baza na podatoci COBISSNUBSK, se napraveni taka {to se koristeni dvata, odnosno trite mo`ni oblici na vnes na podatoci (oblik vnesen so osnovna latinica, so latini~no pismo so dijaktriti~ki znaci i oblik vnesen so kirilisko pismo). Prebaruvawata gi dadoa slednite rezultati: 33
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Obrnete vnimanie deka oblicite na imiwata Antik, Vera / Anti}, Vera / Anti}, Vera odnosno Stojcevska-Antik, Vera / Stoj~evska-Anti}, Vera / Stoj~evska-Anti}, Vera programata gi tretira kako isti pristapni to~ki, {to se potvrduva so identi~ni rezultati od prebaruvawata so site ograni~uvawa spored pismo. Prebaruvawata so oblicite na imeto Stojcevska-Antic, Vera / Stoj~evska-Anti Vera me|utoa nemaat isti rezultati. 34
{}
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Pri~ina za toa e {to oblikot na imeto Stojcevska-Antic, Vera gi opfa}a zapisite so oblicite na imiwata Stojcevska-Antic, Vera, Stojcevska-Antic, Vera i Stoj~evskaAnti}, Vera, dodeka oblikot na imeto Stoj~evska-Anti}, Vera gi opfa}a samo zapisite za oblicite na imeto Stojcevska-Antic, Vera i Stoj~evska-Anti}, Vera. Koristej}i ja oznakata "*" so koja se kratat uslovite/poimite za prebaruvawe i prebaruvaj}i po oblikot na imeto Anti}, Vera*, osven zapisite {to go sodràt oblikot Anti}, Vera, se opfateni i zapisite {to gi sodràt upatnicite Anti}, Vera Stojcevska. Od dobienite rezultati moè da se sogleda deka razli~ni oblici na imeto davaat razli~en broj pogodoci. Pri~ina za toa e nepostoewe na normativna kontrola na imiwata, neizedna~en vnes na imiwata na avtorite i nepostoewe ili delumno izrabotuvawe upatnici za varijantnite oblici na imiwata. Popisot na site pronajdeni oblici na imiwata vneseni vo zaemnata baza na podatoci jasno go potvrduva. toa. Najmnogu pogodoci bea dobieni pri prebaruvawe po normativnite oblici na imeto na avtorkata. Toa moè da navede na zaklu~ok deka katalogizatorite naj~esto pravilno gi popolnuvale poliwata za edinstvena avtorska opredelnica i upatnicite. No, podlabokata analiza na dobienite rezultati pokaà deka ~esto kako normiran oblik na imeto na avtorot e pogre{no vnesuvan nekoj od varijantnite oblici na imeto na avtorot, deka ~esto ne se izrabotuvani upatnici, deka ima mnogu pe~atni gre{ki pri vnesuvawe na podatocite za imeto. Seto toa doveduva pri prebaruvawe da ne moàt da se pronajdat site zapisi za baraniot avtor {to postojat vo bibliografskite bazi na podatoci. Zaklu~ok Normativnata kontrola na oblicite na imiwata na avtorite od pove}e pri~ini e imperativ vo avtomatiziranite bibliote~ni katalozi. Primarna pri~ina e izedna~enoto vnesuvawe na oblikot na imiwata na avtorskite opredelnici {to ovozmoùva da se postigne edna od osnovnite zada~i na katalozite - zada~ata na grupirawe/kolokacija na site dela na eden avtor. Druga, ne pomalku zna~ajna pri~ina, e avtomatiziranata izrabotka na upatnici. Poradi toa {to se u{te ne e implementirana normativnata baza na avtori CONOR vo sistemot COBISS.MK, izrabotkata na upatnici pretstavuva edna od najsloènite postapki od procesot na izrabotka na bibliografskite zapisi. Se razbira, podgotovkata na bibliografskite bazi i izrabotkata na datotekata na normativni zapisi za da se implementira avtomatiziranata kontrola na edinstvenite avtorski opredelnici e mnogu kompleksna zada~a vo koja osven NUB e potrebno aktivno da se vklu~at i da sorabotuvaat i drugite biblioteki vo bibliote~niot sistem COBISS.MK. Bez ogled na kompleksnosta na pretstojnata zada~a, site aktivni u~esnici vo zaemnata katalogizacija vo sistemot COBISS.MK ja prepoznavaat i ja priznavaat potrebata od {to poskoro voveduvawe avtomatizirana normativna kontrola na avtorskite opredelnici, so {to }e se olesni procesot na obrabotka, }e se podobri bibliografskata kontrola i }e se podigne kvalitetot na rezultatite od prebaruvawata na bibliote~nite katalozi. 35
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 027.022 (497.7)
ISTRA@UVAWE NA POTREBITE NA KORISNICITE NA NARODNITE BIBLIOTEKI VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

Vilma Jovanova
Apstrakt Narodnata biblioteka treba da nastojuva da pridobie {to pogolem broj lojalni korisnici ~ii potrebi }e bidat zadovoleni nudej}i im kvalitetni bibliote~ni uslugi. Trgnuvaj}i od toa deka sekoj ima pravo na inforacija, kultura, obrazovanie i zabava, narodnata biblioteka e vo slu`ba na site korisnici. Sprotivno na toa, podatocite za aktuelniot broj na ~lenovite na narodnite biblioteki vo Makedonija, koi bea predmet na ova ispituvawe, ukaùvaat na toa deka postoi nizok procent na ~itateli vo odnos na brojot na ìteli i odreden pad vo procentot na koristewe na bibliote~nite uslugi. Potrebno e kontinuirano istraùvawe na potrebite na korisnicite, a rezultatite treba da sluàt za procenka na postignatiot i redefinirawe na strategiskiot plan za razvoj na bibliotekite.
Klu~ni zborovi: narodna biblioteka, narodna biblioteka - Makedonija,istraùvawe na korisnicite.
Abstract A Public Library should tend to attract as many loyal users as possible trying to satisfy their needs by offering high quality library services. Due to the fact that everyone has the right of access to information, culture, education and entertainment, the Public Library is in service to all users. Despite this, the data concerning the number of Public Library members in Macedonia, which was the subject of this research, point to the fact that the percentage of readers to the population is low and there is a certain decline in the percentage of the use of library services. A continuing research is required and the results will enable assessment of the achieved and also redefining the strategic plan for the development of the library.
Key words: Public Library, Public Library-Macedonia, users research. 36
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Narodna biblioteka vo Makedonija Narodnata biblioteka vo Makedonija isto taka pretstavuva "...lokalen priod kon znaeweto, gi osiguruva uslovite na celokupnoto u~ewe, nezavisnoto re{avawe i kulturniot razvoj na poedinecot..." kako i "vitalnata sila vo obrazovanieto, kulturata i informiraweto i vaèn ~initel vo za~uvuvaweto na mirot i duhovnata blagosostojba..."1 Vo Makedonija dosega ne e sprovedeno opse`no istraùvawe za potrebite na korisnicite na narodnite biblioteki, pri {to moè da se oceni rabotata na bibliotekite so kvantitativni i kvalitativni pokazateli na koristeweto i zadovoluvaweto na potrebite na korisnicite. Poradi toa e mnogu mal obemot na informaciite do koi moè da se dojde so pregled na veb-stranicata na bibliotekite vo Makedonija ili vo pi{ana sostojba, za potrebite na korisnicite. Kvalitativnite merewa na koristeweto2 obi~no ne se broj~eni i pove}e se potpiraat na prosuduvawe. Tie se sostojat od istraùvawe na stavovite na korisnicite i se nastojuva da se utvrdi zadovolstvoto na korisnikot. Za ovoj vid istraùvawe moè da se koristat posebno struktuirani pra{awa preku intervjua ili pra{alnici ili op{ti otvoreni pra{awa. Misijata na bibliotekite vo Makedonija e da sozdadat mo`nost za site gra|ani da ~itaat, da u~at, da soznavaat, da bidat informirani da gi zgolemuvaat sopstvenite kulturni, duhovni i demokratski potencijali, da gi spoznavaat i da gi koristat dobrata na novite informaciski tehnologii, kreativno, kvalitetno i slobodno da go pominuvaat svoeto vreme. Narodnata biblioteka e obrazovna, kulturna i informaciska ustanova {to ima va`na uloga vo razvivaweto i izgradbata na demokratskoto op{testvo. Op{testvenoto vlijanie na narodnite biblioteki se sogleduva od aspekt na: vlijanieto na zaednicata (social impact), vlijanieto vrz sposobnostite (skills impact) i ekonomskoto vlijanie (economic impact). Sevkupnoto op{testveno vlijanie ne e samo sumirawe na trite podelbi, tuku e sinergija na nivnoto zaedni~ko dejstvuvawe. Istraùvawe na potrebite na korisnicite na narodnite biblioteki vo Makedonija Kaj ispituvaweto na korisnicite moè da se ispituva nivnoto zadovolstvo vo site segmenti na koristewe3 na bibliotekarskite proizvodi i uslugi. Kako }e se dojde do sprovedenite istraùvawa na tie podatoci zavisi od toa dali bibliotekata
1) IFLA-in/UNESCO-ov Manifest za narodne knjinice. // Narodna knjinica: IFLA-ine i UNESCO-ove smjernice za razvoj slubi i usluga. Zagreb : HKD, 2003. str. 75. 2) Usp. Clayton, P.; G. E. Gorman. Upravljanje izvorima informacija u bibliotekama: upravljanje fondovima u teoiji i praksi. Beograd : Clio, 2003. str. 222. 3) Usp. Petr, K. Kvalitativni pokazatelji uspjenosti akademskih knjinica: doktorska disertacija. Zagreb : Sveucilite u Zagrebu, 2004. str. 286.
37
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
se zanimava so iskustvoto na korisnicite povrzano za koristewe (ne)kni`ni zbirki, periodika, ispitna literatura, uslugite na fotokopirawe i pe~atewe (ako bibliotekata gi nudi tie uslugi), ~italna, kompjuteri (broj, silina, softver,~istota itn.), bibliote~en katalog, elektronski uslugi na bibliotekata, bibliotekari (usluga, qubeznost, kompetentnost itn.) i informaciski slu`bi (to~nost na odgovorot, koli~estvo i celost itn.). So ispituvaweto dali bibliotekata se koristi navistina, kako i vo koja mera se koristi i koi se pri~inite nejzinite uslugi da ne se koristat vo o~ekuvanata mera, sekoja biblioteka moè da planira kako da ispolni edna od osnovnite celi vo rabotata na bibliotekata, a toa e optimalnoto4 koristewe. Bibliotekite se dol`ni da dadat dokazi za uspe{nosta i ekonomskata opravdanost na raboteweto. Predmetot na istraùvaweto e definiran kako rezultat na procenka na niskiot procent na ~itateli vo odnos na brojot na ìteli, kako i slabata posetenost na narodnite biblioteki vo celost. Trgnuvaj}i od predmetot i celta na istaùvaweto, a vrz osnova na zada~ata na istraùvaweto e definirana osnovna hipoteza na istraùvaweto: podobruvaweto na uslugata }e dovede do zgolemuvawe na zadovolstvoto na korisnicite na narodnite biblioteki vo Makedonija, {to moè da dovede do zgolemuvawe na brojot na korisnicite, za~estenost na posetuvaweto i upotrebata na raznovidnite bibliote~ni uslugi i pogolema ekonomska opravdanost na bibliotekata. Od golema va`nost e da se istraàt potrebite na korisnicite i koristeweto na uslugite od narodnite biblioteki vo Makedonija, a celite na ispituvaweto bea naso~eni kon sobirawe odgovori od nekolku grupi korisnici i od potencijalnite korisnici za stvarniot i posakuvaniot na~in na koristewe na mnogubrojnite bibliote~ni uslugi, so cel evaluacija na slu`bite, kako i sobirawe na sugestiite od korisnicite, zabele{ki i soveti za mo`ni promeni i podobruvawa. Istraùvaweto e temeleno vrz osnova na pra{alnikot {to e distribuiran vo osum makedonski narodni biblioteki vo tekot na avgust i na septemvri 2009 godina. Po po{ta se prateni 160 pra{alnici, popolneti i prateni nazad se 146. Pra{alnikot se sostoe{e od slednite grupi pra{awa: - Naj~esti pri~ini za koristewe na bibliotekite; - Zadovolstvoto na korisnicite za dobienite informacii, uslugi i rabotata na slu`bite; III - Li~nite problemi ili te{kotii; IV - Predlozi za voveduvawe novi ili podobruvawe na postojnite uslugi vo bibliotekata; V - Li~ni podatoci. I II
4) Usp. Aparac-Jeluic, T. Evaluacija knjininih slubi i usluga u narodnoj knjinici. // Medunarodno savjetovanje Narodne knjinice izazov promjena (Rijeka ; Zagreb : Gradska biblioteka Rijeka ; Hrvatsko bibliotekarsko drutvo, 1997.Str. 69-75.
38
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Primerok So ova istraùvawe se opfateni korisnici od osum biblioteki vo Makedonija.

Biblioteka / Grad Nacionalna ustanova biblioteka "Goce Del~ev" / [tip Nacionalna ustanova Univerzitetska biblioteka "Sv. Kliment Ohridski" / Bitola Nacionalna ustanova - Biblioteka "Ko~o Racin"/ Tetovo Gradska biblioteka "Bra}a Miladinovci" / Skopje (Centar) Narodna biblioteka "Fetkin"/ Kavadarci Javna op{tinska ustanova Biblioteka "Tane Georgievski"/ Kumanovo Lokalna ustanova - biblioteka "Blagoj Jankov-Mu~eto"/ Strumica Gradska biblioteka "Bra}a Miladinovci" / Radovi{ VKUPNO Broj na ìteli 47796 Broj na ~itateli 3572 % 7,47% Broj na posetiteli na den Pove}e od 180
95385
10767
11,29
Pove}e od 290
86850 45412 38741
4365 6252 2158
5,03% 13,76 5,57%
Pove}e od 190 Pove}e od 250 Pove}e od 95
105484 54676 28244 502588
3700 2800 1200 34814
3,5% 5,12% 4,24% 6,93%
Pove}e od 200 Pove}e od 120 Pove}e od 112 Pove}e od 179,6
Od 160 isprateni primeroci od anketata, popolneti i isprateni nazad se 146, od koi vkupno anketirani se 68 maì (47%) i 78 èni (53%). Dokaàno e deka ènskata populacija pove}e gi koristi bibliotekite vo Makedonija. Anketiranite ispitanici pripa|aat na godi{na vozrast nad 14 godini. Prikaz na rezultatite Pri~ini za doa|awe vo biblioteka Spored dobienite rezultati, najgolema pri~ina za doa|awe vo biblioteka e iznajmuvaweto knigi na makedonski i na angliski jazik i toa: 84,25% na makedonski i 26,03% ispitanici na angliski jazik. Analizata na rezultatite spored polot, pokaùva deka pri~ina za doa|awe vo biblioteka poradi knigi kaj maìte e 36,30%, a kaj ènite 47,95%. Pri~inite za doa|awe vo biblioteka po vozrast se slednite: od 25-39 godini doa|aat zaradi iznajmuvawe knigi, 27% od ispitanicite, potoa od vozrasta 14-18 godini iznajmuvaat 26%, na vozrast od 40-59 godini doa|aat 22% da iznajmuvaat kniga, od 19-24 godini mladite iznajmuvaat 21%, a nad 60 godini samo 5% posetuvaat biblioteka zaradi iznajmuvawe knigi. Ova pokaùva deka vozrasnata grupa od 25-39 godini naj~esto doa|a da iznajmuva knigi. 39
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Od vkupniot broj ispitanici {to doa|aat zaradi ~itawe vesnici, a toa e 28,08%, pove}e se maì (16,44% od ispitanicite) otkolku èni (11,64 od ispitanicite), {to se gleda od tabela br.3. Od taa pri~ina biblioteka naj~esto posetuva vozrasnata grupa od 49-59 godini i toa 10%, a najmalku sredno{kolci od 14-18 godini i toa 2%. Vozrasnata grupa od 19-24 godini ~ita vesnici vo biblioteka - 6%, a procentot na korisnicite nad 60 godini od taa pri~ina iznesuva 4%. Rezultatite od istraùvaweto pokaàa deka vo biblioteka poradi u~ewe doa|aat 33,56% od ispitanicite. Taa pri~ina za doa|awe vo biblioteka e o~ekuvana kaj vozrasnata grupa od 19-24 godini, koja e najbrojna vo koristeweto na ovaa usluga i iznesuva 16%. Razbirlivo e deka vo biblioteka najmalku u~i vozrasnata grupa nad 60 godini. Od rezultatite se gleda deka ènite doa|aat vo biblioteka da u~at 17,81%, a maìte 15,75% od ispitanicite. Pri doa|aweto vo biblioteka, so bibliotekarite se konsultiraat vkupno 22,60% od ispitanicite, od koi vozrasnata grupa od 40-59 godini se konsultira so bibliotekarite - 8%, {to e najmnogu, a vozrasnata grupa nad 60 godini najmalku - 2%. Procentot na doa|awe vo biblioteka zaradi promocija na knigi, izlo`bi, zabava i sl. iznesuva vkupno 36,99% od vkupniot broj ispitanici. Moè da se zaklu~i deka za tie manifestacii najgolem e interesot kaj vozrasnata grupa od 40-50 godini i toa kaj 12% od ispitanicite. Najmalku posetenost, kako i sekoga{, ima od vozrasnata grupa nad 60 godini. Vkupno 20,54% ispitanici se izjasnija deka doa|aat vo biblioteka poradi iznajmuvawe drug vid gra|a. Interesen e podatokot deka gra|ata ja iznajmuvaat najmnogu lu|e na vozrast od 40-59 godini i toa 8% od ispitanicite, a najmalku korisnicite od nad 60 godini. Evidenten e procentot na iznajmuvawe drug vid gra|a i toa 14.38% kaj ènite, a samo 6,16% kaj maìte. Moè da se zabeleì pogolemo koristewe na re~nici i enciklopedii kaj ènite (20,55%) vo odnos na maìte (13,70%). Istoto toa vaì i za koristewe na drugi vidovi gra|a, koi ènite gi koristat 14,38%, a ma{kite ispitanici 6,16%.
Izvori ili uslugi {to se koristat vo biblioteka Vo anketata e barano mislewe na ispitanicite okolu toa koi se izvorite ili uslugite {to gi koristat vo biblioteka. Kako opcii ponudeni se ~italni: golema i zatvorena ~italna i opcija drugo kade {to ispitanicite moèa da dopi{at koi se drugi ~italni gi koristat. Rezultatite pokaàa deka vozrasnata grupa od 19- 24 godini najmnogu koristi golemi ~italni, {to ukaùva na toa deka toa se studenti {to gi koristat ~italnite. Najmal procent na golemi ~italni koristi vozrasnata grupa nad 60 godini. Zatvorena ~italna koristat ispitanicite od 19-59 godini so 4,1%, vozrasnata grupa od 14-18 godini ovoj tip ~italni ja koristat so 2,1%, a najmalku koristat ~italni na vozrast onie korisnici {to imaat nad 60 godini. 40
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Za drug tip ~italni ispitanicite dopi{uvaa individualna ~italna, ~italna na detski oddel i ~italna vo hol i, spored rezultatite, vakvi tipovi ~italni najmnogu koristat ~itatelite na vozrast od 40-59 godini, so 4,1%, potoa ~itatelite na vozrast od 19-39 godini so 2,7%, od 14-18 godini ili 2,1% od ispitanicite, a voop{to ne koristat ispitanicite nad 60 godini. Vrz osnova na posmatrawe i razgovor so bibliotekarite od drugite biblioteki, ispitanicite od vozrasnata grupa pome|u 14-24 godini po~esto od drugite koristat golema ~italna, {to se objasnuva so toa {to na ovaa vozrasna grupa i pripa|aat studenti i u~enici koi poradi obvrski vo obrazovanieto mora ~esto da koristat referentna literatura {to vo pogolem broj biblioteki ne se izdava. Povozrasnite ispitanici (nad 60 godini) koristat ~italna zaradi koristewe vesnici i vo najgolem broj slu~ai toa e nivnata pri~ina za doa|awe vo biblioteka.
Frekvencija na doa|awe vo biblioteka Ispitanicite naj~esto doa|aat vo biblioteka nekolkupati nedelno (40,4%) i nekolkupati mese~no (36,3%). Mnogu poretko ispitanicite doa|aat vo biblioteka sekoj den, kako i edna{ mese~no ili poretko. Frekvencijata na doa|awe na maìte vo biblioteka e pogolema od onaa na ènite, poto~no sekoj den ma{ki ispitanici doa|aat 6,9%, a ènski 5,5% iako brojot na ènskite korisnici na knigi (78 ispitani~ki) e pogolem od maìte (68 ispitanici). Vidliva e razlikata vo odgovorite edna{ mese~no i poretko - na ènite 8,9% vo odnos na maìte 4,1%. @enite doa|aat najmnogu nekolkupati mese~no, a maìte nekolkupati nedelno. Istraùvaweto na za~estenosta na doa|awata so obyir na vozrasta pokaùva deka najgolem procent na doa|awa sekoj den vo biblioteka imaat ispitanici od dve grupi: 40-59 i 25-39 godini. Najmnogu ispitanici {to doa|aat vo biblioteka nekolkupati mese~no i pripa|aat na vozrasnata grupa pome|u 14-59 godini. Najgolemata vozrasna grupa od 14-18 godini (vkupno 46 ispitanici) doa|aat nekolkupati nedelno i toa 14%.
Zadovolstvoto na korisnicite za dobienite informacii i uslugi Za zadovolstvoto od informaciite i gradivoto se ispituvani korisnici na uslugite na bibliotekata i na prvoto pra{awe dadoa odgovor site 146, a na vtoroto 142 ispitanika. Zemaj}i go predvid visokiot procent na dadeni odgovori, moè da se smeta deka prose~nite oceni za zadovolstvoto od informacijata i gradivoto se relevantni. Na skalilo od 1 do 5 (pri {to so 1 se ozna~uva ekstremno negativen, a so 5 ekstremno pozitiven stav) ispitanicite na pra{aweto za zadovolstvo od dobienata informacija i gradivo imaat odgovoreno pozitivno. Ispitanicite go ocenija svoeto celokupno zadovolstvo od gradivoto so sredna ocena od 4,47, a zadovolstvoto od 41
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
informacijata so sredna ocena 4,41. Sredna ocena za zadovolstvo od gradivoto maìte go ocenija so 4,47, a za informacija so 4,36, a ènite dadoa sli~na ocena za zadovolstvo od gradivo (4,48) i od informacijata (4,46). Vo odnos na vozrasnite grupacii moè da se vidi deka grupaciite od 40-59 godini go ocenija zadovolstvoto od dobienite informacii so najgolema prose~na ocena 4,89, kako i zadovolstvoto od gradivoto so 4,86, a najmala ocena za informacijata dade vozrasnata grupa od 25-39 godini i toa 4,09 i za gradivo vozrasnata grupa od 19-24 godini so ocena 4,34. Koristewe na Internet, bazi na podatoci, COBISS i OPAC vo bibliotekite Vo razli~ni biblioteki Internetot moè da se koristi na razli~ni mesta: vo holot, na vozrasnoto i na detskoto oddelenie, vo golemite ~italni i vo studentskite ~italni i sl. Postoi nizok procent na koristewe Internet od site vozrasni grupi i iznesuva 33,56%, {to e znak deka bibliotekite imaat mal broj i nedovolno novi tehnologii vo svoite ~italni. Toa go potvrduva i golemiot procent - 25,34% od ispitanicite, koi predloìja zgolemuvawe na brojot i na kvalitetot na kompjuterite. Pri koristewe na Internet, va`na e razlikata me|u vozrasnite grupi. Internet, vo soglasnost so o~ekuvawata, najmnogu koristat ispitanici od 14-18 godini. Kolku povozrasni se ispitanicite, tolku pomalku koristat Internet. Iznenaduva golemata posetenost na bibliotekite zaradi koristewe Internet kaj grupata od 40-59 godini, koja e pogolema od 19-24 godini. Se pretpostavuva deka pri~ina za ova e se pogolemiot trend na prodolùvawe na obrazovanieto i intelektualnoto nadgraduvawe {to go prezema ovaa starosna grupacija vo Makedonija poradi golemoto pottiknuvawe na obrazovanieto od Vladata na Republika Makedonija i otvoraweto pove}e univerziteti. Rezultatite od istraùvaweto pokaàa pogolem procent na koristewe Internet od ènite (17,12%), od maìte (16,44%). Bibliotekite nudat prebaruvawe na mnogu mal broj bazi na podatoci, a interesot na ispitanicite e u{te pomal. Mnogu e nizok procentot na koristewe na bazi na podatoci vo bibliotekite i spored ova istraùvawe iznesuva 22,60% od ispitanicite. Grupata od 14-24 godini gi koristi bazite na podatoci pove}e od preostanatite, a golem e brojot na ispitanici {to voop{to ne dadoa odgovor na ova pra{awe. Spored sugestiite na ispitanicite, pove}eto bi sakale pomo{ pri koristewe na bazi na podatoci {to vo bibliotekite kade {to se sproveduva{e istraùvaweto ne e sekoga{ mo`no, {to upatuva na pri~inata za nekoristewe na bazite. Informaciskata slu`ba bara pove}e obuka za da im izleze vo presret na potrebite na korisnicite po toa pra{awe i da zakupi pove}e bazi, so {to korisnicite bi sozdale navika za prebaruvawe vo bibliotekite. Prebaruvaweto vo COBISS e isto taka novost vo pogolem broj biblioteki {to se u{te ne se celosno avtomatizirani. Samo bibliotekata vo Bitola e celosno avtomatizirana i vo [tip detskiot oddel i oddelot za vozrasni. Poradi toa ispitanicite (15,07%) pove}epati odgovorile deka im e potrebna pomo{ pri koristeweto na COBISS. 42
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Koristeweto na OPAC vo bibliotekite e mnogu malo. Mnogu od ispitanicite ne znaeja {to e toa OPAC i pokraj toa {to bibliotekite se pove}e napreduvaat vo avtomatizacijata, imaat oprema za voveduvawe na istata, no slab e kapacitetot na slu`bite za toj proces da zavr{i {to pobrgu. Pove}eto biblioteki nudat pismeni objasnuvawa za koristewe na OPAC, kako i edukacija na korisnicite vo u~ili{tata, no se u{te e nizok procentot na informiranost i na negovoto koristewe. Od ispitanicite odgovorile deka koristat OPAC samo 24.66%, a ne go koristat voop{to 69,86%. Na toa pra{awe ne dale odgovor 5,48%. Ispitanicite {to se sluàt so OPAC se zapoznati so negovite izgled, oblik i struktura, a interfejsot go ocenile na skaliloto od 1 do 5 so ocena 3,7. Koristewe i zadovolstvo od izgledot na veb-stranicite na bibliotekite Istraùvaweto pokaàlo deka pogolemiot broj ispitanici ne gi pregleduva veb-stranicite na bibliotekite. Porazitelen e podatokot deka 32,88% od ispitanicite nikoga{ ne pregleduvaat veb-stranici, a 34,93% toa go pravat samo ponekoga{. Mal e brojot na onie (samo 13,7%) ispitanici {to ~esto ili mnogu ~esto go pravat toa (10,95%) i pokraj toa {to veb-stranicite nudat mnogu informacii za rabotata na bibliotekite, za slu~uvawata, za novitetite i zbirkite {to se dostapni na korisnicite. Istraùvaweto pokaàlo deka veb-stranicite gi pregleduvaat 18% od ènite, a maìte 16,4% i toa e najgolemata posetenost na prebaruvawata. Mnogu po~esto veb-stranicite na bibliotekite gi pregleduvaat èni odo{to maì. Evidentno e deka ~esto veb-stranicite gi pregleduvaat vozrasnite grupi od 14-18 godini i od 25-39 godini pove}e odo{to preostanatite. Kako i {to se o~ekuva, mladite mnogu po~esto pregleduvaat veb-stranicite, no naj~esto toa go pravat grupite ispitanici od 25-39 godini. Najmalku veb-stranicite na bibliotekite gi pregleduvaat ispitanicite nad 60 godini. Iskustvoto za pregled i samopoznavawe na strukturata vklu~uvaj}i sodrìna, preglednost i korisnost na informaciite na veb- stranicite, ispitanicite go imaat oceneto na skalilo od 1 do 5 so pozitivni oceni. Ispitanicite se zadovolni od ponudenata sodrìna (maìte so ocena 3,96, a ènite so prose~na ocena 4,42) i preglednost (maìte so 4,28 i ènite 4,25 so prose~na ocena), me|utoa zna~itelno pomalku se zadovolni od korisnosta (maìte so 2,79 i ènite 3,55) od veb-stranicite na 8-te biblioteki. Na ènite pove}e im se dopa|a sodrìnata i korisnosta na veb-stranicite, a maìte ja ocenija preglednosta so pogolema ocena od ènite. Sevkupnoto zadovolstvo od veb-stranicite na bibliotekite ispitanicite go ocenile so visoka prose~na ocena i toa 3,89. Zadovolstvo od komunikacijata so bibliotekarite/slu`bite Ispitanicite imaa mo`nost da gi ocenat slu`bite pri koristeweto na nivnite uslugi, posebno ocenuvaj}i gi komunikativnosta, qubeznosta, doverbata {to gi imaat pri doa|aweto vo bibliotekata. Isto taka i {to pobrzoto usluùvawe na korisnikot 43
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
i {to podobriot povraten rezultat od uslugata pridonesoa vo ocenuvaweto od 1 do 5 korisnicite da ocenat so visoka sredna ocena 4,31, koja go odrazuva sevkupnoto zadovolstvo od uslugata na bibliote~nata slu`ba. I pokraj toa {to site ispitanici ne odgovorija na site pra{awa (za komunikacija 135 odgovori, qubeznost 131, doverba 120, za{teda na vreme 128, povratna informacija 109 odgovori od vkupno 146 ispitanici), so ovaa visoka ocena se pokaùva deka korisnicite, i maìte i ènite, se mnogu zadovolni od odnosot so bibliotekite. Istraùvaweto pokaà deka grupata nad 60 godini ja ocenila informaciskata slu`ba so najgolemi oceni, a vozrasnata grupa od 19-24 godini slu`bata ja ocenila so najniska sredna ocena, no sepak pogolema od 4. Komunikacijata so bibliotekite so najvisoka ocena 5 ja ocenila grupata nad 60 godini, a grupata od 14-18 godini ja ocenila so najmala. Kolku bibliotekarite se qubezni vo davaweto na uslugite e oceneto od grupata nad 60 godini so ocenka 4,85, {to e najgolema ocena, za razlika od ispitanicite od 14 do 18 godini, koi qubeznosta ja ocenija so 4,15, {to e najniska ocena. Vozrasnata grupa nad 60 godini ja ocenile doverbata so najvisoka ocenka 4,85, a najmala ocenka grupata od 19-24 godini i toa so prose~na ocena 4,2. Brziot odgovor na potrebite na korisnicite se smeta za mnogu va`no i najdobro e oceneto povtorno kaj grupata nad 60 godini i toa so 4,71, a najmala kaj ispitanicite od 19-24 godini so ocenka 4,5. Povratnite informacii na pobaruvawata od korisnicite se oceneti so najgolema ocenka od ispitanicite nad 60 godini i toa so 4,71, a najmala ocenka 4,1 ima od starosnata grupacija od 19-24 godini. Te{kotii pri koristewe na bibliotekite Na pra{aweto dali imaat te{kotii pri koristeweto na uslugite od bibliotekite, od ispitani 146 ispitanici isto tolku odgovorile so slednive odgovori vo procenti: 58,2% nikoga{ nemale te{kotii, potoa 41,1% ponekoga{ i samo 1% ~esto. Nikoj od ispitanicite go nema naglaseno odgovorot mnogu ~esto. @enite imaat pomalku te{kotii od maìte, so toa {to nemaat problemi nikoga{ 51,1% od ispitani~kite i 28,1% od ispitanicite. Ova pra{awe se odnesuva na li~nite problemi i te{kotii {to gi imaat korisnicite pri doa|aweto i koristeweto na uslugite od bibliotekite. Moè da se zabeleì deka i mladite i starite nad 60 godini pove}e se snao|aat bez problemi vo bibliotekite i kaj niv e pogolem procentot na odgovori nikoga{. Grupata od 25-59 ponekoga{ imaat problemi pri koristeweto na uslugite vo bibliotekite. Mnogu e mal procentot na ispitanicite {to odgovorile deka imaat problemi ~esto i toa samo grupite od 17-18 godini i od 40-59 godini, odnosno 0,7 % ispitanici. 44
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Predlozi od korisnici za voveduvawe novi ili podobruvawe na postojnite uslugi vo bibliotekite Za vreme na anketiraweto korisnicite imaa mo`nost da gi dopi{uvaat svoite predlozi i sugestii vo vrska so koristeweto na site resursi na bibliotekata. Sugestiite zavisat od vozrasnata grupa, profesijata na korisnicite, kako i od nivnite subjektivni stavovi i interesi. Osven ponudenata lista na pomo{, imaa mo`nost na odgovor na otvoreni pra{awa okolu toa koj tip na bibliote~no gradivo bi sakale da go koristat, kakvi knigi bi sakale da poseduva bibliotekata, predlozi povrzani so kompjuteri, bazi na podatoci i sl. Mal e brojot na korisnici {to ja koristele taa mo`nost, no moè generalno da se vidi nivniot interes okolu pomo{ta pri koristewe konkretni uslugi vo bibliotekite. Nekoi svoi sugestii okolu podobruvawe na postojnite uslugi imaat dadeno mal broj od ispitanicite, me|u koi gi naveduvaat: besplatnoto koristewe Internet za korisnicite, iznajmuvaweto referentna literatura {to se izdava samo vo ~italni, voveduvaweto podobri i posilni kompjuterski sistemi, informaciite za najdobri i najnovi bestseleri, efektivna me|ubibliote~na sorabotka, pokratkiot rok na iznajmuvawe, pro{iruvaweto na prostorot. Osven baraweto na pogolema upotreba na IKtehnologii, nekoi od ispitanicite napi{ale deka za niv se mnogu va`ni voveduvaweto na avtomatizirano iznajmuvawe knigi, pomo{ta okolu OPAC i pomo{ta pri onlajn-prebaruvaweto . Diskusija Pri izrabotkata na primerokot glaven problem e nepostoeweto na identi~ni oddeli, slu`bi i ~italni vo sekoja biblioteka i zatoa istraùvaweto e svedeno samo na zaedni~ki slu`bi i uslugi, poto~no na onie {to se zastapeni vo site biblioteki, a ispitanicite na otvorenite pra{awa imaa mo`nost za dopi{uvawe na uslugi {to bi gi koristele. Odgovorite na pra{awata se analizirani so ogled na polot i na vozrasnata grupa. So istraùvaweto se pokaàlo deka ispitanicite pokaùvaat visok stepen na zadovolstvo od ponudenite sodrìni i uslugi i ponekoga{ gi dale svoite sugestii za nivno podobruvawe. Ocenkata za zadovolstvo od uslugata na bibliote~nite slu`bi ukaùva na stru~nosta, qubeznosta i na dobrata komunikacija so vrabotenite. Se pretpostavuva deka anketiraweto vo prisustvo na slu`bata vlijaelo vrz visokata ocenka. Ukaàno e isto taka i na nedovolnata zainteresiranost na personalot za komunikacija so korisnicite, potro{enoto vreme na ~ekawe za uslugata i potrebata za vrabotuvawe pove}e bibliotekari. Visokiot procent na neposetuvawe vebstranici ukaùva na potrebata za prezentacija na veb-stranicata na bibliotekata so osmisluvawe novi sodrìni, interesni za site starosni grupi. Vrz osnova na sobranite podatoci od godi{nite izve{tai od site 8 biblioteki za broj na ~lenovi (34814) i brojot na ìteli na tie gradovi (502588), vklu~eni vo 45
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
istraùvaweto, moè da se zabeleì nizok procent na ~lenstvo (6,93%) i umerena prose~na posetenost od pove}e od 180 poseti na den. Vo soglasnost so informati~koto vreme i razvojnite strategii na op{testvoto se postavuvaat posebni zada~i pred bibliotekite vo Makedonija. Opremenosta na bibliotekite so komunikaciski tehnologii }e im ovozmoì na korisnicite prebaruvawe na Internet i na bazi na podatoci, a so toa }e se zgolemi brojot na korisnicite i koristeweto na bibliotekite. Prose~niot broj na korisnici vo odnos na brojot na ìteli na univerzitetskite gradovi (Skopje, Bitola i [tip) iznesuva 10,84 i e nad prosekot na osumte biblioteki vo koi e sprovedeno istraùvaweto (6,93%). Procentot na ~lenovi i za~estenosta na koristeweto na uslugite od bibliotekite e pogolem kaj univerzitetskite gradovi, kade {to e pogolemo nivoto na obrazovanie na gra|anite. Isto taka vo tie sredini se koristat sofisticirani uslugi od bibliotekite, kako {to se koristewe na bazi na podatoci i Internet poradi li~ni i potrebi povrzani so rabotata i nadgraduvaweto. Toa e usloveno i od postojanoto educirawe na bibliote~nite slu`bi za da gi zadovolat potrebite na korisnicite. Analizata od pra{alnicite potvrdila deka grupata nad 60 godini pri svoeto doa|awe vo biblioteka istovremeno koristi pove}e uslugi i resursi, no nivniot procent na doa|awe e mal (samo 6,1% od ispitanicite se na taa vozrast). Najmladata grupa e najbrojna (31,5% ispitanici), no svoite doa|awa vo biblioteka gi povrzuvaat so iznajmuvaweto knigi (najmnogu {kolska lektira, no i prebaruvaweto na Internet). Iako site biblioteki nudat razli~ni ~italni, a ne sekade studentski ~italni, procentot na studentite korisnici e najgolem kaj koristeweto ~italni op{to, no sepak e mal (18,4% ispitanici ja koristat ~italnata za u~ewe). Sepak sprovedenoto istraùvawe vo mesecite koga se u{te ne e po~nato univerzitetskoto obrazovanie vlijae vrz maliot procent ispitanici od vozrasnata grupa od 19-24 godini, koja iznesuva 19,8% od vkupniot broj ispitanici. Korisnicite od vozrasnata grupa od 25-39 godini se 21,9% od vkupniot broj ispitanici. Tie ja posetuvaat pove}e od site drugi ispitanici bibliotekata poradi iznajmuvawe knigi i u~ewe. Ovaa grupa nekolkupati nedelno ja posetuva bibliotekata, koristi bazi na podatoci, no slabo koristi OPAC i COBISS, naj~esto od site pregleduva veb-stranici. Se pretpostavuva deka se toa studenti na dodiplomski studii, magistranti i magistri, koi gi koristat uslugite na bibliotekata za sopstveno nadgraduvawe i svoeto zadovolstvo od uslugite go pokaùvaat so visoki oceni kon bibliotekite. Analizata na pra{alnikot pokaàla deka vozrasnite grupi od 40-59 godini gi koristat site uslugi {to gi nudat bibliotekite, ~esto gi posetuvaat i baraat sofisticirani uslugi (prebaruvaat bazi, koristat Internet), pregleduvaat vebstranici i najmnogu koristat re~nici, enciklopedii i drug tip gradivo. Se pretpostavuva deka pri~ina za se pogolemiot trend na prodolùvawe na obrazovanieto i nadgraduvaweto kaj vozrasnite grupi nad 40 godini vo Makedonija e golemiot pottik na Vladata na Republika Makedonija vo ovaa sfera i otvoraweto 46
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
na pove}e univerziteti (Skopje, [tip, Bitola, Tetovo). Bibliotekite {to se nao|aat vo urbanite sredini so visoko nivo na ekonomski razvoj imaat zna~itelno pogolema posetenost i pogolem procent na ~lenovi vo odnos na brojot na ìteli. Solidnata tehni~ka ekipiranost na bibliotekite, upotrebata na mreì za povrzuvawe i avtomatizacija, koja vo Makedonija e vo zavr{na faza, o~ekuvame deka }e gi pribliì bibliotekite kon site grupi korisnici, obrazovnite ustanovi i semejstvata. Zatoa sekoja biblioteka treba da se stremi kon zavr{uvawe na procesot na avtomatizacija i da gi prisposobi uslugite kon potrebite na svoite korisnici so cel da privle~at novi i da gi odràt lojalnite korisnici od godina na godina. Se ceni deka so razvitokot na nivoto na ekonomkiot razvoj na Republika Makedonija, }e se razvijat potrebite za bibliote~nite uslugi na pogolemo obrazovno nivo, paralelno so nivoto na koristewe na sofisticirani uslugi i internetskata pismenost na korisnicite od site vozrasni grupi.
Literatura Aparac-Jeluic, T. Evaluacija knjinicnih slubi i usluga u narodnoj knjinici. // Medunarodno savjetovanje Narodne knjinice izazov promjena (Rijeka ; Zagreb : Gradska biblioteka Rijeka ; Hrvatsko bibliotekarsko drutvo, 1997.Str. 69-75. Clayton, P.; G. E. Gorman. Upravljanje izvorima informacija u bibliotekama: upravljanje fondovima u teoiji i praksi. Beograd : Clio, 2003. Kerslake, E. Kinnel, M. Reviewing the Literature on Public Libraries and Social Inclusion. // Libri, 49 (1998), str. 1-12. Narodna knjinica: IFLA-ine i UNESCO-ove smjernice za razvoj slubi i usluga. Zagreb : HKD, 2003. Petr, K. Kvalitativni pokazatelji uspjenosti akademskih knjinica : doktorska disertacija. Zagreb: Sveucilite u Zagrebu, 2004.
47
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 050 : 54 (497.7) "1999/2008"
BIBLIOMETRISKA ANALIZA NA STRU^NO SPISANIE

Milena Bojaxiska Univerzitet "Sv. Kiril i Metodij", Tehnolo{ko-metalur{ki fakultet, biblioteka, Skopje milboj@tmf.ukim.edu.mk
Izvadok: Dadena e analiza na stru~no spisanie Macedonian Journal of Chemistry and Chemical Engineering za periodot 1999-2008 g. Vrz osnova na analizata e utvrdeno deka predmet na spisanieto e hemijata i hemiskoto inènerstvo; spisanieto ima me|unaroden karakter (~lenovite na organizacioniot odbor poteknuvaat od razni dràvi, avtorite se od razni dràvi i nau~ni instituti); site statii se ilustrirani; periodi~nite izdanija se pove}e citirani odkolku knigite.
Klu~ni zborovi: bibliometrija, analiza, stru~no spisanie, hemija, hemiska tehnologija
Voved Bibliometrijata (gr~ki zbor biblios-kniga) e del od naukata za mediumi na koi se beleàt informacii. Taa se zanimava so nivna analiza i pretstavuva mnoèstvo na statisti~ki i matemati~ki metodi za analiza. Naj~esti metodi vo bibliometrijata se analizata na citati i analiza na sodrìnata na publikaciite. Vo narednite stranici }e bide izloèno kako bibliometrijata moè da se upotrebi za analiza na edno stru~no spisanie. Toa e spisanieto Macedonian Journal of Ghemistry and Chemical Engineering. Napravena e analiza na spisanieto za period 1999-2008. Op{to za spisanieto Spisanieto Macedonian Journal of Ghemistry and Chemical Engineering go izdava Sojuzot na hemi~arite i tehnolozite na Makedonija. Vo nego se objavuvani recenzirani originalni nau~ni raboti, kusi soop{tenija, soop{tenija i pregledi od oblasta na ~istata i primenetata hemija, nastava vo hemijata, hemiskata tehnologija i hemiskoto inènerstvo. Vo spisanieto ima poseben del vo koj se objavuvaat iskustva od praktikata za primena na poznati metodi, vesti za rabotata na Sojuzot, nau~ni manifestacii i materijali za niv, biografii na poznati nau~nici. Objavuva pregledi na knigi, obeleùva pozna~ajni datumi. Statiite se pi{uvani na 48
Bibliotekarska teorija praktika Volumen 26 (2008) i 2009, br. 1-2
angliski jazik, a kusata sodrìna (naslovot, imiwata na pisatelite i izvadokot) e izloèna na makedonski jazik na kraj od statijata. Spisanieto ima me|unaroden ureduva~ki odbor. Cel e spisanieto da stane me|unarodno so impakt- faktor. Spisanieto ima sopstvena stranica vo mreà (http://www.mjcce.org.mk). Na nea se integralnite tekstovi na site trudovi objaveni od 1990 godina do denes. Od 2007 godina spisanieto e vklu~eno i citirano vo informativnite sistemi na Thomson Reuters products. So toa trudovite {to se objaveni vo nego moè da se najdat vo slednive bazi na podatoci: - Science Citation Index Expanded (SciSearch) - Chemistry Citation Index - Journal Citation Report/Science Edition Spisanieto izleguva dvapati godi{no. Prviot broj e izlezen vo 1980 godina, no so drug naslov: Glasnik na hemi~arite i tehnolozite na Makedonija (angl. Bulletin of the Chemists and Technologists of Macedonia), drugi dimenzii i drug dizajn na prednata korica. Prelomna godina za spisanieto e1990 g. Do pred nea trudovite se pi{uvani na makedonski jazik, a kusata sodrìna (naslovot, imiwata na pisatelite i izvadokot) e izloèna na angliski jazik na kraj od statijata. Kvantitativna analiza Vo spisanieto se pojavuvaat statii od 41 disciplina. Najmnogu statii se odnesuvaat na edukacijata vo hemijata i hemiskata tehnologija (20) I toa e okolu 10% od site statii {to se otpe~ateni vo poslednive deset godini. Potoa sleduvaat statiite od Analiti~ka hemija (18), Hemisko inìnerstvo (14) i Organska hemija (13). Najmalku statii se otpe~ateni za disciplinata Materijali (1 statija), a potoa sledi Teoretska hemija (2 statii) Broj na statii i nivnite avtori Vo periodot 1999-2008 godina, vo spisanieto se otpe~ateni 199 statii od 582 razli~ni avtori. Vo tabelata 1 se dadeni podatoci za brojot na statii (Np) i avtorite na istite (Na) {to se otpe~ateni vo edna godina, vo periodot 1999-2008 godina, a na slikata 1 e pretstaven grafikon za zavisnosta na brojot na avtorite (temna linija) i na statiite (svetla linija), {to se otpe~ateni vo edna godina, od godinata na nivno objavuvawe. Interesno e da se poso~i na ekvivalentniot tok na dvete zavisnosti s# do 2006 godina. Tokot e ekvivalenten, no vrednostite se razli~ni. Brojot na avtori e pogolem. Dvete zavisnosti imaat padovi i podemi so godinite, no celosno zemeno tendencijata na namaluvawe na brojot na objaveni trudovi se gubi vo 2005 godina, no ne e postignat brojot od 2000 godina. Osven toa posle 2006 godina brojot na avtorite raste, za razlika od brojot na statiite. 49
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Najverojatniot odgovor za vakvata zavisnost e sledniot: Vo periodot 2001-2005 godina, Republika Makedonija kako dràva minuva{e, a i seu{te minuva, niz politi~ka i ekonomska kriza, a toa se reflektira i vo ostanatite segmenti od ìvotot, posebno vo nau~niot del. Zgolemuvaweto na brojot na otpe~atenite statii posle 2005 godina e indikator za toa deka situacijata se poprava na pozitivno.
Number of authors and papers

80 70 60 50 Number 40 30 20 10 0 1998 Series1 number of authors number of papers
2000
2002
2004 year
2006
2008
2010
God. Np Na
1999 24 62
2000 27 71
2001 20 52
2002 26 66
2003 16 51
2004 23 66
2005 10 28
2006 18 58
2007 17 65
2008 18 63
Vkupno 199 582
Sl. 1. i tabela T. 1. Broj na statii (Np) i avtori (Na) {to se otpe~ateni vo edna godina vo periodot 1999-2008 g.
Broj na statii so n avtori Nekoi statii se napi{ani od eden avtor, a nekoi od pove}e avtori. So tabelata T. 2 e daden brojot na statii, {to se napi{ani od n avtori (n moè da zema vrednost od 1 do 10), otpe~ateni vo edna godina vo periodot 1999-2008. Vo posledniot red na tabelata e daden vkupniot broj na avtori i koavtori na statiite {to se otpe~ateni vo edna godina, a vo poslednata kolona od tabelata e daden vkupniot broj na statii, so soodveten broj na avtori, za periodot od poslednite deset godini. Najmnogu statii (70) se napi{ani od tri avtori. Ova e potvrda na toa deka nau~nata rabota bara timska rabota t.e. bara sorabotka me|u nau~nicite. Najmnogu avtori se registrirani vo 2000 godina (70), {to e 35% od vkupniot broj, a potoa sleduvaat godinite 2002, 2004, 2007 so po 66 avtori.
50
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Broj na avtori 1 2 3 Pove}e od 3 avtori Vkupno Vkupen broj na avtori
1999 5 4 12 3 24 62
2000 3 11 9 4 27 70
2001 2 9 6 3 20 52
2002 4 10 8 4 26 66
2003 3 3 4 6 16 51
2004 5 8 3 7 23 66
2005 2 1 6 1 10 28
2006 1 5 7 5 18 58
2007 1 2 7 7 17 66
2008 2 8 8 18 63
Vkupno 28 53 70 48 199 582
T. 2. Broj na statii napi{ani od n avtori vo periodot 1999 - 2008
Poteklo na avtorite Avtorite na statiite, {to se otpe~ateni vo spisanieto vo periodot 1999-2008, poteknuvaat od razni dràvi i nau~ni instituti. Ne treba da se zaboravi deka spisanieto ima me|unaroden karakter. Pri broeweto na avtorite i koavtorite, avtorot ili koavtorot ~ie ime se sretnuva{e pove}e pati se broe{e edna{. Podatocite za toa nema da gi dadam zaradi ograni~uvawe na prostorot. No }e navedam deka najmnogu avtori se od Makedonija (269), (46,2%), a potoa sleduvaat avtorite od Srbija (90), Bugarija (43), Egipet (19) a samo nekolku avtori se od drugi dràvi. Prisustvoto na avtori od drugi dràvi stanuva zna~itelno posle 2004 godina, a e najizrazeno vo 2008 godina. Ova e u{te eden znak za namerata na ureduva~kiot odbor spisanieto da go napravi me|unarodno. Prevladuvaat avtori so ma{ki pol (54,8%). Za~estenost (frekvencija) na imiwata na avtorite Vo period od poslednite deset godini registrirani se 582 avtori na otpe~atenite statii. Od niv nekoi avtori se sretnuvaat pove}e pati. Vo tabela T. 3 e daden brojot na avtorite i koavtorite {to napi{ale edna ili pove}e statii, vo edna godina, za poslednite deset godini. Najgolemiot del od avtorite (498) napi{ale po edna statija (86 %). Se zabeleùva deka postoi eden avtor so 13 statii. Toa e [optrajanov Bojan, od Institut po Hemija od Prirodno matemati~kiot Fakultet vo Skopje. Voedno toj e ~len na Makedonskata Akademija na Naukite. Drugite dva avtora so po 8 statii se Jovanovski Gligor od Institut po Hemija od Prirodno matemati~kiot Fakultet vo Skopje i e ~len na Makedonskata Akademija na Naukite i Gutman Ivan od Fakultetot za Nauki vo Univerzitetot od Kraguevac, Srbija. Me|u ~etirite avtora so po 7 statii se: Markovska Liljana, Petru{evski Vladimir, Stafilov Traj~e, Vasilev Venceslav. Posledniot avtor doa|a od Univerzitetot za Hemiska Tehnologija i Metalurgija, oddel Polusprovodnici, od Sofija, Bugarija.
Avtori Broj na statii 498 1 45 2 14 3 10 4 6 5 2 6 4 7 2 8 1 13 582
T.3. Broj na avtori {to napi{ale n statii vo periodot 1999-2008 g.
51
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Kvalitativna analiza na statiite Ilustracii Vo spisanieto se objaveni nau~ni trudovi vo koi se objavuvaat rezultatite od nau~nite prou~uvawa i kako takvi tie sodràt sliki, {emi, dijagrami, tabeli, grafikoni. Site tie se tretirani kako ilustracii. Nema da ja navedam tabelata so podetalni podatoci, no moè da se kaè deka sredniot broj na ilustracii po godina e 194. Najgolem broj na ilustracii (200) ima vo 2004 godina, a najmal broj (60) vo 2005 godina. Od site ilustracii najmnogu brojni se grafikonite (736), a potoa sleduvaat tabelite (428), {emite (213) i slikite (169). Od ovie podatoci moè da se vidi deka najmnogubrojni se grafikonite i tabelite {to e karakteristi~no za nau~nite spisanija vo koi se objavuvaat rezultati od nau~ni ispituvawa. Naslovi na statiite So analiza na zborovite vo naslovite na statiite e utvrdeno deka od naslovot na statijata moè da se opredeli hemiskata disciplina {to ja obrabotuva statijata. Bidej}i ovde stanuva zbor za 41 disciplina od Hemijata, dadeni se samo naj~estite zborovi od oddelni disciplini vo tabela T. 5. Vo prvata kolona e navedena hemiskata disciplina, vo vtorata vkupniot broj na zborovi vo naslovot, vo tretata kolona se navedeni zborovite, a vo ~etvrtata nivnata za~estenost (frekvencija).
Disciplina Analiti~ka hemija Analiti~ka i organska hemija Analiti~ka hemija i spektroskopija Analiti~ka hemija i farmacija Analiti~ka hemija i hemija na okolina Hemisko inènerstvo 121 115 model hemija jazik bele{ki eksperiment elektrohemiski elektrokataliza kompozit proizvodstvo Vibracioni spektri FTIR spektar kompleks benzoidni jaglevodorodi pi elektroni tkaenini 5 8 8 7 5 10 3 4 3 2 4 3 4 3 3 Vk. zborovi opredeluvawe Esencijalno maslo metod frekven. 12 3 5
Nastava Elektrohemija Elektrohemisko inìnerstvo Inorganska hemija Minerologija i molekulska spektroskopija Molekulska spektroskopija Organska hemija Teoretska organska hemija Teoretska hemija Tekstil Hemija na tekstil Tekstilno inènerstvo
139 74 74
89 96 41 8
39
T.5 Naj~esti zborovi vo naslovite na statiite
52
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Citati Site objaveni statii imaat referencii. Vo niv avtorite na statiite go naveduvaat izvorot na podatoci za svoite trudovi. Tabela T. 4. Vkupniot broj na otpe~ateni referencii e 3975, maksimalen broj e otpe~aten vo 2002 godina (578), a posle ovaa godina nivniot broj se namaluva se do 2005 godina (165), za vo 2008 godina da porasne na 361 {to e za 36.5 pomalku od sredniot broj. Citiranite referencii se podeleni na ~etiri kategorii: knigi, periodi~ni publikacii, elektronski izvori i drugo. Kako knigi se broeni i magisterskite raboti i doktorskite disertacii. Vo elektronski izvori se vbroeni e-adresite na izvorniot material {to se koristel, a pod drugo se vbroeni izvestuvawata od konferencii, prezentaciite, statii {to se predvideni za publikuvawe, {to se predadeni za publikuvawe, neobjaveni rezultati, razni isvestuvawa, patenti, standardi, upatstva za koristewe na aparatura, programi. Najmnogu se citirani periodi~ni nau~ni publikacii {to e i normalno ako se zeme predvid faktot deka vo periodi~nite nau~ni publikacii se objavuvaat najsveì rezultati od nau~nite istraùvawa. Najmalku se citirani e-izvori. Naj~esto se citirani referencii od angliskoto govorno podra~je, potoa od ruskoto, srpskoto, makedonskoto govorno podra~je, a najmalku od francuskoto govorno podra~je. Za edna nau~na statija bitno e da se znae starosta na referenciite {to se citirani vo nea. So toa se ocenuva dali avtorot na statijata koristi sveì podatoci od izvori {to se ceneti za taa disciplina. Od analizata e konstatirano deka najmnogu se citirani referencii postari od 11 godini (sumata od otpe~atenite knigi i periodi~ni publikacii e 2014), a brojot na citiranite referencii {to se 1-5 godini postari od pe~atenata statija (842) ne e mnogu pogolem od brojot na citiranite referencii {to se postari 6-10 godini (802). Bilo kako brojot na citirani periodi~ni publikacii e pogolem od brojot na citiranite knigi {to i bi trebalo da se o~ekuva za edno stru~no i nau~no spisanie. Faktot deka preovladuvaat periodi~ni publikacii postari od 11 godini od statijata vo koja se citirani moè da se objasni so nemaweto dovolno finansii za nabavka ili pretplata na stru~na i nau~na literatura, kako i nedovolno koristewe na mreà.
Godina period. knigi drugo el. izv. vkupno 1999 294 63 78 8 443 2000 358 121 26 , 505 2001 319 102 30 1 452 2002 432 100 45 1 578 2003 262 110 19 3 394 2004 323 105 26 , 454 2005 113 34 18 , 165 2006 268 60 8 6 342 2007 213 51 11 6 281 2008 293 37 25 6 361 vkupno 2875 783 286 31 3975
T. 4. Broj na citirani referencii vo periodot 1999-2008
53
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Zaklu~ok Od rezultatite na analizata moè da se dobijat slednive informacii: - Spisanieto ja obrabotuva nau~nata oblast Hemija i se {to e vo vrska so nea (teorija, tehnologija i inènerstvo, nastava), - Spisanieto ima tendencii da dobie me|unarodno priznanie i impakt-faktor od oblasta Hemija (statiite se na angliski jazik; ima ureduva~ki odbor so me|unarodno priznati nau~nici i vneseno e vo Thomson Reuters Products indeksiraweto; avtorite se od razli~ni dràvi i institucii; kako avtori se javuvaat i dva ~lena na Makedonskata Akademija na Naukite), - Postoi vrska i sorabotka me|u avtorite (avtorite se od razli~ni dràvi i nau~ni institucii, najgolem del od statiite se napi{ani od tri avtora, a naj~esto vo grupata avtori na edna statija se avtori od razli~ni instituti), - Od izbroenite ilustracii najmnogubrojni se grafikonite i tabelite (karakteristika za edno nau~no spisanie). - Od naslovite na statiite moè da se oceni disciplinata {to ja obrabotuva statijata. - Od citiranite referencii preovladuvaat periodi~nite publikacii kako izvor na podatoci (periodi~nite publikacii gi iznesuvaat najsveìte nau~ni podatoci), Ova e samo eden primer za toa kako moè da se upotrebat metodite od bibliometrijata za ocenka na edno periodi~no spisanie.
54
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Bibliometric analysis for a scholarly journal

Milena Bojadziska, Univ. St. Cirilus and Methodius, Faculty of technology and metallurgy, library, Skopje, Republic of Macedonia
Abstract In this paper is presented quantitative analysis of scholarly journal Macedonian Journal of Chemistry and Chemical Engineering for the last ten years. Authors and citations are analysed. The conclusion is that the topic of this journal is chemistry and chemistry engineering. The journal has international character, there is collaboration between authors of different countries and institutions. All papers of the journal are illustrated and periodical publications are more used as a source of information.
Key words: Bibliometrics, analysis, scholarly journal, Chemistry, Chemical Engineering
Bibliografija:
Bibliometrics-Wikipedia (2009). Simnato na 22.06.2009 od mreà http://en.wikipedia.org./wiki/Bibliometrics Bizjak, Breda (2007). Nekaj moznosti bibliometrijske analize casopisa OZ 1998-2006, Organizacija Znanja, 12(3), 109-118 Koehler, Wallace and others. (2000) "A bibliometric analysis of select information science print and electronic journals in the 1990s". Information Research, 6 (1) Available at: http://InformationR.net/ir/6-1/paper88.html Macedonian journal of chemistry and chemical engineering (1998-2008)
55
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 023.4
ZVAWATA VO BIBLIOTE^NATA DEJNOST POTTIK ZA USOVR[UVAWE I KONKRETEN PRIDONES VO UNAPREDUVAWETO NA BIBLIOTE^NATA DEJNOST
D-r Nikol~e Veqanovski Bibliotekar sovetnik
Ako izborot vo zvawe vi{ bibliotekar e pottik za bibliotekarot kon sopstveno usovr{uvawe, so izborot vo zvawe bibliotekar-sovetnik,bibliotekarot dobil visok stepen na stru~nost vo pove}e procesi od bibliote~nata dejnost i so svoeto pove}egodi{no iskustvo dobil visok stepen na znaewe za razvojot na bibliotekarstvoto vo minatoto i vo sega{nosta, so podgotvenost za konkreten pridones vo usovr{uvawe na rabotata, so prifa}awe na site moderni svetski trendovi vo bibliotekarstvoto. Ovde ve}e ne ja gledame ambicijata na bibliotekarot koj stanal vi{ bibliotekar. Ovde go gledame entuzijazmot na bibliotekarot koj dal i dava konkreten pridones od posebno zna~ewe za unapreduvawe na bibliotekarstvoto vgraduvaj}i se sebesi vo bibliote~nata rabota, a so toa gledaj}i se sebesi kako bibliotekar koj imal svoja misija i ìvotna opredelba. Zabuni vo apliciraweto za izbor vo zvawe vo bibliote~nata dejnost Vo bibliote~nata dejnost bibliotekarite apliciraat do Recenzionata komisija za izbor i preizbor vo stru~ni zvawa vo oblasta na bibliote~nata dejnost pri Ministerstvoto za kultura za stru~nite zvawa vi{ bibliotekar i bibliotekarsovetnik, spored odredbite od ~lenovite 47 i 48 od Zakonot za bibliotekite (Slu`ben vesnik na Republika Makedonija br. 66/04 i 89/08). Spored ovoj Zakon, uslovite ili stavovite od odredbite na ~lenovite 47 i 48 treba da bidat ispolneti od kandidatite kumulativno. Najgolemata zabuna kaj aplikantite za izbor vo zvawe vi{ bibliotekar ili bibliotekar-sovetnik e stavot (1) od ~lenovite 47 i 48, vo koi stoi: Vo zvaweto vi{ bibliotekar moè da bide izbrano lice koe ima zavr{eno magisterski studii od soodvetnata oblast i tri godini rabota kako bibliotekar ili deset godini rabota kako bibliotekar i Vo zvaweto bibliotekar-sovetnik moè da bide izbrano lice koe ima doktorat na nauki od soodvetnata oblast i tri godini rabota kako vi{ bibliotekar ili deset godini rabota kako vi{ bibliotekar. Vo {to se sostoi zabunata kaj aplikantot? Koga zboruvame za aplikant {to zavr{il magisterski ili doktorski studii, toj sekako deka moèl da koristi delovi od svojot magisterski trud ili doktorska disertacija da gi objavuva kako trudovi vo stru~ni spisanija od oblasta na bibliotekarstvoto, koi bi trebalo da se smetaat i se od zna~ewe za unapreduvawe na bibliote~nata dejnost. No, vo ~lenovite 47 i 48, stavot (2) ne veli trudovi tuku: 56
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
objaveni i realizirani stru~ni proekti od zna~ewe za unapreduvawe na bibliote~nata dejnost, {to od druga strana, pak, ne zna~i deka aplikantot treba da ima samo teoretsko znaewe, koe do apliciraweto ne uspeal da go primeni ili da go realizira na nekoj na~in vo svojata rabota, vo svojot Oddel i/ili Biblioteka i/ili na nivo na bibliotekite i bibliote~nata dejnost vo Makedonija i po{iroko. [to se odnesuva do izborot na aplikantot vo zvawe bibliotekar-sovetnik vo ~len 48 stav (2) e posebno naglaseno deka objavenite i realizirani stru~ni proekti treba da bidat istaknati objaveni i realizirani stru~ni proekti i ne samo od zna~ewe, tuku od posebno zna~ewe za bibliote~nata dejnost. Toa podrazbira: aplikantot so svoite izvonredni zalagawa vo rabotata da pokaàl konkreten napredok vo svojot Oddel i Biblioteka, {to isto taka e prepoznato i prifateno vo bibliotekite vo Makedonija i po{iroko. Zna~i, stavot (3) od ^len 47: sposobnost za samostojno organizirawe na stru~nata rabota, a posebno stavot (3) od ^len 48: visok stepen na samostojnost vo organiziraweto na stru~nata rabota, dava do znaewe deka aplikantot treba da gi vladee pove}eto sovremeni procesi vo bibliote~nata rabota. Titulite vo odnos na izborot vo zvawe vi{ bibliotekar i bibliotekar-sovetnik Steknuvaweto so titulite magister i doktor na nauki od potesnoto nau~no podra~je na bibliote~nata dejnost ne mora da zna~at dobivawe, odnosno izbor vo zvawe vi{ bibliotekar i bibliotekar-sovetnik po avtomatizam. So steknuvaweto na bibliotekarot so titulite magister i doktor na nauki samo se namaluva vremeto uslov za barawe zvawe. Taka, bibliotekarot mesto da ~eka 10 godini za da go ispolni prviot uslov za barawe da bide izbran vo zvawe vi{ bibliotekar, toj uslovot go ispolnuva so 3 godini. Istoto vaì i za vi{iot bibliotekar, koj namesto da ~eka u{te deset godini, uslovot go ispolnuva so napolneti tri godini. Me|utoa, ispolnuvaweto na prviot uslov, odnosno stavot (1) od ~lenovite 47 i 48 od spomenatiot Zakon za bibliote~nata dejnost, so steknuvawe titula ne zna~i deka istovremeno aplikantot treba da bide izbran vo zvawe vi{ bibliotekar ili bibliotekarsovetnik. Zabunata na aplikantot nastanuva poradi toa {to toj smeta deka paralelno objavil i pove}e trudovi izvadoci od temata na svojot magisterski trud ili doktorska disertacija {to, spored aplikantot, se razbira deka pridonesuvaat za unapreduvawe na bibliote~nata dejnost. Me|utoa, vo stavot (2) od ~lenovite 47 i 48 stanuva zbor za objaveni i realizirani stru~ni proekti od zna~ewe i istaknati objaveni i realizirani stru~ni proekti od posebno zna~ewe za bibliote~nata dejnost. Toga{ {to pretstavuvaat magisterskiot trud i doktorskata disertacija vo odnos na izborot vo zvawe vo bibliote~nata dejnost? Ako magisterskiot trud zaedno so site pottemi {to gi sodrì e eden objaven i realiziran proekt od zna~ewe za unapreduvawe na bibliote~nata dejnost, toga{ doktorskata disertacija so site pottemi e eden objaven i realiziran proekt od 57
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
posebno zna~ewe za unapreduvawe na bibliote~nata dejnost. Ottuka, spored golemoto zna~ewe na edniot i drugiot trud, aplikantot go skratuva vremeto za ispolnuvawe na uslovot za barawe izbor vo zvawe vi{ bibliotekar ili bibliotekar-sovetnik za sedum (7) godini. Me|utoa, i pokraj golemoto zna~ewe na ovie trudovi, tie se samo eden realiziran proekt {to ne zna~i deka e dovolen za izbor vo zvawe. Drugite realizirani proekti i pokraj toa {to moàt da bidat mnogu pomali, sepak ja pokaùvaat podgotvenosta i sposobnosta na bibliotekarot i vi{iot bibliotekar da gi izvr{uvaat pove}eto stru~ni raboti vo bibliote~nata rabota, kako i podgotvenosta za prifa}awe na sovremenite bibliote~ni procesi. Kako potvrda za pogore kaànoto, bi go zel najnoviot primer na 10-te magistri po bibliotekarstvo, koi na 9-ti noemvri 2009 godina go imaa svojot zavr{en ispit, odnosno odbranata na svojot magisterski trud. Ova e za prv pat vo istorijata na bibliotekarstvoto vo Makedonija oficijalno da se posetuvaat postdiplomski studii po bibliotekarstvo. Ovie studii bea vo ramki na Bolowskata deklaracija za postdiplomskite studii, a predavawata i polagawata se odrùvaa vo Zadar, Ohrid, Skopje, Pri{tina i Qubqana. Najverojatno zatoa {to studiite se odrùvaa za prv pat, be{e prekr{ena starosnata granica od 35 godini i postdiplomskite studii gi posetuvaa i uspe{no gi zavr{ija moi kolegi so polni 40 i 50 godini, odnosno so iskustvo vo bibliotekarstvoto od okolu 20 godini i mladi kolegi do 30 godini, koi ili nemale ili imale dve, tri ili nekolku godini iskustvo vo bibliotekarstvoto. Pove}eto od pomladite kolegi se u{te ja nemaat dobieno licencata za osnovnata stru~na katalo{ka obrabotka na monografskite publikacii COBISS 2/ Katalogizacija, a dvajca i voop{to ne go posetuvale kursot, a sepak dobija titula magister po bibliotekarstvo po 2 godini od zapi{uvaweto. Koga bi ja zanemarile nivnata stru~na podgotvenost, tie u{te utre, so ispolnuvaweto na prviot uslov, stav (1) od 'len 47 od Zakonot za bibliote~nata dejnost moè da bidat izbrani vo zvawe vi{ bibliotekar, a po u{te samo 3 sledni godini, vo koi imaat dobri izgledi da doktoriraat, so ispolnuvawe na prviot uslov, stav (1) od 'len 48, bi bile izbrani vo zvawe bibliotekar-sovetnik. Se razbira, ovde smetame na izvadocite od nivnite temi publikuvani vo bibliote~nite spisanija i gi zemame zdravo za gotovo kako golem napredok vo bibliotekarstvoto. Zna~i, za samo nekolku godini bi go dobile najvisokoto zvawe vo bibliotekarstvoto. Se razbira deka ne bi moèle da go porekneme golemiot kapacitet i na pomladite kolegi za istraùva~ka i nau~no-istra~uva~ka rabota, no ne smeeme da go potcenuvame iskustvoto na postarite kolegi koi, isto taka, magistriraa i sekako deka }e doktoriraat zatoa {to tie gi obu~uvaat pomladite magistri i im gi dodeluvaat licencite za stru~nite raboti, a samite tie }e bidat izbrani vo zvawe bibliotekar-sovetnik so rabotno iskustvo od 20, 25 ili 30 godini. Istoto vaì i za preostanatite postari i, voop{to, kolegi koi imaat samo rabotno iskustvo od nad 10 godini kako bibliotekari i u{te najmalku 10 godini kako vi{i bibliotekari do dobivaweto na zvawe bibliotekar-sovetnik zatoa {to ne dobile titula magister ili doktor na nauki.
58
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Ottuka sledi deka titulata magister i/ili doktor po bibliote~ni nauki kako ispolnet prv uslov spored Zakonot, kako i nivnite trudovi, sekako najgolemiot del izvadoci od nivnite temi moè da se zemat samo kako eden golem zna~aen proekt i zatoa aplikantite }e moraat da imaat objaveno i realizirano i pove}e drugi razli~ni pomali i pogolemi proekti od nivnata prakti~na stru~na rabota zaradi konkreten napredok vo svoite oddeli, vo Bibliotekata i po{iroko za da moè da si go zasluàt zvaweto vi{ bibliotekar ili bibliotekar-sovetnik na rabotnoto mesto, kako teoretski, taka i prakti~no. Sporedeno so titulite vo obrazovanieto i naukata, zvaweto bibliotekarsovetnik ne e nitu doktor na nauki, nitu vonreden profesor, tuku profesor {to se usovr{il za pove}e procesi vo bibliote~nata dejnost. Zna~eweto na kratkata biografija (CV) i intervjuto vo pogled na aplicirawe za izbor vo zvawe vi{ bibliotekar i bibliotekar-sovetnik Denes, vo svetot pi{uvaweto na kratkata biografija ili CV-to (Curriculum Vitae) ili Resume e usovr{eno do tolkava mera, {to za toa se pi{uvaat i celi knigi. Da se aplicira za izbor vo zvawe vi{ bibliotekar i bibliotekar-sovetnik, a pritoa da ne se znae kako treba da izgleda kratkata biografija, odnosno {to da se potencira vo nea, zna~i aplikantot da bide staven vo nezgodna situacija na neznaewe, a isto taka i na odbivawe. Sega malku }e zboruvam od moeto li~no iskustvo kako pretsedatel na Recenzionata komisija za izbor i preizbor na zvawa vo bibliote~nata dejnost pri Ministerstvoto za kultura na R. Makedonija. Aplikacijata, odnosno prijavata za izbor vo zvawe vi{ bibliotekar i bibliotekar-sovetnik se sostoi od kratka biografija vo koja se naveduvaat pokraj imeto i prezimeto i adresata, rabotnoto iskustvo, obrazovanieto, rabotilnici i rabotilnici za usovr{uvawe vo rabotata, konferencii, seminari i stru~ni i nau~ni prestoi vo stranstvo, lista na u~estvo vo proekti, kako i lista na objaveni i neobjaveni trudovi. Isto taka se pi{uva za ~lenstvo vo organizacii, hobi i sl. Sekako deka postojat i drugi ne{ta {to vleguvaat vo kratkata biografija, no seto ova treba da bide dovolno slikovito navedeno za Recenzionata komisija da ne mora da traga po odredeni podatoci niz preostanatite priloèni dokumenti. Vo baraweto za izbor vo zvawe bibliotekar-sovetnik, aplikantot ne smee da si dozvoli da napi{e samo deka e vraboten vo bibliotekata i tolku. Kade e dvièweto vo rabotata? Kade e pridonesot vo taa rabota? Kade }e gi vidime ambiciite i entuzijazmot na aplikantot? Ako zgora nad toa vo rabotnoto iskustvo pi{uva za svoeto obrazovanie, se razbira, sakaj}i da go naglasi, toga{ Recenzionata komisija e napolno zbuneta od neznaeweto na aplikantot. Vo drug slu~aj, pak, povtorno vo barawe za izbor vo bibliotekar-sovetnik, napolno nedostasuva godina na vrabotuvawe i godina na dobivawe zvawe vi{ bibliotekar, a da ne zboruvame za rabotnoto iskustvo, nego treba da go barame od nekade navedeni proekti i izlo`bi ili vo drugi priloèni
59
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
dokumenti. Vo barawe za izbor vo vi{ bibliotekar, pod naslov aktivnosti, ednopodrugo, oddeleni so zapirka, se navedeni site mo`ni proekti i aktivnosti bez posebno naglasuvawe i sli~no, a celata aplikacija, bez priloèni drugi dokumenti, e necela stranica i pol. [to se odnesuva do odnosot na aplikantot pri intervjuto, odnosno razgovorot so Recenzionata komisija, aplikantot e viknat na razgovor, vleguva, sednuva i bez voop{to ne{to da bide pra{an, veli: sakam da kaàm deka ova e najblagorodnata Komisija za izbor vo zvawa dosega... Na krajot od razgovorot koga aplikantot e zamolen da ja ostavi Komisijata nasamo, toj ostanuva da sedi i ponatamu u{te nekolku minuti, nebare e zbunet od razgovorot... Sepak, aplikantite treba da pokaàt, bez ogled dali li~no ja cenat Recenzionata komisija ili ne, eden respekt, kultura i skromnost na podnositel na barawe za izbor vo zvawe bidej}i sekoe sprotivno odnesuvawe e na {teta na ~ove~koto odnesuvawe i bibliotekarstvoto. Smetam deka ova moe iskustvo }e im pomogne na site idni aplikanti vo nivnoto barawe za izbor vo zvawe vo bibliote~nata dejnost i nema da gi razo~ara vo nivnite o~ekuvawa.
ZVAWATA VO BIBLIOTE^NATA DEJNOST POTTIK ZA USOVR[UVAWE I KONKRETEN PRIDONES VO UNAPREDUVAWETO NA BIBLIOTE^NATA DEJNOST
Ako izborot vo zvawe vi{ bibliotekar e pottik za bibliotekarot kon sopstveno usovr{uvawe, so izborot vo zvawe bibliotekar-sovetnik, bibliotekarot dobil visok stepen na stru~nost vo pove}e procesi od bibliote~nata dejnost i e sekoga{ podgotven da gi prifati svetskite trendovi vo bibliotekarstvoto. Ako vo vi{iot bibliotekar gledame ambiciozna li~nost, vo bibliotekarot-sovetnik nie mora da go prepoznaeme negoviot entuzijazam {to dal i dava konkreten pridones vo unapreduvawe na bibliotekarstvoto. Glavnata zabuna na aplikantot koga bara izbor vo zvawe vi{ bibliotekar ili bibliotekar-sovetnik e vo pogre{noto tolkuvawe na odbranetiot magisterski trud ili doktorska disertacija vo potesnoto podra~je na bibliotekarstvoto, deka so niv po avtomatizam se dobivaat prethodno spomenatite bibliote~ni zvawa, od druga strana, pak, zaboravaj}i na potrebnite profesionalni znaewa i stru~nost vo rabotata neophodni za konkreten pridones vo unapreduvaweto na rabotata vo svojot Oddel, Bibliotekata i bibliotekarstvoto. Isto taka, aplikantot mora da obrne vnimanie na ve{toto pi{uvawe na svojata kratka biografija ili CV (Curriculum vitae, Resume) za da moè Recenzionata komisija da ima celosna slika za profesionalnoto znaewe na aplikantot i za kapacitetot za negovo ponatamo{no profesionalno usovr{uvawe, isto kako i za negoviot konkreten pridones vo unapreduvawe na bibliotekarstvoto. 60
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
TITLES OF PROFESSION IN LIBRARIANSHIP STIMULUS FOR PROFESSIONAL IMPROVEMENT AND CONCRETE CONTRIBUTION TO THE ADVANCEMENT IN LIBRARIANSHIP
If the promotion to the title of advanced librarian is a stimulus for the librarian in his professional improvement, with the promotion to the title of library consultant, the librarian acquired high degree of expertise in the most of the library processes being ever ready to accept the world trends in librarianship. If in the advanced librarian we see an ambitious person, in the library consultant we must recognize ones enthusiasm who gives a concrete contribution to the advancement of librarianship. The main confusion of the applicant when applying for promotion to the title of advanced librarian or library consultant is his taking the defense of the Master thesis or the doctoral dissertation in the narrower field of librarianship as a means of acquiring the before mentioned library titles of profession at the same time forgetting on the needed professional skills for concrete contribution to the advancement of the work in his library department, Library and librarianship. Also, the applicant must pay attention to skillfully writing a short biography or CV (Curriculum vitae or Resume), so that the Review Commission will have overall picture of the applicants professional knowledge, capacity of further professional improvement, as well as his concrete contribution to the advancement in librarianship.
61
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 02(091)
ZAÊTOCI NA BIBLIOTEKARSTVOTO KAKO VISOKO VREDNA, NEZAMENLIVA I UNIVERZALNA PRIDOBIVKA NA KULTURATA

Suzana Kotov~evska, vi{ bibliotekar
Razlikite pome|u bibliotekite, muzeite i arhivite - instituciite na pameteweto vo tekot na istorijata ne bile mnogu zna~ajni, zabele`livi i jasni. Najstarite poznati biblioteki vo istorijata vsu{nost bile arhivite. Toa {to ~esto se narekuvalo biblioteka na hramot ili biblioteka na palatata, vsu{nost pretstavuvale zbirki na tekstovi (so klinesto pismo obi~no pretstaveno na plo~ki) {to gi dokumentirale slu`benite verski aktivnosti od sudskata palata. Duri podocna, zbirkite na drugite vidovi tekstovi se narekuvaat muzei poradi toa {to zgradite bile podignuvani vo ~est na muzite. Na golemata Aleksandriska biblioteka, na primer, i bilo dadeno imeto Muzeon - hram posveten na muzite. Prakti~no, mnogu mali ili nezna~itelni bile razlikite pome|u bibliotekite i muzeite se do raniot moderen period koga razvojot na tipografskiot pe~at dovede do drasti~no zgolemuvawe na koli~estvoto na raspolo`livi tekstovi, od koga tie se izdvojuvaat od zbirkite na objekti, a bibliotekite po~nuvaat da se razlikuvaat od muzeite. Praktikata na izdvojuvawe na slu`benite zapisi od drugite vidovi dokumenti e nastanata re~isi vo isto vreme razvivaj}i se od racionalnata birokratizacija na vlasta. Neslu~ajno drevnite narodi mu davale tolku golemo zna~ewe i sodrìna na poimot biblioteka. Vladetelite, osnova~i na bibliotekite im pridavale posebno vnimanie i vodele seriozna grià za bibliote~niot fond {tto se formiral vo tekot na dolgiot vremenski period. Hramovite na knigata pretstavuvale gordost za vladetelite i tie duri se natprevaruvale vo taa zna~ajna oblast. Postoelo ogromno soperni{tvo pome|u vladetelite vo toa vreme koj }e izgradi poubava biblioteka i ~ija biblioteka }e bide pobogata so vreden knièven fond. Zaradi toa, za{titata na knigata i na knièvnoto bogatstvo zazema centralno mesto vo dejnosta na bibliotekite. Najstarite ostatoci od bibliotekite pronajdeni se za vreme na arheolo{kite istraùvawa vo Mesopotamija (Ur, Nipur, Laga{, Ninive) kako zbirki na glineni plo~i i svitoci napi{ani (ispi{ani) so klinesto pismo. Bibliotekata kako arhitektonski objekt postoela i vo periodot na antikata vo helenskite, helenisti~kite i rimskite gradovi, za {to postojat i golem broj svedo{tva vo pi{anata dokumentacija. Najstari gradbi na bibliotekite (postojat samo temeli i arhitektonski fragmenti) se nao|aat na Ur (Dublal-mah), koi datiraat od III milenium p.n.e., vo Pergam od II ili II milenium p.n.e., vo Efes od 107 godina. Efeskata biblioteka imala centralen hol so povr{ina od 120 m2 i yidni polici na koi bile smesteni svitocite na rakopisite. 62
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Ostatoci od rimskite gradbi od III vek se nao|aat vo Timgad vo Alìr. Po~nuvaj}i od IV vek mesto svitocite se pojavuvaat povrzani (podvrzani) knigi so listovi (codex); nivniot pravoagolen oblik bil usloven od tehni~kite uredi i mebelot (pultovi, polici) {to bile karakteristi~ni za toa vreme. Bibliotekite niz epohite neprekinato se menuvaat i se zbogatuvaat so novi sodrìni, so novi konstruktivni re{enija, so novi stilski karakteristiki {to simboliziraat opredeleni epohi. Sekoja epoha ostava neizbri{livi tragi vo nivnata arhitektonska kompozicija, vo nivniot oblik i vo bogatata dekoracija na enterierot. Novite promeni sekoga{ bile vo funkcija na zgolemenite barawa od bibliotekite i nivnata funkcionalnost, koja bila vo korelacija so neprekinatiot porast na kni`nite fondovi, zbirkite na knigi, na~inot na nivnoto smestuvawe, manipulirawe so konsekvenciite na funkcionalnata organizacija i na konstruktivnite re{enija. Civilizacijata nastanala vo Egipet i Mesopotamija i to~no na tie mesta gi nao|ame najranite primeri na nejzinite glavni karakteristiki pi{uvaweto. Ispi{anite glineni tablici {to nastanale malku pred 3000 godina p.n.e., se pronajdeni me|u arheolo{kite ostatoci na Sumerite, mo{ne nadaren narod koj ìveel na jugot na Mesopotamija. So isklu~ok na Egipet, kade {to ne moème da ja sledime istorijata na nivnoto pismo (zaradi materijalot papirusot {to bil podloèn na propa|awe), glinenite tablici se koristele i vo Sirija, Mala Azija, Persija, duri i na Krit. Glinenite tablici na Bliskiot Istok se koristele pove}e od dva i pol mileniumi, a vo nekoi kraevi i do po~etokot na hristijanskiot period, dodeka kone~no ne im go otstapile mestoto na novite pozgodni re{enija. Denes arheolozite nao|aat glineni tablici vo grupi, ponekoga{ vo impozantna brojka od pove}e iljadi par~iwa so razli~na tematika (pi{uvaweto na po~etokot po~nalo kako primitiven oblik na knigovodstvo). Na glinenite tablici na koi bilo pi{uvano so kuneiformno-klinesto pismo, vo najgolem del bile pretstavuvani dokumenti so opredelena tematika: presmetki, isporaki, priznanici, inventardi, potvrdi za zaemi, bra~ni dogovori, dogovori za razvod, sudski presudi itn. Tie na nekoj na~in se ~uvale so cel da se koristat kako dosieja, odnosno kako arhivi. Ponekoga{, no mnogu retko se nao|ale zapisi {to bile izraz na umstvena aktivnost. Zapisite bile dijapazon od ednostaven materijal za podu~uvawe do kreativna literatura {to se pojavile mnogu rano. Vo blizina na Nipur, vo ju`na Mesopotamija, na primer, iskopuvawata na svetlosta na denot iznesle grupa tablici, od sredinata na III milenium p.n.e., na koi bile vreàni spisoci so geografski nazivi, imiwa na bogovi, nazivi na zanimawa, ve`bi za u~ewe na pi{uvawe i eden broj himni. Mnogu e verojatno tie da se del od zbirkata {to i pripa|ala na pi{uva~kata {kola, moèbi vo ramkite na hramot, zbirki na dela {to se drèle pri raka za sekojdnevno konsultirawe: so drugi zborovi, na nejzinata biblioteka.1
1) Lionel Kason (2004) Biblioteke starog sveta, Beograd, Klio, str. 11
63
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Za polesno snao|awe so mno{tvoto tablici, pisarite od drevniot Bliski Istok podgotvuvale katalozi na svoite fondovi, isto taka, ispi{ani na glineni plo~i. Pome|u tablicite pronajdeni vo Nipur, imalo dve {to datirale od 2000 g. p.n.e., na koi bile ispi{ani popisite na sumerskite knièvni dela razni mitovi, taà~ki himni. Na edna zna~itelno podolga plo~ka bile ispi{ani 68 naslovi, a na drugata 62. O~igledno e deka i dvete se odnesuvale na ista zbirka bidej}i i na dvete se pojavuvale 43 isti naslovi. Najverojatno stanuva zbor za dve grupi tablici za opredelena oblast vo koi e izvr{ena revizija na delata napraveni vo razli~ni vremenski periodi. Toa govori za eden zna~aen ~ekor kon po~nuvawe na procesot neophoden za sistematizirawe na zbirkite. Slednite dva logi~ni ~ekora bile naso~eni kon podobruvawe na katalogizacijata i kon dodavaweto bele{ki za identifikacija vo tablicite. Ovie zna~ajni ~ekori vremenski moème da gi locirame najdocna vo XIII vek p.n.e., kako {to toa najdobro moème da go identifikuvame vo sodrìnata na naodite od Hatu{a. Za ilustracija, Hatu{a pretstavuva drevna naselba locirana na 200 km jugoisto~no od Ankara. Vo Hatu{a, prestolnina na carstvoto na Hetitite od XVIII do XIII vek p.n.e., bile otkrieni golem broj tablici {to poteknuvale od kralskata palata. Pokraj pogolemiot broj tablici, otkrieni se i zna~itelen broj tablici {to sodràt razli~ni tekstovi, od prozai~ni prira~nici od hetitski verzii na sumerskite i vavilonskite epovi. Na nekoi od niv, na krajot od tekstot ili na zadnata stranica, kako dodatok imalo nekolku redovi {to go identifikuvale tekstot. Toa e identi~no so dene{nite naslovni stranici i koi se narekuvaat kolofon. Korenite na ovoj termin gi nao|ame vo gr~kiot zbor kolophon, zavr{na (krajna) postapka {to se odnesuva na anti~kata praktika na krajot da se vnesuvaat podatoci za deloto (za razlika od denes koga toa se stava na naslovnata stranica). Sekoj kolofon po~nuva so brojot na tablicata na koja e napi{an. Toa bilo od presudno zna~ewe bidej}i za nekoj dela bilo potreben pogolem broj tablici {to se ispi{uvale od dvete strani so mnogu sitni bukvi. Toa bilo potrebno bidej}i tablicite se ~uvale podredeni edna vrz druga, {to davalo mo`nost za nivno pogre{no redewe ili gubewe. Na tablicite bile ispi{ani imiwata na pisarite {to bile vklu~eni vo popravkite /korekciite/ na tekstovite na o{tetenite tablici. Kolofonite vo golema mera im pomagale na korisnicite na zbirkite bidej}i so nivnata sodrìna ~itatelite gi utvrduvale sodrìnata na tablicite i delot na trudot koj bil pretstaven na nivnite strani. Nesomneno ova zna~ajno otkritie vo Hatu{a frla nova svetlina vrz napredokot {to bil postignat so primenata na katalozite vo odnos na ednostavnite popisi karakteristi~ni za otkritijata vo Nipur i anti~ka Ebla vo Sirija, kade {to bile iskopani okolu 2000 tablici vo periodot pome|u 2300 i 2250 g. p.n.e., koga ja zapalile osvojuva~ite. Isto taka i pome|u ovie tablici se nao|ale okolu {eesetina na koi bile zapi{ani zborovi na sumerskiot jazik nazivi na zanimawa, geografski nazivi, imiwa na ptici, imiwa na ribi itn. Na dvaeset i osum tablici bile ispi{ani dvojazi~ni spisoci na zborovi, paralelno na sumerski i na eblantski jazik. Isto 64
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
taka, bile otkrieni i dve tablici duplikati na koi bil ispi{an tekst na eden sumitski mit i drugi tablici, {to govori deka toa bila rabotna biblioteka na kralskiot pisar. Vrednosta na otkritieto vo Hatu{a vo kontekst na otkrivaweto na prapo~etocite na bibliotekarskoto rabotewe ja nadopolnuvaat i nizite na tablici (najverojatno od XIII vek p.n.e.) so detalno ispi{ani bibliografski zapisi. Sekoj zapis po~nuva so davawe informacii za vkupniot broj tablici {to gi opfa}a opredeleno delo, a od naslovite moè da se identifikuva deloto. Naslovot e prezentiran ili na prviot red na deloto ili ima krajno sublimiran prikaz na negovata sodrìna. Isto taka na niv bilo ozna~eno dali tablicata go pretstavuva krajot na deloto ili ne. Zna~ajno e i toa {to ponekoga{ vo zapisot se naveduvalo i imeto na avtorot ili se prezentirani drugi korisni informacii neophodni za polesno i pofunkcionalno koristewe od strana na ~itatelite. Zna~ajno e da se potenciraat u{te nekolku podatoci za aùrniot pristap i za profesionalniot odnos na lu|eto {to bile zadolèni da go organiziraat funkcioniraweto na ovie biblioteki vo ranata faza na nivniot razvoj. Tie davale i informacii za tablicite {to nedostasuvaat, izvestuvawa za razmestenosta na tablicite, za na~inot na nivnata postavenost (vertikalno horizontalno). Kolofonite ispi{ani na tablicite pretstavuvaat zapisi katalo{ki opis na tablicata. Vo su{tina, od prakti~na gledna to~ka site dela {to bile popi{ani vo kolofonot bile vo vrska so religijata: rituali za mnoèstvo na situacii, od izveduvawe na za{titni baja~ki za generalite {to ja predvodele vojskata vo borba, do re{avawe na familijarnite kavgi, tolkuvawe na pretskaùvawata i taka natamu2. Podredenosta i katalogizacijata na tablicite pretstavuvale isklu~itelno vreden i neophoden pomo{en alat {to imal samo eden nedostatok azbu~na podredenost na katalo{kite zapisi ne{to {to }e se pojavi po iljada i petstotini godini podocna. Isto taka, kako nedostatok moème da go potencirame i nepostoeweto naznaki za fizi~koto mesto na koe bile smesteni tablicite. No i pokraj site nedostatoci na ovoj model (sepak toa ne se nedostatoci vo vistinska smisla na zborot vo toa vreme), bez somnenie toj pretstavuva zna~aen i revolucioneren ~ekor napred vo odnos na prostoto (ednostavno) nabrojuvawe na naslovite na tablicite karakteristi~ni za otkritijata od Nipur i delumno od Ebla vo Sirija. Zna~ajno e {to po~nalo vo eden kontinuitet da se prodlabo~uva i da se zbogatuva bibliote~noto rabotewe vo vekovite {to }e sledat. Na Bliskiot Istok vo analiziraniov period zbirkite na tablicite se formirale so prepi{uvawe bidej}i ne postoel pazar na knigi. Se u{te vo istorijata ne se poznati imiwata na vladetelite vo Hatu{a i Ebla {to gi formirale kralskite biblioteki. Vo XII vek p.n.e. Tiglat Pilsar I, eden od najgolemite asirski vladeteli (vladeel okolu 40 godini), vo istorijata se spomenuva
2) Ibid : str. 14
65
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
kako osnova~ na biblioteka. Kako dokaz za ova tvrdewe moè da ni posluàt otkritijata od iskopuvaweto na hramot na A{ura (vrhoven asirski bog), vo gradot A{ura, koj pretstavuva verska prestolnina na Asircite. Na otkrienata zbirka i se pripi{uvaat stotina razli~ni dela {to pretstavuvaat samo eden del od negoviot fond formiran vo vremeto na negovoto vladeewe. Isto kako i prethodnite zbirki, samo opredelen broj dela pretstavuvaat ~isto knièvni trudovi, Najgolem del se dela koi se zanimavaat so predznacite, vlijanieto na yvezdite i drugite nebesni tela, pretskaùvawe na idninata so pomo{ na `rtveni ìvotni, prirodni nastani i sli~no. Slednata pogolema grupa se standardni prira~nici spisoci od re~ni~ki tip, spisoci na rastenija, drvja, ìvotni, bogovi, nazivi na mesta, edna tablica za mnoèwe, eden tekst od astronomija3. Isto taka, vo ovaa zbirka pronajdeni se i nekolku himni duri i eden katalog so muzi~ki kompozicii {to bile mo{ne detalni (bile obeleàni i instrumenti so koi se peele muzi~kite kompozicii). Tiglat Pilsar I e prviot vladetel ~ie ime ni e poznato kako osnova~ na biblioteka vo toa vreme, no isto taka u{te eden podocneèn kral na Asirija, Asurbanipal, se spomenuva kako osnova~ na biblioteka, odnosno vistinska, sistematski sobrana bibliote~na zbirka na drevniot Bliski Istok. Negovata zbirka bila nekolkupati pogolema od prethodno otkrienite zbirki i nejzinata golemina }e bide nadminata vo slednite tri i pol veka. Asurbanipal, koj vladeel re~isi polovina vek (668 627 g. p.n.e.) bil mo{ne pismen i se gordeel so toa bidej}i nikoj od prethodnite kralevi ne ja sogledal taa ume{nost. Vo vtorata polovina na XIX vek, vo urnatinite na kralskata palata vo Niniva, britanskite arheolozi otkrija vistinsko bogatstvo vo koe spa|ale stotina primeroci so razli~ni stru~ni tekstovi, pronajden e poznatiot Ep za Gilgame{, Ep za Postajna i golem broj od najzna~ajnite dela na drevnata bliskoisto~na knièvnost. Kolofonite nesomneno upatuvaat na vladetelot Asurbanipal, odnosno na Palatata na Asurbanipal, kralot na svetot, kralot na Asirija. Spored analizata na sodrìnata na tablicite, moème da konstatirame deka bibliotekata e formirana zaradi kralsko promisluvawe. Taa pretstavuvala kralska privatna zbirka bidej}i kako {to istaknavme prethodno, kralot bil eden od retkite vladeteli {to znael da ~ita i da pi{uva so klinesto pismo. Bibliote~nata gra|a na nekoj na~in e identi~na so bibliote~nata gra|a od zbirkata na Tiglata - Pilsar. Vo najgolem broj ja sostavuvaat tekstovi vo vrska so pretskaùvaweto na idninata. Slednata golema grupa se tekstovite od tehni~ka priroda vo vrska so religijata i magijata rituali, baewa, molitvi za bo`ja pomo{. Potoa doa|a grupata so u~ili{ni tekstovi spisoci na zborovi i nazivi, re~nici za preveduvawe od sumerski na akadski. Tablicite so knièvni tekstovi, kako {to e denes tolku cenetiot Ep za Gilgame{, bile srazmerno malku. Se procenuva deka Asurbanipalovata biblioteka imala okolu 1500 naslovi: bidej}i pove}eto postoele vo pove}e primeroci, i do {est, vkupniot broj tablici bil mnogu pogolem.4
3) Ibid : str. 16; 4) Ibid : str. 18
66
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Del od ova neprocenlivo bogatstvo Asurbanipal go donesol od pogolemata kulturna prestolnina Vavilon (od negovite hramovi), gi zel i tablicite od bibliotekata na Tiglata Pilsar, kako {to napravil i so tablicite od privatnite biblioteki. Najgolemite nabavki na tablici za bibliotekata (spored opredeleni pi{ani dokumenti) gi napravil vo periodot pome|u januari i mart vo 747 g. p.n.e., {to se potvrduva i so opredeleni pi{ani hronolo{ki pokazateli. Na ovoj na~in bile nabaveni okolu 2000 tablici i 300 drveni tabli, {to pretstavuva zna~itelna nabavka za toa vreme. Karakteristi~no e {to vo ovoj period se pojavuvaat i drveni tabli {to govori za mo`nosta deka opredeleni bliskoisto~ni zbirki bile pretstavuvani i vo vakov nestandarden oblik. Toa {to bilo napi{ano na ovie tabli bilo zasekoga{ zagubeno, no za istorijata na civilizacijata ostanuva kako zna~itelen podatok ~ii tragi najverojatno vodat kon Vavilon. Isto taka zna~ajno za ovoj period e {to kralot Asurbanipal vostanovil i bezbednosni merki za za{tita na bibliote~niot fond od kra`ba. Novinata se sostoela vo toa {to pregleduvaweto na kralskite tablici od po~etokot do krajot se realiziralo samo vo prisustvo na kralskiot slu`benik. Bibliotekata {to bila smestena vo kralskata palata morala da osmisli i instrumentarium so koj }e se osiguri uredno vra}awe na pozajmenite glineni tablici. Osven drugite bezbednosni merki, kako metod neophoden za eliminirawe na ovoj problem se praktikuvala i zabranata za iznesuvawe na tablicite nadvor od prostoriite na bibliotekata. Bile razraboteni i merki za za{tita na tablicite od o{tetuvawa, so pi{uvawe predupreduvawa, zapla{uvawa so kletvi od site bogovi, odmazda od site bogovi, klasi~ni zapla{uvawa i sli~no. Vinovnici i osomni~eni protiv koi bile nameneti kletvi i zakani vo prv red bile sve{tenicite, pisarite i sli~nite stru~waci {to imale najgolemi kontakti so tablicite. Spored zborovite na eden ugleden astrolog, Asurbanipalovata zbirka bila referenta biblioteka, opremena spored potrebite na prorocite i lu|eto {to se specijalizirale za praktikuvawe na magijata i bile odgovorni za duhovnata sigurnost na kralevite i na drugite va`ni li~nosti. Drugi istraùva~i smetaat deka ovaa biblioteka prvenstveno bila opremena vo soglasnost so potrebite na kralot, za negovo promisluvawe i kaùvawe, so edinstvena cel da donesuva racionalni odluki, da ja proveruva to~nosta na opredeleni citati {to mu gi prezentirale negovite sovetnici koga gi tolkuvale raznite pretskaùvawa. Mesto zaklu~ok, moème da konstatirame deka su{tinata i karakterot na bliskoisto~nite zbirki od analiziraniot period bile determinirani od potrebite na civilizacijata na koja i pripa|ale. Logi~no, so krajot na tie civilizacii, neizbeèn bil i nivniot kraj bidej}i vo sebe ne sodrèle kriti~na masa i plodno seme od koe }e izniknat novi biblioteki so daleku po{iroki horizonti i dostreli od tipot na bibliotekite {to }e se pojavat vo staromakedonskiot, starogr~kiot i rimskiot svet. No sepak nivnoto po~esto mesto vo istoriskite zapisi ne moè da bide zaseneto bidej}i tie gi utvrdile prapo~etocite na ovaa blagorodna disciplina i vredna civilizaciska pridobivka. Vo nivnoto rabotewe gi otkrivame prvite 67
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
neophodni, logi~ni i su{tinski ~ekori vo formiraweto na osnovnite bibliotekarski postapki: identifikacija (i notirawe) na oddelnite dela so pomo{ na davawe naslovi; grupirawe (sistematizacija) na sli~ni dela; izrabotka na katalozi. Isto taka vo niv se pojavile prvite detski bolesti karakteristi~ni za site biblioteki: kra`bi, uni{tuvawa i lo{o rakovodewe so bibliotekarskata gra|a. Egipet kako drug bliskoisto~en civilizaciski centar {to raspolagal so golemi potencijali na spisi (od tehni~ki i knièven karakter) nema {to da im dodade na istorijata na bibliotekite za toj period. Denes za bibliotekite vo Egipet mnogu malku se znae, odnosno znaewata za niv se posredni, mnogu zamagleni i necelosni. Edinstveniot dosega pronajden podatok, napi{an relativno dolgo po traeweto na zlatnoto doba na Egipet pretstavuva pi{uvaweto na gr~kiot istori~ar od I vek p.n.e. Diodor, koj opi{uvaj}i go kompleksot zgradi Ozimandijas kako {to go narekuval faraonot Ramzes II (1279 1213 g. p.n.e.), soop{tuva deka tuka se nao|ala i posvetenata biblioteka. Toj go citira natpisot nad nejziniot vlez - Klinika za du{ata. Nemo`nosta da kaème ne{to pove}e za bibliotekite vo drevniot Egipet proizleguva i od nivnata tradicija da pi{uvaat na papirus mesto na glineni plo~i. Iako ima za~uvani poedine~ni primeroci, nepostoeweto na pogolem kvantum na pi{ani primeroci {to bi bile karakteristi~ni za utvrduvawe na postoeweto na fond na edna biblioteka, ni ja namaluva mo`nosta da izvle~eme precizni i validni zaklu~oci za razvojot na bibliotekite vo drevniot Egipet.
68
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 027.1 (497.751)
Po tragite na edno pismo na Skopskiot mitropolit Josif od 1935 godina
DOMA[NITE BIBLIOTEKI NA TETOVSKITE SVE[TENICI BOGATI SO BOGOSLOVSKI KNIGI, NO I SO DELA NA SVETSKITE KLASICI
Vladimir Ko~oski, vi{ bibliotekar
Blagodarenie na edno pismo na negovoto Visoko Preosve{tenstvo Mitropolitot skopski Gospodin Gospodin Josif od 1 oktomvri 1935 godina so broj 9481/35, upateno do tetovskiot arhierejski namesnik protojerej Jordan T. Popovi}, so koe od nego bara da gi izvesti site parohiski sve{tenici od tetovskata okolija i sekoj od niv da podnese pismen izve{taj za svoite doma{ni biblioteki i pro~itani knigi, dobivame dragoceni podatoci za sostojbata na li~nite biblioteki na sve{tenite lica vo toj period. Od za~uvanata prepiska i dostavenite izve{tai {to se nao|aat vo Dràvniot arhiv na Makedonija (AK-319 /II/3.7.), moè da se konstatira deka re~isi site sve{teni lica vo Tetovsko poseduvale zavidni doma{ni biblioteki za toa vreme i toa ne samo so knigi potrebni za vr{ewe na bogoslu`bata i razni crkovni obredi, tuku i so literatura od sovremenite doma{ni pisateli i svetskite klasici. Svoi izve{tai dostavile osum sve{teni lica. Vo svoeto pismo do Skopskiot mitropolit sve{tenikot Damjan Popovski, toga{ paroh teare~ki, pi{uva deka od negovoto stapuvawe na parohiska slu`ba se trudel da nabavi i da pro~ita knigi od bogoslovska literatura, od koi crpel znaewa i pouki za uspe{no vr{ewe na sve{teni~kiot poziv i dodava deka knigite gi nabavuval so sopstveni pari. Natamu naveduva deka vo tekot na godinata gi ~ital i delata na Tolstoj, Dostoevski, Igo i drugi. Toj, kako {to pi{uva, se trudel da nabavuva knigi najprvin so bogoslu`bena literatura poradi dopolnenie i usovr{uvawe na stru~nite znaewa, a koga }e go postignel toa, kupuval i druga korisna literatura od svetskata knièvnost, na {to vladikata na negoviot izve{taj }e zapi{e pove}e da kupuva i da ~ita knigi so bogoslu`bena sodrìna. Pop Damjan Popovski vo svojot izve{taj do skopskiot vladika se àli deka do nau~no-bogoslovski knigi te{ko se doa|a bidej}i vo "na{ata" literatura i na "na{" jazik malku gi ima i retko se nao|a, a voedno ni otkriva i eden podatok deka osven {to koristi knigi {to gi pozajmuva od svoite kolegi sve{tenici i prijateli, isto taka se sluì i so bibliotekata na osnovnoto u~ili{te "Kralevi} Tomislav"vo Tearce. Vo pismoto do Skopskiot vladika, pop Damjan Popovski otkriva i edna negova sposobnost za sobirawe narodni pesni, prikazni i pogovorki, koi gi ispra}al na pe~atewe. Za àl, nema podatoci koga, kade i dali voop{to se pe~ateni sobranite narodni umotvorbi. Vo lokalniot vesnik "Glas Pologa", toj pi{uva protiv sueverieto, za iskorenuvawe na narodnoto praznoverie i {tetnite obi~ai {to gi zabeleàl me|u narodot. 69
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Protojerej stavrofor Damjan Popovski e roden vo 1911 godina vo Vrutok. Osnovno u~ili{te u~i vo Gostivar i vo Tetovo, a potoa Bogoslovsko u~ili{te zavr{uva vo Prizren. Vo 1930 godina e nazna~en za sve{tenik vo Teare~kata parohija, kade {to }e slu`buva se do 1945 godina. Po zavr{uvaweto na Vtorata svetska vojna e premesten za sve{tenik vo crkvite "Sv. Nikola" i "Sv. Kiril i Metodij" vo Tetovo. @ivotot go zavr{uva kako protojerej-stavrofor vo 1996 godina dobivaj}i gi pred toa site crkovni odlikuvawa za svojata rabota. Otec Damjan Popovski do krajot na svojot ìvot }e ostane golem qubitel na knigata i ~itaweto. Vo negovata li~na biblioteka }e ima nekolku iljadi knigi ne samo so religiozna sodrìna, tuku i dela od svetskite klasici. Po negovata smrt knigite }e bidat podeleni me|u negovite sinovi. Bogoslu`benite knigi negoviot sin Vladimir Popovski }e i gi podari na crkvata "Sv Kiril i Metodij" vo Tetovo, prenesuvaj}i gi na tripati so polno vozilo "lada niva". Parohot vratni~ki, sve{tenikot Vidoja M. Krsti}, vo svojot izve{taj do vladikata Josif istaknuva deka go saka ~itaweto i deka predmet na negovoto interesirawe ne se samo knigite so religiozna sodrìna, tuku negoviot interes e golem i za svetskata klasi~na literatura. Toj }e mu napi{e na skopskiot vladika: "Najmnogu me interesiraat delata od bogoslovskata knièvnost i delata na ruskite pisateli (vo proza). Prvite poradi toa {to mi e potrebno bogoslovsko obrazovanie kako sve{tenik, a vtorata poradi toa {to vo nea se tretiraat i se re{avaat mnogu problemi vo ìvotot na najpraveden na~in, vrz temelite na hristijanstvoto (osobeno kaj Dostoevski) ". îtaj}i go negoviot izve{taj, vladikata Josif na krajot na izve{tajot }e mu "sugerira" da ~ita {to pove}e, no vnimatelno, so razmisluvawe i razbirawe. Da se pi{uva {to poednostavno i poprirodno. Svetoto pismo sekoga{ neka e pred o~ite na sve{tenikot. Li~nata biblioteka na jerejot Vidoja Krsti}, parohot vratni~ki, spored priloèniot spisok ne e impresivna spored brojot na monografskite publikacii, me|utoa, impresionira so izborot na delata. Vo negovata biblioteka, za ~ija sudbina ni{to ne se znae, imalo dela od svetskite klasici kako {to se: Dostoevski, Tolstoj, Gorki, Flober, êhov, Pu{kin, Gete, Dante, [openhauer, potoa od \ura Jak{i}, Petar Petrovi}-Wego{ i drugi. Sve{tenikot Vidoja Krsti} e roden na 2 juli 1905 godina vo selo Gradi{te, koe se nao|a vo blizina na Pirot vo Srbija. Vo Bitola u~el bogoslovsko u~ili{te, koe go zavr{il vo 1929 godina. Za |akon bil rakopoloèn na 10 mart 1930 godina, a sedum dena podocna bil proizveden vo ~in sve{tenik od Skopskiot mitropolit Varnava. Celi sedum godini bil parohiski sve{tenik vo vratni~kata parohija, a potoa bil premesten vo Gostivar, kade {to dolgi godini bil arhierejski namesnik. Parohot ~elope~ki, sve{tenikot Milivoj Dimitrijevi}, vo izve{tajot do vladikata Josif mu pi{uva deka vo 1934 godina pro~ital 60 knigi, pogolemiot broj so bogoslovska sodrìna, no predmet na pro~it mu bile i knigite: "Mrtvi du{i" od N.V. Gogoq, "Zlostorstvo i kazna" od F. Dostoevski, "Voskresenie" od L. N. Tolstoj, 70
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
"Raskazi" od Turgenev i drugi. Osven so ~itawe, sve{tenikot Milivoj Dimitrievski pi{uval po ne{to i za padot na moralot i napisite gi objavuval vo lokalniot vesnik "Glas Pologa". Mladiot sve{tenik na vladikata mu se àli za te{kite uslovi za kupuvawe knigi i pokraj toa {to eden mlad sve{tenik ima dobra volja da si sozdade za sebe dobra bogoslovska biblioteka. Natamu vo izve{tajot naveduva deka negovata li~na biblioteka sodrì 270 knigi so razna sodrìna. Knigite po~nal da gi kupuva vedna{ po rakopoloùvaweto vo ~in sve{tenik. Gi nabavil celokupnite dela na Dostoevski, Turgewev, Tolstoj i Balzak, za {to mese~no otpla}a po 200 do 300 dinari. Dimitrievski u{te naveduva deka "so sve{tenicite od okolijata se dogovorile da osnovaat okoliska biblioteka kade {to bi moèle da gi nabavat i da gi ~itaat onie knigi {to kako poedinci ne moè da gi nabavat". Sve{tenikot Milivoje Dimitrijevi} e roden na 23 mart 1909 godina vo selo Jovce (Srbija). Bogoslovija zavr{il vo 1932 godina. Istata godina arhiepiskopot Gerasie, porane{en episkop Pe}ski go rakopoloìl za |akon , a za sve{tenik go rakopoloìl arhiepiskopot Jerotie. So odluka na Skopskiot mitropolit Josif od 29 avgust 1933 godina bil nazna~en za parohiski sve{tenik vo êlope~kata parohija. Sve{tenikot Nikola Vasilevski od selo Belovi{te, osven {to go informira Skopskiot vladika za negoviot interes za ~itawe na crkovno-besedni~ka literatura, mu pi{uva deka ima doma{na biblioteka, no za àl spisokot {to go priloìl ne e za~uvan i ne moè da se znae so koi knigi raspolagal. Inaku, toj e roden na 5 avgust 1874 godina vo tetovskoto selo Sten~e. Sve{teni~ki kurs posetuval vo Le{o~kiot manastir. Za sve{tenik bil rakopoloèn vo [tip od bugarskiot mitropolit Sinesie. Dolgi godini bil sve{tenik vo selata Sten~e i Tenovo, a potoa, od 1928 godina, e paroh vo Dobro{kata parohija. Protojerej Konstanatin Glatkij, ruski emigrant, sve{tenik vo pravoslavniot hram "Sv. Nikola" vo Tetovo, vo svojot izve{taj do skopskiot vladika Josif op{irno pi{uva za negovata rabota so vernicite, kako i za negoviot interes za ~itawe duhovna literatura. Vo negovoto pismo naveduva deka raspolaga so li~na - doma{na biblioteka so fond od okolu 150 edinici. Knigite i spisanijata gi kupuval na sopstven tro{ok, a ima i knigi podareni od prijateli. Me|utoa, kako {to istaknuva toj, toa e samo mal del od negovata biblioteka poradi toa {to pogolemiot del od knigite mu gi zaplenile bol{evicite pri zaminuvawe od Rusija. Za likot na sve{tenikot Konstantin Glatkij podatoci ni dava i toga{niot arhierejski namesnik, protojerejot Jordan Popovi}. Toj vo svoeto Izvestuvawe za crkvite, manastirite i kapelite vo Dolnopolo{kiot srez vo 1929 godina pi{uvaj}i za crkvata "Sv. Nikola", istaknuva deka paroh na prvata parohija, koja se sostoi od del od gradot so 342 domovi, e protojerejot Konstantin Glatkij i dodava deka toj e mnogu vreden i ureden sve{tenik. Od semejstvo ima; sopruga Vera i }erka Larisa. Dobar rabotnik e i vo crkvata i vo kancelarijata, vo odnosot so parohjanite e mnogu vnimatelen. Go znae crkovnoto pravilo, sluì ubavo. Okru`niot protojerej Milivoje Mijovi} vo delot od eden izve{taj, vo koj pi{uva za êlope~kata parohija i za parohiskiot sve{tenik Trajko Ugrinovi}, 71
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
naveduva deka: "Trajko Ugrinovi}, rodum od Mavrovo, od site sve{tenici vo Tetovsko, osven protojerejot Konstantin Glatkij, ovoj e najpismen sve{tenik". Eden od sve{tenicite vo Tetovo vo triesettite godini od minatiot vek e sve{tenikot Jan~a M. Stoilkovi}, ~etvrtiot paroh tetovski, stare{ina na kapelata "Sv. Dimitrija" na tetovskite grobi{ta. Vo op{irniot izve{taj osven {to go naglasuva svojot interes za duhovno nadgraduvawe so ~itawe literatura so religiozna sodrìna, toj se javuva kako sorabotnik vo lokalniot vesnik "Glas Pologa", vo koj objavuva nekolku napisi vo vrska so odbeleùvaweto na doma{nite slavi, nastojuvaj}i ovie ubavi obi~ai da gi izdigne na povisok stepen i da gi is~isti od {tetnite obi~ai {to bile vkoreneti kaj narodot. Negovata doma{na biblioteka se sostoi od nad stotina knigi, se razbira prete`no so religiozna sodrìna. Knigite po~nal dagi kupuva u{te kako u~enik vo bogoslovskoto u~ili{te, a potoa i kako sve{tenik. Vo izve{tajot pop Jan~a ukaùva deka nitu edna crkva vo Tetovo nema svoja biblioteka, osven po nekolku bogoslu`beni knigi i deka zaedno so u{te nekolku sve{tenici raboti za osnovaweto biblioteka i ~italnica vo Tetovo. Na toj na~in cenel deka }e moè da dojde do potrebnite knigi, osobeno nau~no-bogoslovski , koi im se potrebni na sve{tenicite. Sve{tenikot Jan~a Stoilkovi} e roden vo 1908 godina. Zavr{il Bogoslovsko u~ili{te vo Prizren i poloìl bogoslovski ispit vo 1930 godina. Za sve{tenik vo 1931 godina, vo belgradskata soborna crkva "Sveti Arhangel Mihail" go rakopoloùva skadarskiot episkop G. Viktor, a nabrzo potoa od srpskiot patrijarh G. Varnava e postaven za paroh vo ~etvrtata tetovska parohija. Vo ovaa parohija od svoeto postavuvawe svesno ja vr{el svojata slu`bena dol`nost, za {to od arhierejskite namesnici vo Tetovo e visoko ocenuvan i toa vo 1931 so mnogu dobar, vo 1932 e odli~en i vo 1933 godina povtorno mnogu dobar. Sve{tenikot Jan~a Stoilkovi} bil poznat i po u~estvo vo razni humanitarni akcii. Spiro Jevtimijevi}, parohiski sve{tenik vo Volkovija, raspolagal so skromna biblioteka od triesetina knigi so bogoslu`bena sodrìna i nezna~itelen broj spisanija, dodeka vo izve{tajot {to go sostavil po barawe na Skopskiot vladika Josif naglasuva deka crkvata ima desetina knigi, koi poradi nedostig na finansiski sredstva ne moè da se umnoùvaat. Spiro Jeftimijevi} e roden vo 1880 godina, a rakopoloèn e za sve{tenik vo 1911 godina. Volkovskata parohija gi opfa}ala selata: Volkovija, Sten~e, Tenovo, Radiovce i Senokos. Sedi{teto na parohijata bilo vo seloto Sten~e. Eden od sve{tenicite {to moèl da se pofali so, za toga{ni uslovi, zna~ajna doma{na biblioteka bil i sve{tenikot Ariton Popovi}, paroh II tetovski od hramot "Sv. Nikola". Od priloèniot spisok kon izve{tajot do vladikata Josif moè da se vidi deka imal nad stotina knigi i spisanija, ne samo so versko-religiozna sodrìna, tuku i dela od oblasta na literaturata, prira~nici od oblasta na medicinata i drugi. Ariton Popovi} e paroh na vtorata tetovska parohija i sluèl vo hramot "Sv. Nikola" i vo crkvata "Sv. Atanasij" vo Lavce. Roden e vo 1885 godina, a e rakopoloèn za sve{tenik vo 1920 godina. Odlikuvan e so orden "Sv. Sava" od petti red. 72
Bibliotekarska teorija i praktika UDK 02 : 005.73
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
ORGANIZACISKA KULTURA VO BIBLIOTEKITE

d-r Nade KARAXOSKA JOU Gradska biblioteka - Prilep
Istraùvawata na fenomenot na kultura na organizacijata po~nuva vo sedumdesettite godini na 20 vek. Pod vlijanie na japonskiot uspeh vo procesot na proizvodstvo, zapo~nuvaaat mnogubrojni kulturolo{ki istraùvawa {to go pokaùvaat isklu~itelnoto zna~ewe na ~ove~kiot faktor, odnosno vrednostite, normite, simbolite, stavovite {to gi naso~uvaat percepcijata, misleweto, emociite i odnesuvaweto na ~lenovite na organizacijata. Taka vsu{nost nastanuva i poznatiot Model 7 S, spored koj uspehot na organizacijata go sostavuvaat sedum me|uzavisni elementi: struktura (structure), strategija (strategy), lu|e (staff), stil (style), sistem i postapki (system of procedures), ve{tini i znaewa (skills) i sistem na vrednosti (system of values).1 Ovoj model, vsu{nost, gi obedinuva klasi~nite elementi na organizaciskata teorija i menaxmentot (strukturata, sistemite, strategiite) so novite varijabli, povrzani so ~ove~kiot faktor (stilot, vrednosniot sistem, ve{tinite i znaewata, stru~niot kadar). Spored avtorite Torington i Veitman, organizaciskata kultura e karakteristi~en duh i veruvawe na edna organizacija, koi se demonstriraat so normi i vrednosti {to lu|eto vo taa organizacija voobi~aeno gi po~ituvaat, a im pokaùvaat kako treba da se odnesuvaat eden kon drug, kakvi rabotni odnosi treba da se razvivaat i kako da se menuvaat stavovite.2 Kulturata na organizacijata pretstavuva silen faktor na internata integracija, kako i eksternata adaptacija na pretprijatijata ili organizaciite. Spored misleweto na avtorite [olc i Hofbauer, taa ima pet osnovni funkcii: 1. Organizaciskata kultura go vtemeluva identitetot - Koi sme nie? 2. Organizaciskata kultura dava smisla i motivacija - [to e na{ata pretpriema~ka misija? 3. Organizaciskata kultura go zacvrstuva konsenzusot - [to ne povrzuva? 4. Organizaciskata kultura dava orientacija i koordinacija - [to treba da rabotam? 5. Organizaciskata kultura sozdava potencijal za u~ewe - Da se podgotvime za promeni.
1) Gordana Stoki}-Simon~i}, @eqko Vu~kovi}, Menaxment u bibliotekama, @elind, Beograd 2003, str.127. 2) Konstantin Petkovski, Vodstvoto i efektivnata komunikacija, Bitola 2000, str.113.
73
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Zna~aen pridones za teorijata na organizaciskata kultura pretstavuvaat istraùvawata na promenite na vrednosnite orientacii i vrednosnite sistemi, kako va`ni faktori na integracijata na vrabotenite i uspehot na sevkupnata organizacija. Novata generacija ne go prifa}a avtoritarniot na~in na razmisluvawe i re{avawe, taka {to sovremenite organizacii otvoraat prostor za manifestirawe na individualnosta, kreativnosta i aktivno u~estvo vo rabotata, proektiraweto i re{avaweto. Pretprijatijata profiliraat svoi vrednosti i strategii zemaj}i gi predvid novite vrednosni sistemi vo sovremenite op{testva. Ova {ematski e prikaàno na prikaz br.1.3
TRADICIONALNI VREDNOSTI Disciplina Poslu{nost Hiearhija Rabota Kariera Efikasnost Mo} Centralizacija NOVI VREDNOSTI Samoopredeluvawe Participacija Timska rabota Orientacija spored potrebite Li~en razvoj Kreativnost Sposobnost za kompromis Decentralizacija
Ovoj koncept na organizaciskata kultura moè da predstavuva dobar patokaz za transformacija na bibliotekite. Mesto birokratiziranite, avtoritarni, kruti, formalizirani strategii i proceduri, tie moàt i moraat da go pottiknuvaat razvojot na svoite ~ove~ki resursi sozdavaj}i ~uvstvo na zedni{tvo i doverba niz respektot na li~nosta, timskata rabota, zaedni~kite celi, otvorenite i slobodni komunikacii i kontinuiranoto pottiknuvawe na profesionalniot razvoj. Organizaciskata kultura e osnova za sozdavawe i na sopstvena organizaciska klima (vo sekoja biblioteka) koja ili }e pretstavuva solidna osnova za unapreduvawe, odnosno promena ili }e pretstavuva sopira~ka za istite. Od tie pri~ini, vo nekoi biblioteki promenata se posakuva, odnosno se ceni za poèlna, a inventivnosta i kreativnosta na bibliote~niot kadar se cenat kako organizaciska pridobivka, a vo drugi se javuvaat èstoki otpori kon taa promena, so cel sostojbata da ostane nepromeneta, a verojatno poedinci od toa i da profitiraat.4 Vo ovoj kontekst na slednava {ema prikaàni se nekoi klu~ni relacii me|u organizaciskata kultura i nekoi drugi aspekti na edna organizacija.5
3) @ivka Prùl, Kultura i preduzetni{tvo, Zadu`bina Andrejevi}, Beograd 2000, str.158. 4) Dobri Petrovski, Menaxment na bibliote~nite promeni, Bitola, 1999, str.55-56. 5) Konstantin Petkovski, Vodstvoto i efektivnata komunikacija, str. 119.
74
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Organizaciski politiki
Nameri celi i zada~i
Nadvore{na sredina klienti/ konkurencija Pravila i proceduri
organizaciska kultura
Organizaciska struktura Ve{tini i stavovi
Prikaz br. 2.
Komunikaciski kanali Koristena tehnologija Mehanizmi za donesuvawe odluki
Opisot na funkcionalnata kultura na organizacijata vklu~uva: naglasuvawe na potrebata za permanentno obrazovanie i profesionalno usovr{uvawe na personalot, visoki o~ekuvawa od site vraboteni, vodewe grià za vnatre{nite i nadvore{nite resursi, razvoj i po~ituvawe na tradicijata.
Rezime Organizaciskata kultura e osnova za sozdavawe sopstvena organizaciska klima vo bibliotekite. So nea se naglasuva potrebata za permanentno obrazovanie i profesionalno usovr{uvawe.
D-r Nade Karadzhoska
Summary The organizational culture is a base for creating own organizational environment in the libraries. With it we emphasize the need for permanent education and professional improvement of the stuff in the library.
75
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 027.7
UNIVERZITETSKITE BIBLIOTEKI VO PROCESOT NA IMPLEMENTACIJA NA BOLOWSKIOT PROCES

m-r JelenaPetrovska, vi{ bibliotekar NUUB "Sv. Kliment Ohridski" -Bitola
Klu~ni zborovi: visoko {kolstvo, univerzitetska biblioteka, Bolowski proces, "student-centred learning", e-learning action plan 2001, doìvotno u~ewe, informaciski uslugi
Prisposobuvaj}i se kon procesot na transformacijata na visokoto obrazovanie i kon novonastanatite uslovi, sovremeno koncipiraniot univerzitet pristapuva kon svojata reorganizacija, gi menuva svoite programi i pristapi kon studentite stavaj}i go studentot vo centarot na obrazovniot proces. Vo literaturata go nao|ame kako termin "student-centred learning", so {to studentot e staven vo centarot na zbidnuvawata, a procesot na nastavata zadolìtelno se ocenuva ili se evaluira spored bibliote~nite standardi. Se insistira na pogolema samostojnost vo procesot na istraùvaweto od studentite i razvojot na kriti~koto mislewe i potiknuvaweto na pra{uvawe i aktivno dejstvuvawe. Vo toj kontekst moème da gi istakneme naporite na Evropskata unija, koja gi donese pove}eto strategiski dokumenti za razvojot i preobrazbata na evropskiot akademski prostor. Strategiskiot dokument na Evropskata komisija, t.n. e-learning action plan 2001, e-u~eweto go pretstavuva kako proces {to se temeli vrz koristeweto na novite multimedijalni tehnologii i na Internetot vo funkcija na unapreduvaweto na kvalitetot vo u~eweto i na sovladuvaweto ve{tini za pronao|awe na relevantnite izvori na znaewa i uslugi. Uneskoviot dokument (UNESCO 2000), vo vrska so koristeweto na ICT vo obrazovanieto na studentite, ja istaknuva potrebata od doìvotno u~ewe na nastavniot kadar vo steknuvaweto na neophodnite znaewa vo procesot na sovladuvaweto na nastavno-nau~nata tehnologija i zatoa e od golema va`nost kako }e se vklu~at biblitekite, osobeno univerzitetskite vo toj proces. Univerzitetskite biblioteki gi unapreduvaat novite na~ini na u~ewe. Doìvotnoto u~ewe i u~eweto od dale~ina s# pove}e pretstavuvaat del od sistemot. Sovremeno organiziranite univerzitetski biblioteki imaat {irok spektar na svoite uslugi i se temel na kvaliteten nastaven repozitorium. U~eweto e postaveno kako eden od najva`nite nacionalni programi vo celiot svet, a bibliotekite treba da bidat dobro podgotveni za da gi osvojat poziciite vo ramkite na univerzitetot, op{testvoto i vo ìvotot na sekoj poedinec. Temata za transformacijata na visokoto {kolstvo i aktivnostite na univerzitetite vo Evropa, kako i dokumentite {to se povrzani so ostvaruvawe na 76
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
bolowskite principi, se nametna kako mo{ne aktuelna i nova za istraùvawe, kako vo sferata na obrazovanieto, taka i vo bibliote~nata dejnost {to logi~ki go sledi procesot na nastavata. Prakti~nite znaewa steknati od iskustvata od nadvore{nata evaluacija na NUUB "Sv. Kliment Ohridski" i preporakite za odvojuvawe na univerzitetskite funkcii od preostanatite aktivnosti gi opredelija moite profesionalni interesi vo sfera na iznao|awe na novite modeli vo bibliote~noto rabotewe vo ramkite na univerzitetot, a koi se usloveni so izmenite vo visokoto {kolstvo, pred s# so donesuvaweto na Zakonot za visokoto obrazovanie. Vo toa svetlo ilustrativna e va`nosta na ulogata na univerzitetskite bibliotekari "koi }e go prezemat vodstvoto vo ovoj vek, no za da go postignat toa, tie mora da znaat deka nivnite tradicionalni ve{tini na analiziraweto, vrednuvaweto, sintezata i komunikacijata se pova`ni od koga i da e."1) Potrebata za promeni vo obrazovanieto, kako i vo bibliote~noto rabotewe, go trasiraa patot na transformacijata na visoko{kolskite institucii so prakti~nata implementacija na zna~ajnite evropski dokumenti, vo prv red onie {to se temelat vrz bolowskite principi. So cel da se pottiknat istraùva~kite postapki povrzani so nesopirliviot Bolowski proces, koj poleka gi dava i svoite prvi rezultati, bibliote~nite rabotnici }e mora mnogu brgu i profesionalno da se prestruktuiraat i da im ovozmoàt na svoite akademski korisnici novi uslugi {to napolno }e bidat vo funkcija na vtemeluvaweto na t.n. transformiran i sosema integriran univerzitet kako del od golemiot prostor na evropskoto visoko obrazovanie. Noviot koncept na u~eweto go podrùvaat s# pogolem broj univerzitetski profesori koi stanuvaat svesni za potrebata za s# pogolemo koristewe na bibliote~nite uslugi i za izgradba na pokvaliteten pristap kon informaciite vo funkcija na podobruvaweto na kvalitetot na studiskite programi, za koi nastavnicite nemaat nitu dovolno vreme, nitu znaewe. Toj predizvik pred univerzitetskite biblioteki postavuva golemi barawa, no dava i mo`nosti za podobruvawe na svojata polo`ba, so {to ukaùva na va`nata zada~a {to mora da ja izvr{at univerzitetskite biblioteki. Evropskata unija, koja e sostavena od carinskata unija, zaedni~kiot ustav i mnogu drugi raboti, go istaknuva kvalitetot na nastavniot kadar kako vlijatelen del od procesot. Ako sakame da gi postigneme site segmenti na obideneta Evropa, tie da dejstvuvaat uramnoteèno i harmonizirano, ako sakame da go izgradime minimumot na evropskiot podidentitet i nadidentitet {to }e go davaat pe~atot vrz golemata zaednica na narodite zaedno so nacionalniot identitet, toga{ morame da go implementirame takviot obrazoven sistem {to }e odi vo ~ekor so tie celi. Vpro~em takov na~in na razmisluvawe dovede do zamislata za ostvaruvawe na evropskiot prostor na visokoto obrazovanie (angl. European Higher Education Area EHEA ). Prakti~noto izveduvawe na toj, pred s#, golem projekt kaj nas i vo preostanatite evropski zemji, popularno go narekuvame Bolowski proces .
1) Piter. Klejton, Gari Judin Gorman, Upravljanje izvorima informacija u bibliotekama,CLIO,Beograd,2003,str. 6
77
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Kako strategiski dokumenti {to izvr{ija vlijanie vrz visokoto obrazovanie se zemaat Lisabonskite dokumenti ili t.n. Obrazovanie i Trening 2010 (education&training 2010) i vospostavuvaweto na Evropskite kvalifikaciski ramki, kako i site ponatamo{ni dokumenti od pove}e konferencii, koi se odràni na nivo na ministri od pove}e evropski zemji, od pro~uenata Magna Charta Universitatum (18 septemvri 1988) do London (18 maj 2007). So ogled deka Makedonija e edna od nekolkute zemji {to se u{te nema studii po bibliotekarstvoto (Malta, Albanija) navistina e te{ko taa, od nekoi ponovi avtori, nare~ena nevidliva profesija da se nametne vo op{testvoto i da go zazeme mestoto {to so pravo i pripa|a. "Opredelbata da se sluì na zaednicata, svesta deka sekoj korisnik e svet za sebe, a kvalitetot na uslugata deka se definira spored stavot na korisnikot kon toj kvalitet, e sodràna vo osnovnite principi na bibliotekarstvoto od XX vek."2) Osven zada~ite {to gi izvr{uva sekoja biblioteka, postojat i nekoi specifi~ni zada~i {to gi izvr{uvaat univerzitetskite biblioteki: - vodat grià za primena na usvoenite standardi i preporaki vo bibliote~nata dejnost, - ja koordiniraat me|ubibliote~nata nabavka vo ramkite na univerzitetot i ja organizirat zaemnata katalogizacija, - gi odrùvaat centralnite katalozi i bazi na podatoci, - gi davaat relevantnite informacii za site korisnici na univerzitetot, - u~estvuvaat vo organizacijata i sproveduvaweto na informaciskite dejnosti vo obrazovnata i istraùva~ka rabota na univerzitetot, taka {to: - se griàt za bazata na podatoci i gi ureduvaat bibliografiite na nastavniot kadar na univerzitetot, - se griàt za bazata na magisterski i doktorski disertacii, - go ~uvaat fondot na site publikaciii i polupublikacii {to se objavuvaat na univerzitetot, - odrùvaat baza na podatoci za site fakultetski biblioteki i nivniot kadar, kako i referalnite publikacii na univerzitetot, - odrùvaat baza na podatoci na nau~noistraùva~kata rabota na univerzitetot i na negovite ~lenki, - odrùvaat i drugi bazi na podatoci i gi ureduvaat bibliografskite i referalnite publikacii za koi e zadolèn univerzitetot, - vr{at me|ubibliote~na pozajmica so drugite dràvi za site korisnici na mreàta na univerzitetot, so {to ovozmoùvaat pozajmuvawe na bibliote~niot materijal za bibliotekite vo sostav, a koi ne moàt da go napravat toa, - organiziraat postojana razmena na publikacii na univerzitetot so drugite visoko{kolski institucii vo zemjata i vo stranstvo,
2) Stoki}, Simon~i}, Gordana, Vu~kovi}, Menaxment u bibliotekama, Beograd, 2003, str. 33
78
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
- organiziraat zaedni~ki razvojni programi i obuki na univerzitetot, - davaat stru~na pomo{ i vr{at nadzor pri osnovawe na nekoja nova biblioteka (edinica) vo sostav na univerzitetskata biblioteka, - im davaat stru~na pomo{ na bibliote~nite rabotnici so organizirawe na seminari za stru~no usovr{uvawe i pomagaat vo izgotvuvawe na pridru`niot stru~en materijal, - organiziraat i razvivaat tehni~ka slu`ba za koristewe i za{tita na bibliote~niot materijal kako poddr{ka na site biblioteki vo sostav.3 [to se odnesuva do bibliote~niot kadar, standardite i praktikata pokaùvaat dve razli~ni situacii. Imeno neseriozniot i pred s# neprofesionalniot odnos na oddelni upravi na univerzitetot, pa i samata bibliote~na javnost (vo mnogu zemji vo tranzicija, a osobeno vo Republika Makedonija), gi tretiraat univerzitetskite bibliotekari kako "nu`no zlo", a gi zamenuvaat so nastaven kadar {to poradi razli~ni nastavni promeni ostanuva bez ~asovi. Tie nemaat osnovni bibliote~ni znaewa, nitu pak moàt da odgovorat na standardite vo bibliote~noto rabotewe. Sekako deka vo toj slu~aj nema nikakva motiviranost za kvalitetno izvr{uvawe na bibliote~nite zada~i. Bolowskiot proces go pottikna reformiraniot univerzitet. U~eweto, pak, kako proces, gi stava bibliotekite, osobeno univerzitetskite, vo centarot na zbidnuvawata. Korisni~kiot interfejs ve}e ne pretstavuva neizdiferencirana masa. Razlikite {to se zabeleùvaat vo na~inite na koi lu|eto u~at i primaat informacii mora da se odrazat i vrz sistemot {to gi obezbeduva niv. Opredeluvaweto na odgovoren univerzitet se povikuva na potrebite na opkruùvaweto. Toj osven {to ja organizira nastavata na interdisciplinarno i multidisciplinarno nivo na naukata, e i vo situacija da gi pregrupira svoite kadri, kako i opremata, so cel da se postigne kvalitet {to bi go opravdal vloènoto. Jasnata vizija za celite na univerzitetskata biblioteka i nejzinoto mesto vo sistemot e motiv pove}e da se zacvrsti vrskata pome|u dràvata i Evropskata unija, {to sekako otvora mo`nost za polnopravno u~estvo vo programite i proektite za razvoj na bibliote~nata dejnost. Sekako deka vo toj proces univerzitetot ima isklu~itelno va`na uloga so to~no opredelena i jasna vizija i misija, so svoj odnos kon studentot i kontinuirano sproveduvawe na obrazovnite politiki.
3) Podatocite se dobieni od analiza na dokumentite na pove}e univerzitetski biblioteki vo Evropa
79
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Summary Changes which appear in the university area as a result of impact of Bologna process have a great influence on the organizational constitution of the university library today. As a result of the changes of the work marketing , this changes are very much show in the alteration of the university curriculum. Library above its programs promote the value of the customer service and lifelong learning. So library are logistic support of the educational system. This article is only one part of the master paper Universsity library in the process of implementation of Bologna process showing us the guidelines for implementation of Bologna process in the libraries so well as the importance of the librarian as a part of the process. That credo is based on a fact that university library soon will become a very important partner in the European Higher Education Area. Koristena literatura (del): 1. Aparac-Jeluic Tatjana, Biti bibliotekar : juer, danas, sutra, www.ffzg.hr/infoz/biblio/nastava/dz/text/bbjds.htm 2. Aparac Tatjana-Jeluic, Knjinicna znanost u posljednjem desetljecu dvadesetoga stoljeca,VBH. 40, 1-2 , Zagreb,199 3.Aparac Jeluic Tatjana, Obrazovanje na daljinu i podrka knjinica, Edupoint, www.edupoint.carnet.hr/casopis/29/clanci/1 4. Aparac Tatjana, Trebaju li student knjinice i zato, http:// dzs.ffzg.hr/text/tskz.htm 5. Aparac-Gazivoda, Tatjana, Sveuilini biblioteni sustavu u teoriji i praksi, Poseban otisak iz Vjesnika bibliotekara Hrvatske, god.33/1990, HKD, Zagreb,1990 6. Brofi, Piter, Biblioteka u dvadeset prvom veku, CLIO, Beograd, 2005 7. Gorman Michael, Postojana knjinica: tehnologija, tradicija i potraga za ravnoteom, HKD, Zagreb, 2006 8. Dizdar Senada, Savjetovanje o reformi visokog obrazovanja i implementaciji Bolonjskog procesa na Univerzitetu u Sarajevu, www.unsa.ba/pdf/SAVJETOVANJE-Z/Z%20BIBLIOTEKA.doc 9. Katalenac Dragutin, Uloga sveucilinih knjinica u ostvarivanju koncepta e- sveucilita, Edupoint, IV, Zagreb 2004, www.edupoint.carnet.hr 10. Klejton PiterGari Judin Gorman, Upravljanje izvorima informacija u bibliotekama, CLIO, Beograd, 2003 11. Petrovski, Dobri. Menaxment na bibliote~nite promeni i profesionalen razvoj na kadrite, DNU, Bitola,1999. 80
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 024-056.264 i 027-056.264
ULOGATA NA BIBLIOTEKITE VO PISMENOSTA I VO ÎTAWETO KAJ LICATA SO DISLEKSIJA

Ivanka Sokolova
Apstrakt Vo ovoj trud }e stane zbor za ulogata na javnite biblioteki vo pottiknuvaweto na ~itaweto kaj licata so disleksija, so koja e opfateno 8-10 % od naselenieto vo svetot. So svojata kulturna, obrazovna i informaciska uloga, bibliotekite pretstavuvaat vaèn faktor vo individualniot razvoj na ovie lica i zatoa steknatite naviki za ~itawe vo u~ili{tata treba da se nadgraduvaat so razni formi na doobrazuvawe. Bibliotekite vo svetot se pove}e se orientirani kon razvivawe razni uslugi i obrazovni programi voveduvaj}i go deteto od najranata vozrast vo svetot na knigata i ~itaweto, po~ituvaj}i gi pritoa pravata na informacija na licata so disleksija. Nasokite na IFLA za davawe uslugi na licata so disleksija opredeluvaat jasni pravila {to treba da se prezeme za da se ostvarat pravata na informacija na licata so te{kotii vo ~itaweto.
Klu~ni zborovi: javni biblioteki, disleksija, obrazovni programi, uslugi, Nasokite na IFLA za davawe uslugi na licata so disleksija, pravo na informacija
THE ROLE OF LIBRARIES IN READING LITERACY AND PERSONS WITH DYSLEXIA

Abstract In this paper will address the role of public libraries in encouraging reading among people with dyslexia with koja covered 8-10% of the population in the world. Its cultural, educational and information role, libraries are an important factor in individual development of these people, because the acquired habits of reading in schools should build through various forms of education. Libraries in the world are more oriented towards development of various services and educational programs introducing the child from the earliest age in the world of books and reading. whilst respecting the rights of persons with information on dyslexia. The IFLA guidelines for the delivery of services to people with dyslexia, provide clear rules that should be taken to achieve information on the rights of persons with difficulties in reading.
Keywords: public libraries, dyslexia, educational programs, services, IFLA guidelines for the delivery of services to people with dyslexia, the right to information
81
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Pismenosta vo 50-tite godini od 20-ot vek e definirana kako sposobnost za ~itawe, pi{uvawe, smetawe i razbirawe. Vo vreme na zabrazan tehnolo{ki razvoj, informaciskata pismenost e mnogu vaèn faktor za kvaliteten i uspe{en ìvot na sekoj poedinec, {to ukaùva na toa deka ~itaweto i ve{tinite za ~itawe pretstavuvaat klu~ za opstanok i uspeh. Disleksijata se otkriva vo najranite detski godini vo u~ili{te koga deteto po~nuva da gi sovladuva ve{tinite vo u~eweto i pi{uvaweto, a prodolùva so lo{ pravopis i otsutnost na lesno koristewe na pi{aniot jazik za razlika od govorniot jazik. Disleksijata prv ja opi{al Pringl Morgan vo 1896 godina, koga te{kotiite za ~itawe kaj eden u~enik gi opi{al kako te{kotii so bukvite i zborovite. Spored definicijata na Orton Dyslexia Society1, disleksijata e jazi~no naru{uvawe {to opfa}a te{kotii vo kodiraweto na oddelni zborovi, koi obi~no odrazuvaat nedostig na sposobnost za fonolo{ka obrabotka. Te{kotiite vo dekodiraweto na oddelni zborovi se neo~ekuvani so ogled na vozrasta i preostanatite kognitivni i akademski sposobnosti, tie ne se rezultat na op{ti razvojni ili senzorni te{kotii. Evropskata asocijacija za disleksija2 procenuva deka me|u 8% i 10% od naselenieto vo svetot se dislekti~ari. Vo razvienite zemji disleksijata mnogu rano se otkriva, {to ne e slu~aj i kaj nas. Vo Makedonija disleksijata e se u{te relativno malku poznata i ne postojat nekoi statisti~ki podatoci {to moè da ukaàt na vistinskata sostojba. Spored nekoi istraùvawa, vo Makedonija ovoj procent e17 otsto, {to ukaùva na alarmantnosta na ovoj problem. Najva`nata alka vo ranoto otkrivawe na disleksijata se logopedite {to, za àl, ne se prisutni vo osnovnite u~ili{ta. Stru~wacite treba postojano da ukaùvaat na postoeweto na problemot, da se organiziraat kampawi za podigawe na javnata svest, se so cel da se napravi problemot vidliv. BIBLIOTE'^NI USLUGI ZA LICATA SO DISLEKSIJA Konvencijata za pravata na deteto3 na Obedinetite nacii se zalaga za celosen i dostoinstven ìvot na decata so posebni obrazovni potrebi vo celost da gi razvijat svoite potencijali, pravoto na sloboda i besplaten pristap do informacii, gra|a i programi pod ednakvi uslovi, bez ogled na vozrasta, umstvenite i telesnite sposobnosti i ve{tini. Za razvivaweto na licata so disleksija vo redovni i dobri ~itateli mnogu se va`ni pozitivnite iskustva so knigata i ~itaweto vo ranoto
1) Orton Dyslexia Association (sada The International Dyslexia Association - IDA)e najstara amerikanska asocijacija koja se zanimava so disleksija koja e formirana 1949 god., a imeto go dobila po d-r. Samuelu T. Orton (1879-1948), poznat nevrolog 2) http://ifla.queenslibrary.org/IV/ifla72/papers/101-Nielsen-en.pdf (2009.11.20) 3) Konvencijata za pravoto na deteto e me|unaroden dokument, usvoen na Glavnoto sobranie na ON, 1989 g., koja gi sodrì univerzalnite standardi {to sekoja dràva ~lenka na Konvencijata {to gi potpi{ala i gi ratifikuvala mora da mu gi garantira na sekoe dete. So ratifikacijata na Konvencijata za pravata na deteto vo dekemvri 1994 g., Makedonija ja prezema obvrskata za nejzino sproveduvawe i obvrska za izmeni i dopolnuvawa na postojnite zakoni i akti vo soglasnost so me|unarodniot dokument.
82
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
detstvo. Va`na uloga vo promoviraweto na pismenosta i ~itaweto imaat bibliotekite {to se prepoznaeni kako mesta za doìvotno u~ewe za site grupi korisnici, pa taka i za onie {to imaat potreba od pottiknuvawe i pomo{ pri ~itaweto. Zadrùvaj}i ja svojata obrazovna uloga, bibliotekite go voveduvaat deteto vo svetot na knigata, ~itaweto i u~eweto. Osnovnoto na~elo na javnite biblioteki e nejzinite slu`bi i uslugi da bidat dostapni za site, a ne samo za oddelni grupi vo zaednicata isklu~uvaj}i gi drugite.4 Specifi~nosta na problemot so koj se soo~uvat licata so disleksija pravi da ne se ~uvstvuvaat dobredojdeni vo bibliotekite, koi gi doìvuvaat kako mesta {to ne se nameneti za niv. Vo gradeweto pozitiven stav kaj ovaa grupa korisnici imaat bibliotekarite so koi go ostvaruvaat prviot kontakt pri posetata na bibliotekata. êsto odnosot na bibliotekarot kon ovie lica e krajno negativen smetaj}i gi za problemati~ni lica, a toa doa|a ottamu {to ne se dovolno obu~eni i ne se vo sostojba da gi prepoznaat problemite so koi se soo~uvaat ovie korisnici. Primarnata uloga na sekoj bibliotekar e davawe pomo{ na korisnikot da dojde do relevantni i sigurni informacii i znaewe i vo toj proces na medijator negovata uloga e informaciska i obrazovna. Rabotata so deca so te{kotii vo ~itaweto e mnogu specifi~na i odgovorna i zatoa bibliotekite {to obezbeduvaat bibliote~ni uslugi za ovaa grupa korisnici mora da obezbedat i bibliote~en kadar {to osven poznavaweto na bibliote~noto rabotewe, }e mora da bide posebno educiran za rabota so takvi lica. Bibliote~nite rabotnici treba da gi po~ituvaat i da gi razbiraat potrebite na ovie lica, da gi poznavaat izvorite na site vidovi gra|a nameneti za ovaa populacija, da go poznavaat fondot na svojata biblioteka i drugi izvori vo svojata zaednica, da bidat fleksibilni za promeni, da se podgotveni da u~at, da bidat sposobni da davaat informacii koristej}i soodvetni izvori i da lobiraat za interesite na ovie lica. ~ekor napred vo pogled na osovremenuvaweto vo rabotata i vo podobruvaweto na uslugite za licata so disleksija davaat Nasokite na IFLA i UNESCO za bibliote~nite slu`bi i za uslugite za lica so disleksija. Zadovoluvaweto na razli~nite interesi i potrebi na korisnicite vo najgolema mera zavisi od kontinuiraniot razvoj na fondot, koj e sekako edna od glavnite pretpostavki za kvalitetno funkcionirawe na edna biblioteka. Zatoa oblicite i sodrìnata na bibliote~nata gra|a treba da se prisposobat kon korisnicite i nivnata specifi~nost i pritoa da se obezbedi {irok izbor na gra|a od tradicionalna do onaa ~ija sodrìna e stavena na novite mediumi. Osnovniot problem vo Makedonija e {to ne postoi unificiran dokument za izgradba na fondovite, tuku sekoja biblioteka go zbogatuva svojot fond vo zavisnost od nabavnata politika na bibliotekata, od finansiite i drugi faktori {to se va`ni za zaednicata. Za da obezbedat najefikasno koristewe na svoite izvori, bibliotekite mora da gi utrvrdat svoite prioriteti i da izrabotat soodvetni planovi i programi. Literaturata {to pottiknuva i razviva èlba ima va`na uloga vo steknuvaweto ve{tini vo ~itaweto.
4) Narodna knjinica : IFLA-ine i UNESCO-ove smjernice za razvoj slubi i usluga. Zagreb, 2003
83
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
J. Spink5 naglasuva osum podra~ja na razvoj vrz koi ~itaweto ima vlijanie: fizi~ki, intelektualni, jazi~ni, li~ni, emocionalni, op{testveni, moralen i duhoven razvoj. Za decata {to nemaat usovr{eni ve{tini za ~itawe bibliotekite moè da nabavat bogato ilustrirani knigi, zvu~ni knigi, knigi i spisanija vo elektronska verzija {to moè da se ~itaat na kompjuter so pomo{ na programa za zgolemuvawe na tekstot, videokaseti so filmovi so prevod lesen za ~itawe, kompjuterski programi za sinteza na govorot, pristap na Internet i do elektronski bazi, razvoj na veb-stranici {to se so ednostaven i dizajn lesen za ~itawe. Svetskiot lider vo oblasta na inovaciite vo kompjuterskata tehnologija Intel pred izvesno vreme go pretstavi ~ita~ot intel, mobilen digitalen ured dizajniran za da im pomogne na licata {to imaat problemi vo ~itaweto. Novite elektronski izvori se poseben predizvik za site korisnici zatoa bibliotekite mora da obezbedat pristap i da im pomagaat na korisnicite na Internet da doa|aat do relevantni informacii. Decata kako naj~esti korisnici se prepora~uva da bidat naso~eni kon edukativni sodrìni i igri, pri {to treba da se vnimava da ne dojde do zamor ili dezorientacija poradi predolgo vreme pominato na kompjuter. Nasokite na IFLA za gra|a lesna za ~itawe ni davaat jasni pravila i za onie {to ja prisposobuvaat i za onie {to sami ja pi{uvaat i se odnesuvaat na jazikot na koj se napi{ani (jazikot ne treba da bide apstrakten), da se odi po logi~ki redosled, deloto da bide ednostavno, da se izbegnuvaat te{ki i sloèni zborovi. Postojat dve definicii na izrazot lesno za ~itawe. Ednata se odnesuva na jazi~nata adaptacija na tekstot {to go olesnuva negovoto ~itawe, no ne go olesnuva negovoto razbirawe. Vtorata definicija podrazbira adaptacija {to go olesnuva ~itaweto i razbiraweto.6 Ilustraciite igraat va`na uloga bidej}i go pokaùvaat ona {to e napi{ano vo tekstot, go zgolemuvaat razbiraweto i ja pojasnuvaat porakata. Grafi~koto oblikuvawe na tekstot, goleminata na bukvite i smestuvawto na tekstot pridonesuvaat za olesneto sledewe na tekstot. Za razlika od razvienite zemji kade {to se proizveduvaat golem broj knigi za licata so disleksija, vo Makedonija voop{to ne postoi izdava~ka programa {to }e ja sledi ovaa problematika. Izdavaweto literatura za licata so disleksija ne e ni oddaleku lesna rabota i bara mnogu profesionalnost, stru~nost i energija, bara sorabotka na pove}e nivoa {to }e opfati: logoped, defektolog, bibliotekar, nastavnici, izdava~i. Vo nekoi zemji vo svetot vo koi posebno vnimanie im se posvetuva na licata so posebni problemi, ima izdava~i {to proizveduvaat golem broj knigi za decata so disleksija, od koi popoznat e izdava~ot Barrington Stoke7 od Velika Britanija. Vo mnogu biblioteki vo svetot za korisnicite so disleksija se obezbeduva poseben hardver i softver {to
5) Eyre, Gayner. Back to basics: the role of reading in preparing young people for the information society. // Reference Services Review 31, 3 (2003.), str. 20-221. 6) IFLA Smjernice za gradu laganu za citanje, Zagreb : Hrvatsko knjinicarsko drutvo, 2005. Str. 7. 7) Ovoj izdava~ moè da se poseti na slednata veb-stranica: http://www.barringtonstoke.co.uk
84
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
vklu~uva ~itawe i pi{uvawe na tekst, softver {to moè da go zgolemi tekstot na ekranot ili Brajovo pismo za slepi korisnici. DAISY8 e digitalna kniga {to e specijalno dizajnirana za lica koi imaat problemi vo ~itaweto, sodrì tekst i zvuk i moè da se ~ita na prenosliv ured za reprodukcija ili na kompjuter so softver DAISY, koj besplatno moè da se simne od veb-stranicata. Popularnosta na DAISY moè da se vidi vo toa {to se koristi vo pedeset zemji vo svetot i dosega ima proizvedeno 125.000 knigi za lica so problemi vo ~itaweto (lica so o{teten vid, so disleksija..) Bibliotekite za decata so te{kotii vo ~itaweto osven bibliote~nata gra|a moàt da osmislat programi {to se vo ramkite na nivnite interesirawa, vozrast i razvojno nivo. Programi {to se prepora~uvaat: - razgovori za kniga - ~itawe prikazni - poseta na slavni li~nosti (pisateli, muzi~ari, akteri i dr.) - u~estvo vo teatarski pretstavi - dramatizacii i recitali - tvore~ki aktivnosti (u~estvo na likovni i literaturni konkursi {to gi organizira bibliotekata; tvorbite na site deca po zavr{enata rabotilnica treba da se zaka~at na panoto na bibliotekata; so eden takov gest na decata }e im se dade mo`nost bibliotekata da ja doìveat kako mesto vo koe se prifateni) - kreativni rabotilnici (pri oblikuvaweto da se vodi smetka za potrebite i mo`nostite na decata i e prepora~livo da gi vodat logopedi) Vo nekoi zemji vo svetot za da se podigne javnata svest se organiziraat razni kampawi. Velika Britanija nedelata od 2 do 8 noemvri ja posvetuva na disleksijata. Sledej}i go ovoj primer i zemjite vo razvoj moàt da se vklu~at so nekoi aktivnosti, so {to }e se podigne javnata svest. ZAKLUÔK Decata so disleksija funkciraat mnogu poinaku od voobi~aeno i potrebni im se alternativni nastavni metodi i materijali za da nau~at da ~itaat. Vo borbata protiv nepismenosta i promoviraweto na ~itaweto, bibliotekite se javuvaat kako se pogolemi promotori na uslugi nameneti za licata {to imaat problemi so ~itaweto. êsto dejstvuvaat kako partneri ili koordinatori vo pogolemi nacionalni proekti za podobruvawe i ublaùvawe na problemot. Vo Makedonija se u{te ne mu se posvetuva dovolno vnimanie na ovoj problem. Edna od prioritetnite zada~i na Bibliotekarskoto dru{tvo vo Makedonija treba da bide prevodot na Nasokite na IFLA, so {to na bibliotekite }e im se dadat nasoki za raboteweto.
8) DAISY = Digital Accessible Information Sytem. DAISY e razvien vo 1995 godina od telo od eksperti vo odgovor na predlozite od slepi lica od celiot svet za voveduvawe standard za ~itawe. Dostapno na www.daisy.org.
85
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 02 : 061.2 (100) "2009" (063) (0493)
75-TA KONFERENCIJA NA IFLA

Kiril Angelov, vi{ sorabotnik-bibliotekar
Kako i sekoja godina, taka i ovaa, vo organizacija na IFLA (International federation of library associations) be{e odràna Konferencija na bibliote~nite rabotnici od celiot svet i toa vo Milano, Italija. Konferencijata trae{e od 22 do 27 avgust 2009 godina, a se odrùva{e vo prostoriite na Milanskiot saem. Pretstavnici od Makedonija na ovoj nastan bea pretsedatelot na Bibliotekarskoto dru{tvo na Makedonija, Kiril Angelov, direktorot na NUB "Sv. Kliment Ohridski" - Skopje, Mile Bo{eski, direktorot na NU-UB "Sv. Kliment Ohridski" - Bitola, Naume \or|ievski, direktorkata na NU- Biblioteka "Goce Del~ev" - [tip, Vilma Jovanova, rakovoditelot na oddelenieto za me|unarodna sorabotka pri NUB "Sv. Kliment Ohridski" - Skopje, kako i prateni~kata vo Sobranieto na Republika Makedonija, Aneta Stefanovska. Vo ramkite na konferencijata imavme mo`nost da prosledime mnogubrojni predavawa i prezentacii za najsovremenite bibliote~ni tekovi vo svetot. Konferencijata po~na so sve~eno otvorawe, koe ne be{e klasi~no, tuku be{e kola` na izlagawa i na umetni~ki nastapi na akteri i tan~eri, {to sekako go pravi nevoobi~aeno i interesno da se prosledi, po {to slede{e plenarnata sesija. Najrazli~nite predavawa bea odràni vo sovremeno uredenite prostorii na Milanskiot saem, koj e ogromna zgrada na pove}e nivoa, so pove}e sali {to bea ozna~eni so razli~ni boi poradi polesno nao|awe na predavaweto za koe se ima interes da se prosledi. Predavawata se odnesuvaa na bibliotekite i istraùva~kite centri pri parlamentite, na javnite i gradskite biblioteki, na statistikata, vrednuvaweto, IKT, za{titata, konzervacijata, na menaxmentot i marketingot, na akademskite i istraùva~kite biblioteki, na informati~kata pismenost. Vo ramkite na predavawata ima{e sesii posveteni na oddelni regioni vo svetot, kako na Afrika, na Latinska Amerika i Karibite, Azija i Okeanija i sl. Isto taka, imavme mo`nost da prosledime predavawa od oblasta na bibliotekite za deca i mladi, za bibliote~nite gradbi i oprema, za kopirajtot, za bibliotekarskata teorija i praktika, za katalogizacijata, za digitalizacijata, slobodniot pristap do informaciite, za geografskite i biblioteki za mapi. Ima{e i prezentacii na posteri od najrazli~ni zemji, kako i predavawa za bibliotekite pri vladite, za bibliotekite za lu|eto so posebni potrebi, za UNIMARC, za sudskite biblioteki, za bibliote~nite servisi vo multikulturni sredini, za menaxment na bibliote~nite zdruènija, za retki knigi i rakopisi, za nacionalnite biblioteki, za e-u~eweto i mnogu drugi. 86
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Ima{e i sesija za onie u~esnici {to prv pat doa|aat na konferencijata, kako i umetni~ka izlo`ba. Osven toa, bea organizirani poseti na pove}e biblioteki vo regionot Lombardija, vo koj se nao|a i Milano, taka {to makedonskite pretstavnici ja posetija bibliotekata "Anxelo Mai" vo Bergamo, grad so izvonredna arhitektura na staroto jadro, vo koe se nao|a ovaa biblioteka vo koja se ~uvaat retki knigi i rakopisi. Grupata od Makedonija ima{e mo`nost da se uveri i vo gastronomskite specijaliteti na italijanskata kujna po nekolku povodi. Vo sekoj slu~aj ovoj nastan slobodno moè da se okarakterizira kako visokoprofesionalen, odli~no organiziran i nastan na koj moè mnogu da se nau~i i sekako toa znaewe da se primeni za razvojot na makedonskata bibliote~na rabota. Od tie pri~ini osobena blagodarnost mu iskaùvame na Ministerstvoto za kultura na Republika Makedonija, koe ni izleze vo presret i go finansira{e u~estvoto na pretstavnicite od Makedonija vo Milano.
87
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 02:061.2(438)(063) (049.3)
Hronika
II ME\UNARODNA KONFERENCIJA NA BIBLIOTEKARI VO VROCLAV - POLSKA

Marija Malgoàta Ma~kovska, vi{ bibliotekar NUUB "Sv. Kliment Ohridski" , Bitola
Vo vtorata polovina na juni ovaa godina vo Vroclav se odrà ve}e tradicionalnata Me|unarodna konferencija na bibliotekari "II Vroclavski sredbi na bibliotekari so polsko poteklo", vo organizacija na Glavnata biblioteka i Centarot za nau~no-tehni~ki informacii pri Vroclavskata politehnika. Na konferencijata u~estvuvaa nad 120 bibliotekari od pove}e dràvi: Kanada, SAD, Velika Britanija, Irska, Germanija, Makedonija, Litvanija, Ukraina i Slova~ka. Vo golem broj prisutni bea i bibliotekari od site polski akademski centri i pretstavnici na razni firmi {to promoviraat e-knigi i sorabotuvaat so bibliotekite. Konferencijata se odrùva{e vo prostoriite na kongresnite centri na Vroclavskata politehnika i na Univerzitetot vo traewe od ~etiri dena. Pretstavenite referati na konferencijata bea podeleni vo dva tematski bloka: "Bibliotekata na fakultetot i vo regionot" i "Elektronskite izvori vo bibliotekata i na pazarot". Prezentirani bea raznovidni temi: nivoto na bibliote~nite uslugi, standradi na opsluùvawe na korisnicite, uslovite za rabota, razvojot i profesionalniot presti` na bibliotekarite, bibliotekarska obuka na studentite, sorabotka na bibliotekarite so izdava~ite i avtorite na skripti i prira~nici dostapni na Internet, funkcionalnosta na bibliote~nite zbirki na lokalno i na regionalno nivo, elektronskite knigi vo akademskite biblioteki, upravuvawe na elektronskite resursi so primena na sovremeni informati~ki tehnologii, me|unarodni i doma{ni bibliote~ni proekti, marketing i bibliote~na statistika, promocija na fakultetite i regionot i dr. Me|u u~esnicite na konferencijata {to se pretstavija so svoi referati bea bibliotekarite so polsko poteklo {to rabotat vo bibliotekite niz celiot svet: Kongresnata bilioteka, Va{ington (SAD), bibliotekata na institutot Herder od Marburg, (Germanija), NU-Univerzitetska biblioteka "Sv. Kliment Ohridski", Bitola (Makedonija), Slova~kata narodna biblioteka, Martin (Slova~ka), Dràvnata biblioteka vo Berlin i Gradskata biblioteka na Bremen, (Germanija), Britanskata biblioteka, London (Velika Britanija), Bibliotekata na Univerzitetot na Zapadno Ontario (Kanada), bibliotekata Forum Polonia, Dablin (Irska), bibliotekata na Tarnopolskiot tehni~ki univerzitet od Tarnopol (Ukraina) i bibliotekata na Vilnuskiot tehni~ki univerzitet od Vilnus (Litvanija). Svoi prezentacii imaa isto taka i bibliotekari od mnogu akademski biblioteki na univerziteti i politehniki od Var{ava, Poznaw, Gdawsk, Krakov, Lo|, [~e}in, Jelewa Gora i Opole. 88
Hronika
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Site pretstaveni referati bea mnogu sodràjni i naidoa na golem interes od u~esnicite. Pauzite me|u referatite bea ispolneti so interesni diskusii, razmena na iskustva i vospostavuvawe kontakti. Diskusiite se odvivaa vo holot na Konferenciskiot centar, kade {to istovremeno be{e postavena izlo`ba na sliki vo avtorstvo na Boèna Groholska, vrabotena vo Glavnata biblioteka na Vroclavskata politehnika. Na konferencijata nastapiv so referatot so naslov "Bibliote~nite proekti i nivnata realizacija vo Univerzitetskata biblioteka vo Bitola" (Projekty biblioteczne i ich realizacja w Bibliotece Uniwersyteckiej w Bitoli). Referatite od konferencijata se objaveni vo bibliotekarskoto spisanie EBIB i na internetskata stranica www.ebib.info/publikacje/matkonf/mat20/index.php Vo popladnevnite ~asovi na u~esnicite na konferencijata im be{e ovozmoèno da se zapoznaat so funkcioniraweto na bibliotekite na Vroclavskiot univerzitet i na Vroclavskata politehnika, kako i da posetat kulturni spomenici na Vroclav i okolinata. Vtorata me|unarodna konferencija na bibliotekari be{e na mnogu visoko nivo, pretstavenite referati otvorija su{tinski problemi za sovremenoto bibliotekarstvo, a vospostavenite kontakti }e pridonesat za potesna sorabotka me|u bibliotekite od mnogu zemji.
89
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Hronika
DIREKTORIUM NA SPISANIJA SO OTVOREN PRISTAP

Milena Bojaxiska Univerzitet "Sv. Kiril i Metodij", Tehnolo{ko-metalur{ki fakultet, biblioteka, Skopje milboj@tmf.ukim.edu.mk
Izvadok Dadeno e upatstvo kako da se lista veb-stranicata Direktorium na spisanija so otvoren pristap (Directory of Open Access journals (DOAJ); http://www.doaj.org/). Ova e servis {to pokriva statii so celosen tekst od nau~ni i {kolski spisanija. Spisanijata se kontrolirani so kvaliteten sistem na kontrola. Servisot e dostapen bez nadomestok.
Abstract Here is given an instruction how to use the web site Directory of Open Access journals (DOAJ); http://www.doaj.org/. This web site is a service that covers free, full text, quality controlled scientific and scholarly journals. Za da se olesni dostapot kon informaciite od tekovnite nau~ni ispituvawa i nivnoto koristewe so minimalen nadomestok (besplatno), formiran e servis {to bi pomognal vo objavuvaweto i simnuvaweto na celosni tekstovi od stru~ni i {kolski spisanija. Servisot obezbeduva spisok na nau~ni i {kolski spisanija {to moè da se listaat slobodno bez nadomestok. Spisanijata se oceneti so kvaliteten sistem na kontrola i postoi garancija za nivnata sodrìna. Toa e mre`nata stranica: Direktorium na spisanija so otvoren pristap (Directory of Open Access journals (DOAJ); http://www.doaj.org/). Analiza Vo nego se opfateni spisanija {to gi pokrivaat site nau~ni disciplini i jazici. Momentalno moè da se prebaruvaat aktivno 4366 spisanija, a vo servisot se vklu~eni 316208 statii. Po~etnata stranica e vovedna i od nea moè da se bara sakanoto spisanie. Podelena e na dva vertikalni dela. Na leviot del (potesniot del) e navedena sodrìnata na veb-stranicata i so pritiskawe na eden naslov od nea se odi na soodvetnata stranica i se dobiva sakanata informacija. Ovoj del e vidliv na sekoja izbrana stranica. 90
Hronika
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Desniot del (pogolemiot del) e glavniot del od stranicata. Ima kratok osvrt za direktoriumot i del za barawe na soodvetnoto spisanie. Baraweto na sakanoto spisanie moè da go storite na tri na~ini: - Edniot na~in e da go vnesete naslovot na spisanieto vo soodvetnoto prozor~e (prvo prozor~e od stranicata) i da go pritisnete kop~eto {to se nao|a desno od prozor~eto (Find journals). - Vtor na~in e da go pritisnete kop~eto so po~etnata bukva od naslovot na spisanieto (Browse by title). Ovde bukvite se rasporedeni spored latinskata azbuka. - Tret na~in e so opredeluvawe na disciplinata [to e predmet na ùrnalot (Browse by subject). Vo ovoj del se navedeni disciplinite spored latinskata azbuka. Ovde baraweto moè da se precizira ako se pritisne na kop~eto (Expand Subject Tree). Koga se bara, se koristat klasi~nite simboli za barawe. Rezultatite od baraweto se ispi{uvaat taka {to prvo se naveduva brojot na rezultatite, a potoa se dava spisok so podatoci za rezultatite. Primer Da go pobarame spisanieto Macedonian Journal of Chemistry and Chemical Engineering. Find journals: Macedonian* > Macedonian Journal of Chemistry and Chemical Engineering Browse by title: M > Macedonian Journal of Chemistry and Chemical Engineering Browse by subject: Chemistry > Chemistry (general) > Macedonian Journal of Chemistry and Chemical Engineering Od prvata stranica moè da vlezete na stranicata za barawe statii so pritiskawe na vrskata Find articles {to e na leviot del od stranicata. Ovde postojat prozor~iwa za naveduvawe zbor {to e vo vrska so baranata statija (levite prozor~iwa) i na poleto za {to se odnesuva toj zbor (desnite prozor~iwa). Koga se naveduva soodvetniot zbor, dadeni se tri mo`nosti so upotreba na logi~nite operatori I (angl. AND), ILI (angl. OR), NE (angl. NOT). Vo prozor~eto za pole (prozor~e {to e po angliskiot zbor in (vo)) postoi spisok, {to pa|a, na podatoci {to se vo vrska so katalogizacijata na statijata (naslov na statijata, naslov na spisanieto, me|unarodniot broj na spisanieto, avtor, klu~en zbor, izvadok (angl. abstract)). Baraweto se izvr{uva koga }e se pritisne na kop~eto search articles.
91
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Hronika
Primer Da pobarame statija od avtorite Qubomir Arsov i Toma Gr~ev. Vo prozor~eto za barawe se vnesuvaat imiwata na avtorite na statijata. Vo prvoto prozor~e se naveduva imeto na prviot avtor, a vo drugoto na vtoriot avtor. Vo desnite prozor~iwa od spisokot na pole se izbira zborot avtor (angl. author). Obidete se baraweto da go storite so site operatori od spisokot {to pa|a, {to e pome|u dvete levi prozor~iwa. Potoa se pritiska kop~eto search articles. Se otvora nova stranica na ekranot, na koja se ispi{uvaat rezultatite od baraweto. Se davaat brojot na statiite od baranite avtori i soodvetni podatoci za niv. Po sekoja statija se navedeni dve kop~iwa View record i Full text. So niv se dobivaat metapodatocite za statijata i celiot tekst na statijata ako go ima. Informacii za direktoriumot se dobivaat so pritiskawe na kop~eto About. Se razbira informaciite se na angliski jazik. So kop~eto FAQ dobivate odgovori na naj~esto postavuvani pra{awa vo vrska so direktoriumot. Informacii {to se va`ni za sopstvenicite na spisanijata, kako i za avtorite moè da se dobijat so kop~iwata For journal owners, For authors Ovie stranici se dostapni samo za sopstvenicite na spisanijata i za avtorite na statiite vo niv i za da se otvorat potrebna e dozvola (lozinka). Za istorijatot na direktoriumot moè da se pro~ita otkako }e se pritisne na kop~eto Feedback. Uslovite za za~lenuvawe vo direktoriumot se navedeni vo vrskata Membership. So Long term archiving (mak. dolgotrajno arhivirawe) vleguvate vo stranica na direktoriumot, vo koja se navedeni podatoci za ~uvaweto na sodrìnata na direktoriumot. Vo vrskata Sponzors navedeni se sponzorite (finansierite) na direktoriumot. Spisok na stranicite od mreà {to imaat vrska so otvoren pristap moè da se dobie ako se pritisne kop~eto Links (vrska), a najva`nite nastani vo vrska so direktoriumot moè da se dobijat so kop~eto News.
92
Hronika
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 69 : 027.52 (497.774)
KAPITALNI INVESTICII VO NU-UB SV. KLIMENT OHRIDSKI - BITOLA VO 2009 GODINA

Len~e Andonovska, vi{ bibliotekar
Nacionalnata ustanova Univerzitetska biblioteka Sv. Kliment Ohridski Bitola e sostavena od dva funkcionalno povrzani objekta, koi pretstavuvaat edna celina i se nao|aat na ul. Leninova br. 39 vo Bitola. Stariot del pretstavuva spomenik na kulturata, a dvata dela se nao|aat vo sostav na zona A od za{titenoto gradsko jadro. Ramnite terasi na novata zgrada (koja e izgradena vo 70-tite godini) od objektot na biblikotekata ne bea sanirani i poradi dotraenost i starost na materijalot ne ja izvr{uvaa svojata funkcija, odnosno bea naru{eni termo i hidroizolaciskite svojstva na materijalite so koi bea pokrieni terasite. Poradi toa se javuva{e te~ewe, protekuvawe vo tavanicite na terasite, se sozdavaa zgolemeni temperaturi, pri {to se naru{uvaa normalnoto funkcionirawe i potrebite na korisnicite. Zatoa vo funkcija na optimizacija na osnovnata dejnost i normalno tekovno rabotewe vo 2009 godina ni be{e odobren proekt od Ministerstvoto za kultura na Republika Makedonija za kapitalni investicii i toa Izgradba na potkrovje na ramnite terasi na noviot del od zgradata na bibliotekata. So realizacijata na prethodno navedeniot proekt se sanira sostojbata, odnosno se pristapi kon pokrivawe na ramnite terasi so mansarden pokriv, so {to prakti~no se formira i dopolnitelen prostor {to e neophoden za optimalnoto funkcionirawe na bibliotekata i za potrebite na korisnicite. Se ovozmoì site neproodni terasi od objektot da se iskoristat za izvedba na potkrovni prostorii, so {to od edna strana se dobija potrebni prostorii, a od druga strana se re{i problemot na ramnite pokrivi odnosno poradi izrazenite temperaturni razliki vo bitolskiot region, ramnite pokrivi mnogu brgu se amortiziraat i se podloèni na te~ewe i sozdavawe grade`ni {teti na podolnite katovi. So izgradbata na potkrovjeto na ramnite terasi na noviot del od bibliotekata dobivame pred se za{tita na postojniot del i nov namenski prostor vo potkrovnite prostorii od okolu 500m2, koi }e bidat namenski iskoristeni. Vo celost potkrovjata se povrzani fasadno so postojniot objekt vo edna estetska celina. Za slednatata 2010 godina ni ostanuva novoizgradenite potkrovja na ramnite terasi enterierno da se doobrabotaat so finalni yidovi, tavani, podovi, site vidovi instalacii, kako i enterierna oprema, za da moàt istite vo najskoro vreme da se stavat vo rabotna funkcija, koja }e moè da odgovori na novite standardi i normativi {to vaàt za javnite objekti. 93
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2
Hronika
Rezime: So realizacijata na proektot odobren od Ministerstvoto za kultura na Republika Makedonija, za kapitalni investicii i toa Izgradba na potkrovje na ravnite terasi na noviot del od zgradata na NUUB "Sv. Kliment Ohridski" - Bitola, se sanira sostojbata odnosno se pristapi so pokrivawe na ramnite terasi so mansarden krov so {to prakti~no se formira i dopolnitelen prostor. Se ovozmoì site neproodni terasi od objektot da se iskoristat za izvedba na potkrovni prostorii, so {to od edna strana se dobija potrebni prostorii, a od druga strana se re{i problemot na ravnite krovovi. So izgradbata na potkrovjeto na ravnite terasi na noviot del od Bibliotekata, dobivame pred se za{tita na postojniot del, nov namenski prostor vo potkrovnite prostorii od okolu 500m2 koi }e bidat namenski iskoristeni.
Review: With the realization of the project approved by the Ministry of Culture of Republic of Macedonia, for capital investments that is Construction of the attic of the flat terraces of the new part of the building of NUUB St Clement Ohrdiski- Bitola the condition was sanitized, that it was approached with covering of the flat terraces with masaandra roof and by which an additional space was made. It was enabled all impassable terraces of the object to be used for construction of roof spaces and from one side the necessary space was gained and from the other side the problem was solved with the flat roof. With the construction of the attic of the flat terraces of the new part of the Library we got primarily protection of the existent space, new usable space in the attic of about 500m2 which will be used for specific purpose.
94
Hronika
Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 027.022 (497.776)
BIBLIOTEKATA PRI DOMOT NA KULTURATA "ILINDEN" OD DEMIR HISAR SO NOVO IME

bibliotekar, Zlatko Bo{evski
Bibliotekata pri Domot na kulturata "Ilinden" od Demir Hisar se preimenuva vo Narodna biblioteka "Petre M. Andreevski", na 26.09. 2009 godina, vo prisustvo na pove}e istaknati li~nosti od javniot ìvot vo Demir Hisar i pisateli, sledbenici na deloto na golemiot Petre M. Andreevski. Za otvoraweto na ovaa manifestacija, ~esta mu pripadna na gradona~alnikot na Op{tina Demir Hisar, g. Toni Angelevski. Po povod trigodi{ninata od smrtta na Petre M. Andreevski, a spored programata, odbrana delegacija od Op{tinata, kako i pisateli, ~lenovi na Dru{tvoto na pisatelite na Makedonija, go posetija negoviot ve~en dom vo selo Sloe{tica, kako i negovata rodna ku}a, kade {to bea pro~itani negovi stihovi, so {to mu se oddade ogromna po~it i blagodarnost za negovoto delo {to ni go ostavi, a so koe se gordee ne samo Demir Hisar tuku i cela Makedonija. Krajot na ovaa manifestacija be{e odbeleàn so odrùvawe na Prvata rodnokrajna sredba na pisatelite od Demir Hisar {to se slu~i vo prostoriite na Domot na kulturata "Ilinden" vo Demir Hisar, kade {to be{e organizirana i mala zakuska. Istiot den, a spored Programata, vo foajeto na Domot na kulturata, se odràa dve promocii na zbirkata "Uzrean zbor", sozdadena od ~lenovi na literaturniot klub "Izgrev", koj raboti vo sostav na Domot na kulturata, kako i na zbirkata "Kamen i cvet", od avtorot Zlatko Bo{evski od Demir Hisar, koi bea promovirani od pisatelite Gorjan Petrevski i Boris Damevski.
95

Bibliotekarstvo 1-2 2009

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bibliotekarstvo 1-2 2009

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Volumen 26 (2008) 2009, br.

Po~ituvani kolegi i ~itateli,

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 025.3

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

12) Statement of international cataloguing principles, str. 2-3

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 025.3

Bibliotekarska teorija i praktika

IZJAVA ZA ME\UNARODNITE NA^ELA ZA KATALOGIZACIJA

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Bibliotekarska teorija i praktika

Bibliotekarska teorija i praktika

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2

Poimi {to ne se ve}e vo upotreba

Bibliografska edinica Edinstven naslov

Izjava na IME ICC 2008

Volumen 26 (2008) 2009, br. 1-2 UDK 025.3

Bibliotekarska teorija i praktika

ISKUSTVA OD PREBARUVAWATA PO AVTOR VO SISTEMOT COBISS.MK I POTREBATA OD AVTOMATIZIRANA NORMATIVNA KONTROLA

Klu~ni zborovi: normativna kontrola, prebaruvawe na bazi na podatoci

Bibliotekarska teorija i praktika