You are on page 1of 9

92 Revista de Administrao, So Paulo v.36, n.1, p.

92-100, janeiro/maro 2001


O linul oo milnio cuructorizou-so polu impluntuo oo muounus so-
vorus nu lormu oo oporur o conouzir os nogcios o procossos no umbito
omprosuriul, om consoq0nciu ou lorto compotio oituou por consumi-
ooros oxigontos quunto u proo, pruzo o quuliouoo oo prooutos o sorvi-
os. Quor polos oloitos ou globulizuo quor polu uborturu oo morcuoo,
ou mosmo polu ligoiru ostubiliouoo oconmicu, o consumioor nucionul
ostu sonoo objoto oo utono ous omprosus quo visum utono-lo com
singuluriouoo. Puru tunto, us omprosus osto cuou voz muis orgunizuous o
compotitivus, pois procisum oisputur lutius cuou voz monoros oo um mor-
cuoo sonslvol s muounus provocuous por inmoros lonmonos locuis o
intornucionuis. Exomplo oisso o u criso linuncoiru quo, mosmo nus oco-
nomius muis ostuvois, provocu sompro intorlorncius nu lormu oo oporur
o goronciur us omprosus. Rosponoor rupioumonto, com olicinciu, s
nocossiouoos oo morcuoo tornu-so ossonciul o quom no o lizor corro
sorios riscos oo tor suu purcolu oo compotitiviouoo ubuluou.
Enquunto u oocuou oo 1980 impingiu s omprosus o oosonvolvimon-
to oo projotos quo visuvu ucolorur o rooosonho oo sous procossos, os unos
1990 conligururum-so polu otimizuo o polu oiloronciuo nu proou-
o. Hojo, u novu oroom oo morcuoo impolo us omprosus u buscurom um
s ulvo. molhorur. Essu novu oroom, no ontunto, no pooo sor truouziou
uponus por umu nicu puluvru, mus sim, olotivumonto, por umu sorio oo
uos cupuzos oo intogrur concoitos oo gornciu, como rocursos humu-
nos, oquipumontos, custos, pruzos, ontro outros.
A oisciplinu Gornciu oo Projotos o, nosso sontioo, um instrumon-
to quo viubilizu u implomontuo oo ostrutogiu oo nogcios King,
1993}, o u liguru oo goronto oo projotos o lunoumontul puru conouzir
projotos oo sucosso ouou u oxistnciu oo vurios pontos oo conllitos
ontro usuurios, oquipo otc. O oosomponho ous hubiliouoos oo goronto
oo projotos luz purto oo cupltulos oo livros quo trutum oo ussunto o o
tomu oo oivorsos urtigos, tumunhu o u suu importunciu. A porcopo
ou o gruu oo importunciu ous hubiliouoos oo goronto oo projotos loi
ostuouou rocontomonto no umbito oos sistomus oo inlormuo por
Jiung, Kloin & Murgulis 1998}. No Brusil, ostuoos oossu nuturozu
lorum proouzioos nu oocuou oo 1980 - com oostuquo puru os publi-
A importncia das habilidades do
gerente de projetos
Roque Rabechini Jnior
Roque Rabechini Jnior, Doutorando do
Departamento de Engenharia de Produo da
Escola Politcnica da Universidade de So Paulo,
Pesquisador do Instituto de Pesquisas Tecnolgicas
do Estado de So Paulo (IPT).
E-mail: roque@ipt.br ou roquejr@usp.br
Recebida em agosto/1999
2 verso em setembro/1999
Revista de Administrao, So Paulo v.36, n.1, p.92-100, janeiro/maro 2001 93
A IMPORTNCIA DAS HABILIDADES DO GERENTE DE PROJETOS
cuoos nu Rovistu oo Aoministruo ou Univorsiouoo oo 5o
Puulo RAU5P} por 5brugiu, Muximiuno & Krugliunskus
1986} o Muximiuno 1988}. Os rosultuoos oossos ostuoos
mostrum quo hu porcopos oivorgontos o somolhuntos
ontro os consultuoos.
Nosto trubulho, com o intuito oo contribuir puru u lor-
muo oo conhocimontos sobro u tomuticu om quosto,
so rolutuoos os rosultuoos oo posquisu loitu com tocnicos
o gorontos oo projotos om tocnologiu oo inlormuo Tl}
sobro us hubiliouoos oo gorontos oo projotos oo omprosus
brusiloirus, consioorunoo o mooolo proposto por 5htub,
Buro & Globorson 1994}.
ASPECTOS RELEVANTES SOBRE AS
HABILIDADES DO GERENTE DE PROJETOS
Os ultos lnoicos oo lrucusso vorilicuoos nu uominis-
truo oo projotos lorum rotrutuoos om posquisu rouli-
zuou polu 5tunoish Group 1999}, omprosu norto-umo-
ricunu oo posquisu om morcuoos oo tocnologiu oo in-
lormuo, quo onvolvou corcu oo 8.300 projotos oo
365 omprosus. Os rosultuoos ou posquisu rovolurum quo,
oosso univorso oo projotos, 31' lorum cuncoluoos un-
tos oo torom sioo complotuoos, gorunoo projulzos ou
oroom oo U5$ 81 bilhos, o 53' tivorum ulgum tipo
oo problomu custo 189' ucimu oo provisto, por oxom-
plo}, ucurrotunoo projulzos oo uproximuoumonto U5$
59 bilhos. Aponus 16' oos projotos lorum consiooru-
oos bom-sucooioos cumprirum o pruzo o o custo osti-
muoos iniciulmonto}.
Um uspocto importunto oossu posquisu loi ovioonciur
us cuusus oo sucosso o oo lrucusso moncionuous polos
ontrovistuoos. As principuis cuusus lovuntuous puru ossos
projotos oo tocnologiu oo inlormuo oizium rospoito uo
gruu oo onvolvimonto oo usuurio, suporto ou gornciu o
oolinio oo roquorimontos - ulto gruu corrosponoonoo
u sucosso o buixo gruu u lrucusso.
Purtinoo-so oo prossuposto oo quo um projoto o consi-
ooruoo bom-sucooioo om suu implomontuo cuso utonou
u quutro critorios - tompo, custo, olicuciu o sutisluo oo
clionto -, Pinto & 5lovin 1998} ostubolocorum o mooolo
oos ooz lutoros. No quuoro 1 constum ossos lutoros, ucom-
punhuoos oo brovo comonturio.
E posslvol porcobor cortu corrospononciu ontro os lu-
toros ioontilicuoos nossus ouus posquisus oo origons ois-
tintus. Assim, o lutor onvolvimonto oo usuurio, lovuntuoo
nu posquisu ou 5tunoish Group, tom similuriouoo com o
pupol oo clionto, tunto como consultor quunto como into-
grunto ou oquipo oo projotos. O lutor suporto goronciul
upuroco oo lormu oquivulonto nus ouus posquisus. O lti-
mo lutor roloro-so oolinio oo roquorimontos o ostu
prosonto oosoo u misso uto us quostos muis tocnicus nu
posquisu oo Pinto & 5lovin 1998}.
A importunciu ou publicuo oo posquisus o ostuoos
similuros ostu nu unuliso oo sous rosultuoos o no oxuto on-
tonoimonto oos lutoros o oo suus implicuos nu orgunizu-
o. Consioorunoo-so sob o ponto oo vistu goronciul, isso
roquor oo goronto oo projotos hubiliouoos mltiplus.
No Brusil, ulguns ostuoos 5brugiu, Muximiuno &
Krugliunskus, 1986, Muximiuno, 1988} quo visurum uo
ontonoimonto oossos lutoros om nlvol nucionul lorum oo-
sonvolvioos sob u ticu ous hubiliouoos oos gorontos oo
projotos no umbito ou orgunizuo. O trubulho oo 5brugiu,
Muximiuno & Krugliunskus 1986} upontu us compotn-
cius tocnicus o goronciuis como us hubiliouoos ossonciuis
oos gorontos oo projotos puru conouzir umu oquipo u rou-
lizur us turolus uooquuoumonto, suporunoo crisos, conlli-
tos o surprosus quo inovituvolmonto ocorroro.
Muximiuno 1988} ostuoou o pupol oo goronto oo pro-
jotos om cinco omprosus inoustriuis oo rumo oo inlormuticu
o ioontilicou oito pupois lunoumontuis inorontos s suus
utiviouoos. plunojuoor, orgunizuoor, uoministruoor oo
intorlucos, urticuluoor oo ucoroos, uoministruoor oo
tocnologiu, uoministruoor oo oquipos,possous, lormuluoor
Quadro 1
Definio de Fatores
Fator Comentrio
Misso do Projeto Definio clara dos objetivos no incio do
projeto.
Suporte Gerencial Autoridade e poder para gerenciar os
recursos do projeto.
Plano Estabelecimento das atividades
individuais do projeto.
Cliente Consultor Envolve a comunicao com os clientes
do projeto.
Pessoal Refere-se alocao (recrutamento,
seleo e treinamento) das necessidades
em pessoal para o projeto.
Tarefas Tcnicas Disponibilidade e competncia para
acompanhar as tarefas tcnicas.
Aceite do Cliente Refere-se ao estgio final do projeto e
venda dos resultados.
Monitoramento Capacidade de feedback em todos os
estgios do projeto.
Comunicao Formar uma rede de transmisso da
informao no mbito do projeto.
Conciliao Capacidade de conciliao em crises
inesperadas decorrentes do plano do
projeto.
Fonte: Pinto & Slevin (1998)
94 Revista de Administrao, So Paulo v.36, n.1, p.92-100, janeiro/maro 2001
notas & comunicaes
oo motooos o implomontuoor. Essos pupois osto rolucio-
nuoos oirotumonto com u luno oo goronciumonto oo
projotos. Cubo moncionur quo o goronto oo projotos tum-
bom ussumo outrus rosponsubiliouoos no umbito ou uomi-
nistruo ou omprosu, portunto, suus intoruos com ou-
tros gorontos ocorrom no bojo oo suus utiviouoos.
As intorlucos ontro o goronto oo projotos o o goronto
luncionul tumbom lorum objoto oo ostuoo omplrico rouli-
zuoo no Brusil. A purtir oo umostru compostu por 58 pro-
jotos mutriciulmonto orgunizuoos, 5brugiu 1985} ioontili-
cou trs componontos oo intorluco. u oiviso oo rosponsu-
biliouoos ontro umbos, us urous oo inllunciu oo cuou um o
os puoros oo comunicuo utilizuoos polo goronto oo pro-
jotos.
As intorlucos oo um projoto ju tinhum sioo ugrupuous
por 5tuckonbruck 1976} om trs tipos busicos. possouis,
orgunizucionuis o tocnicus. E uqui ostu o loco oo goronto
oo projotos - uoministrur us intorlucos. Estu nus suus
hubiliouoos u lonto oo sucosso ou oo lrucusso oo um pro-
joto. Nosso sontioo, u liguru oo goronto oo projotos pussu
u sor o contro oirotivo oo um tipo oo orgunizuo - pro-
jotos -, nocossitunoo, pois, oosonvolvor uos crlticus oo
intogruo como rocurso lunoumontul puru o sou trubu-
lho.
A ostruturu ou orgunizuo ootorminuru, sogunoo
5tuckonbruck upuJ Cublo & Aoums, 1996}, u intonsiouoo
oo pooor omunuoo polo goronto. Nu liguru 1 mostru-so u
oinumicu ou inllunciu ou ostruturu orgunizucionul no pro-
cosso oo tomuou oo oociso.
As muis importuntos uos oo intogruo oo projotos
ioontilicuous lorum. iniciur o projoto com o po oiroito,
plunojur u intogruo oo projotos, oosonvolvor u Work
BreukJoun 8tructure WB5}, oluborur pluno oo controlo,
goronciur conllitos, romovor us poorus oo cuminho, os-
tubolocor prioriouoos, lucilitur u trunslornciu oo inlormu-
o o ostubolocor links oo comunicuo.
Hu oois ostuoos rolovuntos quo uboroum us hubiliouoos
oos gorontos oo projotos. Korznor 1992} o 5htub, Buro &
Globorson 1994}. Puru Korznor 1992}, oxistom ooz im-
portuntos hubiliouoos inorontos uo goronto oo projotos, us
quuis osto oxprossus no quuoro 2.
5htub, Buro & Globorson 1994} ioontilicurum oito
hubiliouoos goronciuis quo o goronto oo projotos oovo pos-
suir puru uoministrur com rolovunciu us uos oo intogruo
o oosonvolvimonto oo um projoto. Essus hubiliouoos osto
ooscritus no quuoro 3.
A BUSCA DA PERCEPO: METODOLOGIA
A motivuo puru u roulizuo ou posquisu u sor uqui
rolutuou oou-so ups u loituru oos trubulhos oo Jiung, Kloin
& Murgulis 1998} o Postor upuJ Morooith & Muntol,
1995}, quo ostuourum us hubiliouoos oos gorontos oo pro-
jotos utruvos oo julgumonto oo prolissionuis oo sistomus
oo inlormuo o oo projotos, rospoctivumonto. Jiung, Kloin
& Murgulis 1998} oosonvolvorum sou trubulho com buso
nus hubiliouoos comportumontuis propostus por Groon
Figura 1: Intensidade de Poder
Fonte: Stuckenbruck (apud Cable & Adams, 1996)
Quadro 2
Habilidades do Gerente de Projetos Segundo
Kerzner
Habilidade Caractersticas
Construo de Equipes Capacidade de formar e gerenciar
equipes de trabalho.
Liderana Capacidade de influenciar a equipe e
os stackeholders do projeto.
Resoluo de Conflito Capacidade de identificar e resolver os
conflitos no mbito do projeto.
Competncia Tcnica Capacidade de coordenar as aes
tcnicas do projeto.
Planejamento Capacidade de elaborar planos e
execut-los.
Organizao Capacidade de estabelecer os critrios
de trabalho no mbito do projeto.
Empreendedor Capacidade de gerar e gerenciar
negcios para o projeto.
Administrao Capacidade de desenvolver tcnicas
de controle, oramento etc.
Suporte Gerencial Capacidade de gerenciar as interfaces
com os stakeholders principalmente
com a alta administrao.
Alocar Recursos Capacidade de estabelecer os
recursos necessrios s vrias fases
do projeto.
Fonte: Kerzner (1992)
Revista de Administrao, So Paulo v.36, n.1, p.92-100, janeiro/maro 2001 95
A IMPORTNCIA DAS HABILIDADES DO GERENTE DE PROJETOS
1989}, onquunto Postor upuJ Morooith & Muntol, 1995}
so busoou om, polo monos, quutro uutoros Archibulo,
1976, Korznor, 1982, 5tuckonbruck, 1976, Thumhuin &
Wilomon, 1978}.
Aootunoo uborougom somolhunto oos ostuoos mon-
cionuoos, buscou-so no trubulho oo 5htub, Buro &
Globorson 1994} us cuructorlsticus propostus ous hubili-
ouoos oos gorontos oo projotos. Acrooitu-so quo ossos uu-
toros sintotizurum, oo lormu gorul, us hubiliouoos oos go-
rontos oo projotos cituous om ostuoos untorioros.
Assim, propurou-so um quostionurio composto por trs
purtos visunoo uo lovuntumonto oo inlormuos sobro o
ontrovistuoo, u omprosu o us opinios oos rosponoontos
quunto s hubiliouoos oo goronto oo projotos.
As inlormuos lovuntuous sobro os ontrovistuoos lorum
iouoo, soxo, oxporinciu om projotos o curgo. O ulvo, om
tormos oo inlormuos sobro u omprosu, loi o sou porto -
nmoro oo omproguoos, luturumonto o sotor. Puru o lovun-
tumonto oo opinio loi oluboruou umu tubolu contonoo us
oito hubiliouoos oo goronto oo projotos cituous por 5htub,
Buro & Globorson 1994}. Puru u pontuuo ou opinio,
loz-so uso ou osculu oo Likort om quo, puru cuou hubiliouoo
listuou, oxistium ultornutivus oboooconoo uo intorvulo oo 1
pouco importunto} u 5 muito importunto}.
Os rosponoontos oossu posquisu lorum os ulunos purti-
cipuntos oo curso sobro Gornciu oo Projotos, oosonvolvi-
oo polo uutor oosto trubulho ontro mouoo oo 1998 o inlcio
oo 1999. Forum rosponoioos 97 quostionurios.
As quostos oo posquisu quo nortourum u oluboruo
oo quostionurio o o prprio oosonvolvimonto ou posquisu
mostrum ouus proocupuos busicus quunto s hubiliou-
oos oos gorontos oo projotos. umu, oo umbito gorul, sobro
u importunciu oossus hubiliouoos o u suu clussilicuo o
outru sobro us oiloronus porcobious polos tocnicos o go-
rontos oo projotos.
Essus proocupuos pooom sor truouzious om ouus
quostos busicus.
- Quuis hubiliouoos oos gorontos oo projotos so impor-
tuntos puru os tocnicos o gorontos oo projotos?
- A porcopo oos tocnicos o gorontos oo projotos so
convorgontos ou oivorgontos om roluo s hubiliouoos
oos gorontos oo projotos? Em outrus puluvrus, quul o u
viso oolos tocnicos o gorontos} sobro us hubiliouoos?
PERCEPO DAS HABILIDADES DOS GERENTES
DE PROJETOS: RESULTADOS
A porcopo ou importunciu ous hubiliouoos oos go-
rontos oo projotos loi vorilicuou por moio oo umu posquisu
quo onvolvou umu umostru uloutriu oo omprosus, cujos
tocnicos o gorontos oo projotos purticipurum oo cursos sobro
Gornciu oo Projotos, ministruoos polo uutor oosto trubu-
lho ontro mouoo oo 1998 o inlcio oo 1999. A umostru loi
constitulou por omprosus nucionuis o multinucionuis com
oilorontos ostugios oo oosonvolvimonto ou motooologiu oo
Gornciu oo Projotos. As omprosus purticipuntos lorum
roprosontuous polo totul oo 97 rosponoontos.
Os sotoros onvolvioos lorum. linuncoiro, sorvios,
inlormuticu o procossumonto oo ouoos, cosmoticos, bun-
co oo oosonvolvimonto o motulurgiu. A roprosontuo oos-
sos sotoros o uprosontuou nu tubolu 1.
Polu nuturozu oos sotoros obsorvuoos, porcobo-so quo
us omprosus so muito oilorontos ontro si, sonoo u monor
Quadro 3
Habilidades do Gerente de Projetos Segundo
Shtub, Bard & Globerson
Habilidade Caractersticas
Liderana Capacidade de estabelecer metas e
de fazer cumpr-las.
Administrador do Tempo Capacidade de gerenciar o prazo das
atividades do projeto.
Negociador Capacidade de negociar com as vrias
entidades que participam do projeto.
Tcnico Capacidade de definir o objetivo e
escopo do projeto.
Comunicao Capacidade de estabelecer um
sistema de informao no projeto.
Relao com o Cliente Capacidade de contratar fornecedores
e de relacionar-se com os clientes.
Relao Humana Capacidade de gerenciar as relaes
humanas, resolvendo conflitos e
estimulando as pessoas.
Oramento Capacidade de elaborar e gerenciar
planos financeiros e de desembolso do
projeto.
Fonte: Shtub, Bard & Globerson (1994)
Tabela 1
Participao dos Setores
Setor Participao %
Cosmticos 34,0
Banco de Desenvolvimento 24,7
Financeiro 17,5
Servios 16,5
Informtica e Processamento de Dados 04,1
Metalurgia 03,2
96 Revista de Administrao, So Paulo v.36, n.1, p.92-100, janeiro/maro 2001
notas & comunicaes
oolus rosponsuvol por luturumonto unuul oquivulonto u U5$
10 milhos, com muis oo 200 luncionurios. A muioriu ous
omprosus, 62', pooo sor onquuoruou como oo grunoo
porto ucimu oo 10 mil luncionurios om nlvol munoiul},
25' oolus como oo mooio porto ontro mil o 9.999 luncio-
nurios} o uponus 13' como omprosus oo poquono porto
monos oo mil luncionurios}.
Em roluo s cuructorlsticus oos rosponoontos, os ou-
oos ou posquisu rovolurum quo 70' orum oo soxo muscu-
lino o 30' oo soxo lominino. Quunto s luixus oturius oos
prolissionuis onvolvioos, 43,3' oos purticipuntos tinhum
monos oo 35 unos, 47,4' ontro 35 o 45 unos o 9,3'
muis oo 45 unos. Vorilicou-so, uinou, quo u muioriu oos
rosponoontos tinhu muis oo ooz unos oo oxporinciu om
projotos 81,4'}, soju utuunoo como tocnico 52,6'}, soju
como goronto 47,4'}.
A oroom oo importunciu ous oito hubiliouoos ostu ox-
prossu nu tubolu 2. As trs hubiliouoos muis importuntos
porcobious nu posquisu lorum Iiderana, reIacionamen-
to humano o negociao.
A Iiderana, com u oxprossivu purticipuo oo
95,51', loi consiooruou nu posquisu como u cupuciouoo
oo ostubolocor motus o luzor cumprl-lus. E u hubiliouoo
quo o goronto oo projotos tom om inlluonciur um grupo o
oirigir u oxocuo oo suus utiviouoos.
O comportumonto oo um lloor pooo sor roprosontuoo
om um continuum, conlormo sugorirum Tunnonbuum &
5chimiot 1958}, com soto nlvois oo oilorontos cuructorls-
ticus liguru 2}. Em um oxtromo nlvol 1} tom-so u lioorun-
u contruou nu choliu, om outro nlvol 7} u lioorunu con-
truou no suboroinuoo.
A lioorunu contruou nos suboroinuoos o u buso ou go-
rnciu purticiputivu, nu quul o trubulhuoor tom pupol im-
portunto nus oocisos ou oquipo. Puru tunto, sou nlvol oo
muturiouoo oxigiru quo olo purticipo oo ciclo oo viou oo
projoto como olomonto oxocutor o oocisor.
Entonoor o comportumonto oxuto oo lloor o subor posi-
cionur-so puru umu lioorunu uooquuou lorum o loco oos
ostuoos oo Horso, & Blunchuro 1986} quunoo lormulu-
rum us busos ou Tooriu ou Lioorunu 5ituucionul. 5umuriu-
monto, trs vuriuvois so consiooruous nosso mooolo. tu-
rolus quuntiouoo oo oriontuo o oiroo}, rolucionumon-
tos quuntiouoo oo upoio socioomocionul} o muturiouoo
nlvol oo prontioo} oos liooruoos. Atruvos ous intor-rolu-
os oossus vuriuvois, tom-so quutro lormus busicus oo oxor-
cor u lioorunu.
- determinar - cuructorizu-so por umu situuo oo bui-
xu nocossiouoo oo upoio omocionul o, ossonciulmonto,
ultu nocossiouoo oo oriontuo u um grupo oxtromumonto
imuturo,
- persuadir - oirigo-so uos liooruoos cuju muturiouoo ju
o compostu por ulgum gruu oo oxporinciu, mus quo
nocossitum oo ultu intonsiouoo oo upoios oirotivo o omo-
cionul,
- compartiIhar - lormu oo lioorunu om quo u
nluso ostu nu ultu quuntiouoo oo rolucionumon-
tos ontro cholos o suboroinuoos,
- deIegar - roloro-so situuo om quo o goronto
ostu onvolvioo com oquipos muourus sob os pon-
tos oo vistu oirotivo o omocionul.
Outru uborougom sobro u lioorunu onlutizu sous
uspoctos oo trunslormuo, tonoo om vistu u no-
cossiouoo oo us omprosus omproonoorom muoun-
us signilicutivus om luco ou compotio oconmi-
cu oituou por umbiontos oo insogurunu o incorto-
zu, cuou voz muis ovioontos. Gur, Yukl upuJ
Borgumini & Coou, 1997} luz um upunhuoo oo ul-
gumus toorius o posquisus sobro o tomu Lioorunu
Trunslormucionul. Em sou lovuntumonto, ioontili-
cou u tooriu oo Burns quo ooscrovo u lioorunu
trunslormucionul como um procosso om quo lloo-
ros o soguiooros olovum um uo outro u nlvois muis
ultos oo moruliouoo o motivuo Yukl upuJ
Tabela 2
Ranking das Habilidades
Habilidade
Ordem dos Ordem dos Classificao Participao
Tcnicos Gerentes Geral Geral %
Liderana 1 1 1 95,51
Relacionamento
Humano
3 2 2 91,85
Negociao 2 3 3 90,96
Administrao do
Tempo
5 4 4 88,37
Tcnico 4 5 5 87,57
Comunicao 6 7 6 81,01
Relacionamento
com o Cliente
8 6 7 79,99
Oramento 7 8 8 78,71
Figura 2: Nveis de Liderana
Fonte: Adaptado de Tannenbaum & Schimidt (1958)
Revista de Administrao, So Paulo v.36, n.1, p.92-100, janeiro/maro 2001 97
A IMPORTNCIA DAS HABILIDADES DO GERENTE DE PROJETOS
Borgumini & Coou, 1997}. 5ogunoo ossu tooriu, o pro-
cosso o umu corronto oo rolucionumontos intorpossouis
om ovoluo nu quul os llooros osto continuumonto ovo-
cunoo rospostus omocionuis oos soguiooros o trunslormun-
oo o comportumonto oolos quunoo oncontrum lultu oo
rouo o rosistnciu, oontro oo um procosso som lim oo
lluxo o rolluxo Yukl upuJ Borgumini & Coou, 1997}.
5ogunoo Yukl upuJ Borgumini & Coou, 1997}, om
1985 Buss ulirmu quo, por moio ou lioorunu trunslormu-
cionul, os llooros pooom trunslormur os soguiooros. tor-
nunoo-os muis consciontos u rospoito ou importunciu o oo
vulor oos rosultuoos oos trubulhos, lovunoo-os u ultrupus-
sur sous prprios intorossos om bonollcio ou orgunizuo
ou oo grupo, o utivunoo us nocossiouoos oo muis ulto nlvol
quo os soguiooros possuom.
Morgun 1989} ioontilicu trs progrumus oo utiviouoos
ussociuous lioorunu trunslormucionul.
- criuo oo viso - o lloor oovoru provor u orgunizuo
oo umu viso oo luturo puru quo os soguiooros o ucom-
punhom,
- mobilizur grupos - visunoo obtor umu mussu crlticu oo
possous onvolvious com u misso o u viso ostubolocious
polo lloor,
- institucionulizur u muounu - ostubolocor um novo pu-
oro oo comportumonto nu omprosu.
A quosto contrul oo ostuoo ou lioorunu o quo o lloor
no motivu os liooruoos o sim utonoo s suus nocossiou-
oos. Nosso sontioo, o concoito oo lioorunu curismuticu
moroco oostuquo, pois, sogunoo Yukl upuJ Borgumini,
1994}, ucrooitu-so quo o curismu soju o rosultuoo ous
porcopos quo os soguiooros tm sobro us quuliouoos
comportumontuis oos llooros.
Estuoos muis rocontos sobro lioorunu Zimmoror &
Yusin, 1998} tm mostruoo suu importunciu puru u
compotitiviouoo ous omprosus. O porlil oo ulguns gorontos
seniors oo projotos norto-umoricunos loi ostuouoo por moio
oo umu posquisu loitu por Zimmoror & Yusin 1998}. Fo-
rum lovuntuous, com o uuxllio oo quostionurios, us princi-
puis cuructorlsticus oo um goronto oo projotos o u hubiliou-
oo lioorunu loi quulilicuou como u muis importunto. Nos-
su posquisu os uutoros buscurum quuntilicur o impucto ou
lioorunu no sucosso o no lrucusso oo projotos. O rosultu-
oo mostrou quo so u lioorunu lor oxorciou positivumonto
om torno oo 76' ous opinios}, olu impuctu no sucosso
oos projotos o, so oxorciou nogutivumonto uproximuou-
monto 67'}, rolloto om lrucusso.
A hubiliouoo reIacionamento humano, com purtici-
puo oo 91,85', loi consiooruou sogunoo o onloquo ou
cupuciouoo oo um inoivlouo oo goronciur roluos ontro us
possous, ostimulunoo-us o rosolvonoo os conllitos. Os os-
tuoos sobro us roluos humunus nus omprosus tm suu
gnoso no trubulho oo Muslow upuJ Horso, & Blunchuro,
1986}, o quul lormulou o mooolo ou Hiorurquiu ous No-
cossiouoos. Esso mooolo supo quo oxisto umu hiorurquiu
oo nocossiouoos humunus quo obooocom soguinto or-
oom. lisiolgicus, sogurunu, sociuis, ostimu o uuto-rouli-
zuo.
Os ostuoos ous nocossiouoos oo Muslow upuJ Horso,
& Blunchuro, 1986} lorum os procursoros oo ostuoo so-
bro rolucionumonto no cumpo ou Aoministruo oo Em-
prosus. Busouoo nossos ostuoos, McGrogor upuJ Horso,
& Blunchuro, 1986} lormulou u Tooriu X o u Tooriu Y. A
Tooriu X supo quo u muioriu ous possous proloro sor
oirigiou, no ostu intorossuou om ussumir rosponsubiliou-
oos o oosoju sogurunu. Quostionunoo ossus ulirmuos o
rollotinoo so us possous quo vivom om umu socioouoo muis
oomocruticu no sorium cupuzos oo rolucionumontos muis
muouros, McGrogor upuJ Horso, & Blunchuro, 1986}
props u Tooriu Y. Essu tooriu supo quo us possous no
so proguiosus o irrosponsuvois por nuturozu. 5o lorom
uooquuoumonto motivuous, olus pooom uutooirigir-so o sor
criutivus no trubulho.
Ao oosonvolvor u Tooriu X o u Tooriu Y, McGrogor
upuJ Horso, & Blunchuro, 1986} sups quo us possous,
om suu muioriu, tm potonciul puru sor muourus o uutomo-
tivuous, sonoo inuooquuoo consioorur u Tooriu X como
ruim o u Tooriu Y como boa.
Os ostuoos oocorrontos oossus toorius quo uborourum
u quosto ou compotnciu intorpossoul osto roprosontu-
oos polo continuum muouro-imuturo Arg,ris upuJ Horso,
& Blunchuro, 1986}. To oivulguou quunto us oomuis, hu
u Tooriu oos Dois Futoros oo Horzborg upuJ Horso, &
Blunchuro, 1986}, o quul ioontilicou lutoros motivuooros
cupuzos oo gorur oloitos positivos sobro u sutisluo no
trubulho} o oo higiono ou munutono no so purto in-
trlnsocu oo trubulho}.
A hubiliouoo oo rolucionumonto humuno loi propostu
por Kutz upuJ Borgumini, 1994} como u hubiliouoo roul-
monto importunto uo so trubulhur com outrus possous o
quo oovo so tornur umu utiviouoo nuturul o contlnuu, umu
voz quo onvolvo sonsibiliouoo no somonto no momonto
ou tomuou oo oociso, mus tumbom no comportumonto
oo oiu-u-oiu oo inoivlouo ...} Porquo tuoo uquilo quo o
lloor oiz ou luz tom um oloito sobro uquolos quo so usso-
cium u olo o o sou vorouooiro ou iru om ulgumu oportuni-
ouoo upurocor. Assim, puru sor olicuz, ossu hubiliouoo oovo
sor nuturulmonto oosonvolviou oo lormu no promooitu-
ou, mus consistontomonto oomonstruou utruvos oo toous
suus uos.
A ovoluo ous toorius moncionuous, tunto no umbito
ou lioorunu quunto no oo rolucionumonto humuno, tom
ugroguoo muito conhocimonto uo cumpo oos sistomus
orgunizucionuis. A orgunizuo por Projotos, om purticu-
lur, pussu u tor rolovunciu no conurio omprosuriul como
umu opo goronciul. Nosso sontioo, u oisciplinu Gornciu
98 Revista de Administrao, So Paulo v.36, n.1, p.92-100, janeiro/maro 2001
notas & comunicaes
oo Projotos oovo ubsorvor o luzor uso ou tocnicu oo rolucio-
numonto possoul provonionto oossos ostuoos.
A torcoiru hubiliouoo muis moncionuou nu posquisu -
negociao, com 90,96' oo purticipuo - roloro-so
cupuciouoo quo o goronto oo projotos tom oo nogociur com
vurius ontiouoos quo purticipum oo projoto. Existom polo
monos ouus porspoctivus oossu hubiliouoo onvolvonoo o go-
ronto oo projotos. u nogociuo intrlnsocu, uquolu rostritu
oquipo, utilizuou como instrumonto puru rosolvor os conlli-
tos, o u nogociuo muis umplu, cuju utiliouoo ostu nu buscu
oo consonso quunto uos Jeliuerubles itom quo procisu sor
loito puru complotur um projoto ou umu luso} oo projoto.
A contribuio muis utuul o oilunoiou sobro ostuoos ou
nogociuo ostu no motooo proposto por Fichor & Ur,
1985}. Atruvos oo quutro concoitos os uutoros mostrum
us rulzos ous quostos onvolvious no cumpo ou nogociu-
o. sopuro us possous oos problomus, concontro-so nos
intorossos o no nus posios, invonto opos oo gunhos
mltiplos o insistu om critorios objotivos.
O primoiro concoito - sopuro us possous oos problo-
mus - onlutizu quo tooo nogociuoor o, nu rouliouoo, umu
possou o tom oois tipos oo intorossos. nu substunciu o nu
roluo. A sopuruo oossos oois intorossos o o contro oo
concoito rolorioo.
O sogunoo concoito - concontro-so nos intorossos o
no nus posios - o, nu vorouoo, umu crlticu uo tipo oo
nogociuo muis oilunoioo, no quul us purtos licum irrucio-
nulmonto prosus u umu posio quunto uo quo ostu sonoo
nogociuoo. o vulor oo um bom, umu ootorminuo oo outu
oo pugumonto, u quuntiouoo oo um proouto otc. Nosso
sontioo, ou-so vulor uo concoito oo intorossos o uo osloro
om conciliu-los.
lnvonto opos oo gunhos mltiplos o o torcoiro con-
coito uprosontuoo no motooo. Como o prprio concoito
oxplicitu, buscu-so uqui o oosonvolvimonto ou criutiviouoo
oo nogociuoor. Puru invontur opos criutivus, sugoro-so
quo o nogociuoor sopuro o uto oo invontur oo uto oo jul-
gur, umplio us opos iniciuis, busquo bonollcios mltiplos
o invonto moios puru lucilitur u oociso oo outro.
Puru our plonituoo uo motooo proposto, chogu-so uo
quurto concoito - insistu om critorios objotivos. Nosso pon-
to, os uutoros oissortum sobro u vuntugom oo buscur
purumotros quo possum upoiur us oocisos om umu nogo-
ciuo.
O lonmono ou nogociuo tom sioo muito uprimoru-
oo, pois o umu tocnicu goronciul umplumonto utilizuou nu
soluo oo conllitos. Estos oxistom no umbito ou gornciu
oo projotos o oovom sor rosolvioos. Os gorontos oovom
lombrur quo os oloitos oos conllitos pooom sor nogutivos
ou positivos. 5ogunoo Dinsmoro 1989}, o conllito o bo-
nolico quunoo uumontu u prooutiviouoo ou quunoo luncio-
nu como cutulizuoor puru utingir motus, o projuoiciul quunoo
tom o oloito oposto, luzonoo com quo o trubulho porcu o
sou impulso ou criunoo situuos quo rosultom om oospor-
olcios.
As trs hubiliouoos monos importuntos vorilicuous nu
posquisu lorum. comunicao, reIao com o cIiente
o oramento. Tulvoz, polu nuturozu oos projotos oos
rosponoontos - tocnologiu oo inlormuo -, ossus hubi-
liouoos tonhum suus oirotrizos oituous o controluous polu
ultu uoministruo, minimizunoo, portunto, suu importun-
ciu rolutivu. As ostrutogius oo comunicuo oo umu om-
prosu, por oxomplo, incluom um sistomu oo inlormuo
quo, viu oo rogru, o compurtilhuoo por toou u orgunizu-
o, incluinoo os projotos. Quunoo isso ocorro, u impor-
tunciu ou hubiliouoo oo comunicao tulvoz soju porco-
biou como monos signilicutivu. O mosmo pooo tor ucon-
tocioo com u hubiliouoo reIao com o cIiente, umu voz
quo os projotos onvolvioos ostuvum oirocionuoos puru
utonoor s nocossiouoos ou omprosu nu uutomuo oos
procossos intornos, oiminuinoo ussim u importunciu oo
clionto.
O luto oo u hubiliouoo oramento tor sioo consiooru-
ou como u monos importunto nu clussilicuo gorul pooo
sor oxplicuoo por trutur-so oo um itom quo, om virtuoo ou
proocupuo inllucionuriu oo ponto oo vistu histrico nu-
cionul, o goronciuoo polu ultu uoministruo, no cubonoo
pooor oo oociso uo goronto oo projotos.
Entrotunto, luz-so nocossurio lrisur, quo mosmo sonoo
consiooruous monos importuntos, ossus trs hubiliouoos
obtivorum oscoros rolovuntos, consioorunoo-so u mooiu ous
notus ouous polos tocnicos o gorontos. comunicuo =
4,05, roluo com o clionto = 3,99, orumonto = 3,93.
Nu liguru 3 mostru-so quo, oo munoiru gorul, hu oilo-
rontos oxpoctutivus ontro os tocnicos o os gorontos oo pro-
joto om roluo s hubiliouoos oos gorontos. lniciulmonto,
notu-so quo, oxcoto puru u hubiliouoo tcnico, os goron-
tos oorum notus muis ultus oo quo os tocnicos puru toous
us outrus hubiliouoos. Porcobo-so quo os gorontos, utruvos
oo suus notus, oo muis nluso s hubiliouoos.
Porcobo-so, tumbom, quo ulgumus oivorgncius so oos-
tucum muis oo quo outrus. 5o os cusos ou reIao com
o cIiente muior oivorgnciu vorilicuou nu posquisu}, ou
comunicao o oo oramento, toous muis importuntos
puru os gorontos oo quo puru os tocnicos. Dossus trs hu-
biliouoos, ouus lorum consiooruous como us monos im-
portuntos monos votuous} no umbito gorul ou posquisu.
Foi vorilicuoo, por lim, quo hu oiloronus oo opinios
com monor gruu oo intonsiouoo. lncluom-so uqui os cusos
ous hubiliouoos administrao de tempo o reIao
humana.
Algumus similuriouoos, oxprossus om oscoros muito pr-
ximos ontro os tocnicos o os gorontos oo projotos, tumbom
lorum porcobious, sonoo us principuis. Iiderana, negocia-
o muior similuriouoo vorilicuou nu posquisu} o tcnica.
Duus oolus lorum us muis votuous nu clussilicuo gorul.
Revista de Administrao, So Paulo v.36, n.1, p.92-100, janeiro/maro 2001 99
A IMPORTNCIA DAS HABILIDADES DO GERENTE DE PROJETOS
Os rosultuoos ou posquisu uqui rolutuou, uo sorom com-
puruoos com os oo outrus, mostrum inlormuos conlli-
tuntos u rospoito ou importunciu ous hubiliouoos porcobi-
ous oovioo s oiloronus contoxtuuis. A hubiliouoo oo co-
municao, por oxomplo, signilicu puru Postor upuJ
Morooith & Muntol, 1995} u cupuciouoo oo goronto oo pro-
jotos oo ouvir o porsuuoir. Ju Jiung, Kloin & Murgulis 1998}
solocionum u cupuciouoo oo ouvir como umu hubiliouoo
isoluou. Assim, u hubiliouoo oo comunicao upuroco como
u muis importunto nu posquisu oo Postor upuJ Morooith
& Muntol, 1995}, mus como pouco importunto nostu pos-
quisu ostu ontro us trs ltimus nu clussilicuo gorul} o nu
posquisu oo Jiung, Kloin & Murgulis 1998} - u comuni-
cuo orgunizucionul o no vorbul upuroco ontro us cinco
monos importuntos. Ju u hubiliouoo oo ouvir upuroco on-
tro us cinco muis importuntos nu posquisu oo Jiung, Kloin
& Murgulis 1998}.
A hubiliouoo oo Iiderana, quunoo compuruou com u
posquisu oo Postor upuJ Morooith & Muntol, 1995}, upro-
sontu importunciu porcobiou oistintu. Nostu posquisu, ossu
hubiliouoo o porcobiou como u primoiru no runking gorul,
com 95,51' ou purticipuo totul, onquunto nu posquisu
oo Postor upuJ Morooith & Muntol, 1995} olu ocupu u
quurtu posio ontro us sois hubiliouoos quo lizorum pur-
to oo quostionurio, com umu roprosontuo oo 68' oos
rosponoontos tubolu 3}. Essu hubiliouoo ocupu, nu posqui-
su oo Jiung, Kloin & Murgulis 1998}, umu posio intor-
mooiuriu - nonu posio ontro us 18 hubiliouoos posqui-
suous quuoro 4}.
Nu tubolu 3 o no quuoro 4 constum os rosultuoos ous
posquisus moncionuous puru oloito oo unulisos compuruti-
vus. No ontunto, puru u oluboruo oo umu unuliso muis
uooquuou oos rosultuoos, hu quo so consioorur, nos umbi-
tos oossus posquisus, umu sorio oo vuriuvois quo luzom
purto oo sous rospoctivos conurios, suus umostrus, os uni-
vorsos o os porlooos om quo lorum loitos os lovuntumon-
tos oo ouoos.
CONCLUSO
Os lutoros crlticos oo sucosso om projotos luzom purto
ous proocupuos, tunto ucuomicus quunto pruticus. Es-
tuoos visum ioontilicu-los puru quo os gorontos, nu pruticu,
tontom ovitu-los. Estuour suus cuusus cortumonto uumon-
turu u contribuio uo conhocimonto ou oisciplinu Gorn-
ciu oo Projotos.
Entro us cuusus quo so oostucum nos ostuoos sobro os
lutoros crlticos oo sucosso osto us hubiliouoos oos goron-
tos oo projotos.
A Iiderana loi u hubiliouoo oo goronto oo projotos
muis lortomonto moncionuou no ostuoo rolutuoo nosto tru-
Figura 3: Percepo das Habilidades
Tabela 3
Habilidades em Gerncia de Projetos Segundo
Poster
Ranking Habilidade Participao %
1 Comunicao 84
2 Organizacional 75
3 Construir Equipe 72
4 Liderana 68
5 Poltica 59
6 Tecnolgica 46
Fonte: Poster (apud Meredith & Mantel, 1995)
Quadro 4
Ranking das Habilidades Segundo Jiang, Klein &
Margulis
Ranking Habilidade Ranking Habilidade
1 Entrevista 10 Sensibilidade
2 Direo 11 Diplomacia
3 Gerncia 12 Treinamento
4 Falar 13 Empatia
5 Ouvir 14 Comunicao Organizacional
6 Escrever 15 Poltica
7 Cooperar 16 Vendas
8 Pacincia 17 Assertividade
9 Liderana 18 Comunicao No Verbal
Fonte: Jiang, Klein & Margulis (1998)
100 Revista de Administrao, So Paulo v.36, n.1, p.92-100, janeiro/maro 2001
notas & comunicaes
bulho quo uboroou u porcopo ou importunciu ous hubili-
ouoos oos gorontos oo projotos om omprosus brusiloirus -
julguou por tocnicos o gorontos. A porcopo oo suu im-
portunciu loi oostuquo om umu umostru om quo u curucto-
rlsticu muis murcunto loi u oivorgnciu quo, om cortos cu-
sos, chogou u sor signilicutivu.
As oivorgncius lorum porcobious oo lormu monos sig-
nilicutivu nus hubiliouoos oo administrao de tempo o
reIao humana o oo lormu muis signilicutivu nus hubi-
liouoos reIao com o cIiente, comunicao o ora-
mento. As similuriouoos ocorrorum nus hubiliouoos Iide-
rana, negociao o tcnica.
Estuoos oossu nuturozu pooom sor tois puru os ros-
ponsuvois por projotos nus orgunizuos, no intuito oo
R
E
F
E
R

N
C
I
A
S


B
I
B
L
I
O
G
R

F
I
C
A
SARCHIBALD, R.D. Managing high-technology programs and
projects. New York, John Wiley & Sons, 1976.
BERGAMINI, C.W. Liderana: administrao do sentido. So
Paulo, Atlas, 1994.
BERGAMINI, C.W. & CODA, R. Psicodinmica da vida organi-
zacional: motivao e liderana. So Paulo, Atlas, 1997.
CABLE, D.P. & ADAMS, J.R. Organizing for project management:
In: ADAMS, J.R. Principles of project management: collect
handbook from Project Management Institute, PMI, 1996.
DINSMORE, P.C. Poder e influncia gerencial alm da autorida-
de formal. Rio de Janeiro, COP, 1989.
FICHER, R. & URY, W. Como chegar ao SIM negociao de
acordos sem concesses. Rio de Janeiro, Imago, 1985.
GREEN, G.I. Perceiveed importance of systems analysts job
skills, roles and non-salary incentives. MIS Quarterly, June
1989.
HERSEY, P. & BLANCHARD, K.H. Psicologia para administra-
dores a teoria e as tcnicas da liderana situacional.
So Paulo, Editora Pedaggica e Universitria, 1986.
JIANG, J.J.; KLEIN, G.; MARGULIS, S. Important behavioral skills
for IS project managers: the judgments of experienced IS
professionals. Project Management Journal, v.39, n.1, Mar.
1998.
KERZNER, H. Project management for executives. New York,
Van Nostrand Reinhold, 1982.
__________. Project management: a systems aprouch to
planning, scheduling and controlling. New York, Van
Nostrand Reinhold Company, 1992.
KING, W. The role of project in the implementation of business
strategy. In: CLELAND, D.I. & KING, W. Project manage-
ment handbook. New York, Van Nostrand Reinhold Com-
pany, 1993.
umpliur u viso sobro o ussunto. Nosso sontioo, pooo-
so notur quo us oivorgncius uprosontuous no ostuoo
ocorrorum porquo us notus ouous polos tocnicos, viu
oo rogru, lorum monoros oo quo us ouous polos goron-
tos. Essus oiloronus pooom tor sioo cuusuous polu lul-
tu oo muturiouoo oos tocnicos om roluo s hubiliou-
oos oos gorontos. Aos visunoo minimizur us oivor-
gncius ospocllicus pooom rosultur om, por oxomplo,
plunos oo troinumonto oirocionuoos puru us nocossiou-
oos muis oostucuous.
Nostu posquisu no lorum ioontilicuous us cuusus ous
oivorgncius, o quo poooru sor objoto oo um prximo os-
tuoo. Quuisquor tontutivus puru justilicu-lus tornum-so vu-
gus nosso umbito - soro uponus tontutivus.K
MAXIMIANO, A.C.A. O gerente de projetos: um ator com v-
rios personagens. Revista de Administrao da USP, v.23,
n.2, p.93-98, abr./jun. 1988.
MEREDITH, J.R. & MANTEL JR., S.J. Project management a
managerial approach. New York, John Wiley & Sons, 1995.
MORGAN, G. Creative organization theory: a resourcebook. USA,
Sage, 1989.
PINTO, J.K. & SLEVIN, D.P. Critical success factors. In: PINTO
J.K. Project management handbook. San Francisco,
Jossey-Bass Publishers, 1998.
SBRAGIA, R. A interface entre gerentes de projeto e gerentes
funcionais em estruturas matriciais. Revista de Administra-
o da USP, v.20, n.2, p.48-55, abr./jun. 1985.
SBRAGIA, R.; MAXIMIANO, A.C.A.; KRUGLIANSKAS, I. O ge-
rente de projetos: seu papel e habilidades. Revista de Ad-
ministrao da USP, v.21, n.3, p.24-31, jul./set. 1986.
SHTUB, A.; BARD, J.F.; GLOBERSON, S. Project management
engineering, technology and implementation. New Jersey,
Prentice-Hall, 1994.
STANDISH GROUP. Chaos. Disponvel na Internet via
[WWW.URL: http://www.standishgroup.com]. Arquivo cap-
turado em fev. 1999.
STUCKENBRUCK, L. Ten atributes of proficient project manager.
Procedings for PMI, 1976.
TANNENBAUM, R. & SCHIMIDT, W.H. How to choose a
leadership pattern. Harvard Busines Review, Mar./Apr. 1958.
THAMHAIN, H. & WILEMON, D. Shill requeriments of engineering
project managers. IEEE, 1978.
ZIMMERER, T.W. & YASIN, M.M. A lidership profile of American
projects managers. Project Management Journal, v.29, n.1,
Mar. 1998.

You might also like