Chinh Luu 3fa-1

Ñoà aùn moân hoïc GVHD: NGUYEN
MANH HA
PHAÀN I :
TOÅNG QUAN VEÀ ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ
ÑOÄNG CÔ
I. KHAÙI NIEÄM CHUNG:
I. 1 Ñònh nghóa:
Ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô laø duøng caùc bieän phaùp
nhaân taïo ñeå thay ñoåi caùc thoâng soá nguoàn nhö ñieän aùp hay
caùc thoâng soá maïch nhö ñieän trôû phuï, thay ñoåi töø thoâng…
Töø ñoù taïo ra caùc ñaëc tính cô môùi ñeå coù nhöõng toác ñoä
laøm vieäc môùi phuø hôïp vôùi yeâu caàu. Coù hai phöông phaùp
ñeå ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô:
- Bieán ñoåi caùc thoâng soá cuûa boä phaän cô khí töùc laø
bieán ñoåi tyû soá truyeàn chuyeån tieáp töø truïc ñoäng cô ñeán cô
caáu maùy saûn suaát.
- Bieán ñoåi toác ñoä goùc cuûa ñoäng cô ñieän. Phöông phaùp
naøy laøm giaûm tính phöùc taïp cuûa cô caáu vaø caûi thieän ñöôïc
ñaëc tính ñieàu chænh. Vì vaäy, ta khaûo saùt söï ñieàu chænh toác
ñoä theo phöông phaùp thöù hai.
Ngoaøi ra caàn phaân bieät ñieàu chænh toác ñoä vôùi söï töï
ñoäng thay ñoåi toác ñoä khi phuï taûi thay ñoåi cuûa ñoäng cô
ñieän.
Veà phöông dieän ñieàu chænh toác ñoä, ñoäng cô ñieän moät
chieàu coù nhieàu öu vieät hôn so vôùi caùc loaïi ñoäng cô khaùc.
Khoâng nhöõng noù coù khaû naêng ñieàu chænh toác ñoä deã
daøng maø caáu truùc maïch ñoäng löïc, maïch ñieàu khieån ñôn
giaûn hôn, ñoàng thôøi laïi ñaït chaát löôïng ñieàu chænh cao trong
daõy ñieàu chænh toác ñoä roäng.
I. 2 Caùc chæ tieâu kyõ thuaät ñeå ñaùnh giaù heä
thoáng ñieàu chænh toác ñoä:
Khi ñieàu chænh toác ñoä cuûa heä thoáng truyeàn ñoäng ñieän
ta caàn chuù yù vaø caên cöù vaøo caùc chæ tieâu sau ñaây ñeå
ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa heä thoáng truyeàn ñoäng ñieän:
I. 2. a Höôùng ñieàu chænh toác ñoä:
Höôùng ñieàu chænh toác ñoä laø ta coù theå ñieàu chænh ñeå
coù ñöôïc toác ñoä lôùn hôn hay beù hôn so vôùi toác ñoä cô baûn laø
toác ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô ñieän treân ñöôøng ñaëc tính cô
töï nhieân.
I. 2. b Phaïm vi ñieàu chænh toác ñoä (Daõy ñieàu
chænh):
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 2
MANH HA
Phaïm vi ñieàu chænh toác ñoä D laø tæ soá giöõa toác ñoä lôùn
nhaát nmax vaø toác ñoä beù nhaát nmin maø ngöôøi ta coù theå ñieàu
chænh ñöôïc taïi giaù trò phuï taûi laø ñònh möùc: D = nmax/nmin.
Trong ñoù:
- nmax: Ñöôïc giôùi haïn bôûi ñoä beàn cô hoïc.
- nmin: Ñöôïc giôùi haïn bôûi phaïm vi cho pheùp cuûa
ñoäng cô, thoâng thöôøng ngöôøi ta choïn nmin laøm ñôn vò.
Phaïm vi ñieàu chænh caøng lôùn thì caøng toát vaø phuï
thuoäc vaøo yeâu caàu cuûa töøng heä thoáng, khaû naêng töøng
phöông phaùp ñieàu chænh.
I. 2. c Ñoä cöùng cuûa ñaëc tính cô khi ñieàu chænh

toác ñoä:
Ñoä cöùng: β = ∆ M/∆ n. Khi β caøng lôùn töùc ∆ M caøng
lôùn vaø ∆ n nhoû nghóa laø ñoä oån ñònh toác ñoä caøng lôùn khi
phuï taûi thay ñoåi nhieàu. Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä toát
nhaát laø phöông phaùp maø giöõ nguyeân hoaëc naâng cao ñoä
cöùng cuûa ñöôøng ñaëc tính cô. Hay noùi caùch khaùc β caøng lôùn
thì caøng toát.
I. 2. d Ñoä baèng phaúng hay ñoä lieân tuïc trong
ñieàu chænh toác ñoä:
Trong phaïm vi ñieàu chænh toác ñoä, coù nhieàu caáp
toác ñoä. Ñoä lieân tuïc khi ñieàu chænh toác ñoä γ ñöôïc ñaùnh giaù
baèng tæ soá giöõa hai caáp toác ñoä keà nhau:
γ = ni/ni+1
Trong ñoù:
- ni: Toác ñoä ñieàu chænh ôû caáp thöù i.
- ni + 1: Toác ñoä ñieàu chænh ôû caáp thöù ( i + 1 ).
Vôùi ni vaø ni + 1 ñeàu laáy taïi moät giaù trò moment naøo
ñoù.
γ tieán caøng gaàn 1 caøng toát, phöông phaùp ñieàu
chænh toác ñoä caøng lieân tuïc. Luùc naøy hai caáp toác ñoä baèng
nhau, khoâng coù nhaûy caáp hay coøn goïi laø ñieàu chænh toác
ñoä voâ caáp.
γ ≠ 1 : Heä thoáng ñieàu chænh coù caáp.
I. 2. e Toån thaát naêng löôïng khi ñieàu chænh toác ñoä:
Heä thoáng truyeàn ñoäng ñieän coù chaát löôïng cao laø
moät heä thoáng coù hieäu suaát laøm vieäc cuûa ñoäng cô η laø
cao nhaát khi toån hao naêng löôïng ∆ Pphuï ôû möùc thaáp nhaát.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 3
MANH HA
I. 2. f Tính kinh teá cuûa heä thoáng khi ñieàu
chænh toác ñoä:
Heä thoáng ñieàu chænh toác ñoä truyeàn ñoäng ñieän coù
tính kinh teá cao nhaát laø moät heä thoáng ñieàu chænh phaûi
thoûa maõn toái ña caùc yeâu caàu kyõ thuaät cuûa heä thoáng.
Ñoàng thôøi heä thoáng phaûi coù giaù thaønh thaáp nhaát, chi phí
baûo quaûn vaän haønh thaáp nhaát, söû duïng thieát bò phoå
thoâng nhaát vaø caùc thieát bò maùy moùc coù theå laép raùp laãn
cho nhau.
II. ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ BAÈNG CAÙCH THAY ÑOÅI ÑIEÄN
AÙP ÑAËT VAØO PHAÀN ÖÙNG ÑOÄNG CÔ:
Ñoái vôùi caùc maùy ñieän moät chieàu, khi giöõ töø thoâng
khoâng ñoåi vaø ñieàu chænh ñieän aùp treân maïch phaàn öùng thì
doøng ñieän, moment seõ khoâng thay ñoåi. Ñeå traùnh nhöõng
bieán ñoäng lôùn veà gia toác vaø löïc ñoäng trong heä ñieàu chænh
neân phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch thay ñoåi
ñieän aùp treân maïch phaàn öùng thöôøng ñöôïc aùp duïng cho
ñoäng cô moät chieàu kích töø ñoäc laäp.
Ñeå ñieàu chænh ñieän aùp ñaët vaøo phaàn öùng ñoäng cô, ta
duøng caùc boä nguoàn ñieàu aùp nhö: maùy phaùt ñieän moät
chieàu, caùc boä bieán ñoåi van hoaëc khueách ñaïi töø… Caùc boä
bieán ñoåi treân duøng ñeå bieán doøng xoay chieàu cuûa löôùi
ñieän thaønh doøng moät chieàu vaø ñieàu chænh giaù trò söùc
ñieän ñoäng cuûa noù cho phuø hôïp theo yeâu caàu.
Phöông trình ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu kích
U R + Rf
n= − u M
K E Φ K E K M Φ2
töø ñoäc laäp:
Ta coù toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng: n0 = Uñm/KEΦ ñm.Vaø ñoä
cöùng cuûa ñöôøng ñaëc tính cô:
Khi thay ñoåi ñieän aùp ñaët leân phaàn öùng cuûa ñoäng cô thì
toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng seõ thay ñoåi nhöng ñoä cöùng cuûa
ñöôøng ñaëc tính cô thì khoâng thay ñoåi.
dM K K Φ2
β= =− E M
dn Ru + R f
Nhö vaäy, khi
n ta thay ñoåi ñieän aùp thì ñoä cöùng cuûa ñöôøng
ñaëc tính cô khoâng
n0 thay ñoåi. Hoï ñaëc tính cô laø nhöõng ñöôøng
thaúng song song Uñm
TN ( Uñmñaëc tính cô >
töï U > U2
ncb vôùi ñöôøngU nhieân:
1
n1
) > U3
1
n2 U ncb > n1 > n2 >
SVTH:HUYNH KIM SON
Ã trang 4 n3 2 n3
U
M
MC 3
MANH HA
Hình 1. 1 Hoï ñaëc tính cô khi thay ñoåi ñieän aùp ñaët vaøo
phaàn öùng ñoäng cô.
Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch thay ñoåi
ñieän aùp phaàn öùng thöïc chaát laø giaûm aùp vaø cho ra nhöõng
toác ñoä nhoû hôn toác ñoä cô baûn ncb. Ñoàng thôøi ñieàu chænh
nhaûy caáp hay lieân tuïc tuøy thuoäc vaøo boä nguoàn coù ñieän
aùp thay ñoåi moät caùch lieân tuïc vaø ngöôïc laïi.
Theo lyù thuyeát thì phaïm vi ñieàu chænh D = ∞. Nhöng trong
thöïc teá ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp neáu
khoâng coù bieän phaùp ñaëc bieät chæ laøm vieäc ôû phaïm vi cho
pheùp: Umincp = Uñm/10, nghóa laø phaïm vi ñieàu chænh:
D = ncb/nmin = 10/1. Neáu ñieän aùp phaàn öùng U < Umincp thì do
phaûn öùng phaàn öùng seõ laøm cho toác ñoä ñoäng cô khoâng oån
ñònh.
Nhaän xeùt: Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch
thay ñoåi ñieän aùp ñaët vaøo phaàn öùng ñoäng cô seõ giöõ
nguyeân ñoä cöùng cuûa ñöôøng ñaëc tính cô neân ñöôïc duøng
nhieàu trong maùy caét kim loaïi vaø cho nhöõng toác ñoä nhoû hôn
ncb.
* Öu ñieåm: Ñaây laø phöông phaùp ñieàu chænh trieät ñeå, voâ
caáp coù nghóa laø coù theå ñieàu chænh toác ñoä trong baát kyø
vuøng taûi naøo keå caû khi ôû khoâng taûi lyù töôûng.
* Nhöôïc ñieåm: Phaûi caàn coù boä nguoàn coù ñieän aùp thay
ñoåi ñöôïc neân voán ñaàu tö cô baûn vaø chi phí vaän haønh cao.
III. ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ BAÈNG CAÙCH THAY ÑOÅI

TÖØ THOÂNG:
+ • -
• U
Iö
Ñ
CKÑ •
RKÑ
+ • -
• UKT
SVTH:HUYNH KIM SON
Ã trang 5
MANH HA
Hình 1. 2 Sô ñoà nguyeân lyù ñieàu chænh toác ñoä baèng

caùch thay ñoåi töø thoâng.
Ñieàu chænh töø thoâng kích thích cuûa ñoäng cô ñieän moät
chieàu laø ñieàu chænh moment ñieän töø cuûa ñoäng cô M = KMφ Iö
vaø söùc ñieän ñoäng quay cuûa ñoäng cô
Eö = KEφ n. Thoâng thöôøng, khi thay ñoåi töø thoâng thì ñieän aùp
phaàn öùng ñöôïc giöõ nguyeân giaù trò ñònh möùc.
Ñoái vôùi caùc maùy ñieän nhoû vaø ñoâi khi caû caùc maùy
ñieän coâng suaát trung bình, ngöôøi ta thöôøng söû duïng caùc bieán
trôû ñaët trong maïch kích töø ñeå thay ñoåi töø thoâng do toån hao
coâng suaát nhoû. Ñoái vôùi caùc maùy ñieän coâng suaát lôùn thì
duøng caùc boä bieán ñoåi ñaëc bieät nhö: maùy phaùt, khueách ñaïi
maùy ñieän, khueách ñaïi töø, boä bieán ñoåi van…
Thöïc chaát cuûa phöông phaùp naøy laø giaûm töø thoâng.
Neáu taêng töø thoâng thì doøng ñieän kích töø IKT seõ taêng daàn
ñeán khi hö cuoän daây kích töø. Do ñoù, ñeå ñieàu chænh toác ñoä
chæ coù theå giaûm doøng kích töø töùc laø giaûm nhoû töø thoâng
so vôùi ñònh möùc. Ta thaáy luùc naøy toác ñoä taêng leân khi töø
thoâng giaûm: n = U/KEΦ .
Maët khaùc ta coù: Moment ngaén maïch Mn = KMφ In neân khi φ
giaûm seõ laøm cho Mn giaûm theo.
Ñoä cöùng cuûa ñöôøng ñaëc tính cô:
K E K M Φ2
β =−
R
Khi φ giaûm thì ñoä cöùng β cuõng giaûm, ñaëc tính cô seõ
doác hôn. Neân ta coù hoï ñöôøng ñaëc tính cô khi thay ñoåi töø
n
thoâng nhö sau: φ ñm > φ 1
n >φ 2
Φ1
1 Φ 2 ncb < n1 <
n
n2c n2
Φ ñm
0 MC M2 M1 Mn
b
Hình 1. 3 Hoï ñaëc tính cô khi thay ñoåi
töø thoâng.
Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch thay ñoåi töø
thoâng coù theå ñieàu chænh ñöôïc toác ñoä voâ caáp vaø cho ra
nhöõng toác ñoä lôùn hôn toác ñoä cô baûn.
Theo lyù thuyeát thì töø thoâng coù theå giaûm gaàn baèng 0,
nghóa laø toác ñoä taêng ñeán voâ cuøng. Nhöng treân thöïc teá
ñoäng cô chæ laøm vieäc vôùi toác ñoä lôùn nhaát:
SVTH:HUYNH KIM SON
Ã trang 6
MANH HA
n max = 3ncb töùc phaïm vi ñieàu chænh: D = nmax/ncb
= 3/1.
Bôûi vì öùng vôùi moãi ñoäng cô ta coù moät toác ñoä lôùn
nhaát cho pheùp. Khi ñieàu chænh toác ñoä tuøy thuoäc vaøo ñieàu
kieän cô khí, ñieàu kieän coå goùp ñoäng cô khoâng theå ñoåi chieàu
doøng ñieän vaø chòu ñöôïc hoà quang ñieän. Do ñoù, ñoäng cô
khoâng ñöôïc laøm vieäc quaù toác ñoä cho pheùp.
thay ñoåi töø thoâng coù theå ñieàu chænh toác ñoä voâ caáp vaø
cho nhöõng toác ñoä lôùn hôn ncb. Phöông phaùp naøy ñöôïc duøng
ñeå ñieàu chænh toác ñoä cho caùc maùy maøi vaïn naêng hoaëc laø
maùy baøo giöôøng. Do quaù trình ñieàu chænh toác ñoä ñöôïc thöïc
hieän treân maïch kích töø neân toån thaát naêng löôïng ít, mang tính
kinh teá. Thieát bò ñôn giaûn.
IV. ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ BAÈNG CAÙCH THAY ÑOÅI ÑIEÄN
TRÔÛ PHUÏ TREÂN MAÏCH PHAÀN ÖÙNG:
Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch thay ñoåi
ñieän trôû phuï treân maïch phaàn öùng coù theå ñöôïc duøng cho
taát caû ñoäng cô ñieän moät chieàu. Trong phöông phaùp naøy ñieän
trôû phuï ñöôïc maéc noái tieáp vôùi maïch phaàn öùng cuûa ñoäng cô
theo sô ñoà nguyeân lyù nhö sau:
+ • • -
U
Iö
•
Rf
E
CKÑ •
RKÑ
+ • UKT • -
Hình 1. 4 Sô ñoà nguyeân lyù ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô
baèng caùch thay ñoåi ñieän trôû phuï treân maïch phaàn öùng.
Ta coù phöông trình ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän moät
chieàu kích töø ñoäc laäp:
U Ru + R f
n= − M
K E Φ K E K M Φ2
Khi thay ñoåi giaù trò ñieän trôû phuï Rf ta nhaän thaáy toác ñoä
khoâng taûi lyù töôûng: vaø ñoä cöùng cuûa ñöôøng ñaëc tính cô:
U dm K E K M Φ 2 dm
n0 = = const ; β =−
K E Φ dm Ru + R f
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 7
MANH HA
seõ thay ñoåi khi giaù trò Rf thay ñoåi. Khi Rf caøng lôùn, β caøng
nhoû nghóa laø ñöôøng ñaëc tính cô caøng doác. ÖÙng vôùi giaù trò Rf
= 0 ta coù ñoä cöùng cuûa ñöôøng ñaëc tính cô töï nhieân ñöôïc
tính theo coâng thöùc sau:
K E K M Φ 2 dm
β TN =−
Ru
Ta nhaän thaáy β TN coù giaù trò lôùn nhaát neân ñöôøng ñaëc
tính cô töï nhieân coù ñoä cöùng lôùn hôn taát caû caùc ñöôøng ñaëc
tính cô coù ñoùng ñieän trôû phuï treân maïch phaàn öùng. Vaäy khi
thay ñoåi giaù trò Rf ta ñöôïc hoï ñaëc tính cô nhö sau:
n 0 < Rf1 < Rf2 <
n
nc 0
TN
Rf3
b
n1 ncb > n1 > n2 >
Rf1
n2 n3
n3 Rf2
M, I
0 MC Rf3
Hình 1. 5 Hoï ñaëc tính cô khi thay ñoåi ñieän trôû phuï treân
maïch phaàn öùng.
Nguyeân lyù ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch thay ñoåi ñieän
trôû phuï treân maïch phaàn öùng ñöôïc giaûi thích nhö sau: Giaû söû
ñoäng cô ñang laøm vieäc xaùc laäp vôùi toác ñoä n1 ta ñoùng theâm
Rf vaøo maïch phaàn öùng. Khi ñoù doøng ñieän phaàn öùng Iö ñoät
ngoät giaûm xuoáng, coøn toác ñoä ñoäng cô do quaùn tính neân
chöa kòp bieán ñoåi. Doøng Iö giaûm laøm cho moment ñoäng cô
giaûm theo vaø toác ñoä giaûm xuoáng, sau ñoù laøm vieäc xaùc laäp
taïi toác ñoä n2 vôùi n2 > n1.
Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä naøy chæ coù theå ñieàu
chænh toác ñoä n < ncb. Treân thöïc teá khoâng theå duøng bieán
trôû ñeå ñieàu chænh neân phöông phaùp naøy seõ cho nhöõng toác
ñoä nhaûy caáp töùc ñoä baèng phaúng γ xa 1 töùc n1 caùch xa n2, n2
caùch xa n3…
Khi giaù trò nmin caøng tieán gaàn ñeán 0 thì phaïm vi ñieàu
chænh:
D = ncb/nmin ≈ ∞.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 8
MANH HA
Trong thöïc teá, Rf caøng lôùn thì toån thaát naêng löôïng phuï
taêng. Khi ñoäng cô laøm vieäc ôû toác ñoä n = ncb/2 thì toån thaát
naøy chieám töø 40% ñeán 50%. Cho neân, ñeå ñaûm baûo tính kinh
teá cho heä thoáng ta chæ ñieàu chænh sao cho phaïm vi ñieàu
chænh: D = ( 2 → 3 )/1.
Khi giaù trò Rf caøng lôùn thì toác ñoä ñoäng cô caøng giaûm.
Ñoàng thôøi doøng ñieän ngaén maïch In vaø moment ngaén maïch Mn
cuõng giaûm. Do ñoù, phöông phaùp naøy ñöôïc duøng ñeå haïn cheá
doøng ñieän vaø ñieàu chænh toác ñoä döôùi toác ñoä cô baûn. Vaø
tuyeät ñoái khoâng ñöôïc duøng cho caùc ñoäng cô cuûa maùy caét
kim loaïi.
thay ñoåi ñieän trôû phuï treân maïch phaàn öùng chæ cho nhöõng
toác ñoä nhaûy caáp vaø nhoû hôn ncb.
* Öu ñieåm: Thieát bò thay ñoåi raát ñôn giaûn, thöôøng duøng
cho caùc ñoäng cô cho caàn truïc, thang maùy, maùy naâng, maùy
xuùc, maùy caùn theùp.
* Nhöôïc ñieåm: Toác ñoä ñieàu chænh caøng thaáp khi giaù trò
ñieän trôû phuï ñoùng vaøo caøng lôùn, ñaëc tính cô caøng meàm,
ñoä cöùng giaûm laøm cho söï oån ñònh toác ñoä khi phuï taûi thay
ñoåi caøng keùm. Toån hao phuï khi ñieàu chænh raát lôùn, toác ñoä
caøng thaáp thì toån hao phuï caøng taêng.
V. ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ BAÈNG CAÙCH REÕ MAÏCH PHAÀN

ÖÙNG:
Ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp khi ñieàu chænh
toác ñoä baèng caùch reõ maïch phaàn öùng coù sô ñoà nguyeân lyù
nhö sau:
+
• U • -
IS Rn
RS
• • •
Iö In
E
•
CKÑ RKÑ
•
Hình 1. 6 Sô ñoà nguyeân lyù phöông phaùp ñieàu chænh toác

ñoä baèng caùch reõ maïch phaàn öùng.
Moät heä thoáng khi ñieàu chænh caàn toác ñoä nhoû hôn ncb
vaø ñieàu chænh nhaûy caáp. Heä thoáng coù ñoä cöùng töông ñoái
lôùn vaø thieát bò vaän haønh ñôn giaûn thì ngöôøi ta duøng phöông
phaùp reõ maïch phaàn öùng hay coøn goïi laø phaân maïch.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 9
MANH HA
Theo phöông phaùp reõ maïch phaàn öùng thì phaàn öùng
ñoäng cô noái song song vôùi ñieän trôû vaø noái noái tieáp vôùi moät
ñieän trôû khaùc. Phöông phaùp naøy gioáng vôùi phöông phaùp thay
ñoåi ñieän trôû treân maïch phaàn öùng nhöng ñieän aùp phaàn öùng
laïi khoâng thay ñoåi. Do ñoù, phöông phaùp naøy ñoøi hoûi phaûi:
- Ñieän aùp ñaët vaøo phaàn öùng ñoäng cô khoâng thay
ñoåi.
- Vì doøng kích töø khoâng thay ñoåi neân khi ñieàu chænh
toác ñoä, töø thoâng khoâng ñoåi laøm cho moment phuï taûi cho
pheùp ñöôïc giöõ khoâng ñoåi vaø baèng trò soá ñònh möùc.
Ta coù phöông trình ñaëc tính cô:
R S Rn
Ru +
U RS R S + Rn
n= − M
K E Φ R S + Rn K E K M Φ2
R S Rn
Ru +
RS R S + Rn
n = n0 − M
R S + Rn K E K M Φ2
RS
⇒ n' 0 = n0 < n0
R S + Rn
Töø phöông trình treân, ta nhaän thaáy toác ñoä ñoäng cô nÑ <
ncb. Maët khaùc ta coù: R
Ru + Rn > Ru + S
> Ru
R S + Rn
β R f = β Rn < β PM < β TN
Ñoä cöùng cuûa ñöôøng ñaëc tính cô reõ maïch phaàn öùng β PM
nhoû hôn ñoä cöùng cuûa ñaëc tính cô töï nhieân β TN nhöng laïi lôùn
hôn ñoä cöùng cuûa ñaëc tính cô coù ñieän trôû phuï β Rf vôùi ñieän
trôû phuï chính laø Rn.
Ñeå ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô trong tröôøng hôïp naøy ta
tieán haønh nhö sau:
U dm
* Giöõ nguyeân
− Khi : R S = ∞ : I AR=n, thay ñoåi giaù trò RS:
Ta -coù
Khi hoï RS =ñaëc R n tính laø
0: Ñaây cô traïng thaùi haõm ñoäng naêng vôùi
toác ñoänhö
haõmsau:ñoäng naêng nHÑN = 0.
n
n0
TN RS1 <
RS2 n
3 RS2
RS1
n2 n1 < n2
n IA
SVTH:HUYNH KIM SON
1
I
Ã trang 10 MC RS =
•
0
RS = ∞
MANH HA
Hình 1. 7 Hoï ñaëc tính cô khi Rn = const, RS thay ñoåi.

Nhö vaäy, khi giöõ nguyeân Rn, thay ñoåi giaù trò RS thì vuøng
ñieàu chænh toác ñoä bò haïn cheá vaø modun ñoä lôùn ñaëc tính cô
taêng daàn khi toác ñoä giaûm.
* Giöõ nguyeân RS, thay ñoåi giaù trò Rn:
- Khi Rn = 0: RS khoâng aûnh höôûng ñeán ñöôøng ñaëc
tính cô. Luùc naøy ta xem RS nhö laø taûi noái song song vôùi ñoäng
cô. Ta coù ñöôïc ñöôøng ñaëc tính cô töï nhieân.
- Khi Rn = ∞: Ñoäng cô ñieän bò hôû maïch neân khoâng
coù ñieän aùp rôi treân phaàn öùng ñoäng cô. Ñaây laø traïng thaùi
haõm ñoäng naêng vôùi RHÑN = RS. Ta coù : IB = Uñm/RS. Ta coù hoï ñaëc
tính cô nhö sau:
n
n0
n TN ( RN =
c
0) 0 < Rn1 < Rn2 < Rn
b
n1 Rn1
=∞
n2 n2 < n1 < ncb
Rn2
MC I
IB
Rn =
Hình 1.8 Hoï ñaëc tính cô khi RS = const, Rn
0
thay ñoåi.
Vaäy, khi giöõ nguyeân RS vaø thay ñoåi Rn thì phaïm vi ñieàu
chænh khoâng bò haïn cheá nhö tröôøng hôïp treân. Nhöng khi toác
ñoä giaûm xuoáng thì ñoä cöùng ñöôøng ñaëc tính cô laïi bò giaûm
xuoáng.
* Ngoaøi ra coøn coù phöông phaùp thay ñoåi ñoàng thôøi giaù
trò cuûa RS vaø Rn: Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc söû duïng trong
thöïc teá.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 11
MANH HA
So vôùi phöông phaùp ñieàu chænh baèng caùch thay ñoåi ñieän
trôû phuï treân maïch phaàn öùng ta nhaän thaáy: Khi toác ñoä vaø
moment ñoäng cô nhö nhau nghóa laø khi coâng suaát cô nhö nhau
doøng ñieän nhaän töø löôùi trong sô ñoà reõ maïch phaàn öùng luoân
luoân lôùn hôn trong sô ñoà ñieàu chænh baèng ñieän trôû phuï treân
maïch phaàn öùng moät löôïng baèng doøng ñieän chaïy qua RS.
Phöông phaùp naøy chæ duøng cho caàn truïc, caàu truïc, thang
maùy, maùy caùn theùp. Ñoàng thôøi tuyeät ñoái khoâng duøng cho
maùy caét kim loaïi.
reõ maïch phaàn öùng thì ñieàu chænh toác ñoä nhaûy caáp vaø cho
nhöõng toác ñoä nhoû hôn ncb.
* Öu ñieåm:
- Vôùi cuøng moät toác ñoä yeâu caàu thì ñoä cöùng cuûa
ñöôøng ñaëc tính cô phaân maïch coù ñoä cöùng lôùn hôn ñaëc tính
cô duøng ñieän trôû phuï treân maïch phaàn öùng.
- Thieát bò vaän haønh ñôn giaûn.
* Nhöôïc ñieåm:
- Phöông phaùp naøy duøng tieáp ñieåm ñeå ñoùng caét
ñieän trôû neân ñoä tinh chænh khoâng cao, ñieàu chænh toác ñoä
coù caáp, phaïm vi ñieàu chænh:
D = ( 2 → 3 )/1.
- Do toån thaát coâng suaát trong sô ñoà naøy khaù lôùn
neân phaïm vi öùng duïng bò haïn cheá. Phöông phaùp naøy chæ aùp
duïng cho ñoäng cô coù coâng suaát nhoû, thôøi gian laøm vieäc
ngaén vôùi toác ñoä thaáp.
Caáu truùc maïch ñoäng löïc cuûa heä truyeàn ñoäng ñieàu
chænh toác ñoä ñoäng cô ñieän moät chieàu bao giôø cuõng caàn coù
boä bieán ñoåi. Caùc boä bieán ñoåi naøy cung caáp cho maïch ñieän
phaàn öùng ñoäng cô hoaëc maïch kích töø ñoäng cô. Hieän nay trong
coâng nghieäp söû duïng boán loaïi boä bieán ñoåi chính:
• Boä bieán ñoåi maùy ñieän goàm: ñoäng cô sô caáp keùo
maùy phaùt moät chieàu hoaëc maùy ñieän khueách ñaïi
(KÑM)
• Boä bieán ñoåi ñieän töø : khueách ñaïi töø (KÑT)
• Boä bieán ñoåi chænh löu baùn daãn : chænh löu tiristo
(CLT)
• Boä bieán ñoåi xung aùp moät chieàu : tiristo hoaëc
tranzito (BBÑXA)
Töông öùng vôùi vieäc söû duïng caùc boä bieán ñoåi maø ta coù
caùc heä truyeàn ñoäng nhö:
• Heä truyeàn ñoäng maùy phaùt - ñoäng cô (F-Ñ)
SVTH:HUYNH KIM SON
Ã trang 12
MANH HA
• Heä truyeàn ñoäng maùy ñieän khueách ñaïi- ñoäng
cô (MÑKÑ -Ñ)
• Heä truyeàn ñoäng khueách ñaïi töø - ñoäng cô (KÑT
- Ñ)
• Heä truyeàn ñoäng chænh löu tiristo-ñoäng cô (T-Ñ)
• Heä truyeàn ñoäng xung aùp-ñoäng cô (XA_Ñ)
VI. ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ BAÈNG HEÄ THOÁNG MAÙY
PHAÙT - ÑOÄNG CÔ
( F - Ñ ):
VI. 1 Sô ñoà nguyeân lyù:
Vôùi nhöõng heä thoáng ñieàu chænh toác ñoä voâ caáp, phaïm
vi ñieàu chænh toác ñoä töông ñoái roäng. Caàn nhöõng toác ñoä lôùn
hôn hay nhoû hôn so vôùi toác ñoä cô baûn vaø caàn ñieàu chænh
lieân tuïc nhö truyeàn ñoäng chính cuûa moät soá maùy baøo giöôøng
coù naêng suaát thaáp, truyeàn ñoäng quay truïc caùn theùp coù
coâng suaát trung bình vaø nhoû, truyeàn ñoäng ñuùc oáng trong
phöông phaùp ñuùc lieân tuïc… thì ngöôøi ta duøng heä thoáng F - Ñ
coù sô ñoà nguyeân lyù nhö sau:
U1; f1
• • • Pñ Iö
CD PñmC
∼
• +1 n
CKK K F UÑ Ñ
Pcô Pcô
RKK CCSX
- ÑSC 1
2
CKÑ
•
IKF CKF
•
IKÑ
RKF
UK • RKÑ
• 21
CD •
2 •
•
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 13
MANH HA
Hình 1. 9 Sô ñoà nguyeân lyù heä thoáng maùy phaùt – ñoäng

cô.
Trong ñoù:
- ÑSC: Ñoäng cô sô caáp, cung caáp ñoäng löïc cho toaøn heä
thoáng. Nhaän coâng suaát ñieän xoay chieàu, bieán ñoåi ñieän naêng
thaønh cô naêng keùo maùy phaùt F vaø maùy phaùt kích thích K.
ÑSC coù theå laø ñoäng cô noå, ñoäng cô ñieän tuøy thuoäc vaøo chæ
tieâu kyõ thuaät cuûa heä thoáng.
- F: Maùy phaùt moät chieàu kích thích ñoäc laäp, cung caáp
tröïc tieáp nguoàn moät chieàu cho phaàn öùng ñoäng cô.
- Ñ: Ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp keùo cô
caáu saûn xuaát (CCSX ), laø ñoái töôïng caàn ñieàu chænh toác ñoä
trong phaïm vi töông ñoái nhoû.
- K: Maùy phaùt kích thích, thöïc chaát laø maùy phaùt ñieän
moät chieàu ñaëc bieät coù töø dö lôùn neân coù khaû naêng töï kích.
Phaùt ra ñieän moät chieàu UK cung caáp cho maïch kích thích maùy
phaùt CKF vaø kích thích cuûa ñoäng cô CKÑ.
VI. 2 Nguyeân lyù hoaït ñoäng:
Ñeå khôûi ñoäng heä thoáng F - Ñ ta tieán haønh caùc böôùc

nhö sau:
- Môû taát caû caùc caàu dao CD1, CD2.
- Ñieàu chænh bieán trôû ôû maïch kích thích cuûa ñoäng cô
RKÑ ôû trò soá cöïc tieåu sao cho Φ Ñmax vaø ñieàu chænh bieán trôû ôû
maïch kích thích cuûa maùy phaùt RKF ôû trò soá cöïc ñaïi sao cho
Φ Fmin.
- Ñoùng caàu dao CD1 ( luùc naøy CD2 vaãn hôû ) khôûi ñoäng
ñoäng cô ÑSC. Ñoäng cô ÑSC seõ quay vaø ñôïi cho toác ñoä oån
ñònh. ÑSC quay laøm cho maùy phaùt F vaø maùy phaùt kích thích K
quay.
- Ñoùng caàu dao CD2 ñeå choïn chieàu quay cho ñoäng cô laø
thuaän hay ngöôïc. Luùc naøy coù Φ F nhöng raát beù seõ laøm cho EF
beù neân UÑ = EF – IöRöF beù. Ñoäng cô seõ khôûi ñoäng vaø quay vôùi
toác ñoä thaáp.
- Ñeå taêng daàn ñieän aùp ñaët vaøo ñoäng cô, ta ñieàu
chænh bieán trôû RKF giaûm daàn veà trò soá cöïc tieåu ( taêng doøng
kích töø cuûa maùy phaùt ), do ñoù, doøng Iö taêng daàn, ñoäng cô
taêng toác ñoä cho ñeán khi ñaït ñeán ncb. Quaù trình khôûi ñoäng
ñeán ñaây laø chaám döùt.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 14
MANH HA
- Ñeå ngöøng truyeàn ñoäng ta ñieàu chænh RKF taêng daàn
ñeå giaûm doøng kích thích cuûa maùy phaùt laøm cho ñieän aùp
phaùt ra cuûa maùy phaùt UF giaûm. Do ñoù, toác ñoä cuûa ñoäng cô
giaûm xuoáng vaø ngöøng haún vaøo luùc UF = 0. Sau ñoù môû caàu
dao CD2 döøng ñoäng cô ÑSC.
Muoán thay ñoåi chieàu quay cuûa ñoäng cô ta gaït caàu dao
CD2 sang vò trí 2.
Vôùi heä thoáng F - Ñ ta coù theå ñieàu chænh toác ñoä theo hai
höôùng nhö sau:
* Ñeå cho nÑ < ncb: Ñieàu chænh bieán trôû RKF cuûa maùy
phaùt ñaït giaù trò cöïc ñaïi ñeå giaûm doøng kích töø cuûa maùy
phaùt laøm cho UF giaûm, toác ñoä ñoäng cô giaûm xuoáng ñaït nÑ <
ncb.
Goïi DUÑ: Phaïm vi ñieàu chænh baèng caùch thay ñoåi ñieän aùp
ñaët leân phaàn öùng ñoäng cô. Ta coù: DUÑ = ncb/nmin = 10/1.
* Ñeå cho nÑ > ncb : Ta giöõ UF ôû trò soá ñònh möùc vaø
ñieàu chænh bieán trôû RKÑ ñaït giaù trò cöïc ñaïi ñeå giaûm töø
thoâng kích thích cuûa ñoäng cô. Luùc naøy toác ñoä cuûa ñoäng cô
taêng leân ñaït nÑ > ncb.
Goïi DΦ Ñ: Phaïm vi ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch thay ñoåi
töø thoâng cuûa ñoäng cô. Ta coù: DΦ Ñ = nmax/ncb = 3/1.
Keát hôïp hai phöông phaùp ñieàu chænh laø giaûm ñieän aùp
ñaët vaøo phaàn öùng ñoäng cô UÑ vaø giaûm töø thoâng Φ Ñ ta ñöôïc
phaïm vi ñieàu chænh chung:
D = DUÑDΦ Ñ = nmax/nmin = 30/1.
VI. 3 Thaønh laäp phöông trình ñaëc tính cô cuûa heä
thoáng F - Ñ:
Phöông trình ñaëc tính cô toång quaùt:
U R
n= − Iu
KEΦ KEΦ
U RuD
⇒n = − Iu
K E ΦD K E ΦD
EF R +RuF
n= − uD M
K E ΦD K E K M Φ2 D
Phöông trình caân baèng söùc ñieän ñoäng cuûa maùy phaùt: UÑ
= EF – IöRöF
Thay vaøo phöông trình ñaëc tính cô ta ñöôïc:
EF R + RuF
n= − uD Iu
K E ΦD K E ΦD
Ñaây laø phöông trình ñaëc tính toác ñoä cuûa heä thoáng.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 15
MANH HA
Thay Iö = M / KMΦ Ñ vaøo phöông trình ñaëc tính toác ñoä ta ñöôïc
phöông trình ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô trong heä thoáng F - Ñ nhö
sau:
EF R + RuF
nD = − uD M
KEΦ D KE KM Φ 2D
Töø phöông trình ñaëc tính cô cuûa heä thoáng ta nhaän thaáy:
ÖÙng vôùi moãi höôùng ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô khaùc nhau
( lôùn hay nhoû hôn so vôùi toác ñoä cô baûn ) ta seõ coù nhöõng hoï
ñaëc tính ñieàu chænh khaùc nhau nhö ñaõ trình baøy ôû treân.
n
n’3 Φ 3
RKÑ ↑ n’2
Φ 2
Φ ↓
n’1 Ñ
Φ
ncb 1
n1 Uñm , Φ ñm
RKF ↑ n2 U1 UÑ ↓
M U2
Hình 1. 10 Hoï ñaëc0tính
M cô ñieàu chænh trong heä thoáng F -
C
Ñ.
VI. 4 Ñaùnh giaù heä thoáng F - Ñ:
VI. 4. a Öu ñieåm:
- Heä thoáng naøy coù theå ñieàu chænh toác ñoä voâ
caáp, phaïm vi ñieàu chænh roäng: D = ( 10 → 30 )/1 bôûi vì quaù
trình ñieàu chænh ñöôïc thöïc hieän baèng maïch kích thích cuûa
maùy phaùt vaø ñoäng cô. Coù theå duøng phöông phaùp bieán trôû.
- Heä thoáng coù söï chuyeån ñoåi traïng thaùi laøm vieäc
raát linh hoaït, khaû naêng quaù taûi lôùn neân thöôøng ñöôïc söû
duïng ôû caùc maùy khai thaùc trong coâng nghieäp nhoû.
VI. 4. b Nhöôïc ñieåm:
- Duøng 4 maùy ñeå quay neân khi laøm vieäc seõ gaây
tieáng oàn lôùn, chieám nhieàu dieän tích ñeå ñaët maùy. Ñoàng thôøi
toång coâng suaát ñaët vaøo heä thoáng F - Ñ quaù lôùn: Gaáp 3 laàn
so vôùi yeâu caàu neân voán ñaàu tö lôùn.
- Hieäu suaát hoaït ñoäng cuûa heä thoáng töông ñoái
thaáp:
η = Pcô2/Pñ∼ < 0,75
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 16
MANH HA
- Ñaëc tính cô doác neân khi coù dao ñoäng ôû phuï taûi thì
theå hieän roõ hôn nöõa.
- Ngoaøi ra, do caùc maùy phaùt moät chieàu coù töø dö,
ñaëc tính töø hoùa coù treå neân khoù ñieàu chænh saâu toác ñoä.
VI. 4. c Nhaän xeùt:
Vôùi heä thoáng F - Ñ voøng hôû nhö treân, ta khoâng theå
thöïc hieän vieäc oån ñònh toác ñoä ñoäng cô laø nhieäm vuï caàn
thieát ñoái vôùi caùc heä thoáng truyeàn ñoäng nhaèm naâng cao
chaát löôïng saûn phaåm ñöôïc gia coâng treân maùy, naâng cao
chaát löôïng kyõ thuaät cuûa moät qui trình coâng ngheä maø maùy
saûn xuaát tham gia hoaëc naâng cao naêng suaát cuûa maùy.
Ñeå thöïc hieän nhieäm vuï ñoù, ta thöôøng duøng caùc
heä thoáng F-Ñ coù khueách ñaïi maùy ñieän duøng phaûn hoài voøng
kín. Trong caùc heä thoáng naøy, caùc boä khueách ñaïi maùy ñieän
seõ sö ûduïng caùc lieân heä phaûn hoài, nghóa laø ñöa moät tín
hieäu ñaàu ra cuûa heä thoáng quay trôû laïi ñaàu vaøo cuûa noù. Tín
hieäu ñaàu ra coù theå laø ñieän aùp, doøng ñieän trong maïch chính
hoaëc toác ñoä quay cuûa ñoäng cô. Tín hieäu ñaàu vaøo laø söùc töø
ñoäng cuûa khueách ñaïi maùy ñieän. Caùc khueách ñaïi maùy ñieän
thöôøng duøng hieän nay laø maùy kích töø nhieàu cuoän daây ñieàu
chænh ñöôïc, khueách ñaïi maùy ñieän töï kích vaø khueách ñaïi maùy
ñieän töø tröôøng giao truïc.
VII. HEÄ THOÁNG KHUEÁCH ÑAÏI MAÙY ÑIEÄN – ÑOÄNG CÔ:
VII. 1 Khueách ñaïi maùy ñieän ( KÑMÑ ):
KÑMÑ laø maùy phaùt moät chieàu ñaëc bieät. Coù 2 loaïi KÑMÑ:
- KÑMÑ töï kích.
- KÑMÑ töø tröôøng giao truïc.
VII. 1. a Khueách ñaïi maùy ñieän töï kích:
Laø loaïi maùy phaùt ñieän moät chieàu ñaëc bieät. Maïch
töø ñöôïc laøm baèng theùp kyõ thuaät caùn nguoäi neân coù töø trôû
nhoû vaø ñaëc tính töø treã heïp.
Heä thoáng kích töø coù töø 3 ñeán 4 cuoän daây:
- Moät cuoän laøm kích töø ñoäc laäp ( kích töø chính ) ñaët
ñieän aùp moät chieàu vaøo vaø duøng ñeå ñieàu khieån söùc ñieän
ñoäng phaùt ra cuûa phaàn öùng maùy ñieän.
- Moät cuoän laøm nhieäm vuï töï kích, laáy ñieän aùp phaùt ra
hai ñaàu phaàn öùng hoaëc doøng ñieän treân maïch phaàn öùng
quay trôû laïi töï kích.
- Caùc cuoän coøn laïi duøng ñeå thöïc hieän caùc phaûn hoài
trong heä thoáng.
Sô ñoà R1nguyeânCK lyù KÑMÑ töï kích:
+* KÑMÑ CKtöï
1 kích• 4theo ñieän aùp ( töï• kích song song ):
• • •
R2
SVTH:HUYNHUng KIM SON KÑM
ÑTK
UKÑMÑ
F1 F2
Ã trang -17
• • • • •
CK CK
MANH HA
Hình 1. 11 Sô ñoà nguyeân lyù KÑMÑ töï kích song song.

* KÑMÑ töï kích theo doøng ñieän ( töï kích noái tieáp ):
R1 CK
+ CK1 4
IKÑMÑ
• • • •
F1
F2 CK
Ung KÑM UKÑMÑ
ÑTK 2
- • • • •
• CK
R2
Hình 1. 12 Sô ñoà
3 nguyeân lyù KÑMÑ töï kích noái tieáp.
Nhôø cuoän töï kích maø ñieän aùp phaùt ra cuûa KÑMÑ
ñöôïc naâng cao so vôùi maùy phaùt thoâng thöôøng. Döïa vaøo ñaëc
tính volt-ampe cuûa KÑMÑ ta thaáy:
UñmKÑMÑ = Uñm1 + Uñm2
UKÑMÑ CK
1
Uñm2
UñmKÑMÑ CK
Uñm1 2
IK
Iñm1
Hình 1. 13 Ñaëc tính volt-ampe cuûa heä thoáng KÑMÑ.
Khi coù theâm CK2 thì U taêng leân moät löôïng Uñm2.
Heä soá coâng suaát: KP = Pfö/PKT = UKÑMÑIKÑMÑ/UKIK = haøng
traêm/1.
VII. 1.b Khueách ñaïi maùy ñieän töø tröôøng giao truïc:
Laø maùy phaùt moät chieàu ñaëc bieät:
- Maïch töø laøm baèng theùp kyõ thuaät ñieän caùn nguoäi, cöïc
töø daïng aån.
- Phaàn kích coù töø 3 ñeán 4 cuoän daây:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 18
MANH HA
. Moät cuoän laøm kích thích chính ( kích töø ñoäc laäp )
taïo ra töø tröôøng chính.
. Moät cuoän laøm nhieäm vuï buø.
. Caùc cuoän coøn laïi duøng ñeå thöïc hieän phaûn hoài
trong truyeàn ñoäng.
- Treân coå goùp ñaët hai caëp choåi than coù truïc vuoâng goùc
nhau. Trong ñoù, moät caëp ñöôïc noái taét vôùi nhau coøn moät caëp
ñeå laáy ñieän aùp ra.
R1
+ CK1 •
•
I1
I2
E E
Ung UKÑMÑ
1 2
F1 F2
- • •
MFI ; MFII ;
KPI KPII
Hình 1. 14 Sô ñoà töông ñöông KÑMÑ töø tröôøng giao
truïc.
Ñöùng veà maët khueách ñaïi ta coù theå xem KÑMÑ töø
tröôøng giao truïc töông ñöông vôùi hai maùy phaùt ñieän laøm vieäc
keá tieáp nhau vaø coù sô ñoà nguyeân lyù nhö treân.
Heä soá khueách ñaïi: KP = KPIKPII = UKÑMÑI2/UKIK.
Ñaây laø loaïi maùy ñieän coù heä soá khueách ñaïi cao nhaát,
KP coù giaù trò haøng ngaøn laàn.
VII. 2 Nhaän xeùt heä thoáng khueách ñaïi maùy ñieän –

ñoäng cô:
VII. 2. a Öu ñieåm:
Ngoaøi nhöõng öu ñieåm cuûa caùc heä thoáng F - Ñ voøng
hôû nhö:
- Phaïm vi ñieàu chænh toác ñoä roäng vôùi ñoä chính xaùc
vaø tin caäy cao.
- Khôûi ñoäng maùy eâm.
- Coù khaû naêng haõm taùi sinh, traû naêng löôïng laïi cho
löôùi ñieän.
- Toån hao naêng löôïng khi ñieàu chænh toác ñoä vaø môû
maùy thaáp.
Caùc heä thoáng KÑMÑ – ñoäng cô voøng kín coøn coù
nhöõng öu ñieåm:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 19
MANH HA
- Coù khaû naêng töï ñoäng oån ñònh toác ñoä ñoäng cô
khi phuï taûi thay ñoåi.
- Coù khaû naêng taêng tính oån ñònh toác ñoä cuûa heä
thoáng nhôø khaâu oån ñònh.
- Coù heä soá khueách ñaïi coâng suaát lôùn.
VII. 2. b Nhöôïc ñieåm:
Heä thoáng KÑMÑ – ñoäng cô coù nhöõng nhöôïc ñieåm
töông töï nhö heä thoáng F - Ñ:
- Duøng nhieàu maùy ñieän vôùi toång coâng suaát laép
ñaët lôùn do ñoù ñoøi hoûi giaù thaønh cao.
- Hieäu suaát hoaït ñoäng thaáp.
- Dieän tích laép ñaët maùy roäng vaø ñoøi hoûi neàn
moùng chaéc chaén neân phí toån vaän haønh lôùn.
- Gaây tieáng oàn lôùn.
VIII. HEÄ THOÁNG KHUEÁCH ÑAÏI TÖØ - ÑOÄNG CÔ:

VIII. 1 Sô ñoà nguyeân lyù:
Khueách ñaïi töø ( KÑT ) hay coøn goïi laø boä bieán ñoåi van
töø, laø toå hôïp cuûa khaùng baõo hoøa vôùi chænh löu khoâng ñieàu
khieån.
KÑT ñöôïc duøng ñeå laøm boä ñieàu chænh doøng ñieän vaø
ñieän aùp trong caùc heä thoáng ñieàu khieån, ñieàu chænh vaø
kieåm tra töï ñoäng.
Trong caùc maùy naâng vaän chuyeån, KÑT thöôøng ñöôïc
duøng laøm maùy kích thích cho caùc maùy phaùt trong heä thoáng F
- Ñ. Ñoái vôùi maùy caét goït kim loaïi, KÑT thöôøng ñöôïc duøng keát
hôïp vôùi chænh löu diode baùn daãn ñeå cung caáp cho phaàn öùng
ñoäng cô moät chieàu vôùi sô ñoà nguyeân lyù nhö sau:(hình 1.15)
Trong caùc sô ñoà naøy, maùy bieán aùp BA coù chöùc naêng
bieán ñoåi giaù trò ñieän aùp cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa
ñoäng cô. Taïo ra soá pha hoaëc ñieåm trung tính cho phuø hôïp vôùi
sô ñoà chænh löu neáu caàn vaø naâng cao heä soá coâng suaát cuûa
heä.
Caùc van khoâng ñieàu khieån Vo duøng ñeå bieán ñoåi doøng
ñieän xoay chieàu thaønh moät chieàu vaø taïo ra thaønh phaàn
doøng ñieän töï töø hoùa cho KÑT.
Cuoän khaùng baõo hoøa KBH duøng ñeå ñieàu chænh giaù trò
söùc ñieän ñoäng cuûa boä bieán ñoåi.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 20
MANH HA
U1∼ , f1
• • •
•
BA • •
Wñ • + • +
Wlv CKÑ
k
Uñk Ñ
• -
RKÑ
V0
• •
• -
( a
)
U1∼ , f1
• • •
•
BA •
V0 Wlv
•
Wñ • +
• • k •
Uñk
• •
•
• -
Ñ
Hình(1.
b) + ñoà nguyeân lyù
15 Sô
•
C • - heä thoáng KÑT – ñoäng
KÑ
cô. RKÑ
a). Tia ba pha.
b). Caàu ba pha.
VIII. 2 Nguyeân lyù hoaït ñoäng:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 21
MANH HA
Trong heä thoáng KÑT – ñoäng cô, toác ñoä ñoäng cô ñöôïc
ñieàu chænh baèng caùch thay ñoåi trò soá trung bình cuûa söùc
ñieän ñoäng chænh löu baèng caùch bieán ñoåi doøng ñieän ñieàu
khieån, töùc laø bieán ñoåi möùc ñoä baõo hoøa cuûa maïch töø.
Ñeå ñôn giaûn trong vieäc khaûo saùt nguyeân lyù hoaït ñoäng
cuûa heä thoáng naøy, ta taùch ra moät trong ba pha töø caùc sô ñoà
treân vaø giaû thuyeát raèng ñaëc tính töø treã cuûa loõi theùp coù
daïng lyù töôûng. B
• • +B
+ u2
•
Iñk S
Uñk Rt H
Wñk
- • B0
V0
-BS
(a)
Hình 1. 16 (b)
a). Sô ñoà nguyeân lyù moät pha cuûa boä bieán ñoåi.
b). Daïng ñaëc tính töø treã lyù töôûng cuûa loõi theùp.
Ta coù: u2 = U2msinω t = iRt + XK ( di / dω t )
Trong ñoù: XK coù giaù trò thay ñoåi theo traïng thaùi töø hoùa
cuûa loõi theùp. Luùc ñaàu, loõi theùp ñöôïc töø hoùa coá ñònh nhôø
cuoän ñieàu khieån Wñk ñeán moät giaù trò B0 naøo ñoù trong phaïm
vi ( -BS ≤ B0 ≤ +BS ).
* ÔÛ baùn kyø döông cuûa nguoàn u2: doøng ñieän thuaän ñi
qua V0 töø hoùa loõi cuoän khaùng, laøm cho bieân ñoä töø caûm
bieán thieân. Luùc naøy, vì loõi theùp chöa baõo hoøa neân X K raát
lôùn, nguoàn chuû yeáu rôi treân cuoän khaùng coøn giaù trò iR t ≈ 0.
Ta coù:
u2 = U2msinω t = iRt + XK ( di/dω t ) = Nlvω S ( dB / dt )
Vôùi ñieàu kieän ban ñaàu: t = 0, B = B0, giaûi phöông trình naøy
ta ñöôïc:
B = B0 + Bm ( 1 - cosω t )
Trong ñoù:
- Bieân ñoä töø caûm: Bm = U2m/WNlvS
- Nlv: Soá voøng daây cuûa cuoän laøm vieäc.
- S : Dieän tích tieát dieän loõi cuûa cuoän khaùng.
- ω : Taàn soá goác cuûa doøng ñieän.
Khi loõi theùp baõo hoøa, ta coù XK = 0. Do ñoù, toaøn boä
nguoàn aùp chæ ñaët leân taûi. Khi ñoù: u2 = U2msinω t = iRt = ub
Vôùi ub laø ñieän aùp ra cuûa boä bieán, töùc laø ñieän aùp ñaët
treân taûi.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 22
MANH HA
* ÔÛ baùn kyø aâm cuûa nguoàn u2: V0 ngöng daãn, doøng ñieän
töø hoùa khoâng coù neân loõi theùp bò khöû töø bôûi cuoän ñieàu
khieån Wñk vaø ñoä töø caûm B seõ giaûm daàn veà giaù trò ban ñaàu
B0, ñieän aùp treân taûi ub ≈ u2 = 0.
Giaù trò trung bình cuûa ñieän aùp chænh löu ñöôïc xaùc ñònh
π
p p
2π α∫
U KDT = U 2 m sin ωtd ωt = U 2 m (1 + cos α)
2π
theo coâng thöùc:
Trong ñoù:
- p: Soá laàn ñaäp maïch trong boä chænh löu.
- α : Goùc baõo hoøa
B S − B0
α = arccos( 1 − )
Bm
- BS: Töø caûm baõo hoøa.
Neáu ta choïn Bm = BS thì α = arccos ( B0/BS ). Luùc naøy giaù trò
trung bình cuûa ñieän aùp chænh löu: UKÑT = Um [ 1 + ( B0/BS )] = f ( B0
).Vôùi:
Um = pU2m/2π
Ta nhaän thaáy: Khi thay ñoåi giaù trò B 0 töø –BS ñeán +BS ta seõ
ñieàu chænh ñöôïc ñieän aùp chænh löu UKÑT töø 0 ñeán giaù trò
U2m( p/π ). Vì B0 laø do doøng ñieàu khieån Iñk taïo ra neân thöïc chaát
giaù trò UKÑT chính laø haøm cuûa Iñk: UKÑT = f ( Iñk ).
VIII. 3 Phöông trình ñaëc tính cô cuûa heä thoáng KÑT –
ñoäng cô:
Töø coâng thöùc: n = n0 - M/β , ta ñöôïc phöông trình ñaëc tính

cô cuûa ñoäng cô trong heä thoáng:
U R + Ru
n = KDT − b Iu
KEΦ KEΦ
B0
U m (1 +
)
BS R + Ru
n= − b Iu
K EΦ KEΦ
B
U m (1 + 0 )
BS R + Ru
n= − b M
KEΦ
Ñaây chính laø phöông trình MΦ
K E Kñaëc2
tính cô cuûa ñoäng cô trong
heä thoáng KÑT – ñoäng cô vôùi Rb laø ñieän trôû trong cuûa heä
thoáng. n
Neáu xem cuoän khaùng laø phaàn töû tuyeán tính thì ta seõ
n0
ñöôïc hoï nhöõng ñöôøng ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô laø nhöõng
nyc Iñk1
SVTH:HUYNH KIM SON Iñk2
Ã trang 23 n1
Iñk3
0 M
M
MANH HA
ñöôøng thaúng song song nhau vaø ñöôïc goïi laø hoï ñaëc tính cô lyù
töôûng.
Hình 1.17 Hoï ñaëc tính cô lyù töôûng cuûa ñoäng cô trong heä
thoáng KÑT – ñoäng cô.
VIII. 4 Nhaän xeùt:
VIII. 4. a Öu ñieåm:
- Deã cheá taïo.
- Beàn vaø giaù thaønh haï.
- Do KÑT laø boä bieán ñoåi tónh neân khaéc phuïc ñöôïc
nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng F - Ñ nhö ñaõ trình baøy ôû
phaàn treân.
VIII. 4. b Nhöôïc ñieåm:
- Do ñieän trôû trong cuûa boä bieán ñoåi van töø khaù
lôùn neân ñoä cöùng cuûa ñöôøng ñaëc tính cô thaáp, sai soá toác
ñoä lôùn vaø daõy ñieàu chænh heïp.
- Veà hình thöùc ñieàu khieån, heä thoáng KÑT – ñoäng cô
keùm linh hoaït hôn heä F - Ñ. Ñaûo chieàu quay ñoäng cô khoù khaên
vaø gaây toån thaát naêng löôïng lôùn. Quaùn tính cuûa heä KÑT -
ñoäng cô lôùn do aûnh höôûng cuûa ñieän khaùng KÑT, heä soá coâng
suaát thaáp.
IX. HEÄ TRUYEÀN ÑOÄNG TIRISTO-ÑOÄNG CÔ T-Ñ:
Hieän nay ngöôøi ta söû duïng roäng raõi caùc boä bieán ñoåi
van ñieàu khieån ñeå bieán naêng löôïng xoay chieàu thaønh ñieän
moät chieàu ñeå cung caáp cho caùc ñoäng cô ñieän moät chieàu.
Toác ñoä ñoäng cô ñieàu chænh baèng caùch thay ñoåi ñieän aùp
chænh löu baèng caùch thay ñoåi thôøi ñieåm thoâng van.
Öu ñieåm noåi baät cuûa heä T-Ñ laø ñoä taùc ñoäng nhanh cao,
khoâng gaây oàn vaø deã töï ñoäng hoaù do caùc van daãn coù heä
soá khueách ñaïi coâng suaát cao, ñieàu ñoù raát thuaän tieän cho
vieäc thieát laäp caùc heä thoáng töï ñoäng ñieàu chænh nhieàu
voøng ñeå naâng cao chaát löôïng caùc ñaëc tính tónh vaø caùc ñaëc
tính ñoäng cuûa heä thoáng .
Nhöôïc ñieåm chuû yeáu do caùc daãn coù tính phi tuyeán, daïng
ñieän aùp chænh löu ra coù bieân ñoä ñaäp maïch cao, gaây toån
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 24
MANH HA
thaát phuï trong maùy ñieä. Heä soá coâng suaát cosϕ cuûa heä noùi
chung thaáp
* Choïn phöông aùn :
Trong thöïc teá truyeàn ñoäng naøo cuõng coù öu vaø nhöôïc
ñieåm, do ñoù tuyø tröôøng hôïp cuï theå maø ta choïn phöông aùn
truyeàn ñoäng cho phuø hôïp, treân nguyeân taéc nhöôïc ñieåm laø ít
nhaát. Trong ñoà aùn naøy ta choïn phöông aùn truyeàn ñoäng T-Ñ.
* Nguyeân lyù chung cuûa boä ñieàu khieån toác ñoä :

Boä chænh löu tiristor ñöôïc moâ taû nhö sau: caùc van thay
nhau daãn trong moät phaàn tö chu kyø ñöôïc goïi laø khoaûng daãn,
hoaëc khoaûng thoâng vôùi ñoä suït aùp treân van khoâng lôùn laém
vaø maïch coøn laïi cuûa chu kyø ñöôïc goïi laø khoaûng khoâng daãn
hay khoaûng ngaét. Ñieän trôû thuaän cuûa tiristor ôû traïng thaùi
ngaét khoaûng 100Ω vaø traïng thaùi môû 0.01Ω . Ñieän aùp ñöôïc
ñieàu chænh baèng caùch bieán ñoåi thôøi haïn laøm vieäc cuûa van
trong khoaûng thoâng. Trong thöïc teá ngöôøi ta duøng caùc loaïi van
coù ñieàu khieån haïn cheá, nghóa laø coù ñieàu khieån thôøi ñieåm
ñaàu, khoaûng thoâng nhöng khoâng theå ngaét maïch khi doøng
ñieän chöa giaûm veà khoâng. Do ñoù vieäc ñieàu chænh ñieän aùp
boä bieán ñoåi van ñöôïc thöïc hieän baèng caùch bieán ñoåi thôøi
ñieåm thoâng van, vieäc ruùt ngaén thôøi haïn traïng thaùi thoâng
cuûa caùc van trong khoaûng daãn ñöôïc ñaëc tröng bôûi giôø thoâng
chaäm tính töø thôøi ñieåm môû töï nhieân.
Doøng ñieän vaø ñieän aùp cuûa boä bieán ñoåi theo thôøi gian
laø nhöõng ñöôøng cong phöùc taïp, coù chöùa caû thaønh phaàn
moät chieàu vaø thaønh phaàn xoay chieàu. Thaønh phaàn xoay
chieàu coù aûnh höôûng xaáu ñeán quaù trình phaùt xung vaø
chuyeån maïch cuûa maùy ñieän neân phaûi haïn cheá.
Vôùi muïc ñích ñoù ngöôøi ta noái vaøo maïch phuï taûi boä
bieán ñoåi ( maïch phaàn öùng) cuoän san phaúng coù ñieän caûm
xaùc ñònh. Ñeå phaân tích söï laøm vieäc cuûa ñoäng cô ñieän moät
chieàu trong heä thoáng naøy phaûi tìm thaøng phaàn moät chieàu
cuûa van ñieän aùp vaø doøng ñieän treân ñaàu ra cuûa boä bieán
ñoåi töùc laø xaùc ñònh trò soá trung bình cuûa chuùng trong moät
chu kyø bieán thieân ñieän aùp löôùi xoay chieàu. Thaønh phaàn moät
chieàu cuûa ñieän aùp vaø doøng ñieän laø ñieän aùp chænh löu vaø
doøng ñieän chænh löu.
Tiristor cho pheùp duøng nhöõng tín hieäu coù coâng suaát nhoû
laáy töø caùc khí cuï ñieän ñeå cheá taïo ñaëc tính ñoänh cuûa ñoäng
cô vaø thoaû maõn caùc yeâu caàu coâng ngheä. Tiristor coù quaùn
tính neân so vôùi heä F-Ñ thì heä thoáng naøy coù quaù trình hôïp lyù
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 25
MANH HA
hôn, coù theå cheá taïo ra thieát bò toå hôïp hieän ñaïi, coù theå gia
coâng caùc saûn phaåm coù chaát löôïng ñoøi hoûi ñoä chính xaùc
cao.
Ñieàu khieån Tiristor coù nhöõng tính chaát vaø ñoä tin caäy cao
tieát kieäm ñöôïc naêng löôïng, khoâng gaây tieáng oàn vaø tieát
kieäm dieän tích laép ñaët.
Ñieàu kieän ñeå môû Tiristor:
_ Ñaët ñieän aùp thuaän leân noù töùc cöïc döông leân anoát vaø
cöïc aâm leân catoát
_ Ñaët ñieän theá döông vaøo cöïc ñieàu khieån hay coøn goïi laø
xung ñieàu khieån
PHAÀN II:
TOÅNG QUAN VEÀ CAÙC BOÄ CHÆNH LÖU 3 PHA
I.Heä thoáng chænh löu ba pha hình tia – ñoäng cô:
I. 1. a Sô ñoà nguyeân lyù:
Chænh löu ba pha hình tia coøn ñöôïc goïi laø chænh löu ba
pha nöûa chu kyø hay chænh löu ba pha coù “ ñaàu khoâng “. Ñieän
aùp chænh löu laø moät nöûa soùng cuûa ñieän aùp xoay chieàu.
U1∼ , f1
• • •
I1
•
BA • • •
U2 I2 n
C0 UÑ Ñ
T1 T2 T3
GT3 ÑK CCSX
SVTH:HUYNH
GT1 GT2 KIM
• SON
• •
Iö
Ã trang 26 GT1 + • • -
Uñk • BKC GT2 CKÑ RKÑ
GT3
MANH HA
Hình 2. 1 Sô ñoà nguyeân lyù heä thoáng chænh löu ba pha

hình tia – ñoäng cô.
Trong ñoù:
- BA: Maùy bieán aùp chænh löu coù nhieäm vuï:
. Bieán ñoåi ñieän aùp nguoàn Ung thaønh ñieän aùp
phuø hôïp Un ñaët leân boä chænh löu.
. Bieán ñoåi soá pha nguoàn thaønh soá pha phuø
hôïp vôùi boä chænh löu.
. Ñaûm baûo cho nguoàn vaø boä chænh löu chæ
quan heä vôùi nhau veà töø maø khoâng quan heä tröïc tieáp veà
ñieän neân baûo veä vaø ñieàu chænh boä chænh löu ñöôïc deã
daøng hôn.
- T1, T2, T3: Caùc tiristor, bieán ñieän aùp xoay chieàu U2
thaønh ñieän aùp moät chieàu.
- ÑK: Cuoän ñieän khaùng caân baèng.
- Ñ: Ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp. Ñaây
laø thaønh phaàn chuû yeáu, ñoái töôïng caàn ñieàu chænh toác ñoä.
- Boä loïc ( Ñ vaø C0 ): Cho nhöõng thaønh phaàn xoay
chieàu coøn soùt laïi ñi qua tuï. Laøm cho doøng ñi qua ñoäng cô ít
nhaáp nhoâ neân moment ít thay ñoåi, do ñoù toác ñoä ñoäng cô
ñöôïc oån ñònh.
- BKC: Boä khoáng cheá. Coù nhieäm vuï laøm boä taïo
xung, ñeám xung vaø phaân phoái xung ñaët leân caùc cöïc ñieàu
khieån cuûa caùc tiristor.
I. 1. b Nguyeân lyù hoaït ñoäng :
Vôùi sô ñoà nguyeân lyù nhö treân, caùc tiristor ñöôïc noái
theo nhoùm katoát chung neân caùc phaàn töû chænh löu coù ñaëc
ñieåm nhö sau:
- Tirisror daãn ñieän laø tiristor coù anoát ñöôïc noái
vôùi ñieän aùp cao nhaát vaø phaûi ñöôïc kích xung ñoàng pha vôùi
ñieän aùp cuûa pha ñoù.
- Tiristor naøo daãn ñieän thì noù seõ gaùnh troïn
doøng ñieän taûi.
- Khi coù moät tiristor daãn ñieän thì hai tiristor coøn
laïi seõ khoâng daãn ( neáu ta xeùt boû qua söï chuyeån maïch ).
Cheá ñoä laøm vieäc cuûa chænh löu phuï thuoäc vaøo
phöông thöùc ñieàu khieån vaø caùc tính chaát cuûa phuï taûi. Trong
truyeàn ñoäng ñieän, taûi cuûa chænh löu thöôøng laø cuoän kích töø
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 27
MANH HA
( L, R ) vaø maïch phaàn öùng ñoäng cô ( R, L vaø E ). Ñeå ñôn giaûn
trong vieäc tìm hieåu nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa heä thoáng
chænh löu ba pha hình tia – ñoäng cô treân ta coù sô ñoà thay theá
nhö sau:
• •
u2a u2b u2c ↓ EÑ
Ud Ld
T1 T2 T3
• • •
Rd
Id
• •
Hình 2. 2 Sô ñoà thay theá heä thoáng chænh löu ba pha
hình tia – ñoäng cô.
Trong ñoù:
- EÑ: Söùc phaûn ñieän ñoäng cuûa ñoäng cô ñieän.
- u2a, u2b, u2c: Ñieän aùp thöù caáp cuûa maùy bieán
aùp BA.
- Rd: Ñieän trôû maïch moät chieàu ( keå caû ñieän
trôû daây quaán thöù caáp cuûa maùy bieán aùp ).
- Ld: Ñieän caûm maïch moät chieàu.
Ñeå tieán haønh ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô,
ngöôøi ta thay ñoåi goùc kích α cuûa tiristor seõ thay ñoåi ñöôïc ñieän
aùp chænh löu, laøm cho ñieän aùp ñaët leân phaàn öùng ñoäng cô
thay ñoåi.
Trong khoaûng thôøi gian O1O2 ñieän aùp ra Ua coù giaù trò
lôùn nhaát, ñoàng thôøi taïi thôøi ñieåm O1 kích xung cho T1. T1 nhaän
xung kích neân daãn ñieän, môû cho doøng ñieän chaïy qua coøn hai
van T2 vaø T3 bò khoùa. Sau thôøi ñieåm O2 trôû ñi Ub coù giaù trò lôùn
nhaát. Taïi O2, kích xung cho T2 neân T2 daãn. Luùc naøy ta coù Ua <
Ub neân anoát cuûa T1 coù ñieän theá thaáp hôn so vôùi katoát cuûa
noù, do ñoù T1 bò khoùa. Töông töï, taïi thôøi ñieåm O3, T3 daãn coøn
T1 vaø T2 bò khoùa.
Nhö vaäy moãi tiristor seõ cho doøng chaïy qua noù trong
khoaûng thôøi gian 1200 ñieän vaø giaù trò trung bình cuûa ñieän aùp
chænh löu tiristor:
π 2π
+α +
6 3
3 3 6 ( 2. 3
Ud =
2π π
∫ 2U 2 sin θdθ =
2π
U 2 cos α
)
+α
6
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 28
MANH HA
Ñieän aùp ngöôïc ñaët leân moãi tiristor laø hieäu soá ñieän theá
giöõa anoát vaø katoát cuûa tiristor ñoù:
. Khi T2 daãn:
( 2.
π
U ngT 1 = U b − U a = 6U 2 cos(θ − ) 4)
3
. Khi T3 daãn:
( 2. 5
2π
U ngT 1 = U c − U a = 6U 2 cos(θ − ) )
3
Ñieåm cöïc trò cuûa ñieän aùp ngöôïc ñaët leân T1
laø:
4π
U ngT 1 = 6U 2 khiθ =
3
11π
U ngT 1 = 6U 2 khiθ =
Doøng ñieän chænh 3 löu ñöôïc san baèng coù giaù trò:
Ud ( 2. 6
Id = )
Rd + X d
Giaù trò trung bình cuûa doøng ñieän chaïy qua moãi
2π
3
1 Id
I dtb =
2π ∫I
0
d dθ =
3
( 2. 7 )
tiristor laø:
Trong khoaûng 0 < α < 900, boä bieán ñoåi laøm vieäc ôû
cheá ñoä chænh löu vôùi ñieän aùp Ud > 0. Vaø trong khoaûng 900 <
α < 1800, boä bieán ñoåi laøm vieäc ôû cheá ñoä nghòch löu vôùi Ud
< 0. Moái quan heä giöõa Ud = f ( α ) cuûa boä chænh löu tiristor
ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:
Ud
Ud0
CL π /
π
2 α
0 NL
- Ud0
Hình 2. 6 Ñaëc tính ñieàu chænh Ud = f (α ).
II. Heä thoáng chænh löu ba pha hình caàu – ñoäng cô:
II.1. a Sô ñoà nguyeân lyù:

Sô ñoà nguyeân lyù cuûa heä thoáng chænh löu ba pha
hình caàu – ñoäng cô coù ñieàu khieån, sô ñoà ñaúng trò maïch thöù
caáp maùy bieán aùp vaø phaàn öùng ñoäng cô ñöôïc bieåu dieãn nhö
sau:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 29
MANH HA
U1∼ , f1
• • •
•
BA •
u2a u2b u2c

T1 T4
• •
•
• T3 • T6
• • •
• T5 • T2
• • •
• •
C0
ÑK
Ñ
n
Uñk +
BKC • • -
CKÑ RKÑ
CCSX
Hình 3. 11 Sô ñoà nguyeân lyù cuûa heä thoáng chænh löu ba pha hình
caàu – ñoäng cô.
Caàu chænh löu coù ñieàu ba pha goàm 6 tiristor ñöôïc chia
laøm hai nhoùm:
- Nhoùm anoát chung ( nhoùm chaún ): T2, T4 vaø T6.
- Nhoùm katoát chung ( nhoùm leû): T1, T3 vaø T5.
Goùc kích α ñöôïc tính töø giao ñieåm cuûa caùc nöûa hình sin
soùng ñieän aùp.
II.1. b Nguyeân lyù hoaït ñoäng vaø daïng soùng:
Chænh löu ba pha hình caàu – ñoäng cô muoán khôûi
ñoäng heä thoáng ta phaûi kích ñoàng thôøi 2 tiristor: 1 tiristor ôû
nhoùm leû T1, T3, T5 vaø 1 tiristor ôû nhoùm chaún T2, T4, T6. Ñaàu
tieân ta kích T1 cho T1 daãn, sau 600 ñieän ta kích tieáp T3 nghóa laø
caùc tiristor ñöôïc kích caùch nhau 1/6 chu kyø. Ngoaïi tröø 1 trong 2
tiristor laàn ñaàu tieân chæ daãn trong 600 ñieän coøn taát caû caùc
tiristor khaùc khi ñaõ ñöôïc kích noù phaûi daãn trong 1200 ñieän. ÔÛ
caùc thôøi ñieåm bình thöôøng coù 2 tiristor daãn: 1 ôû nhoùm chaún
vaø 1 ôû nhoùm leû, rieâng trong thôøi gian chuyeån maïch ñieän töû
öùng vôùi goùc chuyeån maïch γ coù 3 tiristor cuøng daãn:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 30
MANH HA
- 1 tiristor ñöôïc kích ñang daãn daàn leân.
- 1 tiristor daàn ñang daãn vaø taét daàn.
- 1 tiristor seõ daãn tieáp.
Giaû söû T5 vaø T6 ñang daãn ñieän.
Khi ta cho θ = θ 1 = π /6 + α , kích xung ñieàu khieån cho
T1. T1 môû vì Ua > 0. T1 môû seõ laøm cho T1 bò khoùa moät caùch töï
nhieân vì Ua > Uc. Luùc naøy T1 vaø T6 cho doøng chaïy qua. Ñieän aùp
treân taûi Ud = Uab = Ua – Ub.
Khi cho θ = θ 2 = 3π /6 + α , kích xung ñieàu khieån cho
T2, T2 môû vì khi T6 daãn doøng, noù ñaët leân anoát cuûa T2 ñieän
aùp Ub, khi θ = θ 2 thì Ub > Uc, T2 môû laøm cho T6 bò khoùa laïi.
Caùc xung ñieàu khieån leäch nhau π /3 ñöôïc laàn löôït
ñöa ñeán cöïc ñieàu khieån cuûa caùc tiristor theo thöù töï 1, 2, 3, 4,
5, 6, 1… Trong moãi nhoùm coù moät tiristor môû noù seõ khoùa ngay
tiristor daãn doøng tröôùc noù theo baûng toùm taét sau:
Thôøi Môû Khoù

ñieåm a
θ 1 = π /6 + T1 T5
α T2 T6
θ 2 = 3π /6 + T3 T1
α T4 T2
θ = 5π /6 + T5 T3
3
T6 T4
α
θ 4 = 7π /6 +
α
θ 5 = 9π /6 +
α
θ 6 =11π /6 +
α
Ñoà thò ñieän aùp ngoõ ra, doøng ñieän cöïc ñieàu khieån
vaø doøng ñieän chaïy qua caùc tiristor ñöôïc trình baøy nhö sau:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 31
MANH HA
ud u2a u2b u2c

1 3 5
2Π
0
6 2 4
α
Hình 3. 13 Ñoà thò daïng soùng ñieän aùp ngoõ ra
Töông töï nhö trong heä thoáng chænh löu ba pha hình tia –
ñoäng cô, ñeå tìm hieåu nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa heä thoáng
chænh löu ba pha hình caàu – ñoäng cô ta xeùt goùc kích α trong
caùc tröôøng hôïp sau:
* Khi α = 0: Ta kích taïi thôøi ñieåm chuyeån maïch töï
nhieân.
m π
U d 0 c = U d 0 c max = 3E2 d sin ( 3. 25 )
π m
m: Soá pha cuûa heä thoáng chænh löu, trong tröôøng
hôïp naøy thì m = 6.
* Khi α ≠ 0:
m π
U d 0 c = U d 0 c max cosα = 3E2 d sin cosα ( 3. 26 )
π m
Ta xeùt trong caùc khoaûng thôøi gian:
Trong khoaûng thôøi gian O1O2, caëp T1, T6 daãn cho doøng
ñieän chaïy qua. Khi ñoù giaù trò cuûa ñieän aùp chænh löu:
π
U d (O1O2 ) = U a −U b = U ab = 6U 2 sin( θ + )
6
Trong khoaûng thôøi gian O2O3, caëp T1, T2 daãn cho doøng ñieän
chaïy qua neân:
Töông töï, ta ñöôïc:
π
U d (O2O3 ) = U ac = 6U 2 sin( θ − )
π 6
U d (O3O4 ) = U bc = 6U 2 sin(θ − )
2
5π
U d (O4O5 ) = U ba = 6U 2 sin(θ − )
6
7π
d (O5O6 ) = U ca =
SVTH:HUYNH KIMUSON 6U 2 sin(θ − )
6
Ã trang 32 3π
U d (O6O7 ) = U cb = 6U 2 sin(θ − )
2
MANH HA
Giaù trò trung bình cuûa ñieän aùp chænh löu:

π π
+α +
6 6 3
π 3 6 ( 3. 27 )
Ud =
2π π
∫ 6U 2 sin(θ +
6
)dθ =
π
U 2 cosα
+α
6
Do ñoù, ta thaáy khi thay ñoåi goùc kích α thì ta coù theå
thay ñoåi ñöôïc giaù trò trung bình cuûa ñieän aùp ñaët vaøo phaàn
öùng ñoäng cô. Khi α bieán ñoåi töø 0 ñeán π thì giaù trò ñieän aùp
trung bình Ud bieán thieân töø +Udmax ñeán –Udmax.
Trong khoaûng thôøi gian OO1, T5 daãn ñieän neân UngT1 =
Uc – Ua.
Trong khoaûng thôøi gian O3O5, T3 daãn ñieän neân: UngT1 =
Ub –Ua.
Giaù trò cuûa ñieän aùp ngöôïc cöïc ñaïi ñaët leân moãi
tiristor laø:
U ng max = 6U 2
Ñeå sô ñoà chænh löu ba pha hình caàu coù theå laøm
vieäc ñöôïc, caùc xung ñieàu khieån caàn coù ñoä roäng lôùn hôn 600
ñieän môùi coù theå ñaûm baûo cho vieäc môû ñoàng thôøi 2 tiristor
ôû hai nhoùm.
II.1.c Hieän töôïng chuyeån maïch:
Ñoái vôùi sô ñoà chænh löu ba pha hình caàu – ñoäng cô
coù ñieàu khieån, ñoái xöùng, quaù trình chuyeån maïch chæ xaûy ra
giöõa caùc tiristor trong cuøng moät nhoùm. Ñoà thò bieåu dieãn
daïng soùng ñieän aùp ra cuûa chænh löu, doøng ñieän chaïy qua
tiristor vaø ñieän aùp ngöôïc ñaët leân moãi tiristor nhö sau:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 33
MANH HA
α µ
ud ec + e a
2
1 3 5
eb + e c
2
0
e a + eb
2
6 2 4
Khi heä thoáng hoaït ñoäng, giaû söû van T 1, T2 ñang môû.
Taïi thôøi ñieåm O1, ta kích xung ñeå T3 môû. Luùc naøy seõ baét ñaàu
xaûy ra söï chuyeån maïch cuûa doøng ñieän töø T 1 sang T3. T1 vaø T3
môû ñoàng thôøi seõ laøm ngaén maïch hai ñaàu cuoän thöù caáp
cuûa maùy bieán aùp. Trong thôøi gian naøy doøng ñieän chaïy qua T 3
taêng daàn töø 0 ñeán Id, ñoàng thôøi doøng qua T1 giaûm daàn töø Id
xuoáng 0, T1 baét ñaàu ngöng daãn. Sau moät khoaûng thôøi gian
chuyeån maïch naøo ñoù thì doøng iT1 môùi thöïc söï giaûm veà 0 vaø
doøng iT3 ñaït ñeán giaù trò Id.
6 ( 3.
iT 1 = I d − U 2 [cosα − cos(θ + α )] 28 )
2 X td
6 ( 3.
iT 3 = U 2 [cosα − cos(θ + α )]
2 X td 29 )
Moái töông quan giöõa goùc chuyeån maïch γ vôùi caùc
ñaïi löôïng cuûa heä thoáng: 2 X td ( 3.
cos α − cos(α + γ ) = Id
6U 2 30 )
Neáu choïn O1 laøm goác thôøi gian, ta ñöôïc:

π
U a = 2U 2 sin(θ + α + )
6
π
U a = 2U 2 sin(θ + α + )
6
Giaù trò trung bình cuûa suït aùp do hieän töôïng truøng
daãn gaây neân:
3 6 ( 3.
∆U γ = U 2 [cosα − cos(α + γ )]
2π 31 )
Thay giaù trò bieåu thöùc ( 3. 30 ) vaøo ( 3. 31 ) ta ñöôïc:
3 X td I d ( 3.
∆U γ =
π 32 )
SVTH:HUYNH KIM SON
Ã trang 34
MANH HA
Xeùt trong khoaûng thôøi gian O2O3: UT1 = ub – ua

Trong khoaûng thôøi gian O3O4: T2 vaø T4 truøng daãn neân
ta coù:
UT1 = ub – ua vaø UT1 = ub – uc neân UT1 = ub – ( ua +
uc )/2.
Xeùt trong khoaûng thôøi gian O4O5: UT1 = ub – uc
Trong khoaûng thôøi gian O5O6: T3 vaø T5 truøng daãn neân
ta coù:
UT1 = ub – ua vaø UT1 = uc – ua neân UT1 = ( ub + uc )/2 –
u a.
Töông töï cho caùc khoaûng coøn laïi.
Khi keå ñeán söï chuyeån maïch ñieän töû, giaù trò trung
bình cuûa ñieän aùp chænh löu ba pha hình caàu:
3 6 3 X td I d ( 3.
Ud = U 2 cosα − 33 )
π π
II. 2. Nhaän xeùt:
So vôùi heä thoáng chænh löu ba pha hình tia – ñoäng cô
thì heä thoáng chænh löu ba pha hình caàu coù nhieàu öu ñieåm hôn:
Giaù trò ñieän aùp ngoõ ra cuûa chænh löu hình caàu lôùn
hôn ñieän aùp chænh löu hình tia. Ñoä nhaáp nhoâ cuûa soùng ñieän
aùp chænh löu hình caàu thaáp hôn hình tia neân chaát löôïng cuûa
chænh löu ba pha hình caàu laø toát nhaát. Ñaây laø heä thoáng ñöôïc
söû duïng phoå bieán nhaát trong thöïc teá.
Ngaøy nay, ôû caùc heä thoáng hieän ñaïi ta coù theå
ñieàu chænh toác ñoä lôùn hay nhoû hôn so vôùi toác ñoä cô baûn
vôùi phaïm vi ñieàu chænh lôùn:
D = ( Haøng traêm → haøng ngaøn )/1.
Nhö vaäy, heä thoáng chænh löu ba pha hình caàu laø
moät heä thoáng coù:
- Ñaëc tính cô cöùng.
- Töï ñoäng oån ñònh ñöôïc toác ñoä khi phuï taûi thay
ñoåi.
- Coù ñoä nhaïy cao, hieäu suaát lôùn.
Nguyeân taéc cô baûn ñeå xaây döïng heä truyeàn ñoäng T-Ñ
ñaûo chieàu:
_Giöõ nguyeân chieàu doøng ñieän phaàn öùng vaø ñaûo chieàu
doøng kích töø
_Giöõ nguyeân doøng kích töø vaø ñaûo chieàu doøng phaàn öùng
nhöng ñöôïc phaân ra 5 sô ñoà chính:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 35
MANH HA
• Truyeàn ñoäng duøng moät boä bieán ñoåi caáp cho phaàn öùng
vaø ñaûo chieàu quay baèng caùch ñaûo chieàu doøng kích töø
• Truyeàn ñoäng duøng moät boä bieán ñoåi caáp cho phaàn öùng
vaø ñaûo chieàu quay baèng coâng taéc töø chuyeån maïch ôû
phaàn öùng ( töø thoâng giöõ khoâng ñoåi )
• Truyeàn ñoäng duøng 2 boä bieán ñoåi caáp cho phaàn öùng
ñieàu khieån rieâng
• Truyeàn ñoäng duøng 2 boä bieán ñoåi noái song song ngöôïc
ñieàu khieån chung
Tuy nhieân, moãi loaïi sô ñoà ñeàu coù öu nhöôïc ñieåm rieâng vaø
thích hôïp vôùi töøng loaïi taûi vaø coâng ngheä
Ta choïn boä truyeàn ñoäng duøng 2 boä bieán ñoåi noái song
song ngöôïc ñieàu khieån chung bôûi noù duøng cho daõi coâng suaát
vöøa vaø lôùn coù taàn soá ñaûo chieàu cao vaø thöïc hieän ñaûo
chieàu eâm hôn
III. Sô ñoà- nguyeân lyù laøm vieäc:
1 4
3 6
5 2
Lc
4’
1’
3’
6’
2’ 5’
Sô ñoà goàm hai boä bieán ñoåi G1 vaø G2 ñaáu song song ngöôïc
vôùi cuoän khaùng caân baèng Lc . Töøng boä bieán ñoåi coù theå
laøm vieäc ôû cheá ñoä chænh löu hoaëc nghòch löu. Caû 2 boä bieán
ñoåi G1 vaø G2 ñeàu nhaän ñöôïc xung môû taïi moïi thôøi ñieåm. Ta
goïi α 1 laø goùc môû ñoái vôùi G1, α 2 laø goùc môû ñoái vôùi G2 , thì
SVTH:HUYNH KIM SON
Ã trang 36
MANH HA
söï phoái hôïp giöõa hai giaù trò α 1 vaø α 2 phaûi ñöôïc thöïc hieän
theo quan heä :
α 1 + α 2 = 180o
söï phoái hôïp naøy laø tuyeán tính
α 1 =0
αa 2=0
2
=0 0° a1=0
30°
60°
90° uc2 uc1

120°
150°
αa1=180°
1
= α 2a =
=180°
2
180o 180° 180o
Bieåu ñoà phoái hôïp tuyeán tính

Giaû söû ta caàn ñoäng cô quay thuaän ta cho G1 laøm vieäc ôû
cheá ñoä chænh löu
α 1 = 0 ÷ 90o , Ud1 > 0 baáy giôø α 2 > 90o G2 laøm vieäc ôû cheá ñoä
nghòch löu, Ui2 < 0
Ud1 = U0 cosα 1 > 0
Ui2 = U0 cosα 2 < 0
Caû hai ñieän aùp Ud1 vaø Ui2 ñeàu ñaët leân phaàn öùng cuûa
ñoäng cô M. Ñoäng cô chæ coù theå “ nghe theo” U d1 vaø quay
thuaän. Ñoäng cô töø choái Ui2 vì caùc tiristor khoâng theå cho doøng
chaûy töø catoât ñeán anoât.
Khi α 1 = α 2 = 90o , Ud1 = Ui2 = 0 luùc naøy ñieän aùp ñaët leân
phaàn öùng cuûa ñoïng cô baèng khoâng. Ñoäng cô ôû traïng thaùi
döøng.
Giaû söû uc laø ñieän aùp ñieàu khieån ôû boä ñieàu khieån khi
caàn khôûi ñoäng M quay thuaän ta cho uc = uc1
α 1 = 30o , α 2 = 180 – α 1 = 150o
3 ; 3
U d1 = U0 U i2 = − U0
2 2
G1 laøm vieäc ôû cheá ñoä chænh löu coøn G 2 laøm vieäc ôû
cheá ñoä ñôïi
Neáu baây giôø caàn giaûm toác ñoä quay cuûa ñoäng
cô ta cho uc = uc2 , caùc goùc môû α 1 = 60o , α 2 = 120o
' 1 ; U i2 ' = − 1 U 0
U d1 = U0
2 2
SVTH:HUYNH KIM SON
Ã trang 37
MANH HA
Luùc naøy do quaùn tính neân söùc ñieän ñoäng E cuûa ñoäng cô
vaãn coøn giöõ nguyeân trò soá öùng vôùi traïng thaùi tröôùc ñoù, E >
U’d1 boä bieán ñoåi G1 bò khoaù laïi.
Maëc khaùc, E > | U’i2 | neân boä bieán ñoåi G2 laøm vieäc ôû cheá
ñoä nghòch löu phuï thuoäc, traû naêng löôïng tích luyõ trong ñoäng
cô veà nguoàn ñieän xoay chieàu. Doøng ñieän phaàn öùng ñoåi daáu,
chaûy töø M vaøo G2 ñoäng cô bò haõm taùi sinh, toác ñoä giaûm
xuoáng ñeán giaù trò öùng vôùi U’d1.
Neáu cho ñieän aùp ñieàu khieån uc < 0 thì G2 seõ laøm vieäc ôû
cheá ñoä chænh löu coøn G1 seõ laøm vieäc ôû cheá ñoä nghòch löu
phuï thuoäc.
Ñaëc ñieåm cuûa sô ñoà ñaûo doøng ñang xeùt laø coù moät doøng
ñieän luùc thì chaûy töø G1 vaøo G2, luùc thì chaûy töø G2 vaøo G1 maø
khoâng qua maïch taûi. Ngöôøi ta goïi laø doøng tuaàn hoaøn.
Doøng ñieän tuaàn hoaøn laøm cho maùy bieán aùp vaø caùc
tiristor phaûi laøm vieäc naëng neà hôn. Ñeå haïn cheá doøng ñieän
tuaàn hoaøn ngöôøi ta duøng 4 ñieän caûm Lc
Giaù trò trung bình cuûa doøng tuaàn hoaøn :
3 6V 2
I cc = (sin α1 − α1 cos α1 )
πX ct
I cc Ñaët goïi laø giaù trò töông ñoái

I * cc =
I ccm cuûa doøng ñieän tuaàn hoaøn
Trong ñoù: I ccm = 6.V 2 : giaù trò cöïc ñaïi cuûa doøng ñieän
tuaàn hoaøn X ct
Quan heä I*cc = f(α 1) ñöôïc trình baøy treân hình veõ. Ñieän
caûm Lc phaûi ñöôïc tính toaùn sao cho giaù trò trung bình cuûa doøng
tuaàn hoaøn trong tröôøng hôïp xaáu nhaát khoâng vöôït quaù 10%
giaù trò ñònh möùc cuûa doøng ñieän phuï taûi Id.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 38
MANH HA
1 3 5
6 2 4
0.9
0.3
0.2
0.1
o
0 30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
PHAÀN III: TÍNH CHOÏN MAÏCH ÑOÄNG LÖÏC

1. Choïn ñoäng cô ñieän moät chieàu :
Coù caùc thoâng soá sau:
Pñm = 30 kw
Uñm = 220 v
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 39
MANH HA
η ñm = 0.95
nñm = 1500 voøng/phuùt
* Ñieän aùp chænh löu khoâng taûi bao goàm:
Udo = Ud + ∆ Ur + ∆ Uγ + ∆ Uδ + ∆ Ucb
Vôùi :
Ud : ñieän aùp chænh löu 220v
∆ Ur : suït aùp treân ñieän trôû daây quaán MBA , ∆ Ur =
3% Ud
∆ Uγ : suït aùp treân ñieän khaùng daây quaán MBA vaø
suït aùp do hieän töôïng truøng daãn , ∆ Uγ = 2% Ud
∆ Uδ : suït aùp treân 2 tiristor , ∆ Uδ = 2.2 = 4v
∆ Ucb : suït aùp treân cuoän khaùng caân baèng , ∆ Ucb =
0.8% Ud
Vaäy ñieän aùp chænh löu khoâng taûi laø:
Udo = 220 + ( 3 + 2 + 0.8 ) . 220/100 + 4 = 236.8 ( V )
Giaù trò hieäu duïng cuûa ñieän aùp pha thöù caáp maùy bieán
aùp :
π.U do 3.14 * 236 .76
U2 = = = 101 .2 (V)
3 6 3 6
Ñieän aùp ngöôïc lôùn nhaát ñaët leân tiristor:
U im = 6U 2 = 6 *101 .2 = 247 .84 (V)
Doøng ñieän trung bình chaûy trong moãi tiristor:
π
3
1 Id
I tb =
2π ∫I
0
d dθ =
6
Pdm 30 .10 3
vôùi I d = = = 143 .54 (A)
η.U dm 0.95 * 220
143 .54
vaäy I tb = = 23 .92 (A)
6
Do toàn taïi doøng tuaàn hoaøn chaûy qua caùc boä bieán ñoåi
G1 , G2 vaø maùy bieán aùp maø khoâng qua phuï taûi neân cheá ñoä
laøm vieäc cuûa maùy bieán aùp vaø tiristor naëng neà hôn. Tröôøng
hôïp toài teä nhaát doøng tuaàn hoaøn Icc = 4% Id.
2. Choïn tiristor:
Theo thöïc teá ñeå choïn tiristor laøm vieäc an toaøn ta phaûi
choïn
- Heä soá döï tröõ veà doøng ñieän Ki = 1.2
- Heä soá döï tröõ veà ñieän aùp Ku = 1.6
Phaûi choïn tiristor ít nhaát chòu ñöôïc ñieän aùp ngöôïc :
Uim = 1.6*247.84 = 396.544 (V)
Vaø chòu ñöôïc doøng ñieän trung bình:
Itb = 1.2*23.92 = 28.71 (A)
SVTH:HUYNH KIM SON
Ã trang 40
MANH HA
Tra baûng ta choïn tiristor TΓ -50 do lieân xoâ cheá taïo coù caùc
thoâng soá sau:
Itb = 50 (A)
Uim = 0.1÷ 1 (KV)
∆ U = 1.3 (V) , toff = 10.5 (µ s) , Ig = 0.9 (A) , Ug = 3 (V)
3. Tính toaùn maùy bieán aùp ñoäng löïc:
Maùy bieán aùp trong heä thoáng naøy coù coâng suaát côõ
trung bình. Do ñoù seõ coù lôïi veà daây quaán neáu ta taêng soá
voøng daây sô caáp leân 3 laàn vaø giaûm tieát dieän ñi 3 laàn.
Ñeå laøm ñöôïc vieäc naøy phía sô caáp phaûi noái ∆ vaø phía thöù
caáp noái Υ . Luùc naøy tæ soá maùy bieán aùp :
U 2 101 .2
n= = = 0.266
U1 380
Giaù trò hieäu duïng cuûa doøng ñieän chaûy trong moãi pha
thöù caáp cuûa MBA:
Id 143 .54
I2 = = = 58 .6 (A)
6 6
Giaù trò hieäu duïng cuûa doøng ñieän chaûy trong moãi pha sô
caáp :
I 1 = n.I 2 = 0.266 * 58 .6 = 15 .6 (A)
* Maïch töø:
-coâng suaát bieåu kieán cuûa maùy bieán aùp:
S1 = 3U1I1 = 3* 380 * 15.6 = 17784 (VA)
S2 = 3U2I2 = 3* 101.2 * 58.6 = 17791 (VA)
S = ( S1 + S2 ) / 2 = 17787.5 (VA)
Choïn maïch töø 3 truï, tieát dieän moãi truï ñöôïc tính theo
coâng thöùc kinh nghieäm :
P
Q =K
cf
trong ñoù: K = 5÷ 6 vôùi maùy bieán aùp khoâ
P : coâng suaát bieåu kieán cuûa maùy bieán aùp
c : soá truï
f : taàn soá cuûa nguoàn xoay chieàu, f = 50 Hz
17787 .5
Q =6 = 65 .3 cm2
3 * 50
Maïch töø ñöôïc laøm baèng caùc laù theùp kó thuaät ñieän
gheùp laïi vôùi nhau ñeå giaûm doøng ñieän xoaùy, toån thaát
1.3w/kg, troïng löôïng 7.5 kg/dm3
* Truï:
-tieát dieän thoâ cuûa truï: 10*6 + 4*6 = 84 cm2
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 41
MANH HA
-tieát dieän hieäu quaû : 0.95 * 84 = 79.8 cm2
-troïng löôïng : 7.5 * 0.798 * 2.4 * 3 = 43.1 kg
* Qui laùt :
-tieát dieän thoâ : 10 * 10 = 100 cm2
-tieát dieän hieäu quaû : 0.95* 100 = 95 cm2
-troïng löôïng : 7.5 * 0.95 * 5 * 2 = 71.25 kg
Troïng löôïng loõi theùp : 43.1 + 71.25 = 114.35 kg
* Töø caûm :
trong caùc truï choïn B m =1.1 (T)
79 .8
trong caùc qui laùt choïn B ' m = 1.1* = 0.924 (T)
95
* Daây quaán :
Soá voøng daây moãi pha :
-sô caáp :
U1 380
n1 = = = 186 voøng
4.44 f .Q.B m 4.44 * 50 * 84 .10 −4 *1.1
-thöù caáp :
U2 101 .2
n 2 = n1 = 186 * = 50 voøng
U1 380
choïn maät ñoä doøng ñieän : J1 = J2 = 3 (A/mm2)
Ñöôøng kính daây phía sô caáp :
4I 1 4 *15.6
d1 = = = 2.57 mm
Jπ 3 * 3.14
Ñöôøng kính daây phía thöù caáp :
4I 2 4 * 58.6
d2 = = =5 mm
Jπ 3 * 3.14
tra baûng ta choïn daây coù:
d1 = 2.83 mm ; S = 6.92 mm2 ; 55.97 g/m ;
0.00278 Ω / m
d2 = 5.2 mm ; S = 21.24 mm2; 189g/m ; r =
0.000811 Ω / m
−OÁng daây quaán: loàng vaøo moãi truï 1 oáng daây quaán laøm
baèng vaät lieäu caùch ñieän daøy 1 mm, coù baùn kính trong laø
72 mm. Vaäy baùn kính cuûa voøng daây sô caáp laø 74 mm.
* Daây quaán sô caáp: 186 voøng chia thaønh 4 lôùp, giöõa 2 lôùp
ñaët 1 tôø giaáy caùch ñieän, daøy 0.1 mm
− Beà daøy cuûa moãi daây quaán sô caáp laø:
e1 = 4 * 2.83 + 0.3 = 11.62 mm
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 42
MANH HA
− Baùn kính trung bình cuûa moãi daây quaán: 74 +

11 .62
= 79 .81 mm
2
− Chieàu daøi cuûa daây quaán sô caáp:
2π * 79 .81 *10 −3 *186 = 93 .27 m
− Ñieän trôû ôû nhieät ñoä 75 o C laø:
r1 = 0.00278 * 93 .27 * (1 + 0.000475 ) = 0.26 (Ω)
* Daây quaán thöù caáp:
Giöõa daây quaán sô caáp vaø thöù caáp ñeå moät khoaûng caùch
8mm. Daây quaán thöù caáp goàm 50 voøng vaø chia thaønh 3
lôùp giöõa 2 lôùp ñaët moät tôø giaáy caùch ñieän daøy 0.1mm.
− Beà daøy daây quaán thöù caáp:
e 2 = 3 * 5.2 + 0.2 = 15 .8 (mm)
− Baùn kính trung bình cuûa daây quaán thöù caáp:
74 + 11.62 + 8 + 15.8/2 = 101.62 (mm)
− Chieàu daøi cuûa daây quaán thöù caáp:
l = 2π *101 .62 *10 −3 * 50 = 31 .91 m
− Ñieän trôû daây quaán ôû nhieät ñoä 75 o C laø:
r2 = 8.11 *10 −4 * 31 .91 * (1 + 0.000475 ) = 0.026 (Ω)
Ñieän khaùng moãi pha:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 43
MANH HA
r e + e2
x = 8π 2 n 22 (a + 1 )ω ×10 −7
h 2
36 .8 11 .62 +16
= 8 × 3.14 2 ×50 2 (8 + )10 −3 × 314 ×10 −7 = 0.02 (Ω)
236 2
trong ñoù:
r: baùn kính trung bình cuûa 2 cuoän daây
r = e1 + e2 + 4 = 11.62 + 15.8 + 4 = 31.42 (mm)
h: chieàu cao 2 daây quaán
h = 236 mm
ω: taàn soá goùc, a= 0.008
− Ñieän aùp rôi treân ñieän khaùng:
3 XI d 3 × 0.094 ×143 .54
∆U α = = = 12 .89 (V)
π 3.14
− Ñieän aùp rôi treân ñieän trôû:
  n2  
2
  50  
2
∆U r = r2 + r1    I d = 0.026 + 0.26   × 143 .54 = 6.43 (V)

  n1     186  
− Ñieän aùp chænh löu khi ñaày taûi:
U d = U do − ∆U α − ∆U r = 236 .8 −12 .89 − 6.43 = 217 .48
(V)
4. Tính choïn cuoän khaùng san baèng doøng taûi:
− Cuoän khaùng san baèng doøng taûi ñöôïc maéc noái tieáp vôùi
ñoäng cô nhaèm muïc ñích giaûm ñoä nhaáp nhoâ cuûa doøng
ñieän chænh löu ñeå ñoäng cô laøm vieäc ñöôïc toát hôn, giaûm
caùc toån thaát phuï trong ñoäng cô.
− Thaønh phaàn soùng baäc cao cuûa doøng chænh löu khoâng
vöôït quaù 5% doøng taûi
~ 143 .54
Id ≤5× = 7.18 ( A)
100
giaù trò cuoän khaùng phaûi choïn sao cho ñaûm baûo ñieàu kieän
naøy luùc ñoäng cô laøm vieäc ôû giaù trò ñònh möùc goùc môû
α = 0 thì doøng taûi lôùn nhaát, thaønh phaàn xoay chieàu ñieän
taûi lôùn nhaát.
− Khai trieån Furier ñieän aùp chænh löu:
3 6  2 cos 6θ 
ud = U 2 1 + 
π  35 
− Pt maïch taûi luùc laøm vieäc:
~
di d 2 ~
U d = E + RI d + Ri d + L = U d +U d
dt
− Caân baèng caùc thaønh phaàn 1 chieàu vaø xoay chieàu:
Ud = E + RId
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 44
MANH HA
~
~ ~ di
U d = Rid +L d
dt
~
~ di
thöïc teá thì Rid << L d neân gaàn ñuùng ta coù:
dt
~
~ did
Ud = L
dt
~
6 6U 2 di d
töùc laø: cos 6θ = L
35 dt
1 6 6 ωt 6
=> lδ = . U 2 ∫ cos 6θdθ = U 2 sin 6ωt
ωL 35 π 0 35 πωL
− Giaù trò hieäu duïng cuûa thaønh phaàn soùng haøi naøy laø:
18 6 1
Iδ = U2
35 πωL 2
theo ñieàu kieän raøng buoäc I δ ≤ 7.18 (A)
18 6U 2 1
⇒ ≤ 7.18
35π ωL 2
18 6U 2 1
⇒L ≥ = 12 .42 ×10 −4 (H)
2 ×35π ω× 7.18 2
L: toång giaù trò cuûa ñieän caûm cuoän khaùng sang baèng vaø
ñieän caûm cuûa phuï taûi ñoäng cô Lpt
L = Lsb + Lpt
U dm
Vôùi L pt = Lö = γ
pω dm I ñm Im
trong ñoù:
γ : heä soá phuï thuoäc kieåu ñoäng cô, ta choïn ñoäng cô daïng
coù buø γ = 0.25
p : soá ñoâi cöïc tö,ø p = 2
2πn 2π ×1500
ωdm = = = 157 ( rad / s )
60 60
0.25 * 220
L pt = = 1.2 ×10 −3 (H)
2 *157 *143 .54
vaäy cuoän khaùng sang baèng ñöôïc choïn laø :
Lsb = L - Lpt = 1.242 – 1.2 = 0.042 (mH)
5. Tính choïn cuoän khaùng caân baèng lc
Do ñaëc tính cuûa sô ñoà ñaûo doøng noái song song ngöôïc hình
caàu coù 1 doøng tuaàn hoaøn icc luùc thì chaûy töø G1 vaøo G2 ,
luùc thì chaûy töø G2 vaøo G1.
Ñeå haïn cheá doøng tuaàn hoaøn ngöôøi ta maéc theâm cuoän
ñieän caûm Lc nhö trong sô ñoà maïch löïc goïi laø cuoän khaùng
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 45
MANH HA
caân baèng. Doøng caân baèng ñaït giaù trò lôùn nhaát khi goùc
môû α 1 = 60 o , α 2 = 120o hoaëc α 1 = 120o , α 2 = 60 o
Giaù trò cöïc ñaïi cuûa doøng tuaàn hoaøn
6U 2
I ccm =
X CT
vôùi XCT = 2XC + 2Xha
I cc max
I *cc max = = 0.32
I ccm
3U 2 56 .09
=> I cc max = 0.32 × I ccm = 0.32 =
X CT X CT
Trong tröôøng hôïp xaáu nhaát laø doøng iccmax khoâng vöôït quaù
10% giaù trò doøng ñieän taûi. Töùc laø:
10 I d 143 .54
I cc max ≤ = = 14 .354 ( A)
100 10
56 .09 56 .09
=> ≤ 14 .354 ⇒ X CT ≥ = 3.91( Ω)
X CT 14 .354
X CT 3.91
Vaäy LCT = = = 0.01( H )
ω 314
vôùi LCT = 2LC + 2Lba
=> LC =
1
( L CT − 2L ba ) vôùi L ba = X ba = 0.094 = 2.9 ×10 −4 (H )
2 ω 314
= (0.01 − 2 × 2.9 ×10 −4 ) = 4.97 ×10 −4 ( H )
1
=> LC
2
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 46
MANH HA
PHAÀN IV: TÍNH CHOÏN MAÏCH ÑIEÀU KHIEÅN

Trong thöïc teá, ngöôøi ta duøng 2 nguyeân taéc ñieàu khieån
* Nguyeân taéc ñieàu khieån thaúng ñöùng arccos:
Theo nguyeân taéc naøy ngöôøi ta duøng 2 ñieän aùp
− Ñieän aùp ñoàng boä Ur vöôït tröôùt ñieän aùp anod – catod
− Ñieän aùp ñieàu khieån Uc laø ñieän aùp 1 chieàu coù theå
ñieàu chænh ñöôïc bieân ñoä theo 2 höôùng aâm vaø döông.
Ñöôøng neùt ñöùt laø ñieän aùp anod – catod Tiristor, töø ñieän aùp
naøy ngöôøi ta taïo ra Ur :
ur
uc
ur +uc
Toång ñaïi soá Ur + Uc ñöôïc ñöa ñeán ñaàu vaøo cuûa khaâu so
saùnh
U c + B cos α = 0
 − Uc 
=> α = arccos  
 B 
Ngöôøi ta laáy B = Ucmax
Nhö vaäy, khi Uc bieán thieân töø - Ucmax ñeán Ucmax thì goùc α
bieán thieân töø 0 ÷1 .
Trong ñoà aùn naøy phaàn töû ta choïn laø vi maïch TCA
780 döïa treân nguyeân taéc ñieàu khieån thaúng ñöùng.
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 47
MANH HA
16 9
TCA 780
1 8
TCA 780 laø moät vi maïch phöùc hôïp thöïc hieän ñöôïc 4 chöùc
naêng cuûa moät maïch ñieàu khieån ñieän aùp ñoàng boä, taïo ñieän
aùp raêng cöa ñoàng boä, so saùnh vaø taïo xung ra.
Coù theå moâ taû hoaït ñoäng cuûa vi maïch TCA 780 baèng
giaûn ñoà thoâng soá chuû yeáu cuûa TCA 780:
− Ñieän aùp nuoâi : Us = 18 V.
− Doøng ñieän tieâu thuï : Is = 10 mA.
− Doøng ñieän ra : I = 50 mA.
− Ñieän aùp raêng cöa : Urmax = ( Us – 2) (V).
− Ñieän trôû trong maïch taïo ñieän aùp raêng cöa:
R 9 = 20 kΩ ÷ 500 kΩ .
− Ñieän aùp ñieàu khieån : U 11 = −0.5 ÷ ( U s − 2 ) (V).
− Doøng ñieän ñoàng boä : I s = 200 µA .
− Tuï ñieän : C10 = 0.5µF .
− Taàn soá xung ra : f = 10 ÷ 500 Hz .
* Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä thoáng ñieàu khieån:
Ñoái vôùi tiristor môû cho doøng ñieän chaïy qua khi ñieän
aùp döông ñaët leân anoát vaø coù xung aùp döông ñaët leân
cöïc ñieàu khieån.
Sau khi tiristor ñaõ môû thì xung ñieàu khieån khoâng coøn
taùc duïng, doøng ñieän chaïy qua tiristor do thoâng soá cuûa
maïch ñoäng löïc quyeát ñònh.
* Maïch ñieàu khieån coù caùc chöùc naêng sau:
-Ñieàu chænh ñöôïc vò trí xung ñieàu khieån trong phaïm vi
nöõa chu kyø döông cuûa ñieän aùp ñaët leân anoât-catoât-
tiristor
-Taïo ra caùc xung ñuû ñieàu kieän môû ñöôïc tiristor, xung
ñieàu khieån thöôøng coù bieân ñoä khoaûng 2÷ 15v ñoä roäng
xung tx phaûi lôùn hôn hoaëc baèng 10µ s. Tröôøng hôïp taûi coù
tính caûm thì tx phaûi lôùn hôn nhieàu coù khi tx = 500µ s.
-Döøng ñöôïc söï phaùt xung khi coù söï coá
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 48
MANH HA
-Phaân phoái caùc xung cho caùc keânh ñieàu khieån theo
qui luaät yeâu caàu
Quaù trình taïo ra moät xung ñieàu khieån phaûi laàn löôït ñi
qua caùc khaâu:
-khaâu taïo ra ñieän aùp raêng cöa cuûa ñoàng pha
-khaâu so saùnh
-khaâu khueách ñaïi xung
1. Khaâu taïo ra ñieän aùp raêng cöa cuûa ñoàng pha vaø
khaâu so saùnh :
Khaâu taïo ñieän aùp raêng cöa cuûa ñoàng pha vaø so
saùnh do vi maïch TCA780 ñaûm traùch.
TCA780 laøm vieäc theo nguyeân taéc ñieàu khieån thaúng
ñöùng tuyeán tính:
Theo nguyeân taéc naøy ngöôøi ta cuõng duøng 2 ñieän aùp
_Ñieän aùp ñoàng boä Ur coù daïng raêng cöa, ñoàng boä
vôùi ñieän aùp ñaët treân anod – catod cuûa Tiristor.
_Ñieän aùp ñieàu khieån Uc laø ñieän aùp 1 chieàu coù theå
thay ñoåi ñöôïc
Toång ñaïi soá Ur + Uc ñöôïc ñöa ñeán ñaàu vaøo cuûa 1
khaâu so saùnh. Nhö vaäy, baèng caùch laøm bieán ñoåi Uc
ngöôøi ta coù theå ñieàu khieån ñöôïc thôøi ñieåm xuaát hieän
xung ra, töùc laø ñieàu khieån ñöôïc goùc môû α .
us
ucm
-usm
us
usm
Quan heä giöõa α vaø Uc laø:

Uc
α=π
U r max
ngöôøi ta laáy Ucmax = Urmax ñeå α coù theå chaïy töø 0 ÷180 o
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 49
MANH HA
u5
u10 u11 u10

u11
u15
u14
u'15
chán
u'14 12 näú
i
âáú
t
SÔ ÑOÀ VI MAÏCH TCA780
Uc
Us
16 13 6 11
T C A780
15
8
V(t)
5 14
1 9 10 12
RD
R9
V(t) ñieän aùp ñoàng C 10 C 12 pha
Tuï ñieän C10 tham gia vaøo khaâu taïo ñieän aùp xung
raêng cöa, noù ñöôïc naïp baèng doøng ñieän i töø chaân soá 10
vaø doøng i ñöôïc ñieàu chænh baèng R 9 (thöôøng thì R9 =
20÷ 500kΩ )
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 50
MANH HA
U 8 3 .8
Doøng ñieän ñöôïc tính: i = =
R9 R9
t
U 10 = i
C10
Taïi thôøi ñieåm t = t o ; U10 = Uc = U11. Nhaän ñöôïc xung ra taïi
chaân 15 neáu V(t) > 0 hoaëc moät xung ra ôû chaân 14 neáu V(t) <
0.
to = (C10 . U10)/I = (R9 . C10 . Uc ) / U8
goùc môû α = ω .to
goùc môû α bieán thieân töø 0÷ 180o cuõng coù theå thay ñoåi
baèng caùch thay ñoåi Uc hoaëc R9
Tuï C12 coù taùc duïng khueách ñaïi ñoä roäng xung ra. Coù theå
choïn C12 töø 0÷ 300pF ñeå coù ñoä roâng cuûa xung töø 30÷ 200µ s
.Neáu muoán coù ñoä roäng xung lôùn hôn ta coù theå choïn C12 coù
trò soá lôùn hôn 300pF
Us : ñieän aùp nguoàn nuoâi töø caùc chaân 6,13,16 vôùi ñieän aùp
moät chieàu (Us = 18v)
Uc : ñieän aùp ñieàu khieån laáy töø chaân 11 coù ñieän aùp
khoaûng 0.5÷ 16v
2. Khaâu khueách ñaïi xung:
Xung ra treân vi maïch TCA780 chöa ñuû lôùn ñeå coù theå môû
tiristor do ñoù caàn khueách ñaïi xung coù bieân ñoä ñuû lôùn ñeå coù
theå môû tiristor.
Khaâu khueách ñaïi xung bao goàm: transistor, bieán aùp xung ,
diot vaø caùc ñieän trôû phaân cöïc cho transistor.
Sô ñoà khaâu khueách ñaïi xung:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 51
MANH HA
Us
D3
Rc
D4
Rg
F
BAX
D2 R3
C
R2
T
Dz
1 R1
* Hoaït ñoäng cuûa sô ñoà:

Tín hieäu vaøo laø Ve ( laø moät tín hieäu logic) ñöôïc laáy töø
chaân 14 vaø 15 cuûa TCA
-Khi Ve = “1” thì transistor T baõo hoaø
-Khi Ve = “0” thì Dz1 bò chaën laïi vaø transistor bò khoaù
Chöùc naêng töøng linh kieän trong sô ñoà:
D3 : coù nhieäm vuï höôùng doøng cung caáp cho transistor
D4 : laø diot ngaên chaën xung aâm coù theå coù khi tiristor
khoaù
Rc : ñieän trôû haïn cheá doøng colectô
D2 : haïn cheá quaù ñieän aùp treân caùc cöïc C,E cuûa
transistor
Rg : laø ñieän trôû haïn cheá doøng ñieàu khieån tiristor
R3 : laø ñieän trôû aûnh höôûng bieân ñoä vaø söôøn xung ra
R1 vaø R2 : laø ñieän trôû haïn cheá doøng phaân cöïc I b cuûa
transistor
Giaû thieát khi t = 0 ;Ve =”1” T môû, ñieän caûm L1 cuûa bieán aùp
xung ngaên caûn khoâng cho Ic ñaït ngay giaù trò baõo hoaø cuûa noù
laø
U
I1 =
Rc
vaäy doøng ic chæ coù theå taêng tröôûng töø töø theo luaät haøm
muõ
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 52
MANH HA
U  −
t
 L1
i L = ic = 1 − e τ  vôùi τ =
Rc   Rc
 
sau thôøi gian khoaûng 5τ thì ic ≈ I1
Beân thöù caáp maùy bieán aùp xuaát hieän moät xung aùp treân
R3 ñeå môû tiristor
Khi t = t1 = T1 , Ve = “0”, baáy giôø iL môùi ñaït tôùi giaù trò
U − Tτ 1  U
i L ( t1 ) = iC ( t1 ) =  1 − e  = I 0 〈
RC   R1
T bò khoaù laïi , ic = 0
2 1
Neáu khoâng coù diot D2 thì naêng löôïng W = L1 I 0 seõ sinh ra
2
quaù ñieän aùp treân caùc cöïc C vaø E cuûa transistor. Quaù ñieän
aùp naøy coù theå vöôït quaù 100v, transistor T coù theå bò phaù
huyû
Diot D2 loaïi tröø hieän töôïng quaù ñieän aùp noùi treân, bôûi vì
vöøa khi Ucf = Vc – Vf = 0.8v thì D2 môû cho doøng chaûy qua, noù
laøm ngaén maïch hai ñieåm C vaø F. Do ñoù UCE = U+0.8 Töø t = t1
trôû ñi iL suy giaûm theo luaät
t
−
I L = I 0 .e τ'
L1
trong ñoù τ ' = , R’ laø ñieän trôû cuûa cuoän caûm L1
R'
Xeùt phaàn töû quan troïng trong khaâu khueách ñaïi xung laø BAX.
Trong thöïc teá tính toaùn ngöôøi ta thöôøng boû qua ñieän caûm taûn
cuûa BAX, baáy giôø coù sô ñoà thay theá sau:
+
R1
U L R2’
-
R2’ ñieän trôû thöù caáp qui ñoåi sang phía sô caáp
L ñieän caûm chính cuûa BAX
Döôùi daïng toaùn töû Laplace, toång trôû cuûa toaøn maïch laø:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 53
MANH HA
Z ( p) =
'
(
R1 R 2 + R1 + R 2 Lp
'
)
'
R 2 + Lp
'
U R 2 + Lp
I1 ( p) = .
p R1 R 2 + R1 + R 2 ' Lp
'
( )
i1 ( t ) =
U
R1
(
1 − a.e −bt )
U
i2 ( t ) = '
e −bt
R1 + R 2
' '
R2 R1 R 2
a= b=
trong ñoù
R1 + R 2
' ,
( R + R )L
1 2
'
do ñoù u 2 ( t ) = R 2 i 2 ( t ) = a.U .e − bt
'
Ñoä roäng cuûa xung ra:

W 2 SB s
Tx =
U 2 max
trong ñoù: W2 soá voøng daây thöù caáp BAX
S dieän tích loõi saét
U2max bieân ñoä xung ran
3. Phoái hôïp goùc ñieàu khieån:
Ñieän aùp ñaët vaøo phaàn öùng cuûa ñoäng cô:
Trong ñoù: Udo = const do vaäy toác ñoä cuûa ñoäng cô phuï
thuoäc vaøo α . Theo nguyeân taéc ñieàu khieån thaúng ñöùng,
muoán thay ñoåi goùc môû α thì thay ñoåi Udk. Vôùi 2 boä Tiristor
G1 vaø G2 laøm vieäc phoái hôïp ta duøng ñieàu khieån chung. Do
ñoù ñieàu kieän:
α 1 + α 2 = 180o
vôùi α1 ta coù Udk1, vôùi α2 ta coù Udk2. Do ñoù, ta phaûi ñieàu
khieån sao cho Udk1+ Udk2 = const. Muoán coù ñieàu ñoù, ta duøng
maïch tröø sao cho:
Udk2 = Uconst – Udk1
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 54
MANH HA
v uâk1 R
15
R
u1 uâk2
R
u2
Udk1 ñöa vaøo chaân 11 cuûa 3 TCA 780 ñieàu khieån G1

Udk2 ñöa vaøo chaân 11 cuûa 3 TCA 780 ñieàu khieån G2
Ñieàu khieån toác ñoä töùc laø thay ñoåi goùc môû α hay chính laø
thay ñoåi Udk. Trong tröôøng hôïp naøy ngöôøi ta duøng 1 bieán trôû.
PHAÀN IV: TÍNH CHOÏN MAÏCH BAÛO VEÄ

Ñoái vôùi chænh löu baùn daãn, khi tính toaùn cuõng nhö vaän haønh
ta phaûi ñaët bieät löu yù ñeán vaán ñeà baûo veä quaù doøng ñieän
vaø quaù ñieän aùp.
Vì van baùn daãn coù kích thöôùc nhoû, nhieät dung beù vaø
maät ñoä doøng ñieän qua maët tieáp giaùp p-n lôùn neân noù raát
nhaïy vôùi quaù taûi veà doøng. Haèng soá thôøi gian phaùt noùng
cuûa 1 baûn Silic trong van coâng suaát lôùn côõ chæ vaøi phaàn
traêm giaây. Do ñoù, khaâu baûo veä doøng ñieän ñoøi hoûi phaûi coù
ñoä taùc ñoäng nhanh.
Maët van baùn daãn cuõng raát nhaïy vôùi quaù ñieän aùp. Chæ
caàn toàn taïi 1 ñieän aùp ngöôïc lôùn hôn giaù trò cho pheùp trong
khoaûng (1 ÷2 )µs thì maët tieáp giaùp coù theå bò choïc thuûng veà
ñieän.
Tính choïn thieát bò baûo veä:
a) Coâng suaát toån thaát vaø laøm maùt:
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 55
MANH HA
Khi Tiristor môû cho doøng chaûy qua, coâng suaát beân trong
seõ ñoát noùng chuùng. Maët gheùp nôi bò noùng nhaát, ta duøng
kí hieäu T j ñeå chæ nhieät ñoä maët gheùp.
− T jm laø nhieät ñoä lôùn nhaát cho pheùp
− Ñoái vôùi baùn daãn Ge : Tjm = 80 ÷100 o C
− Ñoái vôùi baùn daãn Si : Tjm = 150 ÷ 200 o C
Tiristor raát nhaïy vôùi nhieät ñoä. Neáu khi laøm vieäc nhieät
ñoä vöôït quaù nhieät ñoä Tjm cho pheùp thì duø thôøi gian raát
nhoû cuõng coù theå phaù hoûng Tiristor. Vì vaäy vieäc tính toaùn
nhieät ñoä maët gheùp laø caàn thieát.
Nhieät ñoä khoâng khí moâi tröôøng laøm aûnh höôûng raát lôùn
ñeán söï laøm vieäc an toaøn cuûa Tiristor. Khi khoâng laøm maùt
thì khaû naêng chòu ñöôïc doøng khoaûng ( 30 ÷ 40 ) % doøng ñònh
möùc. Bieän phaùp laøm maùt thoâng duïng nhaát laø duøng quaït
khoâng khí bao quanh caùnh taûn nhieät. Ñoái vôùi coâng suaát
lôùn thì ta cho nöôùc tröïc tieáp chaûy qua caùnh taûn nhieät hoaëc
ngaâm caùc thieát bò baùn daãn trong daàu bieán theá.
b) Baûo veä quaù doøng ñieän:
Coù 2 loaïi quaù doøng ñieän, ngaén maïch vaø quaù taûi
a. Ngaén maïch:
Duøng ñeå chæ caùc tröôøng hôïp söï coá taïo ra doøng ñieän
quaù lôùn nhö ngaén maïch treân taûi, treân thanh daãn thöù
caáp cuûa MBA ( ngaén maïch beân ngoaøi), ngaén maïch caùc
pha do choïc thuûng van ( ngaén maïch beân trong), do ñoät
bieán nghòch löu.
b. Quaù taûi:
Xuaát hieän trong khoâng gian laøm vieäc xaùc laäp hoaëc quaù
ñoä. Noù coù giaù trò khoâng lôùn laém vaø cho pheùp toàn taïi
laâu daøi hôn.
Ñeå baûo veä Tiristor traùnh bò doøng ñieän phaù hoaïi, ngöôøi
ta thöôøng duøng daây chaûy taùc ñoäng nhanh. Loaïi daây chaûy
naøy thöôøng laøm baèng baïc laù ñaët trong voû söù coù chöùa
caùt thaïch anh hoaëc nöôùc caát.
Hoaït ñoäng cuûa doøng chaûy chia thaønh 2 giai ñoaïn:
− Giai ñoaïn chay töø t = 0 ñeán khi xuaát hieän hoà quang
− Giai ñoaïn hoà quang töø thq ñeán tc.
Doøng ñieän chaûy qua daây daãn sinh ra nhieät löôïng Q = i2Rt,
coù nhieàu caùch ñaët daây chaûy ñeå baûo veä thieát bò baùn
daãn.
+ Ñaët noái tieáp vôùi töøng Tiristor
+ Ñaët ôû töøng pha thöù caáp cuûa MBA
+ Ñaët noái tieáp vôùi nhoùm Tiristor noái song song
SVTH:HUYNH KIM SON
Ã trang 56
MANH HA
+ Ñaët ôû ñaàu ra cuûa thieát bò bieán ñoåi
+ Ñaët phía sô caáp cuûa MBA
Caùc thoâng soá ñaët tröng cho doøng chaûy laø ñieän aùp ñònh
möùc vaø doøng ñieän ñònh möùc. Khoâng neân ñaët ñaët daây
chaûy vaøo ñieän aùp cao hôn ñieän aùp cuûa daây chaûy. Doøng
ñieän ñònh möùc cuûa daây chaûy phaûi baèng hoaëc lôùn hôn
doøng ñieän noù baûo veä, nhöng khoâng quaù 10%.
Baûo veä rieâng bieät töøng Tiristor ñöôïc söû duïng trong
tröôøng hôïp khi 1 Tiristor bò choïc thuûng nhöng vaãn yeâu caàu
boä bieán ñoåi tieáp tuïc laøm vieäc. Neáu coù n Tiristor gheùp
song song maø 1 Tiristor bò choïc thuûng thì doøng taûi chia ñeàu
cho (n-1) Tiristor coøn laïi. Vaäy khi choïn doøng ñinh möùc cuûa
doøng taûi caàn löu yù tröôøng hôïp naøy.
imax
imax
t
thq tc
Ta choïn loaïi daây chaûy coù thoâng soá:
Uñm = 220v , Iñm = 2.5A
c) Baûo veä quaù ñieän aùp cho Tiristor:
Tiristor raát nhaïy caûm vôùi quaù ñieän aùp. Quaù ñieän aùp
ñöôïc chia thaønh 2 nguyeân nhaân chính:
− Nguyeân nhaân noäi taïi: ñaây laø söï tích tuï ñieän tích döông
trong caùc lôùp baùn daãn. Khi khoaù Tiristor baèng ñieän
aùp ngöôïc, caùc ñieän aùp noùi treân ñoåi ngöôïc laø haønh
trình taïo ra doøng ñieän ngöôïc trong thôøi gian raát ngaén.
Söï bieán thieân nhanh choùng cuûa doøng ñieän ngöôïc gaây
ra suaát ñieän ñoäng caûm öùng raát lôùn trong caùc ñieän
caûm, luoân luoân coù caùc ñöôøng daây nguoàn daãn ñeán
caùc Tiristor. Vì vaäy giöõa caùc anod vaø catod cuûa caùc
Tiristor xuaát hieän quaù ñieän aùp.
− Nguyeân nhaân ngoaøi: nguyeân nhaân naøy xaûy ra ngaãu
nhieân khi caét khoâng taûi 1 MBA, khi coù saám seùt…
Ñeå baûo veä quaù ñieän aùp ngöôøi ta duøng maïch RC
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 57
MANH HA
Maïch RC noái song song vôùi caùc Tiristor nhaèm baûo veä
quaù ñieän aùp do tích tuï ñieän tích khi chuyeån maïch gaây neân.
Thoâng soá cuûa maïch RC vaøo möùc quaù ñieän aùp coù theå
xaûy ra toác ñoä bieán thieân cuûa doøng ñieän chuyeån maïch,
ñieän caûm treân ñöôøng daây, doøng ñieän töø hoaù MBA, vieäc
tính toaùn töông ñoái phöùc taïp.
URC
i
Theo kinh nghieäm, vôùi sô ñoà naøy ta coù theå choïn

R = 25 Ω , C = 47 µF
Tuy nhieân, caùc loaïi Tiristor saûn xuaát gaàn ñaây coøn coù khaû
du v
naêng chòu ñöïng cao côõ 2000 µs cho pheùp baûo veä RC.
dt
SVTH:HUYNH KIM SON

Ã trang 58

Chinh Luu 3fa-1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chinh Luu 3fa-1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ñoà aùn moân hoïc GVHD: NGUYEN

SVTH:HUYNH KIM SON

I. 2. c Ñoä cöùng cuûa ñaëc tính cô khi ñieàu chænh

SVTH:HUYNH KIM SON

III. ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ BAÈNG CAÙCH THAY ÑOÅI

Hình 1. 2 Sô ñoà nguyeân lyù ñieàu chænh toác ñoä baèng

SVTH:HUYNH KIM SON

SVTH:HUYNH KIM SON

V. ÑIEÀU CHÆNH TOÁC ÑOÄ BAÈNG CAÙCH REÕ MAÏCH PHAÀN

Hình 1. 6 Sô ñoà nguyeân lyù phöông phaùp ñieàu chænh toác

SVTH:HUYNH KIM SON

Hình 1. 7 Hoï ñaëc tính cô khi Rn = const, RS thay ñoåi.

SVTH:HUYNH KIM SON

SVTH:HUYNH KIM SON

Hình 1. 9 Sô ñoà nguyeân lyù heä thoáng maùy phaùt – ñoäng

VI. 2 Nguyeân lyù hoaït ñoäng:

Ñeå khôûi ñoäng heä thoáng F - Ñ ta tieán haønh caùc böôùc

SVTH:HUYNH KIM SON

SVTH:HUYNH KIM SON

SVTH:HUYNH KIM SON

Hình 1. 11 Sô ñoà nguyeân lyù KÑMÑ töï kích song song.

SVTH:HUYNH KIM SON

VII. 2 Nhaän xeùt heä thoáng khueách ñaïi maùy ñieän –

SVTH:HUYNH KIM SON

VIII. HEÄ THOÁNG KHUEÁCH ÑAÏI TÖØ - ÑOÄNG CÔ:

SVTH:HUYNH KIM SON

VIII. 2 Nguyeân lyù hoaït ñoäng:

SVTH:HUYNH KIM SON

SVTH:HUYNH KIM SON

Töø coâng thöùc: n = n0 - M/β , ta ñöôïc phöông trình ñaëc tính

SVTH:HUYNH KIM SON

* Nguyeân lyù chung cuûa boä ñieàu khieån toác ñoä :

SVTH:HUYNH KIM SON

Hình 2. 1 Sô ñoà nguyeân lyù heä thoáng chænh löu ba pha

SVTH:HUYNH KIM SON

u2a u2b u2c ↓ EÑ

SVTH:HUYNH KIM SON

II.1. a Sô ñoà nguyeân lyù:

SVTH:HUYNH KIM SON

u2a u2b u2c

SVTH:HUYNH KIM SON

Thôøi Môû Khoù

SVTH:HUYNH KIM SON

ud u2a u2b u2c

Giaù trò trung bình cuûa ñieän aùp chænh löu:

SVTH:HUYNH KIM SON

Neáu choïn O1 laøm goác thôøi gian, ta ñöôïc:

Xeùt trong khoaûng thôøi gian O2O3: UT1 = ub – ua

SVTH:HUYNH KIM SON

90° uc2 uc1

Bieåu ñoà phoái hôïp tuyeán tính

I cc Ñaët goïi laø giaù trò töông ñoái

SVTH:HUYNH KIM SON

PHAÀN III: TÍNH CHOÏN MAÏCH ÑOÄNG LÖÏC

SVTH:HUYNH KIM SON

SVTH:HUYNH KIM SON

SVTH:HUYNH KIM SON

− Baùn kính trung bình cuûa moãi daây quaán: 74 +

SVTH:HUYNH KIM SON

∆U r = r2 + r1    I d = 0.026 + 0.26   × 143 .54 = 6.43 (V)

SVTH:HUYNH KIM SON

SVTH:HUYNH KIM SON

SVTH:HUYNH KIM SON