3.2.

Caùc Phöông phaùp thay ñoåi toác ñoä

Veà phöông dieän ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô
ñieän moät chieàu coù nhieàu öu vieät hôn caùc loaïi
ñoäng cô khaùc. Khoâng nhöõng noù coù khaû naêng
ñieàu chænh toác ñoä deåû daøng maø caáu truùc maïch
ñoäng löïc, ñieàu khieån ñeàu ñôn giaûnvaø chaát löôïng
ñieàu chænh cao trong daûy ñieàu chænh roäng. Thöïc
teá coù caùc phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä ñoäng
cô ñieän moät chieàu thöôøng duøng:
– Ñieàu chænh ñieän aùp caáp cho phaàn öùng
ñoäng cô
– Ñieàu chænh ñieän aùp caáp cho maïch kích töø
ñoäng cô
– Ñieàu chænh ñieän trôû phuï maïch phaàn öùng
Caáu truùc phaàn löïc cuûa heä truyeàn ñoäng ñieàu
chænh toác ñoä cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu bao
giôø cuûng coù boä bieán ñoåi. Caùc boä bieán ñoåi naøy
caáp cho maïch phaàn öùng ñoäng cô hoaëc maïch kích
töø ñoäng cô.
1.Phöông phaùp ñieàu chænh ñieän aùp phaàn
öùng:
Ñeå ñieàu chænh ñieän aùp phaàn öùng ñoäng cô
ñieän moät chieàu caàn coù thieát bò nguoàn nhö maùy
phaùt ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp, caùc boä
chænh löu ñieàu khieån… Caùc thieát bò nguoàn coù
chöùc naêng bieán bieán naêng löôïng ñieän xoay chieàu
thaønh moät chieàu coù Sññ Eb ñieàu chænh ñöôïc nhôø
tín hieäu ñieàu khieån moät chieàu U ñk.Vì laø nguoàn coù
coâng suaát höõu haïn so vôùi ñoäng cô neân caùc boä
bieán ñoåi naøy coù ñieän trôû trong Rb vaø ñieän caûm
Lb khaùc 0.
I˚B̊
E
ĐM
U
R
HBĐ
b
(U
I-6
b
ư
đ
ư k
đ
: Sơ)đồ khối và sơ đồ thay thế ở chế độ xác lập
đk
 ÔÛ cheá ñoä xaùc laäp coù theå vieát ñöôïc phöông
trình ñaëc tính cuûa heä thoáng nhö sau:
Eb – E ö = I ö (Rb + R öñ) (1-12)
Eb R − Rud
ω= − b Iu
KΦ dm KΦ dm
Vì töø thoâng cuûa ñoäng cô ñöôïc giöõ khoâng ñoåi
neân ñoä cöùng ñaëc tính cô cuõng khoâng ñoåi, coøn
toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng thì tuyø thuoäc vaøo
giaù trò ñieän aùp ñieàu khieån U ñk cuûa heä thoáng do
ñoù coù theû noùi phöông phaùp ñieàu chænh naøy laø
trieät ñeå. Ta coù toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng vaø
ñoä cöùng ñaëc tính cô:

Eb dM ( KΦ dm ) 2
ω0 = ω0 = =−
KΦ dm dω Ru + R f
; (1-
13)
Khi thay ñoåi ñieän aùp ñaët leân phaàn öùng ñoäng
cô thì toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng seõ thay ñoåi
nhöng ñoä cöùng cuûa ñaëc tính cô thì khoâng thay ñoåi.
Nhö vaäy, khi ta thay ñoåi ñieän aùp phaàn öùng ñoäng
cô ñieän moät chieàu ta ñöôïc moät hoï ñaëc tính laø
nhöõng ñöôøng song song vôùi ñaëc tính töï nhieân:
M321c Hñm :) Hoï
TN(U
U ñaëc tính cô khi thay ñoåi
I-7
ñieän aùp ñaët vaøo phaàn öùng
ñoäng cô
Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch thay
ñoåi ñieän aùp phaàn öùng thöïc chaát laø giaûm aùp vaø
cho ra nhöõng toác ñoä nhoû hôn toác ñoä cô baûn.
Ñoàng thôøi ñieàu chænh nhaûy caáp hay lieân tuïc tuyø
thuoäc vaøo boä nguoàn coù ñieän aùp thay ñoåi moät
caùch lieân tuïc vaø ngöôïc laïi.
wNhaän xeùt: Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä
baèng caùch thay ñoåi ñieän aùp phaàn öùng ñoäng cô
seõ giöõ nguyeân ñoä cöùng ñöôøng ñaëc tính cô neân
ñöôïc duøng nhieàu trong maùy caét goït kim loaïi vaø
cho nhöõng yeâu caàu veø toác ñoä nhoû hôn toác ñoä
cô baûn.
* Öu ñieåm: Ñaây laø phöông phaùp ñieàu chænh trieät
ñeå, phaïm vi ñieàu chænh roäng. Neáu keát hôïp vôùi
phöông phaùp ñieàu chænh töø thoâng thì ta coù theå
ñieàu chænh toác ñoä lôùn hôn vaø nhoû hôn toác ñoä
ñònh möùc.
* Nhöôïc ñieåm: Phaûi coù boä nguoàn thay ñoåi ñieän
aùp neân voán ñaàu tö lôùn.
2. Phöông phaùp thay ñoåi töø thoâng kích töø:
Ñieàu chænh töø thoâng kích töø cuûa ñoäng cô
ñieän moät chieàu laø ñieàu chænh momen ñieän töø
cuûa ñoäng cô M = KM Φ IöI vaø söùc ñieän ñoäng cuûa
ñoäng cô E ö = KM Φω .Thoâng thöôøng, khi thay ñoåi töø
thoâng thì ñieän aùp ñònh möùc.
Ñoái vôùi caùc maùy ñieän nhoû vaø ñoâi khi caû caùc
maùy ñieän coâng suaát trung bình ngöôøi ta thöông söõ
duïng bieán trôû ñaët troâng maïch kích töø ñeå thay
ñoåi töø thoâng do toån hao khoâng lôùn. Ñoái vôùi caùc
maùy ñieän coâng suaát lôùn thì duøng caùc boä bieán
ñoåi nhö: maùy phaùt, maùy ñieän khueách ñaïi, khueách
ñaïi töø, boä bieán ñoåi…
ÑM
+
C
IU
˚öH
K
Kö
T
-˚
T I-9 : Sô ñoà nguyeân lyù ñieàu chænh toác ñoä
baèng caùch thay ñoåi töø thoâng

w
 Thöïc chaát cuûa phöông phaùp naøy laø giaûm töø
thoâng. Vôùi giaù trò doøng kích töø ñònh möùc thì maïch
töø gaàn nhö baûo hoaø neân khi ta taêng doøng kích töø
IKT leân cao thì töø thoâng taêng khoâng ñaùng keå. Do
ñoù ñeå ñieàu chænh toác ñoä thì chæ coù theå giaûm
doøng kích töø töùc laø giaûm töø thoâng nhoû hôn giaù
trò ñònh möùc ta thaáy toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng
U
ω0 =
taêng leân khi giaûm nhoû töø thoâng: KΦ
Maët khaùc ta coù momen ngaén maïch Mn = KM Φ In
neân khi giaûm Φ seõ laøm cho Mn giaûm theo. Ñoä cöùng
cuûa ñöôøng ñaëc tính cô:
( KΦ ) 2
β =−
Ru
Khi giaûm Φ thì ñoä cöùng cuõng giaûm, ñaëc tính cô seõ
doác hôn. Neân ta coù hoï ñöôøng ñaëc tính cô thay ñoåi
töø thoâng nhö sau.
Mcp(ω ) = KΦ ñmIñm = Const
M
0
Ф
ω Hoï ñaëc tính cô khi thay ñoåi
HI-11d2cnm0 :
töø thoâng
Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch thay
ñoåi töø thoâng coù theå ñieàu chænh ñöôïc toác ñoä voâ
caáp vaø cho toác ñoä lôùn hôn toác ñoä cô baûn.
Theo lyù thuyeát thì töø thoâng coù theå giaûm gaàn
baèng 0, nghóa laø toác ñoä taêng ñeán voâ cuøng.
Nhöng thöïc teá ñoäng cô chæ coù theå laøm vieäc vôùi
toác ñoâï lôùn nhaát:
ω
D = max = 3
ω max = 3ω dm töùc phaïm vi ñieàu chænh: ω dm bôûi vì
öùng vôùi moåi ñoäng cô ta coù moät toác ñoä lôùn
nhaát cho pheùp. Khi ñieàu chænh toác ñoä, tuyø thuoäc
vaøo ñieàu kieän cô khí maø ta coù söï ñieàu chænh hôïp
lyù.
* Öu ñieåm: Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä
baèng caùch thay ñoåi töø thoâng coù theå ñieàu chænh
voâ caáp vaø cho toác ñoä lôùn hôn toác ñoä cô baûn.
Phöông phaùp naøy thöông ñöôïc duøng cho caùc maùy
nhö : maùy maøi vaïn naêng, maùy baøo giöôøng… Vieäc
ñieàu chænh ñöôïc thöïc hieân treân maïch kích töø neân
toån thaát naêng löôïng ít , thieát bò ñôn giaûn neân giaù
thaønh thaáp.
* Nhöôïc ñieåm: Do ñieàu chænh saâu neân  giaûm
sai soá tænh lôùn keùm oån ñònh vôùi toác ñoä cao.
Nghóa laø ñieàu chænh caøng saâu thì ∆ω caøng lôùn.
Neân ñaëc tính caøng doác momen nhoû ñeán khi nhoû
hôn momen phuï taûi thì ñoäng cô khoâng chaïy ñöôïc.
3. Phöông phaùp thay ñoåi ñieän trôû phuï treân
maïch phaàn öùng:
Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô
baèng caùch thay ñoåi ñieän trôû phuï treân maïch phaàn
öùng coù theå ñöôïc duøng cho taát caû caùc ñoäng cô
ñieän moät chieàu.

ÑM
+
IC
U
˚öKKöTT-˚HI-9 : Sô ñoà nguyeân lyù ñieàu chænh toác ñoä baèng
caùch thay ñoåi ñieän trôû phuï treân maïch phaàn öùng
 Trong phöông phaùp naøy ñieän trôû phuï ñöôïc maéc
noái tieáp vôùi maïch phaàn öùng cuûa ñoäng cô nhö sô
ñoà ôû treân. Ta coù phöông trình ñaëc tính cô cuûa
ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp:
Uu Ru + R f
ω= − M
KΦ dm ( KΦ ) 2
Khi thay ñoåi giaù trò ñieän trôû phuï Rf ta nhaän thaáy
toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng vaø ñoä cöùng cuûa
ñaëc tính cô:
U dm
ω0 = KΦ dm = const
( KΦ dm ) 2
β =−
Ru + R f

β seû thay ñoåi khi giaù trò Rf thay ñoåi. Khi Rf caøng
lôùn thì β caøng nhoû nghóa laø ñöôøng ñaëc tính cô
caøng doác.
Nguyeân lyù ñieàu chænh toác ñoä baèng caùch
thay ñoåi ñieän trôû phuï maïch phaàn öùng ñöôïc giaûi
thích nhö sau: Giaû söû ñoäng cô ñang laøm vieäc xaùc
laäp vôùi toác ñoä 1 ta ñoáng theâm Rf vaøo maïch
phaàn öùng. Khi ñoù doøng ñieän phaàn öùng Iö ñoät
ngoät giaûm xuoáng, coøn toác ñoä ñoäng cô do quaùn
tính
Neân chöa kòp bieán ñoåi. Doøng Iö giaûm xuoáng
laøm cho momen ñoäng cô giaûm theo vaø toác ñoä
giaûm xuoáng sau ñoù laøm vieäc xaùc laäp ôû toác ñoä
ω 2 vôùi ω 2< ω 1.
Phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä naøy chæ
coù theå ñieàu chænh toác ñoä ω < cb
Treân thöïc teá khoâng theå duøng bieán trôû ñeå ñieàu
chænh trôn neân phöông phaùp naøy seû cho toác ñoä
nhaûy caáp.
Khi giaù trò min caøng tieán gaàn ñeán 0 thì phaïm
vi ñieàu chænh D = ω cb/ω min≈ 

ω
TN
R
M
0
Hf3f2f1I-1
,I21c05 : Hoï ñaëc tính cô khi thay ñoåi ñieän trôû phuï treân maïch
c3
phaàn öùng
ωωωωωω

Trong thöïc teá Rf caøng lôùn thì toån thaát naêng löôïng
caøng taêng. Khi ñoäng cô laøm vieäc ôû toác ñoä ω =
ω cb/2 toån thaát naêng löôïng chieám töø 40% ñeán
50% . Cho neân, ñeå ñaûm baûo tính kinh teá cho heä
thoáng ta chæ ñieàu chænh sao cho phaïm vi ñieàu
chænh:
D = (23)/1. Mcp() = KΦ ñmIñm = Const
Phuø hôïp taûi maùy naâng. Khi giaù trò Rf caøng lôùn thì
toác ñoä ñoäng cô caøng giaûm ñoàng thôøi doøng ñieän
ngaén maïch In vaø momen ngaén maïch Mnm cuõng
giaûm.
* Öu ñieåm: Thieát bò thay ñoåi raát ñôn giaûn, thöôøng
duøng cho caùc ñoäng cô caàn truïc, thang maùy, maùy
naâng, maùy xuùc.
* Nhöôïc ñieåm: Toác ñoä ñieàu chænh caøng thaáp thì
giaù trò ñieän trôû phuï ñoùng vaøo caøng lôùn, ñaëc tính
cô caøng meàm, ñoä cöùng giaûm daãn ñeán söï oån
ñònh toác doä khi phuï taûi thay ñoåi keùm. Toån hao
phuï khi ñieàu chænh raát lôùn, toác ñoä caøng thaáp thì
toån hao phuï caøng cao.Ñeå coù theå ñieàu chænh voâ
caáp duøng phöông phaùp thay ñoåi ñieän trôû phuï
maïch phaàn öùng ta duøng bieán trôû xung.