CHNG 1.

CC VN CHUNG V MI TRNG
1.1. nh ngha v phn loi mi trng
iu 3, Lut BVMT 2005 s dng cc nh ngha:
- Mi trng bao gm cc yu t t nhin v vt cht nhn to bao quanh
con ngi, c nh hng n i sng, sn xut, s tn ti, pht trin ca con
ngi v sinh vt.
- Hot ng bo v mi trng l hot ng gi cho mi trng trong
lnh, sch p; phng nga, hn ch v ci thin mi trng; khai thc, s dng
hp l, tit kim ti nguyn thin nhin; bo v a dng sinh hc.
- Thnh phn mi trng l cc yu t vt cht to thnh mi trng nh
t, nc, khng kh, m thanh, nh sng, sinh vt, h sinh thi v cc hnh thi
vt cht khc.
Theo cch hiu ph thng cc t in a ra nh ngha n gin: Mi
trng l tt c cc yu t t nhin v nhn to trong din ra s sng ca con
ngi.
Bch khoa ton th v mi trng (1994) a ra nh ngha ngn gn v
y hn v mi trng: "Mi trng l tng th cc thnh t sinh thi t
nhin, x hi - nhn vn v cc iu kin tc ng trc tip hay gin tip ln
pht trin, ln i sng v hot ng ca con ngi trong thi gian bt k."
Nu phn tch chi tit theo ni dung ca nh ngha ny c th thy:
- Cc thnh t sinh thi t nhin gm: t, nc, khng kh; ng, thc
vt; cc h sinh thi; cc mi trng vt l (nhit, in, t, phng x).
- Cc thnh t x hi - nhn vn gm: dn s v s tiu dng sn phm,
x thi; ngho i; gii; dn tc, phong tc, tp qun, vn ho, li sng; lut,
chnh sch; hng c, lut tc; th ch x hi, t chc cng ng, x hi,...
- Cc thnh t tc ng n cc hot ng v pht trin kinh t gm:
+ Cc chng trnh, d n pht trin kinh t, hot ng qun s, chin
tranh,...
+ Cc hot ng nh kinh t nng nghip, lm nghip, ng nghip, cng
nghip, du lch, xy dng, th ho.
+ Cng ngh, k thut, qun l,...
Ba nhm yu t trn ti thnh ba phn h ca h thng mi trng, m
bo cuc sng v s pht trin ca con ngi vi t cch l thnh vin ca th
gii t nhin, ca mt cng ng hoc mt x hi.
1

Cc phn h ni trn v mi thnh t trong tng phn h, nu tch ring

th thuc phm vi nghin cu v tc ng ca cc lnh vc khoa hc khc nhau.
V d:
- t trng trt l i tng nghin cu ca khoa hc t.
- Dn tc, vn ho thuc lnh vc nghin cu ca khoa hc x hi v nhn
vn.
- Xy dng, cng nghip thuc lnh vc kinh t.
i vi con ngi, mi trng cha ng ni dung rng hn. Theo nh
ngha ca UNESCO (1981) th mi trng ca con ngi bao gm ton b cc
h thng t nhin v cc h thng do con ngi to ra, nhng ci hu hnh v v
hnh (tp qun, nim tin,...), trong con ngi sng v lao ng, h khai thc
ti nguyn thin nhin v nhn to nhm tho mn nhng nhu cu ca mnh.
Nh vy, mi trng sng ca con ngi theo nh ngha rng nht l tt
c cc nhn tt t nhin v x hi cn thit cho s sinh sng, sn xut ca con
ngi nh ti nguyn thin nhin, khng kh, t, nc, nh sng, cnh quan,
quan h x hi,... Vi ngha hp, mi trng sng ca con ngi ch bao gm
cc nhn t t nhin v nhn tt x hi trc tip lin quan ti cht lng cuc
sng ca con ngi nh din tch nh , cht lng ba n hng ngy, nc
sch, iu kin vui chi gii tr,... nh trng th mi trng ca hc sinh gm
nh trng vi thy c gio, bn b, ni quy ca nh trng, lp hc, sn chi,
phng th nghim, vn trng, cc t chc x hi nh on, i,... Tm li,
Mi trng l tt c nhng g xung quanh chng ta, to iu kin chng ta
sng, hot ng v pht trin.
Mi trng sng ca con ngi thng c phn thnh:
- Mi trng t nhin gm cc nhn t t nhin nh vt l, ho hc, sinh
hc, tn ti ngoi mun ca con ngi nhng cng t nhiu chu s tc ng
ca con ngi. l nh sng mt tri, ni, sng, bin c, khng kh, ng v
thc vt, t v nc,... Mi trng t nhin cho ta khng kh th, t xy
nh ca, trng cy, chn nui, cung cp cho con ngi cc loi ti nguyn
khong sn phc v sn xut v tiu dng.
- Mi trng x hi l tng th cc mi quan h gia con ngi vi con
ngi. l lut l, th ch, cam kt, quy nh cc cp khc nhau. Mi trng
x hi nh hng hot ng ca con ngi theo mt khun kh nht nh, to
nn sc mnh tp th thun li cho s pht trin, lm cho cuc sng ca con
ngi khc vi cc sinh vt khc.
2

Ngoi ra, ngi ta cn phn bit khi nim mi trng nhn to, bao gm
tt c cc nhn t do con ngi to nn hoc bin i theo, lm thnh thnh
nhng tin nghi trong cuc sng nh t, my bay, nh , cng s, cc khu
thi, cng vin,...
Trong nhiu ti liu, cc dng mi trng c phn chia chi tit hn. V
d: Mi trng sng, mi trng sn xut, mi trng lao ng, mi trng
kinh t, mi trng chnh tr, mi trng php lut,...
Cc dng ti nguyn v mi trng phn nh cc mi quan h ca con
ngi vi mi trng sng trn nhiu mt:
- Cc mi quan h gia con ngi vi thin nhin.
- Cc mi quan h gia con ngi vi con ngi.
- Cc mi quan h gia con ngi vi kinh t.
- Cc mi quan h gia con ngi vi cc thit ch x hi.
Mi trng c th tc ng v nh hng ln con ngi nh mt tng th
cc yu t trong cc thnh t ho quyn vi nhau to nn nhng hp lc,
nhng tc ng tng hp. iu ny cn c ch y trong khi phn tch cc
mi quan h gia mi trng vi quy hoch tng th pht trin kinh t x hi.
Mi trng cng c th tc ng v nh hng ln con ngi qua cc tc
ng ca tng thnh phn,tc ng ny thng d phn bit hn. Tuy nhin,
trong thc t khng th c tc ng ring r ca tng thnh phn trong s bit
lp vi cc yu t khc. Tu theo tng trng hp v iu kin c th m mt
yu t no tc ng ch yu v ngi ta cho l do tc ng ca cc thnh
phn .Trong phn tch v nh gi vai tr ca cc dng ti nguyn lm xut
pht im cho quy hoch tng th pht trin kinh t - x hi cn ng trn quan
im tng hp, ton din v lun bin i. Cn c cch nhn ton din trong
phn tch v nh gi vai tr ca cc dng ti nguyn v mi trng. Mt dng
ti nguyn c th c s dng trong nhiu hot ng kinh t - x hi khc
nhau. V d, cc dy ni vi c th s dng cho 4 mc ch khc nhau: lm
nguyn liu cho cng nghip sn xut xi mng; lm vt liu xy dng; lm cnh
quan du lch; lm yu t cn bng sinh thi.
1.2. i tng v nhim v ca khoa hc mi trng
Khoa hc mi trng l ngnh khoa hc nghin cu mi quan h v tng
tc qua li gia con ngi vi th gii sinh vt v mi trng vt l xung quanh
nhm mc ch bo v mi trng sng ca con ngi trn tri t. Do i
tng nghin cu ca khoa hc mi trng l cc mi trng trong mi quan h
3

tng h gia mi trng sinh vt v con ngi.

Khng ging nh sinh hc, a cht, ho hc, vt l, l cc ngnh khoa
hc tm kim vic thit lp cc nguyn l chung v chc nng ca th gii t
nhin, khoa hc mi trng bn cht l mt ngnh khoa hc ng dng, mt dng
ca cc phng n gii quyt vn ; l s tm kim nhng gii php khc phc
cc tn tht mi trng. Nhng nguyn l ca khoa hc sinh thi, sinh hc tp
trung nguyn cu cc mi quan h tng h gia c th sng v mi trng ca
chng, l c s v nn tng ca khoa hc mi trng. Khoa hc mi trng l
khoa hc tng hp, lin ngnh, s dng v phi hp thng tin t nhiu lnh vc
nh: sinh hc, ho hc, a cht, th nhng, vt l, kinh t, x hi hc, khoa hc
qun l v chnh tr,... i tng nghin cu ca khoa hc mi trng tp trung
vo cc nhim v:
- Nghin cu c im ca cc thnh phn mi trng (t nhin hoc
nhn to) c nh hng hoc chu nh hng bi con ngi, nc, khng kh,
t, sinh vt, h sinh thi, khu cng nghip, th, nng thn,... y, khoa hc
mi trng tp trung nghin cu mi quan h v tc ng qua li gia con ngi
vi cc thnh phn ca mi trng sng.
- Nghin cu cng ngh, k thut x l nhim bo v cht lng mi
trng sng ca con ngi.
- Nghin cu tng hp cc bin php qun l v khoa hc kinh t, lut
php, x hi nhm bo v mi trng v pht trin bn vng Trt t, quc gia,
vng lnh th, ngnh cng nghip.
- Nghin cu v phng php nh m hnh ho, phn tch ho hc, vt l,
sinh vt phc v cho 3 ni dung trn.
Thc t cho thy, hu ht cc vn mi trng l rt phc tp v khng
ch gii quyt n thun bng khoa hc, cng ngh, v chng thng lin quan
v tc ng tng h n nhiu mc tiu v quyn li khc nhau.
1.3. Cc chc nng ch yu ca mi trng
i vi sinh vt ni chung v con ngi ni ring th mi trng sng c
cc chc nng ch yu sau:
1.3.1. Mi trng l khng gian sinh sng cho con ngi v th gii
sinh vt
Trong cuc sng hng ngy, mi ngi u cn mt khng gian sng nht
nh phc v cc hot ng sng, nh nh , ni ngh, t sn xut nng
nghip, lm nghip, thu sn, kho tng, bn cng,... Trung bnh mi ngy mi
4

ngi u cn khong 4m3 khng kh sch th; 2,5 lt nc ung, mt

lng lng thc, thc phm tng ng vi 2.000 - 2.400 cal. Nh vy, chc
nng ny i hi mi trng phi c mt phm vi khng gian thch hp cho mi
con ngi.
Tuy nhin, din tch khng gian sng ca con ngi nc ta ang ngy
cng b thu hp, bnh qun t canh tc nng nghip nc ta hin nay khong
0,1ha/ngi, trong khi bnh qun t nng nghip ca Trung Quc l 0,13 h
v ca th gii l 0,27ha/ngi (bng 1.1).
Bng 1.1. Din tch t canh tc trn u ngi Vit Nam
Nm
1940
Bnh qun u ngi (ha/ngi) 0,2

1960
0,16

1970
0,13

1992
0,11

2000
0,10

2007
0,08

Yu cu v khng gian sng ca con ngi thay i theo trnh khoa

hc v cng ngh. Trnh pht trin cng cao th nhu cu v khng gian sn
xut s cng gim. Tuy nhin, trong vic s dng khng gian sng v quan h
vi th gii t nhin, con ngi cn ch ti tnh cht t cn bng, ngha l kh
nng c th gnh chu trong iu kin kh khn nht ca cc h sinh thi. Nh
vy, mi trng l khng gian sng ca con ngi (hnh 1.1.) v c th phn
loi chc nng khng gian sng ca con ngi thnh cc dng c th sau:
Ni cha ng
cc ngun
ti nguyn

Khng gian sng

ca con ngi v
cc loi sinh vt

MI
TRNG

Ni lu tr v
cung cp cc
ngun thng tin

Ni cha ng nhng
ph thi con ngi to
ra trong cuc sng

- Chc nng xy dng: Cung cp mt bng v nn mng cho cc th,

khu cng nghip, kin trc h tng v nng thn.

- Chc nng vn ti: Cung cp mt bng, khng gian v nn mng cho

giao thng ng thu, ng b v ng khng.
- Chc nng sn xut: Cung cp mt bng v phng t nhin cho sn xut
nng - lm - ng nghip.
- Chc nng gii tr: Cung cp mt bng, nn mng v phng t nhin cho
vic gii tr ngoi tri ca con ngi (trt tuyt, trt bng, ua xe, ua
nga,...).
1.3.2. Mi trng l ni cha ng ngun ti nguyn cn thit cho i
sng v sn xut ca con ngi
Thin nhin l ngun cung cp mi ngun ti nguyn cn thit. N cung
cp ngun vt liu, nng lng, thng tin (k c thng tin di truyn) cn thit
cho hot ng sinh sng, sn xut v qun l ca con ngi.
Nhu cu ca con ngi v cc ngun ti nguyn khng ngng tng ln c
v s lng, cht lng v mc phc tp theo trnh pht trin ca x hi.
Chc nng ny ca mi trng cn gi l nhm chc nng sn xut t
nhin, gm:
- Rng t nhin: C chc nng cung cp nc, bo tn a dng sinh hc
(DSH) v ph nhiu ca t, ngun g ci, dc liu v ci thin iu kin
sinh thi.
- Cc thu vc: C chc nng cung cp nc, dinh dng, ni vui chi
gii tr v cc ngun hi sn.
- ng v thc vt: Cung cp lng thc, thc phm v cc ngun gen
qu him.
- Khng kh, nhit , nh sng mt tri: con ngi ht th, cy ci ra
hoa v kt tri.
- Cc loi qung, du m: Cung cp nng lng v nguyn liu cho mi
hot ng sn xut nng nghip,...
1.3.3. Mi trng l ni cha ng cc cht ph thi do con ngi to
ra trong cuc sng v hot ng sn xut
Trong qu trnh sn xut v tiu dng ca ci vt cht, con ngi lun thi
ra cc cht thi vo t nhin v chng quay tr li mi trng. Ti y, di tc
ng ca cc vi sinh vt v cc yu t mi trng khc cht thi s b phn hu,
bin i t phc tp thnh n gin v tham gia vo hng lot cc qu trnh sinh
a ho phc tp. Trong thi k s khai, khi dn s nhn loi cn t, ch yu do
cc qu trnh phn hy t nhin lm cho cht thi sau mt thi gian bin i
6

nht nh li tr li trng thi nguyn liu ca t nhin. S gia tng dn s th

gii nhanh chng, qu trnh cng nghip ho, th ho lm cho s lng cht
thi tng ln khng ngng dn n chc nng ny nhiu ni, nhiu ch tr nn
qu ti, gy nhim mi trng. Kh nng tip nhn v phn hu cht thi trong
mt khu vc nht nh c gi l kh nng m ca khu vc . Khi lng
cht thi ln hn kh nng m, hoc thnh phn cht thi c nhiu cht c, vi
sinh vt gp nhiu kh khn trong qu trnh phn hu th cht lng mi trng
s gim v mi trng c th b nhim.
C th phn loi chi tit chc nng ny thnh cc loi sau:
- Chc nng bin i l - ho hc: Pha long, phn hu ho hc nh nh
sng; hp th; s tch chit cc vt cht thi v c t.
- Chc nng bin i sinh ho: S hp th cc cht d tha; chu trnh nit
v cacbon; kh cc cht c bng con ng sinh ho.
- Chc nng bin i sinh hc: Khong ho cc cht thi hu c, mn
ho, amn ho, nitrat ho v phn nitrat ho,...
1.3.4. Chc nng lu tr v cung cp thng tin cho con ngi
Mi trng tri t c coi l ni lu tr v cung cp thng tin cho con
ngi. Bi v, chnh mi trng tri t l ni:
- Cung cp s ghi chp v lu tr lch s a cht, lch s tin ho ca vt
cht v sinh vt, lch s xut hin v pht trin vn ho ca loi ngi.
- Cung cp cc ch th khng gian, tm thi mang tnh cht tn hiu v bo
ng sm cc him hoi i vi con ngi v sinh vt sng trn tri t nh
phn ng sinh l ca c th sng trc khi xy ra cc tai bin t nhin, c bit
nh bo, ng t, ni la,...
- Lu tr v cung cp cho con ngi s a dng cc ngun gen, cc loi
ng v thc vt, cc HST t nhin v nhn to, cc v p, cnh quan c gi tr
thm m thng ngon, tn gio v vn ho khc.
1.4. Nhng thch thc v mi trng Vit Nam
1.4.1. Rng tip tc b suy thoi
Rng l ngun ti nguyn sinh vt qu gi nht ca t nc ta. Rng
khng nhng l c s pht trin kinh t x hi m cn gi chc nng sinh thi
cc k quan trng. Rng tham gia vo qu trnh iu ho kh hu, m bo s
chu chuyn xi v cc nguyn t c bn khc trn hnh tinh, duy tr tnh n nh
v mu m ca t, hn ch l lt, hn hn, ngn chn xi mn t v b
bin, st l t , lm gim nh sc tn ph khc lit ca cc thin tai, ca s
7

bin i kh hu, xm nhp mn, bo tn ngun nc mt v nc ngm, lm

gim mc nhim khng kh v nc.
t nc Vit Nam tri di trn nhiu v tuyn v ai cao, vi a hnh rt
a dng, khong 3/4 lnh th l i ni, li c kh hu thay i t nhit i m
pha Nam n nhit i vng cao pha Bc, to nn s a dng v h sinh
thi t nhin v s phong ph v cc loi sinh vt. Nhng h sinh thi gm
nhiu loi rng nh rng cy l rng thng xanh, rng na rng l, rng rng
l, rng trn ni vi, rng hn giao l rng v l kim, rng l kim, rng tre
na, rng ngp mn, rng trm, rng ngp nc ngt,....
Qua qu trnh pht trin, che ph ca rng Vit Nam gim st n
mc bo ng. Nguyn nhn c nhiu nhng ch yu l chuyn i din tch t
rng sang din tch t nng nghip. Tip n l nn chy rng hng nm gy
thit hi ln din tch rng. Ch ring 5 nm, t 1999 n 2003 xy ra 2.213
v chy rng vi 20.784 ha, trong c 6.536 ha rng t nhin v 14.256 ha
rng trng b chy.
Su thng u nm 2007 xy ra 714 v chy vi phm cc quy nh v
phng chy, cha chy rng (chy 561 v trn din tch 2.868,5 ha).
1.4.2. Suy thoi ti nguyn t
Nh bit, 3/4 din tch t ai ca Vit Nam thuc v vng ni v
trung du, nn qu trnh xi mn t v ra tri cc cht dinh dng xy ra vi
cng mnh. Tnh n nm 2006, din tch t trng i ni trc nc ta
vn cn ln, khong 7 triu ha. Theo d bo, din tch t nng nghip pht
trin ti a cng ch t ti 11 triu ha. Nu t l tng dn s trung bnh vn l
1,7%/nm th bnh qun din tch t nng nghip trn u ngi vn khng
vt qu ngng 1.300 m2/ngi. y l ngng rt thp so vi tr s trung
bnh ca th gii. Mt khc, do cng nghip ho, th ho v pht trin giao
thng nn t l din tch t chuyn dng ngy cng gia tng.
1.4.3. Suy thoi ti nguyn nc ngt
Nc mt: Vit Nam c lng ma ln, c h thng sng ngi dy c, nn
ti nguyn nc mt kh phong ph. Tng lng nc trung bnh hng nm l 880
t m3, trong ch ring lu vc sng Hng v sng Cu Long chim ti 75%
lng nc trn. Tuy vy, lng ma phn b khng u theo thi gian trong nm
v khng ng u gia cc vng, do cc tnh Trung du Bc B, cc tnh Nam
Trung B v Ty Nguyn thng xy ra hn hn. Mt khc, do tc ng ca nc
thi cng nghip v nc thi th cha c x l chy vo mi trng nc
8

mt s dng sng b nhim nng cc cht nhim hu c nh sng Cu, sng

Nhu (Bc B); sng Th Vi, sng Si Gn, sng Vm C ng.
Nc ngm: Theo tnh ton, tim nng tr lng nc ngm ca Vit
Nam c khong 48 t m3/nm (17 - 20 triu m3/ngy). Hin nay, hng nm c
th khai thc xp x 1 t m3/nm (khong 2,3 triu m3/ngy).
Nc khong: Trn lnh th Vit Nam c nhiu m nc khong v hin
mi thm d c 38 m vi tr lng khong 39.406 m3/ngy.
1.4.4. Suy thoi a dng sinh hc
Vit Nam c coi l mt trong 15 trung tm a dng sinh hc cao trn
th gii. S a dng sinh hc th hin thnh phn loi sinh vt, thnh phn
gen, ni c tr ca sinh vt cc kiu cnh quan v h sinh thi khc nhau. Tuy
nhin, trong cc nm gn y, a dng sinh hc b suy gim nhiu. Nguyn
nhn ch yu l do pht trin kinh t x hi lm gim ni c tr, do khai thc,
sn bt qu mc v do nhim mi trng.
1.4.5. nhim mi trng do cng nghip v th ho
Hin nay, nc ta hnh thnh 62 khu cng nghip v 2 khu cng ngh
cao c phn b trn 27 trong s 63 tnh, thnh ph trc thuc. c im
chung ca cng nghip Vit Nam l c quy m va v nh, rt phn tn, cng
ngh sn xut lc hu, gy nhim mi trng nc, khng kh v cht thi rn
i vi khu vc xung quanh. Khong 90% c s sn xut c khng c thit b
x l nc thi m thi thng vo ngun nc mt, vo sng sui.
Cng vi cng nghip ho, qu trnh th ho Vit Nam ang din ra
tng i nhanh. Nm 1990 mi c khong 500 th ln nh, n nay tng
ln 679, trong c 5 thnh ph trc thuc trung ng. Vic th ho lm tng
dng ngi di c chnh thc v khng chnh thc t nng thn ra thnh th, lm
tng sc p v nh , v sinh mi trng th v nhiu vn x hi khc.
Nhn chung, c s h tng nh h thng giao thng, h thng cp thot
nc cn rt thp km nn gy nhim mi trng nc, khng kh, ting
n, rc thi mt cch ng lo ngi.
1.5. Bin i kh hu - mi e do i vi s pht trin
1.5.1. S bin i kh hu
1.5.1.1. Din bin
Cc nh khoa hc cho bit, trong vng 100 nm tr li y, tri t nng
ln khong 0.6oC. Nm 2006 l nm nng nht. Nhit trung bnh Anh cao
hn so vi bt c thi im no k t nm 1659.
9

Cc du hiu xut hin trn th gii l:

- Ma ng t tuyt khu vc trt tuyt thuc dy Alp.
- Hn hn trin min Chu Phi.
- Cc sng bng trn ni tan chy nhanh nht trong vng 5.000 nm qua
iu lo ngi ca cc nh khoa hc l n nm 2006 khp mi ni trn
th gii u thy nhng tc ng phn hi gy hu qu xu.
Nm 2007, U ban lin Chnh ph v bin i kh hu ca LHQ (IPCC)
v cc nh khoa hc lo ngi rng, nhng tc ng phn hi s bt u y kh
hu qu ngng gii hn an ton m khng d g khc phc. C 2 loi tc ng
phn hi gi vai tr iu tit kh hu Tri t trong tng lai.
1.5.1.2. Tc ng phn hi "tiu cc"
Tc ng phn hi "tiu cc" s em li li ch cho nhn loi v n din ra
nhng khng lm cho mi th tr nn ti t hn. V d v nh hng ca CO 2
n qu trnh quang hp ca cc cy rng, cy di ngy: Khi nng CO 2 tng
th nhng thc vt ny li c tc sinh trng cao s hp th nhiu hn. Kt
qu l tc ng phn hi ny s hn ch s gia tng hm lng CO2.
1.5.1.3. Tc ng phn hi "tch cc"
Tc ng phn hi "tch cc" lm cho mi th ti t hn. S gia tng CO 2
hay nhit ton cu gy ra mt s bin i v h thng kh hu, sau lm
hm lng CO2 hay nhit tng cao. V d, do nhit tng nn nhng tng
bng ni bin Bc Cc tan ra, i dng tr nn ti hn. i dng ti s hp
th nhiu nh nng mt tri v nhit hn, lm bng tan nhiu hn v do , tng
chu k tc ng phn hi "tch cc".
Cc nh khoa hc cho bit, tc ng phn hi tch cc li xut hin nhiu
hn nhng tc ng phn hi tiu cc.
1.5.2. nh hng ca bin i kh hu trn th gii v Vit Nam
1.5.3.1. Th gii
D bo, trn th gii lu lng nc gim 20 - 30%, v d nh Nam Phi
v vng bin a Trung Hi - ni nhit tng 2 0C. C thm 80 triu ngi b
mc bnh st rt. Sn lng nng nghip s gim 5 - 35%. 15 - 40% cc loi c
nguy c tuyt chng. Mi nm cn 40 t USD u t quc t chng nh
hng ca kh hu. Do , thng ip ca ngy mi trng th gii nm 2007
i vi nhn loi l "Bng tan - mt vn nng bng".
1.5.3.2. D bo i vi Vit Nam
i vi Vit Nam, vo thng 2 nm 2007, ngn hng th gii a ra d bo:
10

- Vit Nam v Bangladesh c d on l hai nc ang pht trin b tc

ng ti t nht trn th gii nu nhit tri t tng ln 1 0C v mc nc bin
dng cao 1m. Nhng tc ng xu gy nn cho con ngi, t nng nghip v
GDP nh:
+ Cc hin tng thi tit tr nn bt thng v kh d bo hn
+ Mc nc bin dng cao 1m c th lm mt 12,2% din tch t, l ni
c tr ca 23% dn s (17 triu ngi).
+ Ngy cng c nhiu bo hn v mc tn ph mnh hn. Nm 2006
thit hi do bo gy ra Vit Nam ln ti 1,2 t USD.
- Nhit tng cao v lng ma thay i s nh hng ln ti nng
nghip v ngun ti nguyn nc. Cng trong vng 50 nm qua, nh hng ca
ENSO n iu kin thi tit ca nc ta kh nng n:
+ nh hng n hot ng ca bo v p thp nhit i: trong 45 nm
(1956 - 2000) c 311 cn bo v p thp nhit i nh hng trc tip n Vit
Nam. Trung bnh mi nm c 6,9 cn bo; mi thng c 0,58 cn bo.
+ nh hng n tn s front lnh: Trong nhng nm El Nino v La
Nina, s front lnh nh hng n nc ta u t hn bnh thng.
+ nh hng n nhit : hu ht cc vng trong c nc, nhit
trung bnh cc thng trong iu kin El Nino u cao hn bnh thng, ma
ng chnh lch r rt hn ma h, cc khu vc pha nam chu nh hng r
hn pha Bc. Tri li trong iu kin La Nina, nhit trung bnh cc thng
thp hn bnh thng, pha Bc chu nh hng nhiu hn pha Nam.
+ nh hng n lng ma: Mc thm ht lng ma trong tng t
ENSO c nh ngha l hiu s gia tng lng ma thc t trong tng t
ENSO vi tng lng ma trung bnh nhiu nm ca cng thi k mt im
no , biu th bng %. Kt qu theo di cho thy, hu ht cc t El Nino gy
thm ht lng ma hu ht cc vng. Mc thm ht lng ma ph bin t
25 - 50%, hu ht cc t La Nina gy ra lng ma trung bnh nhiu nm cc
tnh ven bin Trung B v Ty Nam B.
- nh hng n mn nc bin vng ven bin v hi o: Nhn
chung, El Nino lm tng mn; tri li, La Nina lm gim mn ca nc
bin vng ven bin v hi o nc ta.
- nh hng n dng chy sng ngi: Trong nhng nm El Nino, dng
chy nm nh hn trung bnh nhiu nm t 10% tr ln, nhng nm El Nino
mnh c th gim ti 50 - 60%. Trong nhng nm La Nina, dng chy nm cc
11

sng thng ln hn trung bnh nhiu nm, c nm mt s sng ln hn 80 100%.

- nh hng n sn xut nng nghip: Trong iu kin El Nino, nng
sut la bnh qun v ng xun gim so vi v trc , nht l vng Trung
du Bc B; tri li nng sut la v ma tng, nht l vng Bc Trung B. Trong
iu kin La Nina, nng sut la bnh qun v ng xun v v ma u tng so
vi v trc , trong v ng xun r nht l ng bng Bc B, v ma
r nht ng bng sng Cu Long.
- nh hng n i sng v sc kho con ngi: Theo thng k t nm
1977 n nm 2000, tng s ngi b cht v mt tch do thin tai l 14.962,
trong xy ra vo nhng nm ENSO chiu 64% (El Nino 43%, La Nina 21%).
T l s ngi mc bnh st xut huyt trn 100.000 ngi trong thi k t nm
1976 - 1998 c quan h vi hin tng El Nino vi h s tng quan t 0,4 0,6. Ring t El Nino 1997 - 1998, c nc c 51 tnh, thnh ph c dch st
xut huyt vi t l bnh qun 306/100.000 ngi.

12

CHNG 2. TC NG CA CON NGI N MI TRNG

2.1. Lch s tc ng ca con ngi n mi trng
2.1.1. Lch s mi quan h gia con ngi v mi trng
Trong lch s pht trin con ngi tri qua nhiu giai on. Bt u t
cuc sng ph thuc hon ton vo t nhin thng qua hi lm, sn bt v
nh c, n khi bit lm rung v chn nui cch y khong 14 - 15 ngn nm
vo thi k gia n khi pht minh ra my hi nc th k XVIII, nh
du cuc cch mng khoa hc k thut v cng l bc ngot ca mi quan h
gia con ngi v mi trng.
Hi lm
Sn bt, nh c

Chn th

Nng nghip

Cng nghip ho

th ho

Siu cng nghip ho

Quan h gia con ngi vi thin nhin l quan h qua li, tc ng tng
h vi nhau. nhng thi k u, con ngi tc ng vo thin nhin ch yu
l lao ng sng vi c bp gin n, cn tr tu ch l kinh nghim, vt t k
thut cha c nhiu, do sn phm lm ra cha ln v cng cha ny sinh
nhng vn v mi trng sng. Cng vi nhng tin b v khoa hc v cng
ngh, tc ng ca con ngi vo th gii t nhin mnh m hn, lm cho thin
nhiu chu nhiu tn tht v nhng phn ng tr li lm v hiu ho tc ng
ca con ngi gy nn nhiu hu qu m con ngi phi gnh chu. Mt khc,
13

do con ngi lm nhim mi trng sinh sng v mi trng sn xut, nn

ngoi thiu n, thiu mc, con ngi cn thiu c mi trng trong lnh, c khi
phi tr gi bng nhiu sinh mng. Xt v bn cht th mi hot ng ca con
ngi duy tr cuc sng u nhm vo vic khai thc h thng sinh thi ca
t nhin thng qua lao ng c bp, vt t, cng c v tr tu.
Vi s h tr ca cc h thng sinh thi, con ngi ly t t nhin
nhng ngun ti nguyn thin nhin cn thit phc v cho vic sn xut ra ca
ci vt cht nhm p ng nhu cu ca mnh. R rng, thin nhin l ngun
cung cp mi ngun ti nguyn cn thit. N cung cp ngun vt liu, nng
lng, thng tin (k c thng tin di truyn) cn thit cho hot ng sng, sn
xut v qun l ca con ngi.
2.1.2. Ni dung tc ng
Con ngi l mt sinh vt, mt b phn cu thnh ca h sinh thi. Vi s
lng ngy cng ln, c nhiu c tnh ni tri so vi cc sinh vt khc, c bit
l s h tr ca khoa hc v cng ngh nn nhng tc ng ca con ngi ln
cc h sinh thi trong thi i hin nay l rt ln v su rng. C th nu ra
nhng tc ng chnh sau:
2.1.2.1. Tc ng vo c ch t n nh, t cn bng ca h sinh thi.
Theo quy lut, cc h sinh thi t nhin lun pht trin v tin ho n
mt trng thi gi n nh v cn bng t c P/B 1. C ch ny hon
ton khng c li cho con ngi, v con ngi cn nhiu nng lng tn ti,
bng cch to ra cc h sinh thi tr c P/B > 1, nhng khng n nh v rt d
mt cn bng sinh thi nh h thng cy lng thc, thc phm, ng c chn
nui, ao nui c,.... duy tr tnh n nh th con ngi phi b sung thm nng
lng khc nh ho cht nng nghip, phn bn, xng du v sc lao ng,...
2.1.2.2. Tc ng vo s cn bng ca cc chu trnh sinh a ho t
nhin
Trong qu trnh sn xut v hot ng hng ngy, con ngi o thi
vo kh quyn, vo t, nc nhiu cht thi rn v lng lm o ln cn bng
sinh thi t nhin ca tri t dn ti vic thay i cht lng v mi quan h
ca cc thnh phn mi trng t nhin. ng thi, cc hot ng ca con
ngi trn tri t cn ngn cn chu trnh tun hon nc, v d p p, xy
nh my thu in, ph rng u ngun,... gy ra ngp ng, l qut hoc kh
hn nhiu vng, thay i iu kin sng bnh thng ca cc sinh vt nc.
2.1.2.3. Ci to v lm bin i h sinh thi t nhin
14

Tc ng ny hin nay rt ln v a dng, lm bin i hon ton cc h

sinh thi t nhin, c th:
- Chuyn nhiu t rng thnh t nng nghip, lm mt i nhiu loi
ng v thc vt qu him, xc tin qu trnh ra tri, xi mn t, thay i kh
nng iu ho nc v bin i kh hu,...
- Ci to m ly thnh cc khu th, cc khu nui trng thu sn, cc
khu canh tc nng nghip, lm mt i cc vng t ngp nc c tm quan trng
ln i vi mi trng sng ca nhiu loi sinh vt v con ngi.
- Chuyn t rng, t nng nghip thnh cc khu cng nghip, khu dn
c, to nn s mt cn bng sinh thi khu vc v gy nhim cc b.
- Nhiu hot ng kinh t - x hi gy nhim, suy thoi mi trng
cc mc khc nhau.
2.1.2.4. Tc ng ti cn bng sinh thi
Tc ng ca con ngi ti cn bng sinh thi th hin qua mt s v d sau:
- Sn bn v nh bt qu mc lm suy gim nhiu loi, dn n mt cn
bng sinh thi v lm tuyt chng nhiu loi ng vt qu him.
- Cht ph rng t nhin ly g, ly t canh tc, lm mt ni c tr
ca nhiu loi ng v thc vt.
- Di nhp cc loi sinh vt l, nh hng ti ni sinh sng v ngun thc
n ca nhng sinh vt bn a, dn n tuyt dit.
- a vo cc h sinh thi t nhin nhiu cht c nhn to m sinh vt
khng c kh nng phn hu nh thuc su, cc hp cht hu c tng hp du
m v nhiu kim loi nng.
2.2. Dn s v mi trng
2.2.1. S gia tng dn s th gii
Con ngi l ch th ca tri t, l ng lc chnh lm tng thm gi tr
ca cc iu kin kinh t x hi v cht lng cuc sng. Tuy nhin, tc gia
tng dn s hin nay mt s nc i i vi i ngho, suy thoi mi trng
v tnh hnh kinh t bt li gy ra xu hng lm mt cn bng nghim trng
gia dn s v mi trng.
u th k XIX, dn s th gii mi c 1 t ngi nhng n nm 1927
tng ln 2 t ngi; nm 1960: 3 t; nm 1974: 4 t; nm 1987: 5 t; v nm
1999 l 6 t ngi, trong trn 1 t ngi trong tui t 15 - 24 tui. Mi
nm dn s th gii tng thm khong 78 triu ngi. Theo d tnh n nm
2015, dn s th gii s t mc 6.9 - 7.4 t ngi; n nm 2025 s l 8 t
15

ngi v n nm 2050 s l 10.3 t ngi. C ti 95% dn s tng thm l

cc nc ang pht trin, do cc nc ny s phi i mt vi nhng vn
nghim trng c v kinh t x hi, c bit l mi trng sinh thi. Vic gii
quyt hu qu dn s tng ca nhng nc ny c l cn kh khn hn gp
nhiu ln nhng xung t v chnh tr trn th gii.
Nhn tch c tm quan trng ca s gia tng dn s trn th gii, nhiu
quc gia pht trin chng trnh k hoch ho gia nh, mc tng trng dn
s ton cu gim t 2% mi nm vo nhng nm trc 1980 xung cn 1,7%
v xu hng ngy cng thp hn. Theo d tnh, sau nm 2050, dn s th gii s
ngng tng v n nh mc 10,3 t. Tuy nhin iu vn cha to cn
bng gia dn s v kh nng ca mi trng. Cc nc cha lin kt c k
hoch ho gia nh vi quy hoch pht trin th cng cha th gn vn dn s
vi hnh ng v mi trng. Mt cu hi c t ra l liu ti nguyn thin
nhin v cc h sinh thi ca tri t c th chu ng c s tc ng thm
bi nhng thnh vin cui cng ca loi ngi chng ta hay khng? Hn na,
iu g s xy ra vo nm 2025, khi ngi th 8 t ca tri t s ra i? Nu
ngi th 6 t sinh ra ti mt nc pht trin, v d nh M th ngi ng
nhin thuc vo dn s tng lp trn, t nht theo ngha l c nh tt, c nc
sch, c iu kin v sinh v c hng gio dc, chm sc y t thch ng, c
vic lm, c thi gian gii tr. Song ngi th 6 t cng gp phn tiu th nhng
ti nguyn k lc. Hng nm, 270 triu ngi M s dng khong 10 t tn
nguyn liu, chim 30% tr lng ca ton hnh tinh; 1 t ngi giu nht th
gii, k c ngi chu u v ngi Nht Bn tiu th ti 80% ti nguyn tri
t. Nu ngi th 6 t c sinh ra ti mt nc ang pht trin, ni tp trung
3/4 dn s ca th gii th ngi s lm vo tnh hung ngho i v thiu
thn; 1/3 dn s th gii (2 t ngi) ang sng vi mc khong 2 USD/ngy;
mt na dn s th gii c iu kin v sinh km; 1/4 dn s th gii khng
c dng nc sch; 1/3 sng trong nhng khu nh khng tin nghi; 1/6
khng bit ch v 30% ngi lao ng khng c c c hi c vic lm ph
hp; 5 t ngi cn li trn th gii ch tiu dng vn vn 20% ti nguyn tri
t. Vic tng nhng k vng v v nhu cu thit yu ci thin iu kin sng
trong nhng nc ang pht trin cng lm trm trng thm s tn hi v mi
trng. Mt ngi M trung bnh hng nm tiu th 37 tn nhin liu, kim loi,
khong cht, thc phm v lm sn. Ngc li, 1 ngi n trung bnh tiu
th hng nm t hn 1 tn. Theo Lin Hp Quc, Nu ton b dn s ca Tri
16

t c cng mc tiu th trung bnh nh ngi M hoc Ty u, th cn phi c

3 tri t p ng ti nguyn cn thit. R rng, cn phi quan tm hn na
ti s tin b ca con ngi v cng bng x hi; phi coi y l nhn t nh
hng ti s pht trin ngun nhn lc v ci thin mi trng. Mi quc gia
phi m bo s hi ho gia dn s, mi trng, ti nguyn, trnh pht trin
iu kin kinh t x hi.
2.2.2. Sc p dn s Vit Nam
Bc vo th k XXI, sc p ca gia tng dn s nc ta vn cn l mt
thch thc ln i vi s pht trin kinh t - x hi, ci thin i sng nhn dn
v bo v mi trng sng. D bo (theo phng n trung bnh) n nm 2024,
dn s nc ta s l 100,491 triu ngi. Nh vy, nc ta s phi m bo cuc
sng cho thm 22 triu ngi na, bng dn s ca nc ta trc Cch mng
thng 8 nm 1945, trong khi ti nguyn thin nhin li c xu hng suy
gim. Quy m dn s Vit Nam ln, ng th 3 ng Nam , th 14 th gii
v l mt trong nhng nc c mt dn s cao trn th gii. Hin nay dn s
nc ta c khong 84 triu ngi v hng nm tip tc tng thm khong 1 triu
ngi. y l mt p lc rt ln i vi kinh t - x hi, bo v mi trng. Dn
s nc ta li phn b khng u v c s khc bit rt ln theo vng a l kinh t:
Bng. Phn b t l % din tch t ai v dn s theo vng Vit
Nam, 2005
Vng
ng bng sng Hng
ng Bc
Ty Bc
Bc Trung B
Duyn hi Nam Trung B
Ty Nguyn
ng Nam B
ng bng sng Cu Long
Tng s

Din tch (%)

4.5
19.8
10.8
15.6
10.0
16.5
10.5
12.1
100.0

Dn s (%)
21.7
11.2
3.1
12.8
8.5
5.7
16.2
20.8
100.0

ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long l chu th 2 sng

ln, ni c t ai mu m v iu kin canh tc nng nghip thun li, ch
chim 17% t ai nhng li c 43% dn s sinh sng. Trong khi , Ty Bc
17

v Ty Nguyn chim ti 27% t ai nhng ch c 8.7% dn s sinh sng.

Chnh v vy, hin tng di dn t do t ng bng ln min ni, t vng ni
pha Bc vo pha Nam, t nng thn vo thnh ph vn ang din ra v khng
kim sot c.
2.3. nh gi mi trng
2.3.1. Khi nim nh gi tc ng mi trng (TM) v nh gi mi
trng chin lc (MC).
- TM l mt qu trnh nghin cu, phn tch, nh gi, d bo nhng tc
ng li v hi, trc tip v gin tip, trc mt v lu di m vic thc hin d
n u t c th gy ra i vi ti nguyn, mi trng, cht lng cuc sng ca
con ngi, trn c s xut cc gii php phng, trnh, khc phc cc tc
ng tiu cc ca d n v chng trnh qun l mi trng. Theo Lut BVMT
(2005): "TM l vic phn tch, d bo cc tc ng n mi trng ca d n
u t a ra cc bin php bo v mi trng khi trin khai d n ".
- MC l mt quy trnh c h thng c tnh cc hu qu v mt mi
trng ca cc xut chnh sch, k hoch hay chng trnh nhm m bo
cc hu qu c xem xt y v c tnh ph hp giai on thch hp
sm nht, ngang bng vi vic xem xt v mt kinh t v x hi. Theo Lut
BVMT (2005): "MC l vic phn tch, d bo cc tc ng n mi trng
ca d n chin lc, quy hoch, k hoch pht trin kinh t trc khi ph duyt
nhm m bo pht trin bn vng".
Nh vy. TM v MC l cng c php l nhm ngn nga nhim mi
trng, c dng trong qun l mi trng, phc v pht trin bn vng quc
gia cng nh a phng, c quy nh trong Lut BVMT t lu hu ht
cc quc gia trn th gii v gn y trong lut BVMT 1993 v 2005 ca Vit
Nam.
2.3.2. Mc ch ca TM v MC
TM v MC l mt qu trnh c h thng gip cc nh lp k hoch v
nhng ngi ra quyt nh c th nh gi v hnh dung cc tc ng mi
trng ca nhng d n c th, cc tc ng tch lu ca chng; ca cc sng
kin v chnh sch, k hoch hoc chng trnh c ngh v nhng thay th
giai on thch hp sm nht trong vic ra quyt nh. ng thi m bo
rng cc vn mi trng tim n, nhng xung t lin quan c lng thy
trc v tp trung lm gim thiu giai on sm trong thit k v k hoch ca
d n.
18

2.3.3. Phng php tin hnh TM v MC

- Lp bng lit k s liu nh gi mi trng: y l phng php n
gin, d hiu, nhng cn cc s liu v thng tin y . Lp bng lit k nh
gi tc ng ca cc hot ng pht trin ln cc thnh phn mi trng theo
hng tch cc hoc tiu cc. Nu l tc ng tiu cc th chia ra thnh cc mc
nh, trung bnh hoc mnh.
- Phng php danh mc: L phng php c s dng rng ri trong
nh gi mi trng. Danh mc c chia thnh cc loi d v c trng v s
phc tp ca cc nhn t mi trng.
- Phng php ma trn: Thng c s dng xc nh tc ng mi
trng ca cc quy hoch pht trin khng gian lnh th. Vic nh gi c
thc hin cho cc hot ng trong c giai on thi cng v chun b xy dng
ln giai on vn hnh hot ng. Tc ng tch cc v tiu cc u c nh
gi theo mc mnh, trung bnh, nh v khng ng k. i tng ca tc ng
l mi trng v ti nguyn, mt s vn kinh t - x hi v cht lng cuc
sng lin quan. Tt c u c a ln bng nh gi.
- Chp bn v cc h thng a l (GIS): Phng php n gin, r
rng, d hiu, kt qu xem xt th hin trc tip thnh hnh nh, thch hp vi
vic nh gi phng n s dng t.
- Phng php phn tch mng li v tip cn h thng: Phng php
ny c mc ch phn tch cc tc ng song song v ni tip do cc hnh ng
ca hot ng gy ra. Do , trc ht phi lit k ton b cc hnh ng trong
hot ng v xc nh mi quan h nhn qu gia nhng hnh ng .
2.3.4. i tng phi lp TM v MC
- i vi TM:
+ D n cng trnh quan trng quc gia
+ D n c s dng t hoc nh hng xu n khu bo tn thin nhin,
vn quc gia, di tch lch s - vn ho, di sn thin nhin, danh lam thng cnh
c xp hng
+ D n c nguy c nh hng xu n ngun nc khi vc ven sng,
ven bin, h sinh thi c bo v.
+ D n xy dng kt cu h tng khu cng nghip,...
+ D n xy dng mi khu th, khu dn c,...
+ D n c tim n tc ng xu ti mi trng.
- i vi MC
19

Theo iu 14 ca Lut BVMT Vit Nam nm 2005, nhng i tng l

cc d n thuc cc loi sau y phi lp bo co MC:
+ Chin lc, quy hoch, k hoch pht trin kinh t x hi cp quc gia.
+ Chin lc, quy hoch, k hoch pht trin ngnh, lnh vc trn quy m
c nc
+ Chin lc, quy hoch, k hoch pht trin kinh t - x hi ca tnh,
thnh ph trc thuc trung ng (sau y gi tt l cp tnh), vng.
+ Quy hoch s dng t; bo v v pht trin rng; khai thc v s dng
cc ngun ti nguyn thin nhin khc trn phm vi lin tnh, lin vng.
+ Quy hoch pht trin vng kinh t trng im.
+ Quy hoch tng hp lu vc sng quy m lin tnh.
Cc d n v chin lc, quy hoch v k hoch khng thuc cc loi nu
trn v cc d n v quy hoch khai thc v s dng ti nguyn thin nhin t
cp tnh tr xung l nhng i tng khng bt buc phi tin hnh MC.
2.3.5. Cc yu cu v ni dung bo co TM v MC
Cc yu cu v ni dung ca bo co TM v MC c thc hin theo
Ngh nh s 80/2006/N-CP ngy 9/8/2006 ca Chnh ph v Thng t s
08/2006/TT-BTNMT ngy 08/9/2006 ca B Ti nguyn v Mi trng v
hng dn MC, TM v cam kt bo v mi trng.
- Bo co TM:
Tin hnh TM i vi d n u t, cng trnh c th phi tr li r rng
cc cu hi sau y:
+ iu kin thin nhin, mi trng, kinh t x hi ti a phng l ph
hp vi d n u t?
+ iu bin i g v mi trng v ti nguyn s xy ra khi thc hin d n?
+ Phm vi ca cc bin i mi trng v ti nguyn nh th no?
+ Cc bin i c thc l vn ln, trm trng v khng th o
ngc khng?
+ Cn phi lm g phng trnh hoc gim nh cc tc ng bin i
tiu cc ?
+ Cn phi thng bo cho nhng ngi ra quyt nh nh th no bo
v mi trng v pht trin bn vng d n?
- Bo co MC:
Theo iu 16 ca Lut BVMT Vit Nam nm 2005, ni dung ch yu ca
bo co MC gm:
20

+ Khi qut mc tiu, quy m, c im ca d n c lin quan n mi

trng.
+ M t tng qut iu kin t nhin, kinh t - x hi, mi trng c lin
quan n d n.
+ D bo tc ng xu i vi mi trng c th xy ra khi thc hin d n.
+ Ch dn ngun cung cp s liu, d liu v phng php nh gi.
+ Kin ngh cc phng n iu chnh, sa i d n theo yu cu
BVMT.
+ ra phng hng, gii php tng th gii quyt cc vn v mi
trng trong qu trnh thc hin d n.
2.3.6. S khc nhau gia TM v MC
TM v MC v bn cht u da trn nguyn tc: "Pht hin, d bo v
nh gi nhng tc ng tim tng ca mt hot ng pht trin c th gy ra
i vi mi trng t nhin, kinh t - x hi t a ra cc gii php nhm
ngn nga, gim thiu v x l cc tc ng tiu cc ti mc thp nht c th
chp nhn c".
S khc bit gia TM v MC c m t nh sau:

nh gi tc ng
tch lu, tng h
MC

TM

Hi ho pht trin KT-XH

V mi trng m bo s
Pht trin bn vng
nh gi tc ng trc tip
m bo t TCMT

21

Chin lc
Quy hoch
K hoch
Cc d n

CHNG 3. NHIM MI TRNG

3.1. Khi nim v nguyn nhn
nhim mi trng l s lm thay i cc tnh cht ca mi trng, vi
phm tiu chun mi trng. Cht gy nhim l nhng nhn tt lm cho mi
trng tr thnh c hi. Thng thng, tiu chun mi trng l nhng chun
mc, gii hn cho php c quy nh dng lm cn c qun l mi trng.
S nhim mi trng c th l hu qu ca cc hot ng t nhin, nh
hot ng ni la, thin tai l lt, bo,... hoc cc hot ng do con ngi thc
hin trong cng nghip, giao thng v trong sinh hot.
C nhiu phng php nh gi mc nhim mi trng nh da vo
trng thi sc kho v bnh tt ca con ngi v sinh vt sng trong mi trng
y hoc da vo thang tiu chun cht lng mi trng.
3.2. nhim mi trng nc
S nhim mi trng nc l s thay i thnh phn v tnh cht ca
nc gy nh hng n hot ng sng bnh thng ca con ngi v sinh vt.
Khi s thay i thnh phn v tnh cht ca nc vt qu mt ngng cho
php th s nhim nc mc nguy him v gy ra mt s bnh ngi.
S nhim nc c th c ngun gc t nhin hay nhn to:
- S nhim nc c ngun gc t nhin l do ma, tuyt tan, gi bo, l
lt,... Nc ma ri xung mt t, mi nh, ng ph khu th, khu cng
nghip,... ko theo cc cht bn xung sng, h, hoc cc sn phm ca hot
ng sng ca cc sinh vt, k c xc cht ca chng. S nhim ny cn c
gi l nhim din.
- S nhim nhn to ch yu do x nc thi t cc vng dn c, khu
cng nghip, hot ng giao thng vn ti, thuc tr su, thuc dit c v phn
bn trong nng nghip,... vo mi trng nc.
Theo thi gian cc dng gy nhim c th din ra thng xuyn hoc
tc thi do s s ri ro.
Theo bn cht ca cc tc nhn gy nhim, ngi ta phn bit: nhim
v c, nhim hu c, nhim ho hc, nhim vi sinh vt, c hc hay vt l
( nhim nhit hoc do cc cht l lng khng tan), nhim phng x,...
Theo phm vi thi vo mi trng nc, ngi ta phn bit: nhim
im ( nhim t mt ming cng thi ca nh my,...) v nhim din (
nhim t mt v trn du trn mt vng bin).
22

Theo v tr khng gian, ngi ta phn bit: nhim sng nhim h,

nhim bin, nhim nc mt, nhim nc ngm.
3.2.1. Cc tc nhn v thng s nhim ngun nc
- Tc nhn v thng s nhim ho l ngun nc: Mu sc, mi v,
c, nhit , cht rn l lng, cng, dn in, pH, nng xy ho
tan trong nc (DO), nhu cu xy sinh ho (BOD), nhu cu xy ho hc (COD).
- Cc tc nhn v thng s ho hc gy nhim mi trng nc: kim
loi nng (Hg, Cd, Pb, As, Cr, Cu, Zn, Mn,...); cc anion NO 3-, PO43-, SO42-;
thuc bo v thc vt.
- Tc nhn sinh hc gy nhim ngun nc: cc loi vi khun, siu vi
khun, k sinh trng gy bnh nh t, l, thng hn, st rt, vim gan B, vim
no Nht Bn, giun , trng giun,... Ngi ta thng dng ch s Coliform (s
lng vi khun E.coli trong nc).
3.2.2. nhim mi trng nc mt
nhim mi trng nc mt bao gm nc ao h, ng rung, nc
cc sng sui, knh rch. Ngun nc cc sng v knh ti nc thi, cc h
khu vc th, khu cng nghip v ng rung la nc l nhng ni thng c
mc nhim cao.
Ngun gy ra nhim nc mt l cc khu dn c tp trung nh thnh
ph, th trn, cc hot ng khai thc m, sn xut nhit in, c kh luyn kim,
giao thng thu v sn xut nng nghip.
Cc dng nhim nc mt thng gp l cht hu c, v c, cc cht
gy ph dng, nhim kim loi nng, ho cht c hi, nhim vi sinh vt v
nhim thuc bo v thc vt.
3.2.3. nhim ngun nc ngm
Nc ngm l mt dng nc di t, tch tr trong cc lp t trm
tch nh ct, sn, ct bt kt, trong cc khe nt, hang cact di b mt tri t
v c th khai thc phc v hot ng ca con ngi.
Nc ngm l ngun cung cp nc sinh hot ch yu nhiu quc gia
v cng dn c trn th gii. nhim nc ngm c nh hng ln n cht
lng cuc sng ca con ngi.
Theo su phn b c th phn thnh nc ngm tng mt v nc
ngm tng su. Nc ngm b mt thng khng c lp ngn cch vi a hnh
b mt nn thnh phn v tnh cht phc thuc vo trng thi ca nc mt.
Nc ngm tng su thng nm trong t xp gia lp ngn cch khng
23

thm nc pha trn v pha di nn tng i sch v khng ph thuc vo

cht lng nc mt. y l ngun nc ngm c khai thc chnh phc v
sinh hot v cng nghip.
Cc tc nhn lm nhim nc ngm c th l:
- Cc tc nhn t nhin nh nhim mn, nhim phn, hm lng cao ca
st, Mn v mt s kim loi khc.
- Cc tc nhn nhn to nh kim loi nng, cc anion, vi sinh vt,...
- Suy thoi ngun li nc ngm nh mt kh nng khai thc, h thp
mc nc,...
Ngy nay tnh trng nhim v suy thoi ngun nc ngm ang tr nn
ph bin cc khu th v cng nghip ln. hn ch nhim v suy thoi
ngun nc ngm cn iu tra tr lng, cht lng v quy hoch khai thc
ng b i i vi cng tc qun l cht ch cc ngun nhim t nc mt, t
t,...
3.2.4. nhim bin
Bin l ni tip nhn phn ln cc cht thi t lc a theo cc dng chy
sng, sui, cc cht thi t hot ng ca con ngi trn bin nh khai thc
khong sn, giao thng vn ti bin. Trong nhiu nm, bin su cn l ni
cc cht thi c hi nh cht thi phng x ca nhiu quc gia trn th gii.
Biu hin nhim bin kh a dng v c th chia thnh mt s dng nh
sau:
- Gia tng nng cc cht nhim trong nc bin nh du, kim loi nng,
ho cht c,...
- Gia tng nng cc cht nhim tch t trong trm tch bin vng ven
b,...
- Suy thoi cc h sinh thi bin nh h sinh thi san h, h sinh thi rng
ngp mn,.... suy gim tr lng cc loi sinh vt bin v gim a dng sinh hc
bin.
- Xut hin cc hin tng nh thu triu , tch t cc cht nhim
trong sn phm ly t bin.
Cng c lut bin nm 1982 cho bit, c 5 ngun c th gy nhim
bin: Cc hot ng trn bin, khai thc v thm d ti nguyn trn thm lc a
v y i dng, vic thi cc cht c hi ra bin, vn ti hng ho trn bin
v nhim kh quyn. Cc ngun gy nhim trn ang ngy cng gia tng v
e do cht lng mi trng bin.
24

Cc ngun nhim t lc a theo sng ngi mang ra bin nc thi,

thuc bo v thc vt, phn bn ho hc, cht thi phng x,... Theo tnh ton,
vo cc nm 60 ca th k ny, lng cht thi rn ra bin hng nm c tnh
khong 50 triu tn gm t, ct, rc thi, ph liu xy dng, cht phng x,...
Mt s cht thi lng t li ven b cn mt s khc lan truyn ra khp cc i
dng. Theo c tnh ca cc nh khoa hc th gn 2/3 lng DDT (khong 1
triu tn) do con ngi sn xut hin vn cn tn ti trong nc bin.
Bin cng l ni tip nhn mt lng cht thi rn ln t hot ng cng
nghip. Mt lng ln cht thi phng x b mt s quc gia ra bin. Ring
M nm 1961 c 4087 thng v nm 1962 c 6120 thng phng x c
xung bin. Mt lng ln v kh, bom mn, thuc n c tiu hu bng cch
nhn chm trong bin.
i dng l kho ti nguyn thin nhin v i. Cc hot ng thm d
khai thc ti nguyn cng li hu qu nhim bin, c bit l thm d v
khai thc du kh. Hin tng r r du t cc dn khoan v hin tng trn du
trn bin l nhng s c mi trng nghim trng e do mt phm vi khng
gian rng ln.
Hot ng vn ti bin, nht l vn ti du l nguy c gy nhim bin
nghim trng: n tu, va chm, trn du,....
nhim kh quyn c nh hng mnh n nhim bin. Nc ma ra
tri t kh quyn cc cht bn, bi, kh thi a vo nc bin nh ni nhn
nc ma ch yu trn tri t. Cc hin tng nh bin i kh hu, kh quyn
nng dn ln lm thay i mc nc bin v h sinh thi bin.
Bn cnh cc ngun nhim nhn to, bin c th b nhim t cc hot
ng ca t nhin nh ni la phun, ng t, sng thn, l lt, El Nino,...
Bo v mi trng bin l mt trong nhng ni dung quan trng ca cc
chng trnh bo v mi trng do lin hp quc v cc t chc quc t ch
xng.Cng c Lut bin nm 1982, Cng c Marpol 73/78 chng nhim
bin, Cng c Quc t 1990 v sn sng i ph v hp tc quc t chng
nhim du,....
3.2.5. Qun l cc vc nc chng nhim
Nguy c nhim mi trng nc ang din ra theo quy m ton cu.
Ngay t nm 1963, t chc Y t th gii nhn mnh rng: c im ca
nhim do ho cht thm ch vi hm lng rt nh gy tc ng rt chm, m
tnh ph bin rng khp, cho nn nhim v quan trng l phi c cc bin php
25

phng nga. nhiu nc, k c cc nc cng nghip pht trin cng cha
khc phc c cc nguy c mc bnh truyn nhim do vi khun ng rut
m ng truyn bnh ch yu l nc.
Nc Anh l nc u tin cp n vn qun l cc vc nc chng
nhim. Hin nay hu nh tt c cc nc pht trin u coi cng tc qun l
tt cc vc nc chng nhim hin nay l cn thit. Cc lut l quy nh v v
sinh mi trng chng nhim cho cc vc nc ra i quy m quc gia,
quy m vng v c th gii.
Cn c vo cht lng ngun nc ca cc vc nc t nhin c th xc
nh tiu chun cho php thi nc thi vo cc ngun nc ny.
Khi ni v cht lng nc dng vo cc mc ch khc nhau, ngi ta
thng dng thut ng Ch tiu cht lng nc. Cc ch tiu nh vy c
nghin cu cho tng vng, tng mc ch s dng v c chun ho thnh
Tiu chun cht lng mi trng nc. Nhn chung ngi ta xy dng cc loi
tiu chun lin quan n mi trng nc nh sau:
- Tiu chun cht lng nc ngun dng cho cc mc ch nh: Cp
nc cho sinh hot dn c khu vc th, nng thn, cho tng lnh vc hot
ng sn xut nng nghip hay cng nghip ring bit, ngun nc dng vui
chi gii tr - th dc th thao, nui trng thu sn,...
- Tiu chun nc cp trc tip (sau khi x l ngun nc) cho tng i
tng trn nh cp nc cho n ung, sinh hot, cng nghip thc phm, cp
nc cho cng nghip dt, ty nhum,...
- Tiu chun cht lng nc ca cc dng nc thi cho php x vo cc
vc nc t nhin nh sng, h, bin,...
Trn c s cht lng nc ca cc lu vc nc t nhin, p ng yu
cu pht trin kinh t x hi, tiu chun gy hi cho sc kho ca con ngi, ca
cc sinh vt sng trong nc m cc quc gia u a ra bng tiu chun cht
lng nc ca quc gia mnh.
3.3. nhim khng kh
3.3.1. nh ngha v cc ngun gy nhim khng kh
nhim khng kh l s c mt ca cht l hoc s bin i quan trng
trong thnh phn khng kh, lm cho n khng sch, bi, c mi kh chu, lm
gim tm nhn,...
Thut ng "Tc nhn gy nhim khng kh" thng c s dng ch
cc phn t b thi vo khng kh do kt qu hot ng ca con ngi v gy tc hi
26

n sc kho, gy tn tht cho thc b, cc h sinh thi v cc vt liu khc nhau.

Cc "tc nhn gy nhim khng kh" c th th rn (bi, b hng,
mui than), di hnh thc git (sng m sunphat) hay l th kh (SO 2,
NO2, CO,...)
C hai ngun gy nhim c bn i vi mi trng khng kh: ngun
gy nhim thin nhin v ngun gy nhim do hot ng ca con ngi.
- Ngun gy nhim thin nhin: L do cc hin tng thin nhin gy ra
nh t ct sa mc, t trng b ma gi bo mn v thi tung thnh bi. Cc
ni la phun ra bi nham thch cng vi nhiu hi kh t lng t thot ra l
ngun nhim khng kh ng k, hin tng chy rng cng gy nhim bng
nhng m khi v bi rng. Nc bin bc hi cng vi sng bin tung bt
mang theo bi mui bin lan truyn vo khng kh. Cc qu trnh thi ra ca
cc xc ng vt v thc vt cht t nhin cng thi ra cc cht kh nhim.
- Ngun nhim nhn to: rt a dng nhng ch yu l do cc hot ng
cng nghip ho, qu trnh t chy cc nhin liu ho thch (g ci, than ,
du m, kh t,...), hot ng ca cc phng tin vn ti sinh ra.
+ Ngun nhim khng kh do cng nghip bi hai qu trnh chnh: Qu
trnh t nhin liu ho thch ly nhit v qu trnh bc hi, r r, tht thot
cht c trn dy chuyn sn xut. Cc ng khi ca cc nh my thi vo
khng kh rt nhiu cht c hi. Ngun thi do qu trnh sn xut c nng
cht c hi cao li tp trung trong khng gian nh. Ngun thi t h thng
thng gi c nng cht c thp hn nhng lng thi ln.
i vi mi ngnh cng nghip, lng ngun thi v mc c hi c
khc nhau v c trng cho mi ngnh, chng ph thuc vo quy m cng
nghip, cng ngh p dng, loi nhin liu s dng v phng php t.
Cc nh my nhit in thng dng nhin liu l than, du mazut, kh t,...
Cc cht c hi trong khi thi gm CO2, NOx, CO, SO2, v bi tro. Cht nhim
c th pht sinh trn ng vn chuyn hay trong qu trnh x l nhin liu.
Ngnh vt liu xy dng nh sn xut xi mng, gch, ngi, nung vi, snh
s cng t rt nhiu nhin liu ho thch v thi nhiu khi bi. Cc nh my
thy tinh thi ra mt lng ln kh HF, SO 2. Cc nh my gch l nung vi thi
ra mt lng ng k bi, cc kh CO, CO 2 v NOx, c bit l cc l th cng
c ng khi thp v cng ngh th s.
Ngnh ho cht v phn bn thi vo kh quyn rt nhiu kh c hi khc
nhau. Cc cht thi kh ca cng nghip ho cht li mang tnh ng nhit vi
27

nhit thp hn mi trng cho nn sau khi ra ngoi th n kh pht tn long

ra. Cc thit b cng nghip ho cht thng t ngoi tri cho nn vic r r ra
kh quyn kh kim sot.
Cng nghip luyn kim, c kh thi ra nhiu loi khi bi kim loi, khi
thi do dng nhin liu ho thch, ho cht c hi trong qu trnh luyn thp,
gang nhit luyn kim loi. Khi thi ca cc nh my luyn kim thng c nhit
cao 300 - 4000C nn kt hp c vi ng khi cao th thun li pht tn
long ra.
+ Ngun nhim khng kh do giao thng vn ti ch yu xy ra trn cc
tuyn ng giao thng. Cc kh c hi pht sinh trong qu trnh t chy
nhin liu ca ng c t trong nh CO, CO 2, hi ch, NOx lm nhim hai
bn hnh lang giao thng. Giao thng vn ti hng khng, nht l cc my bay
siu m cao ln thi nhiu kh NOx c hi cho tng ozn ca kh quyn.
+ Ngun nhim khng kh do sinh hot ch yu pht sinh t un nu, l
si s dng nhin liu cht lng km. Kh c chnh l CO v CO 2. c im
ca ngun thi l nh nhng phn b dy v cc b trong tng khng gian nh
nn c hi trc tip n con ngi.
3.3.2. Tc nhn gy nhim khng kh
Cc cht v tc nhn gy nhim khng kh bao gm:
- Cc loi xyt nh NOx, CO, CO2, SO2, H2S, cc khi halogen gm Flo,
Clo, Brm, It,...
- Cc phn t l lng nh ht bi rn, bi lng, bi vi sinh vt, nitrat,
sunpht, phn t cacbon, mui than, khi, sng m,...
- Cc loi ht bi nng nh bi t , bi kim loi,...
- Cc kh quang ho nh zn, FAN, FB2N, NOx, anehyt, tylen,...
- Cc kh c tnh phng x.
- Nhit.
Cc tc nhn nhim khng kh ch yu pht sinh trong qu trnh t
nhin liu v cng ngh sn xut. Chng c th hng hi (kh) hoc dng phn
t nh (ht). Phn ln cc tc nhn nhim khng kh u c hi i vi sc
kho con ngi.
Nhng cht nhim nguy him nht i vi con ngi v kh quyn l
CO2, SO2, CO, N2O, CFC.
+ Cacbon ioxyt (CO2): vi hm lng 0,03% trong kh quyn v l
nguyn liu cho qu trnh quang hp ca cy xanh. Thng thng CO 2 sn sinh
28

mt cch t nhin cn bng vi lng CO 2 s dng cho quang hp. Nhng hot
ng ca con ngi gm t nhin liu ho thch v i rng dn n mt
cn bng trn, gy nh hng ti kh hu ton cu. Kh CO 2 cng vi hi nc
v cc kh 3 nguyn t khc trong kh quyn to nn hiu ng nh knh lm b
mt tri t nng ln.
+ Sunfua ixyt (SO2): l cht nhim c nng thp trong kh quyn,
tp trung ch yu tng i lu. Sunfua ioxyt t nhin c ngun gc t hot
ng ni la v nhn to do t nhin liu than, du m, kh t, sinh khi thc
vt, qung sunfua,... Kh SO2 rt c hi i vi sc kho con ngi v sinh vt,
gy ra cc bnh phi v h hp, khi gp hi nc v ma th to thnh ma axit.
X l kh thi cha nhiu SO2 rt tn km.
+ Cacbon mnxyt (CO): c hnh hnh t qu trnh t nhin liu ho
thch thiu xy. Kh thi cha nhiu CO thng l khi xe my. Kh CO khng
c i vi cy xanh nhng rt c hi i vi con ngi v ng vt: nng
250 ppm CO c th gy t vong cho ngi.
+ Nit xyt (N2O): c sinh ra t qu trnh t nhin liu ho thch v l
kh gp phn vo hiu ng nh knh.
+ Clorofluorocacbon (CFC): l nhng ho cht do con ngi tng hp
s dng trong nhiu ngnh cng nghip v thit b lm lnh. CFC 11 hoc CFCl 3
hoc CFCl2 hoc CF2Cl2 l nhng mi cht lnh thng dng ca t lanh gia nh.
Trong kh quyn cc CFC thng dng kh, chng c tnh n nh cao, chm
phn hu. Pht tn ln tng cao kh quyn, nhn bc x cc tm, cc CFC gii
phng ra cc nguyn t clo t do rt hot ng v chnh cc nguyn t clo
tc dng vi xy ca zn lm lp zn ca tri t b mng dn. Lng CFC
tch t trong kh quyn rt ln cho nn mc d hin nay c nhng quy nh
v hn ch s dng CFC nhng cng cn lu mi loi ht c nh hng ca
chng.
+ Mtan (CH4) v hyr sunfua (H2S): thng l nhng sn phm ca s
phn hu k kh cht hu c trong cc m ly, chy rng,... l mt trong
nhng loi kh gy hiu ng nh knh v gp phn lm tng nhit tri t.
3.3.3. nhim khng kh nc ta
Mc d th ho, cng nghip ho v giao thng vn ti ca nc ta
cha pht trin nhng nhim khng kh xy ra. H Ni, ti khu vc nh
my dt 8 - 3, Nh my c kh Mai ng, khu cng nghip Thng nh, khu
cng nghip Vn in, Nh my Ru,... khng kh u b nhim nng. Hi
29

Phng, nhim nng khu nh my Xi mng, Nh my thu tinh v st trng

men,... Vit Tr, nhim nng xung quanh nh my Supe phtphat Lm
Thao, nh my Giy, nh my dt. Ninh Bnh v Ph Li nhim nng do nh
my nhit in, cc nh my vt liu xy dng, l vi. TP H Ch Minh v
cm cng nghip Bin Ho khng kh cng b nhim nng bi nhiu nh my.
Hu nh tt c cc nh my ho cht u gy nhim khng kh. Khng kh ti
cc u mi giao thng chnh ca cc thnh ph ln u b nhim. Dn c
sng cc vng ni trn thng mc cc bnh v h hp, bnh da, mt.
3.3.4. Bin php phng nga nhim khng kh
Cc bin php phng nga nhim khng kh bao gm:
- Qun l v kim sot cht lng mi trng khng kh bng cc lut l,
ch th, tiu chun cht lng mi trng khng kh.
- Quy hoch xy dng th v khu cng nghip trn quan im hn ch
s nhim khng kh khu dn c.
- Xy dng cng vin, hng ro cy xanh, cy trng hai bn ng hn
ch bi, ting n, ci thin cht lng khng kh thng qua s hp th CO 2 trong
quang hp.
- p dng cc bin php cng ngh, lp t cc thit b thu lc bi v x l
kh c hi trc khi thi ra khng kh. Pht trin cc cng ngh "khng khi".
3.4. nhim mi trng t
3.4.1. Khi nim v ngun gy nhim
- Khi nim: nhim mi trng t c xem l tt c cc hin tng
lm nhim bn mi trng t bi cc cht gy nhim.
- Ngun gy nhim mi trng t c th chia ra:
+ Ngun gc t nhin: Ni la, ngp ng, t b xm nhp mn do thu
triu, t b vi lp do ct bay.
+ Ngun gc nhn sinh: nh hng bi cc cht thi sinh hot, cht thi
cng nghip, giao thng v hot ng nng nghip,...
3.4.2. Cc tc nhn gy nhim mi trng t
thun tin cho nghin cu, ngi ta phn loi nhim theo cc tc
nhn. l: Tc nhn ho hc, tc nhn vt l, tc nhn sinh hc.
- Tc nhn ho hc: Loi nhim ny c gy nn t cc ngun im
hoc ngun din: cht thi cng nghip, giao thng, cht thi sinh hot v c
bit l vic s dng phn bn ho hc, ho cht bo v thc vt, cc cht kch
thch sinh trng.
30

 nhim t do kim loi nng: Cc kim loi nng (KLN) l ngun cht
c nguy him i vi h sinh thi (HST) t, chui thc n v con ngi.
Nhng KLN c tnh c cao nguy him l: Hg, Cd, Pb, Ni; cc KLN c tnh c
mnh l As, Cr, Mn, Zn, Sn.
Trong thc t cc KLN nu hm lng thch hp rt cn cho s sinh
trng v pht trin ca thc vt, ng vt v c con ngi. Nhng nu chng
tch lu nhiu trong t th li rt c hi.
Bng. Kim loi nng trong nc thi v nhng nh hng ca chng
n c th sng
Nguyn
Ngun
Tc ng n c th
t
As
Cng nghip thuc da, C kh nng gy ung th, Trong c th
snh s, nh my ho cht, ng vt v ngi lm gim s ngon
thuc tr su, luyn kim
ming, gim trng lng c th, gy hi
chng d dy v ngoi da. Trong t c
nhiu As dn n thiu Fe cho thc vt
Cd
Cng nghip luyn kim, Ri lon vai tr ho sinh ca enzym, gy
lc du, khai khong, m cao huyt p, gy hng thn, ph hu cc
kim loi, ng dn nc
m v hng cu, c tnh c i vi sinh
vt nc.
Cr
Cng nghip nhum len, Cr6+ c i vi ng vt, thc vt, lm
m, thuc da, sn xut vng cy la m v la. Gy ung th i
gm, sn xut cht n
vi ngi.
Pb
Cng nghip m, than , Tc ng n tu xng, h thn kinh,
sn xut c quy, xng, h gim tr thng minh, mu, thn, cc h
thng dn
enzym lin quan n s to mu v lin
kt vi Fe trong mu.
Cu
Hot ng khai khong, c, gy thiu mu, thn, ri lon thn
m kim loi, ho cht bo kinh, mi trng sng b ph hu.
v thc vt
Mn
Khai khong, sn xut pin, Cn thit nng thp, gy c nng
t nhin liu ho thch.
cao.
Hg
Cng nghip luyn kim, c i vi ng vt v thc vt.
sn xut pin, t bo thu
ngn, n hunh quang,
nhit k, thuc BVTV.
trong t s chuyn ho cc kim loi t ngng khng c sang
ngng c ph thuc vo nhiu yu t:
31

+ Bn cht ca tng KLN

+ Hm lng (hoc nng ) hin din ca chng trong mi trng t,
trong dung dch nc trong t.
+ Phn ng ca t (pH)
+ Cc iu kin khc nh tnh DSH ca mi trng t, cht to phc,
to kt ta v dng tn ti.
nhim t do KLN c nhiu nguyn nhn: cht thi cng nghip, k
ngh pin, hot ng khai khong, c kh, giao thng, cht thi sinh hot v phn
bn, ho cht dng trong cng nng nghip.
- nhim t do tc nhn vt l
+ nhim nhit
Khi nhit trong t tng s gy ra nhng nh hng ln n khu h vi
sinh vt t phn gii cht hu c v trong nhiu trng hp lm cho t chai
cng, mt cht dinh dng. Nhit trong t tng, dn n gim hm lng
xy, lm mt cn bng xy v qu trnh phn hu cc cht hu c s tin trin
theo kiu k kh, to ra nhiu sn phm trung gian c mi kh chu v c cho
cy trng, ng vt thu sinh nh: NH3, H2S, CH4 v Alehyt.
Ngun gy nhim nhit l do s thi b nc lm mt c thit b my
mc ca nh my nhit in, nh my in nguyn t v cc nh my c kh.
Nc lm mt my khi thi vo t, c th lm cho nhit t tng ln t 5 150C gy nh hng n mi trng t. Khng t trng hp, ngun nhim
nhit cn do nhng m chy rng, pht nng t ry trong du canh. Trong
qu trnh ny lm nhit t tng ln t ngt t 15 - 30 0C lm hu hot nhiu
sinh vt c ch trong t, t tr nn chai cng.
+ nhim t do cc cht phng x
Ngun nhim t bi cc cht phng x l nhng ph thi ca cc trung
tm khai thc cc cht phng x, trung tm nghin cu nguyn t, cc nh my
in nguyn t, cc bnh vin dng cht phng x v nhng v th v kh ht
nhn. Cc cht phng x thm nhp vo t v theo chu trnh dinh dng ti cy
trng, ng vt v con ngi. Ngi ta thy rng, sau mi v n th v kh ht
nhn th cht phng x trong t tng ln gp 10 ln. Cc cht phng x xm
nhp vo c th ngi, lm thay i cu trc t bo, gy ra nhng bnh v di
truyn, bnh v mu, bnh ung th,...
- nhim t do tc nhn sinh hc

32

Nhng tc nhn sinh hc c th lm nhim t, gy ra bnh ngi v

ng vt nh trc khun l, thng hn hoc amip, k sinh trng (giun, sn,...).
S nhim ny xut hin l do phng php b cht thi mt v sinh hoc s
dng phn bc ti, bn ao ti, bn knh dn cht thi sinh hot bn trc tip
vo t.
Hin nay, vng nng thn min Bc, tp qun s dng phn bc v phn
chung ti trong canh tc vn cn ph bin. cc vng nng thn pha Nam, c
bit l vng BSCL, phn ti mt s ni c coi l ngun thc n cho c.
3.4.3. Cc bin php kim sot nhim t
- Lm sch c bn: Mc ch chnh l phng nga s nhim trng ngun
gc t phn. H thng c to ra phi tho mn nhng yu cu sau:
+ Trnh lm nhim bn nc ngm hoc nc b mt.
+ phng vic r r hi thi, lm nhim khng kh v mt m quan.
- Kh cc cht thi rn bng cch ho tro, bng cng ngh hoc ti ch s
dng li, trc khi thi vo t.
- nhiu nc cng nghip pht trin, nhiu khu vc t ai b nhim
nng bi cc cht rt c hi, ngi ta s dng cc h thng c - ho - l nhm
ngn nga s chuyn ng ca cc cht gy nhim do ra tri, hot ng mao
qun v di chuyn kh.
3.5. Cht thi rn v cht thi nguy hi
3.5.1. Cc vn v cht thi rn
- nh ngha: Cht thi rn c hiu l bt k vt liu no dng rn b
loi b ra m khng c tip tc s dng nh ban u.
- Ngun cht thi rn: Khu dn c, thng mi, thnh ph, cng nghip,
khu t trng, cc nh my x l rc thi, nng nghip.
- Lng cht thi rn sinh hot: ph thuc vo hai yu t chnh: S pht
trin nn kinh t v t l dn s.
Theo s liu thng k, mc cht thi rn cc nc ang pht trin trung
bnh 0.3 kg/ngi/ngy; cc nc pht trin l 2.8 kg/ngi/ngy.
Ti cc th Vit Nam, trung bnh mi ngy mi ngi thi ra khong
0.5 - 0.8 kg rc.
- Cc dng cht thi rn: Trong mt ngun thi c th c mt hay nhiu
loi cht thi rn khc nhau. Thng thng, ngi ta phn bit ra cc loi cht
thi rn th nh sau:

33

+ Cht thi rn thc phm: Cht thi rn thc phm bao gm phn tha
thi, khng n c sinh ra trong khu chun b, d tr, nu n,.... c im
quan trng ca cc loi cht thi rn ny l phn hu nhanh trong iu kin thi
tit nng m. Qu trnh phn hu thng gy ra mi hi thi kh chu.
+ Cht thi rn b i: Cht thi ny bao gm cc cht thi chy v khng
chy sinh ra t cc h gia nh, cng s, hot ng thng mi,... Cc cht thi
chy nh giy, ba, nha, vi, cao su, da, g,... cht thi khng chy nh thu
tinh, v hp kim loi, nhm,...
+ Tro, x: Vt cht cn li trong qu trnh t ci, than, rm r, l,... cc
gia nh, cng s, nh hng, nh my, x nghip.
+ Cht thi rn xy dng: Cht thi t cc cng trnh xy dng, sa cha
nh ca.
+ Cht thi rn c bit: Cht thi rn qut ph, cht thi rn t cc thng
cht thi rn cng cng, xc ng vt,...
+ Cht thi rn t cc nh my x l: Cht thi rn t h thng x l
nc, nc thi, nh my x l cht thi cng nghip.
+ Cht thi rn nng nghip: Vt cht loi b t hot ng sn xut nng
nghip nh gc rm r, cy trng, chn nui, bao b ng phn bn v ho cht
bo v thc vt,...
+ Cht thi nguy hi, cht thi ho cht, sinh hc, d chy, d n hoc
mang tnh phng x theo thi gian c nh hng n sc sng con ngi, ng
vt, thc vt.
- Trong cng nghip, cc loi v khi lng cht thi rn phc thuc
nhiu vo cc ngnh cng nghip, quy trnh sn xut v cng ngh sn xut.
Ngun cht thi rn v loi cht thi rn c th khc nhau ni ny ni khc,
khc nhau v s lng, v kch thc, phn b v khng gian. cc nc pht
trin cng nh cc nc ang pht trin, t l cht thi rn sinh hot thng cao
hn cht thi rn cng nghip. mt s nc cng nghip pht trin, t trng
ca hai loi cht thi rn ny c lc xp x nhau.
- b v x l cht thi rn
C nhiu thnh phn quan trng trong h thng qun l cht thi rn. H
thng qun l tt v cht thi rn l h thng m trong mi thnh phn v
ton b h thng cc thnh phn c gii quyt ng b v hiu qu.

34

Cht thi rn thi ra

Tng tr

Thu gom
Trm trung chuyn
v vn chuyn

Sn xut v ti ch

thi

Hnh: Mi quan h gia cc thnh phn chc nng

trong h thng qun l cht thi rn
Hot ng chnh v qun l cht thi rn p dng cho mt khu vc bt k:
+ Thnh lp c quan chuyn trch cht thi rn
+ Xc nh a bn qun l: xc nh ranh gii hnh chnh hoc a l
+ Xc nh ngun thi trong khu vc bao gm v tr, s lng, c im
ngun thi: cng nghip, th cng nghip, khu tp th, ch, trng hc, bnh
vin, c quan hnh chnh,...
+ Xc nh khi lng cht thi rn
+ Xc nh tuyn thu dn cht thi rn, k hp ng thu dn cht thi rn
vi cc c quan, x nghip, nh my.
+ Xy dng v ban hnh quy nh v v sinh cht thi rn.
+ K hoch v trang thit b thu gom, vn chuyn cht thi rn.
+ Xy dng bi chn lp v sinh, l thiu t, nh my sn xut phn
- Cng ngh x l cht thi rn
+ C s la chn phng php x l
* Thnh phn v tnh cht cht thi rn
* S lng cht thi rn
* Kh nng thu hi sn phm v nng lng
* Yu cu Bo v Mi trng
* Cc iu kin c th khc c lin quan: Kh nng cung cp kinh ph,
iu kin c s h tng.

35

+ Phn loi thnh phn cht thi rn: Phn loi thnh phn cht thi rn
ng vai tr quan trng v cn thit trong vic la chn phng php x l cng
nh qun l.
Bng: Thi gian t phn hu ca mt s cht thi rn
Loi cht thi rn
Khn giy
u lc thuc l
Ko cao su
Chai nha

Thi gian t phn hu

3 thng
1.5 - 2 nm
5 nm
100 - 1000 nm

Yu cu v phn loi thnh phn cht thi rn c th thc thi bng tay hay
bng c hc. Sau y l mt s phng php phn loi cht thi rn thng
c p dng:
* Phn loi bng qut kh: To ra cc phn t nh v nng (t cc mnh
c cht). Phn loi ny cho cht thi rn c thnh phn giy, nha,
plastic,...
* Phn loi bng t tnh.
* Phn loi bng sinh hc.
+ Gim th tch cht thi rn: c 5 k thut gim th tch cht thi rn:
* Lm gim th tch bng c hc (nn, p)
* Lm gim th tch bng ho hc (t)
* Lm gim kch thc cht thi rn bng c hc (cht thnh mnh vn)
* Phn loi hp phn cht thi rn (bng tay v c hc)
* Lm kh v lm mt nc (trit gim m)
+ Cc phng php x l v tiu hu cht thi rn th:
* Phng php chn lp, san i.
* Phng php sinh hc trong cc nh my ch bin phn hu c.
* Phng php t.
3.5.2. Cc loi cht thi nguy hi
- Nhn bit cht thi nguy hi
+ T chc Y t th gii (WHO), 1993 a ra danh mc cht thi nguy hi
nh sau:
1-Asen (As) v cc hp cht
2-Thu ngn (Hg) v cc hp cht
3-Cadimi (Cd) v cc hp cht
4-Tali (Tl) v cc hp cht
36

5-Crom (Cr) v cc hp cht

6-Ch (Pb) v cc hp cht
7-Antimon (Sb) v cc hp cht
8-Beryli (Be) v cc hp cht
9-Cc hp cht cha phenol
10-Cc hp cht cha Xianua (CN)
11-Hp cht halogen hu c
12-Cc hp cht ng ho tan
13-Cc cht phng x.
+ Cc dng cht thi nguy hi bao gm:
1-Cht thi do x l cht thi m v gia cng kim loi
2-Cht thi c tnh axit
3-Cht thi c tnh kim
4-Cht thi c tnh phn ng
5-Cht thi cha sn v nha
6-Cht thi l cc dung mi hu c
7-Cht thi gy mi hi thi
8-Cht thi cha du m
9-Cht thi ca ngnh dt
10-Cc loi bao b loi b
11-Cc loi cht thi tr
12-Cht thi l ho cht hu c
13-Cht thi l thuc bo v thc vt
- Cch phn loi cht thi nguy hi: C nhiu cch phn loi cht thi
nguy hi da trn c s v ngun gc, c, cch bo qun v s dng cht
thi. Cch phn loi cht thi nguy hi cn ph thuc vo cc yu t x hi, kinh
t, mi trng,... ca t nc .
+ Phn loi cht thi nguy hi theo tnh cht:
* Cht thi phng x
* Ho cht nguy hi: gm thuc tr su, dit c, cc cht dc liu,...
* Ho cht nguy hi sinh hc
* Cht gy chy
* Cht gy n
+ Phn loi theo bn vng:

37

* Khng bn vng: gm cc cht pht pho hu c, cacbonat c bn

vng ko di trong vng t 1 -12 tun.
* Bn vng trung bnh: bn vng t 1 - 18 thng (2,4D)
* Bn vng: Cc cht c bn vng trong thi gian t 2 - 5 nm
(DDT, ...)
* Rt bn vng: Bao gm cc kim loi nng nh Hg, Pb, Cd,...
+ Phn loi theo mc gy c: Da vo mc c ca mi kim loi
i vi ng vt thu sinh. Khi nim v Tlm: L lng c t gy t vong 50%
ng vt th nghim sau 96 gi nhim c. Da vo ch s Tlm c th phn cc
nhm c t lm cc mc gy c sau:
* Nhm c t cc mnh: gm cc cht c Tlm < 1 mg/l
* Nhm c t mnh: gm cc cht c Tlm t 1 - 10 mg/l
* Nhm c t trung bnh: gm cc nhm c Tlm trong khong 100 mg/l
* Nhm c t yu: Gm cc nhm c Tlm khong 1000 mg/l
Ngoi ra ngi ta c th phn loi cht thi nguy hi theo phng php x
l,...
- Qun l cht thi nguy hi: Cht thi nguy hi ch yu phi c chn
lp hp v sinh hoc chn lp an ton v x l bng phng php ho l.
Phng php chn lp p dng cho bn thi v cht thi rn, cn phng php
ho l p dng cho cht thi nguy hi l nc thi hoc kh thi.
Bng: Mt s nguyn l x l rc thi nguy hi
Loi cht thi nguy hi

Kim loi nng

Cc cht v c c
Cht thi phn ng
Cao su, sn, cn lng hu c
du
Ho cht hu c
Thuc tr su

Thu Thi
hi u t

X
X
X

X
X
X

X l bng
bin php vt
l, ho hc,
sinh hc
X
X
X

C nh, Ch
ng
n
rn
lp
X

Mt s cng ngh b tng ho cht thi rn nguy hi thng dng

38

X
X
X

+ Cng ngh Chemfix (s dng xi mng b tng ho): thng l rc

thi cha kim loi nng, cht phng x.
+ Cng ngh s dng vi: Thng l cc cht hu c.
+ Cng ngh Polyme hu c
+ Thu tinh ho: Thng l cc cht phng x mnh, cht rt c.
+ Cng ngh nhit do: Thng l cc cht phng x

39

CHNG 4. BO V MI TRNG
V PHT TRIN BN VNG
4.1. Pht trin bn vng
4.1.1. Qu trnh hnh thnh khi nim v pht trin bn vng
Pht trin l mt qu trnh tng trng bao gm nhiu yu t cu thnh
khc nhau nh kinh t, chnh tr, x hi, k thut, vn ho,.... Mc tiu ca pht
trin l nng cao kiu kin v cht lng cuc sng ca loi ngi; lm cho con
ngi t ph thuc vo thin nhin; to lp nn cuc sng cng bng v bnh
ng gia cc thnh vin. Tuy nhin, trong mt thi gian kh di ngi ta t
mc tiu kinh t qu cao, xem s tng trng kinh t l o duy nht ca s
pht trin. Lch s pht trin x hi minh chng iu . Vo u th k XX,
khi cuc cch mng khoa hc cng ngh pht trin nh v bo mang li nng
sut lao ng cao, ca ci vt cht lm ra ngy cng nhiu, phn no p ng
nhu cu v vt cht v tinh thn ca nhn loi. Song cng chnh t s pht trin
y, con ngi khai thc nhiu ti nguyn thin nhin hn, trong qu trnh sn
xut v tiu dng to ra nhiu cht thi hn,.... Nhng tc nhn y lm cho
mi trng sinh thi dn b cn kit, mi trng sng b nhim, nhiu cnh
quan b hu hoi, cht lng cuc sng ca con ngi cng t b gim st.
ng trc thc tin nghit ng ny, loi ngi nhn thc c rng: o
kinh t khng phn nh c y quan nim v s pht trin. Do vy, phi
xem xt li v nh gi ng n cc mi quan h: Con ngi - Tri t, pht
trin KTXH - Bo v mi trng. Ti nguyn ca Tri t khng phi l v tn,
khng th khai thc hoc thng tr theo mnh; kh nng ng ho cc cht thi
ca mi trng l c gii hn; cn thit phi tnh ton n li ch chung ca
cng ng, cc th h tng lai v cc chi ph mi trng cho s pht trin. Con
ng chnh l s pht trin bn vng. Pht trin bn vng l mt phm tr
khoa hc tng hp v t nhin, kinh t v x hi mang tnh khch quan, n tn
ti v bin chuyn ng thun vi s pht trin ca x hi loi ngi, x hi
cng pht trin vn minh th ni hm ca pht trin bn vng cng c quan
tm y v ng hng.
Pht trin bn vng l khi nim mi xut hin gn y, n nm 1987,
trong bo co ca Hi ng th gii v mi trng v pht trin (WCED) ca
Lin Hp quc, khi nim pht trin bn vng mi c s dng mt cch
chnh thc trn quy m quc t v c nh ngha nh sau: "Pht trin bn
vng l s pht trin nhm p ng nhng yu cu ca hin ti nhng khng
40

gy tr ngi cho vic p ng nhu cu ca cc th h mai sau". Hay ni cch

khc, l s pht trin hi ha c v kinh t, vn ha, x hi, mi trng cc
th h nhm khng ngng nng cao cht lng cuc sng ca con ngi.
4.1.2. Ni dung pht trin bn vng
Ni dung c bn ca pht trin bn vng c th c nh gi bng
nhng tiu ch nht nh v kinh t, tnh trng x hi, s dng ti nguyn thin
nhin v cht lng mi trng.
Bn vng v kinh t i hi phi m bo kt hp hi ha gia mc tiu
tng trng kinh t vi pht trin vn ha - x hi, cn i tc tng trng kinh
t vi vic s dng cc iu kin ngun lc, ti nguyn thin nhin, khoa hc, cng
ngh, c bit ch trng pht trin cng ngh sch v nng lng sch.
Bn vng v x hi l xy dng mt x hi m trong nn kinh t
tng trng nhanh v n nh phi i i vi dn ch, cng bng v tin b x
hi; trong , gio dc - o to, y t, bnh ng gii, gii quyt cng n vic
lm, khai thc tim nng tri thc bn a v phc li x hi phi c chm lo
y v ton din cho mi i tng trong x hi.
Bn vng v ti nguyn mi trng l cc dng ti nguyn thin nhin ti
to c s dng trong kh nng chu ti ca chng nhm khi phc c c v
s lng v cht lng, cc dng ti nguyn khng ti to c phi c s
dng tit kim v hp l nht. Mi trng t nhin (khng kh, t, nc, cnh
quan thin nhin,...) v mi trng x hi (dn s, cht lng dn s, sc khe,
mi trng sng, lao ng v hc tp ca con ngi,...) khng b cc hot ng
ca con ngi lm nhim, suy thoi v tn hi. Cc ngun ph thi t cng
nghip v sinh hot c x l, ti ch kp thi, v sinh mi trng c m
bo, con ngi c sng trong mi trng sch s,...
Cc tiu ch ni trn l nhng iu kin cn v m bo s pht
trin bn vng ca x hi, nu thiu mt trong nhng iu kin th s pht
trin ng trc nguy c mt bn vng.
4.1.3. o ca pht trin bn vng
y l vn hin ang c nghin cu. c nhiu h thng tiu ch, ch
tiu c xut, nhng c tha nhn ngy cng rng ri; l 4 mc sau:
4.1.3.1. o kinh t
o kinh t ca s pht trin bn vng c tnh trn gi tr tng sn
phm quc ni (GDP) hoc GNP. Tuy nhin vi cch tnh ny, pht trin kinh t
phi tiu tn ti nguyn v to ra cht thi c hi. Do vy, trong o ny cn
phi tnh n vic hn ch nhu cu tiu th ti nguyn khng ti to c v mc
41

 sinh thi ti nguyn, vt liu t cc cht thi.

Bn cnh cc gi tr bnh qun GDP, GNP cn quan tm ti s chnh lch
cc gi tr cc tng lp dn c khc nhau. o kinh t ca s pht trin
bn vng trn quy m ton cu cn c th hin mc v quy m duy tr
s vin tr ca cc nc cng nghip pht trin cho cc nc ang pht trin; s
cng bng v kinh t v trao i thng mi gia hai nhm nc trn th hin
kha cnh: tng gi nguyn liu th, h gi thit b, xa n nc ngoi v trng
pht kinh t i ngoi vi cc nc ang pht trin.
4.1.3.2. o mi trng
o mi trng ca s pht trin bn vng c th nh gi thng qua cht
lng cc thnh phn mi trng nh khng kh, t, nc, sinh thi; mc duy
tr cc ngun ti nguyn khng ti to; vic khai thc, s dng hp l ti nguyn
khng ti to; ngun vn ca x hi dnh cho bo v mi trng; kh nng kim
sot ca chnh quyn i vi cc hot ng kinh t - x hi, tim n cc tc ng
tiu cc i vi mi trng, thc bo v mi trng ca ngi dn.
4.1.3.3. o x hi
Trong giai on hin nay, pht trin bn vng tr thnh chin lc
chung ca lin hp quc v cc quc gia trn th gii. Do vy, bo v mi
trng v pht trin bn vng l mc tiu mang tnh cht chnh tr ca tt c cc
quc gia trn th gii.
Pht trin bn vng i hi t do thc s ca cng dn, cc thng tin v
k hoch pht trin ca Chnh ph v cht lng mi trng ni h ang sng.
Pht trin bn vng i hi s cng bng v cc quyn li x hi nh: c
cng n vic lm, m bo quyn li kinh t v x hi khc, gim bt h ngn
cch gia ngi giu v ngi ngho trong x hi,...
Pht trin bn vng i hi phi thay i chnh sch x hi cho ph hp
nh: chnh sch tr cp, chnh sch thu loi tr xu hng gi ha ca x hi
pht trin. Trong khi , i vi cc nc km pht trin v ang pht trin c
nn kinh t yu km cn c cc chnh sch tng hp v hnh chnh - kinh t - h
tr k thut v gio dc gim tc gia tng dn s.
4.1.3.4. o vn ha
Pht trin bn vng i hi phi thay i cc thi quen v phong cch
sng c hi cho mi trng chung ca Tri t nh thi quen sinh nhiu con
cc nc ang pht trin theo trit l "tri sinh voi, tri sinh c"; thi quen tiu
dng lng ph ca cng dn cc nc cng nghip pht trin.
Pht trin bn vng i hi phi thit tp cc tp tc tin b mi thay cho
42

tp tc c lc hu v xc lp cc tp tc ph hp vi qu trnh th ha ang
din ra trn Tri t, con ngi cn phi thay i cc thi quen quen lnh mnh
ca nn vn minh th.
o vn ha ca s pht trin bn vng cn l "vn ha xanh". Vn ha
xanh l nn vn ha ph hp vi pht trin bn vng, l ton b cc hot
ng vn ha ca con ngi da trn o c th gii v cuc sng cng ng.
Vn ha xanh th hin trong vic xy dng c s h tng nh nh ca, th;
cc quan h x hi ca con ngi nh thi ca con ngi hng ti s gim
ngho i, nng cao cht lng cuc sng ca mnh. Trong vn ha xanh c c
thi ng n ca con ngi i vi cc hin tng tiu cc trong mi trng
x hi nh: chng tham nhng v cc t nn x hi ang lm mai mt cuc sng
tt p ca nn vn minh nhn loi. Nh vy, trong pht trin bn vng lun
phi m bo pht trin cn i c 3 lnh vc KT - XH - Ti nguyn v mi
trng ging mt ci "king 3 chn". Vit Nam, trong qu trnh pht trin
chng ta thng quan tm nhiu n vn kinh t, gn y ch n cc
vn x hi nhng vn mi trng vn cn b xem nh.
4.1.4. Cc nguyn tc xy dng x hi pht trin bn vng
Trong cun "Cu ly tri t" xut bn nm 1991, 200 nh khoa hc hng
u trong ba t chc UNEP, WWF, IUCN nu h thng 9 nguyn tc c bn
xy dng mt x hi pht trin bn vng. l:
- Tn trng v quan tm n cuc sng cng ng
- Nng cao cht lng cuc sng ca con ngi
- Bo tn s sng v a dng sinh hc ca tri t
- Hn ch n mc thp nht vic lm suy gim cc ngun ti nguyn
khng ti to c.
- Gi vng trong kh nng chu ng ca tri t
- Thay i thi v hnh vi ng x ca con ngi
- Xy dng khun mu quc gia thng nht, thun li cho bo v v pht trin
- Xy dng khi lin minh ton cu trong bo v mi trng.
4.1.5. Cc iu kin thc hin pht trin bn vng
Pht trin bn vng l vn mang tnh ton cu, v th n cn c nhng
iu din thc hin cng mang tnh ton cu.
- Cung cp ti chnh cho pht trin bn vng
Pht trin bn vng i hi c nhng u t ln mi c th thc hin
c chng trnh ngh s 21 m cc quc gia trn th gii ng thun xy
dng v cam kt. Cc nc ang pht trin cn thiu nhiu ngun lc v cng
43

ngh thc hin pht trin bn vng. V vy cn phi c s gip ca lin

hp quc v cc t chc cp vn quc t, hoc s ng gp ca cc t chc phi
chnh ph. Cc nc giu c th xa n cho cc nc ngho.
- Chuyn giao cng ngh
pht trin bn vng i hi tt c cc nc phi s dng v c o
to s dng cc cng ngh sch hn v t tiu hao nguyn liu hn. Cc nc
ang pht trin cn nng cp mt s cng ngh hin hnh, thay th cng ngh c
bo v mi trng tt hn. Cc chnh ph v cc t chc quc t cn y
mnh vic chuyn giao k thut sn xut sch hn v t tiu hau nguyn liu
hn. s dng k thut ny i hi phi o to i ng th lnh ngh, cc k
thut vin, qun l vin, cc nh khoa hc, k s, cn b nh gi ri ro v nh
gi tc ng mi trng.
- Khoa hc v cng ngh v s pht trin bn vng
Vic ng dng cc thnh tu khoa hc, cng ngh c th m ra kh nng
gii quyt mu thun gia mi trng v pht trin bn vng. Cc chnh ph cn
c s tr gip pht trin khoa hc, cng ngh nghin cu, nh gi mi
trng; t chc quc t, chnh ph cc nc pht trin cn gip o to
ngun nhn lc cho cc nc ang pht trin.
- Gio dc, nng cao trnh nhn thc v hiu bit ca cng chng
Thc t cho thy, khng t ngi dn do khng hiu bit mi lin h cht
ch mang tnh nhn qu gia hot ng ca con ngi vi mi trng, nn c
nhng hnh vi lm tn hi n mi trng. Do , vic pht trin gio dc nhm
trang b cho nhn dn nhn thc v hiu bit v mi trng l ht sc cn thit.
thc hin vic gio dc v pht trin bn vng, cc quc gia cn:
+ Lm cho cng ng thuc mi la tui c c s gio dc v mi
trng.
+ a vn mi trng, pht trin, dn s vo tt c cc chng trnh
gio dc.
+ Li cun tng lp tr nghin cu cc vn mi trng v sc khe
mi trng; to lp cho th h tr sm c thi quen sng thn thin vi t nhin
v mi trng.
- To lp nng lc cho pht trin bn vng
Kh nng thc hin pht trin bn vng ca mt nc ph thuc rt nhiu
vo nng lc ca cng ng v cc c quan, chnh ph trong nm bt v gii
quyt cc vn v mi trng v pht trin bn vng. Vic xy dng nng lc

44

cho pht trin bn vng l mt khu thit yu trong son tho chin lc pht
trin bn vng quc gia v xy dng cc lnh vc cn u tin thc thi chng
trnh ngh s 21.
- Hp tc quc t
Mi trng c tnh lin ngnh, lin quc gia nn hp tc quc t l rt cn
thit trao i kinh nghim trong qun l, vn hnh chng trnh pht trin
bn vng. Bn cnh , UNEP vi mng li ton cu s hot ng nh mt c
quan ch o trong vic huy ng vn, huy ng ti tr v t chc nhng n lc
ca h thng lin hp quc nhm xy dng c nhng kin thc chuyn mn
phc v pht trin bn vng.
- Cung cp thng tin phc v qu trnh ra quyt nh
Hin c lng thng tin phong ph ch th c s dng qun l s
pht trin bn vng. Tuy nhin, nhiu nc, ngun thng tin hin c khng
c qun l y do thiu k thut, kinh ph v thiu cc chuyn gia c
o to, thiu nhng nhn thc v gi tr v li ch ca ngun thng tin y. Do
, Nh nc cn m bo cung cp thng tin cp nht, k nng cn thit cho
cng ng, gip ra quyt nh t chc qun l tt mi trng v cc ngun
ti nguyn thin nhin mt cch bn vng.
4.1.6. nh hng chin lc v pht trin bn vng Vit Nam
(chng trnh ngh s 21 ca Vit Nam)
Pht trin bn vng tr thnh quan im lnh o ca ng, ng li
chnh sch ca Nh nc v c khng nh trong Ngh quyt i hi ng ton
quc ln th IX l "Pht trin nhanh, hiu qu v bn vng, tng trng kinh t i
i vi thc hin tin b, cng bng x hi v bo v mi trng" v "pht trin
kinh t - x hi gn cht vi bo v, ci thin mi trng, m bo s hi ha gia
mi trng nhn to vi mi trng thin nhin, gi gn a dng sinh hc".
thc hin mc tiu pht trin bn vng nh Ngh quyt ca ng ra, ng
thi thc hin cam kt ca Vit Nam vi cng ng quc t ti cc Hi ngh
thng nh v pht trin bn vng, thng 8 nm 2004, Chnh ph ph duyt v
ban hnh "nh hng chin lc pht trin bn vng Vit Nam" hay cn gi l
chng trnh Ngh s 21 ca Vit Nam (Chng trnh hnh ng 21 l vn kin
s gm 40 chng nu ln cc cng vic cn phi lm, bin php cn thc hin, v
kinh ph cn phi c cho cc cng vic . y l vn kin quan trng gip cc
quc gia son tho, hiu nh chin lc pht trin ca minh v nh hng hp tc
ton cu nhm bo v mi trng trn Tri t).

45

nh hng chin lc pht trin bn vng Vit Nam l mt chin lc

khung, mt k hoch hnh ng, bao gm nhng nh hng ln lm c s php
l cc B, Ngnh, a phng, cc t chc v c nhn c lin quan, t chc
thc hin v phi hp hnh ng m bo pht trin bn vng t nc trong
th k 21 vi nhng mc tiu tng qut nht theo tinh thn ca hai vn kin
quan trng ca Lin Hp Quc l chng trnh Ngh s 21 nm 1992 ti Rio de
Janeiro (Braxin) v Chng trnh thc hin Johannesburg (Nam Phi) nm 2002.
(Mc tiu tng qut ca pht trin bn vng l t c s y v vt cht,
s giu c v tinh thn v vn ha, s bnh ng ca cc cng dn v s ng
thun ca x hi, s hi ha gia con ngi v t nhin; pht trin phi kt hp
cht ch, hp l v hi ha c ba mt l pht trin kinh t - pht trin x hi bo v mi trng.

Lnh vc kinh t

Lnh vc x hi

Thch thc:
- Ton cu ha cc
dng chy hng ha
v ti chnh
- Nguy c cn kit
ti nguyn v khng
hong kinh t
- Trt t th gii
khng cng bng

Thch thc:
- H su ngn cch
gia giu v ngho
cng ln.
- Dn ch b ch p
- Bng n dn s
- Ch ngha khng
b lan rng

Gii php:
- i mi cng ngh,
sn xut, sn phm
- Thc hin chin
lc hiu qu v
chin lc lu bn

Hu
qu
kinh
t

Cng
bng
x
hi

Cng bng
sinh thi

Lnh vc sinh thi

Thch thc:
- Khi lng khng l cht c hi thi ra
mi trng
- Khai thc qu mc ti nguyn thin nhin
- S cn kit cc ngun ti nguyn thin nhin
Gii php:
- i mi vic phn tch v x l mi trng
- Thc hin chin lc thch ng

46

Gii php:
- i mi cch sng
v thc hin cng
bng x hi
- Thc hin chin
lc thn thin v
chung sng ha bnh

Tam gic pht trin bn vng

nh hng nu ln nhng thch thc m Vit Nam ang phi i mt,
ra nhng ch trng, chnh sch, cng c php lut, nhng hot ng u tin
cn c thc hin v nhng nguyn tc ca pht trin bn vng Vit Nam.
Ni dung "nh hng chin lc v pht trin bn vng Vit Nam"
gm 5 phn:
Phn 1: Pht trin bn vng - con ng tt yu ca Vit Nam
Phn 2: Nhng lnh vc kinh t cn u tin nhm pht trin bn vng
Phn 3: Nhng lnh vc x hi cn u tin nhm pht trin bn vng
Phn 4: Nhng lnh vc s dng ti nguyn thin nhin, bo v mi
trng v kim sot nhim cn u tin nhm pht trin bn vng.
Phn 5: T chc thc hin pht trin bn vng.
Nhng nguyn tc chnh trong pht trin bn vng Vit Nam:
Nguyn tc 1: Con ngi l trung tm ca pht trin bn vng
Nguyn tc 2: Pht trin kinh t l trung tm ca giai on pht trin sp ti
Nguyn tc 3: Bo v v ci thin cht lng mi trng l mt yu t
khng th tch ri ca qu trnh pht trin.
Nguyn tc 4: Khoa hc v cng ngh l nn tng v ng lc cho cng
nghip ha, hin i ha, thc y pht trin nhanh, mnh v bn vng t nc.
Nguyn tc 5: Pht trin bn vng l s nghip ca ton ng, cc cp
chnh quyn, cc B, ngnh v a phng, ca cc c quan doanh nghip, on
th x hi, cc cng ng dn c v mi ngi dn.
Nguyn tc 6: Gn cht vic xy dng nn kinh t c lp t ch vi ch
ng hi nhp kinh t quc t pht trin bn vng t nc.
Nguyn tc 7: Kt hp cht ch gia pht trin kinh t, pht trin x hi
v bo v mi trng vi m bo quc phng an ninh v trt t an ton x hi.
4.2. Nhng lnh vc x hi cn u tin nhm pht trin bn vng
a phng
4.2.1. Tp trung n lc xa i gim ngho, y mnh vic thc
hin tin b v cng bng x hi.
Khong cch giu ngho l mt trong nhng nguyn nhn dn n suy
thoi ti nguyn, cn tr pht trin bn vng. Do , cp c s cn tp trung
vo cc vn : Xa i gim ngho; rt ngn khong cch v trnh pht trin
47

kinh t - x hi gia nng thn v thnh th, min ni v min xui; h tr ng

bo dn tc thiu s trong cc hot ng pht trin kinh t - x hi, bo v ti
nguyn thin nhin v mi trng; nng cao a v ca ph n; to iu kin
nhng nhm x hi d b tn thng ha nhp vi cng ng.
4.2.2. Tip tc gim mc gia tng dn s v to thm vic lm cho
ngi lao ng
Duy tr mc tng dn s mt cch vng chc v nng cao cht lng dn
s v mt th cht, tr tu v tinh thn. Thc hin chuyn i c cu kinh t theo
hng tng nhanh t trng khu vc cng nghip, xy dng v dch v, nng cao
mc ch bin sn phm to thm vic lm v m rng th trng lao ng.
4.2.3. nh hng qu trnh th ha v di dn nhm pht trin bn
vng cc th, phn b hp l dn c v lao ng theo vng.
R sot li quy hoch tng th nhm m bo pht trin cc th bn
vng. Gim n mc thp nht tc ng tiu cc ca th ha i vi mi
trng sinh thi. Thc hin chin lc pht trin kinh t ton din.
4.2.4. Nng cao cht lng gio dc nng cao dn tr v trnh
ngh nghip, ph hp vi yu cu ca s pht trin t nc.
t c mc tiu trn, cn i mi chng trnh, ni dung, phng
php gio dc, o to. Thc hin gio dc v bo v mi trng v pht trin
bn vng trn c s , huy ng ton dn tham gia thc hin pht trin bn
vng.
4.2.5. Pht trin v s lng v nng cao cht lng ca dch v chm
sc sc khe, ci thin cc iu kin lao ng v v sinh mi trng sng.
Nhng hot ng u tin nhm t c mc tiu trn l: p ng nhu
cu c bn v chm sc sc khe cho dn c; pht trin y t d phng, chng
cc bnh truyn nhim; lm gim tc hi ca nhim mi trng i vi sc
khe nhn dn; ch trng cng tc bo v b m v tr em.
4.3. Cch tip cn trong khai thc, s dng bn vng cc ngun ti
nguyn thin nhin.
Trong qu trnh pht trin, kinh t - x hi, ti nguyn v mi trng lun
trong mi quan h hu c, rng buc v thc y ln nhau. Ti nguyn lun l
ngun cung cp u vo cho qu trnh sn xut, l ngun lc c bn ca tng
trng v pht trin. Khng mt qu trnh sn xut no khng i hi phi khai
thc ti nguyn thin nhin, cc thnh phn mi trng; khng c ti nguyn
thin nhin th khng c bt c qu trnh sn xut no v cng khng c s tn
48

ti v pht trin ca loi ngi. Ngi xa ni "lao ng l cha, t ai l m",

ngha l con ngi v ti nguyn thin nhin l 2 yu t c bn ca qu trnh sn
xut. Vic khai thc ti nguyn thin nhin theo hng tch cc hay tiu cc s
ny sinh nhng vn mi trng tng ng. Ni cch khc, ti nguyn, mi
trng c nhng tc ng thc y s pht trin, song n cng gy ra nhng cn
tr i vi qu trnh pht trin. Gii quyt mi quan h gia ti nguyn - mi
trng v pht trin kinh t - x hi l nhim v c tnh sng cn ca nhn loi.
Trong qu trnh hoch nh chnh sch pht trin kinh t - x hi, cn phi cn
nhc, tnh ton ti vn ti nguyn - mi trng tng xng vi v tr v vai
tr ca n. Thiu quan tm hoc quan tm khng y ti cc vn mi
trng ny sinh khi khai tc s dng ngun ti nguyn th s phi tr gi t
bng tin ca v sinh mng.
o , cch tip cn trong khai thc, s dng ti nguyn thin nhin phi
xut pht t cc tiu ch ca pht trin bn vng, s dng hp l v tit kim cc
ngun ti nguyn thin nhin vi phng chm "Hy s dng hp l, trc khi
ni ti ci to v bo v". Xt v phng din ny, nhng lnh vc s dng ti
nguyn thin nhin, bo v mi trng v kim sot nhim cn u tin nhm
pht trin bn vng l:
4.3.1. Chng tnh trng thoi ha t, s dng hiu qu v bn vng ti
nguyn t
B sung, sa i v hon thin hn cc chnh sch v php lut v quyn
s hu. Quy hoch v qun l s dng ti nguyn t i vi tt c cc i
tng s dng t.
iu ha s phn b dn s v di dn gia cc vng, min nhm gim p
lc ca dn s i vi ti nguyn t.
p dng cc bin php k thut tng hp (nng hc, sinh hc, ha hc, c
hc,...) v u t thm canh s dng t theo chiu su.
Nng cao nhn thc cng ng v vic s dng hp l v tit kim ti
nguyn t.
4.3.2. Bo v mi trng nc v s dng bn vng ti nguyn nc
Cn tip tc xy dng cc chnh sch, vn bn php lut, cc quy nh v
quy trnh k thut v s dng, bo v v qun l ngun nc.
Xy dng v thc hin cc chng trnh, d n qun l tng hp cc lu
vc sng, cc vng u ngun nc ngm.

49

y mnh p dng cc cng ngh x l nc thi, khuyn khch s dng

cc cng ngh sch trong sn xut gim lng cht thi, ti s dng nc
thi.
Nng cao nhn thc cho cng ng dn c v vic s dng hp l, tit
kim v bo v ti nguyn nc.
4.3.3. Khai thc v s dng hp l, bn vng ti nguyn khong sn
S dng cc cng c kinh t, hnh chnh v ch ti php lut nhm thc
hin kin quyt v c hiu qu hn Lut Khong sn. Kin ton h thng t
chc qun l ti nguyn khong sn trung ng v cc a phng.
Xy dng quy hoch thng nht s dng cc ngun ti nguyn khong
sn v bo v mi trng. T chc trnh t khai thc m mt cch hp l. Hn
ch v sm tin ti nghim cm tnh trng khai thc m mt cch t pht, ba
bi.
i mi cng ngh khai thc, sng tuyn v ch bin nhm tn dng ti
nguyn khong sn v bo v mi trng. p dng cc cng ngh tin tin s
dng cc loi qung c hm lng thp.
Nng cao nhn thc cng ng dn c v vic s dng hp l, tit kim
v bo v ti nguyn khong sn.
4.3.4. Bo v mi trng bin, ven bin v hi o
Xy dng chin lc pht trin kinh t bin v qun l ti nguyn, mi
trng bin theo quan im pht trin bn vng. Hnh thnh mt th ch lin
ngnh, thng nht qun l vng bin.
y mnh nh bt hi sn xa b v iu chnh ngh c ven b hp l,
pht trin mnh ngnh nui trng thy sn trong nc l, nc mn ven bin
theo hng hi ha vi mi trng. Pht trin h thng dch v hu cn ngh c,
pht trin v a dng ha cc ngnh ngh.
Thit lp v qun l hiu qu cc khu bo tn bin v ven bin. y mnh
nghin cu ng dng cng ngh bo v mi trng bin v ven bin, cng ngh
ng cu s c mi trng bin.
4.3.5. Qun l v pht trin rng
Cng c h thng qun l nh nc hng dn s dng bn vng v
bo v ti nguyn rng, kt hp vi s tham gia tch cc ca cng ng dn c.
H tr nhn dn trng v bo v rng, s dng c hiu qu t rng c
giao khon, pht trin nng - lm nghip sinh thi, cc loi hnh trang tri nng lm nghip, ng thi tng cng cc dch v m rng nng nghip.
50

Nghin cu v p dng cc tin b k thut v cng ngh mi trong sn

xut lm nghip.
4.3.6. Qun l cht thi rn
Xy dng v ban hnh k hoch kim sot nhim cp a phng ch
ng phng nga, ngn chn, x l, khc phc v tin ti kim sot c tnh
trng nhim mi trng do cc cht thi rn, lng, kh v cht thi nguy hi
gy ra.
Xy dng cc bi chn lp cht thi hp v sinh ti cc thnh ph, th
trn, th t, y mnh vic p dng cng ngh phn loi t ngun, ti ch cht
thi ti s dng.
Gim lng cht thi rn ngay t ngun bng cch khuyn khch p dng
nhng quy trnh cng ngh sn xut sch v thn thin vi mi trng.
Trin khai cc chng trnh gio dc v nng cao nhn thc cng ng;
khuyn khch nhn dn ch ng tham gia cc hot ng thu gom, x l v qun
l cht thi rn trong cng ng dn c ti cc th x, th trn v th t, gp phn
ngn chn vic rc thi, nht l cht thi nguy hi mt cch ba bi.
4.3.7. Bo tn a dng sinh hc
Hon thin v c th ha cc chnh sch v bo tn a dng sinh hc
p dng. M rng mng li bo tn ni vi v ngoi vi.
C chnh sch c th thu ht cc thnh phn trong x hi tham gia vo
cc hot ng bo tn a dng sinh hc.
Thnh lp cc khu cu h bo v cc loi c nguy c tuyt chng cao
do s bin i kh hu.
C cc chng trnh c th nng cao nhn thc v bo v a dng sinh
hc cho cng ng cng nh cc ngnh, cc cp,...
Tng cng hp tc quc t v bo tn a dng sinh hc v bin i kh
hu ca tri t,...

51