Blok 13 Tumbuh Kembang

DEMENSIA DI USIA LANJUT DAN PENATALAKSANAANNYA

Win a Ana!"e!#a
Fakultas Kedokteran Universitas Kristen Krida Wacana Alamat : Jl. Terusan Arjuna No. 6 Jakarta Barat Email : winda anastes!a"!mail.com

Abstrak : #nsidens demensia menin$kat secara %ermakna seirin$ menin$katn!a usia. &ecara keseluru'an (revalensi demensia (ada (o(ulasi %erusia le%i' dari 6) ta'un adala' *+6,. -emensia merujuk (ada sindrom klinis !an$ mem(un!ai %er%a$ai macam (en!e%a%. .en!e%a% terserin$ demensia di Amerika &erikat dan Ero(a adala' demensia Al/'eimer+ sedan$kan di Asia di(erkirakan demensia vaskular meru(akan (en!e%a% terserin$ demensia. Untuk mene$akkan dia$nosis 'arus dilakukan melalui anamnesis dan (emeriksaan 0isis !an$ teliti+ serta didukun$ ole' (emeriksaan (enunjan$ !an$ te(at. .asien den$an demensia mem(un!ai $an$$uan memori dan kemam(uan mental. -e0isit !an$ terjadi cuku( %erat se'in$$a mem(en$aru'i aktivitas kerja dan sosial. Tujuan utama (enatalaksanaan (asien den$an demensia adala' men$o%ati (en!e%a% demensia !an$ da(at dikoreksi dan men!ediakan situasi !an$ n!aman dan mendukun$ %a$i (asien dan (ramuwerd'an!a 1care$ivers2. .enan$anan !an$ dilakukan adala' (endekatan 'olistik3$lo%al %eru(a kom%inasi tera(i 0armakolo$is 1 o%at 2 dan non 0armakolo$is se'in$$a da(at menin$katkan status kese'atan umum (asien dan menin$katkan kualitas 'idu( (asien den$an demensia. Kata kunci : demensia Al/'eimer+ $an$$uan memori+ care$ivers+ tera(i 0armakolo$is.

Blok 13 Tumbuh Kembang

Abstrak : T'e incidence o0 dementia increased si$ni0icantl! wit' increasin$ a$e. 4verall (revalence o0 dementia in t'e (o(ulation over t'e a$e o0 6) !ears is *.6,. -ementia re0ers to clinical s!ndromes T'e most common cause o0 dementia in t'e United &tates and Euro(e is Al/'eimer5s disease+ w'ereas in Asia is estimated to vascular dementia is a common cause o0 dementia. To make a dia$nosis must %e made t'rou$' anamnesis and t'orou$' ('!sical e6amination+ and su((orted %! a((ro(riate investi$ation..atients wit' dementia 'ave im(aired memor! and mental a%ilities. -e0icit severe enou$' to a00ect work and social activities.T'e main (ur(ose o0 t'e mana$ement o0 (atients wit' dementia is to treat t'e causes o0 dementia t'at can %e corrected and (rovide a com0orta%le situation and su((ort 0or (atients and (ramuwerd'an!a 17are$ivers2. 8andlin$ is done is a 'olistic a((roac' to t'e $lo%al 0orm o0 com%ination ('armacolo$ical t'era(! 1dru$2 and non ('armacolo$ical so as to im(rove t'e $eneral 'ealt' status o0 (atients and im(rove t'e 9ualit! o0 li0e o0 (atients wit' dementia. Key words : dementia Al/'eimer+ im(aired memor!+ care$ivers+ ('armacolo$! t'era(!.

Pendahuluan Demen!ia me$u%akan ma!alah be!a$ an !e$iu! #ang iha a%i oleh nega$a&nega$a ma'u( an "elah %ula men'a i ma!alah ke!eha"an #ang mulai mun)ul i nega$a&nega$a be$kembang !e%e$"i In one!ia* +al ini i!ebabkan oleh makin mengemukan#a %en#aki"&%en#aki" egena$a"i, - #ang bebe$a%a i an"a$an#a me$u%akan ,ak"o$ $i!iko "imbuln#a emen!ia .!e$"a makin meningka"n#a u!ia ha$a%an hi u% i ham%i$ !elu$uh belahan unia* S"u i %$e/alen!i menun'ukkan bah0a i Ame$ika Se$ika"( %a a %o%ula!i i a"a! umu$ 12 "ahun( %e$!en"a!e engan %en#aki" Al3heime$ -%en#ebab "e$be!a$ emen!ia. meningka" ua kali li%a" !e"ia% %e$"ambahan umu$ 2 "ahun* Tan%a %e)egahan an %engoba"an #ang mema ai( 'umlah %a!ien engan %en#aki" Al3heime$ i nega$a "e$!ebu" meningka" a$i 4(2 'u"a %a a "ahun 5666 men'a i 13(5 'u"a o$ang %a a "ahun 5626* Da$i !egi !o!ial( ke"e$liba"an emo!ional %a!ien an kelua$gan#a 'uga %a"u" men'a i %e$"imbangan ka$ena akan men'a i !umbe$ mo$bi i"a! #ang be$makna( an"a$a lain akan mengalami !"$e!! %!ikologi! #ang be$makna* Se)a$a klini! mun)uln#a emen!ia %a a u!ia lan'u" !e$ing "i ak i!a a$i ka$ena a0i"ann#a #ang "i ak 'ela! an %e$'alanan %en#aki"n#a #ang %$og$e!i, namun %e$lahan* Selain i"u( %a!ien
2

Blok 13 Tumbuh Kembang an kelua$ga 'uga !e$ing mengangga% bah0a %enu$unan ,ung!i kogni"i, #ang "e$'a i %a a a0al emen!ia -bia!an#a i"an ai engan be$ku$angn#a ,ung!i memo$i. me$u%akan !ua"u hal #ang 0a'a$ %a a !eo$ang #ang !u ah menua* Akiba"n#a( %enu$unan ,ung!i kogni"i, "e$u! akan be$lan'u" !am%ai akhi$n#a mulai mem%enga$uhi !"a"u! ,ung!ional %a!ien an %a!ien akan 'a"uh %a a ke"e$gan"ungan ke%a a lingkungan !eki"a$n#a* Saa" ini "elah i!a a$i bah0a i%e$lukan e"ek!i ini "e$ha a% mun)uln#a emen!ia( ka$ena "e$n#a"a be$bagai %eneli"ian "elah menun'ukkan bila ge'ala&ge'ala %enu$unan ,ung!i kogni"i, ikenali !e'ak a0al maka a%a" ilakukan u%a#a&u%a#a meningka"kan a"au %aling "i ak mem%e$"ahankan ,ung!i kogni"i, aga$ "i ak 'a"uh %a a kea aan emen!ia* Dengan ike"ahuin#a be$bagai ,ak"o$ $i!iko - !e%e$"i hi%e$"en!i( iabe"e! meli"u!( !"$oke( $i0a#a" kelua$ga( an lain&lain . be$hubungan engan %enu$unan ,ung!i kogni"i, #ang lebih )e%a" %a a !ebagian o$ang u!ia lan'u"( maka iha$a%kan ok"e$ an "enaga ke!eha"an lain a%a" melakukan u%a#a&u%a#a %en)egahan "imbuln#a emen!ia %a a %a!ien&%a!ienn#a an a%a" mena"alak!anakann#a baik !e)a$a ,a$makologi! a"au non ,a$makologi!*1

Epidemiologi In!i en! emen!ia meningka" !e)a$a be$makna !ei$ing meningka"n#a u!ia* Se"elah u!ia 12 "ahun( %$e/alen!i emen!ia meningka" ua kali li%a" !e"ia% %e$"ambahan u!ia 2 "ahun* Se)a$a ke!elu$uhan %$e/alen!i emen!ia %a a %o%ula!i be$u!ia lebih a$i 16 "ahun a alah 2(17* Pen#ebab "e$!e$ing emen!ia i Ame$ika Se$ika" an E$o%a a alah %en#aki" Al3heime$( !e angkan i A!ia i%e$ki$akan emen!ia /a!kula$ me$u%akan %en#ebab "e$!e$ing emen!ia* Sebuah %eneli"ian %a a %o%ula!i u!ia lan'u" i AS men a%a"kan lebih a$i 427 me$eka #ang be$u!ia 82 "ahun a"au lebih men e$i"a %en#aki" Al3heime$* +a!il ini ikon,i$ma!i oleh %eneli"ian i S0e ia #ang men#ebu"kan 447 a$i u!ia lan'u" #ang be$u!ia lebih a$i 82 "ahun mengalami %en#aki" Al3heime$* Di Je%ang a$i !elu$uh %en u uk !en"ena$ian - u!ia 166 "ahun a"au lebih .( 967 mengalami emen!ia engan 917 n#a men e$i"a %en#aki" Al3heime$* Be$bagai %eneli"ian menun'ukkan la'u in!i en! %en#aki" Al3heime$ meningka" !e)a$a ek!%onen!ial !ei$ing be$"ambahn#a umu$( 0alau%un "e$'a i %enu$unan in!i en! %a a u!ia :2 "ahun #ang i uga ka$ena "e$ba"a!n#a 'umlah !ub#ek ia"a! :6 "ahun* Se)a$a umum a%a" ika"akan bah0a ,$ekuen!i %en#aki" Al3heime$ meningka" !ei$ing u!ia( an men)a%ai 56& 467 %o%ula!i be$u!ia 82 "ahun a"au lebih*
3

Blok 13 Tumbuh Kembang P$o%o$!i %e$em%uan #ang mengalami %en#aki" Al3heime$ lebih "inggi iban ingkan

engan laki&laki - !eki"a$ 5;3 %a!ien a alah %e$em%uan .( hal ini i!ebabkan %e$em%uan memiliki ha$a%an hi u% lebih baik an bukan ka$ena %e$em%uan lebih mu ah men e$i"a %en#aki" ini* <ak"o$ $i!iko lain #ang a$i be$bagai %eneli"ian ike"ahui be$hubungan engan %en#aki" Al3heime$ a alah hi%e$"en!i( iabe"e! meli"u!( i!li%i emia( !e$"a be$bagai ,ak"o$ $i!iko "imbuln#a a$"e$o!kle$o!i! an gangguan !i$kula!i %embuluh a$ah o"ak* <ak"o$ %en i ikan an gene"ik 'uga be$%enga$uh "e$ha a% mun)uln#a %en#aki" ini*5

Patofisiologi & Etiologi Kom%onen u"ama %a"ologi %en#aki" Al3heime$ a alah %lak !enili! an neu$i"ik(

neu$o,ib$illa$# "angle!( hilangn#a neu$on !ina%!( egene$a!i g$anulo/akuola$( an +i$ano bo ie!* Plak neu$i"ik mengan ung =&am#loi ek!"$a!elule$ #ang ikelilingi neu$i"i! i!"$o,ik( !emen"a$a %lak i,u! - non neu$i"ik . a alah i!"ilah #ang ka ang igunakan un"uk e%o!i!i am#loi "an%a abno$mali"a! neu$on*3 De"ek!i a an#a A%u&E i alam %lak =&am#loi !"u i mengenai ika"an high&a/i i"# an"a$a A%o&E hubungan an"a$a am#loi egene!i! engan =&am#loi an menun'ukkan buk"i

an A%o& E* Plak neu$i"ik 'uga mengan ung %$o"ein an %$o"ein ,a!e aku"( !ehingga

kom%lemen( mik$oglia #ang "e$ak"i/a!i( !i"okin&!i"okin(

kom%onen in,lama!i 'uga i uga "e$liba" %a a %a"ogene!i! %en#aki" Al3heime$* >en #ang mengko e "he am#loi %$e)u$!o$ %$o"ein "e$le"ak %a a k$omo!om 51( menun'ukkan hubungan %o"en!ial %a"ologi %en#aki" Al3heime$ engan !in $om Do0n( #ang %en#aki" Al3heime$ #ang mun)ul %a a u!ia 46 "ahun*1(4 Sebena$n#a 'umlah %lak !enili! meningka" !ei$ing u!ia( an %lak ini 'uga mun)ul i i e$i"a oleh !emua

'a$ingan o"ak u!ia lan'u" #ang "i ak emen!ia* Juga ila%o$kan bah0a !a"u a$i "iga o$ang be$u!ia 82 "ahun #ang "i ak emen!ia mem%un#ai e%o!i!i am#loi #ang )uku% i ko$"ek! !e$eb$i un"uk memenuhi k$i"e$ia iagno!i! %en#aki" Al3heime$( namun a%akah ini men)e$minkan ,a!e %$eklinik a$i %en#aki" ma!ih belum ike"ahui* Neu$o,ib$illa$# "angle! me$u%akan !"$uk"u$ in"$aneu$on #ang mengan ung "au #ang "e$hi%e$,o!,o$ila!i %a a %a!angan ,ilamen heli?* In i/i u u!ia lan'u" #ang no$mal 'uga ike"ahui mem%un#ai neu$o,ib$illa$# "angle! i bebe$a%a la%i!an hi%okam%u! an ko$"ek! en"o$hinal( "a%i !"$uk"u$ ini 'a$ang i"emukan i neu$oko$"ek! %a a !e!eo$ang "an%a emen!ia* Neu$o,iub$illa$# "angle! ini "i ak !%e!i,ik un"uk %en#aki" Al3heime$*
4

Blok 13 Tumbuh Kembang Pa a emen!ia /a!kula$ %a"ologi #ang ominan a alah in,a$k mul"i%el an abno$mali"a! !ub!"an!ia alba* In,a$k 'a$ingan o"ak #ang "e$'a i %a!)a !"$oke a%a" men#ebabkan emn!ia be$gan"ung %a a /olume "o"al ko$"ek! #ang $u!ak an bagian -hemi!,e$. mana #ang "e$kena* Semen"a$a abno$mali"a! !ub!"an!ia alba bia!an#a "e$'a i be$hubungan engan in,a$k lakuna$* Abno$mali"a! !ub!"an!ia alba ini a%a" i"emukan %a a %eme$ik!aaan M@I %a a ae$ah !ub ko$"ek! bila"e$al( be$u%a gamba$an hi%e$ en! abno$mal#ang umun#a "am%ak i bebe$a%a "em%a"* Abno$mali"a! !ub!"an!ia alba ini 'uga a%a" "imbul %a a !ua"u kelainan gene"ik #ang ikenal !ebagai AADASIL - )e$eb$al au"o!omal ominan" a$"e$io%a"h# 0i"h !ubao$"i)al in,a$)"! an leukoen)e%halo%a"h#( #ang !e)a$a klini! "e$'a i emen!ia #ang %$og$e!i, #ang mun)ul %a a eka e kelima !am%ai ke"u'uh kehi u%an %a a bebe$a%a anggo"a kelua$ga #ang mem%un#ai $i0a#a" mig$en an !"$oke be$ulang "an%a hi%e$"en!i*1(3(4

Diagnosis E/alua!i "e$ha a% %a!ien engan ke)u$igaan emen!ia ha$u! ilakukan a$i be$bagai !egi( ka$ena !elain mene"a%kan !eo$ang %a!ien mengalami emen!ia a"au "i ak( 'uga ha$u! an i"en"ukan be$a"&$ingann#a %en#aki"( !e$"a "i%e emen!ian#a - %en#aki" Al3heime$( emen!ia /a!kule$( a"au "i%e #ang lain .* +al ini be$%enga$uh "e$ha a% %ena"alak!anaan %$ogno!i!n#a* Demen!ia Al3heime$ >e'ala %en#aki" Al3heime$ ibagi alam !"a ium a0al( $ingan( !e ang( be$a"( an lan'u" engan ge'ala #ang !emakin be$a"* >e'ala gangguan a#a inga" #ang be$a" be$u%a i!o$ien"a!i&"i ak mengenal "em%a"( 0ak"u( o$ang lain an halu!ina!i* Pa a !"a ium a0al ge'ala kla!ik #ang ii a% oleh %en#an ang Al3heime$ an a%a" igunakan !ebagai %e"un'uk un"uk ilakukan !ebagai e/alua!i be$iku" B & & & Kemun u$an memo$i 'angka %en ek Kemun u$an kemam%uan mem%ela'a$i an mem%e$"ahankan in,o$ma!i ba$u Pen#an ang mengulang&ulang !e!ua"u an lu%a %embi)a$aan a"au 'an'i

Blok 13 Tumbuh Kembang & Kemun u$an alam membua" ala!an a"au be$%iki$ ab!"$ak( !e%e$"i ke!uli"an

menun'uk 0ak"u( "em%a" - i!o$ien"a!i. a"au memahami !ebuah lelu)on a"au "uga! lain #ang membu"uhkan "in akan be$u$u"an* & & & Kemun u$an alam %e$en)anaan( %e$"imbangan an membua" ke%u"u!an Ke"e$am%ilan be$baha!a "e$ganggu Pe$ubahan ke%$iba ian an %e$ilaku* Kehilangan inhibi!i an kon"$ol im%ul!*

Pen#an ang #ang mulan#a !aba$ - %a!i, . men'a i %ema$ah( ag$e!i,( mu ah "e$!inggung( "i ak %e$)a#a i$i( an ka ang&ka ang "i ak %an"a! %e$ilakun#a* & Be$ku$angn#a ini!ia"i,* Ti ak a a mo"i/a!i un"uk mengiku"i ak"i/i"a! !o!ial*

Diagnosis Banding Demen!ia /a!kula$ A an#a in,a$k mul"i%el an abno$mali"a! !ub!"an!ia alba* @i0a#a" a an#a !"$oke

engan %$og$e!i be$"aha% an "i ak "e$a"u$ menga$ah %a a emen!ia mul"i&in,a$k* Demen!ia mul"i in,a$k umun#a "e$'a i %a a %a!ien&%a!ien engan ,ak"o$ hi%e$"en!i( ,ib$ila!i a"$ium( %en#aki" /a!kula$ %e$i,e$( an iabe"e!*

<$on"o "em%o$al emen"ia Pe$ubahan ke%$iba ian( i!inhibi!i( %eningka"an be$a" ba an( a"au ob!e!i "e$ha a% makanan menga$ah "e$ha a% emen!ia ,$on"o "em%o$al* <TD 'uga %a"u" i uga bila i"emukan a%a"i( hilangn#a ,ung!i ek!eku"i,( abno$mali"a! %$og$e!i, ,ung!i be$bi)a$a( a"au ke"e$ba"a!an kemam%uan memo$i a"au !%a!ial*

Demen!ia Le0# bo # Diagno!i! emen!ia le0# bo # i)u$igai bila "e$ a%a" a an#a ge'ala a0al be$u%a halu!ina!i /i!ual( %a$kin!oni!me( eli$ium( gangguan "i u$ - $a%i e#e mo/emen" .
6

Blok 13 Tumbuh Kembang @EM( a"au !in $om )a%g$a!( #ai"u elu!i bah0a !e!eo$ang #ang ikenal igan"ikan oleh %eni%u*

Deli$ium Kea aan )on,u!ion - kebingungan .( bia!an#a "imbul men a ak( ge$akan abno$mal( halu!ina!i( ilu!i( an %e$ubahan a,ek* Pa a i"an ai engan

gangguan memo$i an o$ien"a!i - !e$ing engan kon,abula!i . an bia!an#a i!e$"ai eli$ium "e$ a%a" %enu$unan "ingka" ke!a a$an !elain a%a" %ula h#%e$ale$"* Pen#ebab %aling !e$ing eli$ium meli%u"i en!elo%a"i akiba" %en#aki" in,ek!i( "ok!ik( an ,ak"o$ nu"$i!i a"au %en#aki" !i!"emik*

Un"uk menegakkan iagno!i! ha$u! ilakukan melalui anamne!i! an %eme$ik!aan ,i!i! #ang "eli"i( !e$"a i ukung oleh %eme$ik!aan %enun'ang #ang "e%a"* Anamne!i! A0al anamne!i! !e$u%a "e$a$ah(!ebagai be$iku" B a. I en"i"a! %en e$i"a B nama( umu$( %e$ka0inan( anak - 'umlah( 'eni! kelamin an be$a%a #ang ma!ih "inggal be$!ama %en e$i"a.( %eke$'aan( kea aan !o!ial ekonomi* Te$ma!uk alam bagian ini a alah anamne!i! mengenai ,ak"o$ $i!iko !aki"( #ai"u u!ia !anga" lan'u"( u a hi u% !en i$i( ba$u kema"ian o$ang "e$ eka"( ba$u !embuh a$i !aki";o%name( gangguan men"al n#a"a( men e$i"a %en#aki" %$og$e!i,( gangguan mobili"a!( an lain&lain* b. Anamne!i! "en"ang oba"( baik !ebelum !aki" a"au #ang iminum i$umah( baik a$i ok"e$ a"au #ang ibeli beba!* ). Penilaian !i!"em B %a a u!ia lan'u"( keluhan "i ak !elalu menggamba$kan %en#aki" #ang i e$i"a( !e$ingkali 'u!"$u membe$ikan keluhan #ang "i ak kha!* Penilaian !i!"em ilakukan !e)a$a be$u$u"( mi!aln#a mulai a$i !i!"ema !#a$a, %u!a" !alu$an na%a! a"a! an ba0ah !e"e$u!n#a !am%ai kuli" in"egumen( an lain&lain*
7

engan !emua anamne!i! #ang lain( #ai"u be$u%a i en"i"a! ilakukan engan lebih "e$%e$in)i an

%en e$i"a( "e"a%i %e$"an#aan&%e$"an#aan be$iku"n#a

Blok 13 Tumbuh Kembang Un"uk men a%a"kan 'a0aban #ang baik( !e$ingkali o$ang;kelua$ga #ang me$a0a"n#a !eha$i&ha$i* a. Anamne!i! "en"ang kebia!aan #ang me$ugikan ke!eha"an - me$okok( mengun#ah "embakau( minum alkohol( an lain&lain* . b. Anamne!i! "en"ang be$bagai gangguan #ang "e$ a%a" B menelan( ma!alah gigi( gangguan komunika!i;bi)a$a( n#e$i;ge$ak #ang "e$ba"a! %a a anggo"a ba an( an lain& lain* ). Ke%$iba ian %e$a!aan ha"i( ke!a a$an an a,ek - allo&anamne!i! a"au %engama"an . . @i0a#a" "en"ang %$oblema u"ama ge$ia"$i - !in $om ge$ia"$ik . B %e$nah !"$oke( hi%o"en!i o$"o!"a"ik( ,$ak"u$( inkon"inen!ia( emen!ia* i%e$lukan allo&anamne!i! a$i

Peme$ik!aan ,i!ik an neu$ologi! Peme$ik!aan ,i!i! an neu$ologi! %a a %a!ien emen!ia ilakukan un"uk men)a$i

ke"e$liba"an !i!"em !a$a, an %en#aki" !i!"emik #ang mungkin a%a" ihubungkan engan gangguan kogni"i,n#a* Peme$ik!aan ,i!ik imulai engan "an a /i"al C Peme$ik!aan "ekanan a$ah( ha$u! alam kea aan "i u$( u uk a"au be$ i$i( ma!ing& ma!ing engan !elang 1&5 meni"* Peme$ik!aan ,i!ik un"uk menilai !i!"em C %em$ik!aan !#a$a, ke%ala( %eme$ik!aan %an)a in e$a( !alu$an na,a! a"a!( gigi&mulu"( %eme$ik!aan lehe$( kelen'a$ "i$oi ( bi!ing a$"e$i ka$o"i!( %eme$ik!aan a a( %a$u&%a$u( 'an"ung an !e"e$u!n#a !ama%ai %eme$ik!aan ek"$emi"a!( $e,lek!&$e,lek!( kuli" in"egumen*

Peme$ik!aan %enun'ang

Blok 13 Tumbuh Kembang Peme$ik!aan $u"in %a a u!ia lan'u" B <o"o "o$ak!( EK> AT; M@I ke%ala Labo$a"o$ium B a$ah;u$in;,e!e! $u"in C gula a$ah( li%i ( ,ung!i ha"i( ,ung!i gin'al C ,ung!i "i$oi - T3( T4( TS+ . C ka a$ !e$um B1( B15

Peme$ik!aan ,ung!i ,i!ik an %!iki! %en e$i"a B Ak"i,i"a! hi u% !eha$i&ha$i B kemam%uan "ubuh be$,ung!i !e e$hana mi!aln#a bangun a$i "em%a" "i u$( be$%akaian( ke kama$ man i;0)* Ak"i,i"a! hi u% !eha$i&ha$i in!"$umen"al B #ang !elain kemam%uan a!a$( 'uga

meme$lukan be$bagai koo$ ina!i kemam%uan o"o"( !u!unan !#a$a, #ang lebih $umi"* Kemam%uan men"al -MMSE.* an kogn"i"i, B #ang !e$ing igunakan un"uk e/alua!i an

kon,i$ma!i %enu$unan ,ung!i kogni"i, a alah "he mini men"al !"a"u! e?amina"ion

Da$i ke"iga ,ung!i "e$!ebu" i a"a! a%a" i"en"ukan "iga "ingka" kemam%uan a$i !eo$ang %en e$i"a lan!ia( #ai"u C Kemam%uan un"uk melakukan kegia"an "e$!ebu" ia"a! "an%a ban"uan o$ang lain* Kemam%uan un"uk melakukan kegia"an engan !e iki" ban"uan* Sama !ekali "i ak mam%u un"uk melakukan kegia"an i a"a! "an%a ban"uan o$ang lain*1(2 Penatalaksanaan Demensia Tu'uan u"ama %ena"alak!anaan %a a !eo$ang %a!ien engan emen!ia a alah mengoba"i %en#ebab emen!ia #ang a%a" iko$ek!i an men#e iakan !i"ua!i #ang n#aman an men ukung bagi %a!ien an %$amu0e$ han#a - )a$egi/e$! .* Menghen"ikan oba"&oba" #ang be$!i,a" !e a"i, an mem%enga$uhi ,ung!i kogni"i, ban#ak membe$ikan man,aa"* An"i e%$e!i
9

Blok 13 Tumbuh Kembang #ang mem%un#ai e,ek !am%ing minimal "e$ha a% ,ung!i kogni"i,( !e%e$"i !e$o"onin !ele)"i/e $eu%"akeinhibi"o$ - SS@I .( lebih ian'u$kan %a a %a!ien emen!ia engan ge'ala e%$e!i*1 Agi"a!i( halu!ina!i( elu!i( an kebingungan - )on,u!ion . !e$ingkali !uli" i"a"alak!ana( an !e$ing men'a i ala!an u"ama mema!ukkan !eo$ang u!ia lan'u" engan emen!ia ke %an"i 0e$ ha a"au $umah $a0a" u!ia lan'u"* Sebelum membe$ikan oba" un"uk be$bagai gangguan %e$ilaku "e$!ebu"( ha$u! i!ingki$kan ,ak"o$ lingkungan a"au me"abolik #ang mungkin a%a" iko$ek!i a"au imo i,ika!i* Imobili!a!i( a!u%an makanan #ang ku$ang( n#e$i( kon!"i%a!i( in,ek!i( an in"ok!ika!i oba" a alah bebe$a%a ,ak"o$ #ang a%a" men)e"u!kan gangguan %e$ilaku( an bila ia"a!i maka "i ak %e$lu membe$ikan oba"&oba"an an"i%!iko!i!* Dba"&oba"an #ang a%a" igunakan un"uk me$e am agi"a!i an in!omnia "an%a mem%e$be$a" emen!ia ian"a$an#a halo%e$i ol o!i! $en ah - 6(2 !am%ai 5 mg .( "$a3o one( bu!%i$on( a"au %$o%anolol* Bebe$a%a %eneli"ian #ang memban ingkan "e$a%i oba" - ,a$mako"e$a%i . engan in"e$/en!i %e$ilaku - beha/io$al in"e$/en"ion . menun'ukkan ke ua %en eka"an "e$!ebu" !ama e,ek"i,n#a* Walau%un bena$ an emikian( ka$ena "e$ka ang "e$a%i %e$ilaku #ang engan in"en!i, !uli" ilakukan !e)a$a ilakukan !e"ia% ha$i ilakukan( maka %ilihan "e$a%i

me ikamen"o!a lebih i!ukai* Te$a%i koline!"e$a!e inhibi"o$ !ebagai "e$a%i "e$%ilih un"uk meningka"kan ,ung!i kogni"i, %a a %a!ien emen!ia( !e$ingkali a%a" %ula mengu$angi ge'ala a%a"i( halu!ina!i /i!ual( an bebe$a%a ge'ala %!ikia"$ik lain*3 Dalam mengelola %a!ien engan emen!ia( %e$lu %ula i%e$ha"ikan u%a#a&u%a#a engan %$og$e!i emen!ia(

mem%e$"ahankan kon i!i ,i!i! a"au ke!eha"an %a!ien* Sei$ing na%a! bagian a"a!( !e%"ikemia( ulku! !ehingga %en)egahan %en#aki"( !eo$ang ekubi"u!( ,$ak"u$(

maka ban#ak !ekali kom%lika!i #ang akan mun)ul !e%e$"i %neumonia an in,ek!i !alu$an an be$bagai ma!alah nu"$i!i* Kon i!i&kon i!i ini "e$ka ang me$u%akan !ebab u"ama kema"ian %a!ien engan emen!ia( an %ena"alak!anaan men'a i !anga" %en"ing* Pa a !"a ium a0al ok"e$ ha$u! mengu!ahakan be$bagai ak"i/i"a! alam $angka

mem%e$"ahankan !"a"u! ke!eha"an %a!ien( !e%e$"i melakukan la"ihan - olah$aga .( mengen alikan hi%e$"en!i( an be$bagai %en#aki" lain( imuni!a!i "e$ha a% %neumokok an in,luen3a( mem%e$ha"ikan higiene mulu" an gigi( !e$"a mengu%a#akan ka)a ma"a an ala" ban"u enga$ bila "e$ a%a" gangguan %engliha"an a"au%un %en enga$an* Pa a ,a!e lan'u" a!a$ %a!ien emen!ia( me$u%akan hal #ang !anga" %en"ing un"uk memenuhi kebu"uhan Yang 'uga %en"ing alam %engelolaan !e)a$a %a$i%u$na %a!ien engan

!e%e$"i nu"$i!i( hi $a!i( mobili!a!i( an %e$a0a"an kuli" un"uk men)egah ulku! ekubi"u!* emen!ia a alah ke$'a!ama #ang baik an"a$a ok"e$ engan %$amu0e$ ha - )a$egi/e$! .* 1 P$amu0e$ ha %a!ien
10

Blok 13 Tumbuh Kembang engan emen!ia me$u%akan o$ang #ang !anga" menge$"i kon i!i %a!ien a$i ha$i ke ha$i an be$"anggung 'a0ab "e$ha a% be$bagai hal !e%e$"i %embe$ian oba" an makanan( mengim%lemen"a!ikan "e$a%i non ,a$makologi! ke%a a %a!ien( meningka"kan !"a"u! ke!eha"an umum %a!ien( !e$"a mam%u membe$ikan 0ak"u&0ak"u #ang !anga" be$a$"i !ebgai bagian a$i u%a#a meningka"kan kuali"a! hi u% %a!ien engan emen!ia* Penanganan #ang ilakukan a alah %en eka"an holi!"ik;global be$u%a kombina!i "e$a%i ,a$makologi! - oba" . an non ,a$makologi!* Te$a%i ,a$makologi! engan %a$a!e"am( gingko biloba( /i"amin E( koline!"e$a!e inhibi"o$( an"iok!i an( an"iin,lama!i - NSAID .( ho$mon e!"$ogen* Te$a%i non ,a$makologi! men)aku% "e$a%i !u%o$"i, - %en i ikan an %ela"ihan .( %!iko"e$a%i an $ek$ea!i "e$a%eui"ik - "e$a%i !"imula!i kogni"i, ( "e$a%i ,i!ik( "e$a%i $eall# o$ien"a"ion .*2(1 P$ogno!i! a$i emen!ia ini bu$uk ka$ena !ebagian be!a$ ka!u! emen!ia menun'ukkan %enu$unan #ang %$og$e!i, an "i ak a%a" %ulih - i$$e/e$!ible . an "i ak 'a$ang men#ebabkan kema"ian* Penutup Mun)uln#a emen!ia %a a u!ia lan'u" !e$ing "i ak i!a a$i ka$ena a0i"ann#a #ang "i ak 'ela! an %e$'alanan %en#aki"n#a #ang %$og$e!i, namun %e$lahan* Tu'uan u"ama %ena"alak!anaan %a a !eo$ang %a!ien engan emen!ia a alah mengoba"i %en#ebab emen!ia #ang a%a" iko$ek!i an men#e iakan !i"ua!i #ang n#aman an men ukung bagi %a!ien an %$amu0e$ han#a - )a$egi/e$! .* Penanganan #ang "e%a" an )e%a" akan mem%e$lamba" %$o!e! emen!ia ke a$ah #ang lebih lan'u"* Ta"a)a$a iagno!i! %a a %en e$i"a ge$ia"$ik be$be a engan "a"a)a$a iagno!"ik %a a %o%ula!i lainn#a* Pena"alak!anan "i ak han#a be$!i,a" ,a$makologi! "e"a%i 'uga ha$u! engan non ,a$makologi! a$i be$bagai a!%ek( !ehingga a%a" meningka"kan !"a"u! ke!eha"an umum %a!ien( !e$"a mam%u membe$ikan 0ak"u&0ak"u #ang !anga" be$a$"i !ebagai bagian emen!ia* a$i u%a#a meningka"kan kuali"a! hi u% %a!ien engan

Daftar pustaka

11

Blok 13 Tumbuh Kembang & A$u W* Su o#o( Bambang S( I $u! A( Ma$)ellu! !ima ib$a"a( Si"i S e i"o$* Buku a'a$ ilmu %en#aki" alam 'ili I e i!i E* .usat in0ormasi dan .ener%itan %a$ian #lmu .en!akit -alam FKU#. Jaka$"aC 566: B 839&44* & Ean e <lie$ WM( S)hel"en! P* E(idemiolo$! and risk 0actors o0 dementia* J Neu$ol Neu$o!u$g P!)hia"$#C 5662 B915&9* & Ka!%e$ DL( B$aun0al E( <au)i S e" all( %en#un"ing . 8arisson:s (rinci(les o0 internal medicine( e i!i ke&11* Ne0 #o$kB M)>$a0&+ill Me i)al Publi!hing Di/i!ionC 5662* P* 53:3&461* & & Aumming! JL* Al/'eimer disease* N Engl J Me C 5664 B 1616&9* +a33a$ W@( Bla!! JP( +al"e$ Jb e" all* .rinci(les o0 $eriatric medicine and

$erontolo$!. E i!i ke&4* Ne0 #o$kC D?,o$ Uni/e$!i"# P$e!! C 5666 B:55&31* & Pa mo San"'o'o* ;asala' kese'atan di 'ari tua* <KUIC 5663 B35 No*4C 1:1&::*

12