O To May Keo Va Xe Chuyen Dung

BO GIO DJC DO TAO
TRUNG DAI HOC NNG NGHIJP H NOI

PGS.TS. NGUYEN NGOC QUE
GIO TRNH
T MY KO
V XE CHUYN DJNG
H NI 2007
Truong ai hoc Nng nghip H Ni Gio trnh T my ko v Xe chuyn dung ..
3
Li ni du
Trong qu trnh hin dai ha nng lm nghip v cng nghip nng thn, vic su dung
t, my ko v xe chuyn dung ngy cng tro nn ph bin. Phn lon cc cng vic nng
nhoc trong nng lm nghip, trong xy dung co ban, thuy loi, giao thng vn tai d duoc
thuc hin nho my ko, xe chuyn dung v t.
t my ko v xe chuyn dung l cc xe tu hnh, dua vo tnh cht cng vic m
chng phai hon thnh cung nhu d nng cao tnh nng kinh t v hiu qua lm vic, cc loai
xe ny duoc thit k ch tao voi nhng dc dim khc nhau. Cng dung chung cua t l dng
d vn chuyn hng ha hay hnh khch trn duong giao thng, tuy vy khng phai mt t
cu th no cung c th hon thnh vic vn chuyn cc loai hng ha khc nhau m du cho
hiu qua kinh t nhu nhau, tuong tu nhu vy chng ta khng th ch tao ra mt loai my ko
hay mt xe chuyn dung no d m c th hon thnh tt ca cc dang cng vic voi cng mt
hiu qua kinh t. V nhng l do d t my ko v xe chuyn dung duoc ch tao thnh nhiu
loai theo c cng sut, theo tai trong v theo cng dung ring. Do tnh cht cng vic trong
nng, lm, cng nghip v giao thng vn tai rt da dang nn chung loai cung nhu kt cu t,
my ko v xe chuyn dung hin nay rt phong ph.
Voi su pht trin cua khoa hoc cng ngh, cua tin hoc, k thut din tu v diu khin
tu dng kt cu cua cc h thng v b phn my trong t my ko v xe chuyn dung
ngy cng duoc cai tin v hon thin. Cc xe th h sau lun c cc b phn, h thng duoc
cai tin so voi th h truoc. Hin nay ngnh cng nghip ch tao t my ko, dc bit l t
v xe chuyn dung d c nhng buoc tin vuot bc so voi hai ba thp nin truoc dy, hu ht
cc h thng v co cu trong t my ko v xe chuyn dung d duoc cai tin, nhiu b phn
my d duoc diu khin din tu o muc d khc nhau. Khi bin soan ti liu ny tc gia d c
gng gioi thiu nguyn l kt cu cua t my ko v xe chuyn dung tu don gian, truyn
thng dn hon thin hin dai, tuy nhin di tuong cua mn hoc l kt cau t my ko v xe
chuyn dung lai lun lun duoc di moi theo huong hon thin hon, nhng tin b k thut
dat duoc trong kt cu t my ko v xe chuyn dung hin nay se duoc cai tin trong tuong
lai, chnh v vy cn hiu di tuong cua mn hoc nhu mt su vn dng pht trin bin chung.
gip cho sinh vin chuyn ngnh k thuat co kh nng lm nghip nm vng ni dung
mn hc mt cch di cuong, hiu duc nguyn l kt cu v lm vic cua cc h thng
trn t my ko, c cch nhn tng qut v qu trnh cai tin v pht trin kt cu t my
ko v xe chuyn dng t aon gian an phuc tap, t truyn ang co hoc an truyn ang
thuy luc, t aiu khin bng tay an aiu khin tu ang, trn co so nm vng nguyn l cau
tao, sinh vin tt nghip c th van dung kin thuc mn hoc tham gia quan l, khai thc su
dung xe my aat hiu qua kinh t cao. chnh l muc ach cua cun sch ny.
Gio trnh "t my ko v xe chuyn dng" duoc bin soan theo yu cu giang dy
mn hoc "t my ko v xe chuyn dung" cho sinh vin chuyn ngnh k thut co kh,
Truong Dai hoc Nng nghip I, H Ni. Ni dung cua cun sch cung c th lm ti liu
tham khao cho sinh vin, k su hoat dng trong chuyn ngnh xe my ni chung.
Mt dc dim chung nht gia t my ko v xe chuyn dung o ch chng du l cc
xe tu hnh, chng su dung ngun nng luong tu dng co dt trong hoc nng luong din tu
acquy hay luoi din, thng qua h thng truyn luc, mmen tu dng co duoc truyn dn cc
4
bnh chu dng hay bnh sao cua dai xch, nho h thng di dng, chng c th chuyn dng,
v hon thnh cc cng vic khc nhau.
Hin nay trn t my ko v xe chuyn dung, ngun nng luong chu yu l dng co
dt trong dng nhin liu ha thach, trong mt tuong lai gn se c "cc ngun nhin liu
sach" thay th nhu nhin liu phn ly hydr tu kim loai hoc thm ch ngay tu nuoc, nhin
liu c ngun gc tu du dng thuc thuc vt v.v...khi d se lm thay di nguyn l cu tao v
lm vic cua dng co dt trong, v tt nhin se lm cho h thng truyn luc cung nhu kt cu
chung cua t my ko thay di theo, nhng vn d v dng co dt trong duoc trnh by trong
gio trnh ring, v vy trong ti liu ny chi d cp toi nhng h thng, cc co cu v thit bi,
nho cng dung v chuc nng cua cc h thng, co cu v thit bi d ngun nng luong tu
dng co duoc su dung d hon thnh cc chuc nng cua t, my ko v xe chuyn dung.
Khi bin soan gio trnh ny tc gia d c gng b tr cc chuong, cc muc theo mt
trnh tu k ca theo khng gian auong truyn mmen tu dng co dn bnh chu dng cua t
my ko, cung nhu theo chuc nng h thng su dung chung cho cc loai xe, nhu ly hop, hp
s, truyn luc chnh, h thng diu khin, h thng di dng Di voi cc h thng hoc co
cu, m nhng h thng ny chi c o my ko hoc xe chuyn dung, v du h thng treo my
cng tc, h thng di dng xch, cc trang bi lm vic v.v.. se duoc b tr trong cc chuong o
pha cui gio trnh.
Cc xe chuyn dung hin nay c rt nhiu chung loai, gio trnh ny duoc bin soan
cho sinh vin chuyn ngnh co kh nng lm nghip, nn ni dung chi gioi han mt s chung
loai xe chuyn dung chu yu aang su dung a hon thnh cc cng vic lin quan truc tip
an nng lm nghip, v cng nghip nng thn. V cc xe chuyn dung thuc cht l cc my
ko hoc t duoc trang bi cc thit bi v my cng tc chuyn dng, nn chng duoc phn
loai theo dang cng vic m chng thuc hin. Trong chuong v xe chuyn dung chi d cp
dn so d truyn luc cua h thng v nguyn l cu tao, lm vic cua my cng tc.
Do di tuong tm hiu cua mn hoc l kh rng, su da dang v chung loai cung nhu
kt cu cu th cua t my ko v xe chuyn dung rt phong ph, nn cun sch ny chi gioi
thiu duoc mt s nguyn l cu tao v lm vic thuong gp cua cc h thng v co cu trn
t my ko, d minh hoa cho nguyn l kt cu v lm vic cua mt s h thng, trong ti
liu c dn chung cu tao cu th cua mt s co cu mang tnh cht minh hoa.
D hon thin gio trnh ny, tc gia xin cm on su gip d cua tp th cn b giang
dy B mn K thut Dng luc, Khoa Co-Din, Truong Dai hoc Nng nghip I, H Ni v
nhng gp cung nhu gip d tm kim ti liu tham khao.
t my ko v xe chuyn dung duoc ch tao boi nhiu hng khc nhau, cch phn
loai, dt tn v.v.. phu thuc theo nhng quan dim ring, ngoi ra do su phong ph v kt cu
v chung loai nhu trnh by trn dy nn cun sch chc chn khng trnh khoi cc thiu st,
tc gia trn trong cm on cc kin dng gp cua dc gia. Moi gp nhn xt xin gui cho tc
gia theo dia chi: B mn K thut Dng luc, Khoa Co din, Truong Dai hoc Nng nghip, H
Ni. Hoc dia chi E-mail: ngngocquehau1@yahoo.com
5
CHUONG I: KHI NIJM VE T MY KO
V XE CHUYN DJNG
1.1. Khi nim chung v t my ko v xe chuyn dng
1.1.1. Khi nim chung
t, my ko v xe chuyn dung l cc xe tu hnh, chng duoc thit k v ch tao d
hon thnh cc dang cng vic khc nhau, do cng dung v tnh cht cng vic cua chng
khng ging nhau nn mc d chng c dc dim chung l cc xe tu hnh song chng c kt
cu cu th, cung nhu duoc trang bi cc thit bi dc bit d hon thnh cc dang cng vic
ring, v vy t my ko v xe chuyn dung rt da dang v chung loai v phong ph v kt
cu.
t l xe tu hnh bng bnh lp trn duong giao thng khng dt ray, dng d chuyn
tro hnh khch v hng ha. Ngoi ra t cn c th duoc trang bi my mc d hon thnh
cc cng vic dc bit nhu nng hng bng toi, bc xp hng ha nhu t cu truc, t tu d
hng, t romocPham vi ung dung cua t rt rng, hin nay t d duoc su dung trong
hu ht cc ngnh kinh t Quc dn.
My ko cung l cc xe tu hnh bng bnh lp hoc bng dai xch, my ko c th
chuyn dng trn duong v c th lm vic ca o nhng noi khng c duong x hay trn dng
rung. My ko duoc dng lm ngun dng luc cho cc my cng tc di theo chng d hon
thnh cc cng vic trong nng lm nghip, cng nghip, giao thng vn tai, xy dung v.v
Trong nng nghip my ko duoc su dung d thuc hin nhiu dang cng vic khc
nhau nhu: Cy, bua, gieo trng, chm sc cy trng, thu hoach, vn chuyn v.vNgoi ra
my ko cung c th lm ngun dng luc cho cc my tinh tai nhu bom nuoc, tut la, nghin
trn thuc n gi sc.
Trong lm nghip, my ko duoc su dung d thuc hin cc cng vic nhu lm dt
trng rung, khai thc g, nh r cy, vn chuyn g...
Trong giao thng vn tai, my ko duoc dng d vn chuyn hng ha trn cc duong
xu hoc khng c duong giao thng.
Hin nay d giam nhe cuong d lao dng cho nguoi lao dng, dc bit trong cc linh
vuc di hoi cn chi ph cng lao dng lon nhu san ui, do muong, bc xp hng ha, thu
hoach g rung v.vNguoi ta d trang bi cc my cng tc chuyn dung lp cho my ko
hoc t, khi d my ko hoc t duoc goi l xe chuyn dung dng d hon thnh cc dang
cng vic dc bit voi hiu sut cao.
Tm lai t my ko v xe chuyn dung du l cc xe tu hnh, chng c nguyn l kt
cu cua cc h thng chnh nhu h thng truyn luc, h thng di dng, h thng li, h thng
phanhco ban ging nhau. Song v mi mt loai c mt cng dung ring v diu kin hoat
dng khc nhau nn kt cu cu th cua chng cung c dc dim ring v rt da dang. Nhn
chung chng c cu tao phuc tap, v phong ph v tnh nng su dung. V vy di hoi nguoi su
dung cn c trnh d chuyn mn nht dinh moi c th khai thc su dung chng mt cch c
hiu qua kinh t v an ton lao dng.
1.1.2. Phn loi t my ko v xe chuyn dng
D dp ung nhng yu cu v su dung dng thoi nng cao hiu qua kinh t cua xe
my, nguoi ta d thit k ch tao ra rt nhiu loai t, my ko v xe chuyn dung khc nhau-
khc nhau v cng sut, v tnh nng su dung, tnh nng k thut v khc nhau v kt cu cu
6
th. Vic phn loai t my ko v xe chuyn dung c th duoc tin hnh theo nhiu cch
khc nhau, trong khun kh gio trnh ny chi dua ra mt s phuong php phn loai chnh
lin quan dn tnh nng su dung v kt cu cua chng.
1.1.2.1. Phn loi my ko
+ Theo cng dng
Theo cng dung cua my ko nguoi ta phn my ko thnh cc loai chnh sau:
- My ko dng trong nng nghip
Loai my ko ny c tnh nng su dung ph hop voi cc loai cng vic san xut nng
nghip. Thuc nhm ny nguoi ta lai phn thnh ba loai chnh l: My ko c cng dung
chung, my ko van nng v my ko chuyn dng.
My ko cng dung chung l cc my ko dam nhim cc cng vic chnh trong san
xut nng nghip nhu cy, bua, gieo trng v.vLuc ko o mc trong khoang tu 0,28 tn voi
vn tc lm vic trong khoang tu 520 km/h di voi my ko xch v 730 km/h di voi voi
my ko bnh. Cng sut dng co khoang tu 12 300 m luc. Chiu cao gm my tu 250350
mm.
My ko van nng l cc my ko c th hon thnh nhiu dang cng vic khc nhau
v c th thch ung voi nhiu diu kin su dung hon so voi my ko cng dung chung. Ngoi
cc cng vic chnh trong san xut nng lm nghip, my ko van nng cn c th hon thnh
cc cng vic nhu chm sc cy trng, vn chuyn hng ha. Thuc loai my ko ny chng
c cc dc dim k thut sau: Cng sut dng co tu 10100 m luc, chiu cao gm my tu
600800 mm, b rng co so cua xe c th diu chinh duoc d ph hop voi b rng cc hng
cy.
My ko chuyn dng l cc nhng my ko c kt cu dc bit d thuc hin mt loai
cng vic nht dinh hoc su dung trong diu kin dc bit v du nhu my ko dng d thu
hoach bng, my ko thu hoach la, my c khung cn bng dng trong di dc v.v
- My ko cng nghip
My ko dng trong cng nghip thuong l cc my c cng sut lon dng d san ui
mt bng cc cng trnh xy dung, khai thc qung trong hm mo, vn chuyn hng ha nng
trn cc tuyn duong ngn hoc duong xu v.v
+ Theo cu to b phn di dng
B phn di dng l cc cum my, chi tit truc tip tc dng ln mt duong, mt dt d
tao nn su chuyn dng cho my ko. Theo cu tao b phn di dng my ko duoc phn
thnh ba loai chnh:
- My ko bnh (hnh 1-1 a). B phn di dng l bnh xe, c th c hai bnh, ba bnh
hoc 4 bnh, bnh c th l bnh st hoc bnh lp. Hin nay my ko bnh lp duoc su dung
kh ph bin do kha nng co dng v su chuyn dng m diu cua chng, my bnh st chi su
dung trong mt s truong hop dc bit khi cn tng kha nng ko bm hoc bnh xe vua lm
nhim vu cua b phn di dng vua lm nhim vu cua b phn lm dt nhu bnh lng.
- My ko xch (hnh 1-1 b). Dc dim chung cua loai ny l giam duoc p luc ring
trn dt v c kha nng bm tt, tuy nhin kt cu h thng di dng phuc tap, gi thnh cao.
My ko xch thuong duoc su dung d hon thnh cc cng vic cn luc ko lon nhu
san ui, cy bua trn dt d m cao, nh v ui gc cy v.v
- My ko nua xch. Loai my ny duoc thit k trn co so cua my ko bnh, thuong
nguoi ta lp thm cc dai xch bao quanh cc bnh xe d tng kha nng bm voi mt duong.
7
Hnh 1-1. Hnh dng chung cua my ko:
a) My ko bnh bom; b) My ko bnh xch.
+ Theo kt cu cua khung
Theo cau tao cua khung nguoi ta chia my ko thnh cc loai sau:
My ko c khung. O loai ny tt ca cc b phn my v co cu cua my ko duoc lp
trn mt khung, khung duoc ch tao bng thp dinh hnh dang ch U hay ch I duoc hn v
tn lai voi nhau.
My ko nua khung. Loai my ko ny c mt phn khung lin kt voi thn ly hop,
hp s v cu sau tao thnh khung cua my ko. Dng co cua my ko duoc lp ln phn
khung pha truoc, cn cc co cu khc duoc lp trn thn hp s v cu sau.
My ko khng khung. Loai my ny su dung phn thn cua dng co, hp s v cu
sau, lin kt cung voi nhau tao thnh mt khi thng nht trn d nguoi ta lp tt ca cc b
phn v h thng cn lai cua my ko.
+ Theo loi dng co dng trn my ko
Dua theo loai dng co su dung, nguoi ta chia my ko ra thnh ba loai:
My ko dng ang co dizel;
My ko dng ang co xng;
My ko dng ang co ain.
My ko dng dng co dizel duoc su dung ph bin hon ca do tnh kinh t v tnh
tit kim cua dng co dizel. My ko dng dng co xng duoc dng chu yu trn cc my
ko cng sut nho, my ko lm vuon v.v v n c kt cu nho gon, nhe. My ko su dung
dng co din voi ngun din luoi c tnh kinh t cao v d thuc hin tu dng ha, nhung di
hoi du tu lon cho ha tng co so, nn hin ny vn chua duoc ung dung nhiu trong thuc t.
+ Theo lp lc ko
Cc cng vic m my ko dam nhim di hoi luc ko o mc khc nhau v thay di
trong pham vi rng. Mt khc mi loai my ko chi lm vic c hiu qua kinh t cao trong
mt khoang luc ko nht dinh. Do d nguoi ta d thit k nhiu loai my ko voi cc lop luc
ko o mc khc nhau. Cc my ko c luc ko o mc m o d my ko dat hiu sut ko lon
nht duoc xp thnh mt loai, hin nay nguoi ta chia ra cc loai my ko sau: 0,2; 0,6; 0,9;
1,4; 2; 3; 4; 5; 6; 9; v 15 tn. Cc loai my ko c lop luc ko lon hon 6 tn thuong dng
trong cng nghip. My ko c lop luc ko tu 0,2 1,4 tn thuong l my ko bnh bom,
8
my ko c luc ko tu 25 tn c th l my ko bnh hoc my ko xch, cc my ko c luc
ko trn 6 tn thuong l my ko xch hoc nua xch.
1.1.2.2. Phn loi t
Hnh 1-2. t du ljch
+ Theo cng dng ngui ta phn t thnh cc loi sau:
t van chuyn, d l nhng t chuyn dng d chuyn cho hnh khch hoc hng
ha. Trong loai ny lai duoc phn ra cc loai sau:
t du lich (xe con), dng d chuyn cho hnh khch voi s gh ngi nho hon 8 (hnh
1-2).
t but (xe khch), chuyn dng d cho khch voi s gh ngi lon hon 8 v thuong
chay theo tuyn duong quy dinh (hnh 1-3).
t tai l cc loai t dng d vn chuyn hng ha (hnh1-4). Theo trong tai cho
php, nguoi ta chia t tai thnh nm loai chnh l: t tai nho voi tai trong duoi 1 tn; Loai
trung bnh c tai trong tu 13 tn; Loai lon c tai
trong tu 35 tn; Loai nng c tai trong tu 5 10
tn v siu nng c tai trong trn 10 tn.
t chuyn dng, d l cc loai t duoc
trang bi cc thit bi dc bit d thuc hin cc cng
vic ring nhu t cho btng, t cn truc, t
cuu hoa v.vNhn chung cc t chuyn dng
duoc thit k trn co so cc t cng dung chung
c c cng sut tuong duong, trn d nguoi ta lp
cc thit bi v cc my mc chuyn dng d thuc
hin mt dang cng vic dc bit no d.
+ Theo loi dng co:
t dng nhin liu long (xng, dizel...);
t dng nhin liu kh (gas);
Hnh 1-3. t But
(xe cho khch)
t dng ang co ain.
Thng thuong do yu cu tc d cao v giam
ting n, nn dng co xng thuong duoc dng trn
t du lich, dng co dizel thuong su dung trn cc t tai hang trung v hang nng. t dng
dng co din duoc dng ph bin trong giao thng duong ph, trong cc x nghip, nh my
d giam ting n v nhim mi truong.
9
+ Theo tnh nang co dng
Tnh nng co dng cua t l kha nng chuyn dng cua chng trn cc diu kin
duong x kh khn v dia hnh phuc tap. Theo tnh nng ny nguoi ta chia t ra thnh hai
loai chnh:
Hnh 1-4. Hnh dng chung cua t tai:
a) Xe tai loai nhe; b) Xe tai c thng tu a hng.
t tnh nng co ang thap. Loai ny chu yu duoc dng trong thnh ph v trn cc
duong giao thng chnh, mt duong kh v cung. V dc dim k thut, cc t ny thuong
c gm xe thp, mt cu chu dng v du t du lich, t but.
t c tnh nng co ang cao. D l cc loai xe c kha nng chuyn dng duoc trn
ca cc duong xu hoc thm ch khng c duong x. Dc dim cua cc loai xe ny l gm xe
cao, thuong c hai, ba thm ch 4 cu chu dng. t tnh nng co dng cao thuong gp o cc
xe qun su, xe vn tai hang trung v hang nng, xe th thao dia hnh v. v
1.1.2.3. Phn loi xe chuyn dng
Xe chuyn dung l cc xe tu hnh, chng duoc thit k ch tao trn co so cua t hoc
my ko co so v duoc trang bi cc thit bi v my cng tc dc bit d hon thnh mt dang
cng vic ring hoc trong cc diu kin lm vic dc bit. V vy d phn loai xe chuyn
dung, nguoi ta c th phn theo nhiu cch khc nhau. Ph bin nht l dua vo loai xe v
loai cng vic d phn loai chng.
+ Theo loi xe co so
Dua vo loai xe co so trn d lp cc thit bi d thuc hin cc cng vic chuyn dung
nguoi ta phn ra thnh xe t chuyn dung v my ko chuyn dung, v du t cn cu hoc
my ko cn cu. Ngoi ra nguoi ta cung phn xe chuyn dung theo h thng di dng cua xe
co so nhu xe chuyn dung dng xch hay xe chuyn dung dng bnh lp.
+ Theo loi cng vic m xe chuyn dng dam nhn (hnh 1-5)
Cch phn loai ny duoc su dung ph bin hin nay, dua vo loai cng vic m xe
chuyn dung cn hon thnh, nguoi ta chia ra:
Xe chuyn dung dng a van chuyn. Thuc loai ny l cc t v my ko bnh hoc
du ko voi romoc dng d vn chuyn cc hng ha nhu t vn chuyn v trn b tng,
my ko hay t vn chuyn hng tu d, t voi romoc dng d cho hng dc bit siu
truong, siu nng v. v
10
Xe chuyn dung dng a lm aat. Thuc vo cc xe lm dt gm cc my ko xch
hoc t v my ko bnh, ko theo hay treo trn chng cc my cng tc dc bit dng d
do dt, san ui, cap dt hoc xc dt v.v
Xe bc xp
hng ha. D l cc
xe nng hng, dng
dng co din hoc
dng co dizel, xe
xc lt d pha truoc
hoc pha sau v xe
cn cu.
Xe cng dung
ac bit. Thuc loai
ny l cc xe c trang
bi cc thit bi dc bit
d hon thnh cc
cng vic dc th nhu
xe cuu hoa, xe cuu
thuong, xe thu hoach
g rung, xe thu hoach
bng v.v..
Hnh 1-5. Xe chuyn dng:
1- My ao gau sap bnh hoi; 2-My xc bnh hoi; 3- t tai tu
a hng; 4- My ui bnh xch.
1.2. Cc b
phn chnh trn t
my ko
t my ko v xe chuyn dung du l cc xe tu hnh, v vy chng du c cc b
phn chnh c chuc nng ging nhau. Cc b phn v h thng chnh cua t my ko gm:
Dng co, h thng truyn luc, truyn luc cacdng, cu chu dng, h thng di dng, h thng
treo (hay cn goi l h thng giam xc), h thng diu khin gm h thng li v h thng
phanh, trang bi din v cc trang bi lm vic khc.
+ Dng co l ngun dng luc trn t my ko. Hin nay dng co dt trong dng
nhin liu long hoc nhin liu kh duoc su dung chu yu trn t my ko. Dng co l mt
b phn quan trong cua t my ko dng d tao ra ngun nng luong cho xe hoat dng v c
th truyn mt phn hoc ton b cng sut cua dng co dn b phn lm vic cua my cng
tc lin kt voi chng.
+ H thng truyn lc (HTTL) l t hop cua mt loat cc co cu v h thng nhm
truyn mmen quay tu truc khuyu dng co dn bnh chu dng cua t, my ko. HTTL cn
c tc dung nhm bin di v tri s v chiu cua mmen quay truyn, cho php t my ko
dung tai ch lu di m dng co vn lm vic, h thng truyn luc cn c th trch mt phn
cng sut cua dng co d truyn dn b phn lm vic cua my cng tc. Phu thuc vo dc
dim cu tao cua xe my cu th m trong h thng truyn luc cua t my ko c th c mt
hai hay nhiu cu chu dng.
Cau chu ang l t hop cua cc cum my v co cu cho php cc bnh chu dng quay
voi tc d khc nhau d bao dam cc bnh ln m diu trn mt duong khng bng phng hay
khi di vo duong vng, n cn lm tng ty s truyn chung cho h thng truyn luc v lin kt
bnh xe voi khung my.
11
Truyn luc cacang dng d truyn mmen tu hp s hay hp phn phi dn cc cu
chu dng cua t my ko, hoc tu truyn luc chnh dn cc bnh xe chu dng trn cng mt
cu khi cc bnh xe treo dc lp voi nhau. Truyn luc cacdng cho php cc truc cua cc b
phn my duoc truyn dng khng nm trong cng mt mt phng v c th dich chuyn
tuong di voi nhau trong mt gioi han nht dinh.
+ H thng di dng gm cc bnh xe voi lp dn hi hay cc chi tit trong cum dai
xch cua my ko xch, h thng di dng l b phn truc tip tip xc voi mt duong hoc mt
dt, n nhn mmen chu dng tu dng co qua h thng truyn luc v bin mmen chu dng
thnh luc ko tip tuyn hay cn goi l luc chu dng d lm t my ko chuyn dng.
+ H thng treo (hay cn goi l h thng giam xc) l t hop cua mt s cc chi tit
v phn tu dn hi, lin kt gia b phn di dng voi khung xe, nhm gip cho khung xe duoc
m diu trong khi b phn di dng lun chiu tc dng cua cc luc va dp do mp m mt
duong khi chuyn dng.
+ H thng diu khin gm mt loat cc co cu v h thng nhm diu khin t my
ko theo cc huong v chiu cn thit, dng thoi gip t my ko chuyn dng n dinh
khng truot l sang tri hay phai. Ngoi ra h thng diu khin cn cho php t my ko
giam tc d chuyn dng hoc dung lai nhanh chng khi gp su c khn cp.
+ Trang bj din l t hop cua hng loat b phn, thit bi din nhm dam bao gip cho
t my ko lm vic n dinh, tin cy, tng tnh tin nghi, thun loi cho nguoi li, hnh khch
v an ton lao dng. Trang bi din l mt h thng rt phuc tap n c th duoc phn ra hai h
thng l h thng ngun din v h thng cc thit bi tiu thu din. H thng ngun din dng
tao ra ngun nng luong din d cung cp cho cc phu tai (cc thit bi dng din). H thng
cc thit bi phu tai l t hop cua tt ca cc thit bi c trn t my ko dng nng luong din
nhu h thng dt chy, h thng khoi dng, h thng chiu sng, tn hiu, h thng diu khin
bao gm ca my tnh din tu diu khin dng co v diu khin thn xe cng cc role hay cc
b phn chp hnh di theo my tnh, do tnh phuc tap cua trang bi din, nn phn ny duoc
trnh by trong mt ti liu ring.
+ Trang bj lm vic l t hop cua nhiu thit bi, b phn gip cho t my ko v xe
chuyn dung thuc hin cc cng vic mt cch thun tin v dat hiu qua cao. Sau dy chng
ta tm hiu dai cuong v su b tr cc b phn chnh trn t my ko.
1.3. B tr cc b phn chnh trn t my ko
1.3.1. B tr dng co trn t my ko
Vic b tr dng co trn t my ko phu thuc diu kin lm vic v cng dung cua
mi loai xe.
Di voi t, thng thuong dng co c th b tr pha truoc, o gia hoc pha sau xe.
B tr dng co pha truoc c th p dung cho moi loai t, dt dng co o pha sau thuong
dng cho t du lich v t but, cn dt o gia bung li v thng xe thuong p dung cho
t tai. Mi mt phuong n lp dt dng co, du anh huong dn cc chi tiu v su dung th
tch chua hng hoc hnh khch v dn tnh thun tin khi chm sc sua cha dng co.
Nu lp dng co o pha truoc v ngoi bung li th th tch chua hng hoc b tr s
gh hnh khch se bi giam di khi t c cng chiu di chung. B tr dng co pha truoc, khi
li, nguoi li xe quan st mt duong khng thun loi, tuy nhin vic chm sc sua cha dng
co se thun loi v d dng hon. Nu lp dng co pha truoc xe v trong bung li, khi d h
s su dung chiu di xe tng ln, th tch chua hng v hnh khch lon hon, tuy nhin vic
chm sc, sua cha dng co gp kh khn hon, v vy o cc loai xe m dng co b tr pha
12
truoc v trong bung li, bung li thuong duoc thit k o dang lt duoc, khi d cu tao
bung li phuc tap hon.
Phuong n lp dng co pha sau xe c uu dim lm cho h thng truyn luc don gian
hon, nguoi li nhn thong hon, h s su dung chiu di xe tng ln, dng thoi hnh khch
duoc cch nhit voi dng co tt hon. Kiu b tr ny thuong gp o cc xe du lich, xe t but,
nhuoc dim co ban cua cch b tr ny l h thng diu khin cn, s, ga phuc tap hon do
dng co b tr xa nguoi li.
Khi lp dng co o gia xe, tuc l b tr gia bung li v thng xe thuong p dung
trn cc xe vn tai, ku b tr ny c uu dim lm tai trong phn b du gia hai cu chu dng
khi khng c tai trong hu ch (xe chay khng tai).
Cch chon su phn b dng co o pha truoc hay pha sau trn mt xe cu th cn quan
tm dn h s phn b tai trong ln cc cu, dc bit l xe nhiu cu chu dng d dam bao
khai thc tt nht kha nng ko bm cua cc cu chu dng.
Di voi my ko, do tnh cht cng vic m my ko phai hon thnh, nguoi li ngoi
vic phai quan st pha truoc xe, trong qu trnh lm vic cn phai theo di su lm vic cua
cc my cng tc thuong mc pha sau my ko, nn o my ko bung li duoc b tr o pha
sau, chnh v vy dng co my ko thuong duoc b tr o pha truoc.
1.3.2. B tr h thng truyn lc
1.3.2.1. B tr h thng truyn lc trn t
H thng truyn luc v so d b tr HTTL c anh huong dn kt cu v b tr chung
cua t.
Hnh 1-6. So d b tr h thng truyn lc t hai cu vi cc cng thc bnh
khc nhau:
-ng co; L-Ly hop; H-Hp s; C-Cau chu ang; C-Truc cacang; P-Hp s
phu hay hp phn phi; K-Khop ma st.
13
Trn hnh 1-6 gioi thiu so d h thng truyn luc dng trn cc loai t c hai cu
(hai truc) trong d su dung cng thuc bnh 4X2 hoc 4X4. Trong so d cc bnh xe duoc in
nn dm biu din bnh chu dng, bnh xe khng t dm l bnh bi dng.
Di voi t hai cu c cng thuc bnh 4X2 (4 bnh xe trong d c hai bnh chu dng),
thuong dng so d truyn thng nhu hnh 1-6 a, o dy dng co duoc lp pha truoc xe v
truyn dng cho hai bnh chu dng o cu sau.
Di voi t du lich hoc t but, d cch nhit cho hnh khch v giam ting n,
dng thoi cho nguoi li quan st mt duong tt hon, nguoi ta thuong b tr cu sau chu dng
v dng co duoc lp o pha sau v truyn chuyn dng cho cu sau chu dng (hnh 1-6 b).
Di voi so d 4X2 m cu truoc vua l chu dng vua l cu dn huong, chng ta
thuong gp dng co lp doc o cu truoc (hnh 1-6 c) hoc dng co lp ngang o pha truoc v
truyn dng truc tip cho hai bnh chu dng o cu truoc (hnh 1-6 d), kt cu ny thuong gp
trn cc xe du lich (t con), khi dng co lp ngang, nguoi ta c th su dung truyn luc chnh
l cc cp bnh rng tru, kt cu h thng truyn luc duoc don gian v gon nhe hon.
Di voi t ba cu voi cng thuc bnh 6X6 (6 bnh du l chu dng) truyn dng ra
cc cu chu dng pha sau c th thuc hin bng mt truc truyn (hnh 1-7 a) hoc hai truc
truyn dng (hnh 1-7 b) nho truyn dng cacdng.
O t bn cu chu dng (8X8) lai c cc dc dim ring bit. Truyn dng theo mt
truc (hnh 1-7 c) c uu dim l don gian v kt cu, nhung nhuoc dim l sinh ra tai trong phu
ln h thng truyn luc boi hin tuong tun hon cng sut, do d lm giam hiu sut, tng d
hao mn cc chi tit my, giam tui tho cua xe ni chung.
Hnh 1-7. So d h hng truyn lc t nhiu cu vi cc bnh du l chu dng:
-ng co; L-Ly hop; H-Hp s; C-Cau chu ang; C-Truc cacang; P-Hp s phu
hay hp phn phi.
D trnh nhuoc dim trn, o cc xe ba hay bn cu chu dng, nguoi ta dng cc hp
phn phi voi vi sai cu nhu trn hnh 1-7 b, d. Truong hop dng ba vi sai gia cc cu lp
trong hp phn phi P (hnh 1-7 d), se trnh hon ton hin tuong tun hon cng sut nhung
kt cu h thng truyn luc se phuc tap hon.
Di voi t nhiu cu chu dng, hin nay nguoi ta thuong su dung h thng truyn luc
thuy tinh hoc truyn dng din, khi d mto thuy tinh hoc dng co din duoc lp ngay trn
14
cc bnh xe chu dng v duoc goi l "dng co-bnh xe", voi so d nhu vy h thng truyn
luc hop l hon. Bom thuy tinh hoc my pht din duoc cung cp co nng tu dng co dt
trong cua t my ko. Tu bom thuy tinh hay my pht din nguoi ta dng ng ni hay dy
din ni dn mto thuy tinh hay dng co din lp trn cc bnh chu dng. Sau dy chng ta
xem xt mt vi so d cu th cua h thng truyn luc thng dung dng trn t.
Trn hnh 1-8 gioi thiu
so d h thng truyn luc cua
t tai mt cu chu dng
(4X2), dy l so d duoc ung
dung kh ph bin trn hu ht
cc t tai hang nhe hin nay.
Hnh 1-8. So d h thng truyn lc cua t tai nh:
1-ng co; 2-Ly hop; 3-Hp s; 4-Cacang; 5-Truyn
luc chnh; 6-Vi sai; 7-Bnh chu ang
Trn hnh 1-9 l so d
h thng truyn luc cua t
vn tai hang trung. Dc dim
cua h thng truyn luc ny l
nguoi ta su dung ly hop thuy
luc hoc b bin di mmen
quay 1 lm vic dng thoi voi
ly hop ma st 2. Hp s duoc
b tr ngay pha duoi bung li
d thun tin cho diu khin.
Trong moayo cua bnh chu dng c lp b truyn luc cui cng kiu hnh tinh 3, nho kt cu
ny gm my khng bi nng ln qu cao.
Hnh 1-9. H thng truyn lc t tai hng nng:
1-Ly hop thuy luc hoc b bin m; 2-Ly hop ma st;
3-Truyn luc cui cng
Trn t nhiu cu chu
dng (hang nng) nguoi ta
thuong su dung hp phn phi
dang vi sai gia cc cu d
giam tc hai cua tun hon
cng sut, so d b tr h thng
truyn luc cua t ba cu chu
dng duoc gioi thiu trn hnh
1-10. Dc dim cua so d ny
l c hp s phu 1, hp s phu
nhn mmen tu truc thu cp
hp s chnh truyn dn, tu
hp s phu mmen duoc
truyn dn hp phn phi
chnh 2, l mt vi sai bnh
rng tru khng di xung, tu
dy mmen duoc phn thnh hai mach, mt mach dn cu chu dng truoc, cn mt mach dn
hp phn phi phu 3 d phn phi mmen cho cu gia v cu sau, hp phn phi 3 l vi sai
nn di xung, mmen duoc phn b du dn hai cu gia v cu sau.
Gia cc bnh xe chu dng trn cng mt cu chu dng du b tr truyn luc chnh
(truyn luc trung tm) bnh rng nn hay bnh rng tru. D bao dam cc bnh xe quay voi tc
d khc nhau khi vo vng hay khi ln trn mt duong khng bng phng, gia chng du b
tr vi sai bnh rng nn.
15
Trn da s t v my ko bnh nhiu cu chu dng, khi c vi sai gia cc cu v gia
cc bnh chu dng du duoc trang bi b phn kha vi sai nhm gip t, my ko bnh vuot
khoi vng bi thiu bm cuc b cua mt bnh chu dng hay mt cu chu dng.
Hnh 1-10. So d b tr h thng truyn lc t ba cu chu dng:
1- Hp s phu; 2-Hp phn phi chnh; 3-Hp phn phi phu; 4- Truyn luc
chnh v vi sai gia cc bnh trn cau truoc, cau gia v cau sau
1.3.2.2. B tr h thng truyn lc trn my ko
O my ko, nhu trnh by trn dy do nguoi li thuong ngi pha sau d quan st su
lm vic cua cc my cng tc di theo my ko, nn khop ni 2 thuong duoc b tr gia ly
hop 1 v hp s 3, b tr nhu vy se gip cho hp s my ko duoc dt ngay pha duoi bung
li, nho d cu tao co cu diu khin hp s don gian v thun tin khi diu khin. Ngoi ra v
my ko cn luc ko lon, nn trong h thng truyn luc thuong c truyn luc cui cng 6 d
lm tng ty s truyn chung cho h thng truyn luc.
Trn hnh 1-11 trnh by so d h thng truyn luc cua my ko bnh bom mt, hai
cu chu dng v my ko bnh xch.
Di voi my ko mt cu chu dng, thng thuong nguoi ta thit k cho cu sau l cu
chu dng, boi v dc dim lm vic cua my ko l cn luc ko lon o mc, do d cc chi tit
cua h thng truyn luc v cua cu sau c kch thuoc v khi luong lon, trong luong cua my
ko thuong phn b lui v pha sau, b tr nhu vy lm tng kha nng ko bm cua my ko.
Ngoi ra trong qu trnh lm vic, luc can cua my cng tc cn c tc dung lm tng thm
phan luc php tuyn tc dng ln cc bnh sau cua my ko. Do d khi b tr cu sau l cu
chu dng se lm tng thm mt phn trong luong bm nghia l tng thm luc chu dng cho
my ko.
D tng kha nng ko bm cua my ko, nguoi ta cung ch tao cc my ko hai cu
chu dng (hnh 1-11 b). Khi d trong h thng truyn luc cua my ko thuong c thm hp
phn phi hay hp s phu 9. D trnh sinh ra tun hon cng sut khi tc d cua hai cu
khng tuong thch voi nhau, trong hp phn phi thuong c lp co cu vi sai hoc khop ma
st (khop mt chiu) tu dng gi v ngt cu truoc khi d truot quay cua cu chu dng sau lon
hon hoc nho hon gi tri cho php.
16
My ko hai cu chu dng su dung c hiu qua o nhng vng dt thiu bm, dt d
m cao hay trong diu kin di dc, khi su dung hai cu chu dng, my ko bnh thuong c
duong knh cc bnh truoc v sau bng nhau.
Di voi my ko bnh, mmen tu dng co truyn qua ly hop 1 dn khop ni 2, qua
hp s 3 toi truyn luc chnh 4, hp vi sai 5, toi hai bn truc lm quay cp bnh rng truyn
luc cui cng 6 v cui cng lm quay bnh chu dng. O my ko hai cu chu dng tu hp s
3 mt phn cng sut cua dng co theo hp phn phi 9 truyn toi truyn luc chnh 11 cua
cu truoc, qua hp vi sai 12 toi bn truc v toi cc cp bnh rng nn cua truyn luc cui cng
13 d lm quay cc bnh xe chu dng cua cu truoc.
Hnh 1-11. So d h thng truyn lc
cua my ko bnh: a) My ko bnh
cu sau chu dng; b) My ko bnh hai
cu chu dng; c) My ko xch;
1- Ly hop; 2- Khop ni; 3- Hp s; 4,
11- Truyn luc chnh; 5, 12- Vi sai; 6-
Truyn luc cui cng; 7- Bn truc; 8-
Cau sau; 9- Hp phn phi; 10- Truyn
luc cacang; 13-B truyn bnh rng
nn; 14- B phan chuyn huong; 15-
Bnh sao chu ang; 16- Dai xch
Trn hnh 1-11 c trnh by so d b tr h thng truyn luc cua my ko xch kiu mt
dng cng sut, khc voi truyn luc cua my ko bnh, o my ko xch, sau truyn luc trung
tm 4 l dn hai b phn chuyn huong 14 cua my ko xch, tu truc bi dng cua b phn
chuyn huong, mmen duoc truyn dn truyn luc cui cng 6 ri dn bnh sao chu dng 15,
bnh sao chu dng n khop voi mt xch cua dai xch v dy cho my ko dich chuyn trn
duong ray v tn do dai xch tao nn.
Hin nay trn mt s my ko xch c cng sut lon dng trong cng nghip v cc xe
chuyn dung, h thng truyn luc cua chng thuong dng kiu hai dng cng sut truyn tu
dng co dn hai bnh sao chu dng cua hai dai xch ring bit. Voi so d h thng truyn luc
hai dng cng sut nhu vy, se lm cho truyn luc chnh cung nhu cc chi tit trong hp s c
kch thuoc nho gon hon v chiu tai trong thp hon. Dim dc bit o h thng truyn luc hai
dng cng sut l trong hp s cua my ko c hai truc thu cp, mi truc thu cp truyn
mmen cho mt truyn luc chnh ring o cu chu dng v cho mt bnh sao chu dng cua
mt bn dai xch.
17
1.4. Mmen, ty s truyn v hiu sut cua h thng truyn lc
Trong truong hop tng qut, mmen quay cua bnh chu dng duoc tnh nhu sau:
M
K
= M M
J
(1.1)
Trong d : M
K
l mmen trn bnh chu dng cua t my ko; M l mmen truyn
dn tu dng co; M
J
l tng mmen qun tnh cua cc khi luong chuyn dng quay khng du
trong h thng truyn luc quy dn v truc bnh chu dng.
dt
d
j i
dt
d
j i
dt
d
j M
k
k mx xt
x
x m t
d
d j
e
q
e
q
e
+ + =
_
(1.2)
Trong d: Jd, de /dt - Mmen qun tnh cua cc chi tit chuyn dng khng du trong
dng co v gia tc gc cua truc khuyu quy di v truc chu dng; Jx, de
x
/dt - Mmen qun
tnh v gia tc gc cua chi tit thu x trong HTTL quy di v truc chu dng; Jk,
k
de /dt -
Mmen qun tnh v gia tc gc cua bnh xe chu dng.
Trong cng thuc (1.1) du cng duoc ly khi xe chuyn dng chm dn, du tru ly
khi xe chuyn dng nhanh dn. Khi my ko v t chuyn dng du M
J
= 0. Khi d :
M
K
= M = Me.i
tp
.
q
tp
(1.3)
Trong d Me l mmen cua dng co; i
tp
v
q
tp
l ty s truyn v hiu sut cua h
thng truyn luc. Ty s truyn cua h thng truyn luc bng tch ty s truyn cua tt ca cc
cp bnh rng n khop tham gia vo truyn mmen tu dng co dn bnh chu dng:
i
tp
= i
hs
.i
tl
.i
vs
.i
cc
(1.4)
Trong d: i
h s
Ty s truyn cua hp s; i
v s
Ty s truyn cua hp vi sai; i
t l
Ty s
truyn cua truyn luc chnh; i
cc
Ty s truyn cua truyn luc cui cng.
Trong truong hop c su dung truc thu cng sut th mmen cua dng co duoc xc dinh
nhu sau: Me = Mkt + Mkb (1.5)
Trong d Mkt l mmen truyn dn HTTL cua my ko cn Mkb l mmen truyn dn
truc thu cng sut. Mmen quay trn truc thu cng sut (M
TCS
) duoc tnh theo cng thuc sau:
M
TCS
= Mkb.i
TCS
. q
TCS
(1.6)
Trong d: i
TCS
, q
TCS
- Ty s truyn v hiu sut co hoc cua h thng truyn luc cua
truc thu cng sut.
Hiu sut co hoc cua h thng truyn luc q
tp
v q
TCS
duoc tnh nhu sau:
q
tp
=
Nms Nk
Nk
+
(1.7)
q
TCS
=
Nmstc N
N
BOM
BOM
+
(1.8)
Trong cc cng thuc trn Nk v N
TCS
l cng sut trn bnh chu dng cua my ko v
trn truc thu cng sut;
Nms v Mmstc l cng sut mt mt do ma st trong h thng truyn luc cua my ko
v cua h thng truyn luc cua truc thu cng sut.
18
Cu hoi n tp chuong 1: Khi nim chung v t my ko v xe chuyn dung
1. Phn bit t, my ko v xe chuyn dung, phn tch nhng dim ging v khc nhau
gia cc loai xe ny.
2. Cc b phn chnh trn t, my ko v xe chuyn dung, chuc nng nhim vu cua
tung b phn v h thng cua chng.
3. Phn tch uu nhuoc dim cua vic b trnh dng co trn t, my ko tu d hiu duoc
kt cu cua v dc dim cu tao cua mi loai xe khc nhau.
19
CHUONG II: LY HOP
2.1. Nhim v, yu cu v phn loi ly hp
2.1.1. Nhim v
Ly hop l mt b phn trong h thng truyn luc cua t my ko. Ly hop dng d
truyn mmen quay tu truc khuyu dng co dn truc so cp hp s, cho php ct nhanh dng
co ra khoi h thng truyn luc v ni dng co vo h thng truyn luc mt cch m diu. N
cn c tc dung nhu mt b phn an ton ngn ngua cho dng co khng bi qu tai.
2.1.2. Yu cu di vi ly hp
Yu cu di voi ly hop l phai truyn duoc mmen lon nht cua dng co m vn
khng bi truot. Mun vy mmen ma st cua ly hop phai lon hon mmen quay cuc dai cua
dng co:
M
lh
>
M
emax
M
lh
=
|
.M
emax
= | .
.P.R.i (2.1)
Trong d: M
lh
, M
emax
l mmen ma st cua ly hop v mmen quay lon nht cua dng
co;
| l h s du tr mmen quay cua ly hop thuong ly bng 22,2 voi ly hop cua
my ko v bng 1,22 di voi ly hop cua t;
l h s ma st; i l s b mt ma st cua ly hop; R l bn knh ma st trung bnh

cua ly hop (m); P l luc p cua ly hop (N).
2.1.3. Phn loi ly hp
Ly hop duoc phn loai theo cc du hiu sau:
+ Theo nguyn tc lm vic ly hp duc chia lm ba loi:
Ly hop ma st;
Ly hop thuy luc;
Ly hop ain t.
Trn t tai v my ko su dung ph bin loai ly hop ma st, ly hop thuy luc thuong
duoc su dung trn t tai hang nng hoc trn xe chuyn dung.
Di voi ly hop ma st cn c th phn loai theo cc du hiu sau:
+ Theo co cu diu khin ly hp chia ra cc loi sau:
Ly hop aiu khin bng co hoc c tro luc l xo;
Ly hop aiu khin bng co hoc c tro luc thuy luc;
Ly hop aiu khin bng co hoc c tro luc kh nn.
+ Theo phuong php p cc da ma st ngui ta chia ly hp ma st ra cc loi:
Ly hop ma st p bng l xo tru;
Ly hop ma st p bng l xo aia, l xo mng;
Ly hop ma st p tu ang nho luc ly tm.
+ Theo s lung da ma st chia ra hai loi:
Truong ai hoc Nng nghip H Ni Gio trnh T my ko v Xe chuyn dung ..20
Ly hop mt aia ma st;
Ly hop nhiu aia ma st.
Ngoi ra cn mt s cch phn loai khc na.
2.2. Ly hp ma st
Ly hop ma st lm vic trn co so truyn luc tu phn chu dng (truc khuyu dng co)
sang phn bi dng thng qua cc b mt ma st tip xc voi nhau.
Mun tao nn luc ma st cn c luc p gia cc b mt lm vic cua phn chu dng v
phn bi dng. Nhu vy cc b phn chnh trong ly hop ma st l: Phan chu ang, phan bi
ang, b phan tao luc p, b phan dan ang v aiu khin.
Ly hop ma st duoc phn loai theo hnh dang v s luong b mt ma st, theo cu tao
co cu p v theo dang ma st duoc su dung.
Theo hnh dang b mt ma st c ly hop dang aia, dang hnh nn, dang hnh guc.
Ph bin nht dng ly hop ma st dang dia.
Theo s luong mt ma st c ly hop mt aia, hai aia v nhiu aia. Hin nay trn t
thuong dng ly hop mt dia, trn my ko phu thuc vo tri s mmen cn truyn m c th
su dung ly hop mt dia hoc hai dia ma st.
Theo cu tao co cu p c th chia ly hop ma st ra ly hop c co cau p bng l xo tru
(hnh 2-1 a), co cau p bng l xo aia (hnh 2-1 c) hoc co cau p bng luc ly tm.
Theo dang ma st c ly hop ma st kh v ly hop ma st uot (ly hop ngm trong du).
Theo trang thi dng ngt cua ly hop nguoi ta cn phn ly hop ra thnh hai loai: Ly
hop thuong xuyn ang v ly hop thuong xuyn mo.
2.2.1. Nguyn l cu to v lm vic cua ly hp ma st
Nguyn l cu tao v lm vic cua ly hop ma st p bng l xo tru v l xo dia duoc
trnh by trn hnh 2-1.
Ly hop ma st p bng l xo tru duoc su dung ph bin trn my ko v t vn tai,
loai p bng l xo dia su dung nhiu trn t du lich. Cu tao cua chng gm cc phn sau:
Phn chu dng gm bnh d 2 c mt sau gia cng phng l mt lm vic , c mt hc
lm d lp gi d du truoc cua truc ly hop 8.
Thn ly hop 6 thuong duoc dc bng hop kim nhm, bng gang hay dp bng thp, c
cc l d bt v dinh vi tm voi bnh d. Trn thn c cc go pha trong d lin kt voi dia p,
nhung vn cho dia p dich chuyn doc truc mt khoang lon hon d nn cua l xo p 5. O mt
trong cua thn c p vo cc cc d dt l xo tru, hoc c mt l d lin kt voi dia l xo o
loai l xo dia.
Trn my ko, thn ly hop duoc gia cng mt l o gia, v hn vo l ny mt khop
rng d n khop voi rng cua mt truc rng, lng bn ngoi truc ly hop, truc ny truyn
mmen quay cho truc thu cng sut o loai truc thu cng sut dc lp (my ko MTZ-80/82).
Dia p 4 dc bng gang hoc thp , c kha nng dn nhit tt. Mt tip gip voi dia bi
dng duoc gia cng nhn. Mt kia c cc go li tao thnh cc dim tua d lng l xo truc vo.
Phn bi dng cua ly hop gm dia bi dng 3, trn d c tn cc dm ma st, trong dia 3
c moayo duoc lp then voi truc ly hop 8, cho php dia 3 quay cng voi truc ly hop v dich
doc trn truc. D giam mmen qun tnh khi quay th khi luong cua dia 3 phai nho, dia ly
hop c kt cu bng li thp mong, lin kt li thp v moayo o dang lin kt "mm" c b tr
b phn dp tt dao dng xon bng l xo hoc cao su dt vung gc theo chiu huong knh,
hai mt bn cua tm thp c tn cc dm ma st bng vt liu aming hoc bakalit-aming.
L xo p 5 dang l xo tru hoc l xo dia (l xo mng) duoc ch tao bng cc loai thp
tt c tnh dn hi cao.
Mmen truyn tu truc khuyu dng co toi truc ly hop thuc hin nho mmen ma st
sinh ra gia b mt ma st cua dia bi dng voi mt bnh d v dia p. Luc p cua cc l xo
duoc tnh ton v chon sao cho thoa mn cng thuc (2-1). Trn t vn tai v my ko thuong
su dung ly hop ma st c l xo p l l xo tru, d tng luc p v trnh bi gy l xo do cng
huong khi dng mo ly hop, thuong nguoi ta dng hai vng l xo lng vo nhau, v chiu
xon cua cc vng l xo dt nguoc nhau. Trn t con v xe du lich thuong dng l xo dia
nhu hnh 2-1 c. Khi cn truyn mmen c tri s lon, nhu trn dng co tu thuy, dng co c
cng sut lon, khi d ly hop thuong c 2 hoc 3 dia bi dng, cu tao v lm vic cua ly hop
nhu vy goi l ly hop ma st nhiu dia, nguyn l lm vic cua ly hop nhiu dia cung tuong tu
ly hop mt dia.
Hnh 2-1 Nguyn l cu to v lm vic cua ly hp ma st kh mt da:
a) p bng l xo tru; c) p bng l xo aia; a, c) Trang thi lm vic;
b, d) Trang thi mo;
1-Truc khuyu; 2-Bnh a;, 3-ia ma s; 4-ia ; 5- L xo; 6-Thn ly hop;
7-O bi p; 8-Truc bi ang ly hop; 9-Tay an trong.
a
1
2
3
6
7
4
2 8
a
1
2
3
6
7
4
2 8
a)
1
2
3
6
4
2 8
1
2
3
6
4
5 8
9
7
d)
c)
1
2
3
6
7
4
5 8
b)
Trong qu trnh lm vic, ly hop c hai trang thi: Dng v mo ly hp. Trn t my
ko thng thuong nguoi ta su dung loai ly hop thuong xuyn dng, nghia l khi nguoi li
khng tc dng vo bn dap ly hop hay tay diu khin ly hop th ly hop lun o "trng thi
dng", dia p 4 lun p cht dia ma st 3 vo mt lm vic cua bnh d 2 ( hnh 2-1 a, c). Khi
d bnh d, dia bi dng, dia p, l xo, thn ly hop quay thnh mt khi. Mmen xon truyn
tu truc khuyu dng co dn bnh d v qua cc b mt ma st truyn dn moayo dia bi dng
v toi truc bi dng cua ly hop. Lc ny ly hop thuc hin vic truyn mmen tu dng co dn
truc cua ly hop ri vo truc so cp hp s.
"Trng thi mo" l trang thi lm vic khng thuong xuyn. Khi nguoi li tc dng
ln co cu diu khin, qua co cu thanh ko, tay dn se tc dung luc toi bi p 7, bi p dich
chuyn doc truc bi dng tc dng ln tay dn trong 9 hoc truc tip ln l xo mng 5, co cu
diu khin ko dia p 4 sang tri, l xo tru bi nn lai (hoc mng bi un cong) luc p trn dia
p bi trit tiu, lm tch b mt gia dia p voi dia bi dng v bnh d. Lc ny phn chu
dng gm bnh d, thn ly hop, v dia p vn quay cng truc khuyu dng co song khng cn
truyn mmen xon dn dia bi dng v truc bi dng na.
Hnh 2-2. Co cu dn dng co hc cho ly hp:
1-Bn aap ly hop; 2-Thanh ko; 3-Tay an
ngoi; 4-Tay an trong.
Qu trnh dng v ngt ly hop lm luc p cua l xo thay di, xut hin truot tuong di
gia cc b mt ma st. Qu trnh
ny thuong din ra rt ngn nhung
pht sinh nhit kh lon. Su truot
gy nn mi mn cc b mt ma
st, dt nng cc chi tit cua ly
hop v c th dn dn hu hong ly
hop. Boi vy khi cn ngt ly hop
nn ngt mt cch dut khot, cn
khi dng ly hop nn dng n tu tu
nht l khi khoi hnh d giam tai
trong dng cho cc chi tit trong
h thng truyn luc v cho dng
co.
2.2.2. Co cu diu khin
ly hp
+ Co cu diu khin dng mo ly hp bng co hc
Co cu diu khin ly hop bng co hoc hay cn goi l co cu dn dng truc tip (hnh
2-2), gm mt s cc co cu, dn by, thanh truyn lin h voi nhau bng cc khop, cc gi
d dng d truyn luc p tu bn dap ly hop 1 dn bi p, p vo tay dn d tch cc dia ma
st, mo ly hop. Khi ly hop o trang thi dng, gia bi p v tay dn trong 4 lun tn tai mt
khe ho, dam bao dia p p cht cc dia chu dng v bi dng voi nhau, dng thoi khe ho ny
cn c tc dung nhu phn du tr d khi b dy cc dia ma st v dia p bi mn sau mt thoi
gian su dung. Khe ho ny duoc diu
chinh bng thay di chiu di cua
thanh ko doc 2 (trn my ko hay
t vn tai) hoc dy cp voi vo cp
trn t con. O bi p thuong dng l
bi chn bi tron bng m dinh ky
hoc bi tron mt ln. Bn dap ly hop
duoc b tr trn bung li.
Dia p
b
Bn dap
bi p
d
2
d
1
ng dn du
c
d
e
f
a
Luc dap ln bn dap ly hop
cua nguoi li duoc tnh nhu sau:
Pn = 1,2P/(i
C
.q ) 200, N; s
Trong d P l luc p cua l xo; q - Hiu sut b truyn; ic- Ty s truyn chung cua
co cu p i
C
= a/b.c/d.e/f ; 1,2 l h s k dn cc l xo khi ct ly hop bi bin dang thm mt
luong.
+ Co cu dn dng thuy co
Trn mt s my ko v dc bit l o t nguoi ta thuong su dung co cu dn dng
thuy co (hnh 2-3). D giam luc tc dng ln bn dap ly hop, trong co cu dn dng co hoc
nguoi ta thay thanh ko 2 (hnh 2-2) bng hai xylanh (xylanh bom v xylanh cng tc) c
duong knh tuong ung l d
1
v d
2
, lin h gia hai xylanh l ng dn du c th chiu duoc p
luc toi 10 Mpa. Pittng trong xylanh bom nhn luc tc dng truc tip tu bn dap ly hop do
nguoi li tc dng hoc gin tip qua b cuong ha d giam luc tc dng cho nguoi li.
Trong truong hop ny ty s truyn tu
bn dap ly hop dn dia p l :
i
C
= a/b.c/d.e/f .(d
2
/d
1
)
2
;
Trong d d
2
v d
1
l duong knh
xylanh thuy luc. Do ty s truyn phu thuc
bc hai vo ty s duong knh cc xylanh luc,
thuong d
2
>d
1
, nn ty s truyn chung tng
ln kh lon, nho vy c th giam ty l kch
thuoc cc tay dn trong v tay dn ngoi
cung nhu ty l tay dn cua bn dap ly hop,
nho vy kch thuoc b truyn nho gon hon
nhung luc tc dung ln bn dap giam dng
k, ly hop vn truyn duoc mmen lon.
+ Co cu dn dng trc tip c tr
lc co hc
Hnh 2-4. Co cu diu khin ly hp c
tr lc co hc (l xo):
1-Can bn aap; 2, 10-Thanh ko; 3-
Bulng ainh vi; 4-Cht; 5-Tay an; 6-
Cc; 7-L xo tro luc; 8-Vt aiu chinh; 9-
Gi a; 11-Tay an.
D giam luc p ln bn dap ly hop, o
mt s my ko v t, nguoi ta su dung b
tro luc l xo (hnh 2-4), ly hop voi tro luc l
xo c kt cu don gian, gi thnh re, r su
dung v sua cha nn duoc su dung kh ph
bin trn t v my ko.
Co cu dn dng truc tip c tro luc co hoc gm thanh ko 2 v 10, thanh ko 2 lin
kt voi tay dn ba vai 3, mt du cua tay dn ba vai lin kt khop cu voi cc l xo 6, trong
cc c l xo 7, mt du l xo ty vo cc 6 du kia ty vo bu lng 8, khi chua dap ln bn dap
ly hop, truc hnh hoc cua l xo tro luc cao hon tm truc 4 cua tay dn ba vai, du cc 6 duoi
tc dung cua luc cng ban du cua l xo dy cho tay dn ba vai xoay ln pha trn, thanh ko
10 dich chuyn hon ton sang tri, bn dap ly hop o vi tr cao nht, ly hop dng hon ton.
Khi cn ct ly hop, nguoi li my dap ln bn dap ly hop, thanh ko 2 dy tay dn ba vai di
xung duoi dn khi truc hnh hoc cua l xo thp hon tm truc 4 cua tay dn ba vai, luc p cua
l xo tao ra mt mmen nguoc chiu kim dng h d tro luc cho luc dap cua nguoi li.
+ Co cu dn dng ly hp bng thuy co c cung ha kh nn
Hnh 2-5. Cu to xylanh v b cung ha lc dp bn dp ly hp t TOYOTA
Hin nay d cai thin diu kin lm vic cho nguoi li, trn mt s t nhu GAS 111,
TOYOTA LAND CRUISER v.v thuong trang bi b phn cuong ha d h tro luc tc dng
ln bn dap ly hop cho nguoi li. B cuong ha thuong su dung l b cuong ha chn khng,
duoc lp pha truoc xylanh bom (hnh 2-5). Ngun chn khng duoc ly tu bom chn khng
hoc ly tu c ht cua dng co. Cu tao v lm vic cua b tro luc chn khng tuong tu b tro
luc chn khng cua phanh (xem o chuong 7 phn phanh tro luc chn khng). Trong bung
chn khng c mt mng, van chn khng v van khng kh. Bnh thuong khi dng co lm
vic, nu khng dap vo bn dap ly hop, van chn khng ni thng hai khoang o hai bn cua
mng voi c ht cua dng co, nho luc l xo hi vi mng lun lun p sang tn cng bn phai.
Khi tc dng vo bn dap ly hop, van khng kh duoc mo thng voi khoang bn phai cua
mng, trong khi d khoang bn tri vn thng voi c ht dng co. Nho chnh lch p sut,
mng dich chuyn sang tri, qua cn dy, dy pittng cua xylanh bom thuy luc p du sang
xylanh cng tc d mo ly hop.
2.2.3. Dc dim cu to cc chi tit chnh cua ly hp ma st
+ Cu to cua ly hp ma st kh mt v hai da thung xuyn dng
Hin nay ly hop ma st kh mt dia thuong xuyn dng duoc su dung ph bin trn
hu ht cc loai t, my ko cng sut nho v trung bnh (hnh 2-6 a).
Ly hop mt dia ma st thuong xuyn dng gm dia bi dng 3 (dia ma st) o hai mt
cua n c tn cc hop cht tng ma st thuong bng vt liu aming, bakalit-aming. Dia bi
dng duoc lin kt voi truc ly hop 11 bng moayo c then hoa. Thn ly hop 6 duoc bt cht
vo bnh d nho 812 bu lng, pha bn trong thn c cc cc d lp l xo p 16 v cc cht
17 d lng vo rnh cua dia p 4, nho vy m dia p lun quay cng tc d voi thn ly hop v
bnh d tao thnh phn chu dng cua ly hop v khi khng tc dng vo bn dap ly hop duoi
tc dung cua luc p cua cc l xo 16, dia 4 p cht dia bi dng vo b mt bnh d lm pht
sinh luc ma st gia b mt tip xc cua bnh d, dia bi dng v dia p, mmen duoc truyn
tu bnh d dn dia bi dng toi moayo dia bi dng cho truc bi dng cua ly hop.
Hnh 2-6. Nguyn l cu to ly hp ma st kh thung xuyn dng:
a) Mt aia; b) Hai aia;
Ton b cc chi tit cua phn chu dng v bi dng cua ly hop duoc lp trong vo bao
v ly hop 2 thuong duoc dp bng tn hay dc bng hop kim nhm hoc gang.
Khi nguoi li tc dng mt luc vo bn dap ly hop 12, thng qua co cu dn dng gm
cc thanh ko 13, dn mo ngoi 14 lm dich chuyn bi p 10 sang tri, p vo du duoi dn
mo trong 9, thng qua thanh 7 ko dia p 4 dich chuyn sang phai nn cc l xo p 16 vo
mt luong, ty l voi vic tng luc dap ln bn dap ly hop, luc p cua dia p v mmen xon
truyn tu truc khuyu sang truc bi dng ly hop se giam dn, khi gia dia p v dia bi dng c
khe ho, luc p bng khng, vic truyn mmen xon tu truc khuyu dn truc ly hop se kt thc.
Cc ly hop m o trang thi bnh thuong dia p lun p dia ma st vo bnh d nhu trnh by
trn dy goi l ly hop thuong xuyn ang, cc dia bi dng, dia p, bnh d lm vic o trang
thi kh nn goi l ly hop ma st kh.
Nu mt ly hop m o trang thi bnh thuong-nguoi li khng tc dng ln co cu diu
khin, dia p lun tch khoi dia bi dng, mmen khng truyn tu truc khuyu dng co dn truc
ly hop, tay hoc bn dap ly hop duoc dinh vi o mt vi tr tuong ung goi l vi tr "ngt ly hop".
Qu trnh truyn mmen xon tu truc khuyu sang truc ly hop chi thuc hin khi ta dt tay hay
bn dap ly hop dn vi tr "ang ly hop" khi d dia p qua co cu diu khin duoc giai phng
v p dia bi dng vo bnh d, vic truyn mmen xon bt du din ra th nguoi ta goi ly hop
nhu vy l ly hop ma st kh thuong xuyn mo.
Trn mt s my ko cng sut lon nhu my ko DT-75, T-74, T-150 d lm tng
mmen truyn qua ly hop nguoi ta thuong su dung ly hop ma st kh hai dia thuong xuyn
dng (hnh 2-6 b). V nguyn l cu tao, lm vic cua ly hop v cua co cu diu khin co ban
ging nhu ly hop mt dia, o dy dim khc nhau co ban l trong thn ly hop c lp hai dia bi
dng 21 v 23, moayo cua cc dia bi dng c then hoa v duoc lp vo phn du c then hoa
cua truc ly hop. Tuong ung voi mi dia bi dng, ly hop c hai dia p 20 v 22, cc dia ny
lin kt voi thn ly hop nho cc dinh tn hay bulng lp vo thn, cc dinh ny lng vo khe
cua dia p nho vy cc dia p quay cng thn ly hop v bnh d nhu b phn chu dng cua ly
hop nhung vn c kha nng dich chuyn doc truc. O trang thi lm vic cc dia p p cht cc
dia bi dng vo bnh d, b mt tao luc ma st v mmen ma st tng ln hai ln, nho vy lm
tng kha nng truyn mmen cuc dai cua ly hop. Khi tc dng vo bn dap ly hop truoc tin
dia p 20 duoc ko ra truoc, sau d nho luc cng cua ba l xo 18 dy dia p 22 di ra cho dn
khi ty vo cht gioi han 19, tip tuc dap bn dap ly hop dn cui hnh trnh dia p 20 se tch
khoi b mt ma st cua dia bi dng 21 mmen truyn tu truc khuyu dn truc bi dng duoc
ngt hon ton.
Hnh 2-7. L xo p cua ly hp: a) L xo tr; b) L xo da
+L xo p (hnh 2-7) hin nay thuong dng hai loai: L xo tru v l xo dia. O da s
t tai v my ko nguoi ta dng l xo tru dang l xo don c duong knh ngoi cua vng l xo
c dinh, trn mt s my ko v t cng sut lon nguoi ta thuong dng hai vng l xo lng
vo nhau, chiu xon cua hai vng dt nguoc nhau, kt cu l xo tru nhu vy lm tng luc p
ln dia p v trnh hin tuong cng huong lm gy l xo trong qu trnh lm vic. L xo tru
c cc vng o hai du p st voi nhau v duoc mi phng d tip xc tt voi d cua dt. D
l xo dinh vi tt, trn thn ly hop pha bn trong c lm cc go li, tuong tu trn dia p, pha
mt khng tip xc voi dia ma st c cc dt v tru dn huong (xem hnh 2-7 a).
L xo dia (hnh 2-7 b) duoc ch tao tu thp dn hi cao ging nhu dia vnh khn trn.
Phn pha trong c cc rnh di xe huong tm v duoc kt thc bng cc l trn tao diu kin
cho l xo c kha nng bin dang tt, dng thoi tip xc du voi bi p mo ly hop. Du trong
cua l xo duoc mi lm tao nn rnh trn nhm giam din tch tip xc voi bi p v tao diu
kin kim tra d mn cua mp trong l xo sau mt thoi gian lm vic nht dinh. Vng ngoi
cua l xo duoc lin kt voi dia p nho vng kha bng l xo. Phn gia l xo lin kt voi thn
ly hop, cho php l xo lm vic nhu mt dn by c dim tua gia. L xo p o trang thi tu
do c dang hnh nn, khi lp thn ly hop vo bnh d, l xo d bi bin dang v tao nn luc p
ban du. Khi tc dng luc ln bn dap ly hop, bi p dich chuyn sang tri ty ln vng trn
dinh l xo p, l xo bin dang tip nhung vng trn lon cua l xo lai un cong sang phai, nho
vy n ko dia p dich chuyn ra, tch cc b mt lm vic cua ly hop.
+ Dc dim cu to cua da bj dng ly hp: Dia bi dng c hai loai: Loai cung v loai
mm. Cu tao dia gm moayo, xuong dia, giam chn, tm ma st, dinh tn (hnh 2-8).
Hnh 2-8 Da ly hp: a) Dng cng; b) Dng mm;
1-m ma st; 2-Moayo; 3-Xuong aia dang phng; 4-Xuong aia dang vnh; 5-ia c
cua s a lp l xo giam chan; 6-Xuong aia; 7-L xo giam chan.
Dia ly hop gm moayo nm trong cng c then hoa di truot trn truc bi dng. Phn
ngoi cua moayo di voi loai dia cung (h. 2-8 a) duoc tn voi xuong dia. Di voi dia loai
mm (h. 2-8 b) pha ngoi moayo c dang hnh hoa thi. Trn cc phn trng c ch d lp l
xo tru giam chn. m bn ngoi l hai vnh thp l, hai vnh ny duoc tn cht trn xuong
dia nho cc dinh tn bng thp, nhung cho php dich chuyn nho di voi moayo. Gia cc
vnh thp v moayo c cc tm ma st bi p cht nho dinh tn. Trn cc vnh thp c cc
cua s nho, lng vo d l l xo giam chn. Mt du cua l xo giam chn ty vo moayo, du
kia ty vo cua s. Su dich chuyn nho gia moayo v vnh thp chi duoc thuc hin khi cc l
xo bi bin dang tip, v du lon d thng luc ma st gia cc tm ma st v vnh thp (h.2-8 b).
Xuong dia lm bng thp dn hi, phn trong duoc tn voi vnh thp, phn ngoi tn
voi tm ma st cua ly hop. Xuong dia ch tao bng thp l, c hai loai: Xuong phng v
xuong auoc un vnh ln sng (hnh 2-8 a), tao diu kin c th bin dang doc truc nho khi
lm vic. Nho cu trc nhu vy, xuong dia c kha nng dn hi doc truc v theo chiu xon
nn c th lm m diu qu trnh dng mo ly hop.
Tm ma st lm bng vt liu aming, bakalit aming, vt liu ny c h s ma st
cao v n dinh, chiu mi mn, duoc tn vo xuong dia nho hai hng dinh tn bng dng hoc
hop kim nhm. Trn b mt tm ma st c xe cc rnh huong knh v vng trn nhm tng
kha nng tip xc tao nn cc rnh thot bui bn v nhit ra ngoi.
B giam chn xon bao gm: Bn l xo tru dt trong cc cua s voi luc p ban du
nht dinh (xem hnh 2-8 b), cc tm ma st o vnh trong bi p gia hai mt cua moayo v cc
vnh thp nho dinh tn bng thp. Nhu vy moayo v xuong dia duoc ni dn hi v c th
xoay tuong di voi nhau. Khi c su xoay tuong di cc l xo tru bi nn lai, so voi vic ni
cung moayo v xuong dia (dia cung) th d cung cua h thng truyn luc c dia ly hop loai
mm nho hon, tn s dao dng ring cua h thng giam di, han ch duoc kha nng xut hin
cng huong o tn s cao. V gioi han cua kch thuoc cua s v d dam bao truyn ht
mmen xon nn khng th giam thp d cung cua cc l xo giam chn, hin tuong cng
huong o tn s thp duoc giam nhiu nho cc tm ma st o vnh trong moayo, cc tm ma st
dich chuyn tuong di voi moayo v bin dng nng thnh nhit nng toa ra mi truong.
+ Cu to mt s ly hp ma st trn t my ko
- Ly hop cua t con hiu TOYOTA LAND CRUISER
Hnh 2-9. L y hp t TOYOTA LAND CRUISER
Dy l loai ly hop ma st kh mt dia c l xo p dang dia (hnh 2-9). Bnh d cua
dng co vua l chi tit cua dng co vua l chi tit cua b phn chu dng. Bnh d duoc bt
cht voi truc khuyu nho bu lng dinh tm, trn b mt cua n duoc gia cng nhn lm b mt
tua cua ly hop. Mp ngoi cua bnh d c cc l ren d bt voi thn ly hop, dng thoi c cc
cht dinh tm bao dam dng tm gia bnh d v thn ly hop. Bnh d lm bng gang c kha
nng dn nhit cao. Phn lm pha trong c cc l thot du, m, cc l duoc khoan xin tao
diu kin cho du m thot ra ngoi theo luc ly tm.
Thn ly hop lm bng thp dp c cc l d bt v dinh tm voi bnh d. Trn thn c
cc go li hoc l d lin kt voi dia p nhung vn cho php dia p di chuyn doc truc. L
trong cua n c go li gi cho vng l xo kha nhm c dinh l xo p dang dia. Dia p lm
bng gang, c kha nng dn nhit tt. Mt tip gip voi dia bi dng duoc gia cng nhn, mt
di din c cc go li, mt s go tao nn cc dim tua cho l xo p, mt s go khc tao nn
cc dim truyn mmen xon gia thn v dia p.
- Ly hop cua my ko MTZ-50 (Hnh 2-10)
V nguyn l cu tao cc chi tit chnh cua ly hop trn my ko cung tuong tu nhu ly
hop cua t tuy nhin trn my ko ly hop ngoi nhim vu truyn v ngt mmen dn truc so
cp hp s cn c nhim vu truyn mmen cho truc thu cng sut (TCS) v dn dng cho
bom du cua h thng nng ha thuy luc cua co cu treo v.vmt khc mmen truyn qua ly
hop cua my ko thuong lon hon so voi cua t khi cng sut dng co tuong duong do my
ko cn luc ko lon v vn tc nho, v vy ly hop ma st trn my ko c cc dim khc bit
sau:
Bnh d 1 c khi luong lon d tng mmen qun tnh, mt sau cua bnh d l mt
lm vic duoc gia cng cn thn v c khoan hai hng l c ren d bt voi thn ly hop v voi
thn trung gian ni voi hp s.
Thn ly hop 1 thuong duoc dp bng thp, c cc l d bt v dinh vi tm voi bnh d.
Trn thn ly hop c p vo cc cc d dt l xo tru 11, l o tm cua thn ly hop duoc p v
hn vo mt moayo c rng trong 10, moayo ny n khop voi truc rng 7 c rng ngoi d
truyn chuyn dng cho truc thu cng sut v bom du cua co cu treo.
Dia p 12 lm bng gang, c kha nng dn nhit tt. Mt tip gip voi dia bi dng
duoc gia cng nhn. Mt kia c cc go li tao thnh cc dim tua d lng l xo p hnh tru
vo v ba tru cao lng qua khe cua thn ly hop d lin kt khop voi tay dn trong 18.
Tay dn trong 18 mt du lin kt khop voi dia p, du kia dng d bi p 9 ty vo
khi mo ly hop, o trn thn c lp mt vt tua vo thn ly hop khi ct ly hop, v dng n d
diu chinh khe ho gia bi p v du duoi tay dn trong.
Phn bi dng cua ly hop gm dia bi dng 15, dia lin kt voi moayo 16, maoayo ny
lin kt voi du truc bi dng 17 bng then hoa. Dia ma st cua ly hop trn my ko MTZ-
50/52, MTZ-80/82 l loai dia ma st chiu tai nng, kiu mm. Cu tao cua dia bi dng ging
nhu trnh by trn hnh 2-8 b.
Moayo nm trong cng c then hoa v dich chuyn duoc trn truc bi dng. Phn ngoi
cua moayo c dang hnh hoa thi. Trn cc phn trng c ch d lp l xo tru giam chn. m
bn ngoi l hai vnh thp l, hai vnh ny duoc tn cht trn xuong dia nho cc dinh tn
bng thp, nhung cho php dich chuyn nho di voi moayo. Gia cc vnh thp v moayo c
cc tm ma st bi p cht nho dinh tn. Trn cc vnh thp c cc cua s nho, lng vo d l
l xo giam chn. Mt du cua l xo giam chn ty vo moayo, du kia ty vo cua s. Su dich
chuyn nho gia moayo v vnh thp chi duoc thuc hin khi cc l xo bi bin dang tip, v du
lon d thng luc ma st gia cc tm ma st v vnh thp.
Xuong dia lm bng thp dn hi, phn trong duoc tn voi vnh thp, phn ngoi tn
voi tm ma st 13 cua ly hop. Xuong dia ch tao bng thp l, duoc un vnh ln sng, tao
diu kin c th bin dang doc truc nho khi lm vic. Nho cu trc nhu vy, xuong dia c kha
nng dn hi doc truc v theo chiu xon nn c th lm m qu trnh dng mo ly hop.
L xo p 11 dang l xo tru duoc ch tao bng cc loai thp tt c tnh dn hi cao.
Hnh 2-10. Cu to ly hp my ko MTZ-50: a) Ly hp; b) Khp ni;
1-Bnh a; 2, 4-Bnh rng dan ang bom dau co cau treo; 3, 9-Bac v bi p; 5-Truc
so cap hp s; 6-Nia khop ni sau; 7-Truc dan ang thu cng suat (TCS); 8-Bnh rng
dan ang TCS; 10, 16-Moayo; 11-L xo p; 12-ia p; 13-m ma st; 14-Thn ly
hop; 15-ia bi ang; 17-Truc ly hop; 18-Tay an trong; 19-L xo giam chan; 20-L xo
hi vi; 21-Vt aiu chinh; 22-Vo ly hop; 23-Vng am; 24-m cao su; 25-Nia khop
ni pha truoc.
Truc ly hop 17 duoc lp trn hai bi cu trong khoang trung gian ni voi hp s, nua
truoc cua truc ly hop phn b trong khoang ly hop 22 duoc lng vo truc rng ch tao lin voi
bnh rng 7 truyn luc cho truc thu cng sut (TCS), truc ny duoc lp trn hai bi cu, ng
truot 3 v bi p 9 duoc truot bn ngoi truc 7. O my ko MTZ-80/82 d truyn mmen
cho TCS trn truc bnh rng 7 ch tao lin hai bnh rng chu dng, nho vy truc thu cng sut
cua cc my ko ny c hai ch d tc d.
2.2.4. Ly hp ma st p bang lc ly tm
Ly hop ly tm l loai ly hop ma st tu dng diu khin (tu dng gi) phu thuc vo s
vng quay cua dng co.
Trn hnh 2-11 l ly hop p bng luc ly tm trn mt s t cng sut nho. Luc p
duoc tao nn boi luc ly tm cua cc khi luong quay 4 (thuong c ba khi luong dang cu)
phn b cch nhau 120
0
theo chu vi. Khi lm vic cc khi luong duoi tc dung cua luc ly
tm vng ra xa tm quay v tua vo mt nghing 5 cua thn ly hop 3 tao thnh luc p d p
dia p 2 vo dia bi dng v vo mt bnh d thuc hin vic truyn mmen.
Thng thuong nguoi ta tnh ton sao cho o s vng quay nho (s vng quay chay
khng) luc ly tm hay luc p cua cc khi luong quay l khng dng k v ly hop khi d o
"trang thi mo". Mmen khng truyn dn truc so cp hp s hay truyn dn khng du thng
cc luc can ln, nn t d c dang gi s cung khng th di chuyn duoc. Khi d b phn
chu dng v bi dng truot tuong di voi nhau. Khi s vng quay tng ln, o mt s t khi n
e
= 1200 1200 v/ph, luc ly tm du lon d dng hon ton ly hop v truyn ht mmen danh
nghia cua dng co. O s vng quay ny, ly hop hon ton khng bi truot ngay ca voi tai hon
ton. Khi s vng quay dat toi 2000 v/ph cc khi luong quay vng ra tn cng v tua vo
thn ly hop (c phn mt trong song song voi truc ly hop) lc ny luc p khng tng ln na,
nho vy lm giam tai trong cho cc dia p v dia ma st.
Hnh 2-11. Ly hp vi lc p bng lc ly tm: 1-ia ly hop; 2-ia p; 3-Thn ly hop; 4-
un chuyn s truyn o hp s co hoc diu khin bng tay, thng thuong ta phai
ct ly h
n c ht
ng c
Trong vat; 5-Mt truot
Khi m
op, di voi ly hop ly tm, mun n tu dng ct cn phai giam s vng quay dng co
xung bng s vng quay chay khng, diu ny l khng hop l khi xe dang chuyn dng cn
chuyn tu s ny ln s khc nhanh chng v loi dung qun tnh d tng tc. D giai quyt
vic d nguoi ta su dung mt co cu phu, tc dng nhanh d ly khai ly hop bng chn khng
hoc kh nn ly tu c ht cua dng co hoc tu c xa cua dng co, ni voi mt bung kh nn
trong d c mng v co cu dn dng tch ly hop tuc thoi khi sang s m khng cn cho su
giam s vng quay truc khuyu dng co (hnh 2-11).
Trn t dng ly hop ly tm thuong khng c bn dap ly hop, trong bung li chi c
bn dap phanh v bn dap diu khin h thng cu
Hnh 2-12. Ly hp bnh d hai khi lung
ng cp hn hop dt (bn dap ga) v vy
nguoi t
l dng ngt dng truyn mmen tu dng co dn
bnh x dng xon cua truc khuyu. Su giam chn
(giam r
nh by trn dy
khng
i bnh d hai khi
luong.
i m
vic trong truc khuyu dng co.
a
hai ph
.3. Ly hp thuy lc
Ly hop thuy luc c hai loai, d l ly hop th
chung, chng ta se tm hi truyn thuy dng v truyn luc thuy tinh o chuong 3. Voi
tnh ch
a goi chng l t c hai bn dap.
2.2.5. Ly hp vi bnh d hai khi lung
Ly hop t ngoi nhim vu chnh
e chu dng, cn c nhim vu lm giam dao
ung dng) c th ngn ngua dao dng truyn toi hp s v khung xe.
Thng thuong vng cng huong cua h thng truyn luc nm trong vng s vng
quay cua dng co. Thit bi giam chn dt trong dia bi dng cua ly hop nhu tr
du khng gian d lp b giam chn c kch thuoc lon, ngoi ra khi lp b giam chn
trong dia bi dng se lm tng khi luong cua dia bi dng do d khi vo v ra s kh khn
cung nhu vn d dao dng xon cua truc khuyu chua duoc giai quyt thoa dng, dn dn dng
co lm vic rung dng.
Hin nay trn mt s dng co nguoi
ta d su dung ly hop vo
So d cu tao cua ly hop loai ny
duoc gioi thiu trn hnh 2-12. Phn khi
luong chnh ni cung voi truc khuyu, bn
trong c lp mt bi, lp trn bi ny l
khi luong phu, gia hai khi luong c dt
vng l xo giam chn d dp tt dao dng.
Ly hop lp vo mt sau cua khi luong phu
nhu bnh thuong. Voi kt cu nhu vy nguo
chn v nho vy n dp tt tt dao dng xon sinh ra khi lm
Hnh duoi dy trnh by cc chi tit chnh cua bnh d hai khi luong, cu tao bnh d
loai ny gm hai phn khi luong (dia 1 v dia 2) lin kt voi nhau nho mt dia lin kt. Gi
ta c th tng duoc kch thuoc cua l xo gia
n khi luong ny lin kt voi nhau qua vng l xo. Khi dng co lm vic hai nua khi
luong se dao dng voi nhau theo bin d nhu trnh by o hnh bn.
2
uy ang v ly hop thuy tinh. Loai thuy tinh
thuong lin h voi mto thuy luc d thuc hin chuc nng cua h thng truyn luc
u cc b
t nhu mt b phn ni v ngt mmen truyn tu truc khuyu dn truc so cp hp s, o
ia 1
ia lin kt
L xo L xo
ia 2
dy ta chi tm hiu nguyn l lm vic v dc dim cu tao cua ly hop thuy dng hay cn goi
chung l ly hop thuy luc.
Hnh 2-13 So d nguyn l cu to v lm vi
b)
c)
c cua ly hp thuy l
a)
c:
Nguyn l cau tao v lm vic; b) Cau tao; c) Mt ct ngang cua ly hop.
1- Vo ly hop; 2- Bnh bom; 3- Bnh tuabin; 4-Vch ngn
Ly hop thu h 2-13 a, u tao
cu th
tc
dung l
m, bom v tuabin duoc
ch tao
g mt giy m cht long di vo v
di ra kh
M
B
= (r
2
W
2
cos
y luc c so d nguyn l cu tao vo lm vic nhu trn hn c
v mt ct ngang cua ly hop c vch ngn duoc trnh by trn hnh 2-13 b, c. Ly hop
thuy luc gm thn ly hop kn 1 trong d c bom 2 v tuabin 3. Bom duoc gn voi truc khuyu
cua dng co, tuabin lin kt voi truc so cp hp s. Trn dia dang vnh xuyn cua bom v
tuabin du c cc cnh huong tm, cht long duoc nap dy trong thn ly hop, khi lm vic
cht long tun hon theo rnh cua cc cnh c xu huong chay tu trong ra ngoi voi vn tc
tuyt di W (trong d V l vn vng theo cung vnh xuyn cn U l vn tc ly tm). Vn tc
tuyt di cua cht long o vng gn truc l W
1
o pha ngoi l W
2
. Nhu vy trong dia bom din
ra qu trnh bin co nng thnh dng nng cua dng cht long, cng xa tm dng nng cua
dng cht long cng lon v tc d cua dng cht long o xa tm lon hon gn tm W2 > W1.
Sau d cht long di tip tu ra ngoi cua bom dp vo cnh ngoi cua dia turbin, v
n dia tuabin mt luc chnh bng luc m dia bom tc dng vo cht long. Do d mmen
xon trn truc dia tuabin chnh bng mmen xon trn truc dia bom.
D tng dng nng cua dng cht long khi di ra ngoi bnh bo
o dang vnh xuyn, tit din tu trong ra ngoi thu nho dn nho d m cc phn tu cht
long khi di ra pha ngoi tc d cua chng tng ln rt cao.
Mmen cua dia bom l hiu mmen xung luong tron
oi cnh bom:
2
o - r
1
W
1
cos
1
o ) G/g ; (2.2)
g cu cha ia bom trong
mt gi
Trong d m= G/g l khi luon a cht long y qua cc rnh cua d
y; r
2
, r
1
l bn knh dim ra v vo cua cnh dia bom (m); W
2
, W
1
vn tc tuyt di
cua dng cht long (m/s); o 1 v o 2 l gc gia vc to vn tc tuyt di voi vn tc theo
(dng chay vng) v
1
, v
2
.
Ta c mmen cua dia bom bng mmen quay cua dia turbin:
M
T
= M
B
= (r
2
W
2
cos
2
o - r
1
W
1
cos
1
o ) G/g;
Khi cht long tun hon trong dia bom th mt phn cng sut cua bom bi tiu hao do
ma st ni tai trong cht long v do va dp. Nu goi cng sut cua bom l Nb, cua tuabin l Nt
v Nr l cng sut tiu hao do va dp v ma st. Ta c :
Nb = Nt + Nr;
Hnh 2-14. Ly hp thuy dng
trn xe con:
1- Bnh tuabin; 2- Bnh bom.
Hiu sut truyn cua ly hop thuy luc se l :
q
= N
T
/N
B
= n
T
/n
B
=1- (n
B
-n
T
)/n
B
; (2.3)
1
2
Trong d n
B
v n
T
l s vng quay cua bom v
cua turbin. Tu cng thuc 2.3 thy rng khi truc tuabin
dung im th hiu sut cua b truyn bng 0, trong qu
trnh lm vic khi truc tuabin quay bng truc bom th ta c
hiu sut cua b truyn bng 1. Diu ny t khi xy ra, do
tai trong dt ln truc bom v do lin kt bng dng nng
gia hai bnh bom v tuabin nn trong ly hop lun c
truot, muc d truot phu thuc vo tai trong v diu kin
lm vic cua ly hop thuy luc, khi lm vic bnh thuong
hiu sut b truyn thuong nm trong khoang tu 95 98%
thuong thp hon hiu sut cua ly hop ma st. Tuy nhin
do tnh cht lm vic m diu v tch cht dp tt moi tai
trong dng trong b truyn, nn o mt s xe khi thit k d lm vic voi tai trong thay di
trong gioi han lon, nhu xe ui, xe lm dt trng rung, xe xc than, d v... nguoi ta thuong su
dung ly hop thuy luc.
Kt cu cua ly hop thuy luc c chua du nn khi luong cua ly hop thuong lon, cng
knh, tuy nhin ly hop thuy luc c th duoc su dung lm chuc nng cua bnh d cua dng co.
Hnh 2-15. Dc tnh dng co v ly hp trn xe con
Vo nhng nm 80 cua th ky truoc, nguoi Nht d su dung ly hop thuy dng cho xe
con dng dng co diezel c tuabin la kh (hnh 2-14). Ly hop thuy dng c kt cu nho gon,
muc nap du khng di v duoc b tr ni tip voi ly hop ma st kh trn h thng truyn luc
cua xe.
Gio trnh T my ko v Xe chuyn dung ..36
Tnh cht hoat dng cua ly hop thuy dng doi xe ny duoc gioi thiu trn cc duong
dc tnh tuong ung (hnh 2-15). C th nhn thy duong dc tnh thuy luc khi tuabin bi hm
cung (truot 100%) nm rt xa ngoi min n dinh cua dc tnh dng co dt trong. Vic khoi
hnh chi c th thuc hin nho ly hop ma st kh v rt t duoc tro gip cua ly hop thuy luc.
D cai thin tnh cht khoi hnh, cc th h xe con doi sau d su dung ly hop thuy dng ni
cu (Kha LOCK-UP).
2.4. Ly hp din t
Ly hop din tu c uu dim l c cu tao don
gian, kha nng tu dng ha qu trnh diu khin
cao, trong su dung t phai chm sc diu chinh. Ly
hop din tu duoc phn ra lm hai loai: Ly hop din
tu tc dng truc tip v ly hop din tu tc dng gin
tip.
+ Ly hp din t tc dng trc tip
Hnh 2-16. Ly hp din t tc
dng trc tip
Cu tao cua ly hop loai ny tuong di don
gian (hnh 2-16). Phn chu dng gm truc khuyu 9,
bnh d 8 lin kt voi truc khuyu bng bu lng,
trong hc cua bnh d c lp cun dy 3 trn li tu
2. Phn bi dng gm dia phn ung 4 c moayo lin
kt then hoa voi truc ly hop 6, trn truc ly hop pha
trong phn ung c lp l xo ly khai 5 voi d cng ban
du nho. D dn din vo cun tu ha 3, su dung chi than 1 v c gp 7. Ly hop loai ny su
dung dng din mt chiu tu acquy v my pht. Khi dng cng tc diu khin (cng tc ny
thuong b tr ngay trn bn dap ly hop), dng din tu acquy qua chi than v c gp di vo
cun tu ha 3, tao nn trong li tu 2 mt tu truong manh ht cht phn ung 4 vo li tu 2.
Mmen xon cua dng co truyn tu truc khuyu dn bnh d qua li 2 toi phn ung 4
v truc ly hop 6 ri truyn dn truc so cp hp s.
Khi ct ly hop chi cn ct cng tc lm mt dng tu ha trong cun dy 3, tu truong bi
mt v l xo 5 dy dia phn ung ly khai khoi phn chu dng, su truyn mmen cua ly hop
duoc ngung ngay lai. Uu dim cua ly hop loai ny l c cu tao don gian, d tu dng ha
trong qu trnh diu khin, nhuoc dim l phai dng st nguyn chat d ch tao li v dia
phn ung d khi ngt ly hop duoc dut khot.
+ Ly hp din t tc dng gin tip
Loai ny v cu tao cung gn ging nhu loai tc dng truc tip, dim khc bit chu
yu l thay v vic phn ung duoc ht truc tip vo phn cam (li tu) o dy vic truyn
mmen tu phn chu dng - phn cam sang phn ung thng qua mt hn hop bt kim loai tu
ha v cht bi tron kh 7. Bt st tu duoc su dung gm bt calinol st hoc st hop kim.
Phn chu dng gm bnh d 1, cun tu ha 2. Phn bi dng gm dia phn ung 3 c moayo d
lin kt then hoa voi truc ly hop
4. Khoang khng gian c b dy
nho gia phn ung v bnh d
chua dy cc hn hop st tu
(hnh 2-17).
D dn dng din mt
chiu vo cun tu ha nguoi ta
su dung chi than 5 v c gp 6.
Truong ai hoc Nng nghip H Ni
Hnh 2-17. Ly hp din t tc dng gin tip
Khi truc khuyu quay, do luc ly tm cc bt st vng ra phn ngoi. Khi c dng din vo cun
tu ha, cun dy tao nn tu truong ht cc bt kim loai min trn voi bt bi tron lin kt cht
li phn cam 2 voi phn ung 3, mmen duoc truyn tu bnh d dn phn ung v lm truc ly
hop hay truc hp s quay. Mmen truyn tu truc khuyu dn truc hp s phu thuc vo gi tri
cuong d dng din v khe ho gi phn ung v phn cam. Loai ly hop ny t bi hao mn, t
phai diu chinh trong su dung, hin nay duoc su dung tuong di ph bin trn t con.
Cu hoi n tp chuong 2: Ly hop
1. Nhim vu, yu cu v phn loai ly hop dng trn t my ko hin nay. Tm hiu
nguyn l cu tao v lm vic cua cc loai ly hop ma st, ly hop thuy luc v ly hop
din tu.
2. Nguyn l cu tao, nguyn l lm vic cua ly hop ma st p bng l xo tru, l xo dia,
p bng luc ly tm.
3. Dc dim cu tao v nguyn l lm vic cua ly hop thuy luc, tm hiu uu nhuoc dim
cua ly hop thuy luc so voi ly hop ma st.
4. Tm hiu v vn d giam trn xon v vic dp tt dao dng xon cua truc khuyu dng
co. Nu tc dung cua dia ma st dang mm. Tai sao o cc dng co cao tc, nguoi ta
thuong su dung ly hop voi bnh d hai khi luong?
CHUONG III: HOP S
3.1. Khi nim chung
Cng voi su pht trin cua khoa hoc cng ngh, ngnh cng nghip ch tao t, my
ko hin nay d c nhng tin b vuot bc, nhng cai tin cua h thng truyn luc ni chung
v hp s ni ring d lm cho cu tao cua hp s t my ko v xe chuyn dung hin nay
phong ph v da dang hon nhiu, phu thuc nguyn l lm vic cua h thng truyn luc m
hp s trn t my ko c nhng dc dim cu tao khc nhau.
Trn t con, t du lich v trn mt s xe chuyn dung, su dung truyn luc thuy luc
voi tu dng diu khin, cc b phn cua h thng truyn luc trn cc loai xe ny lin h voi
nhau thnh mt h thng chung, vic phn chia h thng truyn luc ra thnh cc b phn nhu:
Ly hop, hp s, cu chu dng v.v theo cch truyn thng di khi khng thch hop voi cc
loai truyn luc ny v vy ta c th chia hp s trn t my ko hin nay ra lm hai dang
tng qut l hp s chnh co hoc c truc c ainh (HSC) v cc loai hp s khc bao gm:Hp
s thuy co (HSTC), hp s thuy luc, hp s tu ang (AT- Automatic tranmision) v hp s v
cap (HSVC). Trn mt s t, my ko khi su dung hai hay nhiu cu chu dng tu HSC dng
cng sut cua dng co cn duoc truyn dn cc cu chu dng khc qua hp phn phi (HPP)
v hp s phu (HSP). Trong chuong ny chng ta se tm hiu v cc loai hp s ny.
3.2. Nhim v, yu cu v phn loi hp s
3.2.1. Nhim v
Hp s l b phn dng d thay di mmen, s vng quay cua dng co cung nhu
chiu quay tu dng co dn bnh chu dng cua t my ko. HSC l b phn lp sau ly hop
hoc b bin di mmen quay (BMM). Trn mt s my ko v xe chuyn dung, HSC cn
cho php trch mt phn cng sut cua dng co d dn dng cc b phn lm vic cua my
cng tc v tch dng co ra khoi h thng truyn luc trong mt thoi gian di.
3.2.2. Yu cu di vi hp s
Hp s dng trn t my ko cn thoa mn cc yu cu sau: C dy ty s truyn hop
l d nng cao tnh nng dng luc v tnh nng kinh t cua t my ko; Hiu sut b truyn
phai cao, khi lm vic t gy ting n, vic su dung hp s phai thun tin v nhe nhng,
khng sinh ra luc va dp trn cc bnh rng; Kt cu hp s phai nho gon, du bn, kim tra
bao dung v diu chinh thun tin.
3.2.3. Phn loi hp s
C rt nhiu phuong php phn loai hp s, sau dy chi nu nn mt s cch phn loai
chnh di voi hp s dng trn t my ko v xe chuyn dung:
+ Theo nguyn l lm vic, hp s duoc chia ra lm cc loai chnh sau: Hp s co
hoc; Hp s thuy luc (thuy dng v thuy tinh) v hp s thuy co.
+ Theo phuong php diu khin hp s nguoi ta chia hp s ra thnh hai loai chnh
l hp s aiu khin bng tay (MT) v hp s tu ang (AT).
+ Theo phuong php thay di ty s truyn, hp s chia ra hai loai l hp s phn
cap v hp s v cap.
- Hp s phn cp:
loai hp s phn cp ty s truyn duoc thay di theo tung cp bnh rng n khop.
Trong hp s phn cp lai chia ra cc loai hp s sau:
37
Theo so d dng hoc phn ra hp s c hai truc (ba truc hoc bn truc); Hp s
hnh tinh mt hng hay hai hng (hnh tinh phi hop);
Theo phuong php n khop cc bnh rng c hp s loai bnh rng di ang hoc
bnh rng thuong xuyn n khop;
Theo phuong php gi s c hp s gi co hoc, gi nho ly hop p bng thuy luc hay
gi tu ang;
Theo su phn b cc truc cua hp s ta c hp s voi truc phn b doc theo thn my
hoc phn b ngang theo thn my.
Ngoi ra cn c cc hp s phi hop (hp s kp hay hp s nhn bi), hp s ny
thuong dng trn my ko v t tai hin dai, hp s loai ny gm hai phn ghp ni tip voi
nhau. Chng phn b trong mt thn chung hay hai thn ring bit, v nguoi ta thuong goi
chng l hp s chnh v hp s phu, v du hp s my ko DT-75 c b phn tng mmen
quay kiu hnh tinh v hp s chnh.
D ph hop voi cc cng vic nng nghip khc nhau, trn my ko thuong trang bi
hp s phn cp voi s s truyn lon v pham vi thay di tc d rng. Hin nay trn my ko
thuong c tu 522 s truyn, tc d chuyn dng thay di tu 0,1 40 km/h. D thun tin cho
qu trnh su dung nguoi ta quy uoc phn s s truyn ra lm ba nhm: Nhm s truyn lm
vic chnh; Nhm s truyn van chuyn trn auong tt v nhm s truyn cham. Tuong ung
voi cc nhm s truyn d vn tc chuyn dng cua my ko thay di trong khoang: 315
Km/h; 1540 Km/h v 0,13 Km/h.
D my ko hon thnh mt s dang cng vic di hoi tc d chuyn dng dc bit
chm, nguoi ta cn dng mt b phn goi l b giam hnh trnh. B phn ny duoc trang bi
cho hp s my ko nhu mt b phn phu theo don dt hng cua nguoi su dung.
Trn t s s truyn thuong c tu 35 s truyn, do diu kin lm vic cua t thun
loi hon my ko, cc s truyn thp dng d khoi hnh v tng tc, cc s truyn cao dng khi
t chuyn dng n dinh. Khi ty s truyn i=1 goi l s truyn thng cn khi i<1 goi l s
truyn tng tc (s truyn OD). Ngoi ra trn t, my ko v xe chuyn dung cn c s
truyn li, thuong o t c 1 s li cn trn my ko v xe chuyn dung thuong c 1 hoc
nhiu s li nhm thun tin khi lin hop voi cc my cng tc v diu kin lm vic ring.
- Hp s v cp
cc loai my c hp s v cp, ty s truyn mmen v s vng quay tu truc khuyu
dng co dn bnh chu dng cua t my ko thay di tu dng phu thuc vo tai trong cua
dng co. Hp s v cp thuong dng trn t my ko l hp s thuy luc, hp s din tu hay
hp s co hoc dang ma st. Trong nhiu truong hop nguoi ta thuong su dung phi hop hp s
v cp kiu co hoc voi b bin di mmen quay d tao nn hp s v cp nhm nng cao tnh
nng dng luc cua t.
3.3. Cu to cua hp s chnh co hc (HSC)
3.3.1. So d dng hc cua HSC
Hin nay trn t my ko thuong su dung hp s c hai, ba hoc bn truc. Trn cc
truc lp cc bnh rng chu dng, bi dng voi co cu gi s.
Di voi my ko v xe chuyn dung dng hp s co hoc, khi chuyn s nguoi li phai
ct ly hop, do luc can chuyn dng thuong rt lon do d vn tc chuyn dng cua lin hop
my thuong nhanh chng giam v khng. Sau khi chuyn s, lin hop lai phai khoi hnh lai tu
vn tc bng khng toi vn tc lm vic o s truyn moi, v vy khi khoi hnh dng co my
38
ko v xe chuyn dung thuong hay bi qu tai, do d nguoi ta thit k dng co dng trn my
ko thuong c kha nng qu tai lon. Tu dc dim lm vic nhu vy hp s trn my ko v xe
chuyn dung c mt vi dim khc so voi hp s co hoc trn t.
Trn so d dng hoc cua hp s hai hay ba truc cua my ko v xe chuyn dung (hnh
3-1) ta thy, trn truc so cp thuong c lp cc bnh rng hoc cp bnh rng di dng, cc
bnh rng ny lin kt voi nia gi s d thuc hin vic gi s, trn truc thu cp hoc truc trung
gian thuong lp cc bnh rng c dinh, kt cu nhu vy lm hp s cua my ko don gian hon
so voi hp s cua t c hai hay ba truc tuong ung.
Hp s hai truc (hnh 3-1 a) c hai truc chnh: So cp 2, thu cp 5, ngoi ra trong hp
s cn c truc s li (khng ve trn hnh). Truc so cp ni voi truc ly hop bng khop mm.
Trn phn then hoa cua truc so cp c lp cc bnh rng di dng 3. Trn truc thu cp 5 duoc
lp c dinh cc bnh rng 1 cn o du ra cua n c lp bnh rng nn chu dng cua truyn luc
chnh, qua bnh rng ny mmen duoc truyn dn truyn luc chnh cua cu chu dng. Bng
cch dich chuyn cc bnh rng di dng 3 cho n khop tuong ung voi bnh rng trn trn truc
thu cp 5, ta c ba s truyn khc nhau. O loai hp s ny ty s truyn cua mi mt s truyn
l do n khop cua mt cp bnh rng.
Hnh 3-1. So d dng hc cua
hp s my ko:
a) Hp s hai truc; b) Hp s
ba truc; c) Hp s phi hop (c
hp s chnh v hp s phu hay
cn goi l b gi tang hay b
phn bi s truyn)
hp s ba truc (hnh 3-1 b) c ba truc chnh-truc so cp 3, thu cp 7 v truc trung
gian 8 duoc lp trong thn 6. Truc thu cp dng tm voi truc so cp. Bnh rng 4 trn truc so
cp thuong xuyn n khop voi bnh rng 2 cua truc trung gian, do d khi ly hop dng hai truc
ny lun lun quay. Trn truc trung gian c lp c dinh cc bnh rng 1, nho cc bnh rng di
dng 5 lp trn truc thu cp 7 ta c th cho cc bnh rng ny n khop tung cp voi nhau tao
nn cc s truyn khc nhau. Ty s truyn cua mi mt s truyn l do su n khop cua hai cp
bnh rng.
O trn mt s my ko v t vn tai nguoi ta thuong trang bi thm hp s phu hay
cn goi l b phan gi tang hoc b phn bi s truyn, nhu trn hnh 3-1 c. O dy hp s
gm: Hp s chnh 2 v hp s phu 1, hp s chnh c cu tao ging nhu hp s trnh by o
39
hnh 3-1 a, khi dy bnh rng 6 trn truc trung gian 9 ra n khop voi cc bnh rng 7 ta c 3
s truyn. O hp s phu 1 nho bnh rng gi tng 4 c th gi truc tip voi bnh rng so cp
rng di 3 cua truc so cp 8 (truyn thng) hoc cho n khop voi bnh rng quay tron 5 trn
truc thu cp 10, ta c hai s truyn. Nho t hop voi ba s truyn trong hp s chnh 2 ta c 6
s truyn.
Trn t con v t vn tai nguoi ta cung thuong dng hp s hai hoc ba truc nhu
trn hnh 3-2. O HSC hai truc (hnh 3-2 b), truc so cp 1 v truc thu cp 3 duoc lp trong thn
hp s. Tt ca cc s truyn du truyn qua mt cp bnh rng n khop, trong mt s truong
hop s truyn cao nht c th truyn qua nhiu cp bnh rng, cu trc ny thuong gp o dng
co lp o cu truoc v cu truoc l cu chu dng.
Di voi HSC ba truc (hnh 3-2 a), gm truc so cp 1, truc thu cp 3 v truc trung gian
2. Phn lon cc s truyn du truyn qua hai cp bnh rng n khop, nu ni truc tip khop
gi s 3-4 vo n khop voi bnh rng trn truc so cp ta c s 4 l s truyn thng (s truyn
thng), trong truong hop ny bnh rng trn truc so cp 1 thuong c cc vnh rng trong.
Khc voi hp s co hoc cua my ko, trong hp s t, cc bnh rng trn truc so cp
1 (hnh 3-2 b) hoc trung gian 2 (hnh 3-2 a) duoc lp c dinh voi truc, cc bnh rng ny
thuong xuyn n khop voi cc bnh rng quay tron trn truc thu cp 3.
Hnh 3-2. So d dng hc hp s t:
a) Hp s ba trc; b) HS hai trc; c, d) Hung truyn mmen cua hp s.
Khi co cu gi s (b ha dng tc) o vi tr trung gian, cc bnh rng trn truc thu cp
quay tu do, mmen khng truyn tu truc so cp sang truc thu cp. D truyn mmen ta dich
chuyn co cu gi s (b ha dng tc) sang vi tr tuong ung theo chiu mui tn chi trn hnh
ve ta c cc s truyn tuong ung.
Thng thuong o t, khi ct ly hop d chuyn s, do luc can chuyn dng cua t
thuong nho hon nhiu so voi my ko, nn t vn chuyn dng theo qun tnh voi vn tc
lon, b ha dng tc se c tc dung lm cho tc d gc cua bnh rng duoc gi tng (hoc
giam) tuong ung voi tc d gc cua truc duoc gi do d vic gi s thuc hin d dng hon.
3.3.2. Co cu diu khin hp s
D thuc hin vic gi v ra s, nguoi li su dung co cu diu khin hp s.
40
Co cu diu khin hp s phai dam bao cc yu cu sau:
- Khng tu ang gi s, ra s v nhay s;
- Khng cng mt lc gi hai s;
- Khng auoc gi s li khi xe aang chay tin;
- Khi vo khop cc bnh rng phai n khop ht chiu di rng.
Co cu diu khin hp s c th chia ra lm hai loai: Diu khin truc tip v diu
khin gin tip thng qua cc thanh ko v tay dn.
+ Co cu diu khin trc tip
Trn da s my ko v t
thuong su dung co cu diu khin hp
s dang truc tip (hnh 3-3). loai
ny du duoi cua cn gi s 4 duoc
dt truc tip vo rnh cua s cua truc
truot gi s 9, truc truot mang theo
cc nang gi s 10, cc nang ny lng
vo vnh gi cua bnh rng di dng
11 hoc co cu ha dng tc (xem
hnh 3-2).
Hnh 3-3. Co cu diu khin hp s my ko
Cn gi s duoc lp vo np
hp s qua mt khop cu, d huong
dn chuyn dng cho du duoi cn
gi s, c mt tm huong dn 1 lp
gia np v thn hp diu khin. Khi
dy cn gi s d vo v ra s, du
duoi cn gi s se duoc huong dn
theo cc khe cua tm huong dn cho du cui cua cn gi s di vo dng cua s cua cc truc
gi s 9.
Trn da s my ko, hp s cua chng khng c b ha dng tc, truoc khi chuyn s
nguoi diu khin phai ct ly hop nho
bn dap ly hop 2, du cui cua bn
dap c thanh ko 12 diu khin mo
ly hop, dng thoi qua thanh ko 3 v
dn by 5 se tc dng vo truc kha
v hm s 6, truc ny xoay di mt
gc theo nguoc chiu kim dng h
d phn ct vt cua truc huong
xung duoi, cht 8 duoc giai phng,
l xo 7 dy du trn cua cht vo
khe cua truc 6, du duoi khng ty
vo khe ct vt cua truc truot gi s
9, khi d nguoi li my moi c th
dich chuyn truc truot 9 d vo hoc
ra s.
da s hp s co hoc cua
t, d loi dung chuyn dng qun tnh cua xe khi ct ly hop lc sang s, nguoi ta su dung b
ha dng tc d sang s khi tc d gc gia hai truc khng bng nhau, nho vy thoi gian sang
Hnh 3-4. Co cu diu khin hp s cua
xe CHEVROLET
41
s duoc rt ngn v vic chuyn s duoc m diu, khng gy ra va cham gi b phn gi s
(b ha dng tc) voi bnh rng duoc gi (xem so d hnh 3-2).
Khi gi s nguoi li cung tc dng vo tay gi s, du duoi tay gi s dy cc truc
truot gi s cng cc nia gi s dich chuyn ko theo su dich chuyn cua b ha dng tc,
truoc tin b mt ma st cua b ha dng tc tip xc voi b mt nn cua bnh rng duoc gi,
ko n quay dng tc voi truc gi s cho dn khi tc d hai phn tu tuong duong nhau, vnh
rng ngoi cua bnh rng se vo n khop voi vnh rng trong cua b ha dng tc, qu trnh
truyn mmen bt du thuc hin.
+ Co cu diu khin hp s thng qua cn ni
Trn mt s t con, t du lich khi b tr dng co v hp s cch xa gh ngi cua
nguoi li (dng co lp trn cu sau chng han), vic diu khin hp s thuong su dung co cu
diu khin gin tip thng qua cn ni. C hai dang din hnh sau:
- Can s lp trn truc tay li cua xe, v du nhu trn xe CHEVROLET (hnh 3- 4), o
loai ny co cu diu khin gm cn s, dn quay nm trong ng tru tay li, cc dn ni, thanh
gat truc truot gi s v nia gi s.
- Can gi s ni voi dy cp ko.
Trn hnh 3-5 trnh by co cu diu
khin hp s m vi tr hp s dt xa nguoi
li, v du trn xe HONDA. Du duoi cua
cn s lin kt voi cc tay dn, du cua cc
tay dn ny ni bng cp toi truc truot gi
s cua hp s. Cu tao cc loai dn ni rt
da dang, phu thuc vo cc hng san xut,
nhung khi lp rp cc co cu ny cn thit
phai diu chinh chiu di dn ni hay cp
ko sao cho: Vi tr cn s tuong ung voi vi
tr n khop ht b rng cua cc bnh rng
trong hp s.
3.3.3. Co cu gi s v co cu an
ton cua HSC
+ Co cu gi s
Hnh 3-5. Co cu diu khin chuyn s
xe HONDA
Co cu gi s cua hp s co hoc
(hnh 3-6 a) thuong gm cc truc truot gi
s 12 v 9 (truc gi s li). Trn cc truc
ny c cu tao dc bit, o pha trn cua
truc c ct ba mt ct dang nn, cc mt ny ty vo co cu kha s nhu o hnh 3-6 b. Cc truc
truot gi s duoc dich chuyn o ba vi tr tuong ung l cc vi tr: Trung gian (gia) v hai vi tr
gi s khc nhau. mt du cua truc 12 c lm cc cua s A (hnh 3-6 a) hnh ch U, o vi tr
trung gian cc cua s ny nm thng hng ngang voi nhau. Trn cc truc truot gi s duoc bt
cht cc nia gi s 6, 8,10 bng bu lng. Du dang cng cua cua cc truc ny m vo khe
cua cc bnh rng di dng (hoc vo khe cua b ha dng tc). mt phng ngang gia hai
truc truot gi s c lp co cu trnh gi hai s mt lc dang cht tru.
+ Co cu kha s
Co cu ny thuong dng trn my ko, n gm truc kha s 1 (hnh 3-6 b, c) c mt
mt vt A, truc kha s lin h voi tay dn v thanh ko voi bn dap ly hop. Khi ly hop o
42
trang thi dng, phn hnh tru cua truc kha s ty ln cht dinh vi 2, dy cho mt hnh cn cua
cht 2 p vo mt trong ba mt ct hnh nn trn truc truot gi s. Mun vo v ra s, nguoi
li phai tc dng ln bn dap ly hop, ct ly hop hon ton, khi d truc kha s xoay lm cho
mt vt A quay xung duoi, khi d cht 2 giai phng truc truot 3, cc truc truot gi s moi c
th dich chuyn duoc.
Hnh 3-6. Co cu gi s a); Co cu kha s b, c)
- Co cu trnh vo hai s mt lc
Hnh 3-7. Co cu trnh gi hai s mt lc: E- Trc trut gi s; H- du dui cn
gi s; G- l xo djnh vj trong cc djnh vj; S- kha hm dng cht.
D bao dam khng th cng mt lc dy ca hai truc truot gi s dich chuyn dng
thoi, nhu vy c th dn dn mt lc gi dng thoi hai s truyn no d, o hp s co hoc n
khop bnh rng, vic gi hai s mt lc se dn dn hu hong hp s. Co cu trnh gi hai s
mt lc gm c cht tru S dt gia hai truc truot gi s (hnh 3-7), khi cc truc truot gi s
nm o vi tr trung gian (s khng), hai l khoan trn truc truot phn b di din nhau, chiu
di cua cht S bng khoang cch gia hai mp truc truot cng voi chiu su cua mt l trn
truc truot gi s, v vy chi o vi tr ny, ta moi c th dich chuyn mt truc truot gi s v
pha ny hoc pha kia. Khi truc truot gi s d duoc dy dn dng vi tr d cc bnh rng cua
mt s no d duoc gi n khop hon ton (trn hnh ve l gi s 1) khi d l xo dinh vi cua
cc dinh vi G se nm vo l dinh vi trn hai truc, lc ny truc gi s 1 v s 2 o mt vi tr m
phn truc trn cua n ty vo cht tru S, du kia cua cht tru nm vo l cua truc truot gi s 3
v 4, truc truot gi cc s 3 v 4 ny khng th dich chuyn duoc, tru khi nguoi li tc dng
vo cn gi s d ra khoi s 1 cho cc truc truot gi s v vi tr trung gian.
43
- Co cu trnh gi s li
Trn co cu gi s cua t cn trang bi mt co cu d trnh gi s li khi khng mun.
Nguoi ta lp vo pha trn truc truot gi s li mt tm hm 2 (hnh 3-8) lin kt voi mt thn
bn trong c l xo 1, cht ty 3 mt du tua vo l xo, du kia nh khoi thn. Khi mun gi s
li du duoi cua cn gi s se ty vo du cht 3, mun dua du duoi cua truc gi s vo rnh
gi s cua truc s li, nguoi li phai dy tay gi s voi mt luc lon hon bnh thuong, nho d se
trnh vo s li khi ta khng mun.
mt s loai xe khc v du trn cc xe
con cua hng PEUGOEOT truc gi s li dt thp
hon cc truc gi s tin mt khoang theo chiu
cao, khi mun gi s li ta phai n vo du tay gi
s sung pha duoi, th du duoi cua n moi voi
toi duoc rnh cua truc gi s li.
- B ho dng tc
Hnh 3-8. Co cu trnh vo s li:
1-L xo, 2-Tam hm, 3-Cht ty.
B ha dng tc duoc su dung trn tt ca
cc hp s t diu khin bng tay v ca o cc
my khc m cn sang s khi xe dang chuyn
dng. C nhiu kiu ha dng tc khc nhau, ph
bin nht hin nay l b ha dng tc kiu tm
truot v b ha dng tc kiu bi hm. Tt ca cc
b ha dng tc du thuc hin chuc nng chung l
gip ci cc bnh rng nho lm dng tc d cua
bnh rng duoc gi v truc gi truoc khi thuc hin vic kt ni chng.
Nguyn l lm vic cua cc b ha dng tc du dng luc ma st sinh ra gia cc mt
nn cua b ha dng tc v cua bnh rng duoc gi.
Hnh 3-9. B ha dng tc kiu tm trut
Cu to v lm vic cua b ha dng tc kiu tm trut
B ha dng tc kiu tm truot (hnh 3-9) gm c hai vng chn o hai du, hai vng
kha l xo, moayo, cc tm truot v ng truot ngoi dng d gi. Moayo duoc lp then hoa
voi truc chu dng, cn ng truot ngoi duoc lp lng bn ngoi moayo v chng n khop
dang rng voi nhau, hai vng kha gi cho cc tm truot lun ty vo mt trong cua ng truot
44
ngoi. Mt trong cua vng chn c hnh nn v c th tip xc voi mt nn trn vai cua cc
bnh rng duoc gi (hnh 3-10). Cc b mt nn ny khi tip xc voi nhau tao nn mmen ma
st ko cho bnh rng duoc gi quay cng tc d voi moayo v truc b gi dng tc.
Hnh 3-10. Qu trnh gi s nh b ha dng tc:
a) Khi chua gi; b) ang lm ang tc.
Hnh 3- 11. B ha dng tc d gi xong s
Hoat dng cua b gi nhu sau: s khng, b ha dng tc nm o gia hai bnh rng
duoc gi nhu trnh by trn h. 3-10 a. Khi cn gi s, ng truot ngoi duoc nia gi s dy v
pha bnh rng duoc chon, dy vng chn qua phai. Vng ny tip xc voi vai cua bnh rng
duoc gi. Do tc d cua truc v
cua bnh rng khc nhau nn
trn hai b mt ma st xay ra
truot tuong di voi nhau, o dy
xut hin su "san au" tc d
gia truc v bnh rng. Qu
trnh san du tc d ny phu
thuc vo su sai lch tc d
gia truc, bnh rng gi s v
qun tnh chuyn dng cua t
tai thoi dim chuyn s, dng
thoi tao nn phan luc doc truc
tai b mt cn gia bnh rng
v vnh rng trong cua ng
truot gi, khng cho php ng
truot gi dich chuyn tip.
Qu trnh truot xay ra cho dn khi tc d gia chng duoc san du bng nhau. Khi d,
luc doc truc ni trn giam nho dn (hnh 3-10 b), ng truot ngoi vn o trang thi bi dy tip
do tc dung cua luc p cn s tu tay nguoi li, lc ny cc tm truot p vng kha lai, ng
truot ngoi dich chuyn tip, gi ca hai vnh rng cua vng chn v cua bnh rng duoc gi
voi nhau, Qu trnh gi s hon thnh m diu (hnh 3-11).
B ha dng tc kiu bi hm
B ha dng tc kiu bi hm cung tuong tu nhu b ha dng tc kiu tm truot nhung
cu tao don gian hon (hnh 3-12).
45
Moayo 11 lp then hoa voi truc truyn luc 1. Ong truot ngoi duoc lp then hoa voi
moayo v duoc dinh vi bng l xo v bi hm 12. Cc l xo v bi hm duoc b tr huong tm
xung quanh moayo. Hoat dng cua b ha dng tc cung tuong tu nhu loai c tm truot.
Khi chuyn s nguoi li tc dng luc p ln cn gi s, qua co cu gi s, nia gi s
dy cn gat 4 v ng truot ngoi v pha bnh rng duoc gi (hnh 3-12 a). Mt nn ma st 3
cua moayo 11 tip xc voi voi mt nn ma st 9 cua bnh rng duoc gi, lm tng hoc giam
tc d cua bnh rng ny bng voi tc d cua b ha dng tc.
Do c su khc nhau v tc d gia hai mt tip xc nn hnh thnh phan luc doc truc,
khng cho ng truot ngoi di vo tip, luc cng cua l xo gi cho vin bi 12 nm o rnh gia
cua ng truot ngoi. Cng voi vic lm dng du tc d gia bnh rng v b ha dng tc,
phan luc doc truc giam dn, luc p tu tay nguoi li
thng qua co cu diu khin dy cho ng truot ngoi
dich chuyn tip sang tri, p cc vin bi v l xo
xung, dng thoi rng bn trong ng truot ngoi vo n
khop voi vnh rng cua bnh rng duoc gi, vic sang
s duoc hon thnh.
Hnh 3-12. B ha dng tc kiu bi hm: a) Dang chuyn s; b) Chuyn s xong;
1-Truc vo (chu ang); 2- Truc ra; 3- Cc mt nn ma st cua moayo bng ang; 5-Vi
tr mt nn aang tip xc; 6, 10- Ong truot ngoi; 7-Hai vnh rng cua bnh rng v
ng truot n khop voi nhau; 8-Bnh rng auoc gi; 9-Mt nn ma st cua bnh
rng; 11-Ong trong; 12-Bi ainh vi.
Trong qu trnh su dung t, khi vo s m
nguoi li tc dng vo tay gi s voi luc qu lon, c th
dn dn lm hu hong vng kha, chy hoc mn nhanh
mt nn ma st. Khi d su chuyn s se khng cn m
diu na.
Hnh 3-13. Quan h dng hc
gia hai cu chu dng
3.4. Hp phn phi cua t my ko (HPP)
3.4.1. ngha v cng dng cua hp phn phi
Hp phn phi duoc su dung trn cc xe nhiu cu chu dng. Cng dung cua n dng
d phn phi mmen t ang co an cc cau xe. Trong HPP cn c th b tr thm mt s s
truyn nhm lm tng luc chu dng cua cc bnh xe dng thoi lm tng thm s s truyn cua
46
hp s, nho t hop s trong hp s chnh v hp phn phi (truong hop ny coi nhu hp s
phu hay b phn bi s dt trong hp phn phi).
Khi my ko v t su dung tt ca cc cu l chu dng th ton b trong luong cua
my duoc su dung lm trong luong bm, nho d c th khai thc ht cng sut cua dng co,
tuy nhin khi su dung tt ca cc cu l chu dng, nu khng dam bao tnh tuong thch dng
hoc gia cc cu chu dng th se sinh ra hin tuong tuan hon cng suat (cng sut k sinh),
lm tng hao mn cc chi tit v giam hiu sut co hoc cua h thng truyn luc.
Tnh khng tuong thch dng hoc duoc dnh gi bng h s khng tuong thch ang
hoc k =v
t2
/v
t1
; Trong d v
t2
v v
t1
l vn tc l thuyt tuong ung cua truc bnh sau v truc
bnh truoc. Khi di chuyn trn duong do vn tc thuc t cua hai cu phai bng nhau do d
nu goi d truot tuong ung cua cu chu dng sau v truoc l
2
o v
1
o ta c:
v
t1
( 1-
1
o ) = v
t2
( 1-
2
o ) ; Tu d ta c:
1
o = 1-k( 1-
2
o ); ( 3-1)
Hnh 3- 14. Hp phn phi mt cp s truyn:
a) Dang mt cap c khop gi; b) Dang mt cap c vi sai bnh rng nn; c)
Dang mt cap c vi sai bnh rng tru.
Theo cng thuc ny ta c quan h dng hoc
gia hai cu nhu trn hnh 3-13. Tu hnh ve ta thy:
Nu k =1 th d truot cua hai cu lun lun bng
nhau, tnh cht ko bm cua hai cu duoc su dung tt
nht, tuy nhn diu ny rt kh thuc hin do nhiu
nguyn nhn, nhu cng ngh ch tao, diu kin su
dung...Khi tn tai su khng tuong thch dng hoc, gia
su trong truong hop ( k>1) th cht luong ko bm
cua my hai cu chi pht huy tc dung khi
2
o
>1-1/k,
khi d ca bnh truoc v bnh sau du truot quay,
nu
2
o
<1-1/k th lc ny cc bnh chu dng truoc bi
truot l (
1
o <0) v cu chu dng truoc bi cu chu
dng sau dy v pha truoc, trong h thng truyn luc
bt du pht sinh tun hon cng sut hay cn goi l
cng sut k sinh.
Hnh 3-15. Cc dng HPP hai
cp
D trnh hin tuong tun hon cng sut,
thuong nguoi ta dt hp vi sai gia hai cu chu dng
v goi l vi sai cu. trn mt s my ko hai cu
chu dng, d khng sinh ra cng sut k sinh, nguoi
ta dng khop ma st hay cn goi l khop 1 chiu,
khop mt chiu tu dng ni cu truoc khi d truot cua cc bnh chu dng sau dat toi mt gi
47
tri nht dinh, nho vy m khng cn dng vi sai cu. Hp phn phi thuong lp chung ngay
trong hp s chnh hoc lp trong mt thn ring, trong truong hop ny, ni tu truc thu cp
hp s dn hp phn phi thuong thuc hin nho truc cacdng nhm trnh anh huong cua sai
lch duong tm truc.
3.4.2. Phn loi HPP
HPP c th duoc phn loai theo cc du hiu sau:
+ Theo cp s truyn
+ HPP c mt cap s truyn (hnh 3-14);
+ HPP c hai cap s truyn (hnh 3-15), trong d thuong c mt cp s truyn voi ty
s truyn i 1 v mt cp s truyn . Khi cn tng luc ko ta su dung s truyn c ty s
truyn lon hay cn goi l s truyn thp.
~ 1 > i
+ Theo ty l phn chia mmen ra cc cu
- Ty l phn chia bng 1: Loai ny mmen truyn dn cc cu lun bng nhau, n
thuong su dung trn t con.
- Ty l phn chia khc 1: Loai ny thuong dng trn cc xe c tai trong phn b trn
cc cu khc nhau nhu my ko, t vn tai. Hp phn phi thuong su dung co cu hnh tinh
kiu bnh rng tru hoc bnh rng nn di xung hoc khng di xung.
+ Theo dng diu khin ni mt hay hai cu
- HPP c co cau aiu khin ni cc cau bng tay;
- HPP aiu khin bng ain t;
- HPP aiu khin tu ang.
Ngoi ra nguoi ta cn c th phn chia HPP theo cc du hiu khc na.
3.4.3. Hp phn phi dng khp mt chiu gi t dng trn t my ko
Trn mt s t my ko hai cu chu dng, d trnh hin tuong tun hon cng sut
khi xe my chuyn dng trn cc duong tt v du bm, hp phn phi o cc xe ny thuong su
dung loai khop ma st hay cn goi l khop mt chiu, tu dng ngt cu truoc ra khoi HTTL.
Cu tao cua HPP kiu ny don gian, lm vic tin cy v c kha nng tu dng diu khin.
Mt dang cu tao hp phn phi dng khop mt chiu gi cu truoc chu dng duoc su
dung trn my ko MTZ-52, MTZ-82 duoc trnh by trn hnh 3-16. Cu tao hp phn phi
dng khop mt chiu gm cc b phn chnh sau: Truc 10 v moayo 14 c then hoa voi nhau,
goi l phn bi dng. Phn chu dng gm vnh rng 7 lin kt voi bac B, hai b phn chu dng
v bi dng lin h voi nhau qua cc bi dua 6 nm trong cc hc c khe ho dang nm cua bac
B, cc bi dua ny duoi tc dung cua l xo 4 lun c xu huong bi dy ra vi tr rng trong khe
cua bac B. Vnh rng 7 nhn chuyn dng v mmen tu bnh rng trung gian 2, bnh rng
ny n khop voi bnh rng trn truc thu cp hp s. Khi xe chuyn dng o bt ky s truyn
no, vnh rng 7 v bac B lun quay dng tc voi truc thu cp hp s tuc l voi bnh chu
dng sau cua t my ko.
Lm vic cua hp phn phi nhu sau: Khi cc bnh chu dng pha sau khng bi truot,
hoc truot voi muc d nho, vn tc gc cua vnh rng 7 khi d duoc tnh ton nho hon vn
tc gc cua moayo 14 (
1 2
e e < ), ch rng truc 10 ni dn cc bnh chu dng truoc, lc ny
dang quay voi tc d truyn nguoc tu bnh chu dng truoc dn. Khi d cc vin bi dua 6 bi p
vo phn rnh rng trong bac B, cc l xo 4 bi nn lai, gia bac B v moayo khng lin kt
voi nhau, mmen khng duoc truyn dn cu truoc. My ko lm vic nhu my ko mt cu
sau chu dng.
48
Khi cc bnh chu dng sau bi truot vuot qu mt gioi han cho truoc (khoang 78 %),
khi d vn tc gc cua vnh rng 7 v bac B tro nn lon hon vn tc gc cua moayo 14
( )
1 2
e e > , cc bi dua 6 dn dn bi dy ra phn rnh hep cua bac duoi tc dung cua luc ma st
v l xo 4, lc ny hai phn chu dng v bi dng duoc lin kt cung voi nhau, mmen duoc
truyn tu truc thu cp hp s qua hp phn phi dn truc chu dng truoc, my ko lm vic
voi hai cu chu dng.
Nhu vy vic gi v ct cu truoc cua cc loai my ko ny duoc thuc hin tu dng
phu thuc vo muc d truot cua cc bnh chu dng pha sau. Ngoi ra trong hp phn phi
cn b tr mt co cu cung buc gi cu truoc khi cn thit. D gi cung buc cu truoc,
nguoi li chi cn dap vo bn dap diu khin 17, qua co cu diu khin, khi dy bnh rng 9
vo n khop voi vnh rng trong cua bac B, lc ny khop mt chiu bi kha cung, gia phn
chu dng v bi dng lin kt cung voi nhau, My ko lun lm vic voi hai cu chu dng.
Hnh 3-16. Hp phn phi cua my ko MTZ-52, MTZ-82:
1-Bnh rng trn truc thu cap hp s chnh; 2-Bnh rng trung gian; 3-Truc trung
gian; 4 -L xo; 5 -Cht ty; 6-Bi aa; 7-Bnh rng bi ang; 8-Thn khop mt chiu; 9-
Bnh rng kha cung buc khop mt chiu; 10-Truc hp phn phi; 11- Nia gi; 12-
Truc; 13,15, 17-Co cau aiu khin gi cung buc cau truoc; 14 Moayo; 16 -L xo.
3.4.4. Nguyn l kt cu mt s hp phn phi dng trn t my ko
+ HPP cua t Ural 375
Xe t Ural 375 l loai t vn tai nng voi so d bnh 6X6, hp phn phi l loai hai
s c vi sai bnh rng tru. Ty s truyn o s truyn I l i
1
=1,07 v o s truyn II l i
2
=2,13.
49
(hnh 3-17 a). Ty s mmen truyn dn cu truoc v tng mmen cu sau v cu gia duoc
tnh ton theo ty l trong luong phn b ln cu truoc v tng trong luong phn b ln cu sau
v cu gia. Ty s mmen ny duoc thuc hin nho ty s gia s rng cua bnh rng bn truc
cua truc 4 v vnh rng trn bnh rng hnh chu cua truc 3. Tu truc 3 mmen duoc truyn
dn hp phn phi thu hai, hp phn phi ny c nhim vu phn mmen cho cu gia v cu
sau. t Ural 375 ty s mmen gia cu gia v cu sau l bng 1, v vy hp phn phi thu
hai su dung vi sai bnh rng nn di xung (trn hnh ve khng gioi thiu HPP thu hai ny).
Hnh 3-17. So d dng hc v nguyn l cu to HPP hai s truyn c
vi sai gia cc cu: a) HPP xe UAZ 2121; b) HPP xe Ural 375;
1- Truc vo HPP; 2- Truc trung gian; 3- Truc dan ang cau sau; 4-Truc
dan ang cau truoc; 5- Kha vi sai gia cc cau.
Khi c su xut hin su truot gia cc cu, nguoi li c th cung buc kha vi sai cua
hp phn phi lai nho co cu kha co hoc, qua tay dn 5 ta dy khop rng cho vnh rng trn
thn b vi sai n khop voi bnh rng hnh tru trn truc 4, lc ny truc 4 duoc ni cung voi vo
vi sai, truc 3 v truc 4 quay cng mt tc d voi vo vi sai.
HPP cua xe UAZ 2121 l hp phn phi dng vi sai bnh rng nn (h. 3-17 b), mmen
truyn dn cu truoc v cu sau lun bng nhau. Co cu kha vi sai ging cua xe Ural 375.
B diu khin
trung tm
ECU 4WD
Dn bo kha
vi sai
Cng tc kha
vi sai HPP
Cam bin tc
d
Cng tc bo
4WD
Cng tc bo
Cng tc bo
B kha cu sau
B kha cu truc
Hnh 3-18. H thng truyn lc v so d h thng diu khin din tu HPP
cua cua xe TOYOTA LAND CRUISER 4WD
50
+ HPP cua xe t TOYOTA LAND CRUISER 4WD
Trn cc xe con th h nhng nm gn dy, do cng ngh din tu pht trin nhanh, cc
b phn v h thng cua xe d duoc ung dung diu khin din v din tu, v vy d nng cao
tnh nng k thut v su dung cua xe my. So d h thng truyn luc, hp phn phi voi diu
khin din tu cua xe duoc trnh by trn hnh 3-18. HPP lp sau hp s chnh, cu truoc v
cu sau duoc phn phi ty s mmen bng nhau, nho co cu vi sai cu kiu hnh tinh nn di
xung, Cc vi sai trong truyn luc chnh cua cc cu cung nhu trong hp phn phi duoc gim
st v diu khin nho cc cam bin v my tnh din tu.
Hp phn phi cua xe t du lich TOYOTA LAND CRUISER 4WD l loai c hai s
truyn, o s truyn cao H c ty
s truyn i=1; o s truyn thp
L c i=2,488. Cu tao cua hp
phn phi cua loai xe ny gioi
thiu trn hnh 3-19 cn so d
dng hoc duoc trnh by trn
hnh 3-20.
O hnh 3-20 ta thy,
truc chu dng 1 c b tr thm
mt bnh rng tru 3 d dn
dng cho truc thu cng sut,
khi trn xe c b tr toi ko.
Hnh 3-19. Cu to HPP xe TOYOTA CRUSER 4WD
Truc trung gian 5 lp
mt bnh rng lon 15 c dinh
voi truc v quay cng truc, cn
bnh rng nho 4 nm pha sau
dng d dn dng truc thu cp,
n duoc quay tron trn truc.
Bnh rng nho duoc lin kt voi truc nho khop gi rng 14. Khi khop gi nm o vi tr H, bnh
rng nho quay khng tai. Khi khop gi nm o vi tr L, bnh rng nho truyn tai dn bnh rng
6 cua hp vi sai. Khop gi duoc dn dng nho mt nia dang cng cua kp nhm thuc hin gi
dng thoi s truyn trn truc trung gian v truc thu cp (xem so d dng hoc hnh 3-20).
Hnh 3-20. So d dng hc
HPP xe t TOYOTA LAND
CRUSER 4W4:
1-Truc chu ang; 2-Bnh rng
chu ang; 3-Bnh rng truyn
ang cho toi; 4, 15-Bnh rng
trung gian nho v lon; 5-Truc
trung gian; 6-Bnh rng gi s
truyn nho i>1; 7, 12-Truc ra
cau sau, cau truoc ( thu cap);
8-Vo vi sai; 10-Khop gi ang
tc; 11-Khop rng kha vi sai;
13-Bnh rng gi s truc tip
i=1; 14-Khop gi v nia gi
ba vi tr H, N, L;
51
Trn truc thu cp 7 c b vi sai bnh rng nn di xung. Bnh rng nghing 6 cua thn
b vi sai dng d tao nn s truyn thp i
2
>1 cn bnh rng nho 13 d tao nn s truyn cao
i
1
=1. Gia hai bnh rng ny b tr mt khop gi dng tc 10, Khi diu khin bng tay khop
dng tc cung c ba vi tr: L, N (trung gian-Mo) v H. Khi diu khin bng din, khop dng
tc chi c hai vi tr (L v H bo qua vi tr trung gian N).
B vi sai gm hai bnh rng mt troi dng d truyn mmen dn hai cu xe (truc 7 v
12), hai bnh rng hnh tinh 9 quay trn mt truc hnh tinh. Thn hp vi sai 8 l gi d truc
hnh tinh, n duoc ghp bng bulng voi bnh rng lon. Thn hp vi sai duoc ni voi ng
lng ra ngoi c bnh rng v nho khop rng 11 d kha hp vi sai voi bnh rng lp trn truc
dn dng cu truoc 12. Khop gi dng tc 10 trn truc thu cp c ba vi tr H, N, L cho php
khi chuyn s H v L khng cn phai dung xe, do d loi dung duoc dng nng cua xe khi
chay sang doan duong xu.
vi tr L: Khop dng tc 10 lin kt voi bnh rng lon 6 cua thn hp vi sai, khop gi
14 gi bnh rng 4 lin kt voi truc trung gian, mmen tu truc 1 truyn qua rng 15 dn bnh
rng 4 v dn khop dng tc, thuc hin truyn mmen lon (tc d thp).
vi tr H: Khop dng tc lin kt thn hp vi sai voi bnh rng nho 13, thuc hin
truyn mmen nho (tc d cao), lc ny bnh rng 4 chay khng tai, mmen truyn tu truc so
cp dn bnh rng 15, qua bnh rng 13 lc ny duoc khop gi dng tc 10 ni voi vo vi sai.
Trn truc ra cu truoc c b tr mt khop gi rng, mt vnh rng ngoi ni lin trn
truc rng cua vo vi sai, mt vnh rng ngoi khc ni lin voi truc dn dng cu truoc. Khop
ngoi c vnh rng trong, thuong xuyn nm o vi tr khng kha hai vnh rng ngoi voi
nhau, cho php cc truc dn hai cu quay voi tc d khc nhau. Khi khop rng ny gi hai
vnh rng lai th hai truc ra cc cu se quay cng tc d voi thn hp vi sai, khi d dn trn
bang diu khin (CENTER DIFF. LOCK) se sng nho cam bin dng mach din.
Hnh 3-21. Co cu diu khin v dn ch thj kha vi sai trn xe TOYOTA LAND
CRUISER 4WD: a) Loai aiu khin bng tay; b) iu khin bng ain.
Trn loai xe ny c th b tr co cu diu khin kha vi sai bng tay, hay bng cng
tc din c hai vi tr: ON v OFF (hnh 3-21).
Dang diu khin bng tay dng mt cn diu khin o ba vi tr. Dang diu khin bng
din dng cng tc diu khin thng qua mt mach din lm quay dng co buoc, voi hai vi
tr lm vic H v L, bo qua vi tr N. Khi gi s thp qua co cu diu khin lin dng, khop
rng 11 cua co cu kha vi sai cung truot sang tri kha vi sai lai. Nho cu trc nhu vy m
lun thuc hin chuc nng gi s thp L gn lin voi kha vi sai, tng kha nng co dng cua
xe. phn thn sau cua HPP c bom du d bi tron cung buc v lm mt cho HPP. B
bnh rng vt truc vt o cui truc ra cu sau dng d dn dng cho dng h tc d xe.
52
+ V d hp s co hc hon thin trn my ko
Cc my ko nng nghip thuong trang bi hp s co hoc hoc thuy co c nhiu s
truyn, khi tng s truyn cua hp s se lm cho hp s cng knh, cu tao phuc tap, hin nay
d tng s truyn cho hp s, nguoi ta thuong su dung cc hp s phu, b phn phn bi s
vnho hp s phu hay b phn phn bi s gip cho kt cu hp s chnh don gian, gon nhe
hon song s s truyn vn nhiu d bao dam lua chon tc d cung nhu vng luc ko ti uu
cho my ko. Mt dang hp s co hoc din hnh voi co cu phn bi s (gi tng), hp s phu
dc lp v co cu giam hnh trnh kiu hnh tinh duoc ung dung trn cc my ko hiu MTZ
do Belaruce san xut, duoi dy chng ta tm hiu nguyn tc cu tao cua hp s loai ny.
My ko MTZ-80/82 l loai my ko van nng, hp s lp trn cc my ko ny duoc
thit k trn co so hp s my ko MTZ-50/52, Cu tao chung cua hp s gioi thiu trn hnh
3-22 cn so d dng hoc trnh by trn hnh 3-23.
53
Hp s my ko MTZ-80/82 gm cc phn chnh sau:
Hp s chnh II, lp trong mt thn ring (hnh 3-23), pha truoc hp s chnh lp
bng bulng voi thn hp s phu I, hai bn xuon cua thn hp s chnh c hai cua s, duoc
dy bng hai np bng gang dc, di voi cc my ko khi lm cc cng vic c nhu cu v tc
d thp, nguoi ta tho np 40 pha phai ra (xem hnh 3-22) v lp vo cua s cua thn hp s
chnh b giam hnh trnh III, cn o my ko hai cu chu dng MTZ 82, np pha tri duoc
tho ra v lp vo d b phn phi mmen quay cho cu truoc kiu khop mt chiu (xem b
phn phi dng khop ma st o muc 3.4.3)
Trong thn hp s chnh c truc so cp 5, truc thu cp 10, cc truc trung gian 28, 25 v
truc s li. Truc trung gian 28 l truc rng , lng trong truc ny c truc thu cng sut nhn
chuyn dng tu truc rng lng ngoi truc ly hop (xem phn truc thu cng sut o chuong 8).
Truc so cp c bnh rng c dinh 4 voi rng ngoi v mt vnh rng trong, mt cp bnh rng
6, 7 v mt bnh rng rng di, cc bnh rng ny c then hoa voi truc v truot trn cc truc
nho co cu gi s. Trn truc thu cp c hai bnh rng 9, 11 c dinh voi truc, bnh rng 9 c
rng ngoi v vnh rng trong. Trn truc trung gian 28 c cc bnh rng c dinh 15, 16, 17,
18, mt cp bnh rng quay tron 19 v mt cp bnh rng di dng 20, 21 c then voi truc. O
du cui truc 28 cn c mt bnh rng quay tron trn truc 22, bnh rng ny lun lun n
khop voi bnh rng 11 trn truc thu cp, du ngoi cua bnh rng c ch tao vnh rng dang
vu 38 d truyn dng cho truc thu cng sut o ch d dng b.
Hp s chnh l loai hp s c 4 s tin v mt s truyn thng, nho cp bnh rng di
dng 20 v 21 cua hp s phu (b phn bi s truyn), hp s ny cho ta 9 s tin v 2 s li.
Cc s trong hp s chnh duoc gi nhu sau: Nu qua tay gi s dy bnh rng 20 vo n
khop voi bnh rng 9 ta c tng I (tng chm), cn dy bnh rng 21 vo n khop voi vnh
rng trong cua bnh rng 22 ta c tng II (tng nhanh). Sau khi gi tng xong, nguoi li ko
tay gi s v vi tr trung gian v dy cc bnh rng gi s 6, 7, 8 v 26 vo cc vi tr tuong
ung ta c cc s truyn v duong truyn mmen nhu so d cho duoi dy:
S 1: 8:19- 19:23-26:17-20:9
S 2 : 8:19-19:23-26:17-21-22:11
S 3 : 8:18-20:9
Hnh 3-22. Cu to hp s MTZ-80/82:
a) Mt ct doc; b) Truc s truyn 1, 2 v s li; c) Co cau gi s; 1-Thn; 2, 4-Vnh rng
cua khi bnh rng trung gian hp s phu; 3-Cht; 5-Bac c kha; 6-Gi a; 7-Truc lng
bn trong cua truyn ang ac lap cho TCS; 8-Truc trung gian; 9-Truc gi hp s phu;
10-Khi bnh rng s 5, 8 v s li; 11-Truc so cap; 12-Bnh rng bi ang hp s phu;
13-Bnh rng truot cua s 4, 5, 7 v 8; 14, 37, 48 v 52- Cc nia gi s; 15-Cc truc
truot gi s; 16, 40- Np; 17-Thn co cau gi s; 18-Bnh rng truot s 3, 6 v 9; 19-
Cc tam kha; 20-Bnh rng bi ang cap mt cua b giam tc (gi tang); 21-Bi hm; 22-
Tam thp; 23-Tam gioi han hnh trnh tay gi s; 24-Nt; 25-Bao cao su; 26-Tay gi s;
27-Khop hnh cau cua tay gi; 28-Bac khop cau; 29-Bnh rng bi ang cap hai b gi
tang; 30-Cc am aiu chinh; 31-Cc; 32-ai c; 33-O ln cn; 34-Truc thu cap; 35-
Bnh rng cn; 36-Cnh vung dau; 38-Bac; 39-Bnh rng chu ang cap hai b gi tang;
41-Bnh rng truot b gi tang; 42-Vng am tua; 43-Khi bnh rng trung gian; 44-
Bnh rng s 3 v 6; 45-Bnh rng s 1, 2, 4 v 7; 46-Bnh rng trung gian s li; 47-
Truc; 49-Thanh ni; 50-L xo; 51-Tam a; 53-Vng l xo; 54-Bnh rng gi b giam
hnh trnh; 55-Bnh rng bi ang s 1, 2 v s li; 56-Bnh rng truot; 57-Truc s 1, 2
v s li.
54
S 4 : 7:17-20:9
S 5 : 6:15-20:9
S 6 : 8:18- 21-22:11
S 7 : 7:17- 21-22:11
S 8 : 6:15- 21-22:11
S 8: 8-9;
S li I: 8:19-19:23-26:27-27:16-20:9;
S li II: 8:19-19:23-26:27-27:16-21-22:11;
Hnh 3-23. So d dng
hc hp s my ko
MTZ-80/82:
I-Hp s phu; II-Hp s
chnh; III-B giam
hnh trnh; 1-Truc ly
hop; 5, 10-Truc so cap
v thu cap hp s; 25,
28-Truc s 1, 2 s li
v truc trung gian; 29,
37-Truc b giam hnh
trnh; 2, 4-Bnh rng
chu ang v bi ang
hp s phu; 3-Khop gi
hp s phu; 6, 7-Bnh
rng kp di ang; 8-
Bnh rng gi c rng
di; 9, 11-Bnh rng
trn truc thu cap; 12-
Bnh rng truyn luc
trung tm; 13, 14-
Bnh rng hp s phu;
15, 16, 17, 18-Bnh rng c ainh trn truc trung gian; 19-Bnh rng kp quay tron; 20, 21-
Bnh rng kp di ang cua b phan gi tang (hp s phu thu hai); 22-Bnh rng quay tron;
23-Bnh rng quay tron gi s 1, 2; 24-Khop gi s 1, 2, s li v gi b giam hnh trnh;
30, 31-Bnh rng b giam hnh trnh; 32-Bnh rng; 33- Bnh rng mt troi; 34-Bnh
rng hnh tinh; 35-Vnh rng trong; 36-Cht hm vnh rng trong; 37-Truc; 38-Vnh rng
truyn cho truc thu cng suat ang b; 39-Gi hnh tinh.
Cc s truyn di qua cp bnh rng 20: 9 thuc tng I (chm) cn cc s truyn di qua
cp bnh rng 21-22:11 thuc tng II (nhanh). Khi bnh rng di dng 26 gi vo voi bnh
rng 27 th truc trung gian quay chm v di chiu quay nn ta c cc s li.
Hp s chnh cua my ko MTZ-80/82 ging nhu cua my ko MTZ-50/52, chi c
khc l trn MTZ-50/52 khng c b giam hnh trnh, nn bnh rng 23 thuong lin kt c
dinh voi truc 25, khng cn khop gi 24 na.
Hp s phu I c hai s, khi dy khop gi 3 v pha phai cho n khop voi vnh rng cua
bnh rng 4 ta c ch d tc d nhanh (gi truc tip), cn nu dy khop gi ny vo n khop
55
voi vnh rng cua bnh rng chu dng 2 trn du cui truc ly hop 1 ta c ch d tc d chm,
trong truong hop ny truc so cp hp s se quay chm di 1,34 ln so voi gi truc tip. Nho t
hop 9 s truyn o hp s chnh voi hai s truyn trong hp s phu, my ko MTZ-80/82 c 18
s truyn tin v 4 s truyn li. Vic diu khin khop gi 3 nho mt tay diu khin ring dt
trong bung li.
Khi c nhu cu, nguoi tiu dng c th d nghi lp thm b giam hnh trnh III, b
giam hnh trnh duoc ch tao trong mt thn ring, c mt mt bch d lp vo suon bn tri
hp s chnh, khi d nguoi ta tho mt vng kha cua khop gi 24, dng thoi lng vo khop
24 mt nia dang cng cua, nia diu khin ny bt trn mt truc truot, truc ny ni voi cn diu
khin trn bung li. Nhu vy khop gi 24 c th dich chuyn duoc o hai vi tr nho tay diu
khin, khi gi b giam hnh trnh, khop gi ny duoc dy vo n khop voi bnh rng 30 cua
b giam hnh trnh, dng thoi ly khai bnh rng 23 d bnh rng ny quay tron trn truc. Khi
khng gii b giam hnh trnh, khop 24 duoc dy vo n khop voi vnh rng trong cua bnh
rng 23, lm bnh rng ny c dinh voi truc nho then hoa cua khop v then hoa cua truc 25.
Cung tai cua s ny c th lp buly dn dng thay cho b giam hnh trnh khi mong mun.
B giam hnh trnh l mt co cu hnh tinh Wilson ac lap gm bnh rng mt troi 33
ch tao lin khi voi bnh rng 32. Trong co cu hnh tinh c ba bnh rng hnh tinh 34 quay
trn truc cua gi hnh tinh 39, Cc bnh rng hnh tinh vua quay trn truc cua mnh vua ln
trn lung bnh rng mt troi v n khop voi vnh rng trong 35, vnh rng ny duoc c dinh
voi thn b giam hnh trnh nho ba cht hm 36, nhu vy bnh rng MT l phn tu chu dng,
gi hnh tinh l phn tu ra cn vnh rng trong l phn tu c dinh, ty s truyn trong truong
hop ny c th ch tao thay di tu 2,55, dy l mt b giam tc (xem muc 3.6.3.2 v co cu
hnh tinh).
Gi hnh tinh duoc lin kt voi truc ra 37, du bn ngoi cua truc ny ni voi bnh
rng c dinh 31, bnh rng ny truyn cho bnh rng 30 v cui cng cho khop gi 24 lm
truc 25 quay, song trong truong hop ny truc 25 quay chm hon nhiu so voi truong hop
khng gi b giam hnh trnh. Nu ta dng bnh rng gi s 26 dy n vo n khop voi 17 ta
c hai s tin 1 v 2 giam hnh trnh cn nu ta dy khop gi 26 vo n khop voi bnh rng
s li 27 ta c hai s li giam hnh trnh. Trn my ko MTZ-80/82 khi gi b giam hnh
trnh tc d tin cua my ko o s truyn 1 v 2 giam tu 1,26 km/h xung cn 0,56 km/h cn
o s li 1 v 2 giam tu 0,6 xung cn 0,26 km/h. Khi gi b giam hnh trnh cc s truyn
khc trong hp s khng thay di.
Trn mt cua s o pha bn phai hp s chnh dng trn my ko hai cu chu dng
MTZ-82, nguoi ta lp hp phn phi kiu khop mt chiu d truyn dng cho cu truoc chu
dng, cu tao v lm vic cua hp phn phi ny xem trong muc 3.4.3
3.5. Hp s dng hai mch cng sut cho cc bnh chu dng
3.5.1. nghia v cng dng cua truyn lc hai dng cng sut
Trong mt s my ko v xe chuyn dung (thuong trn cc my xch), h thng truyn
luc cua n gm hai mach truyn cng sut song song tu dng co dn bnh chu dng hay bnh
sao chu dng cua my ko.
H thng truyn luc nhu vy cho php cc chi tit cua hp s, cua truyn luc chnh
nho gon hon song vn dam bao bn, ngoi ra my ko c th quay vng theo nhiu phuong n
khc nhau: Quay vng voi bn knh lua chon khng di v quay vng voi bn knh quay vng
bin di.
Sau dy chng ta tm hiu nguyn tc cu tao v lm vic cua h thng truyn luc khi
dng hai dng cng sut truyn dn bnh sao chu dng din hnh.
56
3.5.2. So d dng hc h thng truyn lc vi hai dng cng sut
Trn hnh 3-24
ta thy, tu ly hop chnh
1, cng sut cua dng
co duoc truyn dn truc
so cp hp s 2. Trong
hp s c mt truc trung
gian 4 trn d lp bn
bnh rng c dinh lun
n khop voi bn bnh
rng trn truc thu cp 3,
tu truc thu cp mmen
duoc truyn bng
truyn luc cacdng 5
dn truyn luc chnh
cua mi bn bnh sao
chu dng ring cua
mnh (nhnh truc thu
cp bn phai khng th
hin trn hnh ve).
Hnh 3-24. So d hp s my ko T-150K: 1-Ly hop; 2- Truc
so cap; 3-Truc thu cap v cc ly hop kha s; 4-Truc trung
gian; 5-Truyn luc cacang; 6-Cau sau; 7-Bnh sao chu ang
voi truyn luc cui cng; 8-Hp s hai dng cng suat.
D bao dam cho
my ko voi truyn luc hai dng cng sut c nhiu s truyn, ging nhu hp s co hoc d
tm hiu o trn dy, o hp s c hai dng cng sut thuong b tr hai nhm s truyn, goi l
nhm chnh v nhm phu (hay hp s chnh v hp s phu). Nhm chnh l nhm m khi su
dung nguoi li thuong thay di s truyn phu thuc vo diu kin lm vic, nn cn goi l
phn gi s. Nhm phu l nhm dng d thay di min tc d v khi t hop voi nhm chnh
tao ra nhiu s truyn trong hp s nn nguoi ta thuong goi n l phn gi min tc d (hay
cn goi l gi tng -tng nhanh v tng chm). Phn gi tng thuong b tr hai s ung voi
chiu tin cua my ko v co cu gi s li. Trn my ko T-150 nguoi ta cung b tr thm b
giam hnh trnh, vic gi b giam hnh trnh cung duoc thuc hin o nhm phu nho mt tay
gi ring.
D hon thnh mt s cng vic dc bit nhu cai tao dt, san mt bng, bc d, tung
phn, gieo ma, tuoi phun v.vkhi m cng vic di hoi my ko phai c tc d rt thp, khi
d nguoi li se gi b giam hnh trnh. B giam hnh trnh thuong su dung l b giam tc
hnh tinh (nhu trn MTZ-80) hoc bnh rng tru (nhu trn T-150). Ngoi ra nguoi ta gi b
giam hnh trnh khi su dung my ko voi my gt dp lin hop m trn my gt dp khng c
dng co hoc khi my ko thuc hin cc cng vic nng nhoc nhu san ui, nh r cy, cy
ngm v. v...khi luc can ko cua my ko c tri s lon.
+ Cau tao hp s c so a truyn ang hai dng cng suat trn my ko T-150
Hp s my ko T-150 l loai hp s co hoc truyn hai dng cng sut dn hai bnh
sao chu dng ring, hp s c co cu gi s kiu ly hop kha s p bng thuy luc. Hp s
gm hai phn: Phn hp s chnh v phn hp s phu. Phn chnh l phn gi s duoc thuc
hin nho hai tay gi s cho mi mt nhnh truyn luc, dt trn vnh li. Phn phu l phn gm
mt cn diu khin ring d gi tng, gi s li v gi b giam hnh trnh.
So d h thng truyn luc cua my ko duoc trnh by trn hnh 3-24, tu dng co c
hai dng cng sut truyn dn hai bnh chu dng. Phn chnh v phn phu cua hp s du
duoc lp trong mt thn chung. Phn chnh gm 4 s truyn v duoc gi nho cc ly hop kha
57
s p bng thuy luc (cn goi l ly hop kha s). Phn phu (phn gi tng) c hai s duoc gi
kiu co hoc bng cch dich chuyn khop rng o hai vi tr -ung voi tng vn tc lm vic chnh
v ung voi tng vn tc vn chuyn trn duong tt. Khi gi b giam hnh trnh, truc trung
gian se c ba ch d tc d. T hop hai phn cho ta hp s c 12 s truyn tin.
Dim dc bit l hp s c hai truc thu cp 15
(hnh 3-25). Mi truc thu cp truyn chuyn dng
quay chi cho mt bnh sao chu dng o mt bn dai
xch. Nho d hp s cho php my ko thuc hin
quay vng ca truong hop khng cn ngt dng cng
sut dn cc bnh sao chu dng.
Cc b phn chnh cua hp s gm truc so cp
20 truc s li 1 v truc trung gian 18. Tt ca cc truc
du quay trn cc gi d bi, dt trong cc vch v
thn hp s. Trn phn then hoa cua truc thu cp c
lp mt bnh rng c dinh 6 d truyn dng cho s li
v b giam hnh trnh (hnh 3-26), cung trn truc ny
cn c bac rng 23, bn ngoi bac rng lp mt khop
rng 3 duoc diu khin bng nia gi, dng d gi tng
nhanh v tng lm vic chnh cua dy s tin. Cung
trn truc ny cn lp bnh rng chu dng 4, truyn
dng cho tng nhanh v b giam hnh trnh, khi khop
gi 3 o vi tr trung gian, bnh rng kp 4 quay tron
trn ng bac trn hai bi.
Hnh 3-25. So d cc trc trong
hp s my ko T-150:
1-Truc s li v giam hnh trnh;
20-Truc so cap; 18-Truc trung
gian; 15-Truc thu cap hp s.
Trn phn then hoa cua truc s li 1 (cung l truc b phn giam hnh trnh) lp c dinh
bnh rng dn dng cho truc 1, bnh rng ny nhn truyn dng tu bnh rng chu dng 6, v
mt khi bnh rng di dng 2 d gi s li v gi b phn giam hnh trnh. Trong truong hop
c nhu cu, nguoi ta cn lp thm mt bnh rng 5 d gi b phn giam hnh trnh thm mt
cp na.
Trn phn then hoa cua truc trung gian c lp bnh rng c dinh 17 cua cc s truyn 1
v 5, bnh rng 16 cua s truyn 2 v 6, bnh rng 12 cua s truyn 3 v 7 v bnh rng 19
cua s truyn 4 v 8. Gia hai cp bnh rng kp ny c lp mt bac ngn cch v duoc p
cht o hai du bng bulng.
Truc trung gian 18 bnh thuong c ba ch d tc d tin v mt ch d tc d li. Cc
ch d tc d tin l: Khi khop rng 3 dy v pha truoc cho bnh rng 22 l chu dng ta c
ch d tc d lm vic chnh, khi dy khop rng 3 v pha sau cho bnh rng 4 l chu dng, ta
c ch d tc d nhanh (tc d vn chuyn), cn mt ch d na l khi bnh rng 2 dy v n
khop voi bnh rng 4 ta c ch d giam hnh trnh (khi d khop 3 o vi tr trung gian).
Ch d tc d li nhn duoc khi dich chuyn khi bnh rng 2 v pha truoc, lc ny
bnh rng lon cua bnh rng kp 2 n khop truc tip voi hai bnh rng 19 trn truc trung gian,
chiu quay trn truc trung gian bi di chiu, nho t hop voi bn ly hop kha s ta c bn s
li.
O ch d giam hnh trnh, theo yu cu cua nguoi su dung, khi d trong hp s duoc
lp thm bnh rng 5, bng cch dich chuyn bnh rng ny v pha truoc, dn n khop voi
bnh rng kp 4. Lc ny tc d quay truc thu cp duoc giam tip, v ty s truyn trong h
thng duoc nhn thm voi ty s truyn cua cp bnh rng 5 v 4, do d tc d quay cua truc
trung gian 18 duoc giam tip thm mt cp na. Tm lai, trn hp s my ko T-150, nu khi
58
c trang bi thm mt cp giam hnh trnh nho lp thm mt bnh rng di dng 5 trn truc
giam hnh trnh, truc trung gian c th nhn duoc 4 ch d tc d tin v nhu vy my ko c
th c 16 s truyn tin v 4 s truyn li.
Hnh 3-26. Cu to hp s my ko T-150:
1, 20, 18 ,15- Truc (xem hnh 3-23); 5-Bnh rng b giam hnh trnh; 6-Bnh rng s
li; 7-Bom dau h thng nng ha thuy luc; 8-Co cau ngt TCS ac lap; 9-Truc trung
gian cua TCS; 10-Phanh Truc thu cap; 11-Bom dau cua hp s; 12-Bnh rng s 3
v 7; 13-Ly hop kha s; 14-Cc bnh rng trn truc thu cap; 16-Bnh rng s 2 v
6; 17-Bnh rng s 1 v 5; 19-Bnh rng s 4 v 8; 21-Truc ly hop chnh; 22-Bnh
rng chu ang gi tang.
Tt ca cc bnh rng trn truc trung gian du thuong xuyn n khop voi cc bnh rng
trn truc thu cp. Mi truc thu cp duoc quay trn hai bi cu. Bn trong truc thu cp c
khoan nm l khoan doc. Theo 4 l khoan ny du tu mach du chnh qua b phn phn phi
c th di dn p cc ly hop kha s 13, cn theo l khoan thu nm o tm truc du tu cc ly
hop kha s 13 khi ly khai duoc tro lai rnh thot. Cu tao cua hai cum truc thu cp ging
nhau hon ton. Trn mi truc c 4 bnh rng, cc bnh rng ny quay tron trn cc bi v
chng chi truyn mmen quay cho truc thu cp khi cc ly hop kha s duoc gi (du thuy luc
duoc truyn dn p cc dia ma st voi nhau, xem phn ly hop kha s o muc 3.6.4).
Trong mt thn ring bt cht vo thnh sau cua hp s, nguoi ta lp cc b phn nhu
co cu dn dng cho bom du 11, bom du 7 cua h thng nng ha thuy luc v co cu 8 d
ni v ngt truyn dng dc lp cho truc thu cng sut.
3.6. Truyn dng thuy lc v hp s thuy co
3.6.1. Khi nim chung v truyn dng thuy lc v truyn dng thuy co
Trong chuong 2 v o phn du cua chuong ny chng ta d tm hiu v nguyn l cu
tao v lm vic cua ly hop v hp s co hoc trong HTTL cua t my ko v xe chuyn dung.
59
Di voi HTTL co kh trn t my ko, cc b phn ny thuong duoc b tr tch bit nhau,
chng dc trung nhu mt phn tu dc lp v thuc hin cc chuc nng v nhim vu ring.
Trong truyn dng thuy luc hay truyn luc tu dng cua t my ko, di khi cc phn
tu lm nhim vu cua hp s, ly hop duoc lp trong mt thn chung hoc lin h voi nhau
thnh mt h thng truyn luc chung nhu trong cc b truyn thuy tinh. Cc ly hop gi s
trong cc hp s co hoc c lc chng dng vai tr nhu b phn gi s, c lc chng dng vai
tr nhu mt ly hop phu trong HTTL. Cng voi su pht trin v hon thin cua dng co dt
trong v nhng tin b vuot bc cua ngnh tin hoc, HTTL d c nhng thay di dng k, ca
v nguyn l lm vic v su da dang v mt kt cu.
Tu nhng l do chnh trn dy, truyn dng thuy luc ni chung v truyn dng thuy co
n ring trn t, my ko c nhng dc th ring khc voi HTTL co hoc truyn thng, v vy
trong muc ny se d cp dn mt s b truyn din hnh, mang tnh nguyn l lm vic v kt
cu chung cua cc b truyn thuy luc, thuy co dang duoc su dung ph bin hin nay trn t
my ko.
3.6.1.1. Truyn dng thuy lc (TDTL)
Truyn dng thuy luc trong HTTL cua
t my ko l t hop cua cc b phn, trong
d su dung nng luong cua dng cht long do
bom tao nn d lm quay truc bnh cng tc,
sau d qua b truyn trung gian khc hoc truc
tip lm quay bnh chu dng cua t my ko.
Truyn dng thuy luc c hai dang co
ban l truyn dng thuy dng v truyn dng
thuy tinh. Truyn dng thuy dng (H. 3-27 a)
cht long do bom thuy dng (B) tao nn c tc
d lon nhung voi p sut thp, cht long khi ra
khoi bnh B dp vo cnh cua tuabin (T) lm
cho truc tuabin v bnh xe quay.
Dua trn nguyn l ny nguoi ta d ch
tao ra ly hop thuy luc (xem o chuong 2). Tuy
nhin cc b ly hop thuy luc chi c tc dung
truyn v ngt mmen quay chu khng c tc
dung bin di mmen quay duoc truyn tu B
sang T.
Hnh 3-27. Hai dng truyn lc co ban
cua TDTL: a) Thuy ang; b) Thuy tinh.
D bin di mmen tu B sang T hoc nguoc lai, trong truyn luc thuy dng nguoi ta
su dung b bin di mmen quay (BMM). V co ban BMM cung tuong tu ly hop thuy luc m
ta d xem o chuong 2, dim khc bit co ban cua BMM l ngoi B v T n cn thm mt
bnh phan ung goi l bnh dn huong D. Bnh D khi lm vic o ch d bin m n dung yn,
dng du tun hon qua B, T dp vo D lm di huong chuyn dng, mmen nhn duoc trn
truc T se bng tng mmen cua bom v mmen phan luc trn truc bnh D. Phu thuc vo loai
BMM v ch d lm vic cua xe my m ty s bin m (hay ty s truyn luc) k=M
T
/M
B
thay
di trong pham vi tu 1 6. Di voi BMM mt cp (mt bnh tuc bin) hin nay dang su dung
ph bin trn t my ko, o ch d khoi hnh ty s bin mmen cuc dai k
max
=2,52,7.
Truyn dng thuy tinh (hnh 3-27 b) lai su dung cht long c p luc cao nhung tc d
tuong di thp. V ban cht, p nng do bom tao nn duoc truyn dng trong mt mach kn
gia bom thuy tinh v mto thuy luc lm quay truc mto. Truc mto c th ni truc tip dn
60
bnh chu dng cua t my ko hay dn truyn luc chnh. Truyn luc thuy tinh hin nay duoc
p dung kh ph bin trn my ko v xe chuyn dung, o cc b truyn ny, mmen truyn
dng lon nhung tc d chuyn dng cua xe thuong khng cao.
3.6.1.2. Truyn dng thuy co
Trong HTTL cua t my ko, khi su dung ly hop thuy luc hoc BMM, nhu ta d bit
ty s truyn luc bng 1 (o ly hop thuy luc) hoc cuc dai bng 2,8 (o BMM mt cp), voi ty s
truyn ny vic khoi hnh cua t my ko l rt kh khn hoc khng th thuc hin duoc,
dc bit voi my ko v xe chuyn dung, luc chu dng cua chng cn phai dng d khc phuc
cc luc can cua my cng tc. V vy cc b truyn thuy dng hin nay dng trn t my ko
thuong phai kt hop voi cc b truyn co hoc nhm tng ty s truyn chung cua h thng
truyn luc, gip cho t, my
ko v xe chuyn dung nng
cao tnh nng dng luc v tnh
nng kinh t k thut cua
chng.
H thng truyn luc
trn t my ko v xe chuyn
dung c s kt hp gia b
truyn thuy dng vi cc b
truyn co hc duc gi chung
l b truyn thuy co.
Trn hnh 3-28 trnh
by mt h thng truyn luc
thuy co hon chinh trn xe t.
Trong phn thuy luc thuong
duoc trang bi b bin mmen
quay BMM mt hoc nhiu
cp. Truc ra cua BMM ni vo
truc so cp cua phn hp s co
hoc v hp phn phi.
Hnh 3-28. Truyn lc thuy- co trn t:
a) B BMM hoc ly hop thuy luc; b) Hp s co hoc;
c) Hp phn phi v truyn luc cui cng
Phn hp s co hoc
trong truyn luc thuy co hin
nay rt da dang v kt cu cung nhu v h thng diu khin vic sang s cua chng. Trn my
ko v xe chuyn dung, thng thuong do luc quay truyn lon, trong hp s co hoc thuong su
dung cc cp bnh rng tru rng nghing thuong xuyn n khop voi nhau voi co cu sang s
nho cc ly hop kha s hay cn goi l co cau sang s duoi tai. Trn t con hoc xe du lich,
phn hp s co hoc thuong su dung hp s hnh tinh, vic chuyn s cung thuc hin nho cc
ly hop kha s.
D c th giam bot s cp bnh rng n khop trong hp s chnh, lm giam kch thuoc
b truyn nhung vn bao dam s s truyn cn thit, thng thuong trn my ko, v mt s
t phn hp s co hoc duoc phn thnh hai phn goi l hp s chnh v hp s phu, trong d
o hp s phu thuong b tr b truyn hai cp (hnh 3-28 c) cn trong hp s chnh c tu 34
s truyn, trong qu trnh lm vic nho h thng diu khin tao nn t hop cua hai hp s ny
cng voi su bin di v cp cua BMM tao cho xe my nhng min thay di v cp cua ty s
truyn, gip cho my ko v t nng cao tnh nng dng luc, hon thnh cng vic voi hiu
sut cao.
61
Vic lua chon s truyn trong phn hp s co hoc, c th thuc hin bng tay (MT)
thng qua vic dy cc bnh rng di dng vo n khop voi nhau hay dng b ha dng tc
(xem muc 3.4), vic lua chon s truyn o phn ny cung c th thng qua vic dng mo bng
tay h thng van phn phi du dn cc ly hop kha s (nhu trn my ko T-150) hay tu dng
(AT) gi s nho h thng van din tu v my tnh diu khin hp s nhu trn mt s xe doi
moi hin nay. Nhu vay phu thuc vo muc a tu ang ha vic chuyn s trong phan hp s
co hoc chng ta c h thng truyn luc thuy co aiu khin bng tay (MT) hay h thng truyn
luc tu ang (AT).
3.6.2. Nguyn l cu to v dung dc tnh cua truyn dng thuy dng
3.6.2.1. Nguyn l cu to
Cc b truyn thuy dng duoc ung dung trong HTTL cua t my ko hin nay
thuong c hai dang l ly hop thuy luc v b bin di mmen quay. Trong muc ny chng ta
tm hiu dai cuong v nguyn l cu tao v duong dc tnh cua cc b truyn thuy dng, tu d
hiu r pham vi ung dung cua tung loai trong HTTL cua t my ko.
B truyn thuy dng don gian nht (hnh 3-29 a) gm hai bnh cng tc - bnh bom v
bnh tuabin, b truyn nhu vy duoc goi l khop thuy luc hay ly hop thuy luc. Tri s mmen
chu dng M
1
duoc truyn bng bom 1 v mmen bi dng M
2
tip nhn duoc o bnh tuabin 2
lun lun bng nhau M
1
= M
2
.
Hnh 3-29. Nguyn l kt cu cc b truyn dng thuy dng:
a) Ly hop thuy luc aon gian; b) Ly hop thuy luc c vch ngn; c) Ly hop thuy
luc c bung thot; d) B bin m mt cap c tuc bin huong tm; e) B bin
m mt cap c tuc bin doc truc; f) B bin m c tuc bin ly tm; g) B truyn
thuy ang phi hop c mt bnh phan luc; h) B truyn thuy ang phi hop voi
hai bnh phan luc; i) B bin m hai cap; k) B bin m ba cap.
1- Bnh bom; 2- Bnh tuc bin; 3- Bnh phan luc; 4- Co cau vch ngn;
5- Bung thot; 6- Khop mt chiu.
D cai thin tnh cht truyn dng cua b truyn thuy dng, trn cc t my ko
nguoi ta thuong p dung cc ly hop thuy luc c so d phuc tap hon. Ph bin nht l ly hop
62
thuy luc c vch ngn (hnh 3-29 b) v ly hop c bung thot (hnh 3-29 c). Cc ly hop c
vch ngn v c bung thot han ch duoc vic tng h s mmen khi tai trong ngoi tng ln,
nho d gip cho ly hop lm vic thun loi voi dng co cua cc thit bi tu hnh.
Cc b truyn thuy dng phuc tap nht l cc b truyn c ba bnh cng tc (hnh 3-29
d, e, f): Bom 1, tuabin 2 v bnh phan luc 3. B truyn nhu vy c kha nng bin di mmen
truyn qua n nho bnh phan luc tip nhn phan luc M
3
. O cc b truyn ny, mmen quay
trn truc tuabin bng tng mmen cua bom v mmen trn truc bnh phan luc:
M
2
=M
1
M
3
; (3.2)
B bin m trong d chi c mt tuabin duoc goi l b bin m mt cap. Phu thuc vo
tnh cht cua tai trong ngoi v tri s bin di mmen khi hiu sut cua b truyn dat cuc dai,
nguoi ta p dung cc loai tuabin khc nhau: Tuabin huong tm, tuabin doc truc v tuabin ly
tm. O loai tuabin huong tm, dng cht long chay tu vng bin huong vo tm quay, chiu
cua dng cht long duoc chi bng chiu cua mui tn nhu trn hnh ve. Bnh tuabin trong
truong hop ny duoc lp di din voi bnh bom. Bnh tuabin doc truc (hnh 3-29 e) duoc lp
o vng ngoi bin trong mt phng lm vic, nhu vy cht long chay qua n c huong song
song voi truc quay cua tuabin v bom. Bnh tuabin ly tm (hnh 3-29 f) duoc phn b pha
trn bnh bom v dng cht long chay qua n cung ging nhu trong bnh bom c chiu tu
tm huong ra vng ngoai bin. Khi thay di loai bnh tuabin th vi tr lp bnh phan luc cung
cn phai thay di.
Trong truong hop khi thay di loai bnh tuabin nhung khng nhn duoc tnh cht cn
thit cua b bin m, nguoi ta se dng b bin m hai cap (hnh 3-29 i) voi hai bnh tuabin,
gia chng c lp mt bnh phan luc, hoc ba cap (hnh 3-29 k) voi ba bnh tuabin v hai
bnh phan luc.
Trong cc b bin m hai cp hay ba cp, cc bnh tuabin c th duoc lm o dang
huong tm hay ly tm. O cc b bin m, trong d dng nng cua dng cht long duoc su
dung phi hop gia 2 dng: Doc truc v huong tm duoc goi l bin m tuabin kp.
3.6.2.2. Dc tnh cua truyn dng thuy dng
Tnh cht cua b truyn thuy dng duoc xc dinh boi cc duong dc tnh. R rng b
truyn thuy dng l b truyn tu dng v v cp. D dnh gi su lm vic cua b truyn ngoi
hiu sut cn xc dinh duong dc tnh biu din mi quan h gia su thay di tai trong duoc
truyn v ch d lm vic. Duong dc tnh ny duoc goi l auong ac tnh tai trong ngoi hay
auong ac tnh bin ai dung nng.
c tnh hiu suat v ac tnh tai trong ngoi l hai dc tnh cho ta khi nim r rng
v tnh cht cua mt b ly hop thuy luc.
D xc dinh tnh cht cua b bin m cn su dung ca duong dc tnh bin di mmen,
d l duong dc tnh biu din su thay di h s bin di mmen phu thuc ch d lm vic.
Cc duong dc tnh nhu vy duoc goi l cc duong dc tnh khng thu nguyn c dang nhu
trnh by trn hnh 3-30. Trong d biu din mi quan h gia cc thng s ring cua b
truyn thuy dng voi ty s truyn dng i, l ty s gia s vng quay cua truc bi dng n
2
v
truc chu dng n
1
.
1
2
n
n
i = . (3.3)
Duong dc tnh khng thu nguyn c nghia quan trong trong su dung t my ko
nhu khao st tnh nng ko bm cua my ko hay duong dc tnh dng luc hoc cua t.
63
D xc dinh ch d lm vic cua ly hop thuy luc, nguoi ta p dung ca thng s d
truot ring S, dc trung cho s vng quay cua truc bi dng tnh bng phn trm so voi truc
chu dng. D truot S c th duoc tnh bng mt trong cc cng thuc sau:
% 100
1
2 1
n
n n
S

= ;
% 100 ). 1 ( i S = . (3.4)
Thng s co ban cua dc tnh tai trong l h s mmen , c thu nguyn l
Ph
2
/m.vng
2
, v duoc tnh tuong tu nhu trong thuy dng luc hoc:
=
2
1
5
1
n D
M
, (3.5)
Trong d: D l duong knh lm vic (tch cuc), l duong knh duoc din dy bng cht
long trong khoang lm vic cua b truyn thuy luc, m;
- khi luong ring cua cht long lm vic, kG/m
3
.
Tnh cht cua b bin m duoc dc trung boi h s bin di mmen quay K ( cn goi
l ty s truyn luc). R rng rng ty s truyn dng i v ty s truyn luc K l hai khi nim
khc nhau. Dy l mt dim khc bit gia truyn dng thuy luc v truyn dng co kh.
K =
1
2
M
M
, (3.6)
O dy: M
1
v M
2
l mmen cua truc chu dng v truc bi dng.
Hiu sut cua b truyn q l mt thng s ring, n duoc xc dinh bng cng thuc
sau:
1 1
2 2
1
2
n M
n M
N
N
= = q , (3.7)
Trong d : N
1
l cng sut truyn dn truc chu dng cua b truyn thuy dng.
N
2
- cng sut truyn dn truc bi dng cua b truyn thuy dng.
H s bin m cua b truyn thuy dng o ch d lm vic bt ky c th duoc tnh theo
cng thuc sau:
i
K
q
= , (3.8)
Trn hnh 3-30 a trnh by dc tnh cua ly hop thuy luc don gian. O dy h s mmen
tng ln khi giam ty s truyn dng i (hay tng d truot S). Khi ty s truyn dng i tng gn
bng 1, h s mmen giam dt ngt v khi i=1, h s mmen bng 0. Hiu sut cua ly hop
thuy luc tng tuyn tnh voi ty s truyn dng i. Ly hop thuy luc khng bin di duoc mmen
truyn qua n v tt nhin h s bin m cua ly hop thuy luc bng 1, khi d theo cng thuc
3.7 ta c:
q = i
Quan h ny cua duong dc tnh cho ta co so d khng dinh rng mt mt thuy luc
trong cc b truyn thuy luc l do truot. Mt mt trong truyn luc thuy luc cng lon khi d
truot cng cao. Trong thuc t mmen trn truc bi dng cua ly hop thuy luc lun lun nho hon
64
mmen trn truc chu dng. Diu d duoc giai thch do c su thay di dng chay v su giam
dt ngt hiu sut cua ly hop khi ty s truyn dng gn bng 1, khi d mt mt mmen duoc
quy uoc bng voi mmen truyn qua ly hop v hiu sut cua n bng khng.
Hnh 3-30. Cc dung dc tnh khng th nguyn cua truyn dng thuy dng:
a) Ly hop thuy luc aon gian; b) Ly hop thuy luc c vch ngn;
c) Ly hop thuy luc c bung thot; d) B bin m;
i- Ty s truyn ang; S - truot cua truc bi ang; - H s mmen trn truc chu
ang; q - Hiu suat cua b truyn; K- H s bin m;
max
q - Hiu suat cuc aai; K
0
-H
s bin m o ch a khoi hnh;
M
- H s mmen ung voi ch a h s bin m bng 1;
*
- s mmen ung voi ch a lm vic c hiu suat cuc aai;
C
- H s mmen ung
voi aim lm vic trng hop voi cng suat danh nghia cua ang co;
H
max 0
, - H s
mmen ung voi ch a khoi hnh v h s mmen cuc aai.
Thng thuong o cc ly hop thuy dng, hiu sut thuong dat gi tri cuc dai tuong ung
voi ty s truyn dng i = 0,97. Gi tri h s mmen o ch d lm vic ny goi l h s mmen
danh nghia v duoc k hiu bng h s mmen c chi s c (
c
). Ty s gia h s mmen cuc
dai
max
v h s mmen danh nghia
c
ung voi i = 0,97 c anh huong rt lon dn su lm vic
cua ly hop thuy dng khi lm vic voi dng co t, my ko. Ty s ny duoc goi l h s tng
mmen t :
c
t
max
= (3.9)
D xc dinh su thay di dc tnh tai trong ngoi cua ly hop thuy luc, nguoi ta su dung
chi s v d cung cua dc tnh tai trong ngoi, duoc xc dinh bng h s thay di ty l cua h
s mmen voi ty s truyn dng i khi lm vic o ch d d cho. Tuy nhin d cung cua dc
tnh tai trong ngoi khng th hin r quan h gia h s mmen
max
v
c
cua dc tnh tai
trong.
Gi tri cua h s tng mmen cua ly hop thuy luc c th dat toi gi tri bng 9 hoc lon
hon phu thuc vo kch thuoc cua b truyn. Trong h thng truyn luc cua t my ko, ly
hop thuy luc voi h s tng mmen nhu vy khng duoc su dung v khi tng luc ko trn mc
my ko b truyn thuy dng c th lm qu tai v dn dn lm cht dng co. Cc b truyn
thuy dng c h s tng mmen lon thuong chi su dung o cc b truyn dng cho cc b phn
phu tro nhu quat gi, bom du, my nn kh cua diu ha khng kh v.v
65
Dc tnh cua cc ly hop thuy luc c co cu vch ngn trnh by trn hnh 3-30 b, h s
tng mmen o dy nho hon mt t v thuong c gi tri bng khoang 3,5. Dc dim cua b ly
hop ny l su thay di trong mt min rng ch d lm vic khi h s mmen thay di ty l
thun voi d truot, v vy ly hop thuy luc loai ny bao dam cho xe my c tnh nng dng luc
cao khi khoi hnh v n duoc p dung tuong di rng ri.
Dc tnh cua ly hop thuy luc c bung thot th hin trn hnh 3-30 c. Trong d h s
mmen thp hon loai trn, thuong bng 2,5. Cc b ly hop ny lm vic tt voi dng co dizel
khi dc tnh tai trong ngoi c nhnh diu chinh. Dc dim cua ly hop loai ny l h s
mmen cuc dai o vng ty s truyn dng gn bng 1. B ly hop nhu vy dam bao cai thin
tnh nng dng luc khi khoi hnh cua xe my, dng thoi dam bao roi ch m diu cho lin hop
my, v vy loai ly hop ny hin nay duoc ung dung nhiu trn HTTL cua t my ko.
Dc tnh cua b bin m duoc trnh by trn hnh 3-30 d. Ngoi cc dc tnh v hiu
sut q , dc tnh tai trong trong d cn biu din duong cong bin di mmen quay K. Dc
tnh hiu sut cua b bin m khc voi ly hop thuy luc l khng tuyn tnh m l duong cong
dang parabol. Diu d chung to rng mt mt cng sut trong b bin m l tng cua hai dang
mt mt: Mt mt do truot v mt mt do giam mmen quay qua b truyn.
Dc tnh cua b bin m c th duoc dnh gi bng cc thng s sau:
max
q - Gi tri hiu sut cuc dai cua b truyn;
K
0
H s bin m o ch d khoi hnh;
M
- H s mmen khi k=1, duoc xc dinh dung nng cua b bin m;
c
t
max
= - H s tng mmen, dc trung cho su thay di dc tnh tai trong ngoi cua
b truyn.
Hnh 3-31. Dc tnh cua cc b truyn phi hp:
a) B truyn hai pha; b) B truyn ba pha.
H s tng mmen l mt trong cc thng s quan trong nht cua b bin m, n xc
dinh tnh thch ung cua b bin m d lm vic voi t my ko c cng dung khc nhau.
Theo h s tng mmen cua dc tnh tai trong ngoi, nguoi ta chia b bin m ra lm ba loai:
B bin m c h s tng mmen khi t = 1,7 2,6; B bin m c h s tng mmen mt
nua khi t = 1,45 1,65 v b bin m khng c h s tng mmen khi t =1,4 v thp hon.
66
Cc thng s v dc tnh cua b bin m c quan h voi nhau v duoc xc dinh boi
dang hnh hoc cua cc cnh bnh cng tc.
Hin nay su dung ph bin nht l cc b bin m c tuabin voi cnh huong tm
(hnh 3-29 d). Chng don gian v kt cu, c hiu sut cao v bao dam nhn duoc dc tnh tai
trong ph hop. Khi lm vic o vng hiu sut cao, h s mmen trong khoang 1,7 2,6, h s
bin m o ch d khoi hnh c th dao dng tu 1,7 dn 3,0; Khi h s mmen trong khoang
1,45 1,65, h s bin m o ch d khoi hnh dao dng tu 2,7 dn 3,4. Khi giam H s
mmen xung toi 1,4 hoc thp hon se dn dn lm tng h s bin m toi 3,9. B bin m
nhu vy c th bao dam gi tri bin m cao m vn c hiu sut lon.
B bin m mt cp voi bnh tuabin huong tm c kt cu don gian v tit kim.
Chng duoc dng trn t my ko. Tuy nhin chng khng c tnh cht chuyn dung cao d
lm vic voi cc my c trang bi cc thit bi chuyn dung nhu phanh thuy luc, ly hop kha
v.v.. d hon thnh cc cng vic dc bit nhu xc dt, san ui, do muong v.v...
Trn mt s my chuyn dung nhu my do muong, lm duong... cn trang bi b bin
m c dc tnh tai trong voi h s tng mmen bng khng ( ) 0 = t v c h s bin m cao.
Trong cc truong hop nhu vy nguoi ta p dung b bin m mt cp c tuabin ly tm (hnh 3-
29 f), chng bao dam h s bin m o ch d khoi hnh trong khoang 4 6. Tuy nhin cc b
bin m ny duoc su dung rt han ch.
Khi cn nhn duoc h s bin m cao kt hop voi dc tnh tai c h s tng mmen
nguoi ta p dung b bin m ba cp, trong d gm mt tuabin dang ly tm v hai tuabin
huong tm. O ch d khoi hnh chng c h s bin m cao toi 5,5 6,0 khi h s tng
mmen tu 1,2 2,5. Cc b bin m ny duoc p dung trn cc my lm duong, cap dt v
lm vic trong hm mo v.v...
Khi so snh cc dc tnh cua b bin m v cua ly hop thuy luc (xem hnh 3-30) thy
rng trong vng lm vic c hiu sut cao, ty s truyn dng i cua ly hop thuy luc v cua b
bin m c gi tri khc nhau. Tu d nay sinh tuong v ch tao ra b truyn phi hp (hnh
3-29 h), d l b truyn kt hop duoc tnh cht cua hai b truyn thuy dng - ly hp thuy lc
v b bin di mmen quay d c hiu sut cao trong vng ty s truyn dng i thay di rng
hon. Dc dim kt cu cua b bin m phi hop l cc bnh phan luc khng lp c dinh m
duoc lp trn cc khop mt chiu v su dung tuabin dang huong tm lp di din voi bnh
bom. Khop mt chiu cho php chn cung bnh phan luc voi truc lin kt cung voi thn my,
khi d b truyn thuy dng lm vic o ch d b bin di mmen quay. Khi khop mt chiu
giai phng cho bnh phan luc quay tu do, b bin m lm vic o ch d ly hop thuy luc. Qu
trnh chuyn tu ch d bin m sang ch d ly hop duoc thuc hin tu dng phu thuc vo ty
s truyn dng i cua b bin m (muc d quay tuong di gia hai truc chu dng v bi dng
cua b bin m). p dung tuabin huong tm cho php nhn duoc h s mmen lon khi lm
vic o ch d ly hop. Nhu trnh by trn hnh 3-31 a. Dc tnh cua b truyn phi hop duoc
biu din bng duong nt lin.
D mo rng thm vng lm vic cua b truyn thuy dng c hiu sut cao, bnh phan
luc di khi duoc ch tao thnh cc bnh ring bit (hnh 3-29 h), gm hai bnh roi nhau, mi
bnh duoc lp trn mt khop mt chiu ring.
Khi ty s truyn dng nho ca hai bnh phan luc du duoc nm cht v lm vic nhu
mt bnh duy nht. Khi ty s truyn dng tng ln, bnh thu nht lp sau tuabin bt du duoc
giai phng v quay theo dng cht long. B truyn tip tuc lm vic nhu b bin m, nhung
c h s bin m nho. Nu tip tuc tng ty s truyn ln gn bng 1, bnh phan luc thu hai lp
sau bnh bom duoc giai phng nt, lc ny b truyn lm vic nhu b ly hop. Dc tnh cua b
67
truyn nhu vy duoc trnh by trn hnh 3-31 b. Trn d bao gm ba duong dc tnh cua ba b
truyn thnh phn: B bin m c tnh chat bin m cao, b bin m c tnh bin m thap v
b ly hop thuy luc (khng bin di mmen truyn qua n). B truyn c dc tnh nhu vy cn
duoc goi l b truyn thuy luc nhiu pha. Mi pha truyn luc duoc xc dinh bng s luong
cc b truyn thnh phn c trong b truyn phi hop.
3.6.3. Cu to v lm vic cua hp s thuy co (HSTC)
Hp s thuy co nhu trnh by trn dy gm hai phn ni ni tip v lm vic phi hop
voi nhau l: B truyn thuy ang v hp s co hoc.
Trong muc ny chng ta se ln luot tm hiu v cu tao v lm vic cua hai b phn
ny.
3.6.3.1. Cu to v lm vic cua BMM
+ Cu to b bin di mmen quay
B truyn thuy dng gm ly hop thuy luc v b bin di mmen quay. O chuong 2
chng ta d tm hiu v cu tao v lm vic cua ly hop thuy dng, trong muc ny se gioi thiu
dc dim cu tao v lm vic cua b bin di mmen quay (BMM).
Trn t my ko v xe chuyn dung hin nay nguoi ta d su dung nhiu loai bin m
khc nhau, phu thuc dc dim cng vic m t my ko cn hon thnh v cng dung ring
cua xe my. Di voi h thng truyn luc thuy co trn t v my ko cng dung chung,
thuong su dung b bin m mt cp voi bnh bom v bnh tuabin c cnh ly tm (hnh 3-32).
Hnh 3-32. Cu to chung v cc cnh bnh cng tc cua BMM:
1-Truc khuyu; 2-Vo b BMM; 3-Bnh bom; 4-Bnh tuabin; 5-Bnh dan huong; 6-
Truc bnh tuabin; 7-Truc bnh phan luc.
B bin mmen quay thuong c ba phn chnh: Phn chu dng goi l bom (B), phn
bi dng duoc goi l tuabin (T), phn phan ung duoc goi l bnh dn huong (D). Khi lp rp ca
ba phn B, T v D tao thnh cu trc dang hnh vnh xuyn. Ton b vng xuyn quay quanh
mt duong tm c dinh v nm trong mt vo kn c chua dy du o p sut lon hon p sut
kh quyn, nho mt bom nap (bom so cp) cung cp. Bnh B duoc ni voi dng co thng qua
truc bnh bom, bnh T duoc ni voi truc cua hp s thng qua truc tuabin. Bnh D ni voi
thn b bin m thng qua khop mt chiu (mt chiu cho php quay, chiu nguoc lai bi
kha). Kt cu nhu vy goi l b bin m mt cp phi hop lm vic duoc o ca hai ch d: Ly
hop thuy luc v bin ai mmen quay.
68
Cu tao bn trong bnh B, bnh T v bnh D l cc bnh c cnh, cc cnh duoc sp
xp sao cho o trang thi lm vic cht long duoc chuyn dng tu trong ra ngoi, v quay tro
lai tu ngoi vo trong, tun hon thnh mt vng kn, tao nn mt hnh vnh xuyn xon c.
D thun tin cho vic b tr, bnh B duoc dt sau bnh T (tnh tu dng co dn hp
s). Bnh T duoc dt truoc, phn ngoi cua n c tit din nho hon phn trong. Bnh D dt
gia bnh T v bnh B khp kn tit din cua bin m. Truc cua bnh T nm trong cng, truc
cua bnh D c dang ng lng v lin kt voi vo cua hp s. Trn truc ny c dt khop mt
chiu.
Cnh cua cc bnh B, T, D cu tao theo quy lut tao nn khng gian dng chay cua
cht long o gn tm lon, cng ra ngoi cng thu hep lai, tao diu kin nng cao tc d dng
chay cua cht long khi cht long di ra xa tm quay c dng nng lon. Cu trc ny dua trn
co so cua cc thit bi thuy dng c cnh trn cc my thuy luc hin nay.
+ Lm vic cua BMM
Mmen quay truyn tu bnh bom sang bnh tuabin duoc thuc hin nho dng nng cua
dng du. O dy cht long c p sut dng vai tr truyn nng luong gia B v T. Khi B quay
cng voi dng co lm cho du chuyn dng, duoi tc dung cua luc ly tm du chay ra pha
ngoi v tng tc d. O mp ngoi bin du dat tc d cuc dai v huong theo cc cnh cua B
dp vo cnh cua T, tai bnh T du truyn nng luong v giam dn tc d theo cc cnh cua T
chay vo pha trong. Khi du toi mp trong cua bnh T, bi chay vo cnh cua bnh D v theo
cc cnh dn huong chuyn sang bnh B. Cu nhu vy cht long chuyn dng tun hon theo
duong xon c trong gioi han cua hnh xuyn (B-T-D-B).
Nguoi ta goi qu trnh du di chuyn trong bnh B l qu trnh tch nng, qu trnh du
di chuyn trong bnh T l qu trnh truyn nng luong, cn o bnh D l qu trnh di huong
chuyn dng. D bao dam vic truyn nng luong dat hiu sut cao, khe ho gia cc bnh B,
T, D phai rt nho v cc bi phai khng duoc do do.
Qu trnh bin di mmen l nho su tham gia cua bnh D, khi lm vic, dng tun
hon theo duong xon c trn dy duoc hnh dung nhu mt mach du xoy trong BMM, mt
khc khi vnh xuyn cua b BMM quay trn xung quanh truc cua mnh, nho vn tc theo,
trong b BMM cn tn tai mt dng du quay trn, nu khng c b dn huong D, su tc
dng cua hai mach du phi hop ny se truyn mmen xon tu B sang T, song khng c su
bin di mmen quay, d chnh l ly hop thuy luc. O dy chng ta se phn tch huong chuyn
dng cua dng du xoy trong BMM, v qu trnh bin di mmen, lin quan dn d truot (s),
hiu sut (q ) v ty s truyn dng (i) cua b BMM.
Hnh 3-33. Mch du di trong bom-tuabin
Trn hnh 3-33 trnh
by huong chuyn dng cua
mach du xoy tu B-T-D-B, o
mp vnh ngoi cua bnh B,
dng du ra khoi bnh B, khi
ra khoi cua thot dp vo
cnh bnh T, sau khi truyn
nng luong cho bnh T, lc ra
khoi bnh T, chiu cua dng
du nguoc lai so voi chiu
quay cua bom. V tit din
ngang cua cc rnh trn bnh
T lai duoc ch tao thu nho dn tu mp ngoi vo mp trong, v vy vn tc cua dng du khi
69
ra khoi rnh bnh T duoc tng ln, dng du tc d lon ny duoc dp vo bnh D, nho thit
k hnh dng cnh bnh dn huong hop l, phan luc trn truc cua bnh D duoc tng ln, khi ra
khoi bnh D dng du duoc di huong so voi huong o cua ra cua bnh T, chiu cua dng du
sau bnh D lai trng voi chiu quay cua bom v vn tc d duoc tng ln, n chay vo bnh B
m diu hon v do d lm giam ting n dc trung cua cc b truyn thuy dng. Tc ang ti
sinh van tc v chiu chuyn ang ny cua bnh D chnh l nguyn nhn chnh lm bin di
mmen trong BMM.
D thay di chiu cua mach du, bnh D phai dung im. Trong khi b BMM thuc hin
chuc nng bin di mmen (BMM). Nu bnh D quay tu do th phan luc trn truc cua n bng
khng, khi d b BMM thuc cht chi nhu mt ly hop thuy luc, n thuc hin chuc nng cua b
ly hop.
Khi vn tc truc bnh T bng 0 (n
T
=0), lc ny dng du quay trn l khng dng k,
phn lon luong du tham gia vo dng xoy, lc ny mmen trn truc T dat cuc dai. Khi tai
trong dt ln truc bnh T giam dn (xe my d doi ch v tng tc), d truot S v dng du
xoy trong b BMM giam dn, mmen trn truc T giam, dng thoi khi d dng quay trn
trong BMM tng ln (xem hnh 3-34).
Nhu vy b BMM c th tu dng thay di mmen xon phu thuc vo tai trong cua
dng co, su thay di ny l v cp (trong gioi han bin mmen cua tung loai bin m) v tu
dng trong qu trnh chuyn dng cua xe my. Khi tc d cua truc bnh T bng tri s n
TB
, o
d mmen trn truc T bng mmen trn truc B, nu tip tuc giam tai trong trn truc T, d
truot cua BMM se giam dn v mmen trn truc bnh T tro nn nho hon mmen trn truc
bnh B. Khi d truot nm trong khoang 0,4 0,6, hiu sut q cua BMM dat gi tri cuc dai
sau d n giam nhanh v khng khi n
T
= n
T0
(xem hnh 3-31).
Giai thch hin tuong khi n
T
tng lon
hon gi tri n
B
mmen trn truc bnh T v hiu
sut cua b truyn giam nhanh l do su thay di
v luu luong dng du xoy v dng du quay
trn trong BMM. Khi s luong dng du quay
trn tng ln, do bnh D c dinh, cc cnh cua
bnh D lc ny can lai su chuyn dng cua
dng du quay trn, lm pht sinh mmen can,
mmen ny khng cng chiu voi chiu cua
mmen trn bnh B m mang du m (xem
cng thuc 3-2), do d lm giam mmen trn
truc T, v lm giam hiu sut cua b truyn. D
khc phuc hin tuong ny, cc b bin mmen
quay duoc thit k d c th lm vic duoc o
hai ch d: Ch d bin di mmen (BMM) v
ch d ly hop thuy dng (LH).
Hnh 3-34. Cc mch du trong
ly hp thuy lc
O cc b truyn ny, bnh D khng ni cung voi vo BMM m duoc lp trn mt khop
mt chiu, khi luu luong dng du xoy giam dn mt gi tri no d tuong ung voi mmen
cua truc T bng mmen trn truc B, phan luc theo chiu duong trn bnh tuabin giam v
khng, bnh D duoc giai phng chuyn sang ch d quay tu do cng chiu voi chiu lm vic
cua dng du, nho d khng gy can tro luu luong dng du quay trn, b truyn lc ny
chuyn sang ch d lm vic nhu b ly hop thuy dng.
70
Nho tu dng chuyn sang ch d lm vic cua b ly hop thuy dng khi mmen trn
truc cua tuabin bng mmen trn truc bnh bom, hiu sut cua b truyn trng voi duong hiu
sut cua ly hop thuy dng. Trn mt s b bin m nguoi ta lp hai bnh dn huong trn hai
khop mt chiu ring, khi s vng quay cua T bng s vng quay n
TB
ln luot tung bnh dn
huong se chuyn sang trang thi quay tu do, nho vy n mo rng vng lm vic voi hiu sut
cao cua b truyn. Duong dc tnh cua b bin m phi hop duoc th hin trn hnh 3-31.
Nhu d trnh by trn dy, khi n
T
= n
B
, BMM khng c kha nng bin di mmen tu
bnh B sang bnh T, hiu sut BMM giam xung bng khng. D khc phuc nhuoc dim ny
trn mt s b bin mmen quay c b tr mt ly hop ma st lm vic trong du. Ly hop ma
st ny dt gia bnh B v T v auoc goi l ly hop kha LOCK-UP hay ly hop kha, n duoc
dng lai tu dng tai thoi dim khi n
T
bng n
B
, khi d bnh B duoc ni cung voi bnh T. B
bin di mmen quay bi kha, tnh cht bin mmen v cp cua BMM khng cn na, h
thng truyn luc lm vic nhu kt cu thng thuong cua ly hop ma st voi hp s phn cp.
Hnh3-35. Cu to cua BMM c kha LOCK-UP v giam chn xon:
1-Bnh bom B; 2-Bnh tuabin T; 3-Bnh dan huong D; 4-Khop mt chiu; 5-
Giam chan xon; 6-Pittng p cua ly hop; 7-B mt ma st cua ly hop; 8-Vo
BMM
Trn t khi trong BMM c ly hop kha LOCK-UP th trn bang diu khin hoc o
cn chon s c b tr mt cng tc LOCK-UP v mt dn chi bo. Cng tc ny do nguoi li
diu khin. Ly hop kha LOCK-UP chi hoat dng (tu dng dng mo) khi cng tc LOCK-UP
duoc bt o vi tr ON, dn chi bo bt sng. Khi cng tc ny dt o vi tr OFF, ly hop
LOCK-UP khng hoat dng, dn khng sng. Trn cc xe c h thng diu khin tu dng hp
s, ly hop kha LOCK-UP chi hoat dng khi xe chuyn dng voi s truyn cao v du trn cc
s 3, D, OD cua hp s tu dng.
Cu tao cua ly hop kha duoc trnh by trn hnh 3-35. Phn chu dng cua ly hop
kha l vo 8 cua BMM gn lin voi bnh B, trn b mt trong cua vo BMM c mt mt
phng dang vnh khn tao nn mt tua cua dia ly hop 7.
Phn bi dng gm dia ly hop 2 (hnh 3-36) voi moayo gn voi truc cua T. Trn b mt
dia bi dng c gn tm ma st bng vt liu ma st hay kim loai gm. Khi kha LOCK-UP
lm vic, b BMM lm vic nhu mt ly hop ma st thng thuong, do d d giam chn v dp
tt dao dng xon, trn dia ma st cung b tr cc l xo giam chn vng theo chu vi, cc l xo
ny c chuc nng ging chuc nng l xo giam chn xon trn cc dia ly hop mm trnh by o
muc 2.2 trong chuong 2.
71
Ly hop kha duoc p boi dia p dang pittng thuy luc 5 (hnh 3-36), pittng dich
chuyn trong xylanh 1, ni thng voi khoang p cua xylanh l duong du 4. Khi p sut cht
long vo BMM tao nn p luc dy pittng thuy luc di chuyn p dia bi dng vo mt phng
dang vnh khn trn b phn chu dng, ni cung hai phn chu dng v bi dng voi nhau.
Hnh 3-36.
Nguyn l hot
dng cua BMM
vi kha
LOCK-UP:
a) Kha mo; b)
Kha lm vic;
1-Khoang p
cua xylanh;
2-ia ma st;
3-Thn bom;
4-Ong dan dau;
5-Pittng p.
Qu trnh tao nn luc p cua pittng thuy luc duoc thuc hin nhu sau: Khi d truot cua
T voi B l lon, cht long khng tun hon theo mach xon c (hnh 3-36 a) m n di theo cc
rnh bnh T quay tro v thng du chung. Khi d truot gia bom v tuabin nho, cht long mt
dn kha nng tun hon theo duong xon (giam luu luong dng du xoy) m chay theo
huong du v cua BMM, dng thoi tao nn su chnh lch p sut dy pittng vo kha ly hop
(hnh 3-36 b). Kha nng lm vic cua ly hop kha LOCK-UP l hon ton tu dng.
3.6.3.2. Phn hp s co hc trong truyn lc thuy co
Phu thuc vo cng dung cua t my ko v xe chuyn dung, vo tnh cht cng vic
m phn hp s co hoc duoc dng c cu tao khc nhau. Thng thuong trn my ko v xe
chuyn dung, trong phn hp s co hoc nguoi ta su dung cc b truyn bnh rng tru, cn
trong t con thuong hay su dung cc b truyn hnh tinh. Khi su dung b truyn bnh rng
tru hay co cu hnh tinh, v co ban phn hp s co hoc l mt hp s phn cp. Vic chuyn
s trong n c th thuc hin bng co cu gi s co hoc thng thuong nhu d trnh by o muc
3.3 hoc nho cc ly hop kha s voi co cau aiu khin ac bit hay cn goi l co cau gi s
duoi tai.
Dim khc bit co ban cua co cu sang s duoi tai l khi sang s, khng ngt dng
mmen tu dng co dn cc bnh rng cua s truyn dang ra v bnh rng cua s truyn duoc
gi vo, vic sang s nhu vy loi dung duoc chuyn dng qun tnh cua xe, diu ny dc bit
c loi voi cc my ko hay xe chuyn dung v khi sang s xong, chng khng phai khoi hnh
lai o s truyn moi voi tai trong lon. Vic chuyn s voi co cu sang s duoi tai chi c th
thuc hin duoc nho cc ly hop kha s, phanh dai v co cu diu khin ring.
Hp s voi b truyn bnh rng tru chng ta d xem xt o muc 3.3, trong phn ny
chng ta chi xem xt cc b truyn hnh tinh.
+ Cu to v lm vic cua co cu hnh tinh (CCHT)
72
Cu tao cua hp s dng co cu hnh tinh trn t my ko v xe chuyn dung kh da
dang v phuc tap. Trong muc ny chng ta chi khao st dc dim cu tao v kha nng su dung
cua mt s dang co ban cua CCHT nhm hiu duoc chng d khai thc su dung.
Hp s hnh tinh (HSHT) thuong duoc t hop tu mt s CCHT co ban hoc tu mt s
cc CCHT t hop.
Trn t hin nay CCHT thuong duoc su dung ba
dang co ban sau:
Co cau hnh tinh kiu Wilson ac lap;
Co cau hnh tinh dang Simpson;
Co cau hnh tinh dang Ravigneaux.
- Co cu hnh tinh kiu Wilson dc lp
Cu to
CCHT kiu Wilson l b truyn bnh rng n khop trong v ngoi, c ba truc. Cc chi
tit bao gm: Mt bnh rng mt troi rng ngoi M dt trn mt truc quay, mt vnh rng
trong N dt trn mt truc quay khc cng duong tm voi truc cua M, cc bnh rng hnh tinh
H nm gia M v N v dng thoi n khop voi M v N (voi M- n khop ngoi, voi N- n khop
trong), truc cua cc bnh rng H ni cung voi nhau trn gi hnh tinh G v chuyn dng quay
xung quanh duong tm truc cua M, N, truc cua G l truc thu ba cua CCHT. Cu tao v so d
cua CCHT kiu Wilson chi trn hnh 3-37.
Hnh 3-37. Cu to v so d cua co cu hnh tinh Wilson:
M-Bnh rng mt troi; N-Vnh rng trong; H-Bnh rng hnh tinh;
G-Gi hnh tinh.
Nhu vy ba truc c cng duong tm quay v o dang truc lng, duoc goi l duong tm
truc cua CCHT, cc truc du c th quay tuong di voi nhau. S luong bnh rng H c th l
1, 2, 3, 4 ty thuc vo cu trc cua cc bnh rng. Cc bnh rng H vua c kha nng quay
xung quanh truc cua mnh v vua c kha nng quay xung quanh truc cua CCHT.
CCHT Wilson c ba phn tu: M, N, G. Bnh rng hnh tinh H duoc coi l khu lin
kt gia M v N. Theo phn tch dng hoc cua hp s, chng cn c mt phn tu chu dng,
mt bi dng. D xc lp mt ty s truyn cua co cu c hai kha nng:
Kho mt phan tu voi vo hp s;
Kho hai phan tu voi nhau;
73
Ca hai kha nng ny du cho php: Nu truc vo c tc d quay n dinh, th tc d
gc cua truc ra se n dinh. Co cu hnh tinh l mt co cu c hai bc tu do, ung voi mi bc
tu do CCHT c mt ty s truyn nht dinh ty thuc vo co cu dang lm vic theo kha nng
no.
Nguyn l lm vic
Nguyn l lm vic cua CCHT duoc xem xt duoi dang so d trang thi trnh by
trong bang 3-1. Trong d quan h cua s vng quay trn truc bi dng chia cho s vng quay
trn truc chu dng l ty s truyn cua CCHT o trang thi xt. Trong bang 3-1 gm bay trang
thi, phn tu lin kt duoc hiu l phn tu ni voi vo hoc lin kt gia hai phn tu voi nhau,
ty s truyn duoc tnh:
i = n
cd
/n
bd
= M
bd
/ M
cd
; (3.10)
Kha nng su dng trong hp s t
Trang thi khu Cng thuc tnh ty s truyn S
PA
So d b
tr
vo ra Kho
M
G
on
vao
M
M
n
n
i = =
Khoang i
cho php
Su dung
1 M G N
M
N
M
G
G
M
r
r
M
M
n
n
i + = = = 1 2,5 < i < 5 S
truyn
chm
2 G M N
M
N M
G
M
M
G
r
r r
M
M
n
n
i
+
= = =
0,2 < i < 0,4 S
truyn
nhanh
3 M N G
M
N
M
N
N
M
r
r
M
M
n
n
i = = = -4 < i < -1,5 S li
4 N M G
N
N M
N
M
M
N
r
r r
M
M
n
n
i
+
= = =
-0,7 < i < -
0,2
S li
nhanh
5 G N M
M N
N
G
N
N
G
r r
r
M
M
n
n
i
+
= = = 0,6 < i < 0,8 S
truyn
nhanh
OD
6 N G M
N
M
N
G
G
N
r
r
M
M
n
n
i + = = = 1 1 < i < 2 S
truyn
chm
7 Kha hai khu
voi nhau
1 1
S
truyn
Thng
Bang 3-1. Cc phuong n truyn dng cua mt co cu hnh tnh Wilson
74
Kha nng su dung duoc ghi r nhu: S truyn tng tc, chm, thng, hoc li. Gioi
han ty s truyn phu thuc vo kha nng ch tao v kch thuoc cua cc chi tit.
Kha nng su dung ny duoc miu ta trn bang 3.1.
Kha nng su dung ty s truyn phu thuc kha nng lin kt co cu voi truc khuyu
dng co, v vy trong bay trang thi lm vic cua CCHT Wilson chi su dung cc trang thi
sau:
Trang thi 1 c th l s 1 voi i = 2,5 5,0 (s truyn rat cham);
Trang thi 6 c th l s 2 voi i = 1,0 2,0 (s truyn cham);
Trang thi 7 c th l s 3 voi i = 1 (s truyn thng);
Trang thi 5 c th l s 4 voi i = 0,6 0,8 (s truyn tng tc OD);
Trang thi 3 c th l s li voi i = - (4,0 1,5) (s truyn li).
Ch :
Trang thi 0 (Mo) l trang thi c phn chu dng, bi dng, nhung cc phn tu khc chi
quay khng, cn truc bi dng quay khng tai. O trang thi ny bnh rng hnh tinh lm nhim
vu diu ho tc d quay cua cc phn chu dng v bi dng, mt khu khc quay tu do, v vy
n duoc dng d tao nn s Mo, v dng d chn don trang thi k thut cua hp s trong su
dung.
D don gian trong qu trnh phn tch CCHT cn nm vng cc nguyn l v kt cu,
phn tu dn dng, phn tu kha v phn tu bi dng.
V du:
Trang thi 5: Chu dng l G, bi dng l N, kho lin kt l M, th ty s truyn bng
0,6 0,8, CCHT lm vic o ch d tng tc (Over Drive: OD). Nu nm duoc cc nguyn l
ny chng ta c th phn tch trang thi lm vic cua CCHT.
Ung dung cua CCHT Wilson trn hp s t.
Trong hp s t, mc d d dng kt cu truc lng nhung cung khng d dng thay
di truc chu dng v bi dng, do vy phn
tch o trn chi gip cho vic nhanh chng
nhn dang trang thi lm vic cua CCHT
Wilson. Thuc t trong HSHT mi CCHT
chi dam nhn c hai ty s truyn (nm trong
nm trang thi lm vic, tru s Mo). Cc
HSHT duoc t hop cua hai hoc nhiu
CCHT Wilson, khi d s s truyn c th
duoc tng ln. Khi nim lin kt (duoc goi
l phn tu kho) biu din mi lin kt gia
mt hoc nhiu phn tu cua CCHT voi
nhau hoc voi vo HSHT. Cc phn tu kho
duoc dng trong HSHT l:
Ly hop ma st lm vic trong dau;
Phanh dai;
Hnh 3-38. So d cu to t hp
CCHT Simpson
Khop mt chiu.
Ty thuc tung cu trc HSHT m
75
cc phn tu kho l phn tu diu khin hoc phn tu dam bao an ton co cu.
Trong CCHT Wilson c bn phn tu: Mt phn tu chu dng, mt phn tu bi dng, cn
phai c thm mt phn tu kho. Cc phn tu kho ny lm vic theo hai trang thi: Dng v
mo.
- Co cu hnh tinh kiu Simpson
Nguyn l cu to
Co cu hnh tinh theo kiu Simpson gm hai co cu hnh tinh Wilson t hop voi
nhau. Cc phn tu M
1
, N
1
, H
1
, G
1
thuc dy hnh tinh thu nht cn M
2
, N
2
, H
2
, G
2
thuc dy
hnh tinh thu hai. Hai dy hnh tinh ny duoc ni ghp voi nhau nhu sau:
Hai bnh rng mt troi M
1
v M
2
dt trn cng mt truc quay, chng duoc ni cung
voi truc quay ny. Gi hnh tinh G
2
lin kt cung voi vnh rng trong N
1
. So d cu tao duoc
trnh by trn hnh 3-38.
Nguyn l lm vic
CCHT kiu Simpson cung c rt nhiu kha nng cho ta nhiu s truyn khc nhau.
Tuy nhin nu su dung trn t my ko, khi su dung truc vo (truc chu dng) l cc khu N
2
v M
1
th CCHT Simpson c th cho ta mt hp s voi 3 s tin v 1 s li. Nguyn l lm
vic voi cc trang thi cua cc phn tu, ty s truyn v kha nng ung dung duoc trnh by tm
tt trong bang 3.2. CCHT kiu Simpson duoc su dung nhiu trn hp s cua cc xe cua cc
hng VOLSWAGEN v AUDI.
Bang 3.2 Tm tt ng dng co cu hnh tinh Simpson trong hp s t.
S
truyn
Phn
tu chu
dng
Phn
tu bi
dng
Phn
tu
kha
Phn
tu
chay
khng
Cng thuc tnh i Kha nng
ch tao
Ung dung
trong hp s
1 N
2
N
1
G
1
-
2
1
1
2
2
2
. 1
N
N
M
M
N
M
r
r
r
r
r
r
+ +
1 < i <8 S truyn
rt chm
2 N
2
N
1
M
1
+
M
2
H
1
+G
1
2
2
1
N
M
r
r
+
1 < i <8
S truyn
chm
3 N
2
N
1
K
1
ni
voi
K
2
H
1
, H
2
,
M
1
,
M
2
, G
1
1 1 S truyn
thng
R M
1
N
1
G
1
M
2
,
H
2
, N
2
1
1
M
N
r
r
-8 < i < -1 S li
- Co cu hnh tinh kiu Ravigneaux
Dc dim cu to
Co cu hnh tinh kiu Ravigneaux thuong duoc chia ra lm hai phuong n b tr d
nhn duoc cc s truyn khc nhau.
Co cu hnh tinh kiu Ravigneaux gm hai bnh rng mt troi M
1
v M
2
ni voi hai
truc khc nhau, hai nhm bnh rng hnh tinh H
1
, H
2
n khop voi nhau v dt chung trn mt
76
gi hnh tinh G, mt vnh rng trong N n khop voi H
2
, cn H
1
n khop voi M
2
. So d cu
tao trnh by trn hnh 3-39.
Phuong n 1: Co cau hnh tinh Ravigneaux c ba s tin v mt s li (R);
Phuong n 2: Co cau hnh tinh Ravigneaux c bn s tin v mt s li (R).
Nguyn l lm vic
Nguyn l lm vic cua co cu hnh tnh Ravigneaux theo phuong n 2 duoc tm tt
trong bang 3-3.
Bang 3-3. Cc trng thi lm vic cua co cu hnh tinh Ravigneaux
S
truyn
Phn
tu chu
dng
Phn
tu bi
dng
Phn tu
kha
Phn tu
chay
khng
Cng thuc tnh
i
Kha nng
ch tao
Ung dung
trong hp s
1 M
1
N G M
2
1 M
N
r
r
1 < i <8 S truyn
rt chm
2 M
1
N M
2
-
2
2 1
1
M
K
M
K
M
K
r
r
r
r
r
r
+
+
1 < i <8
S truyn
chm
3 M
1
+M
2
N M
1
,M
2
- 1 1 S truyn
thng
4 G N M
2
-
N
M
r
r
2
1
1
+
i <1 S truyn
tng
R M
2
N G M
1
,M
2
2 M
N
r
r
-8 < i < -1 S li
Hnh 3-39. So d cu to co cu hnh tinh kiu Ravigneaux
77
3.6.4. Cu to v nguyn l lm vic cua cc phn tu diu khin hp s co hc
trong truyn lc thuy co
D thuc hin vic chuyn s trong hp s thuy co, trn t my ko nguoi ta thuong
su dung cc co cu kha s. Co cu kha s thuong su dung hin nay gm:
+ Cc loai ly hop kha s p bng thuy luc;
+ Cc loai phanh dai;
+ Cc khop mt chiu.
Cc phn tu ly hop kha s, phanh dai thuc phn tu diu khin trong hp s hnh
tinh, n thuc hin chuc nng xc dinh trang thi lm vic cua cc phn tu cua co cu theo so
d diu khin d thit lp. Trong d khop mt chiu l phn tu diu khin tu dng, cn cc ly
hop kha s, phanh dai l cc phn tu diu khin thng qua nguoi li hoc tu dng nho my
tnh diu khin hp s.
3.6.4.1. Ly hp kha s
Trong hp s co hoc cua truyn luc thuy co, nguoi ta su dung cc loai ly hop kha s
khc nhau. O loai hp s co hoc dng bnh rng tru nhu trn my ko thuong dng ly hop
kha s, kha bnh rng voi truc truyn ang.
O loai hp s hnh tinh, ly hop kha dng d:
- Kha mt khu cua co cau hnh tinh voi vo;
- Kha hai khu cua co cau hnh tinh voi nhau tao thnh lin kt cung v quay cng
tc a.
Tt ca cc ly hop kha s dng trong phn hp s co hoc cua truyn luc thuy co hin
nay du l loai ly hop nhiu dia, ma st kh hoc lm vic trong du, voi luc p tao nn nho
p luc cua du, ly tu h thng cung cp du chung trong HTTL.
+ Cu to ly hp kha bnh rng vi trc truyn dng
Trn hnh 3-40 trnh by cu tao cua mt cum ly hop kha s cua my ko T-150K,
cc bnh rng 1, v 12 duoc lp trn cc bi cu kp v duoc quay tron trn truc thu cp c
then hoa. Hai bnh rng ny lun n khop voi hai bnh rng trn truc so cp hp s.
Nhu vy khi dng co lm vic v nu ly hop chnh dng, hai bnh rng ny lun quay,
song truc thu cp khng quay. D truyn mmen tu truc so cp dn truc thu cp, trn phn
moayo cua bnh rng 1 v 12 duoc ch tao lin voi phn rng cung trn 14 (xem hnh 3-40)
d n khop voi cc dia bi dng 6. Trn trng chu dng 9, o phn moayo c then hoa n khop
voi then hoa cua truc, phn tang trng bn ngoi c ct 6 hoc 8 rnh ct, lng vo cc rnh
ct ny l vu ch nht cua cc dia thp chu dng. Nguoi ta lp xen ke cu mt dia thp lai dn
mt dia ma st bi dng.
D p cc dia chu dng v bi dng voi nhau, trong hc cua ly hop c lp pittng p 4,
pittng ny dich chuyn trong xylanh v c l xo tra v 3. Mt du cua pittng v tang trng 9
tao thnh mt khoang chua du p, cc khoang ny thng voi cc rnh du khoan trn truc thu
cp hp s v voi b phn phi du, du thot ra nho cc van du 10, tu van ny du thng
dn mt trong nm rnh khoan trn truc thu cp d v thng chua. D lm kn kht khoang
xylanh p, trong ly hop kha s c lp cc vng lm kn kht bng cao su chiu du 2 v 8.
D dam bao kt cu cua ly hop kha s nho gon v thun tin cho vic b tr cc mach
du diu khin, mi tang trng chu dng 9 lin kt chung cho hai ly hop cua hai s truyn, kt
cu nhu vy goi l ly hop kha kp.
78
Hnh 3-40. Ly hp kha
s vi trc hp s:
1, 12-Bnh rng trn truc
thu cap voi ly hop kha
s;
2,8-Cc vng lm kn kht;
3-L xo;
4-Pittng p;
5, 13- ia ty;
6-ia ma st;
7, 11-ia thp chu ang;
9-Trng chu ang;
10-Van;
14- Vng hm.
+ H thng thuy lc v co cu diu khin hp s c ly hp kha s vi trc truyn
lc
H thng thuy luc cua hp s bao dam cho cc ly hop kha s lm vic, cung nhu d
bi tron cc chi tit trong hp s. Du dng trong h thng thuy luc, l du M 8 G vo ma
dng, ma h c th dng du M 10 G. H thng gm thng du 55, du theo ng 43 dn hp
phn chia, trong hp phn chia, du duoc bom du 22 ht tu khoang 23 dy du toi b loc 21
v theo ng dn 20 dy dn b loc 8 lp trong np hp s. Sau khi loc du duoc phn thnh
hai nhnh. Mt phn du theo rnh 10 cung cp dn b phn phi thot 12, cn mt phn du
theo ng 5 dn hp phn phi diu khin 46. Phu thuc vi tr ngn ko 44, du tip tuc theo
mt trong bn rnh khoan trong truc thu cp 18 dn pittng p cua cc ly hop kha s d gi
s truyn cn thit. Dng thoi du tu hp phn phi theo ng 51 vo nap cho acquy thuy luc 7
c l xo 53 v pittng p 52.
Vic gi ly hop kha s v nap cho acquy cn mt luong du khng nhiu, du tu b
phn loc 8 chu yu di qua b phn phi thot 12, sau khi x dich xupp 15 p l xo 11 cua n,
Nho d trong rnh 10, ng 5 pha duoi pittng cua ly hop p kha s dang duoc gi v trong
acquy thuy luc c mt p sut khng di (0,90,95 MPa), khng phu thuc vo s vng quay
dng co. D cho du thm vo khe ho, khng bi dong trong khoang l xo 11 v khng can tro
vic mo xupp, du chay theo rnh 16 vo hp s. Truong hop xupp 15 bi ket, xupp an ton
13 duoc diu chinh mo o p sut 1,6 Mpa v du tu b phn phn phi theo rnh 14 xa vo
hp s.
B phn loc 8 tuong tu nhu b phn loc su dung trong h thng thuy luc nng ha.
Xupp thot 9 cua b loc duoc diu chinh o d chnh lch p sut 0,3 0,35 Mpa. Sau khi di
qua b phn phi 12 dng du lai phn nhnh. Mt dng theo ng 6 dn du mt truc thu cp
18, chay qua rnh trung tm 19 cua truc, theo bn l khoan huong knh 29 vo cc khoang 30
bi tron cc dia cua ly hop kha s v cc ln cua cc bnh rng trn truc thu cp. Du chay
ra tu cc khoang 30 duoc vung ln d bi tron cc chi tit cn lai cua hp s. Dng du thu
hai qua b phn phi chay theo cc ng 4 v 2 vo kt lm mt 1 dt pha truoc kt lm mt
79
du cua dng co. Du sau khi lm mt theo ng mm 56 xa v thng chua. Xupp 54 dng d
cho du ngui khng cn qua b phn lm mt chay thng v thng.
Hnh 3-41. So d h thng thuy lc hp s my ko T-150 K:
1 - Kt lm mt; 2, 4, 6, 20, 43, 51 - Cc ng dau; 3, 8, 21 - Cc b phan loc; 7- Acquy
thuy luc; 9, 13, 15, 54 - Cc xupp (van); 10 - Np; 11, 31, 53 - Cc l xo; 12 - B phn
phi thot; 14, 16, 38 - Cc rnh xa; 17, 38 -Truc so cap v truc thu cap; 19 - Rnh a
dan dau bi tron; 22 -Bom dau; 23 - Khoang hp phn chia; 24, 27, 28, 35 - Cc bnh
rng bi ang cua s 3, 2, 1, 4; 25, 26, 27, 32, 33 - Cc ly hop kha s 3, 2, 1, 4; 29 - L
dan dau bi tron huong knh cua truc thu cap; 30, 34-Cc khoang chua dau bi tron cua
ly hop kha s; 36, 36 - Cc rnh trong truc thu cap a aay dau v xa dau ra khoi cc ly
hop kha; 39, 40, 41, 42 - Cc rnh a dan dau gi s 4, 3, 2, 1; 44 - Ngn ko phn phi;
45 - L tit luu cua ngn ko; 46-Hp phn phi aiu khin; 47, 48, 50 - Cc rnh thot;
49 - Rnh hp phn phi; 52 - Pittng cua acquy thuy luc; 55 - Thng dau.
Hp phn phi diu khin 46 duoc bt cht vo thnh truoc cua hp s. Trong d c
p mt bac, du truoc cua truc thu cp cng voi cc vng lm kn kht bng gang lp trn n
quay trong bac ny. Bn rnh vng o du truc, mi rnh duoc thng voi mt rnh doc khoan
trong truc thu cp (xem hnh 3-42), duoc b tr di din voi cc l huong knh o trong bac,
thng voi cc rnh 39, 40, 41 v 42. Trong thn hp phn phi dt ba xupp 47, 48 v 50 diu
khin vic nap du cho acquy thuy luc khi gi s.
+ Lm vic cua h thng thuy lc diu khin hp s my ko T-150 K
Nhu kt cu cua ly hop kha trn hnh 3-40, ta thy hai bnh rng 1 v 12 lin h voi
tang trng chu dng 9 bng mt ly hop kha. Khi trong khoang p cua ly hop kha khng c
du voi p luc cao, pittng 4 duoi tc dung cua l xo 3 dy ra ngoi v mt ty cua n khng
80
p vo cc dia p, cc dia ma st chu dng v bi dng ly khai voi nhau, cc bnh rng 1 v 12
quay tron trn truc nho cc bi cu.
Hnh 3-42: Cc b
phn diu khin hp s
my ko T-150 v
T-150 K:
a) B tr tay gi s trn
vnh li my ko T-
150; b) So a gi tang
v gi s nho tay gi
tang trn np hp s
v tay gi s 1 cua my
ko T-150; c) Can gi
s v b phn phi dau
trn my ko T-150 K:
1- Cc tay gi s;
2-Thn b phan hm a
quay cua vnh li;
3-V lng li;
4-Thanh ko;
5-Tru li;
6-Tam chi s truyn;
7- Can gi s;
8- Thanh ko
Truc so cap hp s;
9- Truc dan ang TCS;
10-Truc so cap hp s;
11-Truc thu cap;
12- Thn hp s;
13- Ly hop kha s;
14- B phan phn phi
dau,
Cc ch vit tt:
XY-B giam hnh trnh;
3X - S li;
H -Trung gian.
So d b tr cc ly hop kha s cua my ko T-150 v h thng diu khin thuy luc
cua n xem o hnh 3-26 muc 3.5.2. Trong hp s c hai truc thu cp, mt truc bi che khut
khng th hin trn hnh ve. Trn mi truc thu cp c lp hai b ly hop kha s (hnh 3-40),
mi b l mt ly hop kp diu khin gi hai s truyn.
Khi nguoi li dich chuyn tay diu khin 1 (T-150) hoc cn gi s 7 (T-150 K) hnh
3-42, dua cn gi s dn cc vi tr gi s tuong ung voi cc s 1, 2, 3 hay 4, qua co cu dn
81
by v thanh truyn, lm xoay truc con truot cua co cu phn phi 14 tuong ung l ngn ko
44 cua co cu phn phi du 46 (xem hnh 3-41), qu trnh chuyn s duoc thuc hin nhu sau:
Khi ngn ko 44 duoc xoay tuong ung vo mt trong bn vi tr hm (xem hnh 3-41).
Vi tr dang trnh by trn hnh 3-41 tuong ung l dang chuyn tu s 1 ln s 2. Kh d du dy
vo hp phn phi, duoc huong vo rnh 41, tip tuc theo rnh 37 cua truc thu cp du vo
toi pittng p cua ly hop kha s 26, ly hop ny duoc gi v lin kt cung bnh rng bi dng
27 s truyn 2 voi truc thu cp. Dng thoi rnh 36 trong truc thu cp qua l 45 cua ngn ko
duoc thng voi rnh xa 38 cua hp phn phi. Tuy nhin ly hop kha s 32 cua s truyn 1
vn dang gi, boi v rnh 36 cn thng voi acquy thuy luc 7. Lc ny mc d acquy thuy luc
truyn p sut cua du cho pittng p cua ly hop kha s 1, lm ly hop ny vn kha nhung
p luc trong acquy giam dn, nn ly hop ny dn dn duoc ly khai, dn khi p sut du trong
acquy thuy luc tro ln nho hon p sut trong rnh 49, xupp thot 48 se x dich v bn phai
nhu trn hnh ve v ngt rnh 36 khoi acquy thuy luc. Nhu vy cho php x dich pittng nho
l xo hi vi 31 v ly khai ly hop kha s 32 cua s truyn 1 bng p luc thuy luc. Xupp thot
48 x dich v bn phai, mo duong du tu rnh 49 vo acquy thuy luc v acquy duoc nap lai.
Khi gi cc s truyn khc qu trnh lm vic cung din ra tuong tu. Kim tra p sut
thuy luc bng p k ni dn acquy thuy luc, o s vng quay bt ky cua truc khuyu, p sut du
trong h thng phai bng 0,8 0,95 MPa. Khi p sut du nho hon 0,7 MPa th khng cho
php my ko lm vic, v khi d cc ly hop kha s se bi truot, lm tng nhanh hao mn cc
dia ma st v du trong h thng se bi qu nng. Khi cn phai diu chinh p sut lm vic cua
h thng c th diu chinh luc cng l xo 11 cua b phn phi thot.
Khi du vo khoang xylanh p, dy pittng p di ra lm dia p p cht cc dia chu
dng v bi dng voi nhau, khi d mmen truyn tu truc so cp hp s dn truc thu cp di theo
mach sau: Truc so cp - bnh rng trn truc so cp - bnh rng cua ly hop duoc gi - dia bi
dng - dia chu dng - tang trng chu dng - truc thu cp.
Dim khc bit gia hp s my ko bnh T-150K v my ko xch T-150 o ch di
voi my ko T-150 K, hp s cua my ko ny l loai mt dng cng sut nn khng c hai
truc thu cp m chi c mt truc thu cp nhu cc hp s thng thuong, sau truc thu cp l dn
b phn phi d truyn mmen cho cu chu dng truoc v cu chu dng sau. Vic vo s o
my ko T-150 K duoc thuc hin bng mt cn gi s np ngay trn np hp s (xem hnh 3-
42 c), cn o T-150 bng hai tay gi s lp trn vnh li nhu hnh 3-42 a. Trong hp s my
ko T-150 do c hai truc thu cp nn h thng thuy luc v h thng diu khin cua hp s
ny bao dam diu khin dc lp cc ly hop kha s trn hai truc thu cp bn phai v bn tri.
Thuc t l c hai h thng thuy luc dc lp nhau v ging nhau hon ton nhu trnh by trn
hnh 3-41. Ngoi ra trong thn b phn phi du cn trang bi thm mt van phu thot p sut
m diu, van ny dng d ly khai dng thoi tt ca cc ly hop kha s trn tung truc thu cp
tuong ung, d thuc hin vic quay vng my ko khi dng vnh li. Ca hai h thng thuy luc
c chung mt thng chua du, mt bom du hai nhnh, mi nhnh bom cung cp du cho mt
h thng thuy luc cua mt nhnh truyn cng sut.
Khi gi tng lm vic cung nhu khi gi s li v gi b giam hnh trnh cn phai ct ly
hop chnh v dung my lai, diu khin cc b phn gi ny duoc thuc hin bng mt tay diu
khin ring. Khi gi s truyn lm vic nho tay gi s 1 v 7 (hnh 3-42) th khng cn ct ly
hop v dung my, ni cch khc khng cn ngt dng cng sut tu dng co dn cc bnh chu
dng cua my ko. Trong thoi gian chuyn s c lc ca hai s truyn: S truyn duoc ngt v
s truyn duoc gi cng tham gia truyn mmen tu truc so cp sang truc thu cp. Khi p luc
trong ly hop gi s cua s truyn truoc giam v khng, cn p luc cua du trong ly hop gi s
cua s truyn sau dat gi tri dinh muc, lc ny chi c mt ly hop cua s truyn duoc gi tham
82
gia truyn mmen. Dy l mt dc dim cua truyn luc thuy co v duoc p dung ngy cng
ph bin trn t, my ko v xe chuyn dung.
Dim khc bit co ban gia ly hop kha s cua my ko v t l kch thuoc cung nhu
s luong cc dia chu dng v bi dng trong ly hop kha s cua my ko thuong lon v nhiu
hon so voi cua t v o my ko, cc ly hop ny phai truyn mmen lon hon nhiu so voi trn
t c cng cng sut.
O my ko T-150 vic chuyn tu s truyn lm vic ny sang s truyn lm vic khc
duoc thuc hin bng tay thng quay cn s (tay s), cn s o dy thuc hin vic xoay truc con
truot b phn phi chu khng ging nhu cn s o cc hp s co hoc l dich chuyn bnh rng
di dng hoc khop gi dng tc nhu d trnh by o muc 3.3.
Trn t con, xe du lich v mt s xe chuyn dung hin dai, vic sang s duoc thuc
hin tu dng nho my tnh voi h thng diu khin thuy luc cng cc van din tu, cc b phn
ny thuc hin chuc nng cua b phn phi du nhu trnh by trn hnh 3-42 c. Chng ta se
xem xt cc b phn ny o muc hp s tu dng.
+ Cu to ly hp kha s trong CCHT
Cu tao cua ly hop kha gm hai b dia ma st c rng trong v rng ngoi. Cc dia
ma st c rng trong gn voi phn thn trong cua phn tu cn kha, cn cc dia ma st rng
ngoi gn voi b phn khc v tao thnh phn tu lin kt voi vo cua ly hop.
Hin nay loai ly hop kha dng trong cc CCHT thuong c hai loai l ly hop kha don
v ly hop kha kp.
- Cu to ly hp kha don
Cu tao cc chi tit v lp ghp ly hop kha don duoc chi ra trn hnh 3-43. Cc dia
ma st duoc b tr thnh tung cp gia dia rng trong v dia rng ngoi, kha gia truc v vo
ly hop. Cc dia lp xen ke nhau: Mt dia bng thp chiu mi mn v mt dia c b mt lm
bng vt liu atbet hay bng hop kim gm su.
Hnh 3-43. Cu to cc chi tit chnh ly hp dng don trn xe NISSAN
Ly hop c dia p dang pittng, su dung vnh khn cao su bao kn. Khng gian gia vo
ly hop v dia p tao nn bung chua du. Dia p lun bi l xo dang dia hoc dang tru dy ra
khng p ln cc dia ma st, cu trc ly hop o trang thi thuong xuyn mo. Dia p p ln cc
dia ma st bng p luc du cp vo bung chua du nho duong dn du. Vic diu khin du
thng qua van con truot. Diu khin van con truot ny c th thuc hin bng tay hay diu
khin tu dng o truyn luc tu dng.
83
Hnh 3-44. So d cu to v qu trnh diu khin cua ly hp kp:
a) So a cau tao; b) Qu trnh aiu khin. t - thoi gian; p- p suat; 1,2-Ly hop
Khi ly hop mo, duong du khng c p sut, l xo dy dia p ra tao nn khe ho nho
gia cc dia ma st (khe ho bng 0,10,05 mm). Hai phn tu cua ly hop duoc tch khoi nhau,
cc phn tu cua CCHT o trang thi mo.
Khi trong khoang p thng voi duong du c p sut diu khin, dia p di chuyn, du
tin thng luc cng l xo, sau d p cc dia ma st vo voi nhau, mt phn tu hoc hai phn tu
cua CCHT duoc kha voi nhau.
Khi khoang p thng voi rnh thot, p sut du giam, l xo p dia p di ra, dy du
tro v h thng cung cp v ly hop lai mo. Qu trnh dng mo cua ly hop din ra rt nhanh,
trong qu trnh dng v mo ly hop lun din ra hin tuong truot v sinh nhit, do khoang chua
du cua xylanh p thuong lon nn mi ln van diu khin dng mo trong h thng cung cp
thuong bi tut p, v vy d diu khin nhanh v m diu ly hop kha s, trong h thng cung
cp du thuong duoc trang bi cc thit bi tch nng giam chn.
- Cu to b ly hp kha s dng kp
Hnh 3-45. Cu to cc chi tit chnh cua ly hp kha s
cua hng FORD
Dang ly hop kha kp hin nay duoc su dung ph bin trn t my ko, o dy cu
tung cp ly hop mt ni lin theo chuc nng lin hon cua h thng diu khin CCHT. Khi
mt ly hop ny dng lai th ly hop kia duoc mo ra. Nguyn l cu tao v d thi biu din su
84
thay di p luc trong khoang p trong thoi gian dng mo cua loai ly hop ny duoc th hin
trn hnh 3-44 b.
Trn cc pittng p c cc vnh khn bao kn, dam bao pittng di chuyn v bao kn
du c p sut. Cc dia ma st khi mo ly hop c khe ho nho khoang 0,15 mm, trong qu trnh
su dung khe ho ny tng ln, lm chm qu trnh chuyn s, t xe my chuyn dng bi rung
git, cn phai thay th kip thoi. Kt cu khng diu chinh khe ho ny duoc.
+ Ly hp kha s vi vo hp s
Trn CCHT ly hop dang ny c th kha cc phn tu cua co cu voi vo hp s. C hai
dang cu trc:
- Cc aia ma st c rng ngoi n khop truc tip voi vo hp s aung yn;
- Cc aia c rng ngoi n khop thng qua vo cua b ly hop.
Vo ly hop thuong duoc ch tao lin hoc bt cht voi thn hp s. Kt cu ny thuong
gp trong nhiu thuc t v c kha nng tao diu kin bao kn khoang du nn vic diu khin
thun loi hon.
Trn hnh 3-46 trnh by cu tao cua hai ly hop kha s voi vo cua hai b truyn s li
v s thp cua hp s thuy co trn t SUBARU.
Hnh 3-46. Cu to ly hp kha s vi vo hp s
3.6.4.2. Phanh dai
Trong hp s hnh tinh, phanh dai duoc dng d kha mt chi tit no d voi vo hp
s hoc dng d kha truc bi dng cua hp s d an ton khi d xe.
Cu tao phanh dai gm: Mt tang trng c b mt hnh tru lin kt voi chi tit cn
kha, mt phanh dai duoc bao quanh trn b mt tang trng, hai du phanh dai c cu tao da
dang phu thuc vo co cu diu khin. Hin nay nguoi ta thuong dng hai loai phanh dai:
- Loai tc dng truc tip vo mt du phanh dai, du thu hai lp c dinh trn vo. Trong
mt du c lp bulng cho php diu chinh khe ho cua dai phanh voi tang trng.
- Loai tc dng vo ca hai du thuong goi l tc dng kp v co cu diu khin ny goi
l kt cu kiu boi tu cuong ha.
+ Phanh dai tc dng mt du (hnh 3-47)
85
Dai phanh duoc ch tao bng thp l mong, b mt trong duoc dn mt lop atbet c
chiu dy 0,81,2 mm lm b mt ma st. Cu trc hai du cua dai phanh tao nn cc dim ty
d tua vo du bulng diu chinh v cn pittng cua xylanh p.
Tang trng l b mt hnh tru trn. Gia b mt lm vic c khe ho nho dam bao tang
trng quay tu do. Khe ho ny duoc quyt dinh boi co cu diu chinh nho bulng. Khi phanh
mmen ma st truyn qua cc du ty tc dung vo vo hp s.
Cum pittng xylanh diu khin nm trn vch ngn cua hp s, mt du cn dy ty
vo pittng, cn du kia ty vo dim ty cua phanh dai. Trong kt cu phanh dai o cc hp s
khc su dung hai pittng diu khin. Mt pittng lon dng d diu khin dng phanh, pittng
b nm trong pittng lon diu khin vic mo phanh. Trong h thng thuy luc dng hai duong
du toi cc xylanh. Nu mt duong du c p sut cao th duong du kia l duong du hi, v
nguoc lai. Nho kt cu nhu vy vic dng mo phanh din ra trong thoi gian qu d rt ngn,
dam bao cho qu trnh chuyn s rut khot v m diu. Loai ny duoc goi l loai xylanh c
pittng kp.
Hnh 3-47. Cu to phanh
dai trn hp s t NISAN
BLUBIRD:
a) Cau tao chi tit;
b) Mt ct ngang.
+ Phanh dai diu khin hai du
Phanh dai diu khin ca hai du c cu tao tuong tu nhu phanh dai tc dng mt du
trnh by trn hnh 3-47, nguoi ta cung su dung mt xylanh tc dung mt chiu v nho h
thng diu khin c cc dn lm vic o dang lin dng, nn khi phanh ca hai du dai phanh
du duoc ko p (xem thm phn phanh dai o chuong 7).
Co cu diu khin khe ho dai phanh, tang trng, theo dang cam ty gia hai dn ko, v
tao nn dim tua khi lm vic. Phanh dai loai ny c hiu qua tao nn mmen phanh lon,
duoc dng cho cc s truyn thp m kch thuoc kt cu bn trong khng lon.
86
Cc loai phanh dai du cn phai kim tra, diu chinh dinh ky. Khe ho cua dai phanh
voi tang trng quyt dinh trang thi lm vic cua phanh dai, v vy sau qu trnh su dung khe
ho gia chng lon dn, dn toi giam hiu qua phanh.
Phanh dai lm vic trong du c d bn rt cao, nhung trong qu trnh su dung thuong
hay hu hong, nguyn nhn chu yu l do su dung khng dng ch d lm vic cua hp s.
3.6.4.3. Khp mt chiu
Tc dung cua khop mt chiu l d xc dinh mt chiu quay gia cc phn tu c
chuyn dng tuong di voi nhau. Trong BMM khop mt chiu tao diu kin cho truc bnh D
tip nhn mmen phan luc v truyn cho truc bnh T. Trong HSHT khop mt chiu lm tt
chuc nng cua phn tu diu khin trong qu trnh chuyn s, hoc tao diu kin giam bot su
sai lch vn tc gc gia cc phn tu c chuyn dng tuong di. Do vy khop mt chiu
thuong lp song song voi ly hop kha lm nhim vu cua co cu an ton trnh qu tai cho ly
hop kha.
Khop mt chiu c cc dang cu tao sau:
- Dang cam;
- Dang bi cau;
- Dang bi tru.
+ Khp mt chiu dng cam
Hnh 3-48. Cu to v cc trng thi lm vic cua khp mt chiu dng cam:
a) Cau tao; b) Trang thi cam chiu tai; c) Trang thi cam khng chiu tai.
Khop mt chiu dang cam gm hai vnh tru dng tm, mi vnh tru ni voi mt chi
tit khc nhau c chuyn dng tuong di. Gia hai vnh tru ny dt cc cam hnh vo d
nghing tua trn l xo. Cam nm trong vng cch v duoc dinh vi nho l xo. L xo lun c xu
87
huong dy cam nm nghing theo mt chiu nht dinh d tao nn su tip xc gia cam v cc
vnh tru.
Vi tr cua cam cho php khop mt chiu lm vic o trang thi khng chiu tai hoc chiu
tai. Trong HSHT cc vnh cam trong v ngoi c lin kt rt da dang. Mt kt cu tiu biu
m ta trn hnh 3-48 a.
Khi vnh trong v ngoi quay cng tc d hoc vnh trong c tc d lon hon vnh
ngoi (theo chiu kim dng h), khop o trang thi khng chiu tai (hnh 3-48 b). Khi xut hin
su chuyn dng tuong di (vnh ngoi quay nhanh hon vnh trong), duoi tc dung cua l xo
ty v luc ma st cua du cam voi cc vnh cam, cam bi xoay di theo huong chn v kha hai
vnh tru lai voi nhau, khop o trang thi chiu tai (hnh 3-48 c). Nu mt trong hai vnh tru nm
trn chi tit c dinh voi vo, trong truong hop ny chi tit cn lai bi kha cung v dung yn.
Nu ca hai vnh cam du nm trn chi tit quay th chng se quay cng tc d.
+ Khp mt chiu dng bi tr
Loai ny gm mt vnh tru trong tron v mt vnh tru ngoi c mt chm cong theo
huong tao nn chiu rng chua bi thay di. Cc vin bi ny nm trong rnh chm v lun lun
duoc ty bng cc l xo ty khc nhau. Cu tao duoc trnh by trn hnh 3-49. Nguyn l lm
vic cua n cung tuong tu khop mt chiu dang cam. Nu cc bi tru (bi dua) duoc thay th
bng cc vin bi cu ta c khop mt chiu dang bi cu. Khop mt chiu dang bi cu t su dung
trong hp s, do kha nng chiu tai cua chng thp. Khop mt chiu c kha nng chiu qu tai
trong mt thoi gian ngn, nu ko di thoi gian qu tai se dn dn ph hong b mt cam hoc
bi, lm mt kha nng lm vic cua khop kha.
Khop mt chiu l phn tu tu dng diu khin, c d nhay rt cao. Kha nng kha hay
mo phu thuc vo gc nghing cua mt chm, khi tho lp cn kim tra d nhn bng cua b
mt lm vic.
Hnh 3-49. Cu to khp mt chiu dng bi tr
3.6.5. Co cu vut tc
Hin nay trn mt s t hin dai, o phn sau cua hp s co hoc thuong lp mt co
cu goi l co cu vuot tc (Overdriver-OD). Tc dung cua co cu ny l lm tng tnh kinh t
v nhin liu khi chuyn dng cua xe trn duong, lm giam hao mn cc chi tit cua dng co
do d lm tng tui tho cho xe my.
Co cu ny c th vn hnh tu dng o cc hp s tu dng hoc vn hnh nho thao tc
don gian cua nguoi li o cc hp s diu khin bng tay.
88
Khi t chuyn dng o s cao nht, lc d ty s truyn trong hp s thuong bng 1 (s
truyn truc tip), o s truyn ny, s vng quay cua truc khuyu bng s vng quay truc thu
cp hp s. Khi t chuyn dng o tc d cao, co cu vuot tc se cho php truc cacdng ni
voi truyn luc chnh quay nhanh hon truc so cp hp s, hay ni cch khc, tc d chuyn
dng cua xe vn khng di, song tc d cua truc khuyu giam toi 30% so voi tc d cua truc
cacdng.
3.6.5.1. Cu to co cu vut tc OD
Co cu vuot tc bao gm hai b phn chnh l khop mt chiu hnh 3-50 c, d v mt
co cu hnh tinh Wilson (xem hnh 3-51) cng voi mt s co cu diu khin v kha bnh
rng mt troi.
Hnh 3-50. Cu to v lm vic cua co cu vut tc trong hp s t:
1- Truc thu cap hp s; 2- Truc ni voi truc cacang; 3- Bnh rng mt troi; 4
Bnh rng hnh tinh; 5- Vnh rng trong; 6-Gi hnh tinh; 7-Phanh bnh rng MT
8 -Ong trong cua khop mt chiu; 9- Bi aa; 10- Huong truyn dng cng suat, 11
Khop kha co cau vuot tc.
O du cui cua truc thu cp hp s c phn then hoa, qua phn then hoa ny truc thu
cp hp s lin kt voi ng bac 8 cua khop mt chiu. Phn mt ngoi cua ng bac ny c cc
khe dang nm, trong d c lp cc vin bi dua 9, bn ngoi c ng tru cua vnh rng 5. Cung
trn phn then hoa ny truc thu cp cn lin kt voi gi hnh tinh 6, trn cc truc cua gi hnh
tinh lp ba bnh rng hnh tinh 4 (xem hnh 3-51). Cc bnh rng hnh tinh vua n khop voi
vnh rng trong 5 vua n khop voi bnh rng mt troi 3.
89
Bnh rng mt troi bnh thuong quay tron trn truc thu cp. D dua co cu vuot tc
vo ch d lm vic vuot tc, bnh rng mt troi phai duoc kha cung lai. Vic kha bnh
rng mt troi c th duoc thuc hin thng qua cc ly hop kha hoc phanh dai voi co cu p
tu dng nho xylanh du trn cc hp s tu dng hoc cung c th nho co cu kha kiu vng
hm co hoc c cht kha diu khin bng van din tu o cc hp s diu khin bng tay.
D kha co cu vuot tc lai (khng su
dung n trong moi truong hop), o phn moayo cua
bnh rng mt troi duoc ch tao dang then hoa lp
voi mt vng rng di dng voi co cu kha 11.
Vng rng ny khi dy vo n khop voi vnh rng
trong cua gi hnh tinh 6 se lm cho hai phn tu:
Bnh rng mt troi v gi hnh tinh lin kt cung
voi nhau, co cu hnh tinh lc ny lm vic nhu
mt khi lin. Co cu vuot tc bi kha lai.
+ Lm vic cua co cu vut tc
O ch d truyn dng truc tip, truc thu
cp 1 cua hp s quay lm quay ng bac 8, lc
ny ng bac 8 l phn chu dng, ng bac 8 quay
ko cc vin bi dua 9 ra phn hep cua nm, lm
ket cung vo ngoi cua vnh rng 5 voi ng bac 8,
mmen truyn truc tip tu truc 1 sang truc 2 (xem
hnh 3-50 a). Tc d truc cacdng lun bng voi
tc d truc thu cp hp s.
Hnh 3-51. Mt ct A-A cua co cu
vut tc:
1-Bnh rng mt troi; 2- Bnh rng
hnh tinh; 3-Vnh rng trong;
Khi gi hnh tinh quay 0,7 vng,
vnh rng trong quay auoc 1 vng,
co cau lm vic o ch a OD.
Khi xe dang chay o cc s truyn cao, nu
diu kin duong x tt, khi tc d xe dat duoc
khoang 2935 km/h; Nguoi li d cng tc OD o ch d ON (o loai hp s tu dng) hoc
nm diu khin co cu vuot tc o vi tr "mo", phanh dai 7 se tu dng kha cung bnh rng
mt troi 3; Hoc nguoi li xe khe giam chn ga di mt t (o hp s diu khin bng tay) co
cu kha bnh rng mt troi kiu co hoc se duoc mt van din tu tu dng dy cht hm vo
kha cung bnh rng mt troi 3. Khi d nu nguoi li xe tip tuc tng ga thm, mmen truyn
tu truc thu cp hp s 1 dn truc cacdng 10 se duoc thuc hin theo mach sau (xem hnh 3-50
b): Truc thu cp 1- Gi hnh tinh 6 - Cc bnh rng hnh tinh 4- Vnh rng trong - Truc
cacdng. Khi d co cu hnh tinh Wilson lm vic o phuong n 5 (ch d tng tc- xem bang
3.1 o muc 3.6.3.2), ty s truyn i<1, trn t hin nay co cu hnh tinh dng trong co cu
vuot tc thuong c i=0,7. Nhu vy khi gi hnh tinh (hay truc thu cp hp s) quay duoc 0,7
vng th truc cacdng ni voi truyn luc chnh quay duoc 1 vng. Nho co cu vuot tc ny
m tc d cua xe vn cao, song s vng quay cua truc khuyu giam di toi 30% so voi khi
truyn dng truc tip nu vn tc xe trong hai truong hop bng nhau.
Khi vn hnh xe my o diu kin duong x xu, nu mun ly khai co cu vuot tc ra
khoi ch d tu dng lm vic, nguoi li xe chi cn tt cng tc OD (o hp s tu dng) hoc
dng cn diu khin dy bnh rng gi 11 (hnh 3-50) vo n khop voi rng cua gi hnh tinh
6, khi d bnh rng mt troi lun lun lin kt cung voi gi hnh tinh. Co vuot tc duoc ni
cung nhu mt khi thng nht, n lun lun lm vic o ch d truyn dng truc tip.
Khi li xe, co cu gi s li cua hp s lin h voi co cu gi bnh rng 11, dy bnh
rng ny vo kha bnh rng mt troi voi gi hnh tinh, co cu vuot tc bi kha cung d thuc
hin hnh trnh li xe.
90
+ Cu to v lm vic co cu vut tc trn t Ford
Cu to
Co cu vuot tc (hnh 3-52) duoc lp o cui truc thu cp hp s gm khop mt chiu
8, trong d c cc bi tru 12, vnh rng trong 5 ch tao lin voi vo ngoi cua khop mt chiu.
Gi hnh tinh 4, pha bn ngoi c rng trong d n khop voi bnh rng 11 kha co cu vuot
tc, pha bn trong l phn moayo c then lin kt voi then hoa cua truc vo 19, gia phn
ngoi v phn trong lin kt voi nhau nho ba truc cua bnh rng hnh tinh 15. Cc bnh rng
hnh tinh ln trn lung bnh rng mt troi 6, dng thoi n khop voi vnh rng trong 5. Cum
chi tit ny c so d nguyn l cu tao ging nhu th hin trn hnh 3-50.
Co cu kha bnh rng mt troi dang co hoc gm mt vng hm 2, lin kt dang rng
voi phn moayo ko di cua bnh rng mt troi 1, vng hm duoc ch tao c cc rng dang
vu o pha ngoi, dt st vng hm l mt vng kha 18. Pha bn trong vng kha c mt
bnh rng di dng 11, bnh rng ny duoc diu khin nho thanh gat 10, thanh gat ny lin kt
voi truc diu khin 13 cua co cu diu khin. Cu tao cua truc diu khin c mt s dim dc
bit cn ch : Trn truc c mt phn duong knh lon v mt doan duong knh nho 16 d lng
vo rnh cua cht hm 17, cht ny lin kt voi truc cua role din tu 7. O phn gia cua truc
diu khin c lp voi thanh gat 10, du kia cua thanh gat c dang nia lng vo khe bnh rng
di dng 11. Pha du bn phai cua truc c mt rnh ct, rnh ny duoc lng vo du truc 3 d
ct vt di mt nua cua tay quay 14. Tay quay lin h voi thanh ko v dy cp toi mt nm
diu khin trn bung li.
Hnh 3-52. Cu to co cu vut tc dang o trng thi truyn dng trc tip:
1-au moayo cua BRMT; 2-Vnh hm; 3-Truc xoay; 4-Gi hnh tinh; 5-VRT; 6-
BRMT; 7-Role ain t; 8-Moayo khop mt triu; 9-Truc bi ang; 10-Thanh gat;
11-Bnh rng di ang; 12-Bi tru; 13-Truc aiu khin; 14-Tay an; 15-BRHT; 16-
Phan truc c auong knh lon v nho; 17-Cht hm; 18-Vng kha; 19-Truc thu cap
hp s.
Hot dng cua co cu vut tc:
- Chuyn t ch d truyn dng trc tip sang ch d vut tc
91
Hnh 3-53. S hot dng cua vng kha v vng hm
khi cht hm di vo kha vng hm:
A- Cht hm 4 ai vo ty ln vai cua vng kha 2;
B- Cht hm lot vo khe cua vau rng vng hm;
1- Vng hm; 2-Vng kha; 3-Vng kha bung cht hm;
4-Cht hm vo khe rng vng hm; 5--Cht hm ty vo
vng kha.
Trn hnh 3-52 l trang thi m co cu vuot tc chua tc dng, truyn dng tu truc thu
cp hp s 19 dn truc 9
duoc thuc hin qua khop
mt chiu nhu chiu mui
tn trong hnh ve. Tuy nhin
nu nm diu khin co cu
vuot tc dang duoc nguoi
li d o vi tr "mo", nghia l
truc diu khin 13 dang nm
o vi tr tn cng bn tri, khi
d phn duong knh nho 16
cua truc dang nm pha trn
rnh cua cht hm 17. Nu
tc d xe dat mt gi tri du
lon (khoang 2935 km/h),
khi d nu nguoi li giam
chn ga trong chc lt, h
thng truyn luc se tu dng
chuyn sang ch d vuot
tc.
Qu trnh chuyn tu ch d truc tip sang ch d vuot tc c th din ta nhu sau:
- Khi vn tc xe du lon, b diu khin ly tm lp o truc thu cp hp s se tc dng,
lm cho mt cng tc dng mach din cung cp cho role 7, role duoc kch hoat dy cht hm
17 tin vo vnh hm bnh rng mt troi;
- Khi tin vo vnh hm, cht hm chua vo duoc khe rng cua vnh hm do bi vnh
kha can lai, v nguoi li giam ga trong cht lt, xe bi dy do qun tnh, vnh rng ngoi quay
nhanh hon truc thu cp, co cu hnh tinh lc ny bi truyn nguoc, lm bnh rng mt troi
quay nguoc voi chiu quay ban du, ko cho vng kha dich nguoc lai mt gc d nho, cht
hm d dng lot vo rnh rng cua vng hm (xem hnh 3-53). Bnh rng mt troi lc ny bi
kha c dinh;
- Ngay sau khi giam chn ga chc lt, nu nguoi li lai n bn dap ga tu tu d tng tc
d cua xe, lc ny h thng truyn luc se tu dng chuyn sang lm vic o ch d vuot tc,
truc ra cua co cu vuot tc (ni voi truc cacdng) se quay nhanh hon truc thu cp hp s
khoang 30 %, nho vy vn dam bao tc d lon cua xe, song chi ph nhin liu cung nhu cc
chi tiu kinh t khc cua xe duoc cai thin dng k.
Do vnh rng trong dng thoi l ng ngoi cua khop mt chiu dang quay nhanh, nn
n khng can tro moayo trong cua khop mt chiu, lc ny vn quay cng tc d cua truc thu
cp hp s.
- Chuyn t ch d vut tc v ch d truyn dng trc tip
Nu t dang chuyn dng voi vn tc cao o ch d vuot tc, tt nhin o ch d ny
t chua pht huy ht cng sut ti da. Nu nguoi li mun cho dng co pht huy ht cng
sut dng co, hoc mun t c gia tc lon d vuot mt xe pha truoc chng han, li xe chi
cn n ht chn ga xung tn cng. Khi bn dap ga duoc n ht hnh trnh, n se tc dng ln
mt cng tc din thu hai, cng tc ny thuc hin hai chuc nng:
92
- N ct mach din cua role din tu, lm cho role mt din, role ko cht hm ra khoi
vng hm bnh rng mt troi, nhung v lc ny dng cng sut dang truyn tu dng co dn
vnh rng ngoi, nn gia cht hm v khe rng cua vng hm c mt p luc nn cht hm
chua bt ra khoi vi tr hm;
Hnh 3-54. Co cu vut
tc dang duc gi o ch d
truyn dng vut tc
- Cng voi vic ct mach din cua role, cng tc ny se cham mt mach din dnh lua
cua h thng dt chy, lm cho nn din (bu gi) bi mt din tuc thoi, s vng quay cua dng
co bi giam xung, p luc gia cht hm v vnh hm giam, cht hm duoc rt ra khoi vi tr
kha. Bnh rng mt troi duoc giai phng. Co cu vuot tc tch khoi trang thi lm vic, h
thng truyn luc chuyn v ch d truyn dng truc tip.
Ngay sau khi cht hm ra khoi vi tr kha, li cua role din tu se ct mach din cham
mt cua h thng dnh lua d dng co lm vic bnh thuong. Qu trnh lm cham mt v ct
cham mt mach din dnh lua chi din ra tuc thoi, mt vi phn cua giy dng h, nguoi li
khng cam nhn duoc su ngung lm vic cua dng co.
Nu nguoi li lai mun dua h thng truyn luc sang ch d vuot tc, chi cn giam
nhe chn ga, qu trnh lai tu dng chuyn sang ch d vuot tc. Theo di tc d quay cua truc
khuyu trn dng h tc d, nguoi li se nhn bit khi no HTTL lm vic o ch d vuot tc.
- Kha hn co cu vut tc
Nu v tnh trang duong x xu, hoc v l do luu thng m nguoi li khng mun
HTTL lm vic o ch d vuot tc trong moi ch d lm vic cua dng co, li xe chi cn ko
mt nm diu khin trn bang dung cu do trong bung li, khi d qua co cu cp ko v tay
dn, lm cho tay dn 14 xoay di, mt khng ct vt cua truc xoay tc dng vo truc diu khin
13, lm truc dich chuyn sang phai, lc d thanh gat 10 dy bnh rng di dng trn lung
moayo bnh rng mt troi vo n khop voi rng trong cua gi hnh tinh, co cu hnh tinh bi
kha cung, ca co cu vuot tc lc ny lm vic nhu mt khi thng nht, h thng lun lun
lm vic o ch d truyn dng truc tip. Dng thoi khi d, phn duong knh lon cua truc diu
khin nm vo rnh cua cht hm 17, cht hm bi gi c dinh lai. Dng thoi truc diu khin
se tc dng vo mt cng tc din lun lun lm ho mach cua ro le din tu 7.
93
Hnh 3-55. Co cu vut tc o ch d ly khai. H thng truyn lc lm vic
o ch d truyn dng trc tip v o s li
Khi gi s li, mt cn gat trn truc gi s li se tc dng vo truc diu khin 13 lm
cho n dich chuyn tuong tu nhu khi nguoi li ko nm diu khin trn bung li, co cu
vuot tc bi kha lai d thuc hin chuyn dng li.
3.6.6. Hp s t dng
O muc 3.3 chng ta d bit hp s co hoc voi cc s truyn phn cp, vic chuyn s
truyn duoc thuc hin nho nguoi li thng qua co cu gi s bng tay. Nhu vy vic lua chon
v quyt dinh d chuyn s trong qu trnh t my ko lm vic tu s ny sang s khc phu
thuc vo tai trong cua dng co, trnh d su dung cua nguoi li cung nhu nhng yu t ngoai
canh khc.
Vic lua chon s truyn hop l trong hp s co hoc, d cho xe my lm vic c hiu
sut cao l mt vn d quan trong trong khai thc su dung xe my. Lua chon s truyn hop l
khi lm vic khng chi nng cao hiu qua kinh t trong su dung m cn nng cao tui tho cho
xe my.
Trong truyn luc thuy co (BMM lm vic phi hop voi hp s co hoc phn cp), mc
d o HTTL c BMM, nn khi gi mt s no d trong phn hp s co hoc, qu trnh truyn
luc c mang dc tnh cua truyn luc v cp, trong mt vng nht dinh ung voi tung s truyn
khc nhau, tuy nhin do c su tham gia cua hp s phn cp co kh, nn khi ta gi mt s
truyn no d, b truyn thuy co khng cho ta tnh cht v cp trong ton b min ty s
truyn c trong hp s, mi s truyn chi thch hop voi mt vng tai trong v tc d nht dinh
cua xe my, nhu vy vic lua chon s truyn ph hop vn phu thuc vo trnh d su dung cua
nguoi li.
D cai thin diu kin lm vic cho nguoi li cung nhu d nng cao cc chi tiu kinh t
k thut cua t my ko. Trong truyn luc thuy co, duoc trang bi thm cc co cu v thit bi
diu khin, nho cc thit bi ny vic vo v ra s trong qu trnh chuyn s duoc thuc hin tu
dng. HTTL trong a c thit bi tu ang chuyn s phu thuc vo tai trong v aiu kin lm
vic cua t my ko goi chung l truyn lc t dng (AT) hay hp s t dng (HSTD).
94
HSTD ra doi du tin vo nhng nm 40 cua th ky truoc, trong cc hp s ny h
thng diu khin l su lm vic kt hop gia h thng thuy luc, cc thit bi diu khin dang
co hoc v duoc goi chung l h thng diu khin thuy lc (HTDKTL), trong cc h thng
diu khin thuy luc ny chua c su tham gia diu khin v gim st cua my tnh din tu.
Cng voi su pht trin cua khoa hoc cng ngh, dc bit nhng tin b trong linh vuc tin hoc
v tu dng diu khin, hp s tu dng ngy cng duoc cai tin v hon thin hon. Hin nay
nho tro gip cua my tnh cung nhu cc thit bi din tu khc, HSTD d c nhng dc tnh ph
hop hon, cc h thng diu khin ny duoc goi chung l h thng diu khin thuy lc din t
(HTDKTLDT). Chng ta se tm hiu nguyn l cu tao v lm vic cua hai h thng diu
khin ny.
3.6.6.1. Hp s t dng vi h thng diu khin thuy lc (HTDKTL)
H thng diu khin thuy luc dng d diu khin vic tu dng chuyn s trong hp s
thuy co duoc ung dung kh som. Ban cht cua h thng diu khin ny l su lm vic cua cc
b phn diu khin ly tm, chn khng voi p luc du trong h thng cc van con truot, d mo
hoc dng cc duong du dn cc ly hop kha s hay cc phanh dai trong hp s thuy co,
thuc hin vic tu dng chuyn s ph hop voi cc ch d lm vic v tai trong.
Hnh 3-56. H thng diu khin thuy lc
cua hp s t dng
HTDKTL m ta trn hnh 3-56 v so d khi trn hnh 3-57. H thng gm cc cum
co ban sau:
+ Ngun cung cap nng luong;
+ B chuyn ai v truyn tn hiu chuyn s;
+ B van thuy luc chuyn s;
+ B tch nng giam chan;
+ H thng cc mach dau.
95
Ngoi ra phu thuc vo cht luong lm vic trong h thng diu khin c th cn c
thm cc van mt chiu, cc van tit luu
+ Ngun cung cp nng lung
Ngun cung cp nng luong gm: Bom du, van diu tit p sut. Chng dam nhn
cc chuc nng sau:
- Cung cap dau cho BMM;
- Cung cap dau cho aiu khin ly hop kha v phanh dai;
Cm van diu
khin thuy lc
BMM
Hp
s co
hc
Co cu
diu
khin
HSCH
Bom du B diu
khin p
sut
Lc du
Dy cha du
+Vj tr bum ga
+Tc d t
+Vj tr cn chn
s
Hnh 3-57. So d khi cua h thng diu khin thuy lc hp s t dng
- Tao nn p luc dau bi tron cho ton b h thng;
- Cung cap dau aiu khin van truot thuy luc thuc hin ang, mo auong dau;
- Dan nhit ra ngoi, aam bao lm mt cho HST.
+ Bom du
Bom du cua HSTD thuong duoc dt trn vch ngn gia BMM v hp s co hoc,
duoc dn dng boi truc cua bnh bom. Cc loai bom du thuong dng l bom rto cnh gat,
bom bnh rng n khop trong lch tm (hnh 3-58, h. 3-59). Kha nng tao p sut cua cc loai
bom ny thuong dat tu 22,5 MPa.
Hnh 3-58. Bom du kiu bnh rng cua HSTD trn xe CHRYSLER
+ Cm van diu tit p sut
Van diu tit p sut dng d han ch p sut, khi p sut dat gi tri dinh muc nhm
dam bao n dinh diu khin HSTD. Cum van diu tit p sut dt sau bom du trn mach
phn nhnh cua duong du chnh (hnh 3-60).
96
Van c cu trc dang con truot, mt du tua vo l xo, du kia chiu p luc cua du
trn mach du chnh. Su lm vic cua van diu p dua trn su cn bng gia p luc cua du v
luc cng l xo, khi p luc cao qu, l xo bi nn lai, van truot mo duong du cp cho BMM.
Khi p luc du qu lon van con truot di chuyn nhiu hon, dng bot duong du cp cho
BMM, dng thoi mo thng duong du tro v truoc bom nho vy khng tng p luc na.
Hnh 3-59. Bom du bnh rng cua HSTD trn xe TOYOTA
+ B chuyn di v truyn tn hiu chuyn s
Vic tu dng chuyn s trong hp s tu dng duoc thuc hin thng qua cc co cu goi
l b chuyn ai v truyn tn hiu chuyn s.
Trn cc hp s tu dng c cc b chuyn di sau:
+ B chuyn di v truyn tn hiu t dng co (Throttle valve-TV)
Tn hiu trang thi tai trong cua dng co thng qua su thay di d chn khng o c ht
cua dng co chuyn thnh p sut thuy luc dua vo van con truot chuyn s (hnh 3-61).
Hnh 3-60. So d cu to van diu tit p sut cua Hng FORD:
a) Khi p suat nho; b) Khi cap dau cho BMM; c) Khi aiu tit p suat cao
97
Hnh 3-61. B chuyn di v truyn tn hiu chuyn s t
dng co (TV)
+ B chuyn di v truyn tn hiu t tc d t (Governor valve-GV)
Tn hiu tc d cua t thng qua luc ly tm cua b qua vng dt tai truc ra cua hp s
co hoc, luc ly tm ny se chuyn di thng qua p sut thuy luc dua vo van con truot chuyn
s (hnh 3-62).
Khi tc d t bng khng, con truot bit l du vo do d p sut ra se bng khng.
Khi t chuyn dng voi tc d thp, qua vng duoi tc dung cua luc ly tm se dy truc diu
khin tao nn kha nng mo nho duong du vo, p sut du dn ra tng dn. Khi t chuyn
dng voi tc d cao, qua vng vng ra nhiu hon, con truot mo rng duong du vo tao kha
nng tng manh p sut ra sau co cu.
Hnh 3-62. B chuyn di v truyn tn hiu chuyn s t tc d t
(GV): a) Cua Hng FORD; b) Cua Hng CADILAC
Nhu vy nho b chuyn di ny p luc cua du diu khin van con truot chuyn s
GV tng ty l voi tc d chuyn dng cua t.
98
Hai b chuyn di TV v GV trn dy khng su dung o cc HSTD c h thng diu
khin thuy luc din tu (HTDKTLDT), o cc HSTD c diu khin din tu vic tao nn dng
thuy luc diu khin chuyn s duoc thuc hin nho cc van cam ung din tu lm vic phi hop
voi my tnh diu khin hp s.
+ B van mo dung du chuyn s (Mannual Valve: MV)
Hnh 3-63. B van mo dung du chuyn s (Manual Valve)
B van mo duong du chuyn s (hnh 3-63) duoc diu khin tu trn bung li boi
nguoi li thng qua "cn chn s" n quyt dinh cc s truyn cho php hay han ch cc s
truyn chuyn dng.
Khi nguoi li dt cn chon s o vi tr no d, thng qua cp ko lm dich chuyn van
con truot, con truot ny se bit hay mo cc duong du lin quan toi cc duong du diu khin,
v vy hp s chi hoat dng voi cc s truyn c duong du cp. Nho cu trc ny m khi
nguoi li dt cn chon s o s thp, hp s khng tu dng gi cc s truyn cao hon ngung
d dt.
Su phi hop lm vic cua cc duong du tu cc b chuyn di v truyn tn hiu
chuyn s voi van MV duoc m ta don gian trn hnh 3-63.
+ B van thuy lc chuyn s (Shift valve-SV)
B van thuy luc chuyn s thuong su dung van thuy luc con truot. Cc van con truot
c dang nhiu bc d c th dng mo nhiu duong du dua toi cc phn tu diu khin. Cu
tao v nguyn tc hoat dng cua b van thuy luc chuyn s duoc gioi thiu trn hnh 3-64.
Trn hnh 3-65 m ta trang thi lm vic cua van con truot chuyn s o hai trang thi:
Bit duong du toi ly hop kha (d tng s hnh 3-65 a) v mo duong du toi ly hop kha d
giam s (hnh 3-65 b).
Trng thi tng s: Khi tc d chuyn dng cua t nho, p luc cua du sau van GV
l thp, cn tai trong cua dng lon, p luc cua du nho b chuyn di tn hiu TV l cao, do
chnh lch p luc theo chiu doc truc cua con truot chuyn s, con truot dich chuyn theo
chiu mui tn (xung duoi), bit duong du toi ly hop kha cua s truyn truoc d dng thoi
mo duong du dn ly hop kha khc, thuc hin vic tng s truyn ln s truyn cao hon.
99
Hnh 3-64. S lm vic phi hp cua cc dung du diu khin
Trng thi giam s: Khi tc d chuyn dng cua t lon, p luc cua du sau van GV
l cao, cn tai trong cua dng nho, p luc cua du nho b chuyn di tn hiu TV l thp, do
chnh lch p luc con truot chuyn s dich chuyn theo chiu mui tn (ln trn), qu trnh
dng mo cc duong du din ra nguoc lai, thuc hin vic giam s truyn xung s thp hon.
Cc rnh du v truc cua con truot c khe ho rt nho, do p luc cua du lon, nn su
dich chuyn cua con truot d nho song cung tao diu kin mo hay dng duong du diu
khin, qu trnh chuyn s din ra rt ngn.
D hiu r qu trnh tu dng chuyn s trong hp s tu dng voi HTDKTL, ta c th
m ta qu trnh lm vic phi hop cua van thuy luc chuyn s voi cc van chuyn di tn hiu
nhu trn hnh 3-65 v h. 3-66. Trong m hnh 3-66, ly hop kha s l mt phanh dai tuong
trung n thuc hin chuc nng cua phn tu kha s, c nhim vu tuong tu nhu cc ly hop kha
s khc. Tang trng l b phn lin kt voi mt phn tu no d cua hp s co hoc (ta c th
hnh dung d l tang trng cua bnh rng mt troi cua co cu hnh tinh v.v).
Trn hnh biu din 3-65 c hai van con truot chuyn s. Cc duong du diu khin
cc phn tu nhu ly hop kha s, phanh dai duoc cung cp du nho cc ngn thng qua cc van
con truot ny. Trn hai mt du cua van con truot c b tr cc duong du diu khin tu cc
b chuyn di ni trn. Ty thuc vo p sut tc dung ln hai mt du cua van con truot, cc
van con truot di chuyn d dng mo cc duong du toi ly hop kha s hay phanh dai cua s
truyn tuong ung.
Trong h thng cn c mt b SV, mt b TV, mt b GV v mt b MV (trong so d
trn khng gioi thiu b van MV). Mach thuy luc gm duong du cung cp tu bom du v
phn nhnh cho van con truot SV, TV v GV, p sut duong du sau van TV, GV phu thuc
vo muc d tai trong cua dng co v tc d cua t se truyn dn hai pha du van SV tao nn
luc dy o ca hai du con truot trong van SV. Su chnh lch luc dy tu hai du quyt dinh su
di chuyn cua van con truot trong SV v thuc hin dng hay mo duong du toi phanh dai,
thuc hin vic chuyn s.
100
Phu thuc vo s luong s truyn trong hp s m s luong van con truot SV c th
c tu 24 b van con truot chuyn s d thuc hin chuyn cc cp s: (1-2), (2-3), (3-4), (4-
5).
Hnh 3-65. Cc trng thi lm vic cua mt van con trut chuyn s:
a) Trang thi tng s; b) Trang thi giam s.
Qu trnh chuyn s thuc hin dua trn nguyn tc cn bng luc doc cua van con truot
SV, do vy van ny cn goi l van "cn bng". Su dich chuyn cua van con truot l nho su
cn bng cua luc dy v luc l xo o trong n.
Hnh 3-66. Mt mch diu khin thuy lc HSTD din hnh
Trn hnh 3-66 gioi thiu su lm vic dng thoi cua cc van GV, TV, SV d diu
khin phn tu kha s khi chuyn s.
101
+ B tch nng giam chn
Nhim vu cua b tch nng l lm giam cc xung p luc sinh ra khi bt du cp du
cho cc xylanh thuy luc diu khin ly hop kha s hay phanh dai, hoc khi thay di diu
khin. Nho d tao diu kin lm m diu qu trnh chuyn s v nng cao cht luong chuyn
dng cua t. Hin nay thuong dng mt s loai b tch nng giam chn sau:
Hnh 3-67. Cc
trng thi lm
vic cua b tch
nng kiu van
con trut:
a) Trang thi bt
aau cap dau (pha
tch nng);
b) Trang thi va
au dau (pha cn
bng);
c) Trang thi n
ainh (pha b dau).
+ B tch nng kiu van con trut
B tch nng ny thuong dng cho xylanh luc kha phanh dai tc dng hai chiu bng
pittng kp, n c tc dung san du p luc khi bt du cp du cho pittng v khi thay di
huong di cua duong du. Cu tao v lm vic cua b tch nng kiu ny trnh by trn hnh 3-
67.
+ B tch nng kiu pittng (hnh 3-68)
B tch nng ny thuong
dng cho cc duong du diu
khin cc ly hop kha s, khi kt
thc qu trnh cp du cho ly hop
kha, d trnh p luc cua du
trong cc ly hop kha s qu lon,
b tch nng ny se duoc nap du
vo d diu ha p luc.
3.6.6.2. Cu to c th
hp s thuy co vi h thng diu
khin thuy lc
Hnh 3-68. Cu to mt b tch nng kiu pittng
Hp s thuy co voi h
thng diu khin thuy luc rt da
dang, phu thuc vo muc d hon thin cua kt cu, vo hng san xut v.vm cum diu
khin thuy luc c th duoc tao thnh boi mt hoc nhiu khi nm pha duoi hoc bn canh
hp s co hoc.
Cc duong dn du duoc dc trong cc khi thuy luc boi cc rnh nho v phn b ti
uu trong khng gian cua khi dc (hnh 3-69). Cc van con truot nm trong cc khi dc thuc
hin cc chuc nng khc nhau. Phu thuc vo muc d phuc tap cua h thng thuy luc, vo kt
cu cua hp s cung nhu su hon thin cua HSTD m cc hng san xut t d ch tao ra cc
102
h thng thuy luc voi cc so d khc nhau. Cc khi thuy luc thuong rt t hu hong, trong qu
trnh su dung thng thuong chi hu hong do khng nm chc cu trc v nguyn tc su dung
h thng.
Hnh 3-69. So d b tr cc
van con trut cua khi diu
khin thuy lc:
1- B MV; 2- B SV cua s 2
3; 3-B TV cua s 2-3; 4-B
SV cua s 1-2; 5-B SV cua s
3-4; 6-B TV cua s 3-4; 7
Van vi tr 3-2; 8-Van ainh
muc; 9-Van aiu hnh phanh
dai s 2-3; 10-Van aiu chinh
b tch nng; 11-B TV
chung; 12-Van aiu chinh b
TV
Trn hnh 3-70 trnh by cu tao hp s thuy co voi h thng diu khin thuy luc cua
hng FORD. Cum BMM v HSHT nm pha trn, phn gia l cc cum thuy luc diu khin
cc ly hop v phanh dai kha s, phn duoi l khi thuy luc v cc van con truot trong khi
ny, duoi cng l luoi loc du v dy chua du.
103
Hnh 3-70. Cu to hp s t dng diu khin thuy lc:
1-Vnh rng bnh a; 2-Bom cung cap dau; 3-Vo hp s; 4-Np truoc; 5-Ly hop kha K1;
6-Phanh aia B3; 7,10, 27-Bnh rng mt troi; 8, 26, 28-Bnh rng hnh tinh; 9, 11-Can
dan; 12-Khop mt chiu F; 13-Ly hop kha K2; 14-Thng hoi; 15-Bnh rng xon; 16-ia
kha; 17-B tao xung; 18-Mt bch; 19-Cht kha; 20-Can kha; 21-B aiu chinh ly tm
(GV); 22-Cacte dau; 23-Np duoi; 24-B loc dau; 25-Phanh dai B2; 29-Khi aiu khin
thuy luc; 30-Phanh dai B1; 31-Nt xa; 32, 33-Bom v tuabin; 34-Truc bnh dan huong;
35-Truc tuabin; 36-Khop mt chiu; 37-Bch dan ang bom cung cap; 38-Bnh phan luc.
2
Hnh 3-71. Qu trnh lm vic cua hp s t dng diu khin thuy lc
Dy l hp s c bn s tin v mt s li, diu khin tu dng nho h thng diu khin
thuy luc. So d dng hoc v nguyn l lm vic cua hp s ny duoc th hin trn hnh 3-71.
Khi cn chon s duoc dt vo cc ch d tc d tin, phu thuc vo tai trong cua dng
co v tc d cua t m h thng diu khin thuy luc se tu dng gi cc s truyn thch hop.
Vic thay di s truyn thng qua cc ly hop kha s, cc phanh dai v khop mt chiu. O s
truyn 1, ly hop kha K2 duoc kha lai, phanh dai B2 duoc b cht vo tang trng, dng thoi
khop mt chiu F khng quay tu do na, mmen truyn tu truc ra b bin m truyn qua hp
s hnh tinh kp, ty s truyn l lon nht. O s 2, ly hop kha K2 duoc mo ra, khi d khop
mt chiu F quay tu do, dng thoi b phn diu khin thuy luc cho du c p sut cao vo
bung phanh d tc dng dng phanh dai B1 lai. O s truyn 3, dng thoi voi vic mo phanh
dai B1, du se vo ly hop kha K1 d thuc hin giam ty s truyn. Khi gi s 4 phanh dai B2
duoc mo ra cn ly hop kha K2 duoc kha lai, ty s truyn lc ny bng 1 hay cn goi l s
truyn thng. D gi s li, nguoi li dt cn chon s vo vi tr R, b phn diu khin tu dng
ni thng duong du tu h thng thuy luc dn phanh dia B3, lc ny phanh ny kha cng ly
hop kha K2. Truc ra cua co cu hnh tnh kp thay di chiu quay, t thuc hin chuyn
dng li.
104
3.6.6.2. Hp s t dng vi h thng diu khin thuy lc din t (DKTLDT)
Hp s thuy co c diu khin thuy luc din tu hay cn goi l hp s EAT, xut hin
ln du vo nm 1983, k tu d dn nay h thng ny khng ngung duoc cai tin v hon
thin.
a)
Cm
van
din t
Cm van diu
khin thuy lc
BMM
Hp
s co
hc
Co cu
diu khin
HSCH
Bom du B diu
khin p
sut
Lc du
Dy cha du
B diu
khin
trung
tm
b)
Cm
bo li
chn
don
Cam bin tn hiu vo
+Vj tr bum ga
+Tc d t
+Vj tr cn chn s
+Cng tc Lock-up
+Cng tc OD
+Nhit d du
+Nhit d dng co
+Cng tc phanh
+Cng tc chuong
rnh
+Kha din..
Hnh 3-72. So d h thng diu khin thuy lc din t hp s t dng EAT:
a) So d tng qut; b) So d cc khi chc nng.
Dim khc bit co ban gia h thng DKTLDT v DKTL hp s tu dng l o h thng
DKTLDT ngoi cc b phn tuong tu nhu cua h thng DKTL, v du van con truot, ly hop
kha s, cc b tch nng giam chn v.vtrong h thng DKTLDT cn c su can thip v
diu hnh cua my tnh din tu nho (Microcomputer), hay cn goi l my tnh diu khin hp
s v cc van TV, GV duoc hoat dng trn nguyn tc van din tu diu khin cc con truot,
tt ca cc van din tu du duoc diu khin tu b diu khin trung tm CPU.
105
So d tng qut v so d theo khi chuc nng HTDKTLDT th hin trn hnh 3-72.
H thng gm:
- Cc cam bin tn hiu aau vo;
- Cc b chuyn ai tn hiu;
- My tnh-CPU;
- Cc b chuyn ai v bin ai tn hiu ra;
- Cc b aiu khin lin hop ain t thuy luc;
- Cum bo li trang thi (tu chan aon).
+ Cam bin tn hiu du vo
Cam bin tn hiu du vo c nhiu loai, c th chia thnh cc nhm nhu sau:
Cam bin vi tr;
Cam bin nhit a;
Cam bin tc a vng quay;
Cam bin ang mach ain.
- Cam bin vj tr
Hnh 3-73. Cam bin vj tr bum ga
Cam bin vi tr dng d xc dinh vi tr buom ga (TPS), n xc dinh ch d lm vic
cua dng co. Cam bin vi tr thuong duoc su dung l cc bin tro con chay (hnh 3-73).
+ Cam bin dng mch din (hnh 3-74)
Hnh 3-74. So d mch din cua cam bin dng mch phanh:
a) Trang thi khng phanh; b) Trang thi phanh
Cng tc dng mach din duoc dng trn cc mach: Kha dng mach din chnh; Chi
thi vi tr cn chon s; Vi tr bn dap phanh; Kha OD; Kha KICK-DOWN; LOCK-UP; Vi
tr van thuy luc. Mach din cung duoc b tr ging nhu trn mach do nhit d, nhung vi tr
106
cua n duoc xc dinh o hai trang thi dng (ON) v mo (OFF), cam bin dng mach din
duoc gioi thiu dai din nhu mt cng tc phanh trn hnh 3-74.
- Cam bin nhit d
Hnh 3-75. Cu to v so d mch din cua cam bin nhit d
Nguyn tc hoat dng cua cc loai cam bin nhit d l khi nhit d thp cho php tn
hiu din p vo my tnh l cao v nguoc lai. Cam bin nhit d thuong su dung hin nay l
cc loai nhit din tro c d nhay cao duoc mc song song voi ngun cung cp, voi loai nhit
din tro ny, khi nhit d cao din tro cua dy tng, tn hiu din p vo my tnh l thp. So
d cu tao v so d mach din cua cam bin nhit d trnh by trn hnh 3-75.
- Cam bin tc d s vng quay
Cam bin loai ny thuong dng o dang cam ung din tu, n duoc su dung kh ph
bin d do s vng quay dng co, truc thu cp hp s, tc d bnh xe khi phanh v.vCu tao
v nguyn l lm vic trnh by trn hnh 3-76. Cam bin tc d quay gm mt cun dy qun
trn mt li st tu. Cun cam ung duoc lp vo gn bnh rng tao xung, quay cng tc d voi
truc cn do, mi ln dinh rng cua bnh rng ct qua dinh li st tu se cam ung trong cun dy
mt sut din dng nho. Din p tu cun dy cam ung ni ra mach ngoi l din p xoay
chiu. Nho b nn dng v b dm xung, my tnh bit duoc tc d quay cua truc cn do v
bit tc d cua xe ni chung.
+ B chuyn di tn hiu v cc dng tn hiu diu khin
Hnh 3-76. Cam bin tc d vng quay:
b) Nguyn l cau tao cua b cam bin; b) Mach tn hiu ain p V
107
Cc tn hiu diu khin dng cho EAT c cc dang: Dang muc xc dinh (ON-OFF) v
dang sng.
Thng thuong cc tn hiu m cc cam bin dua ra l cc tn hiu tuong tu (Analog).
D my tnh hiu duoc cn chuyn di sang dang s (Digital) nho cc b chuyn di (A/D).
Tn hiu sau chuyn di c hai dang: Dang thp v cao tuong tu nhu ON - OFF, v dang s 0,
1 nhu trn h. 3-77.
5 v
5 v
V
V
t (s)
t (s)
OFF
V
U
Thap
U
thap
V
t (s)
U
thap
V
U
Cao
OFF
ON
OFF
V
t (s)
5 hoc 9 v
OFF
V
U
Thap
U
thap
V
t (s)
U
thap
V
U
Cao
OFF
ON
OFF
V
t (s)
5 hoc 9 v
a)
b)
Hnh 3-77. Cc dng tn hiu diu khin Computer:
a) Tn hiu dang muc; b) Tn hiu dang sng.
+ My tnh (Microcomputer)
V co ban n gn ging nhu cc my tnh c nhn, n bao gm: Cc b tip nhn v
chuyn di tn hiu du vo, b vi xu l lm vic theo cc chuong trnh dinh sn, cc b nho
v b truyn tn hiu du ra, cc du ni. M ta cc khi cua Microcomputer trn hnh 3-78.
+ Co cu chp hnh
- Cu to v lm vic
cua van diu khin din t
Co cu chp hnh thng
thuong l cc van din tu c cu
tao don gian, van kt hop voi
cc van bi hay van con truot
dng d dng mo cc duong
du diu khin cua h thng
thuy luc. Van diu khin din tu
bao gm li thp tu, cun dy,
cum van bi hay van con truot,
vo v cc dy ni.
Hnh 3-78. Nguyn l cu to cua Microcomputer
Li thp tu c kha nng
di chuyn trong cun dy, mt du ty vo cum van. Cun dy diu khin duoc cun lin tuc
c mt du ni voi vo (mt), cn du kia ni voi mach din diu khin sau Computer.
108
Cu tao v nguyn l lm vic cua van diu khin din tu trnh by trn hnh 3-79. Khi
b diu khin trung tm kch hoat van din tu, dng din tu acquy duoc ni vo cun dy cua
van, luc din tu do cun dy sinh ra lm dich chuyn li thp, ko theo lm mo hay dng van
bi hay van con truot d mo hay dng duong du diu khin cc ly hop kha s hay phanh dai.
Hnh 3-79. Cu to
v lm vic cua van
diu khin din t:
a) Cau tao; b) So a
mach ain; c) Trang
thi ang mo
auong dau.
- Cu to cm van thuy lc din t kt hp (hnh 3-80)
Cum van thuy luc ain t kt hop gm van din tu lm vic phi hop voi van thuy luc
dang con truot chuyn s SV nhu trnh by o HTDKTL, chng c hai chuc nng chnh:
- iu chinh dng thuy luc a thay ai p suat mach thuy luc;
- iu chinh vi tr cua co cau tao nn mt trang thi lm vic hop l cua van thuy luc.
Thng qua hai chuc nng ny h thng diu khin cc ch d cua hp s tu dng.
V du EAT c th thuc hin vic chuyn s: Tng hoc giam s o cc ch d tc d
khc nhau, thuc hin ch d lm vic OD, ch d c kha LOCK-UP. Thng qua cc cng tc
chuong trnh gip nguoi li c th dt t lm vic o cc ch d chuyn dng khc nhau: Ch
d lm vic bnh thuong (Normal: N); Ch d lm vic tit kim (Economy:E); Ch d lm
vic tng tai (Power: P) v thuc hin chuyn dng o s truyn voi kha nng gia tc cao (ch
d KICK-DOWN) l ch d khi cn gia tc lon khi dang di o s truyn cao, nguoi li dap
chn ga cuc dai, khi d o cui hnh trnh chn ga c b tr cng tc KICK-DOWN, cng tc
109
ny dng, my tnh nhn duoc tn hiu se kch hoat van din tu diu khin h thng diu
khin thuy luc cho gi s truyn thp hon mt cp, hoc chuyn tu ch d lm vic vuot tc
v ch d lm vic truc tip, xe c gia tc lon v sau d tu dng tro lai s dang di truoc d.
Hnh 3-80. Cu to v nguyn l lm vic cua van diu khin din t SV:
a) Van ain t o trang thi khng lm vic; b) Van ain t o trang thi lm vic
So voi hp s tu dng diu khin bng HTDKTL thng thuong, h thng diu khin
thuy luc din tu (HTDKTLDT) cho php t chuyn dng mm mai trn duong voi nhiu ch
d dinh truoc, giam su cng thng trong su dung, nng cao tnh cht dng luc hoc cua t,
tng tnh tit kim nhin liu v giam cuong d lm vic cho nguoi li.
Trn hnh 3-81. Trnh by cu trc cua khi diu khin thuy luc din tu cua hng
MERCEDES. Cu tao gon nhe v hop l, bn trong l cc mach dc tao nn cc duong dn
du. Cc van thuy luc du duoc diu khin thng qua cum van din tu.
+ T chn don
Kha nng tu chn don l mt uu dim ni tri cua HTDKTLDT. My tnh diu khin
hp s kip thoi thng bo su c d khc phuc trnh hu qua lm hu hong nng cc b phn
my, tit kim thoi gian khc phuc su c xay ra.
Hnh thuc thng bo c nhiu dang khc nhau:
- Nho an pht tn hiu (an ao lin tuc hay nhap nhy);
- Nho tn hiu trn an AT cua bang dung cu ao;
- Nho mn hnh chan aon;
- Nho ting ci bo su c trong bung li;
- Kt hop cc hnh thuc canh bo trn, ang thoi ct mach ain khoi ang ang co.
Nguyn tc tu chn don l khi kha din dt o vi tr ON, ngun din cung cp cho
Computer, du tin ton b h thng din duoc qut kim tra qua ROM, RAM, KAM. Chi khi
h thng dam bao chc chn khng c li, dn AT tt v h thng sn sng o trang thi lm
vic tip, cn khi c su c, dn lin tuc canh bo. Mt s h thng cn cho php dnh gi su
c v c th cho php lm vic tip, song dn su c tip tuc canh bo. Cc h thng nhu trn
phu thuc vo hng san xut, nguoi su dung khng th can thip duoc.
Trong mt s truong hop c th cc du ni din, cc gic cm bi long, kha nng tip
xc km cung gy hu qua tuong tu nhu c su c, v vy cn thit phai kim tra lai cc gic
cm, mi ni, truoc khi quyt dinh sua cha.
110
Hnh 3-81. Khi van thuy lc din t cua hng MERCEDES:
a) Cc cum van thuy luc; b) Cc cum van ain t.
b)
a)
+ Cc co cu diu khin cnh ngui li
Nguoi li c th can thip vo qu trnh diu khin din tu hp s tu dng qua cc
cng tc sau: Cn chon s, cc nm diu khin, cc cng tc thit lp chuong trnh v.v
- Cn chn s:
S luong cc vi tr cua cn tron s phu thuc vo cu trc cua hp s v d hon thin
cua h thng diu khin din tu (xem hnh 3-82). Thng thuong trn t du lich c 4 s tin
v mt s li. Khi d cn chon s c cc vi tr sau:
Vj tr P dng d:
- D xe, nguoi li c th roi xe, cn ko thm phanh tay;
- Dung xe lu di khng tt my;
- Khoi dng dng co khi xe dang d.
Vj tr R dng d:
- Khi li xe, khi xe dang ln bnh khng duoc dt vo vi tr ny.
111
Vj tr N dng d:
- Tao s trung gian (Mo);
- Khoi dng dng co trong moi truong hop;
- Dung xe m nguoi li khng roi xe.
Vj tr D dng d:
- Chuyn dng bnh thuong cua t
trn mt duong tt;
- Xe c kha nng lm vic voi tt ca
cc s tin tu s 1- s D, OD nu c.
Vj tr 2 dng d:
- Xe chuyn dng tin voi cc s
truyn gioi han tu 1 dn s 2;
- Khi hoat dng trn duong tron, dc,
hay mt duong xu, khi ko romoc, khng
cho php pht huy tc d cao;
- Khi dt o vi tr 2 khng duoc dt
cng tc OD o vi tr ON.
Vj tr L dng d :
- Xe chuyn dng voi s truyn 1
hoc s 2 tc d chm;
- Xe di trn duong rt xu, ko
romoc trn duong xu.
Cn luu :
- Khng duoc nhn ga khi n my v
khi dich chuyn cn chon s;
- Khi di chuyn tu tin sang li hoc
nguoc lai;
- Khi xe dang chuyn dng khng
duoc php dy cn chon s vo vi tr P;
Hnh 3-82. Hp s t dng:
1-Truc khuy voi BMM, 2-Truc thu cap
hp s; 3-Can chon s
- Thuong xuyn d cn chon s o vi tr
D v bm cng tc OD o vi tr ON d tit
kim nhin liu v xe hoat dng linh hoat;
- Tng ga du dt khng nn tng ga dt ngt;
- Han ch su dung v tr 2, L lu di;
- Khoi dng xe xong phai cho nng my khoang vi giy moi dt cn chon s.
+ Cc nm diu khin
- Nm OD chi hiu qua khi cn chon s dt o vi tr D, nm ny se sng dn bo khi
chng ta dt n o vi tr OFF;
- Nm dinh vi: Dng d dinh vi cn chon s o mt vi tr nht dinh, khi chuyn cn
chon s phai n nm ny, khi dt xong nm tu dinh vi lai;
- Nm chuong trnh chay xe: Ty theo nguoi su dung, thng thuong chay theo vi tr
NORML, c th c hai hay bn chuong trnh, cn xem k truoc khi su dung.
+ Cc dn ch thj
- Dn bo vi tr cn chon s: Nm bn canh cn chon s v bo cc vi tr tuong ung;
112
- Dn bo OD, thng thuong dn sng khi cng tc OD dt o vi tr OFF;
- Dn bo chuong trnh dt truoc: Voi cc xe c hai chuong trnh lm vic th dn
Power sng, khi ta dt n o ch d ny, cn o cc xe c nhiu chuong trnh th thuong c mt
nm cng tc xoay dn cc ch d tuong ung;
- Dn bo su c: Khi c su c c th dn OD tu dng bt sng k ca ta d dua n v vi
tr ON hay dn AT sng ln, dn ny chi sng khi khoi dng my, sau d tt. Nu c su c n
se tu dng sng ln;
- Dn bo nhit d du cua AT: Dn ny se sng ln khi nhit d du trong hp s tu
dng cao hon muc cho php.
3.7. Truyn lc thuy tinh hay hp s thuy tinh (TLTT)
Truyn luc thuy tinh l mt loai truyn luc thuy luc su dung cht long c p sut cao
d truyn luc tu dng co dn cu chu dng hoc truc tip dn cc bnh xe chu dng cua t
my ko.
Truyn luc thuy tinh gm hai b phn quan trong l bom v mto thuy tinh duoc lin
kt voi nhau nho h thng ng ni v h thng van diu khin. Bom duoc dng co dt trong
cua t my ko truyn co nng cho, sau d bom thuc hin vic bin di co nng d thnh
thuy nng (p nng) cua du, du voi p sut lon duoc dn vo mto, sau d mto lai bin di
thuy nng ny thnh co nng lm vn hnh bnh chu dng cua t my ko hoc my cng
tc trn xe chuyn dung.
Truyn dng thuy tinh trong HTTL cua t my ko c th dam nhn ca chuc nng
cua ly hop v hp s, o mt s truong hop dam nhn lun ca chuc nng cua truyn luc chnh
v vi sai. Voi truyn luc thuy tinh HTTL se c tnh cht bin di v cp mmen quay v tc
d chuyn dng cua t my ko.
3.7.1. Phn loi TLTT
+ Da vo loi bom thuy tnh v mto ngui ta chia TLTT thnh cc loi:
- Bom bnh rng n khop trong
hay n khop ngoi;
- Bom v mt dang pittng;
- Bom v mto dang mau cam;
Trong HTTL cua t my ko,
TLTT duoc dng ph bin nht l loai
bom v mto dang pittng huong truc.
+ Da vo dng lin kt gia
bom v mto ngui ta chia TLTT hay
hp s thuy tnh ra lm bn loi co
ban sau:
Hnh 3-83. So d cu to b truyn thuy tnh
bom, mto dng pittng
- Bom chuyn ai c ainh
truyn dau p suat cao cho mto chuyn ai c ainh;
- Bom chuyn ai bin ai truyn ang cho mto chuyn ai c ainh;
- Bom chuyn ai c ainh truyn ang cho mto chuyn ai bin ai;
- Bom chuyn ai bin ai truyn ang cho mto chuyn ai bin ai.
113
3.7.2. Nguyn l cu to v lm vic cua TLTT dng pittng hung trc
C nhiu loai truyn luc thuy tinh cung nhu bom thuy tinh khc nhau. Chng ta se tm
hiu nguyn l cu tao bom v mto thuy tinh o chuong 8, trong muc ny chng ta chi tm
hiu nguyn tc cu tao v lm vic cua truyn luc thuy tinh dang bom v mto kiu pittng
huong truc, dy l loai TLTT duoc ung dung ph bin trn cc HTTL cua t, my ko v xe
chuyn dung hin nay.
Hnh 3-84. Cu to b truyn thuy tnh vi bom chuyn di bin
di v mto chuyn di c djnh
Hnh 3-85. So d lin kt cc b phn trong h thng
truyn lc thuy tnh
+ Nguyn l cu to TLTT dng pittng
Nguyn l cu tao v so d cu tao cua TLTT dang pittng duoc trnh by trn hnh 3-
83 v hnh 3-84.
Trong truyn luc thuy tinh mt s pittng duoc dng d truyn luc toi mt s pittng
khc trong mto. Cc pittng o trong cng mt khi xylanh v quay quanh mt truc, cc
pittng cua mto cung dich chuyn song song voi truc hnh hoc cua khi xylanh.
Trn hnh 3-83 trnh by cu tao mt b truyn thuy tinh c mt pittng cua bom v
mt pittng cua mto. D thuc hin cc chuyn dng qua lai cua bom v mto v thuc hin
chuc nng bin di nng luong, thay di tc d v chiu chuyn dng nguoi ta gn vo du
cua bom v mto mt b phn goi l cam mt du. Mt du cua cc pittng tua khop voi mt
cam ny.
114
Cum bom-mto l b phn chnh cua h thng truyn luc thuy tinh, ngoi ra trong h
thng TLTT cn gm mt s b phn khc nhu thng du, bom nap, b loc du, b phn lm
mt, v h thng diu khin (xem hnh 3-85).
+ Tnh cht truyn lc cua TLTT
Chng ta se xem xt hoat dng cua TLTT dang pittng trong cc so d bin di sau:
Trong truyn luc thuy tinh, cng sut dt vo du vo cua bom lun bng cng sut
ly ra trn truc mto cng voi tn tht thuy luc trong h thng. V tn tht thuy luc thuong rt
nho nn ta c th coi Nb = Nm.
Hnh 3-86. Phuong n lin kt bom vi mto:
a) Bom chuyn ai c ainh-Mto chuyn ai c ainh; b) Bom
chuyn ai bin ai -Mto chuyn ai c ainh
- Phuong n 1- bom chuyn ai c ainh-mto chuyn ai c ainh (hnh 3-86 a)
O phuong n ny bom v mto ging nhu mt b truyn bnh rng c ty s truyn
bng 1. Mmen v tc d cua du vo v du ra lun bng nhau, nu cc kch thuoc hnh hoc
cua bom v cua mto nhu nhau.
- Phuong n 2-bom chuyn ai bin ai-mto chuyn ai c ainh (hnh 3-86 b)
O phuong n ny cam mt du cua bom duoc thay di tu trang thi thun sang trang
thi di chiu quay, khi d nu tc d cua truc bom khng di th tc d cua du ra se thay
di v mmen xon se khng thay di. Trong phuong n ta nhn duoc b truyn m du ra
cho tc d bin di nhung mmen xon c dinh.
Hnh 3-87. Phuong n lin kt bom vi mto:
a) Bom chuyn ai c ainh-Mto chuyn ai bin ai; b) Bom chuyn ai bin
ai-Mto chuyn ai bin ai.
- Phuong n 3-bom chuyn ai c ainh-mto chuyn ai bin ai (hnh 3-87 a)
115
O phuong n ny do thay di su chuyn di cua mto, nn tc d du ra se thay di.
Khi mmen o du vo c dinh nu su chuyn di cua mto tng th khi tc d du ra tng ta
c mmen xon o du ra giam v nguoc lai.
- Phuong n 4: Bom chuyn ai bin ai-mto chuyn ai bin ai (hnh 3-87 b)
O phuong n ny qu trnh bin di mmen v tc d gia bom v mto linh dng
hon, n c th nhn duoc bt ky su phi hop no nhu trong cc phuong n 1 toi phuong n 3,
song nhuoc dim cua n l cu tao rt phuc tap v gi thnh cao. Phuong n ny chi duoc p
dung o mt s xe c cng dung dc bit.
3.7.3. Dao chiu quay trong
mch bom-mto
D thuc hin dao chiu quay cua
truc truyn luc ra, nguoi ta c th thay
di vi tr cam mt du cua bom hoc cua
mto chuyn di bin di (hnh 3-88).
Khi cam mt du cua bom hoc
mto o vi tr thng dung, mt phng cam
vung gc voi duong tm cua pittng,
khi d luu luong cua du o du ra cua
bom bng khng, truc ra khng quay, t
my ko o vi tr s khng.
Khi cam mt du nghing di v
mt pha (hnh 3-88 a) lc d duong du
vo v ra c mt chiu xc dinh, chiu
quay cua truc ra c chiu nht dinh gia su
d l chiu tin- ta c chuyn dng tin
cua xe my.
Hnh 3-88. Chuyn dng tin v li cua t,
my ko duc thc hin nh bom hay mto
chuyn di bin di
Trong truong hop khi ta diu
khin cho cam mt du dich chuyn
nguoc voi vi tr (a) nhu o hnh 3-88 c,
khi d cc duong dn du vo v ra bi
di nguoc lai, t my ko thuc hin chuyn dng li.
Tu vi tr cam mt du cua bom chuyn di bin di (hoc mto chuyn di bin di)
nghing di cuc dai tuong ung voi chuyn dng tin voi tc d tin cuc dai, dn vi tr nghing
cuc dai ung voi chuyn dng li voi tc d li cuc dai, vi tr cua cam mt du se qua vi tr "0"
hay cn goi l s khng.
Nhu vy vic thay di ny l hop l v mt thay di chiu chuyn dng, mun thay
di chuyu chuyn dng cn giam tc d tin v khng xong moi tng tu khng dn tc d li
cn thit. Tuy nhin khi chng ta dy cam mt du tu vi tr ny dn vi tr kia qu nhanh, khi
qua vi tr 0 xe vn cn tc d qun tnh nn mun dy cam sang vi tr li cn phanh cho xe
dung hn moi duoc php diu khin sang vi tr li xe. Trong qu trnh lm vic ban thn b
truyn thuy tinh cung d c tnh cht phanh, nguoi ta goi l phanh bng dng co thuy luc.
3.7.4. Cu to v lm vic cua hp s thuy tinh hon thin trn t my ko
Gia su ta c mt b truyn thuy tinh kiu pittng c bom chuyn di bin di, v mto
chuyn di c dinh. Su hoat dng cua h thng truyn luc hon thin duoc trnh by trong cc
trang thi sau:
116
+ Vj tr s khng (hnh 3-89)
Hnh 3-89. H thng truyn dng thuy tnh o s khng:
1-Khi xylanh bom; 2-Can aiu khin tc a; 3-Bom nap; 4-Van kim sot chuyn
ai; 5-Van kim sot l ht trn; 6-Khoang gia; 7-Van kim sot l ht duoi; 8-L
ht trn; 9-Bnh loc; 10-Tan nhit; 11-Thn Mto; 12-Khi xylanh mto chuyn ai
c ainh; 13-Van sit aai thuy tinh; 14-Van an ton; 15-L ht duoi; 16-Xylanh phu;
17-Pittng; 18-Thn bom; 19-Cam mt aau bom.
Khi cn diu khin tc d 2 o vi tr s khng, cc duong dn du tu thng chua qua b
loc du 9 dn bom nap 3. Bom ny thuong l loai bom bnh rng dng d cung cp mt
luong du n dinh cho bom chnh kiu pittng. Bom nap cung cp du vo khoang gia 6 cua
vo bom 18, v sau d tro lai qua b lm ngui 10 d toi thng chua.
Du bi gi lai trong khi xylanh cua bom, trong mto v trong cc ng ni gia bom
v mto bng van kim sot 5 v 7 o khoang gia.
Khi cn diu khin tc d o s khng, cam mt du 19 cua bom o vi tr thng dung, o
vi tr ny cc pittng 17 trong bom khng bom du sang mto, do d cc pittng trong khi
mto khng dich chuyn, truc truyn luc ra khng quay, bom lm vic o ch d khng tai.
Khi cn diu khin tc d duoc dy sang phai, ng cun trong van kim sot su chuyn di 4
dich khoi vi tr s khng. N gip du bom vo phn thp cua xylanh phu 16 dy cam mt
du (ni voi xylanh phu) nghing di mt gc. Du bi xylanh phu thu hai (lp di din khng
nhn thy trong so d) tro v qua van kim sot chuyn di toi khoang thn bom.
+ S tin
Khi cam mt du dat d nghing do cn diu khin n dinh, ng cun diu khin su
chuyn di tro lai vi tr khng (hnh 3-90). N lm du gi nguyn o ca hai xylanh phu v gi
cam mt du nghing nhu hnh ve. Cam mt du se gi nguyn vi tr ny cho dn khi cn diu
khin tc d duoc li xe dich chuyn tip sang phai.
117
Hnh 3.90. H thng truyn dng thuy tnh o s tin:
1-Khi xylanh bom; 2-Can aiu khin tc a; 3-Bom nap; 4-Van kim sot
chuyn ai; 5-Van kim sot l ht trn; 6-Khoang gia; 7-Van kim sot l ht
duoi; 8-L ht trn; 9-Bnh loc; 10-Tan nhit; 11-Thn Mto; 12-Khi xylanh
mto chuyn ai c ainh; 13-Van sit aai thuy tinh; 14-Van an ton; 15-L ht
duoi; 16-Xylanh phu; 17-Pittng; 18-Thn bom; 19-Cam mt aau bom.
Voi truc truyn dng cua bom v khi xylanh quay nguoc chiu kim dng h v dinh
cam mt du nghing qua tri, du p sut nho di vo l ht 8 qua van kim sot 5. N dy
cc pittng trong bom, nm thng hng voi cua nap 8, d di ra ty vo cam mt du, nap dy
du cho cc xylanh cua bom. Cam mt du cng nghing nhiu, th tch lm vic cua bom
cng lon. Khi truc truyn dng tip tuc lm quay khi xylanh, cc pittng bi p tro lai vo
khi xylanh do vi tr nghing cua cam mt du. Khi cc pittng tin vo khi xylanh, du
trong xylanh bi nn lai. Sau d, khi xylanh thng hng voi cua nap 15, du bi nn chuyn qua
cua nap 15 vo xylanh trong mto thng hng voi cua nap ny.
Khoang cch cc pittng trong bom di chuyn qua lai khi xylanh ty thuc vo gc
nghing cua cam mt du. Diu ny xc dinh th tch du duoc chuyn trong mi vng cua
bom. Gc nghing cng lon, th tch cng lon v cng nhiu du luu chuyn tu bom sang
mto. Khi du bi nn chuyn tu bom dn mto qua cua nap 15, cc pittng trong xylanh cua
mto thng hng voi cua nap ny duoc dy ty vo cam mt du c dinh. Cc pittng truot
xung mt nghing v tao cc luc lm khi xylanh cua mto quay v lm truc truyn luc ra
quay. Truc truyn luc ra duoc ni voi truyn luc chnh v cui cng lm xe my chuyn dng
v pha truoc. Khi xylanh trong mto quay theo chiu kim dng h khi chuyn dng tin.
Lc khi xylanh cua mto tip tuc quay, du bi p ra khoi cua nap 8 pha trn, qua khoang
gia lai tro lai bom.
118
Du tu mto tro lai bom qua khoang gia duoc luu chuyn qua khi xylanh. Chu trnh
ny goi l mt h thng mach kn trong d du lin tuc luu chuyn gia bom v mto.
Trong qu trnh lm vic se c mt luong du nho d ri khoi mach kn, luong du thiu hut
ny duoc bom nap b xung thm.
Nu p luc vuot qu p luc quy dinh cua cc van an ton 14, van an ton mo v du di
vng qua khi xylanh trong mto, lm xe my chay chm hay ngung lai. Luong du quay
vng ny se tro v bom.
+ S li
Khi cn tc d dich theo chiu nguoc lai (hnh 3-91), ng cun trong van kim sot su
chuyn di 4 chuyn khoi vi tr khng. N gip du bi nn chay vo xylanh phu trn, lm
nghing cam mt du nhu trn hnh ve.
Hnh 3.91. H thng truyn dng thuy tnh o s li:
1-Khi xylanh bom; 2-Can aiu khin tc a; 3-Bom nap; 4-Van kim sot
chuyn ai; 5-Van kim sot l ht trn; 6-Khoang gia; 7-Van kim sot l ht
duoi; 8-L ht trn; 9-Bnh loc; 10-Tan nhit; 11-Thn Mto; 12-Khi xylanh
mto chuyn ai c ainh; 13-Van sit aai thuy tinh; 14-Van an ton; 15-L ht
duoi; 16-Xylanh phu; 17-Pittng; 18-Thn bom; 19-Cam mt aau bom.
Khi cam mt du dat duoc d nghing cn thit do cn diu khin tc d thit lp, ng
cun kim sot su chuyn di tro v vi tr khng. N lm luong du c dinh o ca hai xylanh
phu v gi cam mt du nghing o mt gc xc dinh. Cam mt du gi nguyn o vi tr ny
cho dn khi c tc dng cua nguoi li tc dng vo cn diu khin.
Voi truc truyn dng cua bom v khi xylanh bom dang quay nguoc chiu kim dng
h v dinh cam mt du nghing qua phai, nguoc voi truong hop trn, by gio cua nap 15 tro
119
thnh l vo (ht) v cua nap 8 tro thnh l dy (l van p luc cao) cua bom. Khi khi xylanh
quay qu cua nap 15, van kim sot 7 mo v du bi bom nap p vo cc xylanh pha duoi,
nhng xylanh thng hng voi cua nap 15. Sau d khi tip tuc quay, du bi nn v dy ra khoi
cua nap 8 boi tung pittng khi chng thng hng voi cua nap 8 pha trn. Luong du ny duoc
dy toi mto.
Khi du p luc cao tu bom di vo cua nap 8 cua mto, n dy cc pittng cua mto ty
vo cam mt du. Cc pittng truot xung mt nghing cua cam mt du, ln luot lm quay
khi xylanh cua mto v truc truyn dng ra nhung theo chiu nguoc lai, lm xe my chuyn
dng theo chiu li. Khi khi xylanh tip tuc quay, du trong cc xylanh mto duoc p khoi
cua nap 15 o p luc thp v tro lai bom.
Nhu vy truc truyn dng cua bom v khi xylanh lun quay theo chiu kim dng h,
nhung truc truyn dng ra cua mto v khi xylanh cua mto c th quay theo chiu ny hoc
chiu nguoc lai, ty thuc theo chiu cua dng du tu bom di vo khi xylanh cua mto hay
thuc cht phu thuc vo gc nghing cua cam mt du do cn diu khin tc d thit lp.
3.8. Truyn lc v cp hay cn gi l hp s v cp (HSVC)
Trong cc hp s co hoc trnh by trn dy, qu trnh chuyn tu s ny sang s khc
duoc thuc hin bng tay hoc tu dng, nhung ty s truyn se thay di tu ty s truyn ny sang
ty s truyn khc hoc tu mt khoang ty s truyn ny sang mt khoang ty s truyn khc
(trong hp s thuy co). Kt qua l luc ko tip tuyn trn cc bnh xe chu dng thay di theo
tung cp v khng du dn, do thay di ty s truyn nn dng co cung nhu h thng truyn
luc chiu cc tai trong va dp khi chuyn s, dng co khng lun lun lm vic o ch d dinh
muc, tnh kinh t nhin liu v hiu sut cua dng co bi giam.
Hp s v cp c dc dim l ty s truyn bin di lin tuc tu gi tri lon nht khi khoi
hnh hoc khi tai trong ngoi tng cao dn gi tri nho nht khi tai trong giam xung thp nht
nho d dng co t my ko lun lm vic o ch d tai trong dinh muc, voi muc chi ph nhin
liu ring nho nht, mt khc truyn luc v cp thuc hin lun ca chuc nng cua mt hp s tu
dng, song n tu dng thay di ty s truyn mt cch m diu v lin tuc phu thuc tai trong
cua dng co, tnh nng gia tc cua t dat gi tri cuc dai, vuot hon ca truyn luc voi hp s tu
dng phn cp. V nhng uu dim nu trn nhng nm gn dy, bt du xut hin nhiu t,
my ko voi hp s v cp.
Hp s v cp ln du tin xut hin trn xe du lich boi Hng Daf, H Lan vo 1958.
Mi dn 1989 Hng Subaru Justy GL l nh cung cp t voi hp s v cp du tin o M.
Nm 2004 Hng Ford bt du gioi thiu mt s loai xe voi HSVC o thi truong M v Chu
u. Tu 2005 o M v chu u, nguoi su dung xe d bt du ua chung cc xe con c HSVC
voi b truyn dai thang kim loai.
3.8.1. Phn loi hp s v cp
Theo nguyn l lm vic nguoi ta phn HSVC ra thnh ba loai sau: Loai su dung b
truyn thuy luc, loai co hoc v loai ain t. Hin nay nguoi ta thuong su dung HSVC kiu
phi hop gia b truyn thuy dng voi b truyn dai.
Loai HSVC dng cc b truyn thuy luc c dang thuy dng v thuy tinh. R dng rng
cc b truyn thuy tinh dang bom v mto kiu pittng trnh by o muc 3.7 trn dy l mt b
truyn v cp. Hp s v cp kiu b truyn thuy tinh hin nay duoc su dung kh ph bin
trn my ko v xe chuyn dung. Cc b truyn thuy dng nhu ly hop thuy luc, ban thn n
khng c tnh cht bin di mmen nn khng thuc hin nhim vu cua mt hp s. B bin
di mmen xon BMM c tnh cht bin di mmen xon tu truc vo dn truc ra, nn ban
thn BMM c th goi l mt b bin di ty s truyn v cp hay hp s v cp. Tuy nhin v
120
h s bin di mmen cua BMM thuong nho, trong khi d hp s dng trn t v dc bit
trn my ko v xe chuyn dung thuong c ty s truyn kh lon, do d hin nay nguoi ta
thuong su dung kt hop b BMM voi cc b truyn dai thang d thuc hin chuc nng cua mt
hp s v cp.
3.8.2. Nguyn l lm vic cua cc b truyn v cp
+ Truyn lc v cp dng b truyn dai
B truyn dai gm ba phn co
ban l bnh dai chu dng, bnh dai bi
dng v dai thang. Cc bnh dai
khng ch tao lin m duoc ch tao
thnh hai nua, mt nua cua mi bnh
dai duoc c dinh trn truc, nua kia
duoc diu khin dich chuyn doc truc
nho luc p cua l xo, luc ly tm cua
trong vt, luc p do chn khng hoc
luc p tu cc xylanh luc nho thuy luc
do my tnh diu khin tu dng. Nho
d duong knh lm vic thuc t cua
hai bnh dai chu dng v bi dng
lun thay di phu thuc vo tai trong
cua dng co. Ty s truyn cua b
truyn bin di lin tuc trong qu
trnh lm vic (hnh 3-92).
3
2
4
1
Hnh 3-92. Nguyn l cu to hp s v cp kiu b
truyn dai:
a) Ty s truyn ln; b) Ty s tryn nho;
1- Bnh aai chu ang; 2- Bnh aai bi ang; 3- ai
thang; 4-B aiu khin
+ Hp s v cp vi b truyn da quay vi con ln
Dy dai 3 truoc dy thuong duoc ch tao bng dai cao su, nn d bn cua dai km,
trong qu trnh lm vic dai chng bi do, b truyn bi truot lm giam hiu sut cua b
truyn, dy cung l cc nhuoc dim chnh cua hp s v cp dng b truyn dai cao su.
Nhng nm gn dy nguoi ta d ch tao duoc cc dai kim loai c d bn cao v chiu tai trong
lon, song vn c tnh mm deo d thay th cho dai thang cao su, nho vy hp s v cp voi b
truyn dai kim loai dang duoc ung dung ngy cng ph bin.
Hnh 3-93. So d h thng truyn lc v cp kiu da quay vi con ln:
a) Ty s truyn bng 1; b) Ty s truyn lon nhat; c) Ty s truyn nho nhat;
1-ia chu ang; 2-ia ty; 3-ia bi ang.
Hin nay Hng NISSAN dang thu nghim hp s tu dng voi b truyn v cp dng
dia quay voi con ln trn mt loai xe con cua mnh. V nguyn l hoat dng b truyn ny
cung tuong tu nhu b truyn dai thang (xem hnh 3-93).
121
1
2
Qua h thng diu khin, cc bnh ty con ln 3 se tu dng xoay truot ln trn hoc
xung duoi dia chu dng, phu thuc vo tai trong cua dng co (hnh 3-93 b, c). Ty s truyn
cua b truyn se thay di lin tuc v du dn. B truyn ny c uu dim l rt nho gon, cc
bnh ty, cng cc dia chu dng v bi dng c th ch
tao bng thp hoc cc vt liu gm kim loai c d
bn co hoc v h s ma st cao, do d lm tng tui
tho cua b truyn.
+ Hp s v cp vi truyn lc thuy tnh
So d nguyn l cu tao cua b truyn v cp
kiu thuy tinh trnh by trn hnh 3-94, trong b
truyn gm ba phn tu co ban l bom v mto. Hai b
phn ny duoc lin h voi nhau bng cc mach du v
h thng van phn phi nhu d trnh by trong muc
3.7.
3
Hnh 3-94. So d h thng
truyn lc v cp kiu truyn lc
thuy tnh:
1-Bom thuy tinh; 2- Mto; 3-
Truyn luc chnh (hoc bnh xe-
ang co)
B truyn thuy tinh c ty s bin di mmen
lon nn hin nay duoc su dung ph bin trn cc my
ko v xe chuyn dung. D c th thay di chiu
chuyn dng cho xe my cung nhu c nhiu ch d
tc d khc nhau, nguoi ta thuong su dung mt trong
hai phn tu bom hoc mto c th tch bin di. Hp
s v cp kiu TLTT chng ta d lm quen o muc 3.7,
trong muc ny chng ta se tm hiu cu tao v lm vic cua cc hp s v cp kiu co hoc
(truyn dai) v loai phi hop gia b bin di mmen BMM voi b truyn dai.
3.8.3. Nguyn l cu to v lm vic cua hp s v cp kiu co hc trn t
+ Nguyn l cu to
Hp s v cp kiu co hoc duoc su dung ph bin l cc hp s dng b truyn dai
thang, cc bnh dai chu dng v bi dng c kha nng thay di lin tuc duong knh lm vic
nho d ty s truyn tu truc vo v truc ra l v cp.
Trn hnh 3-95 gioi thiu so d dng hoc cua mt hp s v cp dng b truyn dai v
co cu diu khin cc nua bnh dai di dng cua bnh dai chu dng v bi dng, cung nhu co
cu di chiu quay d c chiu tin v li cua t.
B phn lm vic chnh cua hp s v cp kiu ma st l hai b bnh dai thay di
duoc duong knh lm vic 5 v 7. O bnh chu dng, nua di dng duoc p nho luc ly tm cua
cc khi luong quay lp trn dia p 6, D phi hop lm vic voi luc p cua b diu khin ly
tm, trong np cua xylanh 1 c khng gian kn lin h bng cc ng dn 11, 12 ni dn van
phn phi chn khng ly tu c ht v kh nn ly tu duong xa cua dng co, nho su phi hop
lm vic gia kh nn v luc ly tm m vic thay di ty s truyn duoc thuc hin nhip nhng
v nhanh chng khi tai trong hay muc ga thay di dt ngt. Bnh dai bi dng cung gm hai
nua, nua di dng 5 duoc p vo nua c dinh 4 nho luc cng cua l xo.
Khi xe chuyn dng tin bnh rng 10 truyn mmen cho bnh rng bi dng cua
truyn luc chnh nhu trn hnh 3-95. D thay di chiu chuyn dng nguoi ta dng khop gi
sao cho bnh rng 9 tro thnh bnh rng bi dng cua truyn luc chnh, khi d chiu quay cua
cc bnh dai bi dng v chu dng se di nguoc lai
+ Hot dng cua HSVC
122
Trn hnh 3-96 a trnh by cu tao v hoat dng cua HSVC dng cho xe DAF. Hai
bnh chu dng c b truyn dai cao su ring, cc bnh dai duoc cu tao tu hai nua: Phn c
dinh v phn di dng. Bng h thng qua vng hnh cu m cc nua dai di dng c th tin lai
gn nua dai c dinh nho luc ly tm cua cc qua vng v dich chuyn xa ra nho luc cng l xo,
do d lm thay di duong knh lm vic cua b truyn dai mt cch lin tuc.
Nguyn l
thay di v cp ty
s truyn duoc
trnh by trn hnh
3-96 b. Mmen
truyn tu dng co
qua ly hop ma st
kh tu p, theo
nguyn l tu dng
nho p bng luc ly
tm. Gia ly hop
v b truyn dai c
b truyn bnh
rng nn gm: Hai
bnh rng bi dng
voi mt bnh rng
chu dng, lm vic
o hai ch d tin v
li (hnh 3-96 c).
Hnh 3-95. So d dng hc hp s v cp dng dai thang:
1-Np xylanh aiu khin; 2,4-Nua bnh aai c ainh bi ang; 3-Hp
s cn bng; 5-Nua bnh aai di ang bnh bi ang; 6-B aiu khin
ly tm; 7-Nua bnh ai c ainh bnh chu ang; 8, 13-ai thang; 9-
Bnh ai chiu quay; 10-Bnh rng chu ang truyn luc chnh; 11,
12- uong ng dan an van phn phi chn khng kh nn.
B truyn
bnh rng nn c ty
s truyn c dinh
thuong xuyn n
khop, cc bnh
rng cn lon duoc
quay tron trn truc
ngang thng qua
cc bi. Cc bnh
rng cn ny chi
truyn luc toi truc ngang khi khop rng A dich chuyn doc trn truc duoc gi vo. Khop rng
A c then hoa voi truc v dich chuyn duoc v hai pha trong hc cua hai bnh rng cn lon
nho mt nia gat, tuong ung voi ba vi tr "tin", "li" v "dung"cua xe. Phn rng ngoi cua
khop rng c th n khop voi vnh rng trong cua hai bnh rng cn lon.
Khi khop rng o vi tr trung gian, tuong ung voi vi tr dung xe, ca hai bnh rng cn
lon du quay khng tai. Khi dng cn, gat khop A v n khop voi bnh rng cn lon bn phai
ta c chiu tin cua xe v nguoc lai ta c chuyn dng li.
hai du ngoi cua truc ngang lp hai bnh dai hai nua, tuong ung voi mi bnh dai
hai nua, b tr hai b qua vng ly tm v xylanh chn khng. Xylanh ni cung voi nua bnh
dai di dng, nua bnh dai c dinh ni cung trn truc v khng c kha nng chuyn dng theo
huong doc truc.
Khi dng co chay khng, ly hop chnh mo, co cu thay di v cp khng quay. Cc
qua vng nm trong cng, luc cng cua l xo p nua bnh dai di dng di ra xa khoi nua bnh
123
dai c dinh, dy dai lm vic o phn c duong knh nho. Ty s truyn dat duoc o trang thi
ny l lon nht.
Khi khop gi dt o vi tr s tin, dng thoi nu nguoi li dap vo bn dap ga d tng s
vng quay cua dng co ln, ly hop ly tm dng ly hop chnh, truc chu dng quay, b truyn
dai lm vic o ty s truyn lon tao diu kin thun tin cho xe khoi hnh doi ch. Khi s vng
quay truc ngang chu dng tng ln, b qua vng duoi tc dung cua luc ly tm vng ra xa
duong tm truc ngang, dng thoi duoc h tro cua xylanh chn khng (khi tng tc, dng co
lm vic o s vng quay cao, d chn khng o cua ht lon) tao thnh luc p tng hop du
manh p hai nua bnh dai di dng cua bnh dai chu dng vo gn bnh dai c dinh, khe ho
gia hai nua bnh dai thu hep lai, dy dai trong bnh dai chu dng bi p ra ch duong knh
lon hon, dng thoi dy dai o bnh dai bi dng do p luc lon dy nua bnh dai di dng di ra xa
bnh c dinh, lm giam duong knh bnh dai bi dng. Ty s truyn duoc giam xung du dn.
Gi tri ty s truyn duoc thay di lin tuc phu thuc vo luc can chuyn dng v cng sut tuc
thoi cua dng co.
Hnh 3-96. Hp s v cp kiu dai thang diu khin bng lc ly tm v chn khng
a) B tr HSVC trn t; b) Nguyn l thay ai ty s truyn v cap;
c) Mt ct ngang truc chu ang.
124
B xylanh chn khng lm vic dng thoi voi b qua vng ly tm. Hoat dng cua n
phu thuc vo p sut chn khng tao ra sau c ht dng co. Su phi hop c tc dung khi thay
di dt ngt bn dap ga, b qua vng ly tm chua tc dng kip thoi th b chn khng nhanh
chng c tc dung h tro d thay di ty s truyn. Nho su lm vic phi hop ny m t
chuyn dng m diu v linh hoat dng thoi dng co nhanh chng lm vic o ch d ti uu do
d lm tng tnh kinh t nhin liu. B truyn ny thuc hin duoc ca chuc nng cua hp vi sai
gia cc bnh chu dng trn mt cu. Dng thoi nu mt bnh bi mt bm th bnh chu dng
bn kia khng bi giam luc ko tip tuyn nho vy xe d dng vuot duoc vng mt bm cuc
b. Nhuoc dim cua HSVC loai ny l c su truot cua dai nn giam hiu sut co hoc cua b
truyn v tui tho cua dai thuong thp.
3.8.4. Hp s v cp kiu Transmatic
Vo thp nin 80 cua th ky truoc, nguoi ta d ch tao duoc cc dy dai kim loai c
kha nng un mm mai thay th cho cc dy dai cao su. HSVC kiu ny duoc goi tn l
HSVC Transmatic (hnh 3-97). D tng kha nng chiu tai trong ko cho dy dai kim loai, cu
tao dy dai c rng v cc phn tu duoc ch tao o trang thi chiu nn ban du. Hiu sut cua
b truyn dai thang kim loai tng dng k so voi dai cao su.
+ Cu to v lm vic cua hp s v cp dng trn t FORD FIESTA
Trn hnh 3-97 trnh by cu tao cua hp s v cp lp trn t con FORD FIESTA.
Hp s v cp gm c b diu khin tu dng, truyn luc chnh v vi sai duoc lp chung trong
mt thn. Thn hp s duoc lp sau dng co. Xe t FORD FIESTA l loai t nho c dung
tch xylanh 1,1 lit, dng co nm ngang o du xe, truyn mmen cho cu truoc chu dng.
Trn bnh d dng co c lp giam chn xon nhm giam va dp v dp tt dao dng
xon cho h thng truyn luc. Tu truc ra cua giam chn xon, mmen truyn dn co cu hnh
tnh don Willson, co cu ny c hai ly hop kho. Khi kho cung hai khu cua co cu hnh
tinh Willson, tuong ung voi ch d di tin cua xe, ty s truyn cua co cu hnh tinh Willson
lc ny bng 1. O dy co cu hnh tinh Willson duoc su dung d c ch d di li cua xe.
Mun cho xe di o ch d li, ta chi cn nha ly hop thu nht, cho du vo kho cung gi hnh
tinh lai, lc ny m men dn vo l vo bnh rng mt troi, mmen ly ra o vnh rng ngoi,
ty s truyn cua co cu hnh tinh lc ny bng -3, xe thuc hin vic chuyn dng li. Cc ly
hop kha diu khin co cu hnh tinh c cu tao nhu trnh by trong phn hp s tu dng
(xem muc 3.6), chng du l ly hop nhiu dia duoc p nho p luc cua du trong h thng diu
khin thuy luc.
Bnh dai c cu trc hai nua, di voi bnh chu dng, nua c dinh lin kt cung trn
truc ra cua CCHT, nua di dng c th truot doc truc. Voi bnh bi dng nua c dinh gn lin
voi truc ra tuc l bnh rng chu dng cua hp giam tc, nua di dng lun lun chiu luc p ban
du cua l xo tru dt trong bung thuy luc cua xylanh diu khin. Cc nua bnh dai di dng
chiu luc p cua p luc du trong h thng thuy luc. Ty s truyn cua b truyn dai thay di tu
0,44:1 dn 2,47:1. Ty s truyn cua hp giam tc i
GT
=1,41. Ty s truyn cua truyn luc chinh
i
C
=2,38, Nhu vy ty s truyn cua h thng truyn luc se thay di trong khoang tu 2,38 dn
13,37.
Tong hp s c dt b diu khin bng thuy luc nhm thay di tu dng ty s truyn
theo muc d tai trong cua dng co. Trn vo hp s b tr 10 van thuy luc, duoc diu khin
bng co kh v p luc du, cc xe th h sau d chuyn sang diu khin thuy luc din tu.
Trong s cc van c mt van lin h bng cp dn bn dap ga d thay di vi tr con truot theo
su lm vic cua dng co v mt van khc lin h voi cn chon s, ging nhu trn hp s tu
dng.
125
Hnh 3-97. Cu to HSVC cua FORD:
1-Bom dau; 2-Cc bnh aai; 3-Dy aai kim loai; 4-Khoang xylanh aiu khin bnh aai
di ang; 5-Cc ly hop kha; 6-Co cau hnh tinh; 7-Truc ra bnh chu ang; 8-Khi aiu
khin thuy luc.
Cn chon s c cc vi tr P-R-N-D-L. Nu cn chon s dt o vi tr P b truyn dai
khng c kha nng thay di ty s truyn. Nu cn chon s dt o vi tr N ca hai ly hop kha
du mo, h thng khng truyn mmen ra b truyn dai. Khi cn chon s dt o vi tr D, nu
chn ga dt o vi tr nho nht, ly hop kho gi hnh tinh bi mo, ly hop kho cung co cu
Willson dng, mmen truyn qua ly hop ny cho php c truot nhe nhm bo cho li xe bit
l d gi s tin, dng thoi dam bao t chuyn dng m diu khi tng ga dt ngt.
Nu tng ga tu tu p luc du thuy luc tng ln du d dng ly hop s tin hon ton,
mmen truyn ht cho b truyn dai, lc ny ty s truyn se thay di tu lon nht 13,37 dn
nho nht 2,38 ty thuc vo tuong quan gia muc d hoat dng cua dng co v tai trong dt
vo b truyn dai, tuc luc can mt duong. Chuyn dng cua t voi hp s v cp rt m diu,
d l nho su bin di ty s truyn v cp v du dn, diu ny khng th c o hp s co hoc
phn cp.
+ Cu to dy dai kim loi
126
Dy dai kim loai c tit din
hnh thang (h. 3-98). Dy dai gm
320 phn tu kim loai dang rng
luoc 2, nm trn hai vng thp 1,
mi vng thp cu tao tu 9-12 lop
thp l dy 0,1 mm duoc p cht
voi nhau nho cc rng kim loai 2 .
Hnh 3-98. Cu to dy dai kim loi:
1-Cc bng kim loai mong; 2-Cc rng kim loai
mong hnh thang lin kt
Mmen xon duoc truyn
gia cc truc thng qua luc ko trn
dy dai (hnh 3-99). Vic truyn luc
ko nhu th duoc tao nn boi p luc
p tu phn tu kim loai ny sang
phn tu kim loai khc, dng thoi su
dich chuyn huong knh cua dy dai kim loai duoc thuc hin nho su cn bng luc p cua dy
dai trn rnh bnh dai v luc p thuy luc. Do h s ma st gia dy dai kim loai v bnh dai
nho nn d truyn mmen lon, luc p gia dy dai v bnh dai thuong kh lon.
.
Cu hoi ng tp chuong 3: Hp s
Hnh 3-99. Cu trc v kha nng lm vic
cua dy dai kim loi:
1- Bnh aai chu ang; 2- Bnh aai bi ang;
3- Chiu quay cua truc bi ang; 4- Chiu
quay cua truc chu ang; 5- Luc ko trn aai;
6- Luc p trn cc phan tu; 7- Luc cng
truc; 8- Luc cng trn dy aai.
1. Nhim vu, phn loai v cc yu cu co ban di voi hp s t my ko.
2. Tm hiu nhim vu, nguyn l cu tao v lm vic cua cc b phn diu khin hp s
co hoc: b phn gi s, b phn kho s, b phn trnh gi hai s mt lc v bp phn
trnh gi nhm s li.
3. Phn bit dim khc nhau co ban gia hp s gi bng co cu dich chuyn bnh rng
v co cu gi thng qua b ho dng tc. Tai sao trn cc xe khi cn gi s lc xe dang
chuyn dng thuong su dung b ho dng tc d gi s?
4. Nu uu nhuoc dim cua xe nhiu cu chu dng. Tai sao cn phai dng hp phn phi
d truyn mmen dn cc cu trong cc xe nhiu cu chu dng. Tm hiu nguyn l
cu tao v lm vic cua hp phn phi dng vi sai di xung v vi sai khng di xung.
5. Nu nguyn l cu tao v lm vic cua xe c hp s truyn hai dng cng sut. Nu
uu nhuoc dim cua hp s truyn hai dng cng sut.
6. Tm hiu v truyn dng thuy luc v truyn dng thuy co. Uu nhuoc dim cua truyn
dng thuy luc v truyn dng thuy co.
127
7. Dc dim cu tao cua b bin di mmen quay BMM. Phn bit b BMM voi ly hop
thuy luc. Hin nay tai sao trn t nguoi ta thuong dng b bin di mmen quay lm
vic duoc o ca hai ch d: ch d bin di mmen v ch d ly hop.
8. Tm hiu cu tao v lm vic cua cc b phn diu khin hp s: Ly hop kho s,
phanh dai, khop mt chiu.
9. Tm hiu uu dim cua cc hp s thuy co khi c b phn sang s nho cc ly hop kho
s. Nu dim khc nhau co ban gia hp s c b phn diu khin hp s dang ly hop
kho s v hp s co hoc sang s nho b ho dng tc.
10. Nu nguyn l cu tao v lm vic cua phn co hoc trong hp s thuy co. Tai sao
trong t du lich v t con, nguoi ta thuong su dung co cu vi sai t hop d cu tao
nn phn co hoc cua hp s?
11. Th no l truyn dng vuot tc (s truyn OD). Tm hiu nguyn l cu tao v lm
vic cua b truyn vuot tc trn t FORD.
12. Th no l truyn dng tu dng (AT)? Tm hiu nguyn l cu tao v lm vic cua b
truyn tu dng theo kiu diu khin thuy luc.
13. Tm hiu nguyn l cu tao v lm vic cua hp s tu dng lm vic theo nguyn l
diu khin thuy luc v din tu kt hop. Dim khc nhau co ban gia hp s tu dng
diu khin thuy luc v hp s tu dng diu khin theo kiu thuy luc din tu.
14. Tm hiu v truyn dng thuy tinh. Nguyn l cu tao v lm vic cua b truyn thuy
tinh voi bom v mto thuy tinh c piston huong truc.
15. Phn tch truyn luc phn cp v truyn luc v cp. Uu nhuoc dim cua truyn luc v
cp. Nguyn l cu tao v lm vic cua hp s v cp voi b truyn dai thang. Phn
tch cu tao cua dai thang kim loai.
128
CHUONG IV: CACDNG V KHP NI
4.1. Khi nim
Cacdng v khop ni l co cu ni v truyn dn mmen. N duoc dng d truyn
mmen xon gia cc cum truyn luc khng c dinh, truc cua cc b phn ny khng nm
trn cng mt duong thng m thuong ct nhau duoi mt gc o thay di v lun bi chuyn
dich vi tr tuong di voi nhau (dc bit l theo phuong thng dung: Nhu hp s v cu xe). Su
dich chuyn vi tr tuong di ny di hoi cacdng phai c kha nng thay di chiu di.
H. 4-2. So d cacdmg ni hp s vi
bnh xe xe o h thng treo dc lp
Hnh 4-1. So d cacdmg ni hp s v
cu xe o h thng treo ph thuc
So d co ban sp xp cc cum cua HTTL trnh by trn hnh 4-1, dng cacdng d ni
hp s voi cu xe, v hnh 4-2 dng d ni cu xe voi bnh chu dng c h thng treo dc lp.
Ngoi ra cacdng cn thuong duoc dng d truyn mmen xon dn cc bnh dn huong l
chu dng, dn cc b phn lm vic cua my cng tc, dn cc trang bi lm vic phu tro trn
t my ko v xe chuyn dung. Khi cn truyn mmen voi khoang cch lon, thn truc
cacdng c th duoc tao nn boi hai phn: Mt phn gn ln thn xe, phn cn lai ni voi cu
xe. Gia cc doan thn c th c khop ni v d.
4.2. Yu cu v phn loi
4.2.1. Yu cu
B truyn cacdng phai thoa mn cc yu cu sau: Qu trnh truyn mmen xon gia
cc b phn my khng c dao dng tc d gc, khng gy nn va dp v tai trong dng lon
do mmen qun tnh. Cc truc cacdng phai dam bao quay du, khng gy nn cng huong.
Hiu sut b truyn phai cao khi gc lch gia hai truc l lon. Kt cu b truyn gon nhe,
thun tin khi chm sc bao dung trong su dung.
4.2.2. Phn loi
Cacdng c th phn loai theo cng dung, theo dc dim dng hoc v theo kt cu:
+ Theo cng dng ta c:
- Cacang ni gia hp s voi cau xe;
- Cacang ni gia cau xe voi bnh chu ang;
- Cacang ni gia hp s voi cc thit bi phu tro nhu toi, gia truc thu cng suat voi
b phan lm vic cua my cng tc
+ Theo dc dim dng hc phn ra:
129
- Cacang sai tc (cacang aon gian):Tc a quay cua truc chu ang v truc bi ang
khc nhau;
- Cacang ang tc: Tc a quay cua truc chu ang v bi ang bng nhau;
- Khop ni, dng truyn mmen gia hai b phan gan nhau, mmen truyn gia hai
b phan c gc lch khng qu 6
0
.
+ Theo kt cu cacdng ngui ta phn ra:
- Cacang c truc ch thap;
- Cacang bi;
- Khop ni an hi cho php c kha nng lm vic o gc truyn gioi han.
4.3. Nguyn l cu to v lm vic cua truyn lc cacdang
4.3.1. Cacdang sai tc
+ Quan h dng hc
Kt cu cua mt khop cacdng don c truc ch thp, nhu hnh 4-3.
Hnh 4-3. Cu to v so d nguyn l cacdng c trc ch thp:
a) Cau tao ; b) So a nguyn l.
Truc chu dng 1 c du nang hnh ch U. Du nang c hai l truc lp voi hai du trac
ch thp thng qua hai bi kim. Truc bi dng 2 cung c du nang v lp voi hai du truc cn
lai cua trac ch thp. D phn tch su sai tc cua hai truc chu dng v bi dng, xt vn tc
dim C trong so d cacdng don gian o hnh 4-4. Ta c vn tc tip tuyn cua dim C khi n
dng thoi thuc ca hai truc:
2 2 1 1
r r V
C
e e = = . (4.1)
Trong d: r
1
v r
2
l khoang cch tu dim C dn duong tm cua truc;
1
e v
2
e l tc d gc cua truc chu dng 1 v bi dng 2.
130
Diu kin d bao dam dng tc tuc l cn thit d
1
e =
2
e l r
1
= r
2
c nghia ta phai
c:
2 1
sin sin | | BC AC = (4.2)
V mt kt cu d dam thoa mn diu kin AO=OB th dim C phai lun lun nm
trong mt phng phn gic 00' cua gc giao nhau gia hai truc AO v OB. Trong khi chuyn
dng cu sau mi gc quay bng 90
0
th dim C se chuyn tu vi tr 2 / o bn ny phn gic
chuyn sang vi tr 2 / o bn ka phn gic. Nhu vy co cu cacdng don gian khng dam bao
su dng tc.
Quan h dng hoc cua co cu cacdng don gian duoc th hin theo cng thuc sau:
. cos
2 1
o tg tg = (4.3)
Trong d:
1
v
2
l gc quay cua truc chu dng v bi dng; o l gc giao nhau
gia hai truc.
Sau khi bin di cng thuc 4.3 ta nhn duoc cng thuc th hin quan h tc d gia
hai truc theo gc quay cua truc chu dng v gc giao nhau gia hai truc nhu sau:
Hnh 4-4. Hai vj tr cua cacdng sai tc: a) Vj tr 0
0
; b) Vj tr 90
0
.
1
2 2
1
2
1
2
cos . cos sin
cos
o
o
e
e
+
= (4.4)
D thi bin di vn tc cua truc bi dng phu thuc gc quay truc chu dng trong mt
vng quay duoc th hin trn hnh 4-5.
Khi gc quay truc chu dng
1
= 0, 180, 360
0
, kt th ty s gc hai truc dat gi tri
cuc dai:
1
2
e
e
=1/coso .
Khi
1
=90, 270
0
,..(2k+1)t th ty s tc d gc gia hai truc dat gi tri cuc tiu:
1
2
e
e
= coso .
131
Tm lai di voi truc cacdng don gian khi lm vic, gia su truc chu dng quay du th
truc bi dng se quay voi tc d bin di theo chu ky, v vy se xut hin gia tc v gy ra tai
trong dng trong h thng.
Hnh 4-5. D thj
dao dng vn tc
+ Cu to cacdng sai tc dng trn t my ko
Cacdng sai tc hay cn goi l cacdng Hooke duoc su dung kh ph bin trn t
my ko. Trong thuc t nguoi ta thuong su dung lin hop hai truc cacdng sai tc (cacdng
kp), b tr theo so d hnh ch Z hay ch V (hnh 4-6 a, b).
Hnh 4-6. Cc dng b tr cacdng trn t my ko:
a) Dang ch Z; b) Dang ch V; c) Dang thn di.
Nhu vy b truyn cacdng c ba truc: Truc chu dng 1, trung gian 2 v truc bi dng
3. Gia truc 1 v truc 2 l mt khop cacdng sai tc, gia truc 2 v truc 3 cung l mt cacdng
sai tc na, chng duoc dt lch voi gc
2 1
o o = . Nu truc 1 quay du th truc 2 quay khng
du cn truc 3 se quay du (
1
e =
3
e ). Diu kin ny chi dng khi gc
2 1
o o = , v mt phng
132
cc du nang cua truc trung gian cng nm trong mt mt phng, xem du trn truc cacdng o
hnh 4-3 a.
Trn hnh 4-6 c trnh by so d b tr cacdng kp cho cu sau t voi dang truyn
thng, khi khoang cch gia cc cum truyn luc lon.
Cacdng duoc chia lm nhiu doan. Doan du ni voi hp s chnh. Doan gia dt
treo trn khung xe bng hai gi d trung gian. Hai du cua doan gia b tr hai khop cacdng
don. Doan sau ni voi cu chu dng thng qua mt mt bch.
Gc nghing gia cc doan thuong nho hon 3
0
. V vy tc d quay cua doan gia truc
c sai lch rt nho. D giam gc lch cua cc doan, duong tm truc dng co dt nghing duoi
mt gc thch hop, dng thoi duong tm truc cu sau nghing trn mt gc tuong ung. Nho
vy m doan truc gia t chiu anh huong do su sai tc gy nn.
4.3.2. Cacdang dng tc
Nhu trnh by trn dy khi ta su dung b truyn cacdng c ba truc (hai khop cacdng
sai tc) nu chng duoc dt lch voi gc
2 1
o o = v mt phng cc du nang cua truc trung
gian cng nm trong mt mt phng, th khi truc 1 quay khng du ta se c truc 3 quay du
(
1
e =
3
e ).
Nhu vy khi ta dng t hop hai khop cacdng sai tc thoa mn cc diu kin nu trn
ta se duoc mt b truyn cacdng dng tc.
Trong muc ny ta tm hiu nguyn l cu tao v lm vic cua khop cacdng don dng
tc
4.3.2.1. Nguyn l cacdang dng tc
Hnh 4-7. Nguyn l cu to v lm vic
cua cacdng dng tc:
a) B truyn bnh rng nn khng thay
ai gc truyn luc; b) B truyn thay ai

Dua trn nguyn l lm vic cua b truyn bnh rng cn, l b truyn dng tc (hnh
4-7 a) ta thy:
Nu thay b truyn bnh rng cn bng b truyn cacdng bi, th khi hai duong tm
truc thay di, tuc l khi thay di gc nghing truyn mmen, diu kin dng tc gia hai truc
truyn duoc thuc hin nu:
Trong truong hop kt cu bi, tai ch truyn luc thuc hin truyn luc thng qua cc
vin bi cu. Cc vin bi phai nm gia hai phn chu dng v bi dng (hnh 4-7 b). D c duoc
su dng tc gia hai truc cn dam bao cc diu kin sau:
+ Gi nguyn khoang cch tu dim truyn luc toi dim giao nhau cua hai duong tm
truc;
133
+ Dim truyn luc lun lun nm trn mt phng phn gic cua gc tao boi hai duong
tm truc.
D gi cho cc vin bi lun lun nm trn mt phng phn gic, cc kt cu cu th
thuc hin theo cc phuong php khc nhau:
+ Cc vin bi tu dinh vi trn rnh cong (h. 4-7 c);
Hnh 4- 8. Cu to v nguyn l lm vic cua
cacdng Veise-Bendix
+ Dng cc vng dinh vi (h.
4-7 d).
Thuong trn cc cu truoc
chu dng cua t my ko, vic
truyn luc di hoi gc dnh li lon
(3040
0
), v vy cc dang cacdng
dng tc dp ung tt yu cu ny.
Hin ny cc loai cacdng dng tc
duoc dng ph bin trn t l:
- Cacang ang tc kiu bi
Veise;
- Cacang kiu bi Rzeppa;
- Cacang kiu Tripod;
- Cacang kiu ch thap kp
v.v
4.3.2.2. Cu to mt s loi cacdang dng tc dng trn t my ko
+ Cacdang kiu bi Veise-Bendix (hnh 4-8)
Loai cacdng ny thuong su dung cho cu truoc chu dng c dm cu cung voi h
thng treo phu thuc.
Truc chu dng c dang nang ch C. Hai bn mi du nang c cc rnh trn chua cc
vin bi truyn luc. Cc rnh trn ny duoc tao voi rnh cong trn c tm l tm cua khop voi
cung cong cho php vin bi di chuyn trn n xp xi 30
0
. Trong khop c bn vin bi nm
ngoi chiu trch nhim truyn luc. Khi quay theo mt chiu chi c hai vin bi truyn luc.
Truc bi dng c cu tao tuong tu, nhung lp di din voi cc vin bi, v tao nn mt
rnh m hai mt cua vin bi.
Mt vin bi thu 5 nm gia tm khop, hai pha duoc ty vo hai nua truc truyn luc.
Nho rnh trn, vin bi gia dinh vi v cc dm tua trong khoang vo cua khop, m cc vin bi
ngoi chi c th nm trong mt phng phn gic. Khi gc tao nn gia hai duong tm truc l
30
0
th cc vin bi nm trong mt phng lch voi trang thi trung gian l 15
0
.
Kt cu cacdng kiu bi Veise-Bendix khng cho php thay di chiu di truyn luc
boi vy chi c th p dung trn cu dn huong dang vo cu lin (treo phu thuc).
Khop duoc bi tron bng m v c cc phot chn du. Do diu kin lm vic cua khop
l truyn mmen xon toi cc bnh xe khi gc dn huong thay di nn rnh v bi bi mn, diu
d c th anh huong toi cht luong truyn luc cua xe.
D dam bao diu kin lm vic cua khop, cn su dung dng gc quay lon nht cua
bnh dn huong d trnh hin tuong cc vin bi truot ra khoi rnh cua nang.
+ Cacdang kiu bi Rzeppa
134
Cacdng loai ny dng kh ph bin trn t voi cu chu dng dm lin v t c co
cu treo dc lp. Cu tao cua chng duoc trnh by trn hnh 4-9.
Hnh 4-9. Cu to cacdng bi Rzeppa (trn xe MISUBISHI PAJARO):
a) Mt ct; b) Hnh dang bn ngoi; c) Cc chi tit cua cacang.
Truc chu dng ni lin voi bnh rng bn truc cua cu chu dng v du ngoi lp then
hoa voi mt phn qua cu, trn b mt ngoi qua cu c su nua rnh trn. Truc bi dng l
mt hc cu c su nua rnh trn trong, chua cc vin bi. Cc vin bi nm trong rnh trn
gia cc nua rnh trong v ngoi v duoc dinh vi bng vng dinh vi dang cu. Vng dinh vi
nm st voi hc cu cua truc chu dng, dng vai tr tao nn mt phng phn gic chua cc
vin bi. Gc lch ti da cho php gia hai duong tm truc khoang 40
0
, tuong duong voi gc
xoay vin bi ra khoi vi tr trung gian mi bn l 20
0
.
Kt cu ny cho php thay di chiu di truc bng mi ghp then hoa gia truc bi
dng voi qua cu trong, nhung khng lon. Su dich chuyn cua n bi han ch boi vng hm
trn du truc bi dng.
Mt dang khc tuong tu voi cacdng Rzeppa l cacdng Lobro, loai ny cho php dich
chuyn doc ti da toi 12 mm.
Khop duoc bi tron bng du truyn luc, v duoc boc boi vo cao su xp.
+ Cacdang kiu Tripod (ba chc)
Cu tao cua cacdng Tripod gm mt thn bao hnh tru, trn d xe ba rnh doc theo
chiu duong sinh (hnh 4-10).
Thn bao hnh tru ni voi phn truc chu dng bng then hoa. Truc bi dng lp then
hoa voi mt chac ba v duoc c dinh nho hai vnh hm. Trn cc du truc cua chac ba b tr
cc con ln voi hnh bao con ln dang cu. Con ln vua quay trn truc v vua di chuyn doc
135
theo truc. Cc con ln bi han ch khng chay ra ngoi boi go cao trn rnh cua thn bao hnh
tru. Ton b khop duoc boc trong mt vo boc cao su dn hi.
Khop c kha nng truyn luc voi gc lch hai duong tm truc toi 45
0
, c kha nng di
chuyn doc truc lon. Voi cc gc truyn lon hon 25
0
khng c kha nng gi dim truyn luc
nm trong mt phng phn gic, v vy kh dam bao kha nng dng tc. Tuy nhin so voi cc
kiu cacdng dng tc khc, cng ngh ch tao cacdng loai ny don gian hon v vy gi
thnh thp. Hin nay cacdng Tripod thuong su dung phi hop voi cc loai cacdng dng tc
khc tao thnh truc truyn t hop (hai du hai dang khop khc nhau) duoc dng ph bin trn
cc xe c h thng treo dc lp.
Hnh 4-10. Cacdng kiu Tripod (ba chc):
a) Mt ct; b) Cc chi tit cua cacang.
4.4. Cacdang dng cho trc thu cng sut cua my ko
Truyn dng cho truc thu cng sut cn hai b phn chnh l:
- Cc khop ni;
- Truc truyn ang.
Cc khop ni thuong dng d truyn chuyn dng gia hai truc nm trong hai mt
phng khc nhau thuong duoc dng l khop cacdng nhu trnh by trong muc 4-3.
Hin nay khop cacdng thuong dng cho truyn dng tu truc thu cng sut dn b
phn lm vic cua my cng tc l khop cacdng sai tc, di khi ta cung dng cc khop
Weise-Bendix (khop cacdng dng tc) trong cc truc truyn dng tu truc thu cng sut dn
my cng tc.
Nhu phn tch o phn khop cacdng trn dy, cacdng sai tc sinh ra va dp khi lm
vic v chuyn dng quay khng du gia du vo v ra cua mt khop, khop Bendix-Weise
136
truyn chuyn dng voi tc d khng di, lm vic m diu hon song ch tao kh khn v dt
tin hon, chiu tai trong thp hon khop sai tc, v vy hin nay nguoi ta thuong dng khop sai
tc d truyn chuyn dng tu truc thu cng sut cua my ko dn b phn lm vic cua my
cng tc.
D bao dam tc d quay dng du gia truc thu cng sut v truc my cng tc, nguoi
ta dng hai khop sai tc trn mt truc truyn dng.
Trc truyn dng
Truc truyn dng tu truc thu cng sut dn my cng tc thuong dng c hai loai:
Loai truc dc v truc ng lng. Truc dc c chiu di c dinh v o mi du c mt
khop cacdng. Truc dc duoc su dung khi my cng tc lin kt voi my ko c dinh v
khoang cch cung nhu v chiu cao lp rp.
Hnh 4-11. Trc truyn t trc thu cng sut dn my cng tc:
1-au truc c then hoa; 2-Ngng ch u; 3-Ong lng; 4-Truc truot; 5-Truc; 6-Ngng
trac ch thap v bi; 7-Bch ni.
Truc ng lng voi hai khop cacdng sai tc o hai du thuong duoc dng hon ca.
Truc ng lng voi ba khop cacdng
c mt truc dc (lp trn mt gi), voi kt
cu ny cua truc truyn dng se cho php
truyn chuyn dng mt cch linh dng tu
truc thu cng sut dn b phn lm vic cua
my cng tc, khi gc ng lng cn thay
di voi gi tri lon.
Truc ng lng voi hai khop cacdng
(hnh 4-11), gm c mt phn tu truot v
c hai khop cacdng o hai du. Truc truot 4
c then hoa duoc lp lng bn trong ng
lng 3, bn trong ng lng c mt phn
duong knh l duoc lm then hoa d cho
truc 4 truot trong d, nho vy c th thay
di khoang cch gia hai khop cacdng o
hai du. O du lp voi truc thu cng sut
cua my ko 1, phn l c lm then hoa, s
rnh then cua l duoc tiu chun ha, theo
Hnh 4-12. Cu to du trc thu cng sut:
1-Truc 21 rnh cho tc a quay 1000 v/ph;
2- Truc 6 rnh cho tc a quay 540 v/ph.
137
tiu chun cua SAAE-SAE c hai loai l 6 hoc 21 rnh. Loai 6 rnh dng cho cc truc thu
cng sut quay voi tc d 540 v/ph, loai 21 rnh cho truc quay voi tc d 1000 v/ph.
Du kia cua khop cacdng, thuong bt voi mt mt bch, trn d c l bt bulng lin
kt voi mt bch cua truc my cng tc. O mt s my cng tc, truc vo cua b phn lm vic
cung c dang then hoa, khi d nguoi ta thuong dng truc truyn dng voi hai du ni 1 du c
dang ng then hoa (xem hnh 4-13). D khi lm vic truc truyn dng khng tut khoi truc thu
cng sut v truc my cng tc, trn du ng ni thuong c mt cht hm 3, khi lp nguoi ta
n vo du cht ny, nn l xo nho trong dt cht lai, phn duong knh nho cua cht nm
vo gia duong knh cua l, khi d nguoi ta lp du ni vo du truc, khi lp xong, nguoi ta
bung tay khoi du cht hm, phn duong knh lon cua cht se nm vo rnh tin vng trn
du truc thu cng sut, v gi cho du ni khng tu tut khi lm vic.
Cc du truc thu cng sut
cung duoc tiu chun ha theo tiu
chun Quc t , hin nay nguoi ta
thuong dng hai loai du truc thu
cng sut nhu hnh 4-12.
Trn mt s my ko m truc
thu cng sut cua n c hai ch d
tc d, 540 v 1000 v/ph, khi d
nguoi ta thuong dng loai truc 6
rnh chung cho ca hai ch d tc d.
D bao v cho truc truyn
dng khng va dp vo cc vt bn
ngoi v an ton cho nguoi su dung,
truc truyn dng duoc bao v v che
chn bng ng lng 1 v vo hnh
chung 2 (hnh 4-13)
Hnh 4-
13.
Trc
h
4.5. Khp ni
Trong h thng truyn luc cua t, do mmen khng lon nn nguoi ta su dung ph
bin khop ni dn hi bng cao su (hnh 4-14).
Cc khop ny c kha nng giam va dp, han ch ti da ting n trong h thng truyn
luc, kt cu don gian, cho php truyn luc voi gc lch nho, khi bi hong d thay th. Khop ni
c hai dang:
Hnh 4-14. Mt s dng khp ni dn
138
+ Dang dia, voi ba du nang chia du. Cc du nang xen ke v p cht voi dm cao su
nho mt bch, tao nn trang thi cao su bi nn voi p luc ban du. Du khop bt c han ch di
chuyn doc truc. Vic di chuyn doc truc thuc hin nho then hoa cua mt bch voi thn truc;
+ Khop cao su thay th cho kt cu dang dia. Khop cao su ch tao lin khi, tao diu
kin phn b du luc tc dung, kha nng chiu ko hay nn trn cung rng cua khi cao su dn
hi.
Trn my ko v xe chuyn dung, do mmen quay truyn lon, cc khop ni gia cc
b phn gn nhau thuong su dung dang khop vu bng thp c dm cao su. Kch thuoc cua
khop thuong lon v duoc bao v bng cc vo bng kim loai.
Hnh 4-15. Cu to khp ni my ko
MTZ-50/52:
4-Truc dan ang thu cng suat; 5-Truc so
cap hp s; 6-Nia khop ni sau; 23-Vng
thp bao v; 24-m cao su; 25-Nia khop
ni pha truoc.
Trn hnh 4-15 gioi thiu khop ni c dm giam chn bng cao su cua my ko MTZ-
50/52, khop duoc lp gia du cui truc ly hop v du truoc cua truc so cp hp s. Khop ni
dang vu, gia cc vu cua khop c dt cc dm cao su v c vo thp bao v.
Cu hoi n tp chuong 4: Cc dng v khop ni
1. Nhim vu, phn loai v yu cu di voi truc cc dng
2. Dng hoc cua b truyn cc dng sai tc. Phn tch cu tao v lm vic cua ccdng
sai tc (cc dng Hook)
3. Nguyn l lm vic cua cc dng dng tc. Cu tao v lm vic cua cc dng bi.
4. Phn tch dc dim cu tao v lm vic cua mt s cc dng dng tc dng ph bin
trn t my ko hin nay.
5. Nhim vu v cng dung cua khop ni. tm hiu cc loai khop ni chu yu dng trn
t my ko hin nay.
139
CHUONG V: CAU CHU DONG
5.1. Khi nim v cu chu dng v cc b phn chnh trong cu chu dng
5.1.1. Khi nim v cu chu dng
Cu chu dng cua t v my ko bnh bao gm truyn luc chnh (cn goi l truyn
luc trung tm) v visai. Ca hai co cu ny thuong dt trong hp vo cu. Phu thuc vo tnh
cht cng vic, o my ko do diu kin lm vic nng l, mmen truyn dn bnh chu dng
thuong lon hon nhiu so voi t, v vy vo cu chu dng thuong duoc ch tao thnh dang
hnh hp lin kt cung voi thn hp s, vo ly hop tao thnh mt thn chung cua h thng
truyn luc, nhu vy cu chu dng sau cua my ko thuong khng c h thng treo, trong cu
chu dng ngoi truyn luc chnh, vi sai cn b tr thm truyn luc cui cng bnh rng tru
(hnh 5-1) hoc o mt s my ko nguoi ta dng truyn luc cui cng kiu co cu hnh tinh,
khi d truyn luc cui cng duoc lp ngay trong moayo mm bnh.
Hnh 5-1. Cu chu dng sau cua my ko bnh v my ko xch:
1- Truyn luc chnh; 2- Vi sai; 3- Truyn luc cui cng; 4- Co cau kha vi sai; 5-
Co cau quay vng; 6- Bnh chu ang; 7- Bnh sao chu ang.
4
2
3
5
6
7
1
1
Di voi t vo cu thuong duoc dt trn dm cu v n l mt phn cua dm cu. O h
thng treo dc lp, vo cu l mt khi ring gn cht voi khung, dm ngang sn xe hay lin
khi voi hp s v dng co (hnh 5-2).
5.1.2. Nhim v cc b phn chnh trong cu chu dng
Hnh 5-2. So d cu chu
dng cua t:
a) ng co lp doc theo
xe; b) ng co lp ngang
trn cau chu ang; 1- Cum
ang co, ly hop v hp s;
2-Truyn luc chnh; 3- Hp
vi sai; 4- Bnh chu ang;
5-Cacang
+ Truyn lc chnh c chc nng:
- Dam nhn ty s truyn lon, tng mmen quay cho bnh chu dng, tao nn s vng
quay ti uu cho chuyn dng cua xe trong khoang tc d cua xe yu cu;
151
- Tao nn chiu quay thch hop gia bnh xe v HTTL, khi dng co b tr doc, truyn
luc chnh thay di chiu quay truc bi dng vung gc voi chiu quay truc khuyu nn thuong
dng b truyn bnh rng nn.
+ Vi sai c nhim v:
- Thuc hin su sai lch tc a quay gia cc truc bnh xe trn cng mt cu khi
chuyn dng trn duong vng hay duong khng bng phng, bao dam d dng diu khin
huong chuyn dng v khng mi mn lp xe;
- Han ch su truot quay o bnh xe, khi chnh lch tc d gc gia cc bnh xe trn
cng mt cu, tao diu kin tn dung luc bm v nng cao tnh kinh t nhin liu.
+ Truyn lc cui cng c tc dng:
Lm tng ty s truyn chung cua h thng truyn luc, o my ko cn lm tng thm
chiu cao gm my.
5.1.3. Phn loi cu chu dng
+ Theo vj tr cu:
- Cau truoc chu ang;
- Cau sau chu ang.
+ Theo h thng treo:
- Cau chu ang lin kt cung voi khung xe, loai ny hin nay chu yu dng trn mt s
my ko v o mt s t c h thng treo dc lp;
- Cau chu ang nm trn h thng treo phu thuc, o loai ny tt ca cc cum cua cu
xe, bn truc nm chung trong mt vo cu cung ni lin gia hai bnh xe, loai ny dng ph
bin trn cc xe vn tai.
+ Theo s lung cp bnh rng truyn lc chnh:
- Mt cp bnh rng truyn luc chnh;
- Hai cp bnh rng truyn luc chnh.
Trong loai hai cp bnh rng truyn luc chnh cn phn ra hai loai: Loai 1 cp truyn
v loai hai cp truyn.
5.2. Truyn lc chnh (TLC)
5.2.1. Phn loi truyn lc chnh
+ Theo loi bnh rng ngui ta phn TLC ra lm ba loi :
- Bnh rng nn rng xon (rng cong), voi ba loai dang rng: Dang Gleason, dang
Klingelberg, v dang Spiromatic;
- Bnh rng Hypoit;
- TLC bnh rng tru rng nghing.
Voi t c dng co dt nm ngang xe, do khng phai di huong quay cua truc dng co
v truc bnh xe nn hay dng TLC bnh rng tru. Kt cu ny thuong gp trn t c cu
truoc chu dng, cu trc HTTL gm dng co voi hp s chnh, cu xe lin khi.
+ Theo s cp bnh rng n khp phn ra:
- Loai truyn luc chnh c mt cp bnh rng n khop (truyn luc chnh don) ty s
truyn i=37;
- Loai hai cp bnh rng n khop (truyn luc chnh kp) voi ty s truyn i=512.
152
5.2.2. Cu to cua truyn lc chnh
+ Truyn lc chnh mt cp bnh rng n khp
Trn t my ko hin nay ph bin dng truyn luc chnh don- mt cp bnh rng n
khop. Trong d c th dng bnh rng nn rng xon (rng cong), bnh rng Hypoit, bnh
rng tru rng nghing hoc bnh vt truc vt nhu hnh 5-3.
Ngy nay trn my ko v t vn tai thuong dng bnh rng nn, cn trn t con v
xe du lich hay dng bnh rng Hypoit.
Hnh 5-3. So d nguyn l truyn lc chnh loi mt cp bnh rng n khp:
a) Bnh rng nn; b) Bnh rng hypit; c) Truc vt bnh vt; c) Bnh rng tru; 1-Bnh
chu ang; 2- Bnh bi ang
Su khc nhau gia hai loai bnh rng nn rng xon v bnh rng Hypoit l o b
truyn Hypoit, truc bnh rng chu dng dt lch tm mt khoang e so voi tm truc bi dng
(hnh 5-3 b), nhm thoa mn muc dch:
- Nng, hoc ha trong tm cau xe a tng tnh nng thng qua chuong ngai hoc ha
thap trong tm ton xe;
- Nng cao a bn cho b truyn hoc tng tai trong cho kt cau m khng gy nn
tng kch thuoc hnh hoc cau xe;
- Giam gc nghing truc cacang;
- Tng a m diu cua cp truyn luc bnh rng.
Tuy nhin b truyn ny cung lm tng su truot doc rng cua hai bnh rng truyn luc
chnh dn toi mau mn, v vy chi duoc su dung voi du bi tron chuyn dung (du Hypoit).
Loai truyn luc chnh dng bnh rng tru rng nghing thuong su dung trn cc loai
xe c dng co dt nm ngang trn cu chu dng, khi d chuyn dng quay cua truc vo (truc
thu cp hp s) cng nm trong mt phng quay cua bnh chu dng, nho vy kt cu h thng
truyn luc don gian v gon nhe hon. (hnh 5-3 d). Trn my ko nguoi ta thuong su dung
truyn luc chnh l loai bnh rng nn rng thng hoc nghing. Loai truc vt bnh vt (hnh 5-
3 c) duoc dng o cu chu dng c ty s truyn lon, v o cc xe c nhiu cu chu dng duoc
truyn luc bng mt truc cacdng. Nhuoc dim cua b truyn ny l c hiu sut thp, khi lp
rp di hoi d chnh xc cao, khoang cch gm xe thp nu dt bnh vt trn truc vt, ch tao
kh khn v gi thnh dt.
Cu tao truyn luc chnh trn my ko C-100 duoc gioi thiu trn hnh 5-4, bnh rng
chu dng cua TLC duoc ch tao lin voi truc thu cp 3. Bnh rng bi dng 6 duoc bt cht voi
truc truyn luc chnh 12 nho bulng, hai du truc 12 c then hoa d lp voi hai bch truyn
153
dng cho ly hop chuyn huong, Truc bi dng cua truyn luc chnh duoc quay trn hai bi dua
chn.
Trn t TOYOTA CROWN nguoi ta dng truyn luc chnh dang Hypoit cho hai loai
cu, phu thuc vo loai co cu treo duoc trnh by trn hnh 5-5.
Hnh 5-4. Cu to truyn lc chnh cua my ko C-100:
1, 4, 8, 9-Cc vng bi; 3-Tru thu cap hp s; 5-Bnh rng chu ang; 6-Bnh rng
bi ang cua TLC; 2, 7, 10- Cc tam am; 11-Vng chn dau; 12-Truc truyn luc
chnh; 13-Mt bch lp voi bn truc cua ly hop quay vng.
Truc chu dng dt trn hai bi cn, cc dy lon cua nm di dinh d lm tng chiu
di chiu tai cua truc, diu chinh d do cua duoc thuc hin nho xit c du truc.
D lch tm e nm o pha duoi cua duong tm truc bnh rng bi dng nhm ha thp
trong tm xe, nng cao tnh n dinh.
Truc bi dng dt trn hai bi cn c dy nho nm ngoi d thu nho chiu di chiu luc
cua truc. Bnh rng bi dng (bnh rng vnh chu) nm gia hai , nng cao d cung vng
cua truc. Vic diu chinh d dich doc cua duoc thuc hin nho cc c hm bi cn hay cn
cc dm. Bnh rng bi dng ch tao roi v lp c dinh voi vo vi sai bng bulng.
Vo cu chu dng ch tao bng gang c nhiu gn tng luc v tao diu kin thot nhit
tt. Trn vo c l d du v thng hoi. Cc l truc thng ra ngoi c cc phot chn du. Vo
cu, di voi h thng treo phu thuc cn c cc l bt cht voi thn xe.
Trn t NISSAN cu truoc l cu chu dng, dng co dt nm ngang o pha truoc
(hnh 5-6). Hp s loai thuy co gm b bin m kt hop voi hp s co hoc kiu hnh tinh.
Cu chu dng gm hp s v truyn luc chnh dang bnh rng tru duoc ch tao lin mt khi
bng hop kim nhm. Hp vi sai nm chung trong thn vo cu, hai bnh rng bn truc c then
hoa d ni voi du truc then hoa cua truc cc dng dng tc truyn dng cho hai bnh dn
huong chu dng pha truoc
154
155
Hnh 5-5. Cu chu dng sau vi truyn lc chnh dng Hypoit cua TOYOTA CROWN:
a) Voi h thng treo phu thuc; b) Voi h thng treo ac lap; c) So a b tr truc.
Hnh 5-6. Cu chu dng truc vi truyn lc chnh kiu bnh
rng trc rng nghing cua xe t NISSAN
Trn truc bi dng cua hp s hnh tinh dt mt bnh rng tru rng nghing, bnh rng
ny n khop voi bnh rng trung gian, Truc bnh rng trung gian c dinh voi vo hp s, cc
trn truc trung gian duoc diu chinh nho cn dm trn mt bch cua vo v duoc xit cht nho
mt bu lng xuyn qua truc. Tu bnh rng ny mmen truyn dn bnh rng tru rng nghing
(bnh rng bi dng cua truyn luc chnh) cua hp vi sai.
Truc cua bnh rng bi dng dng thoi l vo vi sai duoc quay trn hai bi cn. Bnh
rng bi dng ch tao roi v ghp voi vo vi sai bng bulng.
+ Truyn lc chnh hai cp bnh rng n khp (truyn lc chnh kp)
Truyn luc chnh kp thuong su dung trn cc dng co cao tc, trn t vn tai hoc
my ko dng d tng ty s truyn chung cua h thng truyn luc. Trong truyn luc chnh kp
thuong su dung mt cp bnh rng nn v mt cp bnh rng tru rng nghing.
Truyn luc chnh kp c th l loai c mt cp truyn hoc hai cp truyn.
- Truyn lc chnh kp mt cp truyn (hnh 5-7)
Truyn luc chnh kp mt cp truyn gm hai cp bnh rng lp rp chung trong mt
hp truyn luc chnh trung tm. Truc trung gian v truc bi dng cua hp giam tc ny c th
dt trong mt phng nm ngang nhu o xe ZIL 130 (hnh 5-7 a), hoc trong mt phng thng
dung nhu trn xe ba cu ZIL 131 (hnh 5-7 b) voi muc dch truyn luc cho cu sau, cu gia
bng mt truc cacdng.
- Truyn lc chnh kp hai cp truyn (hnh 5-8)
Trn mt s t vn tai, d tng tnh nng co dng v tao ra nhiu cp tc d cho xe,
tao kha nng cai thin tnh nng ko bm cua t, nguoi ta thuong su dung b truyn luc
chnh c hai cp truyn. So d dng hoc v cu tao cua b truyn ny duoc trnh by trn hnh
5-8, b truyn ny duoc su dung trn t KaMAZ.
156
Trn truc bi dng cua bnh rng nn 6 c hai bnh rng 7 v 8 quay tron trn truc,
khop rng gi 1 c then
hoa voi truc. Khop ny
lin h voi co cu diu
khin, dt o hai vi tr
tuong ung voi cp
truyn 1 v cp truyn 2.
Khi khop gi 1
dy vo n khop voi
vnh rng trong cua
bnh rng 7 ta c cp
truyn 1, cn cho khop
gi n khop voi vnh
rng trong cua bnh rng
8 ta duoc cp truyn 2.
Cc bnh rng 7 v 8
lun n khop voi cc
bnh rng 3 v 4 cua
hp vi sai.
Hnh 5-7. So d nguyn l cu to truyn lc chnh kp:
a) Hai truc trong mt phng ngang; b) Hai truc trong mt
phng aung.
Hnh 5-8. So d nguyn l cu to cua truyn lc chnh hai cp truyn:
a) So a ang hoc; b) So a cau tao;
1- Khop gi; 2- Cp Bnh rng nn cua truyn luc chnh; 3- Cp bnh rng tru
cap truyn 1; 4- Cp bnh rng tru cap truyn 2; 5- Truc chu ang truyn luc
chnh; 6- Truc bi ang; 7, 8- Bnh rng quay tron trn truc.
5.3. Vi sai
5.3.1. Yu cu di vi hp vi sai
- Phn b mmen t ang co an cc bnh chu ang hoc an cc cau chu ang theo
mt ty l thch hop theo trong luong bm cua cc bnh hoc cc cau;
- am bao cc cau chu ang hoc cc bnh chu ang c tc a quay khc nhau khi ai
trn cc aoan auong khng bng phng hoc khi quay vng;
- Kt cau gon nhe, lm vic an ton v c a tin cay cao.
157
5.3.2. Phn loi vi sai
Vi sai dng trn t my ko v xe chuyn dung c nhiu loai khc nhau, nguoi ta c
th phn loai vi sai theo cc du hiu sau:
+ Theo cng dng cua hp vi sai:
Theo cng dung cua vi sai nguoi ta phn vi sai ra cc loai sau:
- Vi sai gia cc cau chu ang;
- Vi sai gia cc bnh chu ang trn mt cau;
- Vi sai ai xung v vi sai khng ai xung.
+ Theo cu trc bnh rng
Ngy nay trn t my ko thuong dng cc loai vi sai:
- Vi sai bnh rng nn rng thng hoc nghing;
- Vi sai bnh rng tru;
- Vi sai truc vt bnh vt v vi sai cam.
+ Theo ma st trong b vi sai:
- Vi sai ma st trong thap (luong cng
suat tn hao cho ma st ti aa khng qu 15 %);
- Vi sai c ma st trong cao;
- Kha cung vi sai.
+ Theo kha nng diu khin ma st trong
cua vi sai:
- iu khin bng tay t ngoi bng h
thng co kh;
Hnh 5-9. So d nguyn l cu to
v lm vic cua vi sai
- iu khin tu ang (tu aiu khin bn
trong co cau).
5.3.3. Nguyn l lm vic cua hp vi sai
Nguyn l cu tao cua co cu vi sai bao gm cc khu v cc bnh rng, trong d c
bnh rng trung tm 1, cn dn C v bnh rng hnh tinh 2 (hnh 5-9). Co cu vi sai c hai bc
tu do l chuyn dng cua cn dn C v chuyn dng cua bnh rng trung tm 1 dc lp voi
nhau.
Su dung phuong php di gi, tuong tuong cn dn dung im, ta xt quan h tc d
gia cc khu. Xt tc d gia khu 1 v 2 tuong di voi khu C ta c:
C
C
e e e =
1 1
C
C
e e e =
2 2
Tu d ta c ty s truyn tu khu 1 dn 2 ly tuong di voi khu C l:
1
2
2
1
2
1
12
z
z
I
C
C
C
C
C
=
= =
e e
e e
e
e
(5.1)
Dy chnh l cng thuc Willis d bit trong nguyn l my.
Trn co so co cu Willis ta lp thm mt bnh rng trung tm 2 c vnh rng trong,
nhu hnh 5-10. Ta c co cu vi sai dng ph bin dng trong my ko v t.
158
Coi cn dn l khu chu dng (khu dn dng). Su dung cng thuc Willis ta c:
1
2
2
1
2
1
12
z
z
I
C
C
C
C
C
=
= =
e e
e e
e
e
(5.2)
Hnh 5-10. Nguyn
l cu to vi sai trn
t my ko
Trong d : e
1
l vn tc gc cua
khu bi dng 1;
2
e l vn tc gc cua khu
bi dng 2;
C
e l vn tc gc cua cn dn
(khu chu dng); l ty s truyn gia
hai khu bi dng khi khu chu dng dung
im.
C
I
12
Trong truong hop tng qut th
khc 1. Trong truong hop ring khi hp vi
sai l di xung (bnh rng nn) khi d ty s
truyn = -1 v ta c cng thuc cua hp
vi sai di xung nhu sau:
C
I
12
C
I
12
C
e e e 2
2 1
= +
Tu cng thuc trn ta thy tng tc d gc cua hai bn truc bng hai ln tc d quay
cua cn dn.
Trn hnh 5-11 trnh by nguyn l cu tao v lm vic cua hp vi sai bnh rng nn
don gian gia cc bnh chu dng cua t v my ko.
Khi t my ko chay thng, luc can cua hai bnh chu dng nhu nhau, mmen can dt
vo cc rng cua bnh rng hnh tinh 3 l nhu nhau, khi d bnh rng hnh tinh 3 khng quay
xung quanh truc cua mnh m chi chuyn dng theo vo hp vi sai 2, vo vi sai dng vai tr l
cn dn, trong truong hop ny bnh rng hnh tinh dng vai tr nhu mt ci nm, nm cht
gia hai bnh rng bn truc 4, v tc d gc cua hai bn truc bng nhau v bng tc d gc
cua vo hp vi sai.
Nu goi
K Tr P
e e e , , l tc d gc tuong ung cua bn truc phai, tri v cua vo hp vi
sai th:
K Tr P
e e e = = .
Khi luc can o hai bn truc khc nhau, luc tc dng ln cc bnh rng hnh tinh khc
nhau, tao thnh mt mmen lm xoay bnh rng hnh tinh xung quanh truc cua mnh, lc ny
cc bnh rng hnh tinh vua quay theo vo hp vi sai vua tu quay xung quanh truc cua chng,
nhu vy se c mt bn chiu quay cua rng bnh rng hnh tinh cng chiu voi chiu quay
cua bnh rng bn truc cn bn kia nguoc chiu voi chiu quay cua bnh rng bn truc, bn
cng chiu se lm cho tc d cua bn truc bn d tng ln mt luong l : e
3
.z
3
/z
4
cn bn kia
giam di mt luong chnh bng e
3
.z
3
/z
4
.
Nhu vy tng tc d gia hai bn truc vn l:
K Tr P
e e e 2 = + .
Nu goi mmen chu dng trn bnh rng bi dng cua truyn luc trung tm l Mk
(mmen cua cn dn-vo hp vi sai), th:
Mk = Mtr + Mp (5-3)
159
Khi c su quay tuong di gia hai bn truc, phuong trnh cn bng cng sut cua hp
vi sai l :
2
. .
P Tr
ms P P Tr Tr k k
M M M M
e e
e e e

+ + = (5-4)
Trong d : M
k
-mmen truyn dn vo hp vi sai;
M
Tr
, M
P
-mmen trn cc bn truc tri v bn truc phai;
M
ms
-mmen ma st sinh ra do chuyn dng tuong di cua cc bnh rng
hnh tinh (mmen ma st trong cua hp vi sai);
ek,
Tr
e , ep-vn tc gc cua
thn vi sai, cua bn truc tri v bn truc phai.
Tu cc cng thuc trn ta thy khi khng
c chuyn dng tuong di gia hai bn truc,
nghia l khi
Tr
e =ep =e
K
th Mms = 0, hay
cng sut chi ph cho ma st trong cua hp vi sai
bng khng.
Tu hai cng thuc 5-3 v 5-4 ta c :
) 1 (
2 2 2
o
k
M M M
M
K ms K
Tr
= =
) 1 (
2 2 2
o
k
M M M
M
K ms K
p
+ = + =
(6-5)
Hnh 5-11. Nguyn l cu to hp vi
sai di xng:
1- Truyn luc chnh; 2- vo vi sai; 3-
Bnh rng hnh tinh; 4- Bnh rng
bn truc
Trong d :
K
ms
M
M
k =
o
goi l h s tu
kho cua hp vi sai.
O cc hp vi sai bnh rng nn v bnh rng tru di xung, thng thuong c gi tri
nho ( k = 0,02 0,05), nn ta c th coi mmen phn dn cc bn truc l bng nhau trong moi
truong hop (v tng dai s 1 xp xi bng 1).
o
k
o
o
k
Dy cung l mt nhuoc dim cua hp vi sai. Nhuoc dim ny th hin o ch khi mt
bnh thiu bm, n se bi truot quay mt phn hoc truot hon ton, khi d bnh kia cung chi
nhn mt mmen nhu bnh bi truot v n khng th sinh ra luc ko tip tuyn du lon d cho
t, my ko doi khoi vng thiu bm d. D khc phuc nhuoc dim ny o mt s t v my
ko nguoi ta trang bi hp vi sai khng truot (hp vi sai c h s tu kho cao). Trong cc hp
vi sai ny h s tu kha cua hp vi sai c th dat tu 0,3 0,7.
o
k
5.3.4. Cu to v lm vic cua vi sai di xng gia cc bnh chu dng
Hin nay vi sai bnh rng nn di xung thuong duoc dng trong cu chu dng cua t
v my ko bnh. Trn hnh 5-12 trnh by cu tao cua cu chu dng cua t voi vi sai bnh
rng nn di xung c ma st trong nho.
B vi sai nm trong lng bnh rng bi dng cua truyn luc chnh v gm: Vo vi sai
dng thoi l thn bnh rng bi dng, hai bnh rng mt troi (cn goi l bnh rng bn truc),
hai hoc bn bnh rng hnh tinh (bnh rng vi sai), truc vi sai, cc bn truc dn ra bnh xe
phai v tri, cc dm tua lung cho cc bnh rng. Bnh rng vi sai quay trn truc vi sai v
quay cng vo vi sai.
160
Hnh 5-12. Cu to vi sai bnh rng nn trn t my ko
Cc bnh xe chu dng cua t my ko lun ni voi truc bi dng cua truyn luc
chnh thng qua su n khop cua b vi sai, truc cua cc bnh xe n khop bng then hoa voi
bnh rng bn truc.
Cc trng thi lm vic cua vi sai bnh rng nn
Khi chuyn dng thng trn duong bng phng
(hnh 5-13 a), qung duong ln cua hai bnh xe chu
dng bng nhau, nu luc can trn hai bnh xe bng
nhau, se lm cho cc bnh rng bn truc quay cng tc
d.
Trong truong hop ny ta c: n
Tr
= n
P
=n
K
v
M
Tr
=M
P
=0,5 M
K
.
Trong d: n
Tr
, n
P
, n
K
- s vng quay cua bnh
xe tri, phai, vo vi sai;
M
Tr
, M
P
, M
K
- mmen trn bnh xe
tri, phai v vo vi sai.
Khi di trn duong vng, qung duong ln cua hai bnh xe chu dng t my ko khc
nhau, cc bnh rng bn truc quay voi tc d khc nhau, hoc luc can ln cua cc bnh xe
khc nhau dn toi tc d gc cc bnh xe bn truc cung khc nhau. Nhu vy bnh rng hnh
tinh se vua quay quanh truc cua mnh voi tc d
ht
e vua quay quanh duong tm truc bnh
rng bn truc voi tc d V
ht
(hnh 5-13 b). Mmen truyn xung tu vo vi sai cn bng voi
mmen can dt tai tm truc cua bnh rng vi sai M
Tr
+M
P
. Trn bnh rng vi sai, do su khng
cn bng cua cc luc n khop tao nn mmen quay bnh rng vi sai xung quanh truc cua mnh
voi gi tri bng M
Tr
-M
P
, mmen cn lai bng gi tri M
P
tc dung cho ca hai bnh rng bn
truc hai bn (hnh 5-13 c).
161
Nhu vy: M
Tr
=M
P
. Nu n
Tr
=2n
K
th n
P
=0, khi d bnh tri quay bng hai ln vo vi
sai, cn bnh phai dung im, nguoi ta goi hin tuong ny l hin tuong patin (truot quay hon
ton) cua t my ko. Khi d bnh xe tri c luc bm rt nho coi nhu bng 0, nhu vy theo
dc tnh cua vi sai bnh rng nn voi h s ma st trong nho ta c M
Tr
=M
P
=0.
Tm lai ta c quan h tng qut cua vi sai bnh rng nn di xung voi ma st trong
nho l: n
P =
n
Tr
v M
Tr
=M
P
. Khi su dung vi sai nhu vy cho php cc bnh xe quay voi tc
d khc nhau khi quay vng v khi di trn cc duong khng bng phng, han ch mi mn
lp, nhung lai lm giam kha nng truyn luc cua cu chu dng, tng chi ph nhin liu cho xe
my.
Hnh 5-13. Quan h dng hc v dng lc hc vi sai cn di xng (bo qua ma st
trong):
a) Khi ai thng v
tr
=v
p
; b) Khi quay vng v
tr =
v
p
; c) Quan h luc cua bnh rng vi sai.
5.3.5. Cu to v lm vic cua vi sai bnh rang nn c ma st trong cao
Trong hp vi sai bnh rng nn don gian trnh by trn dy, h s kha vi sai
thuong rt nho, do d thuc t mmen gia hai bn truc chu dng duoc coi nhu lun bng
nhau. O cc hp vi sai c ma st trong cao h s kha vi sai thuong c gi tri thay di tu
0,30,7. Voi tri s ny cua , quan h tng qut cua vi sai bnh rng nn c ma st trong cao
l: n
o
k
o
k
o
k
P
+ n
Tr
=2n
K
; M
Tr
=M
P
+M
MS
v M
Tr
-M
P
=M
MS
.
Nhu vy ta c cng thuc tng qut cua vi sai bnh rng nn ma st trong cao l:
n
P =
n
Tr
v M
Tr =
M
P
.
Khi xe chuyn dng thng, mmen truyn tu truyn luc chnh dn cc bn truc l bng
nhau khi tc d hai bn truc nhu nhau (M
MS
=0), cn khi tc d hai bn truc khc nhau, su
chnh lch mmen gia hai bn truc dng bng mmen ma st bn trong hp vi sai.
Gia su v l do no d mt bnh chu dng bi mt bm hon ton (bn truc quay
nhanh), th bn bnh chu dng kia (bn truc quay chm) se c mmen bng mmen ma st
M
MS
. Bng vic thit k tng mmen ma st trong hp vi sai (tng h s kha vi sai ), t
my ko se c kha nng trnh duoc hin tuong truot quay mt bnh xe hon ton, nng cao
tnh co dng cua xe my.
o
k
+ Vi sai c khp ma st
162
Trn xe PORSCHE dng vi sai bnh rng nn voi kha ly hop nhiu dia lm tng ma
st trong cho cua hp vi sai (hnh 5-14 a, b). Cc dia ma st gm hai loai, cc dia c rng
ngoi lin kt voi vo vi sai, cc dia c rng trong lin kt voi bnh rng bn truc. Cc dia lp
xen ke nhau v duoc p nho mt l xo dia dt nm canh vo vi sai. Khi c su quay tuong di
gia vo vi sai v bnh rng bn truc se xut hin luc ma st gia cc dia ma st, nho vy khop
ly hop ny c tc dung kha vi sai trong mt gioi han nht dinh.
Hnh 5-14. Vi sai c khp ma st don v kp:
a, b) Cau tao vi sai voi khop ma st aon; c) So a cau tao vi sai c khop ma st kp.
Cht luong dng luc hoc cua xe phu thuc vo luc p cua l xo (d cung), nu luc p
cua l xo lon se han ch su sai khc tc d gc cua hai bn truc, tuy nhin nu khi dt l xo c
luc cng ban du qu lon, vic li xe se gp kh khn.
Trn xe MERCEDES BENZ 190E cung c dt khop ma st cho b vi sai tuong tu,
nhung d tng h s kha vi sai, nguoi ta dt hai khop ma st o hai bn bnh rng bn truc
nhu hnh 5-14 c.
Ca hai loai khop ma st ny du khng thay di duoc mmen ma st gioi han (mmne
ma st cuc dai), do d kha nng dng luc hoc cua xe vn cn han ch.
+ Vi sai c mmen ma st thay di
Trn t MISUBISHI PAJARO c trang bi hp vi sai bnh rng nn voi kha ma st
kp lm vic phi hop voi co cu dc bit cua truc bnh rng hnh tinh, nho d tao nn kha
nng thay di mmen ma st gioi han.
So d cu tao v kt cu cua hp vi sai ny duoc trnh by trn hnh 5-15.
Bnh rng vi sai 2 nm trong vo hnh hp nho 3. Vo nho ny duoc tao boi hai nua c
kha nng dich chuyn trong vo lon cua vi sai. B vi sai c hai bnh rng hnh tinh dt trn
truc cua chng. Truc hnh tinh tua trong vo nho nho hai rnh vung nhu trn hnh 5-15 b. Du
truc hnh tinh c dang hnh vung tua vo rnh vung cua vo nho. Thn truc bnh rng bn
truc nh ra ngoi vo nho, trn thn c bn rnh trn n khop voi hai dia ma st rng trong.
Trong vo lon cua vi sai cung c bn rnh trn n khop voi hai dia ma st rng ngoi o hai
bn. Mi khop ma st c hai l xo dang dia nm tua gia cc dia ma st v vo vi sai lon. O
trang thi lp rp ban du, tng chiu di trong khoang vo lon lon hon tng chiu dy cc dia
cng voi chiu dy vo nho khoang 0,060,20 mm, d chnh lch ny dng d p tip hai l xo
dia, tao nn su thay di mmen ma st gioi han. Khi lp rp, cc l xo dia duoc p c d cng
ban du. Khi c su chnh lch tc d quay cua hai bn truc, luc vng tao nn truyn qua dia
163
ma st toi hai nua vo hp nho (theo chiu mui tn trn hnh 5-15 b). Nho mt vt cua l truc
vi sai, tao nn luc doc thnh phn theo huong p l xo.
Nu luc p ny lon hon luc p ban du cua l xo dia, se lm gia tng luc p ln cc dia
ma st v lm tng thm bin dang cc l xo dia, lm trit tiu nt khe ho 0,060,02 mm. Khi
d p ht kch thuoc ny, mmen ma st khng tng tip na. Mmen gioi han se duoc thay
di phu thuc vo luc p duoc gia tng thm ny.
Hnh 5-16. Cu chu dng my ko MTZ-50
vi co cu kha vi sai dng ly hp vu:
1, 6- Bnh rng chu ang truyn luc cui
cng; 2, 5-Bn truc; 3- Hp vi sai; 4- Truyn
luc chnh; 7- Phanh aia; 8-Bn truc; 9, 11-
Bnh rng bi ang truyn luc cui cng 10- Ly
hop vau kha vi sai
Nho khop c th thay di
mmen ma st, khi c su thay di nho
s vng quay khng gy can tro cho
vic sai khc s vng quay. Khi c su
sai lch tc d gc lon, v mmen
truyn lon, th khop c kha nng tip
nhn mmen ma st lon, nng cao cht
luong dng luc cua xe.
Hnh 5-15. Cu to (a) v so d
(b) b vi sai c h s kha vi sai
5.3.6. Kha vi sai
Hp vi sai voi khop ma st tao
nn mmen ma st trong cao thuong c
gi thnh lon, v vy trn t v my
ko nguoi ta thuong dng co cu kha
vi sai kiu co hoc d kha vi sai lai
trong mt thoi gian ngn. O mt s xe
khc d lm vic c hiu qua cao, nguoi
ta thuong dng co cu kha vi sai tu
dng, loai ny tu dng kha vi sai lai
khi xe chuyn dng thng, cn khi vo
vng vi sai tu dng duoc ly khai.
Co cu kha vi sai hin nay c
164
nhiu dang khc nhau.
Da vo cu to cua co cu kha ngui ta chia chng ra thnh:
- Co cau kha vi sai dang ly hop vau;
- Co cau kha vi sai dang ly hop nhiu aia p bng thuy luc.
Da vo co cu diu khin kha vi sai chia ra hai loi:
- Co cau kha vi sai aiu khin bng tay;
- Co cau kha vi sai aiu khin tu ang.
+ Co cu kha vi sai dng ly hp vu
Kha vi sai dang ly hop vu c cu tao don gian, thuong duoc su dung trn mt vi
loai my ko v du nhu trn my ko MTZ-50 (hnh 5-16), ly hop vu gm hai nua, mt lp
c dinh voi bn truc, mt c then hoa v truot duoc trn bn truc cn lai nho co cu diu
khin. Khi mt bnh chu dng cua my ko di vo vng c h s bm nho, bnh d c th mt
bm v bi truot quay hon ton. D c th dua my ko ra khoi vng mt bm cuc b, nguoi
li my cn ct ly hop chnh, tc dng vo bn dap lin h voi co cu thanh ko v dn by
dy nua khop vu 10 bn tri, vo n khop voi nua c dinh bn bn truc phai. Vi sai 3 lc ny
bi kha, sau d nguoi li nha bn dap ly hop, my ko c kha nng vuot duoc khoi vng bi
mt bm mt bnh, khi bung bn dap kha vi sai, khop kha vi sai lai tu dng tro v trang
thi mo nho l xo hi vi.
Voi cu tao v cng dung tuong tu nhu khop ly hop vu trn dy, o mt s my ko
v t nguoi ta dng khp rng di dng d kha vi sai khi mt bnh chu dng bi roi vo tnh
trang mt bm voi mt duong. Nguyn l cu tao v lm vic cua co cu kha vi sai kiu
khop rng duoc trnh by trn hnh 5-17 b.
Hnh 5-17. Vi sai bnh rng nn v co cu kha vi sai dng khp rng:
a) Co cau vi sai voi kha vi sai; b) So a cau tao co cau kha vi sai dang khop rng
Trn bn truc tri c lp voi mt bnh rng c dinh, bnh rng ny c th n khop voi
rng cua khop gi vi sai, khop gi lin h voi co cu diu khin. Khi nguoi li tc dng vo co
cu diu khin, khop gi se truot trn vnh rng nho cua vo vi sai ra n khop voi bnh rng c
dinh cua bn truc, lc ny bn truc tri bi kha cung v quay cng tc d voi vo vi sai, hp vi
sai bi kha cung.
Khi vi sai bi kha cung, c kha nng gy qu tai cho co cu kha vi sai v cc bn
truc, dng thoi rt kh diu khin vnh li. V vy cc xe su dung kt cu kha cung vi sai
thuong trang bi thm dn LOCK-UP hay ci bo hiu d trnh dnh tay li khi vi sai dang
kha.
+ Kha vi sai dng ly hp p bng thuy lc
165
Trn mt s t my ko c cng sut trung bnh v lon, thuong dng co cu kha vi
sai dang ly hop kha p bng thuy luc. Cu tao v nguyn tc lm vic cua kha vi sai loai
ny th hin trn hnh 5-18.
Trn phn moayo cua bnh rng bn truc tri c lp mt bnh rng, bnh rng ny n
khop voi cc dia ma st c rng trong, trong thn cua vo vi sai c lm cc rnh rng n khop
voi cc dia ma st rng
ngoi, p cc dia ma st voi
nhau v vo mt trong cua
vo vi sai nho dia p v
pittng p, khi dap vo bn
dap kha vi sai, bn dap
ny lin h bng cn dy
dn mt xylanh bom du,
tao cho du c p sut cao,
theo ng dn 3 di dn
pittng p 2.
Hnh 5-18. Cu to vi sai c kha vi sai loi ly hp p bng
thuy lc:
1-Bnh rng hnh tinh; 2-Pittng v ly hop kha; 3-Ong dan
dau; 4-Bnh rng bn truc; 5- Truyn luc chnh
Khi mun kha vi
sai lai, nguoi li chi vic
dap vo bn dap kha vi
sai, duoi tc dung cua p
sut du, pittng 2 dich
chuyn sang tri p cc dia
ma st vo voi vo vi sai,
bnh rng bn truc tri bi
kha cung voi vo vi sai, co
cu vi sai bi kha. Khi
ngung tc dung ln bn dap
kha vi sai, l xo hi vi se
dy dia p v pittng p v
vi tr ban du, ly khai cc dia ma st khoi vo vi sai. Hp vi sai lai lm vic bnh thuong.
+ Kha vi sai t dng
- Kha vi sai t dng kiu co hc
Kt cu cua hp vi sai tu kho v co ban ging nhu hp vi sai don gian c khop ma st
kp, chi khc l trong thn hp vi sai khng dt l xo p truoc. Truc cua cc bnh rng hnh
tinh 8 ch tao ring v lp voi nhau nho rnh ct ch U o gia, du cua cc truc 8 duoc ct vt
tao thnh hnh ch V, hai truc hnh tinh lp voi nhau tao thnh mt khop c dang trac ch
thp (hnh 5-19 a), nhung khng ni cung voi nhau. Khi lp cc du ct vt 7 cua mi truc
duoc dt nguoc nhau vo cc hnh ch V trn vo 6, cc dt c mt vt ny cung lm
nguoc nhau tuong ung.
Bn trong thn hp vi sai c lp cc dia ma st, cc dia chu dng 2 rng ngoi, lin kt
voi vo hp vi sai cn cc dia bi dng 3 rng trong, lin kt voi bn truc, s luong cc dia chu
dng v bi dng c tu 3-4 cp v c kt cu ging nhau o ca hai bn bn truc, khi lp nguoi ta
lp xen ke nhau. Lng bn trong cua cc truc bnh rng v tinh c hai cc p 4.
Khi xe chay thng, hp vi sai quay ko theo hai truc bnh rng hnh tinh quay theo,
Nu luc can chuyn dng cua hai bn truc tc dng ln hai cp bnh rng hnh tinh bng
nhau, cc bnh rng hnh tinh khng quay quanh truc cua chng, lc ny phan luc cua luc
166
quay truyn trn cc bnh rng bn truc cua hp vi sai, dy hai truc hnh tinh truot trn hai
mt vt cua vo vi sai (hnh 5-19 B), khi truot trn mt vt hai trac ch thp tch xa nhau ra,
mi du truc cua trac ty vo cc p cua mnh, p cc dia ma st cht voi nhau, v ca co cu
hnh tinh lin kt thnh mt khi. M men truyn dn hai bn truc bng nhau v bng Mk/2.
Nu v l do no d, mt bnh xe bi truot (hoc khi quay vng), gia su khi vng xe v
pha phai, luc can quy dn v bn truc tri giam, e
Tr
> e
P
khi d cc bnh rng hnh tinh
bt du quay quanh truc cua mnh, bnh rng hnh tinh ko cho bnh rng bn truc tri quay
nhanh v lm cho bnh rng bn truc phai quay chm hon vo hp vi sai, luc can tc dng ln
mt pha cua hai cp bnh rng hnh tinh khc nhau, truc cua cc bnh rng hnh tinh c mt
vt bn pha bnh rng bn truc tri tut xung rnh ch V trn thn hp vi sai (hnh 5-19 A),
lm cho dia p 4 pha bn bn truc tri tch cc dia ma st ra khoi nhau, m men truyn dn
bn truc tri giam di, trong khi d truc cua bnh rng hnh tinh bn bn truc phai vn nm o
trn mt vt cua vo, cc dia ma st bn bn truc phai (bn tc d thp) vn p vo nhau, v vy
m men truyn dn bn truc phai vn khng thay di. Nhu vy cu khi t my ko chay
thng, hoc khi hai bn truc c luc can ko bng nhau, hp vi sai bi kha lai. Cn khi my ko
vo vng, vi sai tu dng ly khai gip cho vic diu khin v chuyn dng vo vng cua t
my ko duoc d dng.
Hnh 5-19. Cu to hp vi sai t kha:
a) Trac ch thap; b) uong truyn mmen.
A, B- au truc vt tut xung ay v truot ln mt
vt at. 1- Truyn luc chnh; 2- ia ma st rng
ngoi; 3- ia ma st rng trong; 4- Cc p; 5-ia
p; 6- Thn vi sai; 7- au ct vt cua truc hnh
tinh; 8- Truc hnh tinh; 9-uong truyn mmen
B vi sai ny duoc su dung kh ph bin trn cc xe t hng Chrysler, trn cu truoc
my ko MTZ 52, MTZ 82 v.v
- Hp vi sai c co cu kha vi sai t dng p bng thuy lc
Trn cu chu dng sau my ko MTZ-80 nguoi ta lp vi sai bnh rng nn c co cu
kha vi sai tu dng kiu ly hop kha nhiu dia p bng thuy luc.
Nguyn l cu tao v lm vic cua kha vi sai loai ny trnh by trn hnh 5-20.
167
Trong hp vi sai, trac ch thp cua bnh rng hnh tinh duoc ch tao lin, o gia trac
ch thp nguoi ta gia cng mt l c then hoa, lin kt voi mt truc. Truc ny lng trong truc
rng cua bnh rng bn truc tri. O du ngoi cua truc ny c lp mt moayo c rng ngoi,
trn phn rng cua moayo lin kt voi cc dia ma st c rng trong. Truc rng cua bnh rng
bn truc o phn ngoi lin kt voi bnh rng chu dng cua truyn luc cui cng, du ngoi
cng lp voi tang trng c rng trong lin kt voi cc dia c rng ngoi. Cc dia ma st duoc
lp xen ke nhau, ngoi cng c mt mng bng cao su chiu du voi ba cc p, mng duoc lp
vo tang trng nho np tang trng c dm lm kn kht. Gia np c khoan l v ni voi ng
dn du tu h thng tro luc li thuy luc qua van phn phi du 21 lp trn thn hp tro luc li.
Khi my ko di thng, nguoi li khng tc dng vo vnh li, thanh rng 22 cua co
cu tro luc tay li nm o vi tr trung gian, vin bi cua van 21 tut vo l khot trn lung thanh
rng, van 21 mo duong du tu cua du ra cua hp phn phi dn khoang bn tri cua mng,
p vo ly hop kha 20, cc dia ma st p cht vo nhau, lin kt cung bnh rng bn truc tri
voi trac ch thp, tuc lm cho bnh rng bn truc tri lun quay cng tc d voi vo vi sai, vi
sai bi kha.
Hnh 5-20. Co cu kha vi sai t dng trn my ko MTZ-80/82:
1-Luoi loc; 2-Thng dau; 3-Bom; 4-Ong dan dau; 5-ai c; 6-Ngn ko phn
phi; 7-Np; 8-Vng bi tua; 9-Cht ty; 10-L xo; 11-Thn hp phn phi; 12-Van
an ton; 13-Truc vt; 14-Bnh rng dan huong; 15- Ong lch tm; 16-Vng li;
17-Cung rng; 18-Can chuyn huong; 19-Truc quay; 20-Ly hop kha vi sai; 21-
Van phn phi dau; 22-Thanh rng; 23-Can aay; 24-Xylanh luc; 25- Ong dan dau;
26- Pittng; 27- Thn b tro luc li thuy luc; 28-Bung dau p
168
Khi thay di huong chuyn dng, nguoi li xoay vnh li 16 di mt gc lon hon 78
0
,
thanh rng dich chuyn qua phai hoc tri ty theo chiu quay cua vnh li, du lm cho vin
bi dich chuyn ra phn khng c l khot trn lung thanh rng, lm van 21 dng duong du tu
bom dn, dng thoi mo thng duong du tu khoang p 28 cua mng dn thng chua, cc dia
ma st duoc tch khoi nhau, vi sai duoc ly khai khoi trang thi kha, vic li my ko duoc
thuc hin d dng.
5.3.7. Vi sai gia cc cu chu dng
Trn mt s t vn tai hang trung v hang nng, d giam p luc cua bnh xe ln mt
duong v nng cao tnh nng co dng cua xe, nguoi ta thuong su dung toi 3 hoc 4 cu chu
dng. Cc xe ny c cng thuc bnh l 6x6 hay 8x8. D su dung hiu qua cng sut dng co
v loai tru tc hai cua hin tuong tun hon cng sut, nguoi ta dng hp vi sai, phn phi
mmen quay dn cc cu chu dng mt cch hop l, sao cho mmen quay truyn dn cc cu
ty l voi trong luong bm cua tung cu.
Hnh 5-21. So d b tr vi sai gia cc cu chu dng:
M
K
- Mmen chu ang t hp s truyn an; M
T
- Mmen an cau truoc; M
SG
- Mmen
an hai cau sau: M
G
, M
S
- Mmen an cau gia v cau sau; G
T
, G
G
, G
S
- trong luong
bm cua cau truoc, gia v sau.
B vi sai dt gia cc cu truoc v hai cu sau cua t URAL 375 c kt cu kiu
bnh rng tru khng di xung duoc lp ngay
trong hp phn phi (hnh 5-21). Dy l hp
phn phi chnh, mmen tu hp s chnh
truyn dn hp phn phi ny duoc phn
thnh hai mach, mt mach di dn cu chu
dng truoc, cn mt mach di dn hp phn
phi phu cung l mt vi sai gia hai cu chu
dng gia (G) v sau (S).
Phu thuc vo su phn b tai trong
gia cc cu m ty s truyn mmen ga
cu truoc v hai cu sau duoc tnh theo cng
thuc:
i
T-S
=Z
1
/Z
2
= G
T
/(G
G
+G
S
).
Trong d: Z
1
, Z
2
l s rng bnh rng
tru 1 v vnh rng trong 2;
Hnh 5-22. So d nguyn l cu to vi sai
khng di xng kiu bnh rng tr gia
cu truc v hai cu sau xe
Ural - 375
169
G
T
, G
G
, G
S
l trong luong bm tuong ung cua cu truoc, cu gia v cu sau.
D trnh hin tuong khi cu truoc bi truot hon ton, hai cu sau mc d duoc truyn
mt ty l mmen lon hon, song do tnh cht cua vi sai, khi d mmen truyn dn hai cu pha
sau se bi giam, luc ko tip tuyn cua hai cu gia v sau khng du d dua xe vuot khoi vng
bi truot quay cua cu truoc. Trong hp vi sai bnh rng tru khng di xung c lp mt b
kha vi sai diu khin bng co hoc xem hnh 5-22.
D kha vi sai gia cc cu, trn truc truyn dn cu truoc c lp mt bnh rng 5,
Thn hp vi sai c mt vnh rng, bn ngoi vnh rng ny c mt khop rng di dng 4, nho
khop rng ny, vi sai gia cu truoc v hai cu sau c th bi kha lai.
B vi sai gia cu gia v cu sau c kt cu kiu bnh rng nn di xung chi ra trn
hnh 5-23. Voi kt cu vi sai di xung mmen M
SG
truyn dn vi sai duoc phn du cho hai
cu gia v cu sau.
Hnh 5-23. Nguyn l cu to b vi sai di xng kiu bnh rng nn gia cu
gia v cu sau t Ural- 375
5.4 . Truyn lc cui cng
5.4.1. Phn loi v yu cu
5.4.1.1. Phn loi
+ Theo kt cu cua bnh rng c th c cc loi sau:
- Truyn luc cui cng c bnh rng aon hoc kp, c truc c ainh (mt cp) hoc hai
cp bnh rng tru;
- Truyn luc cui cng dng co cau hnh tinh.
5.4.1.2. Yu cu cua truyn lc cui cng
- am bao tng auoc ty s truyn chung cho h thng truyn luc cua t my ko;
- C a tin cay su dung cao, kt cau aon gian, d tho lp, aiu chinh, sua cha.
5.4.2. Cu to v lm vic cua b truyn lc cui cng
+ Truyn lc cui cng dng bnh rng tr
B truyn luc cui cng (cn goi l b giam tc canh) bn tri v bn phai c cu tao
ging nhau, hnh 5-24 l cu tao cua b truyn luc cui cng trn my ko bnh v my ko
xch. Mi b truyn luc cui cng du c mt cp bnh rng tru n khop (hnh 5-24 a) hoc
c hai bnh rng tru lun n khop (hnh 5-24 b). Cc bnh rng cua b truyn luc thuong l
bnh rng tru rng thng.
170
Trn my ko xch, bnh rng chu dng cua truyn luc cui cng duoc ni voi phn bi
dng cua co cu quay vng. Bnh rng tru bi dng cui cng duoc ni voi bnh sao chu dng
cua dai xch hay moayo bnh xe chu dng.
O my ko xch, do tc d di chuyn chm d ph hop voi diu kin lm vic, mt
khc yu cu mmen xon lon o bnh sao chu dng nn b truyn luc cui cng thuong b tr
hai cp giam tc, gm hai cp bnh rng tru rng thng v bnh rng trung gian thuong l
bnh rng hai tng, bnh lon n khop voi bnh rng chu dng v bnh nho n khop voi bnh
rng bi dng theo so d nguyn l trn hnh 5-24 b.
O my ko bnh, d nng cao gm my thng thuong nguoi ta su dung mt cp bnh
rng tru rng thng lm nhim vu cua truyn luc cui cng (hnh 5-24 a). Kch thuoc cc bnh
rng v khoang cch gia truc bnh rng chu dng cua truyn luc cui cng v truc lp bnh
xe duoc tnh ton cho ph hop voi chiu cao gm my o cc my ko van nng.
Hin nay o mt s my ko v t vn tai, nguoi ta thuong dng co cu hnh tinh
Wilson don, lm nhim vu cua truyn luc cui cng.
Dng co cu
hnh tinh c uu dim l
d bn cao hon khi
chiu tai trong lon v
trong khi truyn
mmen xon, s rng
tham gia truyn mmen
nhiu hon b truyn
bnh rng tru. B
truyn nho gon hon.
+ Truyn lc
cui cng dng co cu
hnh tinh
Hnh 5-24. So d b phn truyn lc cui cng:
a) Loai mt cap truyn; b) Loai hai cap truyn
1-Bnh rng chu ang; 2- Truc chu ang; 3- Bnh rng bi
ang; 4- Truc bi ang; 5-Bnh rng trung gian
Truyn luc cui
cng dng co cu hnh
tinh gm:
Bnh rng mt
troi 3 ch tao lin hoc lp then hoa voi bn truc 2, du kia cua bn truc 2 c then hoa d lp
voi bnh rng bn truc 7 cua hp vi sai 1. Gi cua cc bnh rng hnh tinh 4 lin kt cung voi
mt bch 5. Cc bnh rng hnh tinh n khop dng thoi voi bnh rng mt troi 3 v vnh rng
trong 6, vnh rng trong duoc ch tao ring v lin kt c dinh voi thn cu chu dng.
Co cu hnh tinh c th b tr ngay canh hp vi sai cua cu chu dng hoc b tr o du
ngoi cua cu chu dng lin k voi moayo bnh chu dng nhu hnh 5-25. D b tr o gn
truyn luc trung tm hay gn bnh xe chu dng, nguyn tc hoat dng cua chng du ging
nhau. Thn (vo) bn truc chu dng duoc bt cht voi thn cu, do d vnh rng trong l phn
tu c dinh. Khi bnh rng bn truc hp vi sai quay, lm quay bnh rng mt troi, do vnh rng
trong c dinh, cc bnh rng hnh tinh ln vng trn rng cua vnh rng trong ko theo gi
hnh tinh quay cng chiu voi bnh rng mt troi. Trong truong hop ny co cu hnh tinh lm
vic theo phuong n 1 (xem cc phuong n lm vic cua co cu hnh tinh Wilson o chuong
3), ty s truyn c th thit k ch tao d nhn duoc i=2,55.
171
Hnh 5-25. Cu sau t my ko
vi truyn lc cui cng dng co
cu hnh tinh:
1- Vo vi sai; 2-Bn truc; 3-Bnh
rng mt troi; 4-Bnh rng hnh
tinh; 5-Mt bch bt vnh bnh
chu ang; 6-Vnh rng trong; 7-
Bnh rng bn truc
5.5. Cu truc chu dng
D tng kha nng di dng cua t my ko, nng cao kha nng ko bm dc bit khi
xe my lm vic trong diu kin duong x xu hoc dng dt c d m cao, trn mt s t
my ko nguoi ta su dung tt ca cc cu du l cu chu dng.
Hnh 5 -26. Truyn dng dn bnh chu dng
v dn hung cu truc cua t:
1- Cht; 2- Mt bch; 3- Bn truc; 4-Bn truc
thot tai hon ton c khop cacang ang tc; 5-
Tay an ni voi co cau li; 6-Truyn luc trung
tm; 7-Hp vi sai.
Thng thuong trn t v my ko bnh, cc bnh xe o cu truoc lm nhim vu cua
bnh dn huong. Khi cc bnh truoc vua lm nhim vu huong dn chuyn dng vua lm
nhim vu cua bnh chu dng, kt cu cu chu dng truoc c mt vi dim khc voi cu chu
dng sau. D truyn mmen quay dn cc bnh chu dng truoc (cu huong dn), trn t my
ko su dung mt s b truyn luc sau:
172
+ Dng cacang ang tc a truyn mmen t hp vi sai an bnh chu ang khi co
cau treo l loai ac lap, dang truyn ang ny thuong gp trn t con, t du lich;
+ Dng cc b truyn phi hop gia bn truc v cc b truyn bnh rng nn khi can
nng cao gam my.
5.5.1. Cu chu dng truc cua t vn tai
Trn hnh 5-26 trnh by cu tao cu chu dng truoc cua t vn tai hang nng.
Mmen tu dng co truyn dn hp phn phi theo truc cacdng truyn dn truyn luc
chnh 6 cua cu truoc. Truyn luc chnh l loai truyn luc hai cp. Tu hp vi sai 7 mmen
truyn theo bn truc 4 c khop cacdng dng tc dn bn truc 3, qua mt bch 2 truyn
mmen dn bnh xe qua cht 1. Mt bch ny c th tho doi khoi bn truc 3 v lp ghp voi
bn truc nho then hoa. Nho truc cacdng dng tc m ton b phn moayo bnh xe v bnh
xe c th xoay quanh khop cu lin h voi co cu li d lm nhim vu cua bnh huong dn.
5.5.2. Cu chu dng truc cua t du l|ch
Hnh 5-27. Cu chu dng truc cua t du ljch:
1-Hp vi sai; 2-Thanh ko ngang cua co cau hnh thang li;
3-Vo bn truc cau truoc; 4-Khop ni; 5-ia phanh; 6-Can
chuyn huong; 7-Khung; 8-Co cau treo; 9-Thanh cn bng.
Trn t du lich v t con d tng kha nng co dng nguoi ta cung thuong dng ca
hai cu l chu dng. Trong
truong hop ny cu truoc
vua l cu dn huong vua
l cu chu dng. D thuc
hin nhim vu cua cu chu
dng dng thoi vn bao
dam kha nng chuyn dng
m diu v c kha nng dn
huong, cu truoc thuong
duoc treo dc lp hoc treo
phu thuc nho h thng
giam xc 8 (hnh 5-27).
Mmen tu hp phn phi
duoc truyn dn hp vi sai
1 cua cu truoc, tu hp vi
sai, theo hai bn truc v
truc cacdng dng tc
mmen duoc truyn dn
moayo v dia phanh 5, trn
phn tang trng cua dia
phanh ny nguoi ta lp
bnh chu dng cua cu truoc. Ton b cum moayo bnh truoc duoc lin kt khop voi co cu
hnh thang li d thuc hin chuc nng diu khin cua cu truoc.
5.5.3. Cu chu dng truc cua my ko
D thuc hin dng thoi nhim vu cua bnh huong dn v bnh chu dng m khng
dng dn truyn luc cacdng dng tc, trn mt s my ko cu chu dng truoc dng b
truyn phi hop gia bn truc v cc b truyn bnh rng nn.
Cu chu dng truoc cua my ko MTZ-52/82 (hnh 5-28) gm truyn luc chnh, b vi
sai bnh rng nn c khop ma st tu kha kiu co hoc (xem hnh 5-19). Truyn luc cui cng
l loai hai cp bnh rng nn.
Truyn dng cho cu truoc chu dng thuc hin tu hp s chnh qua hp s phu, qua
truc cacdng c gi d trung gian. Truyn luc chnh cua cu truoc gm mt cp bnh rng
173
cn rng xon, bn truc 12 mt du c then hoa lp voi then hoa cua moayo bnh rng bn
truc cua hp vi sai. D diu chnh b rng gia hai bnh truoc, phn then hoa cua bn truc 12
v cua bnh rng bn truc trong hp vi sai duoc lm du di nn c kha nng dich chuyn thn
10 (dang ng lng voi vo cu truoc) cua bn truc ra hai pha mt khoang tu 100150 mm.
Bnh chu dng cua cp bnh rng nn pha trn duoc ch tao lin voi bn truc 12, quay trn
bi cn 8, bnh rng bi dng cua cp bnh rng ny cung duoc ch tao lin voi truc dung 6,
truc 6 quay trn bi cn chn dt trong hc cua ng tru 18. Bnh rng chu dng 22 cua cp
bnh rng cn pha duoi lp then o cui truc dung trong khoang cua hc 21 voi gi d bi
duoc dinh vi bng np 23. Bnh rng bi dng 2 cua cp bnh rng cn pha duoi lp then hoa
voi mt bch 28, quay trn bi cn 27 v bi tru con ln 24, gi d 27 c vng ngoi dt
trong cc 31, cc ny bt cht voi np 1 cua hp giam tc. Gi d tru 24 dt trong cua thn
21, vnh trong duoc gi bng dm 19 du mt bch 28 v bulng 25, vng 26 dt gia vng
trong cua gi d 27 d diu chinh.
Hnh 5-28. Cu chu dng truc cua my ko MTZ-52, MTZ-82:
1-Np hp giam tc; 2-Bnh rng bi ang cp duoi; 3, 31-Cc; 4, 14-Vng
chn; 5, 30-m aiu chinh; 6-Truc aung; 7-Np; 8, 24, 27- Gi a; 9-ai
c; 10-Thn cp bnh rng cn pha trn; 11-Thn cau truoc; 12-Truc; 13-
m lm kn; 15, 16-Vnh lm kn; 17-Bac ng tru; 18-Ong tru; 19-m; 20-
L xo treo; 21-Thn hp giam tc; 22-Bnh rng chu ang cp duoi; 23-Np
gi a; 25-Bulng; 26-Vng aiu chinh; 28-Mt bch; 29-Thn b lm kn.
Trong thn 21 cua hp giam tc c bt cht tay dn quay, d khi tin hnh quay vng
my ko th qua tay dn ny se lm quay phn duoi hp giam tc cng bnh xe quanh ng tru
174
18, phn trn ng tru 18 lp trong cc 3, cc ny p trong thn 10 v vn cht bng bulng.
Ong 18 ni voi bac tru 17 p vo trong thn cua hp giam tc, bn trong ng 18 c dt l xo
tru 20, du duoi l xo ny ty ln gi d dt trong thn 21, du trn ty vo vnh 15 cua b phn
lm kn truc 6. Khi my ko chuyn dng duoi tc dung cua l xo 20, ng tru 18 cng voi truc
6 v cc phn trn cua cu truoc duoc chuyn dng tuong di so voi bac 17 v bnh rng chu
dng 22. Su dich chuyn cua ng tru v pha trn duoc han ch bng go chn cc 3 trong
vng chn 4 v 14 bt cht voi bac 17, cn xung pha duoi duoc han ch bng vnh chn cua
ng trong thn 21 cua hp giam tc.
Trong qu trnh su dung phai diu chinh su n khop cua cp bnh rng cn pha trn
bng dm diu chinh 5. Khe ho doc truc gi d 8 duoc diu chinh trong khoang nho hon
0,1mm bng dai c diu chinh 9.
My ko bnh c ca cu truoc l chu dng thuong c gi thnh rt dt v cu truoc kh
phuc tap v kt cu, nn khi su dung cn ch chm sc v bao dung chng cn thn.
Cu hoi n tp chuong 5: Cu chu dng
1. Khi nim v cu chu dng. Cc b phn chnh trong cu chu dng cua t, my ko
bnh v my ko xch.
2. Phn tch cu tao v lm vic cua truyn luc chnh, truyn luc cui cng.
3. Nhim vu, phn loai vi sai. Nguyn l cu tao v lm vic cua vi sai bnh rng nn di
xung. Uu nhuoc dim cua vi sai bnh rng nn di xung.
4. Cu tao v lm vic cua vi sai c h s ma st cao.
5. Tai sao phai kho vi sai? Trnh by cu tao v lm vic cua cc loai kho vi sai dng
ph bin trn t my ko hin nay.
175
CHUONG VI: HJ THNG DI DONG V CO CU TREO
CUA T MY KO
6.1. Khi nim chung
H thng di dng c nhim vu d ton b cc b phn cua my ko v t, truyn
trong luong cua chng xung dt, bin mmen xon cua dng co truyn dn bnh chu dng
thnh luc ko tip tuyn v dy cho my ko v t chuyn dng mt cch m diu v an ton.
H thng di dng gm cc b phn chnh sau: Khung xe, b phan di ang v b phan
treo.
Khung l b xuong cua my, trn d lp rp tt ca cc b phn cua xe nhu dng co, h
thng truyn luc, h thng li, cc trang bi lm vic v.v.
O t thuong c khung lm bng cc thp dinh hnh nhu thp ch I, thp ch U hn
lai voi nhau.
Di voi my ko, c th dng khung ring nhu trn my ko DT-75, T-150, c th
dng nua khung nhu MTZ-50/52, MTZ-80/82 cung c th khng cn khung m su dung ngay
thn cua dng co, thn hp s v cu sau lin kt voi nhau tao thnh khung nhu T-25, T-28,
v.v...
B phn di dng c th l hai dai xch hoc cc bnh lp dn hi c chua kh nn bn
trong, loai xch c din tch tip xc lon nn luc bm v p sut ring trn dt nho, t bi truot.
Loai lp c kt cu don gian gi thnh nho, c tnh co dng cao, tuy nhin luc bm nho, d bi
truot dc bit khi dt c d m cao. Di voi t do yu cu tc d cao v chuyn dng trn
duong giao thng nn chu yu h thng di dng cua t l loai bnh lp.
B phn treo dng d lin kt cc truc cu (h thng treo phu thuc) hoc b phn di
dng voi khung xe (treo dc lp), tip nhn v dp tt cc va dp khi xe chuyn dng trn
duong khng bng phng, gip xe chuyn dng m diu.
Di voi my ko cng dung chung do tc d lm vic thp, nn h thng treo thuong
c kt cu cung vng v dam bao bn, tnh cht m diu chuyn dng chua duoc dt l muc
dch hng du, trn t dc bit l t con, t du lich v t but, thuong tc d chuyn dng
lon nn h thng treo duoc quan tm dc bit, hin nay cc t hin dai d c cc h thng
treo diu khin bng din tu.
6.2. Khung xe
Khung xe l phn xuong cua mt xe, trn d lp dt tt ca cc b phn v h thng cua
t my ko. V vy khung xe phai duoc kt cu tht bn vng v n phai chiu ton b tai
trong nng d h thng di dng, h thng treo cng thng xe cung nhu hnh khch v hng
ha.
O t khung xe thuong duoc kt cu tu hai thanh x doc (dm doc) v cc dm ngang
tao thnh mt dn khung c hnh ch nht hoc hnh ch X ty theo dc dim ring cua tung
loai xe. Cc x doc v dm ngang thuong ch tao tu cc thp dinh hnh c tit din ch U
hoc ch I duoc hn hoc tn ngui voi nhau.
Trn hnh 6-1 gioi thiu cc dang khung xe t thuong dng hin nay. Theo hnh
chiu bng v hnh chiu dung ta thy dang khung hnh ch nht c cu trc don gian nn
duoc dng ph bin hon trn cc loai xe tai. Khung c dang hnh ch X v hnh Elp thuong
dng cho cc loai xe con. D tng d cung vng, khung xe duoc kt cu tu hai x doc v mt
s dm ngang. Cc dm ngang c th tao nn cc hnh ch X (hnh 6-1 a) hoc dang dc bit
voi cc tai d thun loi khi lp rp cc h thng cua t nhu trn hnh 6-1 c.
176
Theo hnh chiu dung,
khung xe thuong duoc un
cong ln o hai du d gn cu
xe v h thng treo.
Di voi my ko,
khung c th duoc ch tao
ring nhu trn my ko DT-
54, DT-75 hoc c th c nua
khung nhu trn my ko
MTZ-50/52, MTZ-80/82...Di
khi chng ta cung gp cc
my ko khng c khung nhu
DT-20, T-25, o cc my
ko ny, khung duoc tao nn
nho vic lp ghp thn dng
co cng voi vo ly hop, hp s
v thn cu sau thnh mt
khi, trn d lp dt cc h
thng khc cua my ko.
Trn hnh 6-2 gioi
thiu loai nua khung cua my
ko T-28, T-40, MTZ-50/52
Ton b khung cua cc loai
my ko c kt cu nua khung
duoc cu tao boi hai phn lin
kt voi nhau bng bulng.
Hnh 6 -1. Hnh dng cc loi khung t thung dng:
a) Khung hnh elip; b) Khung hnh ch nhat; c) Khung
hnh ch X.
Hnh 6-2. Khung my ko MTZ-50/52:
1-Dam ngang; 2-Dam doc; 3-Vo ly hop; 4-Thn hp s; 5-Thn
cau sau.
Phn nua khung ch
tao ring gm hai x doc 2
lin kt voi dm ngang 1 bng
bulng, dm 1 thuong duoc dc hoc dp bng thp c dang ch U dat d cung vng cao. Sau
khi lp ghp x doc v dm ngang, nua khung ring c dang hnh ch U dt doc theo xe. Pha
du cui cua x doc 2 c
mt mt bch v cc l d
bt bulng voi nua khung
pha sau. Nua khung pha
sau tao nn boi vic lp
ghp thn cua ly hop 3,
hp s 4 v thn cu sau 5
voi nhau bng bulng.
Trn nua khung pha
truoc dng d lp dng
co, co cu li, cn trn
nua thn pha sau lp
bung li cng cu chu
dng v cc h thng khc cua my ko.
O my ko xch, thuong c mt khung ring, trn d lp dt tt ca cc co cu v h
thng cua my ko. Khung v h thng treo cua my ko DT-54, DT-75 duoc gioi thiu
177
trn hnh 6-3, khung gm dm ngang 1 bt voi hai x doc 5 bng bu lng, d tng d cung
vng pha duoi hai x doc duoc bt cht voi hai dm ngang 4 v 6. Pha truoc khung lp truc
v bnh dn huong cua dai xch, phn gia khung lp hai cum co cu d xch 10 v truc con
ln cua bnh d xch 4. Du cui cua khung nguoi ta bt cht hai dm cng -xon 9 bng dinh
tn. Truc cua bnh sao chu dng 7 duoc lp voi dm cng-xon 9 nho np 8 v bulng.
Hnh 6-3. Khung my ko DT-54:
1-Dam ngang; 2-Bnh huong dan; 3-Bnh a xch; 4, 6-X ngang; 5-Dam doc; 7-
Truc bnh sao chu ang; 8-Np; 9-Dam cng-xon; 10-Bnh a xch.
6.3. H thng di dng cua my ko bnh v t
Ty theo nhim vu cua my ko v t m h thng di dng duoc cu tao v duoc b
tr theo cc so d khc nhau (xem so d b tr h thng truyn luc trong chuong 1). O my
ko v t vn tai hang nhe v hang trung thuong c hai cu, khi d chng c th c hai bnh
chu dng sau cn hai bnh truoc l bnh bi dng dng d dn huong, o mt s t con v t
du lich di khi nguoi ta b tr hai bnh truoc vua l bnh dn huong vua l bnh chu dng, kt
cu nhu vy lm cho h thng truyn luc don gian v gon nhe hon. Di voi cc xe cn c kha
nng co dng cao, tao luc chu dng lon th c so d 4x4 (hoc 6X6) khi d tt ca cc bnh xe
du l chu dng. My ko dng d chm sc cy trng di khi bnh dn huong chi c mt
bnh dt o gia pha truoc hoc hai bnh pha truoc song lp st nhau d c th di gia cc
lung v giam bn knh quay vng.
6.3.1. Bnh xe c lp dn hi
Bnh xe gm vnh bnh v lp. Vnh thuong lm bng thp c phn dia v vnh duoc
tn lai voi nhau hoc hn. O phn vnh nguoi ta lp lp vo, do duong knh phn tanh cua lp
nho hon phn vnh nn khi bom hoi vo, lp duoc gi cht trong vnh bnh. Phn dia vnh
c khoan cc l d lp vnh bnh xe voi mt bch cua bn truc chu dng.
Lp hoi duoc phn loai theo p sut hoi bn trong. C hai loai lp: Lp p suat thap
0,150,5 MPa v lp p suat cao 0,50,7 MPa. Lp p sut cao thuong dng cho t vn tai
hang trung bnh v hang nng. Di voi my ko th cc lp bnh huong dn thuong c p sut
0,20,3 MPa cn cc bnh chu dng sau c p sut 0,09 0,12 MPa, hin nay trn mt s t
nguoi ta thuong dng lp khng xm (hnh 6-4 b). Dc dim cua loai lp ny l o pha ngoi
phn mp lp c mt lop dm kn 10 voi go bng cao su c d dn hi cao. B mt trong cua
lp duoc bit kn bng mt lop cao su 9 c tnh chng r ri khng kh. Van 12 lp truc tip vo
vnh 11 v c vo cao su lm kn kht gia thn van v vnh.
178
Hnh 6-4. Cu to lp:
a) Cau tao lp; b) Lp lp voi vnh khng xm; c) Loai lp
chuyn dung; 1-Mau bm; 2-Lop cao su; 3-Lop vai b bao ngoi;
4-Lop vai b bao trong; 5-Lop soi tng hop; 6,7-Lop soi kim
loai;8-B tanh kim loai; 9- Lop cao su chng r ri; 10- Lop cao
su am kn; 11- Vnh; 12- Van hoi
Lp thuong c
thn lp, mt lp, hai
mp lp v tanh lp (h.
6-4 a). Thn duoc lm
bng cc loai vai b,
soi tng hop, c trng
cao su, mt lp duoc
ch tao bng cao su c
tnh dn hi cao, bn
v chiu mi mn, pha
ngoi c lm cc rnh
lm tao thnh hoa lp
(mu bm). Tanh lp
lm bng cc soi thp
c boc cao su, khi lp
c dng xm th gia
vnh v lp c dt mt
tm dm cao su, trong xm c van hoi mt chiu d bom khng kh vo trong xm. O loai lp
chuyn dung hnh 6-4 c duoc ch tao cho cc xe cn hon thnh cc cng vic dc bit, lp c
kch thuoc b rng cung nhu duong knh lon hoc nho ty theo cng dung cua xe. Cc lp
chuyn dung duoc ch tao theo tiu chun ring, cc k hiu cho lp chuyn dung cung khc
so voi k hiu cua lp thng thuong. Lp cho bnh chu dng thuong c mu bm dang ch V
nguoc, cn lp bnh huong dn, mu bm thuong lm vng theo chu vi d trnh truot ngang.
Hnh 6-5. Cu to bnh lp v
trng thi lp ph thuc p sut
khng kh trong lp xe:
a) p suat thap; b) p suat ang;
c) p suat cao; d) K hiu kch
thuoc lp; d) Cau tao bnh lp.
Lp duoc ghi kch thuoc o bn suon cua lp theo cc ch ci v con s (hnh 6-5 d).
Di voi lp p sut thp, s du tin ghi b rng lp (b) thu hai ghi duong knh cua vnh bnh
d. Cc s ghi theo don vi do luong cua Anh (1 Inch =25,4 mm). Di voi lp p sut cao th s
du ghi duong knh D cua lp cn s thu hai ghi b rng lp. Ngoi ra trn lp cn ghi p sut
cua khng kh, vt liu ch tao lp, s lop vai b, chiu quay cua lp v. v...
Trn hnh 6-5 a, b, c gioi thiu trang thi cua lp ung voi cc truong hop p sut trong
lp v dang hao mn cua lp khi p sut cua hoi trong lp thp v cao qu quy dinh.
179
Khi su dung lp nn tun thu cc quy dinh k thut cua loai xe m chon lp cung nhu
p sut thch hop. Khi p sut thp, tai vng tip xc cua lp voi mt duong, lp bi bin dang
nhiu hon (hnh 6-5 a), duoi tc dung cua mmen xon, v luc ma st, cc lop cao su trong
b vai bi nng ln, o nhit d cao, d bn co kh cua lop b vai v cao su bi giam di dng k,
lp c th bi v, n. Khi lp non, luc can ln tng, chi ph nhin liu tng khoang 10% nu p
sut lp giam hon quy dinh 2 psi (0,14 kG/cm
2
,
1 psi ~0,07 kG/cm
2
). Khi lp c p sut cao
qu (hnh 6-5 c), din tch tip xc voi duong giam, lm tng hao mn phn mu bm o dinh
lp.
Theo thng k o M 2006, khoang 80% t chay trn duong c lp khng dng p
sut quy dinh. Lp bi giam p sut nhanh chng khi bi thung, cn thng thuong lp bi giam
p sut thng qua su r kh dang thm thu (dc bit sau khi xe chay trn cc duong nhiu
g) hoc su lot kh do nguyn nhn thoi tit. Thng thuong bnh xe c th bi giam p sut tu
0,070,1 kG/cm
2
mi thng v nu thoi tit nng su giam p sut c th cn nhiu hon.
Khi xe lm vic voi lp khng dng p sut, khng chi anh huong toi kha nng diu
khin xe, lp xe chng hu hong m cn anh huong dn tnh an ton trong chuyn dng. Khi
p sut cua lp khng dng c th lm giam s km lm vic cua lp tu 1520%, khi lm vic
nhit d cua lp tng ln nhanh chng, mu bm chng mn, v c th xy ra tai nan do v
lp. Chng ta khng th chi quan st bnh xe m c th bit duoc bnh c p sut dng hay
khng. V vy trn t v my ko thuong duoc trang bi dung cu do p sut bnh xe, dc bit
voi cc xe tai vn chuyn duong di. Tuy nhin vic kim tra p sut cua bnh xe v bom b
xung p sut cho bnh xe gy rt nhiu phin h v kh khn cho nguoi li.
Hin nay trn nhiu t nguoi ta d trang bi h thng tu dng kim tra v bom lp cho
t my ko v xe chuyn dung.
6.3.2. H thng kim tra v bom kh nn cho bnh xe
H thng kim tra v bom bnh xe c nhiu dang khc nhau, sau dy ta tm hiu mt
vi loai ph bin nht. Loai tu dng kim tra v bom kh nn cho bnh xe CTIS v loai kim
tra v duy tr p sut lm vic cho bnh xe TMS.
6.3.2.1. Cu to h thng t dng kim tra v bom kh nn cho bnh xe (CTIS-
Central Tire Inflation System )
Hnh 6-6. So d h thng
CTIS:
1-Cum van bnh xe;
2-Cng tc p suat;
3- ECU;
4-Khi kim tra p suat;
5-Sensor tc a;
6-Bang kim tra v thit at
ch a trn bung li
180
H thng CTIS duoc Hng GM ung dung trn cc xe t vn tai hang trung v hang
nng du tin vo nm 1984 v duoc su dung chu yu trong cc xe qun su cua M, gn dy
h thng ny d duoc ph bin trn nhiu loai xe tai cung nhu mt s xe du lich khc nhau.
H thng CTIS c nhim vu chnh sau:
+ o v pht hin khi no p suat cua khng kh trong lp giam (ao lin tuc hoc ao
ainh ky theo mt khoang thoi gian nhat ainh);
+ Thng bo cho li xe bit tnh trang cua lp xe;
+ Bom b xung khng kh cho lp a aat p suat quy ainh.
D thuc hin duoc cc nhim vu trn, h thng phai c ngun cung cp kh nn, b
phn diu khin v h thng cc van duoc mo ra d bom hoi cho bnh xe khi cn thit.
Cu tao cua CTIS gm ba b phn co ban sau (hnh 6-6):
Hnh 6-7. H thng van bnh xe:
1-Lp; 2-Vnh bnh; 3-Van bnh
xe; 4-Vnh an ton khi thung lp;
5-Ong bao v; 6-Vnh kh ; 7-Ong
ni t bnh nn kh an; 8-Ong dan.
- Van bnh xe 1 duoc lp trn mi mt bnh
xe. Di voi t c bnh xe kp, van duoc lp o bnh
bn ngoi, gia hai bnh c b phn cn bng p
sut. Van c nhim vu ngn khng kh cua mi bnh
xe voi h thng khng kh chung khi bnh xe khng
cn bom thm khng kh v tu dng duoc mo ra khi
cn bom thm khng kh vo.
- B diu khin trung tm 3 (ECU) duoc lp
o pha sau gh ngi nguoi li, ECU l b no cua h
thng. N nhn cc lnh cua nguoi li thng qua
bang kim tra diu khin 6, tip nhn ton b cc tn
hiu tu cc sensor tc d 5, xu l thng tin v ra tn
hiu diu khin dn b phn kim tra p sut 4 d
thuc hin bom b xung p sut (hoc xa bot khng
kh) cho bnh xe theo p sut lua chon cua nguoi li
(hoc p sut mc dinh nu nguoi li khng thay di
thng s trn bang diu khin).
- Bang kim tra diu khin 6 cho php nguoi
li xe lua chon p sut thch hop cho bnh xe dua
trn tnh trang duong x v diu kin lm vic hin
thoi.
Khi xe chay trn duong tt v tc d lon, p sut trong cc lp xe cn cao hon bnh
thuong d trnh hu hong lp, sensor tc d v sensor p sut gui thng tin dn my tnh, my
tnh se tu dng ra lnh d mo cc van bnh xe, bom cho p sut cc bnh lon hon ph hop voi
ch d tc d cao v duong tt.
Khi xe chuyn dng hoc lm vic trn duong mm (my ko v xe chuyn dung lm
vic trn dt d m cao), nguoi li lua chon ch d p sut bnh xe thp, khi d b rng tip
xc cua bnh xe voi mt duong tng ln, kha nng ko bm cua bnh xe tt hon, dng thoi
giam su truot cua cua bnh xe, giam p sut ring trn mt duong, khng gy hu hong duong
x v.v
H thng ny dng ngun kh nn tu bnh chua kh nn cua h thng phanh hoi trn
xe, do d cng tc p sut 2 c nhim vu dam bao h thng cung cp kh nn cho phanh lun
duoc yu tin hng du, nghia l khi h thng phanh hoi dang lm vic, h thng khng cung
cp kh nn bom cho bnh xe trong bt ky tnh hung no.
181
H thng van bnh xe (hnh 6-7) gm c vnh kh quay 6, vnh ny ni voi ng dn c
dinh 7 tu b phn kim tra p sut 4 (hnh 6-6) v ni voi ng dn 8 dn van bnh xe 3 v ng
dn khng kh duoc dn vo lp xe 1. O cc xe tai hang nng thng thuong bn trong lp, trn
vnh bnh xe 2 thuong c lp mt dia an ton 4, duong knh ngoi cua dia duoc tnh ton sao
cho khi lp bi v khng lm cho cc vnh bnh xe cng cc b phn khc ty truc tip xung
duong.
6.3.2.2. H thng duy tr
p sut bnh xe TMS (Tire
Maintenance System)
H thng TMS cua tp don
Dana l mt h thng "Thng
minh" duoc su dung trn cc xe vn
tai hang nng, cc du ko somi
romoc cua M (hnh 6-8). H
thng ny c chuc nng kim tra p
sut bnh xe v bom b xung
khng kh cho bnh d duy tr p
sut dinh muc. H thng su dung
kh nn chung voi h thng phanh
bnh xe cua t my ko.
H thng gm ba phn
chnh:
Hnh 6-8. So d h thng duy tr p sut bnh xe
TMS:
1-Cam bin p suat; 2-Hp phn phi kh; 3-ECU;
4-Vnh kh quay; 5-au ni; 6-Van kim sot; 7-
n canh bo.
- T hop cc van dng d
ni duong dn kh tu bnh nn kh
dn lp xe v cc van kim sot 6
ni dn vnh kh xoay 4, cc van
ny ngn khng cho kh nn trong
lp thng ra h thng khi cc bnh xe khng cn kim tra v bom b xung;
- H thng ng dn kh cng cc van quay bao gm vnh kh quay 4, cc ng dn kh
nn v cc du ni 5 lin kt tu ng c dinh toi vnh kh nn quay theo bnh;
- H thng phn phi kh nn gm cc van p sut, cc van ny dam bao khng cung
cp kh nn dn cc bnh xe khi h thng phanh hoi lm vic v khi p sut kh nn trong
bnh chua thp hon 80 psi (5,7 kG/cm
2
), dng thoi n cho khng kh di qua cc bnh loc d
lm sach kh. Trong h thng cn cc cam bin (sensor) d do p sut lp v cc van din tu
diu khin dng mo duong kh nn bom cho bnh xe.
Cung tuong tu h thng CTIS, h thng TMS cung c b diu khin trung tm ECU
lm vic dc lp. N thuc hin cc chuc nng kim tra v dam bao h thng lun lun o tnh
trang sn sng lm vic, n diu khin bt sng dn bo su c 7 lp pha sau xe (li xe quan
st dn ny qua guong chiu hu) nu p sut bnh xe no d giam duoi 10% p sut dinh
muc d thng bo cho nguoi li bit, dng thoi n c chuc nng chn don su c v bo li.
H thng lm vic nhu sau: Du tin khi khoi dng dng co, ECU kim tra p sut ban
du cua tung bnh xe, s snh voi p sut dinh muc trong b nho v n se bom thm khng
kh cho bnh thiu p sut. Cc van kim sot dam bao ngn khng kh nn cua cc bnh
khng cn bom b xung bi lot kh ra khoi bnh xe trong khi mt bnh no d dang bom b
xung. Sau khi bom b xung khng kh du cho bnh xe, h thng tu dng giam p sut trong
182
cc vnh van quay xung p sut bnh thuong. Cu 10 pht mt ln, h thng lai tu dng mo
cho kh nn dn vnh kh quay d kim tra lai p sut cc bnh xe.
H thng do p sut cua lp xe bng vic mo cc van kim tra theo kiu mach dp d
kh nn di vo lp cn bom, nu sau mt thoi gian xc dinh m p sut vn khng du muc quy
dinh, my tnh kch hoat van din tu d mo thng duong ng tu bnh nn kh bom lin tuc kh
nn cho bnh xe cn bom cho du p sut quy dinh (khi lp bi thung chng han).
6.3.3. H thng treo cua t v my ko bnh
+ Phn loi h thng treo
H thng treo dng d lin kt b phn di dng voi khung cua t my ko. C ba
cch lin kt b phn di dng voi khung l lin kt cung, nua cung v lin kt an hi.
O lin kt cung th truc cua cc bnh xe duoc bt truc tip vo khung xe, nhu vy ton
b va dp se truyn truc tip vo khung xe, loai lin kt ny hin nay hu nhu khng cn su
dung trn t my ko na.
Lin kt nua cung l cc h thng treo o d cc bnh xe pha truoc duoc lin kt dn
hi voi khung cn cc bnh pha sau, truc cua chng ni cung voi khung. Loai co cu treo ny
thuong dng o mt s my ko, tc d thp.
Hnh 6-9. So d h thng treo t my ko:
a) Treo phu thuc: 1-Dam cau; 2-C truc bnh xe; 3-L xo nhp; 4-Khung.
b) Treo ac lap: 1-Tay an trn; 2-Khung t; 3-L xo; 4-Tay an duoi; 5-Gi a.
c) H thng treo cau truoc my ko; 1-Cau truoc; 2-Gi a; 3-Ong truot; 4-L xo;
5-C truc bnh xe.
Di voi loai lin kt dn hi, cc bnh xe duoc lin kt voi khung qua cc phn tu dn
hi, nho vy n se dp tt cc va dp m bnh xe tip nhn trn duong.
Phu thuc vo cu tao cua cu xe, dc dim cua h thng treo, nguoi ta chia h thng
treo thnh hai loai l: H thng treo xe phu thuc v h thng treo xe ac lap (hnh 6-9).
O h thng treo phu thuc (h. 6-9 a) cc bnh lp trn thn cu 1, cu duoc treo qua h
thng l xo 3 vo khung my 4. Khi d su dich chuyn cua bnh ny se anh huong toi bnh
cn lai.
O h thng treo dc lp mi bnh duoc treo ring vo khung 2 khng phu thuc nhau,
nho cc tay dn 1, 4 v gi d 5, dao dng duoc dp tt boi cc l xo 3 (hnh 6-9 b).
183
Trn mt s my ko bnh cng dung chung, cu truoc duoc lp co cu treo kiu phu
thuc dang lin kt khop quay ban l (o gia cu truoc voi khung) cho php chng dich
chuyn tuong di trong mt phng ngang. Trong ng lng o mi bn bnh c lp mt l xo
giam xc kiu l xo tru (hnh 6-9 c).
D dp tt cc va dp v dao dng o trn nhiu t nguoi ta su dung cc b giam chn
kt hop voi b phn treo dn hi. Cc phn tu dn hi thuong dng hin nay l l xo l (nhp),
l xo tru, cc dm cao su, cn cc b giam chn thuong dng l giam chn thuy luc, giam
chn thuy kh.
Hnh 6-10. Giam xc l xo:
a) L xo nhp aon; b) L xo nhp kp; c) L xo tru xon; d) L xo xon
hnh ng.
+ Cc dc tnh cua phn tu dn hi
Trong h thng treo t my ko su dung hai loai l xo co ban: L xo xon (tru) v l
xo l (nhp l). Trn hnh 6-10 trnh by hai loai l xo ny. Ngoi ra hin ny trn mt s t
nguoi ta cn dng h thng treo xe voi b phn treo bng kh nn thuy luc hay cn goi l l
xo kh nn-thuy luc (hnh 6-11 a b).
Hnh 6-11. Giam xc thuy-kh: a) loi mng; b) loi pittn; c) v cao su;
1- Chat kh; 2-Dau; 3-Mng; 4-L xo.
D giam va dp o ch ni gia l xo voi khung my thuong duoc dt cc dm giam
xc bng cao su (hnh 6-11 c).
Mt l xo l tuong, dat yu cu v k thut trong h thng giam xc phai thu ht mt
cch nhanh chng cc va dp do mt duong tao nn, sau d tu tu tro lai vi tr bnh thuong.
Tuy nhin trn thuc t diu ny kh dat duoc. Nu l xo qu mm se tao ra nhiu chn rung,
nguoc lai khi l xo qu cung se lm cho xe bi xc manh.
184
Nguoi ta c th thuc hin duoc mt h thng treo xe, c kha nng giam xc tt bng
cch lp phi hop mt l xo voi b giam chn thuy luc (hnh 6-12 c). L xo khi tip nhn cc
va dp do mp m mt duong c th tip tuc dao dng trong mt thoi gian nht dinh. Cc dao
dng ny gy kh chiu cho nguoi li v hnh khch. B giam chn c tc dung hp thu nng
luong v dp tt nhanh chng cc dao dng ny nho suc can cua du khi p qua cc l tit luu
rt nho tu khoang ny sang khoang kia trong b giam chn.
+ B giam chn
Hnh 6-12. Cu to xylanh giam
chn trn t my ko:
a) Hnh trnh pittng ai ln;
b) Hnh trnh pittng ai xung;
c) Lp rp xylanh giam chan cng
voi l xo nhp trn cau xe.
Hin nay b giam chn thuong su dung l giam chn kiu xylanh ng lng, cu tao
gm: Mt xylanh trong, mt xylanh ngoi, pittng v cn truot trong xylanh trong, phot du
v cc van trong dy xylanh trong v trn pittng (hnh 6-12 a)
Trn cc t du lich hin nay d tng kha nng chuyn dng m diu, nguoi ta d su
dung h thng treo diu khin bng din tu, o cc h thng treo ny, b giam xc cung thuong
su dung nguyn l giam xc thuy kh dng hoc. Trong h thng c trang bi cc thit bi din tu
d cam bin vi tr thng bng thn xe, cung nhu tn s v bin d cua cc rung dng, cc cam
bin ny gui thng tin v b diu khin trung tm, my tnh se xu l v cho ra cc lnh diu
khin dn bom du hoc my nn kh, kch hoat chng hoat dng, bom thm du hoc kh nn
vo cc b giam chn, nho d gi cho thn xe thng bng v xe chuyn dng m diu hon.
6.4. H thng treo hai bnh xe truc
Bnh truoc cua t v my ko thuong lm nhim vu cua bnh huong dn, v vy
bnh xe vua duoc treo voi thn xe vua c th xoay duoc v hai bn khi quay vnh li. Di voi
truong hop bnh truoc dng thoi l bnh chu dng, th mmen chu dng duoc truyn dn
bnh truoc nho cacdng dng tc nhu d trnh by o chuong 4, bao dam cc bnh xe nhn
duoc mmen chu dng nhung vn linh dng theo nhiu huong khc nhau cho vic li my.
185
Trn t con, mi bnh xe truoc thuong duoc treo ring bit vo dm truoc cua khung
xe theo kiu treo dc lp, nho vy chn dng cua bnh xe ny khng truyn sang bnh xe kia,
giam d nghing xe khi mt bnh xe di vo g hay leo ln truong ngai vt, diu khin xe
nhe nhng v tng tnh n dinh.
Trn hnh 6-13 trnh by so d co cu treo dc lp bnh truoc xe t con. L xo v
xylanh giam chn lp gia tay dn trn v tay dn duoi. Moayo bnh xe duoc lp vo khop
chuyn huong, khop ny xoay trn truc c hai gi d bi. Tay dn trn cng gi d lin kt
voi tay dn duoi, truc dung v khung xe qua cc gi d cao su. Nho tnh cht giam chn cua
cao su gip cho cc va cham cua bnh xe voi mt duong giam di dng k truoc khi truyn dn
khung xe. Qu trnh giam xc cua h thng c th duoc din ta nhu sau (xem hnh 6-14):
Hnh 6-13. Co cu treo dc lp bnh truc t con
Hnh 6-14. Hot dng cua h thng treo khi bnh xe di vo dung mp m:
a) Khi bnh xe leo ln m aat; b) Khi bnh xe roi xung g.
186
H thng treo cho php cc bnh xe dao dng trn mt duong g gh. Khi bnh xe leo
ln m dt (hnh 6-14 a), bnh xe bi nng ln mt luong (duong nn dut), lc ny cc tay dn
xoay ln, dng tc ny lm cho l xo co p lai gia tay dn duoi v khung xe.
Khi bnh xe roi xung g trn duong (hnh 6-14 b), hai tay dn xoay xung, lm l
xo gin ra.
1-L xo v b giam xc thuy-co; 2-Thanh ko co cau li; 3-Khung xe; 4-Tay an
duoi; 5-im treo trn; 6-Can pittng; 7-Dau giam chan; 8-Ong xylanh ngoi; 9-
Ong xylanh trong; 10- van; 11-im treo duoi.
Hnh 6-15. H thng treo t con:
a) So a b tr h thng treo; b) Co cau
treo bnh xe; c) Ong giam xc aang o
th gin di; d) Ong giam xc bi co lai.
Trong ca hai truong hop l xo co lai
hoc gin ra, bnh xe truoc se nhn nhy
dng k trong khi khung v thn xe dao
dng khng dng k.
Trn mt s xe con hin nay, d giam
xc cho bnh huong dn bi dng, nguoi ta
thuong lp l xo cng xylanh giam xc
thnh mt cum (hnh 6-15), kt cu nhu vy
lm cum giam xc nho gon hon, sau d ni
du treo duoi cua xylanh giam chn voi
moayo bnh xe, cn du trn ni voi thn
xe. Trong cc truc d du xylanh giam chn
thuong dt vo cc ng dm bng cao su d
giam luc va dp truoc khi truyn dn thn xe
v b giam xc.
Hnh 6-16. H
thng treo cu
truc t tai cua
FORD:
1 H l 2 X
Phn lon t vn tai, cu truoc l cu
bi dng, truc cu truoc duoc ch tao bng
thp hnh ch I, h thng treo l loai phu
187
thuc, hai du truc ch I duoc un cong ln, tai d lp cc khop chuyn huong d quay ngng
truc cua bnh xe dn huong. Truc truoc lin kt voi thn xe qua hai b nhp (hnh 6-16).
O my ko d giam xc cho cu truoc, kt cu cu truoc c dc dim ring (hnh 6-
17), trong ng lng dung c lp tru dung, tru duoc quay trn cc bi d chn, trong d c l
xo giam xc. Tru dung du duoi lin kt voi ngng truc bnh huong dn, du trn lin kt
bng then hoa hoc then voi tay dn co cu li.
Hnh 6-17. H thng treo bnh truc v cu truc
cua my ko bnh:
1-Truc tru quay; 2- L xo aia; 3-C truc bnh; 4-
Vng kht; 5- Bac duoi; 6- Vng am tua l xo; 7-O
bi; 8- L xo; 9- Ong tru di ang; 10- Bac trn; 11-
Np; 12- Tay an xoay; 13- Gi a chn bn; 14-
Cht hm truc di ang; 15- X rng; 16- Cht hm;
17- Truc cn bng; 18- Vng am tua; 19- Bu lng
bt truc di ang
Do yu cu cn thay di khoang cch vt bnh (b rng cua hai bnh) nn dm cu
truoc thuong lm rng, v tru lp ngng truc cua cc bnh truoc duoc lng vo trong dm
rng ri dinh vi bng cht hoc bu lng. Khi cn diu chinh khoang cch vt bnh chi cn
tho bu lng hm ri dich chuyn ng trong ra hoc vo ta c khoang cch mong mun.
Cu truoc thuong duoc lin kt voi thn my ko bng mt khop ban l. Nho khop
ny thn my ko c th dich chuyn tu do tuong di voi cu v cc bnh theo chiu ngang.
D diu chinh chiu cao gm my (khoang sng mt duong) tai mt bch lp voi c
truc bnh xe 3 c hai vi tr lp ghp, khi thay di vi tr lp ny ta c th c duoc hai chiu cao
gm my khc nhau. Mt s yu cu dt ra cho bnh huong dn l: Lun gi duoc huong
chuyn dng d xc dinh, quay vng d dng v c kha nng tu tro v vi tr trung gian sau khi
quay vng, chi ph cho can ln l nho nht v hao mn du cho lp, voi t cn khng gy
nn dao dng khi chuyn dng voi vn tc cao.
D dat duoc cc yu cu trn o my ko bnh v t, nguoi ta lp bnh huong dn
cng voi ngng truc xoay c cc gc nghing ngang v dc khc nhau. Chng ta se tm hiu
cc gc ny v tc dung cua chng o chuong 7, phn h thng li my ko bnh v t.
188
6.5. H thng treo cu sau
Da s my ko bnh, cu sau thuong khng duoc treo voi khung my. Do dc dim
cu tao cua h thng truyn luc cung nhu tnh cht cng vic di hoi luc ko lon o mc v d
cung vng cua cu sau my ko, nn cu sau my ko bnh thuong duoc lin kt cung voi
khung. D giam xc cho li xe, chu yu dng d dn hi cua lp v o mt s my ko c lp
l xo giam xc v giam chn bng thuy luc cho ring gh ngi cua nguoi li.
D diu chinh khoang cch vt bnh o cu sau cho ph hop voi khoang cch vt bnh
o cu truoc, nguoi ta diu chinh theo nhiu cch khc nhau nhu thay di chiu cua vnh bnh
(hnh 6-18 a), hoc bng cch dich chuyn moayo lp bnh trn bn truc chu dng (nhu hnh
6-18 b).
Trn hnh 6-18 a, khi mun thay di b rng vt bnh nguoi ta c th tin hnh theo 4
phuong n lp bnh xe khc nhau bng cch thay di chiu vnh bnh 4 v cho dia vnh 2
quay vo bn trong hoc quay ra bn ngoi vu vnh 3.
Trn hnh 6-18 b, khi cn tng hoc giam khoang cch vt bnh o cu sau, nguoi ta c
th noi long bulng bt moayo voi bn truc, sau d vn bulng lm xoay bnh vt hoc bnh
rng 5, nho n khop voi cc rng ct trn bn truc, moayo cng bnh xe se dich chuyn ra
ngoi hoc vo trong, sau khi diu chinh xong lai xit cht bulng bt moayo voi bn truc lai.
Hnh 6-18. So d co cu diu chnh b rng vt bnh trn cu sau my ko bnh:
a) Thay ai b rng vt bnh bng cch thay ai chiu vnh bnh;
b) Thay ai b rng vt bnh bng dich chuyn moayo bnh nho bnh vt hoc bnh
rng n khop voi rng trn bn truc chu ang.
1-Bulng; 2-ia vnh; 3-Vau vnh; 4-Vnh lp; 5-Bnh vt hoc bnh rng; 6-
Bulng bt aia vnh voi moayo.
6.5.1. H thng treo cu sau bang b nhp l
Dai da s t vn tai dng co cu treo kiu nhp cho cu sau, o t con v t du lich
nguoi ta thuong dng l xo xon (l xo tru) d treo cc bnh sau. L xo treo xe pha sau duoc
lp dt theo nhiu dang khc nhau. D tng d cung vng v khng bi r bnh xe qua phai
hay qua tri nhung vn bao dam d m diu cn thit, cu sau cn duoc bt cht voi thn xe
bng cc tay dn v thanh d.
189
Trn hnh 6-19 gioi thiu h thng treo cu sau bng b nhp l. B nhp gm mt
chng l nhp c l nhp ci di nht, cc l cn lai ngn dn (hnh 6-20). Hai du l nhp ci
duoc un trn thnh mt nhp. Mt truoc gn vo gi treo truoc nho bulng v ng lt cao su
(hnh 6-19).
Mt sau cua l nhp ci gn vo gi treo di dng cua khung xe. Khi bnh xe sau leo m
dt hay sup g, b l nhp se co, dui thay di chiu di, gi treo di dng se dp ung duoc su
thay di ny.
Cu chu dng sau duoc treo tai dim trung tm hai b nhp l nho hai dai c hnh ch
U (h. 7-19). Di din voi dai c ny c lp mt dm cao su trn khung xe d d phng nhp l
cham vo khung xe khi xc manh. Mi b nhp l thuong duoc trang bi thm mt xylanh
giam chn nhu o hnh 6-12.
Hnh 6-19. H thng treo cu sau dng b nhp l:
1- Khung; 2- m cao su; 3- Gi treo sau; 4- Gi di ang; 5- Nhp l; 6- Cau
sau; 7- Gi treo truoc; 8- Kep.
6.5.2. H thng treo cu sau bang l xo xon
O dang kt cu ny, mi bnh xe c mt l xo xon v mt b giam chn. Cc bnh xe
c th dao dng lm co
hay gin l xo nhung
khng duoc php x
dich qua phai qua tri,
v pha truoc hay pha
sau. V vy cu sau
duoc tng cuong thm
mt s tay dn, hai tay
dn trn v hai tay dn
duoi.
Trn hnh 6-21
trnh by h thng treo
cu xe dng l xo xon
cua t Chevrolet. L xo
xon b tr gia d tua
cua khung xe, v d tua
tay dn duoi hoc vo cu xe.
Hnh 6-20. Cu to mt nua b nhp l:
1- Bulng trung tm; 2- L nhp; 3- Kep; 4- Mt nhp; 5-
m cao su trong kep; 6- m cao su.
D tng kha nng chuyn dng m diu, mi mt l xo tru duoc lp thm ng giam
chn thuy luc, xong xong voi l xo.
190
Hnh 6-21. H thng treo cu sau xe dng l xo xon v giam chn cua
Chevrolet:
1- L xo xon; 2- Ong giam chan; 3- Tay an duoi; 4- Tay an trn.
6.5.3. H thng treo bnh sau t bang kh nn-thuy lc
Hin nay nhiu xe t d su dung kh nn, hoc kt hop gia kh nn v cht long lm
b phn dn hi thay th cho l xo xon hay l xo nhp.
Ph bin hon ca l h thng treo xe bng Hydrakh nn. Mi bnh xe duoc trang bi
mt b l xo thuy- kh Hydrakh nn.
Mi b l xo Hydrakh nn c mt ti kn chua kh Nitrogen duoi p luc cao. Pha
duoi ti kh l khoang chua cht long (hnh 6-22). Khi bnh xe leo m dt, cht long bi dn
ln nn cht kh Nitrogen, dng tc ny ging nhu mt l xo bi nn p lai.
Khi lp cc ti kh ln xe, thng thuong nguoi ta
b tr hai b l xo Hydrakh nn cua hai bnh truoc v
sau cng mt bn c duong dn cht long lin thng voi
nhau. Kt cu nhu vy, nu mt bnh xe truoc hoc sau
cua cng mt bn leo ln m dt, mt phn cht long
cua b l xo bnh xe ny se duoc dy theo ng dn dn
nap vo bung cht long cua b l xo bnh xe kia. Nho
su lin thng ny, nhng chn dng do va dp duoc
phn phi gia hai bnh truoc v sau cua cng mt bn
xe, tnh cht giam xc duoc cai thin hon.
Hnh 6-22. Cu to b l xo Hydrakh
nn:
1-Van gioi han luu thng chat long; 2-
Mng ngn; 3- Chat long; 4-Kh; 5-
Bom dau
Trn xe du lich Citroen kiu DS 19, 21 v.v. su
dung nguyn l cua b giam xc ny. H thng giam
xc cua cc xe ny o mi bnh xe duoc lp mt l xo
dang thuy-kh, phn trn ti kh c mt bnh hnh cu
chua dy kh Azot duoi p sut khoang 65 kG/cm
2
, phn
duoi l xylanh voi pittng chua cht long. Cn pittng
cua xylanh thuy luc duoc ty vo dim gia cua cc tay
dn, mt du tay dn ni khop voi thn my, du kia
treo vo cc bnh xe (hnh 6-23).
Cc tay dn, khi di chuyn ln xung tc dng
191
nhng cy thng bng, cy thng bng lin h voi van con truot trong h thng van phn phi,
van ny se mo cho du tu bom du di vo nap thm cht long cho cc l xo kh nn-cht long
hoc xa bot cht long ra.
Trn hnh 6-24 trnh by cu tao v lm vic cua b phn kim sot chiu cao thn xe
cua cc xe c h thng treo xe bng l xo kh nn-thuy luc.
O hnh 6-24 a, ung voi truong hop xe cho nng, thn xe bi ha thp xung, cy thng
bng tc dng mo van phn phi cho bom thuy luc nap thm cht long vo b l xo kh nn-
thuy luc d nng thn xe ln.
Hnh 6-23. H thng treo kh nn-thuy lc trn Citroen
Khi chiu cao thn xe d dat muc quy dinh, cy thng bng tc dng lm cho van phn
phi kha cht duong du nap v xa cua l xo kh nn-thuy luc, chiu cao thn xe duoc gi c
dinh (hnh 6-24 b).
H
Voi kt cu ny t di chuyn rt m diu, moi va dp du duoc kh nn hp thu. Chiu
cao cn bng cua xe lun lun duoc bao dam nho vic tng thm hoc giam bot cht long
trong bung thuy luc cua l xo kh nn -thuy luc.
6.6. H thng treo diu khin din tu
Hin nay trn t du lich v t con thuong su dung h thng treo c diu khin din
tu d bao dam t c th tu dng thay di chiu cao theo tai trong, dng thoi nho su dung h
thng l xo kh nn nn c th tu dng thay di d cung cua l xo dm kh, nho d m xe
192
chuyn dng m diu trn moi loai duong x khc nhau. So d nguyn l cu tao v lm vic
nhu trn hnh 6-25.
Nguyn l co ban cua h thng diu khin din tu cho co cu treo trn t l trong h
thng treo xe, l xo tru hoc l xo nhp duoc thay th bng l xo kh nn-thuy luc. Nhng b
phn co hoc chnh cung ging nhu trnh by o phn diu chinh chiu cao thn xe bng co hoc,
dim khc bit chnh l trong h thng giam xc cua xe c trang bi mt my tnh (Modul diu
khin din tu: ECM), b cam bin chiu cao thn xe goi l con mt din tu, d l b cam bin
quang din, cng cc co cu chp hnh.
Hnh 6-25. H thng treo diu khin din tu cua Monroe Auto Equiment:
1, 5- T bo quang ain; 2- B giam xc c khoang kh nn; 3- Modul aiu
khin ain ECM; 4- My nn kh.
Khi cn thay di
cc thng s v d cao v
d cung cua cc b giam
xc o cc bnh xe. My
tnh nhn cc tn hiu tu
cc b cam bin v ra lnh
cho b chp hnh bom
thm kh nn (hoc cht
long) vo trong cc b
giam xc hay xa bot kh ra
khoi b giam xc, nho vy
h thng giam xc lun
lun thch ung voi moi ch
d lm vic cung nhu moi
thay di cua tnh trang mt
duong.
D bao dam h
thng hoat dng hiu qua
v trnh nhng tn hiu
nhiu tu cam bin d cao
Hnh 6-26. Cu to v hot dng cua van kim sot chiu
cao thn xe khi cht thm tai ln phn sau xe:
1-Can; 2-Ong dan kh; 3-Truc xoay; 4-Thanh tc ang;
193
thn xe, khi cc bnh xe bi xc lm chiu cao thay di tuc thoi, trong h thng thuong trang bi
h thng kim sot chiu cao thn xe voi co cu lm tr mo van diu khin (hnh 6-26).
H thng ny cho php cc van mo tr khoang 4-18 giy dng h k tu khi c su thay
di chiu cao thn xe thuc su. Dng tc ny nhm ngn ngua van kim sot chiu cao thn xe
tc dng tuc thoi mi khi xe bi xc trn mt duong, c nghia l van chi tc dng khi thuc su
c thay di v tai trong noi
phn sau t. Su hoat dng
cua van trnh by trn hnh
6-26 v hnh 6-27.
O hnh 6-26 l
truong hop phn sau xe
duoc cht tai trong lon,
thn sau xe ha thp qu
muc quy dinh, van kim
sot chiu cao thn xe dang
mo d cho kh nn duoc
bom thm vo bung kh
nn cua l xo kh nn, d
nng thn sau xe ln.
Hnh 6-27. Cu to v hot dng cua van kim sot chiu
cao thn xe khi xe bj xc:
1-Can; 2-Cht v l xo; 3-Truc xoay; 4-Thanh tc ang; 5-
Pittng; 6-Chat long silicon.
Trong truong hop
bnh xe bi xc, cn diu
khin 1 bt ln nhanh (hnh
6-27). Khi cn bt ln n
xoay quanh truc 3 cua
thanh tc dng 4 mt gc
d nhung chua tc dng
duoc cn 4. Su chm tc
dng ny l nho cht l xo 2. Bnh thuong dy cht l xo 2 tip xc phng voi mt vt cua
truc 3. Khi cn 1 nhc ln nhanh, n xoay trn truc 3 mt gc d nht dinh, l xo bi nn lai,
cho dn khi cht l xo 2 ty mt phng cua n vo truc 3 vo cn 1, lc ny cn 4 moi bt du
dich chuyn mo van. Pittng 5 di dng trong xylanh chua cht long Silicone 6 c cng dung
km hm bot su tc dng nhanh cua thanh 4.
6.7. H thng di dng cua my ko xch v xe chuyn dng dng xch
Tuong tu nhu h thng di dng cua my ko bnh v t, h thng di dng cua my
ko xch bao gm c khung, b phn di dng xch v b phn treo d lin kt b phn di dng
voi khung xe.
Phu thuc vo cng dung, nhim vu, tc d chuyn dng v lm vic cua my ko
xch m phn di dng c nhiu kiu kt cu khc nhau. Duoi dy gioi thiu mt s kiu din
hnh v h thng di dng v h thng treo cua my ko xch.
6.7.1 Khi nim chung v h thng di dng xch
Cc chi tit chnh cua cum di dng xch l: Bnh chu ang hnh sao hay cn goi l
bnh sao chu ang, dai xch, cc bnh a xch, bnh dan huong, bnh a xch v co cau treo.
6.7.1.1. Nhim v v cu to
Nhim v
194
Phn di dng cua my ko xch c nhim vu bin chuyn dng quay cua bnh sao chu
dng thnh chuyn dng tinh tin cua my ko. Ngoi ra n cn c nhim vu d v gi khung
my.
Cu to
Phn di dng cua my ko bnh xch (hnh 6-28) bao gm hai b phn chnh l:
- Co cau di ang;
- Co cau treo.
+ Co cu di dng
Co cu di dng dam bao chuyn dng cua my ko v gi n dinh cho khung my
ko. Co cu di dng do cc b phn sau dy hop thnh:
Hnh 6-28. Phn di dng v b phn treo my ko T-100M, C-100:
1- Dai xch; 2- Bnh cng xch; 3- B phan cng xch; 4- Bnh a xch; 5- Bnh a xch; 6-
Khung cua c ln xch; 7- Gi a tua; 8- Bnh sao chu ang; 9- Vau thanh chng; 10- Thn
cau sau; 11- Thanh chng; 12- Tam che; 13- L xo cn bng ngang (nhp)
- Bnh chu ang hnh sao;
- Bnh dan huong;
- Dai xch;
- Co cau cng xch;
- Bnh a xch v bnh a xch.
+ Co cu treo
Co cu treo c nhim vu ni khung voi co cu di dng, dam bao chuyn dng m diu,
khng gy va dp bt thuong khi my ko di dng. Ty theo kt cu cua tung loai my ko
m s luong chi tit cua co cu treo ni khung voi bnh d xch c th khc nhau.
6.7.1.2. So snh phn di dng cua my ko bnh xch v my ko bnh lp
195
+ Uu dim
- Nu xch du rng v di th mt tua cua xch ln dt se lon, nn mc d trong luong
my ko xch lon m p sut cua my ln mt dt vn nho 0,51 kG/cm
2
. V vy my ko
xch c th chuyn dng trn mt dt mm hoc dt d m tuong di cao, m khng ln,
khng nn su xung dt.
- Mu bm cua dai xch lon hon so voi mu bm cua bnh lp v s luong nhiu hon
nn bm dt tt hon, t bi truot.
+ Nhuc dim
- C cu tao phuc tap, trong luong lon;
- Hao mn nhiu, di hoi chi ph chm sc sua cha nhiu hon.
Do cc uu, nhuoc dim trn nn my ko bnh xch duoc dng o nhng noi v lm
nhng cng vic m my ko bnh lp khng th lm duoc hoc lm vic km hiu qua. Di
voi mt s dang cng vic nhu san ui, cap dt, cy trn dt d m caomy ko xch c nng
sut v hiu qua su dung cao hon my ko bnh lp. Nhung di voi my ko c cng sut nho
th vic dng co cu di dng bng xch bi han ch nhiu, ngoi ra tnh co dng cua my ko
xch thp, gi thnh ch tao cung nhu chm sc sua cha tn km hon.
6.7.2. Cu to co cu di dng
6.7.2.1. Bnh sao chu dng
Nhim v
Bnh sao chu dng c nhim vu nhn
chuyn dng quay tu b phn truyn luc cui
cng, nho n khop voi dai xch bin thnh luc
ko, dy khung my ln trn duong ray v tn do
dai xch tao nn lm ton b my ko chuyn
dng tinh tin.
Diu kin lm vic v yu cu di vi
bnh sao chu dng
Bnh sao chu dng lm vic trong diu
kin nng n, chiu tai trong lon, chiu bn dt,
nuoc bm vo v lm vic trong diu kin ma st
kh nn kt cu cua n phai c nhng yu cu
sau:
- Vt liu ch tao bnh sao chu dng dc
bit l phn rng cua n cn c d bn, cung v
kha nng chiu mi mn cao, thuong duoc lm
bng thp ccbon c hm luong ccbon cao tu
0,4-0,45%;
- Hao tn cng sut do ma st khi n khop
voi xch nho;
Hnh 6-29. Quan h buc mt
xch v buc rng bnh sao:
a) t
X
=1/2 t
R
; b) t
X
=t
R
- C kha nng tu lm sach tt, khng vy
bn ln my ko;
- Khng cho nuoc v bn roi vo d cua
moayo;
196
- Kt cu don gian v su dung thun loi d sua cha.
Trn mt s my ko xch, vnh rng cua bnh sao chu dng duoc ch tao roi ri lp
vo moayo bng bulng, kt cu nhu vy cho php chi thay th vnh rng khi bi mn.
Phn loi
Bnh sao chu dng duoc ch tao bng thp rn, duoc lp trn mt bch du truc cua
bnh rng bi dng truyn luc cui cng bng bulng v hai cht dinh vi. Bnh sao chu dng
thuong duoc b tr o cu sau, nhu vy se giam duoc chi ph cng sut cho ma st, v nhnh
xch chu dng ngn hon nhiu so voi khi b tr o cu truoc.
Su n khop cua xch voi bnh sao chu dng duoc phn loai theo cc du hiu sau:
+ Theo ty l gia buoc mt xch t
X
v buoc rng cua bnh sao t
R
phn ra:
- Buoc rng bng mt nua buoc mt xch t
R
=1/2t
X
(hnh 6-29 a);
Loai ny giam duoc tn s n khop cua rng bnh sao chu dng, giam chu ky va dp
v hao mn rng do mi rng duoc nghi n khop sau mi vng quay cua bnh sao.
- Buoc rng bng buoc mt xch t
R
=t
X
(hnh 6-29 b).
Loai ny c th dng mt xch buoc ngn, qu trnh n khop m diu hon do giam va
dp v su thay di dng hoc cua dai xch du dn hon do da gic n khop gn tin toi vng
trn hon.
Hnh 6-31. n khp rng
Hnh 6-30. n khp vu:
a) Kiu ko; b) Kiu aay.
Trn cc my ko hin nay, chu yu dng loai n khop ny.
+ Theo dang b mt n khop gia rng bnh sao chu ang v xch, c cc loai sau:
- n khop vau: Trn khop ban l cua mt xch c vu d n khop voi rng bnh sao.
C th n khop vu theo kiu ko tu bn trong hoc theo kiu dy tu bn ngoi (hnh 6-30).
Di voi cc loai xch c luong du tr cho hao mn lon (dang vu hnh 6-30 b), nu n khop
theo dang dy th cng chi ph cho ma st se nho hon n khop theo kiu ko (hnh 6-30 a).
Hin nay n khop dang vu duoc su dung rng ri nht.
- n khop rng: Nho cc rng nm gia cc khop ban l cua cc mt xch vo n khop
voi cc hm trn bnh chu dng (hnh 6-31). Voi loai n khop rng, din tch tip xc tng
nhiu ln so voi n khop vu v vy n khop m diu v t mi mn hon. Rng cua mt xch
cung dng thoi duoc dng lm go dn huong cho bnh d xch.
Nhuoc dim cua loai ny l ch tao bnh sao chu dng kh phuc tap, kha nng tu lm
sach cua bnh xe km, do d tng luc can ln.
197
Hnh 6-33. Bnh d xch my ui
KOMATSU D85A:
1- Gi tua; 2- Truc; 3- Mt tua; 4-
Mt tip xc; 5- Mt tua; 6- Con
ln; 7- Np; 8-Nt.
Hnh 6-32. n khp rng luc:
1- Bac tua; 2- Con ln; 3- Vnh kp.
- n khop rng luoc (hnh 6-32) l loai n khop trong d cc rng trn mt xch vo n
khop voi cc vu c bac con ln trn bnh chu dng c vnh kp. Loai ny tuy giam duoc mi
mn do ma st song cu tao kh phuc tap v gi thnh cao.
6.7.2.2. Bnh d xch
Bnh d xch dng d d phn trn cua dai xch khoi bi vng xung v giam dao
dng lc ngang, v diu d tng chi ph ma st v c th gy tut xch khi chuyn dng o vn
tc cao. Khc voi bnh d xch, cc bnh d xch lm vic trong diu kin tai trong nho hon,
nn cu tao don gian hon.
+ Cu to cua bnh d xch
Bnh d xch duoc dc bng gang, s luong bnh d xch phu thuc vo chiu di v
trong luong cua dai xch. O my ko DT-75, C-100, T-100M, T-130 v.v mi dai xch c
hai bnh d xch, cn o KD-35 th mi bn
dai xch chi c mt bnh d xch.
Bnh d xch quay tron trn mt bi
cu v mt bi tru (nhu trn DT-75) hoc
trn hai vng bi cn ngm trong du (nhu
trn my ko Komatsu (hnh 6-33), D bi
tron cc bi nguoi ta bom du nhon qua l
vo khoang trng trong ng bac cua truc.
Truc bnh d 2 dang cng xn duoc
bt cht vo gi d 1, o mt s my ko trn
gi d c dt hai vng cao su lm giam ting
n v tai trong va dp khi lm vic.
6.7.2.3. Bnh d xch
Bnh d xch nm pha duoi khung
d, bao dam su ln cua my ko theo dai
xch nm duoi dt. Mi bn dai xch c tu
4-6 bnh d xch phu thuc trong luong cua
my ko, chiu di dai xch tip xc voi dt. Nho bnh d xch m trong luong my ko phn
b du ln dai xch. O pha trong dai xch c go hai bn tao thnh duong ray v tn cho cc
bnh d xch ln trn d.
198
Bnh d xch c tc dung d d ton b trong luong my ko, ngoi ra chng cn
truyn trong luong cua my ko ln mt dt qua hai go cua n dam bao cho my ko c th
truot dng trn duong ray dai xch.
+ Phn loi Theo cu tao, bnh d xch duoc chia lm hai loai: Bnh a xch hai go,
l loai c go nm ca o hai bn v bnh a xch mt go chi nm o pha ngoi.
+ Cu to bnh d xch
Trn hnh 6-34 a trnh by cu tao bnh d xch cua my ko T-100 M v C-100.
Bnh d xch quay trn truc, trn hai gi d truot. Mi gi d gm ng gang 7, trong
d p bac dng 8. Trong bac c cc rnh v l bi tron. Gi d lng ln truc v gn vo bnh
d xch cng voi cc dia tua 3 bng bulng. Gia dia tua v bch gi d dt dm kht cao su 2.
Truc ch tao bng thp v o phn gia c vnh, go cua bac dng duoc dt tua vo vnh d.
Vnh c tc dung nhn tai trong doc truc v gioi han d dich doc truc cua bnh d xch. O hai
bn bnh d xch c cc np bn 6 lp tu do trn truc, trong np c b phn p kht bng da 4.
B phn p kht (hnh 6-34 b) gm c thn ngoi 11, thn trong 9 dc bng hop kim
nhm, l xo 12, dm da 10, dm lm kht bng cao su 13 v bng da 14. Thn ngoi duoc dt
vo np v ni voi np bng 4 go li lot vo cc rnh sau cua np. Thn trong duoc p bng l
xo qua dm da 14 dn d tua. Ca hai thn o bn ngoi duoc dy kn bng dm da 10.
Hnh 6-34. Bnh d xch my ko T-100M, C-100: a) Cu to chung; b) Np bnh d xch;
1- Bnh ln; 2, 13- m kht cao su; 3- ia tua; 4- B phan p kht; 5- Truc; 6- Np bn;
7- Ong gang; 8- Bac ang; 9- V m; 10, 14-m da; 11- Thn ngoi; 13-m cao su.
Cc cum chi tit v chi tit trong h thng di dng cua dai xch thuong phai lm vic
trong diu kin rt kh khn v chiu tai trong lon c tnh va dp, v vy vic bi tron v lm
kn kht chng c vai tr v cng quan trong d bao dam su lm vic an ton v nng cao tui
tho cua chng. Cc bnh d xch duoc lp cung, nua cung hay treo voi khung my qua h
thng l xo cua h thng treo.
6.7.2.4. Bnh cang xch (bnh dn hung) v b phn cang xch
+ Bnh cng xch hay cn gi l bnh dn hung c nhim v v yu cu sau:
- Nhim vu: Bnh dn huong dng d dn huong chuyn dng cho xch cng voi b
phn cng xch, gi xch o d cng nht dinh dam bao cho my ko lm vic duoc bnh
thuong.
- Yu cu: Kt cu don gian, c d bn cao, tnh chng mi mn lon v trong luong
phai nho.
199
Bnh dn huong c th lp ln khung (my ko DT-54) hoc ln thanh truot nhu trn
my ko C-100, v.v
+ Cu to
Bnh dn huong cua my ko DT-54 gm c mt bch bng gang 17 (hnh 6-35) v
hai vnh thp 18. Hai vnh thp ny lp vo mt bch 17 bng bulng 20. Bnh dn huong lp
trn khuyu truc 16 qua hai d con ln hnh cn. O d ny duoc gi cht bng cu c cht
lm du, c th diu chinh khe ho cn thit cua d bng cu ny. O mt ngoi, gm mt
bch, cum bnh dn huong lp trn np dy c nt 19, cn o mt trong th lp trn tm dm.
Khuyu truc 16 cua bnh dn huong lp trong hai ng bac 15 lp o trong x khung xe, khuyu
truc 16 c l d bt co cu cng xch.
+ Co cu cng xch
Hnh 6-35. Bnh dn hung v cng xch cua
DT-54:14-M c; 15-Bac; 16-Truc khuyu;17-Mt
bch; 18-Vnh thp; 19-Nt aay; 20-Bulng
Co cu cng xch c nhim
vu gi cho bnh cng xch (bnh
dn huong) o mt vi tr xc dinh
dam bao cho d cng cua dai xch
v c th diu chinh d cng cua dai
xch khi cn thit. Ngoi ra n cn
c nhim vu giam chn cho khung
my do tc dng va dp cua mt dt
ln bnh dn huong cua my ko
khi di chuyn. D cng cua xch c
anh huong rt lon dn kha nng lm
vic cua my ko. Nu dai xch bi
trng, trong qu trnh lm vic se
dn dn cc khop ni bi mn rt
nhanh, dai xch lun lun dao dng
ln xung lm giam tc d di
chuyn cung nhu cng sut cua my ko.
Nguoc lai nu xch qu cng, tng ma st trong cc khop mt xch, tng ma st trong
cc d cc con lnSu mi mn cc chi tit rt nhanh. Trong kt cu d diu chinh d cng
cua dai xch duoc thuc hin bng dich chuyn cua bnh dn huong. Nu lm cho truc bnh
dn huong cch xa bnh chu dng hnh sao th xch se cng. Nguoc lai xch se trng.
Co cu cng xch trn my ko thuong su dung hai loai: Co cu cng xch kiu con
chay v co cu cng xch kiu tay quay.
+ B phn cng xch loi con chy
Trn my ko T-100M, C-100b phn cng xch l loai con chay, nguyn l cu tao
trnh by trn hnh 6-36 a. Cc du cua bnh cng xch 1 duoc lp c dinh trong hai gi d 2
c th di truot duoc trn du truoc cua x 6 khung my. Cc gi d duoc ni voi nia 3, trong
d gn vt diu chinh voi bulng xit vt 4 duoc vn vo gi d di dng 5 cua l xo 8. Bulng
7 dt vo gi d ny, bulng lun qua gi d c dinh gn trn cc x 6. Du ngoi cua bulng
c vn mu c 10, l xo 8 o trang thi nn duoc lng vo bulng gia cc gi d. Duoi tc
dung cua l xo ny, gi d di dng 5 cng voi vt diu chinh, nia, cc con chay v bnh cng
xch bi dy v pha truoc cho mu c 10 cua bulng tua vo gi d c dinh 9 v dam bao d
cng cn thit cua dai xch.
Khi phn truoc cua dai xch chuyn dng gp chuong ngai vt, bnh cng xch bi dy
v pha sau, dng thoi p l xo lai lm m diu va dp.
200
Nu dai xch qu trng th c th diu chinh lai d cng cua dai xch bng cch xoay
vt diu chinh 4. Khi noi vt ra khoi gi d 5, qua nia v cc con chay se lm x dich bnh
cng xch v pha truoc d cng dai xch.
+ B phn cng xch loi tay quay
Trn nhiu my ko xch nguoi ta su dung co cu cng xch kiu tay quay. Bnh
cng xch 1 (hnh 6-36 b) lp trn c truc tay quay 14, quay trong cc bac cua d gi khung
my ko. Nia 3 duoc ni voi bn knh cua tay quay, trong c lp bulng 7 lun qua l gi 11
cua khung v tua vo d qua mt l chn hnh cu voi mu c diu chinh 12. L xo cng 8
duoc lng ngoi bulng, mt du l xo tua vo nia, cn du kia ty vo dia tua bt trn bulng
bng mu c 13. Duoi tc dung cua l xo 8, b phn cng xch voi bnh cng xch lun lun bi
dy v pha truoc, trong d nia 3 x dich cho dn tua vo du bulng, dng thoi lm quay tay
14 x dich bnh cng xch 1 v pha truoc v dam bao d cng cn thit cua dai xch. Khi
phn truoc cua dai xch trong lc chuyn dng gp chuong ngai, bnh cng xch 1 bi dy v
pha sau, do d lm quay tay quay 14 v qua nia 3 x dich theo bulng, lm p l xo 8 lai, nhu
vy lm m diu va dp.
Hnh 6-36. Cc loi co cu cng xch: a) Kiu con
chy; b) Kiu tay quay;
1- Bnh huong dan; 2- au b phan cng xch; 3- Nia;
4,10-Vt v m c aiu chinh; 5-Gi di ang; 6-Khung;
7 B l 8 L 9 Gi a 11 L i a ai h
Diu chinh d cng cua xch bng cch xoay mu c diu chinh 12.
+ B phn cng xch loi tay quay vi xylanh thuy lc
B phn cng xch thuy luc gm xylanh 2 c cn dy 9 (hnh 6-37, mt ct BB) ni
khop voi c truc bnh dn huong, cn xylanh 2 duoc ni voi bulng cng xch 5 qua khu
trung gian 3. Cch lin kt nhu vy bao dam luc p truoc cn thit trong b phn giam chn
m khng cn dng cc l xo 6 qu lon.
D cng thm xch trn cc my ui, my xc T-130, T-170 ta chi vic dng bom m,
bom vo xylanh (khoang C) qua v m 8. Duoi p luc cua m, cn dy lm quay truc khuyu
voi bnh dn huong. Mun giam d cng xch ta chi vic tho thn xupp cua v m (hnh 6-
37, mt ct AA) xa bot m trong xylanh ra. Ch khi xa phai vn thn xupp tu tu, khng
dung di din d trnh m c p luc cao bn vo nguoi.
Van an ton 10 se bi dut d cho m chay bot ra ngoi khi phn bi dng bi qu tai dt
ngt, diu d c tc dung gioi han luc cng cuc dai pht sinh trong dai xch c th gy hu
hong cc b phn cua co cu cng xch. Khi van an ton bi dut, xch bi trng, sau d phai thay
tm van moi.
201
Hnh 6-37. Co cu cng xch loi tay quay cua my ko T- 150 c b phn treo dn hi:
1- Truc quay bnh xe huong dan; 2- Xylanh b phan cng xch; 3- Khu trung gian;
4- ai c; 5- Bulng cng xch; 6- L xo giam chan; 7- O a hnh cau; 8- V m;
9- Can aay; 10-Van tam .
6.7.2.5. Xch
Kt cu dang n khop gia bnh sao chu dng v dai xch quyt dinh cu tao cua dai
xch. Dai xch gm nhiu mt xch lp khop ban l voi nhau nho cc cht xch, do d dai xch
c th un cong v qun ln cc bnh xe. Theo dang khop ban l c dai xch ho v xch kn.
Voi xch loai khop ho (hnh 6-38 a), cc mt xch 4 duoc ni voi nhau truc tip qua
cht xch 3, sau d khng duoc bao v khoi bn dt. Loai ny bi hao mn nhanh, nht l trn
dt ct v khng c kha nng sua cha. Nhung do kt cu don gian, d ch tao nn duoc dng
ph bin o da s my ko xch.
Di voi xch loai khop kn (hnh 6-38 b), gia cht xch 1 v mt xch 2 khng tip
xc truc tip m thng qua ng bac lt 3 p vo trong l mt xch. Mi ghp duoc lm kn
bng mp vt B hoc vng chn bui d bao v khop ban l khoi bi bn dt roi vo. Loai ny
c kha nng chng mi mn cao hon 23 ln so voi loai khop ho. Nhung do kt cu phuc tap,
kh ch tao v gi thnh cao nn ung dung trong thuc t cn han ch. Di voi my ko xch
dng vn chuyn, nguoi ta su dung cc khop ban l quay trn cc gi d ln loai bi kim c bi
tron v duoc bao v boi cc dm kn bng cao su (h. 6-38 c). Kt cu ny giam dng k mt
mt do ma st trong cc khop ban l, diu d c nghia dc bit voi cc my ko tc d cao.
Tuy nhin do cu trc phuc tap v gi thnh cao nn loai xch ny duoc su dung khng nhiu.
My ko lm vic trn ct, c kt cu ban l gia cc mt xch bng cao su dn hi
nhu hnh 6-33 d. Trong mt s truong hop nguoi ta cn dng loai xch khng c cht, thay
vo d l cc ming cao su lin kt cc mt xch voi nhau.
Cc mt xch thuong duoc dc lin (hnh 6-38 a), dang ban c nhiu gn tng cung,
pha trong c go tao thnh ray dn huong cho cc bnh d xch, pha ngoi c cc mu bm c
dang hnh guc o phn sau mt xch cho ph hop voi tung cng vic khc nhau. Hin nay
nguoi ta thuong ch tao loai xch lp ghp bng bulng (hnh 6-38 b).
Cc loai guc xch duoc nu trn hnh 6-39, tn goi cua chng duoc dt theo dang mu
bm hoc theo cng dung. Guc don thuong dng cho cc my ui, my xc lui nghing v
chng tao ra luc dy lon.
202
Hnh 6-38. Cc kiu lin kt mt xch thnh dai xch:
a) Cc mt xch lin kt khop ban l ho; 1-Vng am; 2-Cht; 3-Cht chnh; 4-
Mt xch. b) Xch c khop ban l kn; 1-Cht xch; 2-Mt xch; 3-Bac lt; 4-Guc
xch; 5-Bulng. c) Xch c khop ban l l cc bi kim; d) Xch c khop quay trn
cc bac lt cao su.
Hnh 6-39. Cc loi guc xch:
a) Guc aon; b) Guc kp; c) Guc nua kp; d) Guc ba; e) Guc trn tuyt; f)
Guc trn aat a; g) Guc tron; h) Guc cho aat a am cao; i) Guc cao su.
Guc kp c kha nng chng un cong khi vo vng thuong hay dng cho my san ui,
xc dt. Guc ba tao luc bm tt thuong dng trn cc my xc, my ui hang nng.
Guc dng trn tuyt c kha nng chng truot ngang, thuong c l trn mt guc cho
tuyt thot qua.
Guc trn dt d thuong dng cho cc my ui o vng c nhiu d.
203
Guc tron dng cho my xch di vn chuyn trn duong giao thng d khng lm
hong duong. Guc cao su duoc bt vo mt xch khi chay trn duong giao thng, duong ph.
Vic lua chon loai guc xch ph hop voi tnh cht cng vic se lm tng hiu qua lm
vic cua my ko mt cch dng k.
6.8. B phn treo cua my ko xch
Co cu treo c nhim vu ni khung my ko voi bnh d xch, d ton b suc nng
cua thn my, truyn suc nng cho bnh d xch v xch, c tc dung lm m diu khi xe bi xc
manh. Do vy n phai c tnh dn hi, m diu, khng xc, do su chuyn dng cua my gy ra.
Tu nhim vu nhu vy nn h thng treo cua my ko xch cn thoa mn cc yu cu sau:
- Co cau treo phai c a m diu chuyn ang v c kha nng dap tt dao ang cua
khung v bnh xe tt;
- am bao mi quan h ang hoc cua cc bnh dan huong v ang hoc cua co cau
dan ang li;
- Khng lm khung, vo cua xe bi nghing khi quay vng hoc khi phanh;
- Kt cau aon gian, gon nhe, d tho lp, thuan tin khi aiu chinh, bao dung, sua
cha v phai c a bn cao.
Hnh 6-40. Co cu treo my ko xch:
a) Treo cng; b, c) Treo nua cng; d) Treo dn hi;
1- Bnh cng xch; 2- Bnh sao chu ang; 3- Truc dao ang cua dai xch; 4-
Khung; 5- L xo; 6-Cum bnh a xch cn bng; 7-Bnh a xch.
H thng treo cua my ko xch v xe chuyn dung duoc phn lm 3 loai: Treo cung,
Treo nua cung, Treo mm (an hi).
6.8.1. Co cu treo cng
Trong co cu treo cung, th truc con ln bnh d xch bt cht vo khung my ko.
Tuc l gia cc bnh d xch v khung (thn) khng c mt b phn dn hi (nhu l xo, nhp).
B phn treo loai ny khng dam bao duoc cho cc my ko chuyn dng m diu. Phuong
php ni cung ny hin nay hu nhu khng cn su dung na.
6.8.2. Co cu treo nua cng
204
O loai treo nua cung, trn khung 4 cua bnh d xch ni cung voi cc truc cua cc
bnh d xch. Khung 4 cua bnh d xch c hai dim ni voi khung my ko (hnh 6-40 b).
Du sau ni khop (khop ban l) voi khung cua my trn truc 3, o gia ni bng nhp hoc
bng l xo 5 voi khung cua my ko. Khung truot 4 ni voi khung cua my ko dam bao tnh
dc lp tc dng cua dai xch. Nghia l khi chuyn dng trn duong khng bng phng th
mi khung 4 cua mi bn duoc nng ln ha xung dc lp di voi nhau. Co cu treo loai nua
cung cn c kt cu nhu hnh 6-40 c: O kiu ny khop ban l 3 cua khung 4 c cng d cao
voi truc cua bnh rng chu dng 2, nhung duoc phn b dich v pha truoc mt doan. B phn
treo loai nua cung cho php xch lm vic tt hon trn dt mm v tt ca cc mt xch duoi
cc bnh d xch du tip xc tt voi dt. Cn trn dt cung, cc mt xch o duoi cc bnh d
xch tip xc voi dt khng du nhau nn kha nng bm cua dai xch bi giam.
6.8.3. Co cu treo dn hi
Hnh 6-41. So d co cu treo dn hi my ko xch:
1-Bnh a xch; 2-Truc bnh a xch; 3-Khop quay cua cum cn bng; 4-Khop cn
bng; 5-B cn bng bn phai; 6-L xo; 7-B cn bng bn tri; 8-ai c cua l xo
co cau cng xch; 9-L xo giam chan.
Trong loai ny cc bnh d xch duoc ni voi khung my ko qua mt b phn dn hi
bng cc thanh ni khop, l xo, nhp (hnh 6-40 d). Khop ni cua truc cc con ln voi khung
phai c tnh dn hi tt. C hai hnh thuc treo mm: Dc lp v phu thuc. Trong co cu treo
mm dc lp mi bnh d xch ni voi khung qua mt b phn dn hi ring bit, loai ny
hin nay t dng. Da s cc my ko xch hin nay du su dung co cu treo dn hi kiu phu
thuc (hnh 6-41).
B phn treo bao gm h thng lin kt cc tay dn v phn tu dn hi cua bnh d
xch, bnh huong dn (cng xch) lin kt dn hi voi khung my qua cc khop ban l. Cc
bnh d xch thuong lin kt voi nhau theo tung cp ring voi l xo hnh tru goi l cum treo
cn bng. Thng thuong mi bn dai xch c hai cum treo cn bng. Mi cum bnh d xch
gm hai gi cn bng v duoc bi tron bng du, d qua l d du 5. Cc gi cn bng cua
cum d xch duoc dt trn truc 4 p vo gi d (hnh 6-42). Chng duoc gi cho khoi dich
doc truc nho cc vng dm tua 7 v bulng 6. Tai cc khop quay cua gi cn bng c bac lt 8
duoc bi tron bng du, dy kn bng np 9. Phn trn cua cc gi cn bng cum bnh d xch
duoc gin rng ra nho mt l xo hnh tru dt trong cc cc l xo.
O my ko T-150 th cum d xch pha sau c hai l xo hnh tru dt lng vo nhau (dt
dng tm). Cc l xo lc no cung c xu huong dy cc du trn cua cc gi cn bng ra xa
nhau d cc bnh d xch d cht v tip xc voi mt trong cua dai xch nm duoi dt. Khi
my ko chuyn dng trn duong khng bng phng, cc gi cn bng se nn l xo lai v
quay quanh c truc 4, nho vy lm giam va dp ln khung my.
205
Trn mt s my ko
hin dai c cng sut lon, ngoi
l xo cn bng cum bnh d
xch, nguoi ta cn dt b giam
chn thuy luc trn cc gi d lp
vo du trn cua gi cn bng
pha truoc, ngang hng voi l xo
giam xc.
B giam chn thuy luc
(hnh 6-43) dng d dp tt dao
dng khi my ko chuyn dng.
Nguyn tc lm vic nhu sau:
Hnh 6-42. Cm bnh d xch cua my ko T-150:
1- Gi a; 2- Gi cn bng; 3- m; 4- C truc; 5- Nt
a dau; 6- Bulng; 7- Vng am; 8- Bac; 9- Np.
Khi my ko chuyn
dng trn duong khng bng
phng, cc gi cn bng cua cum
bnh d xch p l xo hnh tru,
cn dy 6 chuyn dng v pha
khoang A. Pittng lp o du cn
dy se dy du tu khoang A chay
qua cc l tit luu C, D sang
khoang B, dng thoi mt phn
du se theo l D sang khoang b
du 2. Khi l xo cum bnh d xch
gin ra, cn dy cng pittng dich
chuyn theo chiu nguoc lai. Khi d du lai chay tu khoang B qua cc l tit luu vo khoang
A. Lc ny van 8 mo, du duoc xa ra tu khoang b du 2 qua van 8. Do suc can thuy luc khi
du phai chay qua cc l tit luu c duong knh nho, se km hm su dich chuyn cua cn dy,
tiu tn nng luong dao dng cua cc gi cn bng thnh nhit nng cua du, gip cho my
ko chuyn dng m diu.
Hnh 6-43. B giam
chn thuy lc cua my
ko T-150:
1-Nt a dau; 2-
Khoang b dau; 3-
Xylanh; 4- Van thot;
5- m kn; 6- Can
aay; 7- Vo; 8- Van; A,
B- Cc khoang xylanh;
C, D, -L tit luu; E
Rnh dau.
206
Cu hoi n tp chuong 6: H thng di dng v co cu treo
1. Nhim vu phn loai v cc b phn chnh trong h thng di dng.
2. Tm hiu v bnh xe c lp dn hi. Cu tao lp xe, cc thng s co ban cua bnh xe.
Nguyn l co ban cua thit bi bom bnh xe tu dng.
3. H thng treo cua t v my ko bnh. Cc b phn chnh trong h thng treo. th
no l treo xe phu thuc v treo xe dc lp.
4. Uu nhuoc dim cua h thng treo xe dng l xo kh nn-thuy luc. Nguyn l cu tao
v hoat dng cua h thng cn bng khung xe. Nguyn l cu tao v lm vic cua h
thng treo xe diu khin din tu.
5. Cu tao v lm vic cua h thng di dng my ko xch.
6. Nguyn l cu tao v lm vic cua h thng treo cua my ko xch.
207
CHUONG VII: HJ THNG DIEU KHIEN MY KO V T
H thng diu khin my ko v t bao gm h thng li v h thng phanh. Cc h
thng ny rt quan trong di voi cc thit bi tu hnh, chng c nhim vu diu khin huong
chuyn dng cua xe nhe nhng, lm vic n dinh dng thoi cho php xe my giam tc d hay
dung chuyn dng mt cch nhanh chng v tin cy. Vic hon thin cc tnh nng diu khin
cua h thng li v h thng phanh cho php tng tc d chuyn dng trung bnh cua xe, tng
nng sut lao dng, dng thoi vn bao dam an ton chuyn dng. Nhu ta d bit o chuong VI,
t my ko c hai loai h thng di dng, nn h thng li v h thng phanh o hai loai xe ny
c nhng dc dim ring. Sau dy chng ta se tm hiu nguyn l cu tao v lm vic cua h
thng li v h thng phanh o cc xe c h thng di dng bng bnh lp v h thng di dng
bng xch.
7.1. H thng li my ko bnh v t
7.1.1. Nhim v cua h thng li my ko bnh v t
Co cu li dng d bao dam duy tr chuyn dng cua my ko v t theo huong dinh
truoc cua nguoi li, khng tu lch khoi huong d chon do cc ngoai luc ngu nhin, chng lt
ngang v truot ngang cung nhu truot l cua lp trn duong khi quay vng, luc tc dng ln
vnh li nhe v khi cn chuyn huong phai thuc hin mt cch nhanh chng.
7.1.2. Cc phuong php quay vng my ko bnh v t
Trong qu trnh lm vic, huong chuyn dng cua t my ko thuong xuyn phai
thay di, khi gc lch gia huong chuyn dng moi voi huong truoc d bng khng, ta goi xe
chuyn dng thng, nu gc ny khc khng ta goi xe thay di huong chuyn dng, cn khi
gc ny bng 180
0
ta goi l quay vng hay di chiu chuyn dng cua t my ko. D thay
di huong chuyn dng nguoi ta su dung cc phuong php li chnh sau:
+ Xoay cc bnh huong dan ai mt gc tuong ai voi khung (duoc dng ph bin trn
cc my ko 4 bnh hoc 3 bnh v t du lich, t vn tai c tai trong trung bnh (h.7-1 a, b);
Hnh 7-1. So d li my ko bnh v t
+ Xoay mt phan hoc mt nua khung (hnh 7-1 c) cng cc bnh huong dn di mt
gc so voi phn thn cn lai nhu trn cc my ko T-150K, K-700, v.v;
+ Xoay tat ca cc bnh truoc v bnh sau thuong p dung o cc t co dng cao, t
th thao v duoc goi l h thng li 4 bnh. O cc h thng li ny hin nay thuong p dung
208
diu khin din tu d thay di gc li cc bnh sau ph hop voi vn tc chuyn dng v gc
xoay bnh truoc hnh 7-1 d.
7.1.3. Cc b phn chnh cua h thng li
Cc b phn chnh cua h thng li gm: Vnh li cng voi truc truyn ang cacang,
co cau li, truyn ang li v co cau hnh thang li. Co cu li gm b phan li v cc co cau
truyn ang. Truyn dng li c th ung dung truyn dng co hoc, thuy luc hay phi hop co-
thuy luc.
Truyn dng li bao gm mt s cc thanh ko, tay dn lin h toi hnh thang li, cc
thanh ko v tay dn ny thuong c lin kt khop cu voi nhau, v c cc bu lng dng d
thay di chiu di khi cn diu chinh.
Hnh thang li l mt co cu quan trong d bao dam cho cc bnh bn trong v bn
ngoi so voi tm quay vng, xoay cc gc khc nhau khi quay vng, nho d bao dam tnh
tuong thch dng hoc cua cc bnh huong dn khi quay vng .
7.1.4. Phn loi h thng li
H thng li trn my ko v t hin nay c ba loai chu yu:
- H thng li co hoc, loai ny c cu tao don gian song luc tc dng vo vnh li lon,
nn thuong chi dng cho cc my ko cng sut nho (trong luong cua xe nho);
- H thng li co hoc c tro luc thuy luc, o h thng li ny vnh li cng cc co cu
khc ging nhu h thng li co hoc song c h thng thuy luc tro luc cho vic xoay vnh li
nhe nhng hon;
- H thng li thuy luc. Trn mt s t v my ko nguoi ta su dung h thng li thuy
luc, o h thng li ny vic diu khin vnh li nhe nhng, song cu tao b phn truyn luc
phuc tap hon, khi dng co khng lm vic, o mt s loai li thuy luc vic diu khin xe kh
khn hon.
7.1.5. Nguyn tc lm vic cua co cu li trn my ko bnh v t
D quay vng khng c truot l cua cc bnh bn trong v bn ngoi, th duong thng
di qua tm cua cc bnh sau v cc duong thng ni tu dim cua tru xoay cua cc bnh huong
dn vung gc voi truc di xung doc cua cc bnh huong dn phai ct nhau tai mt dim 0,
dim d duoc goi l tm quay vng. Dua vo quan h hnh hoc trn hnh 7-2 b ta c:
(cotgo
2
- cotgo
1
) =B
T
/L; (7-1)
Trong d : o
1
, o
2
l gc xoay cua cc bnh dn huong bn trong v bn ngoi so voi
tm quay vng 0; L- Chiu di co so cua t my ko; B
T
- Khoang cch gia hai duong tm
cua hai tru quay dung cua cc bnh dn huong.
Nhu vy v l thuyt d bao dam cho cc bnh xe huong dn khi vo vng khng bi
truot l v truot quay th quan h gia gc xoay cua cc bnh huong dn phai thoa mn
phuong trnh (7-1). Trong thuc t, hin chua c co cu truyn dng li no dp ung chnh xc
mi quan h ny, Hin nay nguoi ta thuong su dung co cu hnh thang (hnh 7-2 a), vic diu
chinh chiu di cua thanh ko ngang hop l, co cu ny tao duoc mi quan h gi hai gc o
1
vo
2
gn dng voi biu thuc (7-1). D giai thch su lm vic cua co cu li khi quay vng, ta
xt qu dao cua hai dim A v B trn co cu hnh thang li. Khi tc dng vo vnh li, Qua co
cu truyn luc, dim A cua co cu hnh thang li xoay quanh tru quay dung bn phai E mt
gc l
o
1
toi dim A
1
. Khi d dim B se dich chuyn sng tri dn dim B
1
, dim ny l giao
dim cua hai cung c bn knh l A
1
B
1
v FB
1
, nhu vy dim B dich sang tri mt luong l
v ln trn mt luong l . So snh cc dai luong dich chuyn ny cua dim A v dim
x
A
y
A
209
B ta thy, d di doan AA
1
>BB
1
, do d gc xoay cua ngng truc bn phai o
1
lon hon gc
xoay cua ngng truc bn tri o
2
. Khi quay vng sang tri th hin tuong din ra nguoc lai.
Trn cc t hin nay thng thuong khi o
1
dat duoc gi tri cuc dai th n lon hon o
2
tu
46
0
, su chnh lch ny duoc diu chinh theo quy dinh cua mi loai xe cu th, bng cch thay
di chiu di thanh ko ngang A
1
B
1
.
Hnh 7-2. a) Co cu hnh
thang li; b) Bn knh
7.1.6. Dc tnh hnh hc cua co cu li v dn du xe
Lin quan dn tnh n dinh chuyn dng khi quay vng v dam bao huong chuyn
dng chnh xc cua t v my ko bnh, dng thoi gip cho li xe diu khin xe duoc nhe
nhng, nhng thng s hnh hoc cua dn du xe v cua co cu hnh thang li duoc dc bit
ch khi thit k ch tao v lp rp. Cc yu t anh huong dn tnh chuyn dng n dinh khi
li, dam bao huong chuyn dng chnh xc dng thoi dam bao vic diu khin xe nhe nhng
gm cc thng s sau:
+ Chiu cao treo xe;
+ Gc dong cua bnh xe huong dan;
+ Gc nghing cua truc chuyn huong;
+ Gc nghing tng hop;
+ Gc nghing doc cua truc chuyn huong;
+ chum aau cua hai bnh xe huong dan;
+ loe aau cua hai bnh huong dan khi xe
vo vng.
Chiu cao treo xe:
L khoang cch ao tai aim treo thap nhat trn
thn xe, trn suon hay noi h thng treo xe an mt aat (hnh 7-3). Nu chiu cao treo xe
khng dng, n se tc dng dn dc tnh hnh hoc cua dn du xe. Trong h thng treo xe, nu
l xo xon bi co lai, b nhp l bi gin hoc diu chinh sai se lm cho tnh trang sai lch chiu
cao treo xe.
Hnh 7-3. Chiu cao treo xe
Gc dong cua bnh xe o:
Gc dong cua bnh xe l gc bnh xe nghing bn phai hay bn tri so voi mt
phng doc vung gc voi mt auong. Nu du trn bnh xe nghing ra pha ngoi, ta c "gc
dong duong"(hnh 7-4). Nu du trn xe nghing vo pha trong thn xe, ta c gc "gc
dong m". Nu bnh xe thng gc voi mt duong ta c "gc dong 0"(duong nt lin 2
210
vung gc voi mt duong). S do cua gc ny tnh bng d v goi l gc dong cua bnh xe
dn huong.
Trn da s t v my ko bnh, bnh huong
dn c gc dong duong khi diu chinh dng k thut.
Khi xe cho nng v chuyn dng trn duong, cc bnh
xe se thay di gc dong ny tu "gc dong duong"
sang "gc dong 0", khi d bnh xe se ln thng gc
voi mt duong, nho d lp xe se mn du. Trong qu
trnh chuyn dng cua xe trn duong gc dong lun
thay di do bnh xe ln trn duong khng bng phng,
o hnh 7-4 cho thy khi bnh xe phai leo ln m dt,
gc dong dang tu "gc dong 0" tro thnh "gc dong
m" v nguoc lai nu xe xp g, gc dong ny se
tro thnh "gc dong duong".
Hnh 7-4. Gc dong bnh xe khi
bnh xe leo ln m dt:
1- Gc dong m; 2- Gc dong 0;
3- M aat; 4- Tay an duoi; 5-
Khung xe; 6- L xo; 7- Tay an trn.
Hin nay da s duong giao thng duoc thit k
c d cong o gia theo mt ct ngang duong, do d
khi chay doc theo mt bn duong, xe bi nghing nhe
v c xu huong tri v bn phai. Hin tuong ny lm
cho mt lp xe pha truoc bn phai mn nhanh v tai
trong cua xe phn b v pha ny nhiu hon. D cai
tin v d lp mn du, mt s t nguoi ta quy dinh
gc dong duong cua bnh xe truoc bn tri lon hon bnh truoc bn phai khoang 1/4 d.
Hnh 7-5. Co cu treo xe: a) H thng treo xe dng trc xoay; b) Dng
ngng xoay c khp cu;
1-, 2- Truc xoay ban l; 3- Tay an trn; 4-L xo; 5-Gi a truc v ngng xoay; 6-
Truc xoay; 7, 8-Ngng xoay; 9-Khi cao su; 10-Tay an duoi; 11-B giam chan;
12-Thanh cn bng; 13, 14- Khop ni hnh cau.
Nu gc dong cua hai bnh huong dn c sai lch lon se lm cho tay li nng, chuyn
dng khng n dinh v chao dao. Khi sai lch ny vuot qu gioi han cho php, xe bi rung
dng khi chuyn dng ngay ca o vn tc thp.
Trn da s t hin nay gc dong cua bnh huong dn duoc thit k d diu chinh
duoc, gc ny thay di v c tri s tu 03 d (theo quy dinh cua nh san xut), vic diu
211
chinh dng gc dong bnh xe se lm tng tui tho cua lp, lp xe mn du v li xe nhe
nhng hon.
Gc nghing ngang cua trc chuyn hung |
Trn t vn tai v my ko, h thng li dng truc xoay lin kt voi ngng truc bnh
huong dn (hnh 7-5 a). Trn t doi moi nguoi ta thuong p dung khop ni hnh cu (hnh 7-
5 b) thay cho truc xoay. Trong kt cu ny, ngng chuyn huong duoc gn vo suon xe nho
tay dn trn v tay dn duoi qua hai khop ni hnh cu.
Duong thng ko di tu tm khop ni hnh cu trn xung tm khop ni duoi goi l
truc chuyn huong (tuong tuong nhu duong tm cua truc chuyn huong 6 trn hnh 7-5 a).
Gc nghing ngang vo cua truc chuyn huong l gc ao gia truc xoay v mt phng
doc thng gc voi mt auong khi ta nhn t pha truoc vo aau xe. Gc nghing ny c cc
tc dung sau di voi h thng li:
- Tao ra tnh n dinh cua tay li, nho tu dng xoay bnh huong dn v vi tr trung
gian, sau khi thi tc dung luc vo vnh li;
- Giam luc tc dng vo vnh li khi xe dung yn m cn xoay vnh li.
Hnh 7-6. Cc gc nghing
ngang cua trc chuyn hung
v gc dong cua bnh xe:
1-uong tm bnh xe; 2-Gc
dongo; 3-Gc nghing ngang
cua truc chuyn huong | ; 4-
Gc nghing ngang tng hop
(o+ | ); 5- Truc chuyn huong;
6- Khop ni hnh cau; 7- Mt
phng vung gc voi mt auong.
C duoc cc tc dung d l do: Khi ta xoay vnh li, nho gc nghing ngang m cc
bnh huong dn xoay quanh truc chuyn huong, o dim tip xc moi cua bnh voi mt
duong, bnh xe c xu huong dy dn du xe ln cao hon so voi khi xe dang chuyn dng
thng mt khoang, d nng cao ln ny phu thuc gc nghing ngang cua truc chuyn huong,
gc xoay vnh li v bn knh bnh xe. Do th nng cua dn du xe lon lon hon th nng dn
du xe khi chua xoay vnh li, nn khi thi khng tc dung vo vnh li, dn du xe tu dng
tro lai vi tr cn bng ban du, cc bnh huong dn tu xoay v vi tr trung ha, bao dam tnh
nng chuyn dng n dinh cua t my ko.
D nghing ngang cua truc chuyn huong duoc ch tao c dinh, tri s cua n nm
trong khoang tu 68 d, gc nghing ny khng diu chinh duoc trong su dung, tuy nhin nu
diu chinh gc dong bnh xe dng th gc nghing cua truc chuyn huong se dng. Khi diu
chinh gc dong sai se lm cho cc chi tit trong dn du xe bi hao mn nhanh, huong chuyn
dng cua xe khng n dinh.
Gc nghing ngang tng hp (
o
+ | ):
Gc nghing ngang tng hop l tng gc dong bnh huong dan v gc nghing
ngang cua truc chuyn huong. Tri s cua gc ny quyt dinh vi tr giao dim cua mt phng
212
di xung doc bnh xe voi duong tm truc chuyn huong (hnh 7-7). Vi tr giao dim ny
quyt dinh dn d chum hay d loe cua hai bnh huong dn khi xe chuyn dng.
D chm cua bnh hung dn
Hnh 7-7: Giao dim mt phng di xng dc bnh xe v trc chuyn hung:
a) Giao aim nm duoi mt auong; b) Giao aim nm trn mt auong; c) Luc
aay cua khung xe vo khop cau F v luc can mt auong vo bnh xe P.
chum hay a loe cua hai bnh huong dan l hiu khoang cch B-A cua bnh
huong dan nhn t trn xung theo
chiu tin cua xe, nu hiu ny
duong xe c a chum, cn nu m
xe c a loe. Khi xe o trang thi
tinh d chum hay d loe goi l d
chum hay d loe tinh (hnh 7-8).
Khi xe chuyn dng d chum hay
d loe ny se thay di v nguoi ta
goi chng l d chum hay d loe
dng.
D chum cua cc bnh
huong dn c tc dung l khi
chuyn dng o vn tc lon, hoc
luc can chuyn dng tc dung vo
hai bnh dn huong lon, hai bnh
huong dn se c xu huong chuyn
dng song song nhau trn mt
duong (khi d xe c d chum 0), nho vy n dinh duoc vic li xe, trnh hin tuong truot r
sang ngang v gip lp xe khng bi mn nhanh. D chum cua hai bnh huong dn cn c
cng dung b tru vo d vng nho cua h thng treo xe khi xe tin v pha truoc. Nhu vy
thng thuong trn t my ko bnh nguoi ta thit k o trang thi tinh, hai bnh huong dn c
mt d chum nht dinh, tri s d chum ny phu thuc loai xe cung nhu hng san xut cu th.
Thng thuong d chum nm trong khoang tu 212 mm.
Hnh 7-8. D chm cua bnh hung dn:
A-Kkhoang cch pha truoc hai bnh xe theo chiu
tin; B-Kkhoang cch pha sau hai bnh xe.
D chum cua cc bnh xe duoc diu chinh nho thay di chiu di thanh ko ngang cua
co cu hnh thang li.
Gia su ta diu chinh d o trang thi ban du khi xe dung im (tinh), d chum hoc d
loe tinh bng khng. Khi xe chuyn dng duoi tc dung cua luc dy khung xe vo khop cu
hoc vo truc chuyn huong, bnh xe chiu luc can chuyn dng nhu hnh 7-7 c, nu hai luc
213
ny cng nm trong mt mt phng di xung doc th bnh xe se khng bi hin tuong chum
du hoc loe du. Ni cch khc nu giao dim cua mt phng di xung doc cua bnh xe v
cua truc chuyn huong nm dng o dim tip xc cua bnh xe voi mt duong th khi xe
chuyn dng, luc can chuyn dng v luc dy tu khung xe truyn dn nm trn cng mt
phng, hai bnh huong dn se khng bi chum hoc loe du.
Hnh 7-10. D loe bnh hung dn
pht sinh khi quay vng
Khi giao dim cua chng nm pha duoi mt duong
hnh 7-7 a, th hai bnh xe se c xu huong loe du, v luc
dy tu khung xe truyn dn nm o bn trong mt phng di
xung doc cua bnh xe.
Nu giao dim ny nm trn mt duong hnh 7-7 b,
th khi chuyn dng duoi tc dung cua luc can bnh xe c
xu huong bi chum du lai, v lc ny luc dy tu khung
truyn dn nm o bn ngoi mt phn di xung doc.
Hnh 7-9. Gc nghing dc
cua trc chuyn hung:
1-uong tm truc chuyn
huong; 2- Gc nghing doc
duong; 3- Mt phng vung
gc voi mt aat; 4- Khop ni
hnh cau.
D bao dam cho xe khi chuyn dng c d chum
hoc d loe bng khng, trn t my ko bnh, nguoi ta
lp dn du xe c d chum hoc d loe ban du (d chum
v d loe tinh).
Phu thuc vo giao dim cua duong tm truc
chuyn huong v mt phng di xung doc, m nguoi ta
thit k dn du xe c gc chum tinh hoc gc loe tinh ban
du.
Gc nghing dc cua trc chuyn hung :
Khi nhn ngang vo bnh xe tu trong ra ta thy truc chuyn huong nghing ra sau
hoc nghing v pha truoc theo chiu tin cua xe mt gc (hnh 7-9), gc ny auoc goi l
gc nghing doc cua truc chuyn huong. Gc ny tao thnh boi mt phng vung gc voi mt
phng ln cua bnh xe v duong tm cua tru dung. Gc ny c gi tri duong khi n quay v
pha sau v c tri s m khi n quay v pha truoc. Nu duong tm truc chuyn huong nm
trn mt phng di qua tm bnh xe v vung gc voi mt duong ta c gc nghing doc cua
truc chuyn huong bng 0.
Thuong trn t v my ko c
tc d trung bnh, nguoi ta ch tao gc
duong. Khi d nu ta xoay bnh

huong dn, do luc ly tm v cc luc ma
st tai vng tip xc cua bnh xe voi
mt duong tao ln cc mmen c xu
huong lm giam luc li v khi thi
khng tc dng vo vnh li n c xu
huong d cho cc bnh xe chuyn dng
n dinh o vi tr trung ho .
D loe dng hc cua bnh
hung dn
D loe dng hoc cua bnh
huong dn, xut hin khi xe chuyn
dng vo vng (hnh 7-10), khi d pha truoc hai bnh huong dn cch xa nhau ra, hin tuong
214
ny xy ra do gc xoay cua cc bnh huong dn bn trong tm quay vng v bn ngoi tm
quay vng khc nhau. D nhn duoc d loe cua cc bnh huong dn l tc dung cua co cu
hnh thang li nhu d trnh by o trn.
7.1.7. Ty s truyn dng cua h thng li
D cai thin diu kin lm vic cua nguoi li, giam luc tc dng ln vnh li, nhung h
thng li vn c ty s truyn dng nho bao dam vic diu khin t my ko nhanh chng,
nguoi ta thuong dng cc b tro luc li. Luc tc dng cua nguoi li ln vnh li duoc xc dinh
tu mmen can quay cc bnh huong dn:
Khi xoay bnh huong dn th tai vng tip xc cua bnh xe voi mt duong xut hin
cc luc ma st: f = G/B (hnh 7-11).
Tng hop cc luc d trn 1/2 b rng bnh l:
F = f B/2 =
G/2, N;
Luc ny dt tai 1/4 cua b rng bnh xe v mmen can quay
se l:
Mcq = 2 F B/4 = 2
G/2 B/4 = G B/4 , Nm;

Trong d:

l h s ma st cua lp voi mt duong;
G- trong luong cua xe phn b ln cc bnh xe huong dn N;
B -b rng cua bnh xe m.
Nhu vy khi trong luong xe cng cao, b rng cua lp cng
lon th mmen d quay bnh xe cng lon. Luc tc dng vo vnh li
duoc xc dinh theo cng thuc sau:
P
vl
=
q . .i R
Mcq
, N;
Voi Mcq l mmen can quay vng cua bnh xe Nm, R l bn knh vnh li m, i l ty
s truyn tu vnh li dn ngng truc xoay cua bnh xe huong dn, q l hiu sut co hoc h
thng truyn luc cua co cu
li.
Nu khi tnh ton ta c
P
vl
> 30 N th ta cn phai su
dung h thng tro luc tay li.
Khi su dung b tro luc li th
ty s truyn i c th duoc
giam xung nho vy gc xoay
cua vnh li duoc giam xung
v vic diu khin xe nhanh
chng v nhe nhnh hon.
Hnh 7-12. So d co cu dn dng li hnh thang 7.2. Cu to v lm
vic cua h thng li co hc
7.2.1. Co cu li
Co cu li gm b phn li, cc thanh ko v tay dn lin kt voi co cu hnh thang
li. H thng li co hoc gioi thiu trn hnh 7-12 l h thng li c co cu li loai hnh thang,
215
trong d dn ko gia ni khop voi dn quay dung cua b phn li, du kia ni khop voi
thanh ko ngang. Hai du thanh ko ngang ni khop voi du cua hai cn chuyn huong, cn
chuyn huong lin kt then hay then hoa voi tru xoay cua cc bnh xe huong dn.
Mt dang khc cua co cu hnh thang li trnh by trn hnh 7-13, co cu gm vnh li
8 lin kt voi tru li 7, du duoi cua tru li 7 lin kt voi b phn li 6, tu b phn li bng tay
dn 5 ni khop voi thanh ko doc 4, du cui
cua thanh ko doc ni khop voi cn chuyn
huong 2 cua co cu hnh thang li. Cn
chuyn huong o mt bn c cu tao dc bit,
mt du ni cung bng then hoc then hoa
voi truc xoay cua ngng truc bnh huong
dn, du kia ni khop voi thanh ko ngang 3,
phn cui cua n duoc un cong ln d lin
kt khop voi thanh ko doc 4. Thanh ko
ngang 3 l dang thanh don lin kt voi hai
du cn chuyn huong 2.
Tm lai h thng li co hoc c th c
kt cu gm cc thanh ko v tay dn khc
nhau, tuy nhin n du c nguyn tc chung
l dng mmen xoay vnh li, thng qua truc
li tc dng dn b phn li d lm tng
mmen nho ty s truyn cua b phn li, sau
d qua cc thanh ko v dn by, mmen
xoay truc bin thnh luc tc dng dn cn
chuyn huong d lm dich chuyn hnh
thang li v chiu ny hay chiu khc, thuc
hin vic quay vng t v my ko bnh.
Hnh 7-13. So d nguyn l h thng li co
hc:
1-Tru xoay chuyn huong; 2- Can chuyn
huong; 3- Thanh ko ngang; 4-Thanh ko
doc; 5- Tay an; 6- B phan li; 7-Truc li
aung; 8- Vnh li
7.2.2. B phn li
B phn quan trong trong h thng li co hoc l b phn li v truyn dng li.
Trn t my ko bnh, b phn li c nhiu loai khc nhau, ph bin nht l cc loai
sau:
+ Loai truc vt -con ln;
+ B phan li kiu bnh rng thanh rng;
+ B phan li kiu truc vt v aai c hi vi;
Ngoi ra cn nhiu b truyn khc duoc su dung trong b phn li nhu b truyn bnh
rng cn, b truyn truc vt bnh vt
Sau dy chng ta tm hiu mt s b phn li thuong hay su dung trn t my ko
hin nay.
+ B phn li trc vt-con ln vt (hnh 7-14)
Loai ny lm vic tin cy, kt cu gon nhe, cu tao gm mt doan truc vt lm globot
lp o cui truc li, quay trn hai bi cn trong thn b phn li. Con ln ba rng 2 quay trn
hai vng bi kim v n khop vung gc voi truc vt 5. Khi xoay vnh li qua huong ny hay
huong khc, truc vt lm se lm cum con ln v dn quay dung xoay toi lui, diu khin cc
thanh ko cua co cu hnh thang li.
216
+ B phn li kiu bnh rng thanh rng (hnh 7-15)
B phn li ny duoc dng ph bin trn t du lich hin nay do cc uu dim sau:
Hnh 7-14. Cc chi tit cua b phn li kiu trc vt con ln:
1,3 - Np; 2-Con ln; 4-Phot dau; 5- Truc vt; 6,7,9 - Vng bi; 8-Thn;
10-m; 11-L xo.
- Kt cau aon gian;
- Gon nhe;
- Vic li my c cam gic truc tip t tay li an bnh huong dan.
Cu tao gm hai chi tit chnh l thanh rng v bnh rng. Thanh rng dng vai tr cua
thanh ko ngang, cn bnh rng gn o du cui truc li 3 v lun lun n khop voi thanh rng.
Hnh 7-15. B phn li kiu thanh rng bnh rng:
1- Vo cao su; 2- Thanh rng; 3- Truc bnh rng; 4- Khu ni; 5- au thanh
ko ngang; 6- Thanh ko ngang; 7- Bnh rng; 8- Thn thanh rng.
Khi ta quay vnh li, qua truc li 3 lm bnh rng 7 xoay chiu ny hay chiu kia, lm
cho thanh rng 2 dich chuyn, ko cc cn chuyn huong cua cc bnh xe. Trn hnh 7-16
trnh by cum truc li voi b phn li kiu bnh rng thanh rng cua t Chrysler.
217
Truyn luc cacdng voi khop ni mm duoc b tr gia truc li v bnh rng c tc
dung lm cch ly ting dng v su va cham cua mt duong truyn ln vnh li v bung li.
Loai ny thch hop voi t du lich, t con, tuy nhin ty s truyn dng bi gioi han do kch
thuoc vnh li v bnh rng b phn li do d t duoc su dung trn t vn tai v my ko.
Hnh 7-16. Co cu li t Chrysler vi b phn li
thanh rng- bnh rng:
1- Truc li; 2- au khop cacang; 3-Truc cacang; 4-Khop ni cao su; 5-au truc
bnh rng; 6-Thn thanh rng v b phan li; 7- Cc aau ni; 8-Ong phot cao su;
9-Thanh ko; 10-Tay chuyn huong; 11- Ngng truc bnh xe dan huong
+ B phn li kiu trc vt v dai c hi vj
Hnh 7-17. Co cu li kiu
trc vt dai c hi vj:
1-Truc li; 2-B phan li; 3-
Vng bi tua; 4-Truc vt; 5-
ai c hi vi; 6-Truc quay
aung; 7- Vt chinh; 8- Khop
ni; 9-Tay an ni voi co cau
hnh thang li
B phn li truc vt v dai c hi vi thuong dng nhiu trn my ko v t vn tai.
Trn hnh 7-17 trnh by so d b phn li loai ny su dung trn cc my ko cua Hng John
Deere, trn t ZIL-130 v.vCu tao gm mt truc vt lin kt voi du cui truc tay li 1,
trn truc vt nguoi ta lp mt dai c hi vi 5 dich chuyn doc trn phn rng vt. Mt mt bn
cua dai c c rng n khop voi mt bnh rng re quat cua truc quay dung 6. Gia dai c v
218
truc vt lp mt s cc vin bi hi vi. Cc vin bi ny khop mt nua trong rnh truc vt, mt
nua trong rnh dai c.
Khi quay vnh li lm quay truc vt 1, cc vin bi tao nn mt luc dy doc vo dai c,
dai c bi gi khng xoay trn duoc, nn n truot doc trn truc vt ra hoc vo phu thuc chiu
xoay tay li. Dai c dich toi hoc lui lm xoay bnh rng re quat, bnh rng ny lp then voi
truc quay dung lm cho tay dn ni voi hnh thang li 9 lc sang phai (hoc sang tri), lm
dich chuyn co cu hnh thang li, thuc hin quay vng xe my.
Trn thuc t cn rt nhiu b phn li dng cc b truyn khc nhau nhu co cu li
dng truc vt khop cht, cp bnh rng cn v.v
7.2.3. Truyn dng li
Truyn dng li l cc tay dn, thanh ko lin kt tu b phn li dn co cu hnh thang
li, bao gm ca co cu hnh thang li.
Theo cu tao v cch b tr co cu hnh thang li nguoi ta chia truyn dng li ra lm
ba loai chnh l : Truyn ang li voi hnh thang li kn; truyn ang li voi hnh thang phuc
tap v truyn ang li voi hnh thang ai xung.
Hnh 7-18. So d cc loi hnh thang li:
a) Hnh thang kn; b) Hnh thang phuc tap;
c) Hnh thang ai xung; 1- B phan li; 2-
a
Loai hnh thang kn, tay dn chnh lp ngay trn du truc quay dung cua mt bnh xe
dn huong hnh 7-18 a.
Loai hnh thang phuc tap, tay dn chnh duoc quay xung quanh mt truc thng dung o
gia, tu d nho cc thanh ni lin kt dn truc quay cua hai bnh huong dn (hnh 7-18 b).
Loai hnh thang ai xung hnh 7-18 c, b phn li truyn dng cho hai thanh ko doc,
hai thanh ny ni voi cn chuyn huong cua co cu hnh thang li, trong ku kt cu ny
thanh ko doc dng vi tr cua tay dn chnh.
Cc thanh ko v tay dn trong co cu truyn dng li thuong duoc ch tao bng thp
ng, cc du cua ng thp thuong duoc hn voi thanh thp dc, trn d nguoi ta ch tao cc
khop ni cu d lin kt cc thanh ko voi tay dn, trn cc thanh ko thuong duoc lm ren
bt voi du ni d diu chinh chiu di thanh ko khi cn diu chinh co cu li. D thun tin
khi diu chinh, trn mt thanh ko thuong lm hai du ren c ren tri nhau (mt du c ren
tri mt du ren phai), do d khi diu chinh khng cn tho doi thanh ko ra khoi co cu.
219
7.3. H thng li vi tr lc li
7.3.1. Nguyn l cu to v lm vic cua h thng tr lc li thuy lc
D giam nhe luc tc dung vo vnh li trn cc h thng li co hoc, hin nay nhiu t
my ko bnh su dung h thng li co hoc c tro luc li, ph bin nht l h thng tro luc
thuy luc (hnh 7-19).
H thng tro luc li thuy luc l su kt hop cua h thng li co hoc nhu d trnh by o
muc 7.2 trn dy, trong d c b xung mt s b phn sau (hnh 7-20):
4
4
6
5
4
3
7
7
1
2
Hnh 7-19. Cc b phn
chnh trong h thng tr
lc li thuy lc:
1-Bom dau;
2- Bnh aai bi ang;
3-Hp phn phi;
4- Co cau li;
5-Thanh ko ngang;
6-Can chuyn huong;
7-Vnh li.
- Bom dau;
- Hp phn phi dau;
- B phan li lin kt voi xylanh thuy luc v cc mach dau ni cc b phan voi nhau.
a)
Hnh 7-20. So d cu to bom du: a) Bom bnh rng; b) Bom cnh quay; c)
Bom cnh quay lin khi vi thng du;
1-Thng dau; 2-Cnh quay; 3-Rto; 4-Cua aay; 5-Cua ht; 6-Van p suat suat.
c)
2
3
4
6
b)
5
1
Bom du c tc dung cung cp du voi p sut nht dinh dn xylanh luc d lm dich
chuyn pittng v qua co cu diu khin tro luc li, luc dt vo vnh li cua nguoi li duoc
giam nhe. Trong h thng tro luc thuy luc, bom thuong duoc su dung l bom bnh rng n
khop ngoi hoc n khop trong v bom cnh quay. Bom duoc dn dng tu truc khuy dng co
qua b truyn bnh rng hoc truyn dng dai, khi bnh rng hoc rto quay, du duoc cun
theo rng cua cc bnh rng hoc theo cnh quay tu cua ht v dn v cua dy, o cua dy do
220
i Gio trnh T my ko v Xe chuyn dung ..
221
th tch lm vic giam, p sut du tng ln v theo ng dn dn mt trong hai khoang cua
xylanh thuy luc, thuc hin dich chuyn pittng khi nguoi li tc dng vo vnh li.
D p sut o cua dy n dinh trong moi diu kin lm vic cua dng co nhu nhit d
cua du cao hay thp cung nhu tc d truc khuyu lon hay nho, o cua dy cua bom thuong b
tr mt van p sut 6, van ny c nhim vu mo cho mt phn du tu cua dy quay lai cua ht
khi p sut o cua dy vuot qu gioi han quy dinh.
Hp phn phi 3 dng d huong dng du p sut cao do bom dy dn di vo mt
trong hai khoang cua xylanh luc khi nguoi li xoay vnh li, dng thoi n cho php du tu
bom dy dn quay tro v bom khi khng tc dng vo vnh li, hoc nguoi li gia nguyn
vnh li o mt gc d nht dinh (bn knh quay vng n dinh), trong truong hop ny bom lm
vic o ch d chay khng tai.
Hnh 7-22. S lm vic cua hp phn phi:
1-Thn; 2-Pittng; 3-Con truot phn phi; 4, 5-Rnh dau
an hai khoang xylanh; 6-Rnh dau v; 7-Rnh aay; 8-
Bom dau; 9- Thng dau; 10-Cht aay; 11-Vng bi Buytte;
12-L xo tra v.
Hnh 7-21. Cu to cc b phn chnh trong cm tr lc thuy lc tay li:
a) Cc b phan chnh; b) Cau tao aai c hi vi;
1-Thanh rng; 2-Xylanh luc; 3-Thng dau; 4-Bom dau; 5-Hp phn phi; 6-Truc
vt; 7-ai c hi vi; 8-Bnh rng re quat; 9-Bi hi vi.
Hp phn phi c nhiu dang khc nhau, ph bin nht l hp phn phi dang con
truot v hp phn phi dang
rto quay, dang rt quay v
cu tao phuc tap nn duoc
ung dung t hon. Trn hnh 7-
21 gioi thiu hp phn phi
dang con truot lm vic voi
b phn li kiu bnh rng re
quat voi dai c hi vi.
Hp phn phi gm
mt thn dc bng gang hoc
hop kim nhm (h.7-22),
trong d c gia cng mt l
d lp con truot 3, xung
quanh thn c ba hoc bn l
nho d lp cc l xo tra v 12
v cc cht dy 10, hai du
con truot c lp voi hai bi
kiu Buytte 11. Khoang cch
Truong ai hoc Nng nghip H N
gia hai bi ny lon hon chiu di thn hp phn phi khoang 0,20,3 mm. Du trn cua con
truot ni voi truc tay li nho khop ni, cn du duoi cua con truot ni voi truc vt cua co cu
li. Trong thn hp phn phi c khoan cc rnh du v nho ng ni lin h toi bom v toi
xylanh luc nhu trn hnh ve.
Thuong hp phn phi c lin h truc tip voi b phn li co hoc (hnh 7-21), d lin
h gia h thng tro luc thuy luc voi h thng li co hoc, hin nay nguoi ta thuong su dung
b phn li co hoc kiu truc vt voi bnh rng re quat hoc dai c hi vi v bnh rng re quat
8, mt nua bnh rng n khop voi dai c hi vi 7, nua kia n khop voi thanh rng 1, thanh
rng ny ni khop voi cn cua pittng trong xylanh 2. Khi pittng dich chuyn trong xylanh
sang phai hay sang tri do du c p sut cao duoc dn dn khoang bn phai hoc khoang tri
cua xylanh luc, se lm xoay bnh rng re quat v truc bnh rng re quat duoc ni voi dn by,
dy cho thanh ko ngang cua co cu li dich chuyn d thuc hin vic li t my ko.
Trn hnh 7-22 gioi thiu su lm vic cua mach du thuy luc khi nguoi li xoay vnh
li, con truot 3 dich chuyn sang phai, khi d con truot mo thng duong du tu bom dn rnh
4 vo khoang bn tri pittng 2, dng thoi khoang bn phai qua rnh 5 ni thng voi rnh
thot 6, du tu bom vo khoang bn tri, du o khoang bn phai thng v thng chua, do
chnh lch p sut pittng dich chuyn sang phai, qua cn pittng n lm cho bnh rng re
quat xoay di, luc lm dich chuyn pittng do p sut cua du nho bom tao nn d tro luc cho
vic xoay vnh li cua nguoi li.
Khi vo duong vng d n dinh, nu nguoi li gi nguyn vnh li (khng tra tay li,
v cung khng xoay thm tay li), l xo tra v 12 lc ny se dy vo mt trong vng bi
Buytte, dich chuyn con truot v vi tr trung gian, lc ny con truot cch ly ca hai khoang
phai v tri cua xylanh voi rnh dy v rnh thot, c dinh luong du trong hai khoang v t
my ko se chuyn dng voi bn knh vng c dinh. Cung tuong tu nhu vy, khi xe dang vo
vng nguoi li tra tay li d cho xe chuyn dng thng, con truot cung tu dng tro v vi tr
trung gian, lc ny bom du lm vic o ch d chay khng tai.
Trn hnh 7-23 gioi thiu hp phn phi lm vic voi b phn li kiu thanh rng bnh
rng. V nguyn l lm vic cung tuong tu nhu hp phn phi nu trn, o dy dim khc bit
l b phn li thanh rng-bnh rng.
Thanh rng 4 c phn rng n khop voi bnh rng 7, bnh rng duoc ni khop voi truc
tay li 1. Thanh rng duoc dich chuyn trong hai truot o hai du xylanh 6, hai du cua thanh
rng duoc ni voi hai thanh ko, du cua hai thanh ko ny lin kt voi hai tay chuyn huong
cua co cu li (khng th hin trn hnh ve). Phn gia cua thanh rng duoc lin kt voi
pittng 5. O vi tr khng xoay vnh li, pittng 5 nm o gia xylanh, t my ko chuyn
dng thng.
222
Hnh 7-23. So d cu to
hp phn phi v b phn
li kiu thanh rng bnh
rng:
1-Truc tay li; 2-Hp phn
phi; 3-Ong dau an hai
khoang cua xylanh; 4-Thanh
rng; 5-Pittng; 6-Xylanh;
7-Truc vt; 8-Rnh dau v;
9-Rnh dau t bom an.
Khi xoay vnh li, truc tay li 1 xoay, do luc doc truc tc dung vo bnh rng, lm cho
con truot dich chuyn ln hoc xung ty theo chiu xoay vnh li, con truot se mo thng
duong du tu bom dn mt trong hai khoang cua xylanh, du c p sut cao tc dng vo mt
pha cua pittng 5 lm pittng dich chuyn tuc thanh rng dich chuyn qua bn ny hoc bn
kia, thuc hin qu trnh tro luc tay li tuong tu nhu trnh by trn dy.
Sau dy chng ta tm hiu mt s h thng li tro luc thuy luc din hnh.
H thng li tr lc thuy lc trn my ko MTZ-80/82
H thng li trn my ko MTZ-80/82 l loai h thng li c tro luc thuy luc lm vic
chung voi co cu kha hp vi sai. Dy l mt trong cc h thng li c kt cu hon chinh v
lm vic tin cy.
Cu tao h thng li gm cc phn chnh sau (hnh 7-24):
Cum cung cp du gm bom du 3 loai bom bnh rng hoat dng dc lp, luong cung
cp du 20 lit/ph, o vng quay danh nghia cua dng co. Thng chua du chnh l thn cua b
tro luc li.
Cum phn phi du loai con truot 6 dt trong thn 11, n lin kt voi vnh tay li
thng qua mt b truyn cacdng d giam rung dng v va dp truyn ln tay nguoi li.
B phn li l loai truc vt cung rng. Truc vt 13 n khop voi cung rng 17, cung rng
ny ch tao lin voi cung rng n khop voi thanh rng 22, moayo cua cung rng lin kt voi
truc quay dung, o du duoi truc quay dung 19 lp voi cn chuyn huong 18.
B phn tro luc tay li gm xylanh luc 24, bn trong xylanh c lp pittng 26, cn
pittng lin kt voi thanh rng 22 qua mt cht ni. Thanh rng n khop voi cung rng 17.
Trn lung cua thanh rng c lm mt hc nho d lot vin bi diu khin cua van phn phi du
cho kha vi sai tu dng 21 (xem phn kha vi sai tu dng o chuong 5).
Hoat dng cua h thng din ra nhu sau: Khi my ko chay thng hoc dang quay
vng voi bn knh khng di, con truot 6 o vi tr trung gian, du tu bom du 3 di qua cc rnh
trong hp con truot dn cua thot chung, ri theo ng 25 chay v thng chua. Pittng 26 v
cn chuyn huong 18 khng di chuyn. Lc ny b phn tro luc li lm vic o ch d khng
tai.
Khi xoay vnh li sang phai (theo chiu kim dng h), do luc can quay cua cc bnh
huong dn, cung rng 17 dung im, trn truc vt 13 xut hin cc phan luc doc truc dy n dich
chuyn doc truc mt luong nho, thng luc cng cua cc l xo hi vi 10, con truot 6 dich
chuyn v pha truoc mt luong bng khe ho gia mt dia tua 8 v du cht ty 9, cc l xo 10
bi nn lai. Khi d con truot mo thng duong du tu bom theo ng dn dn khoang bn trong
223
cua xylanh luc 24, cng lc d con truot 6 ni thng khoang bn ngoi cua xylanh luc voi
rnh thot 25. Do chnh lch p sut gia hai khoang cua xylanh, pittng 26 dich chuyn tu
trong ra ngoi, ko theo thanh rng lm cho cung rng 17 quay, v cui cng du ngoi cn
chuyn huong 18 dich sang tri, my ko thuc hin quay vng sang phai.
Khi cung rng 17 xoay, lm cho con truot lai tro v vi tr trung gian, nghia l pittng
lai dung yn o mt vi tr nht dinh trong xylanh luc. Bn knh quay vng c dinh. Nu mun
quay vng voi bn knh quay vng nho hon cn xoay thm vnh li, khi d con truot lai dich
chuyn ra pha ngoi d du bom tip vo khoang pha trong cua xylanh luc, hnh trnh cua
pittng duoc thit k ung voi khi xoay vnh li hon ton n dich chuyn ht tu trong ra ngoi
xylanh.
Truong hop quay vng sang tri su hoat dng cua h thng din ra tuong tu, con truot
6 ni thng duong du tu bom dn ngn bn ngoi xylanh luc, my ko quay vng sang tri.
Khi luc can quay vng cua cc bnh huong dn nho (v du xe chuyn dng voi tc d
lon trn duong bng phng v cung) b phn tro luc li se tu dng ly khai v trang thi lm
vic khng tai. Khi d do luc can quay nho, luc doc truc trn truc vt khng du thng luc cng
cua cc l xo hi vi 10, luc xoay truc vt cua nguoi li trn vnh li du d xoay cung rng v
lm cho cn chuyn huong dich chuyn. H thng li lm vic hon ton bng co hoc.
224
Hnh 7-24. H thng li co hc c tr lc thuy lc trn my ko MTZ-80/82:
1-Luoi loc; 2-Thng dau; 3-Bom; 4-Ong dan dau; 5-ai c; 6-Ngn ko phn
phi; 7-Np; 8-Vng bi tua; 9-Cht ty; 10-L xo; 11-Thn hp phn phi; 12-Van
an ton; 13-Truc vt; 14-Bnh xe dan huong; 15- Ong lch tm; 16-Vng li; 17-
Cung rng; 18-Can chuyn huong; 19-Truc quay; 20-Ly hop kha vi sai; 21-Van
phn phi dau; 22-Thanh rng; 23-Can aay; 24-Xylanh luc; 25- Ong dan dau; 26-
Pittng; 27- Thn b tro luc li thuy luc; 28-Bung dau p
7.3.2. Cu to v lm vic cua h thng li dng thanh rang-bnh rang vi tr lc
thuy lc
Cu tao v nguyn tc hoat dng cung tuong tu h thng li tro luc thuy luc trnh by
trn dy, trong so d h thng c dim khc duy nht l b phn li thuc loai bnh rng
thanh rng, b phn phn phi du dng dia quay thay cho kiu con truot. Thanh rng o dy
duoc lin kt o hai du voi pittng cua xylanh luc. Du duoi cua truc dung bnh rng n khop
voi thanh rng lin kt voi cn chuyn huong cua co cu hnh thang li.
Khi xoay vnh li, do luc can quay cua cc bnh huong dn, dai c hi vi dich chuyn
doc trn truc vt, tao nn luc doc truc dy con truot dich chuyn trong thn hp phn phi.
Van p sut 11 c tc dung duy tr p sut n dinh v gi an ton cho h thng bng
cch xa bot du tu khoang dy v khoang ht cua bom khi p sut trong h thng vuot qu
cho php. Vnh dia 2 vua xoay vua truot trong hp phn phi mt khoang, gioi han bng khe
ho cua hai bi d hai du truc phn phi (khe ho ny vo khoang 0,20,3 mm), lm mo
duong du dn cc khoang bn phai hoc bn tri pittng 8, khi khoang ny duoc thng voi
225
mach du c p sut cao do bom tao ra th khoang bn kia duoc thng voi rnh thot d xa
du v thng chua 11, su chnh lch p sut o hai khoang cua xylanh lm dich chuyn thanh
rng v lm quay vng xe my.
Hnh 7-25. So d h thng tr lc thuy lc co cu li dng thanh rng bnh rng:
1-Vnh li; 2- Vnh aia truot phn phi; 3-Truc vt; 4-ai c hi vi; 5-Cung rng;
6- Thanh ko; 7- Xylanh; 8- Thanh rng; 9- Pittng; 10- Bom dau; 11- Thng dau.
7.3.3. Cu to v lm vic cua h thng li phuong php gp khung c tr lc
thuy lc
H thng li my theo phuong php gp khung thuong ung dung trn cc my ko
bnh v xe chuyn dung cng sut lon (T-150 K, K-700 v).
Trong phuong php li my ny, khi cn li my nguoi ta thuc hin vic xoay nua
thn my pha truoc so voi nua thn my pha sau, quanh mt khop ban l thng dung nho co
cu li tro luc thuy luc hoc co cu li thuy luc. Hnh 7-26 l so d cu tao v lm vic cua h
thng li theo nguyn tc ny.
Cu tao h thng li theo phuong php gp khung gm cc b phn chnh sau:
B phn cung cp du gm bom du 7, bom l loai bnh rng n khop ngoi lm vic
dc lp, thng du 9 voi cua hi du c luoi loc 8, van an ton v b phn n p 6.
H thng phn phi kiu vnh truot lp ngay trn thn cua truc vnh li 13, ngay pha
trn vt v tn 10, vt ny n khop voi cung rng cua co cu li (trn hnh ve khng th hin).
B phn tro luc gm hai xylanh luc 1, mt du cua xylanh ny lp c dinh voi thn
my pha sau, hai du pittng lin kt voi tay dn cua nua thn my pha truoc, ton b tay
dn v nua thn my pha truoc lin kt khop ban l 2 voi nua thn my pha sau.
Khi xoay vnh li 14, truc li 13 xoay lm cho vt v tn 10 truot trn cung rng cua
truc li, do luc can quay cua nua thn pha truoc lon. Con truot 11 dich chuyn trong thn hp
phn phi lm cho du tu bom thng voi khoang A hoc B cua xi lanh luc 1. Hai xylanh luc
duoc ni thng hai khoang tuong ung voi nhau, sao cho khi li hai pittng lun dich chuyn
nguoc chiu nhau.
226
Hnh 7-26. So d h thng li my ko K-700 theo kiu gp khung c tr lc
thuy lc:
a) So a cau tao; b) Su lm vic cua con truot phn phi v van kha;
1-Xylanh luc; 2- Khop ni hai nua khung; 3-Can chuyn huong; 4-Thanh ko lin
kt nguoc; 5-Van an ton; 6-Pittng cua b phan aiu chinh p suat; 7-Bom dau;
8-Luoi loc; 9-Thng dau; 10-Truc vt; 11-Con truot; 12-Con chay; 13-Truc tay
li; 14-Vnh li; 15, 17-Xupp kha; 16-Pittng xupp kha; A v B - Cc khoang
cua xylanh luc.
Xupp kha 16 c tc dung lm cho duong du dy v duong du thot o cc khoang
A v B cua xylanh luc khng lin h voi nhau. Khi du dy tu bom dn xupp kha, gia su
vo pha trn van 17, xupp kha bi nng ln pha trn, du ty cua n tc dng vo van 15 lm
mo van ny, du tu khoang thot cua hai xylanh qua van 15 tro v rnh xa cua van phn phi
v quay v thng chua. Khi my ko chuyn dng thng hoc dang vo vng voi bn knh n
dinh, van 16 nm o vi tr trung gian, cc xupp kha 15 dng cht vo dt cua mnh, vi tr
cua pittng trong xylanh luc khng thay di, my ko chuyn dng thng hay quay vng n
dinh.
D gip cho my ko c kha nng diu khin thun tin khi dng co chnh khng lm
vic, bom du 7 duoc nhn chuyn dng quay tu hai ngun dng luc, ngun chnh l tu dng
co cua my ko, ngun du tr l tu bnh chu dng cua my ko. Khi dng co khng lm vic
(khi my ko bi ko), ta gi truyn dng cho bom tu bnh chu dng cua my ko, khi d bom
du lm vic do d vic li my tro nn d dng hon.
227
7.4. Diu khin din tu h thng li c tr lc li
7.4.1. Nhim v v nghia
Tay li tro luc bin di (VAP: Variable assist power) bng din tu, cung duoc bit dn
nhu l co cu tay li tro luc tn tin nht, ln du tin xut hin trn cc t cua Nht vo gia
nhng nm 80, tay li tro luc cua Nissan v tay li tro luc nhay tc cua Toyota l nhng v du
din hnh.
Nhim vu cua h thng diu khin din tu tay li tro luc l loai tru tc dung tro luc
qu muc cua tro luc tay li khi tc d chuyn dng cao cua xe. Khi tc d thp, nguoi ta tnh
ton v thit k b tro luc tay li gip nguoi li xoay vnh li mt cch nhe nhng khi diu
khin xe, th khi di o tc d cao, p luc cua du hoc kh trong b tro luc tay li tc dng
nhanh lm cho nguoi diu khin xe cam gic hang tay li diu ny nhiu khi dn dn mt
an ton chuyn dng v xy ra tai nan.
Trn hnh 7-27 gioi thiu tng qut mt h thng tay li tro luc nhay-tc d cua
TOYOTA.
Nho cc b cam bin v my tnh diu khin trung tm, khi tc d xe dat toi gi tri d
lp trnh, b xu l trung tm kch hoat role diu khin giam bot p luc cua du hoc kh dn
b tro luc li, nho d lun gi cho luc dt vo vnh li n dinh khi chuyn dng o tc d cao,
dng thoi khi xe chuyn dng o tc d thp (di trong thnh ph, vo gara v.v) n lm tng
p luc dn b tro luc li, lm cho vic diu khin xe nhe nhang hon.
7.4.2. Cc b phn chnh trong diu khin tr lc tay li bin di duc
Nguyn l hoat dng cua h thng diu khin din tu trong diu khin b tro luc tay
li bin di duoc cung tuong tu b diu khin tc d (PRC). Trong h thng tay li tro luc
diu khin din tu, luc tc
dng tro luc duoc diu
khin bng vic thay di
p sut thuy luc dt vo
xylanh cua b tro luc.
Cc b phn
chnh cua n gm c:
+ B cam bin
Hnh 7-27. So d h thng diu khin din tu tr lc tay li:
1- B truyn ang li; 2-Van chia dng; 3-Bom tro luc li; 4-
Cam bin tc a; 5- B aiu khin trung tm; 6-Van ain t.
Tt ca cc h
thng tro luc tay li tin
tin du dng b cam
bin tc d, dy l loai
cam bin din tu ging
nhu cc b cam bin
dng trong diu khin
hp s tu dng . Ngoi ra n cn dng b cam bin gc quay v tc d xoay vnh li. Cc tn
hiu ny gui dn b vi xu l, b diu khin trung tm se so snh voi cc d liu trong chuong
trnh lp sn d quyt dinh tng hay giam p sut du trong b tro luc tay li.
+ B diu khin
B diu khin tro luc tay li ni chung l mt b vi xu l ring bit, nhung n cung c
th lm vic tch hop voi b vi xu l cua cc h thng khc nu cc tn hiu nhp vo tuong tu
nhau. Thuong mt s hng t hin nay dng b diu khin ring bit voi h thng diu khin
tay li v h thng diu khin tc d - chng duoc chuong trnh ha (PRC), song c chung
228
du ni cho chn don hong hc. Khi c li trong diu khin tro luc li, my tnh lp tuc v
hiu ha b diu khin d cho h thng tro luc li tc d-nhay lm vic nhu h thng tro luc
li bnh thuong.
+ B tc dng
H thng tay li tro luc diu khin din tu c th su dung van solenoid hoc l dng
co buoc lm co cu dn dng. Thng thuong cc h thng su dung van solenoid d diu khin
truc tip p sut cua dng du vo trong xylanh b tro luc tay li, khi d diu chinh duoc luc
dich chuyn thanh rng ko vnh rng co cu li.
Khi tc d duoi 30 km/h, tn hiu cua b cam bin tc d truyn dn b xu l song v
tn hiu nm ngoi phn lp trnh nn solenoid vn khng duoc kch hoat, b tro luc lm vic
voi ton b p luc do bom tro luc tay li tao nn. Khi tc d lon hon 30 km/h tn hiu ny
duoc b vi xu l tip nhn, so snh v kch hoat solenoid bng cc xung din p voi d dy
xung khc nhau, lm cho solenoid mo van xa, giam nhiu hay giam t p sut cua du trong
b tro luc ty theo tc d chuyn dng cua xe v tc d xoay vnh li.
7.4.3. Diu khin din tu co cu li dn dng bn bnh
+ Khi nim
Hnh 7-28. So d t li bng hai bnh v bn bnh
Hin nay dang tn tai hai loai h thng li dn dng o ca bn bnh xe. Hng Honda d
gioi thiu h thng co cu dn dng du tin trn cc t san xut nm 1988. Sau d Hng
Mazda d chon v b xung thm b phn diu khin bng din tu vo h thng trn cc doi xe
626 c tuc bin la kh san xut
1989. Cc bnh sau duoc chuyn
huong khi quay vng bng co kh
hay thuy luc, vic chuyn huong
cc bnh sau duoc thuc hin phu
thuc vo tc d chuyn dng cua
t. Khi tc d chuyn dng cua
t lon hon 30 km/h cc bnh sau
se xoay cng chiu voi cc bnh
truoc. Diu ny lm cho xe chuyn
dng n dinh hon v lm tng bn
knh quay vng, kha nng bm voi
mt duong tt hon v tng tnh n
dinh ngang do giam luc ly tm. Khi
tc d xe nho hon 30 km/h khi
quay cc bnh truoc d vng th cc bnh sau se quay nguoc chiu voi chiu quay cua cc
bnh truoc, do d bn knh quay vng tro nn nho hon, nho giam bn knh quay vng nn vic
li xe vo gara cung nhu khi di trong duong ph cht hep rt co dng v thun tin.
+ Nguyn l hot dng cua h thng diu khin li ca bn bnh
Co cu li thanh rng-bnh rng c tro luc thuy luc o bnh truoc duoc ni voi cum
diu khin pha thuy luc trn co cu li bnh sau nho truc truyn gc d chuyn huong li 10
(hnh 7-29).
Truc ny se truyn di gc d chuyn huong li o bnh sau bng cch quay mt bnh
rng hnh nn nho, bnh rng ny se quay mt bnh rng hnh nn lon o cum diu khin pha
cua bnh sau. Hai b cam bin tc d se cung cp cho b diu khin nhng tn hiu nhp vo
tu tc d chuyn dng cua t, mt o truc thu cp hp s, mt gn trn cum dng h do tc
229
d. B cam bin ty s truyn tu co cu li dn pha sau cung duoc cung cp cho b vi xu l d
n so snh v diu khin.
Hnh 7-29. So d b tr cc b
phn trong h thng din tu diu
khin li t bn bnh:
1-Xylanh tro luc li hai bnh
truoc; 2-Cam bin tc a; 3-B
aiu khin trung tm (ECU); 4-
Cam bin ty s truyn ang gia co
cau li bnh truoc v bnh sau; 5-
ng co buoc; 6-Cum aiu khin
pha; 7-Xylanh tro luc co cau li
bnh sau; 8-Van aiu khin; 9-Van
ain t; 10-Truc truyn ang aiu
khin tay li sau; 11- Bom dau h
thng tro luc li.
B diu khin trung tm xu l nhng tn hiu nhp vo tu ba b cam bin nu trn,
thay di vic thuc hin d lch pha o bnh rng hnh nn cng voi gc d thanh ngang tay li
bng vic vn hnh dng co buoc o cum diu khin pha. Mt van diu khin hoat dng bng
solenoid se chuyn p sut thuy luc dn co cu li o bnh sau, lm di chuyn thanh dy cua
xylanh tro luc theo yu cu d li cc bnh sau. Nu c su c trong h thng, b diu khin
trung tm se ra lnh cho mt van kha trung tm, kha thanh dy nm c dinh o vi tr tuong
ung voi khi chay thng cua co cu li bnh sau, vic diu khin xe chi hoat dng nhu h thng
li hai bnh truoc. p sut thuy luc cua cum tro luc bnh truoc v bnh sau duoc cung cp
boi bom du kp ni tip o pha truoc t. H thng cung c cc chuc nng chn don v bo
li, khi c su c mt dn canh bo o bang thit bi do se bt sng v nhp nhy m hnh dc
trung trong khoang 60 giy, bo cho nguoi su dung bit d khc phuc.
7.5. H thng quay vng cua my ko xch
O my ko xch vic thuc hin quay vng duoc tin hnh nho ct mt phn hay ton
b mmen chu dng truyn dn bnh sao chu dng pha bn cn quay vng. Khi cn quay
vng gp, sau khi d ct ton b mmen truyn dn bnh sao chu dng bn quay vng nguoi
ta cn tin hnh phanh bn truc cua bnh sao chu dng bn quay vng lai, phu thuc vo
mmen phanh m my ko c th quay vng voi bn knh lon nho khc nhau.
7.5.2. Phn loi h thng quay vng cua my ko xch
Nguoi ta phn loai h thng quay vng cua my ko xch theo nhiu cc khc nhau:
+ Theo s luong bn knh quay vng quy dinh, chia ra cc loai co cu quay vng mt
cp, nhiu cp v v cp. Co cu quay vng mt cp c mt bn knh quay vng nho nht quy
dinh di voi vi tr nht dinh cua tay diu khin li;
Co cu quay vng nhiu cp c hai bn knh quay vng quy dinh hoc nhiu hon;
Co cu quay vng v cp cho php quay vng voi bn knh bt ky, bn knh quay
vng thay di tu nho nht dn v cng, ty l tuyn tnh voi su dich chuyn cua co cu li;
230
+ Theo bn knh quay vng chia ra my ko c co cau quay vng mt cap, hai cap hay
v cap;
+ Theo dc tnh phn b tc d chuyn dng cua trong tm xe v cua hai dai xch chia
ra ba loai l trong tm c van tc khng ai (o cc co cu quay vng kiu vi sai hnh 7-30 a),
loai c van tc dai xch chay nhanh c ainh (c o co cu quay vng kiu ly hop ma st v
hnh tinh hnh 7-30 b) v loai phi hop o ay giam van tc cua ca dai xch chay nhanh v cua
trong tm (hnh 7-30 c);
Hnh 7-30. So d quay vng cua my ko xch:
a) Loai van tc khi tm khng ai; b) Van tc dai xch chay
nhanh khng ai; c) Loai phi hop
+ Theo phuong php truyn cng sut c hai loai l co cau quay vng mt dng cng
suat v hai dng cng suat;
+ Theo cu tao cua co cu quay vng c cc loai sau: Loai ly hop ma st, loai vi sai,
v loai hnh tinh.
Hnh 7-31. Co cu quay vng cua my ko xch:
a) Mt dng cng suat; b) Hai dng cng suat; 1-B phan quay vng
Chng ta tm hiu dc dim cu tao v lm vic cua mt vi loai co cu quay vng su
dung ph bin trn my ko xch.
7.5.3. Nguyn l cu to v lm vic cua co cu quay vng my ko xch
B phn quay vng 1 (trn hnh 7-31) l b phn quan trong nht trong h thng li
cua my ko xch khi dng mt dng cng sut dn cu chu dng sau. N c th l ly hop ma
st, co cu vi sai hay co cu hnh tinh. Sau dy ta chi tm hiu dc dim cu tao v lm vic
cua cc co cu quay vng dng ph bin trn my ko xch.
+ Co cu quay vng kiu ly hp ma st (hnh 7-32)
231
Hnh 7-32. Nguyn l cu to v lm vic cua ly hp quay vng kiu ma st:
a) Khi truyn mmen; b) Khi ngt mmen a quay vng:
1-Truc chu ang; 2-Trng chu ang; 3-ia ma st chu ang; 4- ia ma st bi
ang; 5-ia p; 6-Trng bi ang; 7-Truc bi ang; 8- Phanh dai; 9- L xo p.
Trn du cui truc chu dng 1 c lp trng chu dng 2, trn phn rng ngoi cua trng
chu dng c lp cc dia thp chu dng c rng trong 3, trng chu dng c then hoa voi truc, o
du bn truc 7 c lp trng bi dng 6 c rng trong, trn d lp cc dia ma st bi dng c rng
ngoi 4. Cc dia p vo nhau nho dia p 5 v l xo 9. Khi khng tc dung vo co cu diu
khin, dia p 5 bi cc l xo p st vo cc dia ma st, mmen truyn tu truc chu dng sang
truc bi dng qua cc dia ma st.
Khi ko dia p ra theo chiu mui tn (hnh 7-32 b), cc l xo bi nn lai, cc dia ma st
bi tch khoi nhau, mmen khng truyn dn bn truc bi dng na, khi mun quay vng gp,
sau khi ct ht ly hop nguoi li tc dng dap ln bn dap phanh, dai phanh 8 b cung vo
trng bi dng lm phanh bn truc lai. My ko quay vng voi bn knh nho, nu mmen
phanh du lon my ko c th quay vng voi tm quay vng nm trn dai xch bn quay vng.
Hnh 7-33. Cu to ly hp ma st trong co cu quay vng cua my ko xch:
1- Trng chu ang; 2-ia thp chu ang; 3-ia ma st bi ang;
4-Trng bi ang; 5-ia p.
Trn hnh 7-33. Trnh by cu tao cc chi tit chnh cua ly hop quay vng kiu ma st.
+ Co cu quay vng kiu vi sai di xng don
So d nguyn l cu tao cua co cu quay vng vi sai di xung duoc trnh bnh trn
hnh 7-34.
Khi my ko chay thng hai dai phanh du nha, mun quay v bn no ta dap phanh o
bn d mmen truyn sang bn truc d se giam hoc ct hon ton.
232
Tri s mmen quay vng duoc diu chinh bng muc d xit cht phanh o nua truc
quay chm. Bn knh quay vng nho nht bng mt nua b rng co so cua xe. Co cu quay
vng ny c cu tao don gian, nhung cn mmen phanh lon, khng tng duoc luc ko tip
tuyn o dai xch khng duoc phanh, chuyn dng thng khng n dinh, thuong xuyn phai tc
dng vo co cu li d diu chinh huong chuyn dng. Hin nay n t duoc dng trn my
ko xch.
+ Co cu quay vng kiu
vi sai di xng kp
Khc voi loai vi sai don,
o dy co cu quay vng dng b
vi sai bnh rng nn di xung
kp (hnh 7-35). Cc bnh rng
bn truc bn trong 6 lp then voi
bn truc chu dng cua truyn luc
cui cng 9. Cc bnh rng hnh
tinh pha ngoi 3 n khop voi
bnh rng bn truc 5 v chng
duoc duoc lin kt voi trng
phanh 8, pha ngoi trng phanh
c dai phanh 7 duoc diu khin
tu bung li.
Hnh 7-34. Cu cu quay vng kiu vi sai di
xng don trn my ko xch:
1- Truyn luc trung tm, 2- Trng phanh, 3- Bnh
rng hnh tinh, 4- Bnh rng bn truc
Khi my ko chay thng,
ca hai dai phanh 7 o hai bn du
duoc nha, nu luc can o hai bn
dai xch bng nhau th hai bnh
sao chu dng se c tc d bng
nhau, b vi sai kp lm vic
ging nhu vi sai don.
D thuc hin quay vng,
cn xit cht dai phanh 7 o bn
cn quay vng. Lc ny cc bnh
rng hnh tinh ngoi v trong bt
du quay xung quanh truc cua
mnh, lm giam tc d gc cua
nua bn truc bn duoc phanh,
dng thoi lm tng tc d gc
cua bn truc bn khng phanh
voi mt luong nhu nhau. Trong
khi d, tc d trung bnh cua
my ko khi quay vng l khng
di nu nhu s vng quay cua
dng co khng di.
Hnh 7-35. Cu cu quay vng kiu vi sai di
xng kp trn my ko xch:
1- Truyn luc trung tm, 2- Vo vi sai; 3, 4-Bnh
rng hnh tinh cua vi sai ngoi v trong; 5,6-
Bnh rng bn truc cua vi sai ngoi v trong; 7-
Dai phanh; 8-Trng phanh; 9-Bn truc; 10-
Bnh sao chu ang
Cng xit cht phanh th do anh huong cua hiu ung vi sai, hiu s tc d gc gia hai
bn truc cng lon, do d bn knh quay vng cua my ko cng nho. Bn knh quay vng cuc
tiu R
min
=(1,131,75).B , voi B l b rng gia hai dai xch, hoc R
min
=0,5Bi
VS
. Ty s truyn
cua b vi sai kp i
VS
nm trong gioi han tu 2,83,5, do d my ko c co cu quay vng vi sai
kp khng th quay vng tai mt ch nhu khi dng vi sai don duoc.
233
Uu dim cua loai vi sai kp l kt cu chc chn, lm vic tin cy, li nhe nhng.
Nhung nhuoc dim co ban l chuyn dng thng khng n dinh khi hai dai xch c luc can
khc nhau, bn knh quay vng lon v tc d quay vng cao.
+ Co cu quay vng kiu hnh tinh mt cp
Dy l co cu quay vng c nhiu uu dim hon hn cc co cu quay vng khc, n
lm vic chc chn, chuyn dng n dinh v huong, diu khin nhe nhng v hiu sut cao.
Chnh v cc uu dim ny m n duoc ung dung ph bin trn nhiu my ko xch cua nhiu
hng khc nhau.
Dim dc bit cua co cu hnh tinh l su dung cc cp bnh rng n khop trong. Co
cu ny c cc bnh rng lin kt voi vo co cu hnh tinh c rng trong 10, bnh rng mt troi
6 v cc bnh rng hnh tinh 5 n khop voi nhau. Truc cua cc bnh rng hnh tinh 5 lp trn
gi hnh tinh 4, truc cua gi hnh tinh dng thoi l bn truc chu dng 7 cua truyn luc cui
cng 8. O hai bn b tr hai trng phanh v hai dai phanh, mt trng phanh 3 lin kt voi bn
truc 7 (goi l phanh bn truc), cn mt trng phanh 2 lin kt voi truc rng cua bnh rng mt
troi (goi l phanh bnh rng mt troi), pha ngoi mi trng phanh dt dai phanh, cc dai
phanh ny lin h voi co cu thanh ko v tay dn toi bung li cua my ko (hnh 7-36).
Hnh 7-36. Co cu quay vng kiu hnh tinh mt cp trn my ko xch:
1- Truyn luc trung tm, 2- Trng phanh v phanh bnh rng mt troi, 3-
Trng phanh v phanh bn truc, 4- Can dan, 5- Bnh rng hnh tinh; 6-
Bnh rng mt troi; 7-Bn truc; 8-Truyn luc cui cng; 9-Bnh sao chu
ang; 10- vnh rng trong.
Khi chuyn dng thng dai phanh bn truc duoc nha ra, cn dai phanh bnh rng mt
troi b cung lai (xem hnh ve), trong truong hop ny co cu hnh tinh lm vic nhu mt hp
giam tc c ty s truyn l :
i
HT
= (z
6
+z
10
)/z
6
;
Trong d: z
10
- S rng cua vnh rng trong 10;
z
6
- S rng cua bnh rng mt troi 6.
Khi mun quay vng my ko, cn nha mt phn hoc hon ton phanh bnh rng mt
troi cua pha cn quay vng, lc d trng phanh v bnh rng mt troi pha quay vng quay tu
do, bnh rng hnh tinh 5 quay quanh truc cua n, cn dn 4 quay chm hoc khng quay do
luc can tu dai xch pha bn quay vng truyn dn. Trong khi d bn truc bn kia vn quay
234
bnh thuong, my ko thuc hin quay vng. Mun quay vng gp, sau khi nha hon ton
phanh bnh rng mt troi bn pha cn quay vng, tip tuc xit cht dai phanh bnh rng bn
truc pha bn quay vng.
Su lm vic cua co cu quay vng kiu hnh tinh gn ging voi co cu quay vng kiu
ly hop ma st v dng luc v dng luc hoc.
+ Co cu quay vng kiu hnh tinh kp
Trn hnh 7-37 biu din nguyn l cu tao cua co cu hnh tinh hai cp dng trong co
cu quay vng cua my ko xch.
V tnh cht di xung cua co cu nn trn hnh ve chi trnh by mt nua pha bn phai
cua co cu, nua bn tri c cu tao hon ton ging nua bn phai.
Voi kt cu ny my ko c th chuyn dng thng bng hai cch sau:
+ Khi gi hon ton ca hai ly hop 1 v nha tt ca cc phanh 2 v 3. Ton b h thng
cu sau my ko duoc quay nhu mt khi lin voi tc d gc cua truc chu dng gia;
+ Khi ly khai hon ton ca hai ly hop 1 v phanh hon ton ca hai phanh hnh tinh 2 o
ca hai bn (phanh bn truc 3 phai duoc nha ra). Lc d ca hai bn truc bn phai v bn tri se
quay voi tc d gc giam nhu nhau. Truong hop ny, my ko chuyn dng thng voi tc d
thp hon truong hop trn.
Vic quay vng my ko c th thuc
hin theo nhiu cch khc nhau. Khi cn
vng gp, v du v bn phai, th bn truc bn
phai duoc phanh lai nho phanh 3, lc d ly
hop 1 v phanh 2 du mo hon ton, ly hop
pha bn tri dng, cc phanh 2 v 3 bn tri
khi d du mo. Trong truong hop ny ton
b cng sut cua dng co duoc truyn dn
nhnh xch bn tri. Bn truc bn tri se
duoc ni voi truc chu dng cu sau v quay
cng tc d cua truc chu dng.
Nu ly hop 1 bn tri khi d mo (ly
khai), phanh 2 dng th bn truc bn tri se
quay voi tc d giam thp.
Hnh 7-37. So d nguyn l co cu
quay vng kiu hnh tinh hai cp:
1- Ly hop; 2- Phanh co cau hnh tinh;
3-Phanh bn truc
Khi khng cn vng gp, phanh co
cu hnh tinh 2 pha bn quay vng dng
lai, ly hop 1 bn quay vng mo hon ton.
Lc d nua truc bn pha quay vng se quay
voi tc d giam, dng thoi ly hop bn kia dng v mo hon ton ca hai dai phanh, bn truc
bn d se quay nhanh hon, vic quay vng din ra do hai bn dai xch chuyn dng voi tc d
khc nhau.
Co cu quay vng hnh tinh hai cp thuong ung dung trn cc my ko xch v xe
chuyn dung cng sut lon.
Uu dim cua co cu quay vng loai ny l c hai muc bn knh quay vng ti thiu,
lm vic chc chn, d bn cao, c kha nng giam dng k tc d vng. Nhuoc dim co ban
cua n l cu tao phuc tap, mmen phanh lon.
+ Co cu quay vng vi hai dng cng sut
235
Trn so d hnh 7-38, trnh by so d truyn luc hai dng cng sut dn hai bnh sao
chu dng cua hai dai xch. Cng sut tu dng co duoc truyn dn truc trung gian 3 cua hp s
1 c bn s truyn. Sau d dng cng sut duoc phn nhnh v truyn dn cc cp bnh rng
ging nhau, quay tu do trn hai truc thu cp 4.
Trn truc thu cp 4 c lp cc bnh rng quay tron trn truc voi cc ly hop kha s kp
2, cc ly hop ny duoc p nho p luc cua du trong h thng truyn luc v duoc diu khin
nho tay gi s dt trong bung li lin h voi hp phn phi dang con truot quay (xem hp s
my ko T-150 trong chuong 3). Trn truc thu cp c lp phanh dung 5.
Tu truc thu cp mmen xon duoc truyn dn truyn luc chnh 6, mi mt cp bnh
rng cn truyn luc chnh truyn mmen cho mt bn truc ring cua bnh sao chu dng 8,
duoc lp trn b truyn luc cui cng kiu hnh tinh 7.
Khi my ko chuyn dng thng o bt ky s truyn no, tung cp bnh rng trn truc 4
duoc gi vo n khop (cc cp bnh rng cua cng s truyn), cn phanh 5 phai duoc nha ra.
Khi mun quay vng v mt bn, nguoi li gi s truyn bn nhnh d o s thp hon so voi
bn kia, do chnh lch tc d
gc cua hai bnh chu dng,
bn gi s cao c tc d lon
hon bn gi s thp, my ko
thuc hin vic quay vng, khi
d phanh 5 cua hai bn bn
truc vn phai mo. Bn knh
quay vng phu thuc vo
vic lua chon su chnh lch
s truyn o hai nhnh cua
truc thu cp hp s. Su chnh
lch s cng cao, bn knh
quay vng cng nho.
Khi mun vng gp,
v mt bn no d, pha cn
quay vng duoc gi s khng
(ngt dng cng sut dn bn
nhnh xch cn quay vng)
cn nhnh kia vn gi s bt
ky, khi d d c bn knh
quay vng ti thiu R=B/2,
nguoi li tin hnh phanh
cung truc thu cp hp s bn
cn quay vng.
Hnh 7-38. So d co
cu quay vng cua
my ko xch vi hai
dng cng sut:
1-Hp s; 2-Ly hop
kha s; 3-Truc trung
Truong hop ny my
ko xch quay vng voi h
thng truyn luc hai dng
cng sut ging nhu su quay vng cua my ko xch c co cu quay vng kiu ly hop ma st.
7.5.4. Cu to v lm vic cua co cu quay vng dng ph bin trn my ko xch
+ Co cu quay vng dng ly hp ma st trn DT-54
Co cu quay vng cua my ko DT-54 (hnh 7-39) gm hai ly hop ma st kh nhiu
dia thuong xuyn dng 3. Ly hop duoc lp trong thn cu sau, trong mt hp ring d trnh
236
cc phn tu mi mn do ma st roi vo truyn luc chnh, ly hop phn b di xung o hai bn
truyn luc chnh (v hai ly hop c cu tao ging nhau nn trn hnh ve chi gioi thiu mt o bn
tri).
Ly hop gm trng chu dng 5 voi cc dia chu dng 9, trng bi dng 4 voi cc dia bi
dng 10, cc dia chu dng v bi dng duoc p cht vo nhau nho dia p 6 v l xo 3. Trng
chu dng duoc lp then trn du cui truc cu sau 8, cn trng bi dng nho mt bch 2 lin kt
voi truc chu dng cua truyn luc cui cng 1.
Hnh 7-39. Cu to cua co cu quay
vng kiu ly hp ma st dng trn
Ly hop quay vng duoc diu khin dng ngt nho tay dn 7 lin kt voi thanh ko ln
toi tay diu khin trn bung li. Khi tay diu khin d o trang thi tu do, ly hop o trang thi
dng.
+ Co cu quay vng dng co cu hnh tinh trn DT-75
Trn hnh 7-40 trnh by cu tao cc chi tit chnh v so d lp ghp co cu quay vng
kiu hnh tnh mt cp cua my ko DT-75, trn hnh 7-41 trnh by so d cu tao v lm vic
cua co cu quay vng loai ny.
Cu tao co cu quay vng gm co cu hnh tinh bnh rng tru v hai b phanh dai 4
v 6 o mi mt bn bn truc. Mmen tu truc thu cp hp s duoc truyn dn bnh rng bi
dng cua truyn luc chnh 3 v truyn dn thn 1 cua co cu hnh tinh. Thn co cu hnh tinh
quay trn hai gi d bi cn lp trn vch cu sau.
Trong thn 1 c hai vnh rng 2. Mi mt vnh rng 2 n khop voi ba bnh rng hnh
tinh 9, cc bnh rng hnh tinh lai n khop voi bnh rng mt troi 8. Truc 10 cua bnh rng
hnh tinh lin kt cung voi gi hnh tinh 11, gi ny lin kt voi bn truc 5 v voi bnh rng
chu dng cua truyn luc cui cng 7.
Trn phn moayo ko di cua bnh rng mt troi c lin kt voi tang trng v dai
phanh 4. Mt tang trng v dai phanh thu hai 6 duoc lp trn bn truc 5.
Phanh 4 cua bnh rng mt troi nho l xo gi cho dai phanh lun lun xit cht vo
tang trng, n chi duoc nha ra khi ta tc dng vo tay diu khin 13 dt trong bung li. V
vy khi tay phanh o trang thi bnh thuong hai bnh rng mt troi o hai bn bn truc lun lun
bi phanh cung. Cc bnh rng hnh tinh duoc dn dng quay nho vnh rng 2, chng ln trn
rng cua bnh rng mt troi c dinh v lm quay cn dn cng voi bn truc. Nho d hai bnh
sao chu dng se c cng tc d, my ko chuyn dng thng.
237
Hnh 7-40. Cu to co cu quay vng hnh tinh mt cp trn my ko DT-75:
1-Thn truyn luc chnh; 2-Vnh rng trong; 3-Bnh rng bi ang cua truyn luc
chnh; 4-Tang trng v dai phanh bnh rng mt troi; 5-Bn truc; 6-Tang trng
voi dai phanh bn truc;7- Truyn luc cui cng; 8-Bnh rng mt troi; 9-Bnh
rng hnh tinh; 10-Truc bnh rng hnh tinh; 11-Gi hnh tinh; 12-Bn aap
phanh bn truc; 13-Tay phanh bnh rng mt troi
Hnh 7-41. So d cu to v lm vic co cu quay vng kiu hnh
tinh mt cp trn my ko DT-75
238
D quay vng my ko, nguoi li ko mt tay diu khin phanh bnh rng mt troi
bn cn quay vng v pha mnh, giai phng bnh rng mt troi pha quay vng, duoi luc
quay vng do bnh rng hnh tinh tc dng dn, bnh rng mt troi bt du quay quanh truc
cua mnh, khi d cn dn cng voi bn truc bn quay vng khng duoc truyn mmen na, n
bt du quay chm lai. Trong khi d bn truc bn kia vn nhn mmen quay v tip tuc
chuyn dng voi tc d nhu cu, do chnh lch vn tc gia hai bn bn truc, my ko thuc
hin quay vng. D cho my ko quay vng gp, sau khi ko cn phanh di ht hnh trnh,
nguoi li tc dng vo bn dap phanh, phanh bn truc bn quay vng lai.
Mun dung my ko lai, ta c th ko hai tay diu khin phanh bnh rng mt troi d
dng thoi giai phng ca hai bnh rng mt troi, khi d my ko se dung lai m khng cn ct
ly hop chnh.
+ Co cu quay vng dng hai dng cng sut trn T-150
Co cu quay vng my ko xch voi h thng truyn luc c hai dng cng sut duoc
thuc hin theo nhiu phuong n khc nhau.
Khi gi ly hop kha trn hai truc thu cp cng s th my ko se chuyn dng thng.
Bng cch cho hai truc thu cp quay voi tc d khc nhau chng ta c th cho my ko quay
vng voi ba phuong n khc nhau.
Ngoi ra o my ko xch T-150 nguoi ta cn trang bi co cu quay vng nho vnh li,
do d c th cho my ko chuyn dng vo vng voi bn knh thay di v cp.
Dc dim quay vng my ko T-150
Vic quay vng cua my ko xch T-150 c dc dim ring bit l my ko c th
quay vng voi cc bn knh c dinh nho t hop hai s truyn khc nhau o hai mach truyn
cng sut (xem muc 7.5.3), my ko cung c th quay vng voi cc qu dao cong voi bn
knh thay di v cp nho vnh li khi giam p sut cua du trong cc ly hop kha s cua bn
cn quay vng tu p sut lm vic (9 bar, 1 bar ~1kG/cm
2
) v khng. My ko cung c th
quay vng voi bn knh quay vng cuc tiu, bng nua b rng co so cua xe, khi d ct mt
dng cng sut dn bnh sao chu dng pha cn quay vng v phanh truc thu cp pha bn d
lai.
Cu to co cu quay vng my ko T-150
Co cu quay vng cua my ko xch T-150 gm hai cn gi s 1 lp ngay trn vnh
li, vnh tay li 18, v bn dap phanh 2 (hnh 7-42).
Bn dap phanh bn phai 2 duoc ni dn phanh dai 10 cua nhnh bn phai. Vnh li
nho thanh ko 3 v h thng cc tay dn voi thanh ko trung gian lin kt voi tay dn 13 v
17 diu khin van giam p sut trong cc ly hop kha s cua hai nhnh truyn luc bn phai v
bn tri.
Mi tay gi s 1 duoc ni voi thanh ko lin h voi tay quay 16 v 15 cua con truot
phn phi du lp trong hai nhnh truyn luc phai v tri. Mi tay gi s ny duoc dt o bn
vi tr tuong ung voi vic diu khin con truot phn phi cho du dn bn ly hop kha s o hai
truc thu cp hp s. Khi hai tay gi s dt o hai vi tr s cng tn (cng s) my ko se chuyn
dng thng.
Vic quay vng my ko voi bn knh quay vng c dinh duoc thuc hin nho diu
khin cc ly hop kha s qua hai tay gi s.
Bng cch t hop vic gi s o hai nhnh truyn luc my ko c th c cc bn knh
quay vng nhu sau:
239
Hnh 7-42. Co cu li
my ko T-150:
1-Tay gi s; 2-Bn aap
phanh; 3-Thanh aiu
khin b giam p suat
bn phai, bn tri; 4-
Truc cua cc tay aiu
khin; 5-L xo; 6, 7-Tay
an aiu khin phanh
bn phai v bn tri; 8-
Thanh ko phanh; 9-
Ong voi cc tay an
xoay; 10, 11-Phanh bn
phai v tri; 12-Khi
aiu khin thuy luc; 13,
17-Tay aiu khin van
giam p suat bn phai
v tri; 14-Hp s; 15-
Con truot phn phi
thuy luc; 16-Tay an
phn phi bn phai; 18-
Vnh li;
T hop s truyn o hai truc thu cp: 1-4. 1-3 v 2-4. 1-2; 2-3 v 3-4.
Bn knh quay vng; m: 5 7 13.
D quay vng my ko voi bn knh quay vng tu do, cn gi s cua hai mach truyn
luc duoc dt o cng mt s. Du tin my ko chuyn dng thng. Khi nguoi li xoay vnh
li 18, ty theo muc d xoay vnh li, qua co cu diu khin tc dng lm giam p sut mt
phn hoc hon ton trong mach du dy cua b phn phi du cua bn truc thu cp cn quay
vng (xem h thng thuy luc muc 3.6.4), khi d my ko thuc hin quay vng voi bn knh
thay di bt ky.
Qu trnh quay vng din ra nhu sau: Truc vnh li pha duoi duoc ni voi hai tay dn
19, phn b gia hai tay dn 19 c mt tay gat lin kt cung voi truc tay li, tay gat ny se tc
dng hoc vo tay dn 19 bn phai hoc bn tri phu thuc vo chiu xoay cua vnh li. Tay
dn 19 qua thanh ko 3 tc dng ln mt trong hai tay dn 6 v 7, hai tay dn ny lin kt toi
tay quay 13 v 17 lm xoay truc tc dng vo van giam p sut cua mt trong hai nhnh du
cung cp dn ly hop kha s trn truc thu cp cua hp s.
Tuong ung voi mt vi tr nht dinh cua vnh tay li, p sut trong ly hop kha s pha
bn quay vng v ung voi n l mmen truyn qua ly hop kha s cung nhu s vng quay cua
truc thu cp pha d c mt gi tri xc dinh, my ko se c mt bn knh quay vng xc dinh
(qu trnh quay vng my ko din ra su truot gia cc dia ma st trong ly hop kha s duoc
giam p).
Khi xoay vnh li hon ton v pha cn vng (42
0
v mt bn), truc vnh li se ty vo
b chi bo lp o du trn truc vnh li, lm pht ra ting ku nho, o vi tr ny cua vnh li p
sut cua du trong ly hop kha s bn nhnh quay vng d giam v khng, nu xoay tip vnh
240
li, co cu phanh bt du tc dng vo thanh ko 8, lm phanh dai 10 cua tang trng trn truc
thu cp cua nhnh bn quay vng p vo trng phanh, truc thu cp bi phanh lai, my ko c
th quay vng tai ch, voi bn knh quay vng bng mt nua b rng co so cua xe.
Khi bung vnh tay li, cc l xo hi vi se tra cc b phn v co cu v vi tr ban du,
kt thc qu trnh quay vng cua my ko.
7.6. H thng phanh my ko bnh v t
7.6.1. Nhim v, yu cu v phn loi h thng phanh
+ Nhim v
t my ko v xe chuyn dung l cc cc phuong tin tu hnh, chng lm vic chu
yu trn duong giao thng hoc tham gia giao thng, v vy tt ca du duoc trang bi h thng
phanh. Phanh dng d giam tc d chuyn dng, dung xe khn cp, thuc hin quay vng gp
v gi cho xe dung yn trn dc. H thng phanh c tnh trang k thut tt se gip cho xe
my lm vic an ton, tng vn tc chuyn dng trung bnh, nng cao nng sut v cc chi
tiu su dung khc.
+Yu cu vi h thng phanh
- C th phanh ring r tng bnh hoc tat ca cc bnh xe v gi cc bnh o trang
thi hm;
- Tc ang nhanh chng t co cau aiu khin an co cau phanh;
- Luc phanh auoc phn b ph hop ai voi cc bnh xe auoc phanh;
- Bao aam luc aap ln bn aap phanh hop l song luc tc ang vo co cau phanh lon;
- Phanh lm vic m diu, t my ko chuyn ang n ainh;
- Chm sc aiu chinh cho h thng phai thuan tin, dan nhit v truyn nhit tt.
C th thuc hin phanh t my ko bng hai phuong php: Phanh dc lp voi dng
co hoc phanh khng tch dng co khoi h thng truyn luc. Thuc hin phanh xe bng cch
tng mmen ma st o co cu phanh gia phn chuyn dng v phn c dinh voi khung xe,
nhm bin dng nng thnh nhit nng o co cu phanh ri truyn nhit nng d ra mi truong
xung quanh. Khi phanh xe khng ct ly hop chnh m chi giam luong cung cp nhin liu
hoc hn hop lm vic, khi d tc d quay cua truc khuyu giam, tc d chuyn dng cua bnh
chu dng dang cn lon, bnh chu dng cua t my ko thng qua co cu truyn luc, "dy"
cho truc khuyu dng co quay nhanh hon, nho luc ma st sinh ra trong co cu bin tay quay v
luc nn p cua kh trong xylanh dng co, tao thnh mmen phanh gip cho luc phanh duoc
tng ln, tuy nhin d phanh c hiu qua th khi tc d chuyn dng cua xe d giam xung
tuong ung voi tc d quay cuc tiu cua dng co, cn ct dng co ra khoi h thng truyn luc,
vic phanh moi dung nhanh chng v khng gy hao mn cc chi tit cua dng co.
+ Phn loi h thng phanh
Theo cng dng cua h thng phanh ngui ta phn ra:
- Phanh dng: Dng d giam tc d chuyn dng v dung xe khi cn thit (phanh ny
thuong duoc lp trn bnh xe nn n cn thuong goi l phanh bnh xe);
- Phanh hm xe: Phanh ny dng d gi xe dung im trn duong hoc trn dc hoc
phanh khn cp khi phanh chnh hu hong (phanh ny thuong tc dng vo truc thu cp hp s
hay cc guc phanh trong phanh bnh sau v lin h toi tay ko hoc nm ko trn bung li
nn cn goi l phan tay);
- Phanh an ton: Dng d dung xe khi h thng phanh chnh bi hu hong;
241
- Phanh bng ang co: Dy l phuong php phanh phu tro, dng mmen ma st sinh
ra khi giam tc d cua truc khuyu d phanh khi khng ct ly hop.
Theo cu to b phn to mmen ma st (b phn phanh) ngui ta phn ra:
- Phanh dai (hnh 7-43 a);
- Phanh guc (hnh 7-43 b);
- Phanh aia (hnh 7-44).
O loai phanh dai, trng phanh lp then voi truc cn phanh, dai phanh mt du c dinh,
mt du lin kt voi co cu dn dng v bn dap phanh, khi dap ln bn dap (hay ko tay
phanh) 1, khi d dai phanh 7 duoc xit cht vo trng phanh, mmen ma st sinh ra gia mt
ma st cua dai phanh v trng phanh, lm cho truc bi phanh lai. D tng hiu sut phanh, v
mmen phanh trn b mt cua dai phanh 7 nguoi ta tn vo tm dm ma st 6.
Hnh 7-43. So d cu to cc loi phanh trn t my ko:
a) Phanh dai: 1-Bn aap phanh; 2-Khop ni; 3- tua; 4-Trng phanh; 5-
L xo aiu chinh; 6-Tam am ma st; 7-Dai phanh;
b) Phanh guc: 1-Truc tang trng; 2-Cam (hoc xylanh phanh bnh xe);
3-Trng phanh; 5-Cht ty; 6-Guc phanh; 7-Mm phanh c ainh.
Di voi phanh guc hnh 7-43 b gm c mm phanh 7 lp c dinh voi thn xe, trong
mm phanh c lp hai guc phanh 6, mt du cua cc guc phanh ty vo cht ty, du kia ty
vo cam hoc xylanh luc 2. Tang trng 3 lp then voi truc bnh xe, vnh bnh xe lp voi tang
trng bng bulng 4 cua tang trng. Khi phanh, truc cam xoay di lm hai guc phanh bung ra
xa nhau, mt ma st cua guc phanh p vo mt trong cua tang trng dang quay cng bnh xe,
mmen ma st sinh ra lm phanh bnh xe lai.
Di voi loai phanh dia hnh 7-44 a gm thn phanh 6, thn phanh c np bt cht vo
khung my bng bu lng. Trong thn phanh c cc dia chu dng v bi dng, hai dia chu dng
bng thp c cc mt ma st, duoc lp then hoa voi truc cn phanh (bn truc t my ko hay
truc bnh xe). Hai dia bi dng 1 dng thoi l dia p, duoc dt o gia hai dia chu dng. O gia
hai dia bi dng c lm cc rnh hnh nm, trong cc rnh d dt cc vin bi cu bng thp 3.
Khi phanh, qua co cu diu khin, lm xoay hai dia bi dng nguoc chiu nhau mt
gc nho, cc vin bi truot trn cc rnh hnh nm dy hai dia tch xa nhau ra, chng p vo
cc dia chu dng v p cht vo b mt cua thn phanh dung im, gia cc b mt ma st sinh
ra mmen phanh, lm truc bi phanh dung lai. Loai phanh ny c cu tao don gian, lm vic
chc chn thuong hay dng trn my ko.
242
Di voi loai phanh dia p bng pittng voi luc p bng thuy luc (hnh 34 b) thuong
hay dng trn t du lich, cu tao gm dia phanh 10 lp voi truc bnh xe cn phanh, thn
xylanh 7 bn trong c xylanh v pittng 8 duoc lp c dinh vo thn my, khi dap phanh duoi
tc dung cua du c p sut lon, pittng dich chuyn ra p vo dia phanh thuc hin vic phanh
bnh xe lai. Dia ma st 9 c tc dung lm tng luc ma st v khi hao mn chi cn thay dm
ma st ny. Hin nay trn da s t nguoi ta dng thn phanh 7 trong d c hai xylanh v hai
pittng 8 dt o ca hai bn mt dia phanh 10, nho cu tao nhu vy se lm tng luc phanh v
khng gy cho dia phanh chiu luc ngang do p mt bn tao nn.
10
11
7
9
8
4
5
6
3
2
1
2
Hnh 7-44. So d cu to phanh da: a) Phanh da p bng da p; b) Phanh da p
bng pittng nh p lc thuy lc;
1- ia p; 2-ia ma st; 3-Bi hnh cau; 4-Thanh ko; 5- Cht xoay aia; 6-Thn; 7-
Thn xylanh c ainh; 8-Pittng; 9-ia tng ma st; 10-ia phanh; 11-Ong dan dau;
Theo nguyn tc dn dng cho co cu phanh ngui ta phn ra:
- Phanh dan ang bng co hoc;
- Phanh dan ang bng thuy luc;
- Phanh dan ang bng kh nn;
- Phanh dan ang bng ain t.
+ Cc b phn chnh trong h thng phanh
H thng phanh gm b phn phanh v co cu dn dng. B phn phanh, l b phn
truc tip sinh ra mmen phanh d tao ra luc phanh lm giam tc d chuyn dng cua xe v
dung xe lai. Hin nay thuong su dung b phn phanh ma st, n c th l ma st kh hoc ma
st uot.
B phn dn dng phanh dng d truyn nng luong cho cc b phn phanh v diu
khin chng trong khi phanh. Theo nguyn l tc dng, c cc loai co cu dn dng sau: Dn
dng co kh, dn dng thuy lc, dn dng kh nn v dn dng din t. Ngoi ra trong h
thng cn c cc b phn tro luc cho luc dap phanh: Bng chn khng, kh nn.
Trn mt s t, my ko hin dai cng sut lon, nguoi ta cn dng h thng phanh
dia p bng thuy luc, p luc thuy luc do bom du trong h thng thuy luc chung cua xe tao
nn.
7.6.2. Cu to cc loi phanh
7.6.2.1. Cu to v lm vic cua phanh dai
Phanh dai c nhiu kiu khc nhau, dua vo phuong php dn dng cho dai phanh
nguoi ta chia phanh dai ra thnh cc loai sau:
243
+ Phanh dai loi don gian ( hnh 7-45 a)
Cu tao gm c dai phanh 4 bao ly trng quay 5 lp trn truc 7 cua h thng truyn
luc. Mt du dai phanh duoc lp c dinh vo du thanh ko diu chinh 10, du kia ni voi tay
dn xoay 3 (trn my ko DT-54, T-74 v..). Khi dap bn dap phanh 1, thanh ko 2 xoay tay
dn 3 xit dai phanh 4 vo b mt trng 5. Mmen phanh phu thuc vo luc dap trn bn dap
phanh, nu chiu quay cua trng trng chiu xit cua dai phanh th luc ma st tao diu kin
lm tng luc xit, v vy mmen phanh lon hon, hiu qua phanh cao hon. Nu chiu quay
nguoc lai th hiu qua phanh km hon (khi li xe). Cc l xo 8 v vt 6 dng d cho phanh
mn du v khng tu b phanh, vt 10 dng d diu chinh khe ho gia dai phanh v trng
phanh.
Hnh 7-45. So d cc loi phanh dai:
a) Phanh dai loai aon gian; b) Phanh dai c hai aau ko xit; c) Phanh dai loai boi:
1-Bn aap; 2-Thanh ko; 3-Tay an; 4-Dai phanh; 5-Trng phanh; 6-Vt aiu chinh;
7-Truc; 8-L xo ko; 9-Thn phanh; 10-Bulng aiu chinh; 11-Tay an ty ang; 12,
14-Cht; 13-im tua c ainh.
+ Phanh dai loi ca hai du du duc ko (hnh 7-45 b)
Loai ny c co cu ko gm trac hai du 3, mi du cua trac xoay ni voi mt du dai
phanh. Khi dap vo bn dap phanh, qua thanh ko 2, lm xoay trac 3, du duoi cua n xoay
v lm ca hai du dai phanh du duoc ko xit v m vo trng phanh. Nhu vy mmen
phanh sinh ra se ging nhau cho ca hai chiu quay cua trng phanh. Cc loai phanh ny
thuong trang bi cho cc my ko c s truyn tin v s truyn li nhu nhau.
Khi ko xit ca hai du, v trng quay theo mt chiu nn se c mt nua dai phanh c
luc phanh lon do luc ma st lm tng luc ko xit, cn o nua kia luc ma st lm can tro luc
ko xit nn giam hiu qua phanh, o t khi khi phanh xe, chu yu phanh khi xe chuyn dng
o chiu tin, nn kiu phanh ny t dng trn t.
Phanh dai loai boi (8-45 c): Loai phanh ny khc phuc duoc nhuoc dim cua hai loai
phanh dai trn. V cu tao n c nhiu dang khc nhau, tuy nhin chng c dc dim chung l
ca hai du dai phanh khng c dim no lin kt c dinh voi thn (vo) phanh ca. Du c dinh
chi hnh thnh sau khi tc dng vo bn dap phanh v chiu quay cua trng phanh d xc
dinh. Khi moi dap vo bn dap phanh 1 lm xoay cn diu khin 11, ca hai nua dai phanh du
hoi tip xc voi trng phanh, o nua dai phanh m luc ma st nguoc chiu voi chiu ko xit se
lm cho cht (12 hoc 14) cua dai phanh d c dinh vo rnh ch S, sau d cht kia se quay
quanh cht c dinh tip tuc thuc hin qu trnh phanh, phanh lc ny hoat dng nhu phanh dai
244
don gian, mt du d ty c dinh vo gi d ch S, du kia duoc ko xit tip. Khi thay di
chiu quay th qu trnh lai nguoc lai, nho du c dinh cua dai phanh thay di theo chiu quay
cua trng phanh m phanh lm vic hiu qua theo ca hai chiu quay v dai phanh mn du
hon. Loai phanh dang boi ny duoc su dung kh ph bin trong cc co cu phanh v co cu
quay vng cua my ko xch DT-75, T-150, my ui Komatsu v.v
Do cu tao don gian v lp ghp thun tin, nn phanh dai duoc su dung trn hu ht
cc my ko xch. Tuy nhin phanh dai thuong khng lm vic ht b mt ma st, mn khng
du nn n t su dung trn t v my ko bnh.
7.6.2.2. Cu to v lm vic cua phanh dia
So voi phanh dai, phanh dia c cc uu dim l lm vic chc chn, mmen phanh
khng phu thuc chiu quay v khng sinh ra tai trong huong knh ln truc duoc phanh, nho
cc co cu p di xung. Phu thuc vo co cu p, c hai loai phanh dia thuong su dung l
phanh dia c co cu p co hoc v co cu p thuy luc.
+ Phanh da c co
cu p khng di xng
Loai ny c hai
ming d p, dng d p
cht vo dia phanh tao ra
mmen phanh. B mt
cua cc d p 2 c lop vt
liu ma st. Dia phanh
duoc gia cng cn thn
dat d bng v phng cn
thit v duoc lp then hay
then hoa voi truc bnh xe
(hnh 7-46).
Hnh 7-46. Phanh da vi
co cu p khng di
xng:
O Trang thi bnh

thuong, l xo 5 phn khai
cc dia p tri v phai, chng khng ty vo mt dia phanh, dia quay tu do cng truc bnh xe.
Khi phanh, luc dap trn bn dap phanh truyn qua thanh ko dn dt vo du trn cua
tay dn 3, lin h voi tay dn 4 ko hai d p vo gn nhau v p cht vo b mt cua dia
phanh, luc phanh voi bn knh R tao ra mmen phanh lm dung xe lai.
Loai phanh ny thuong dng trong h thng phanh tay cua t con, t vn tai. Khi
dng co cu p bng thuy luc, kiu phanh p khng di xung ny thuong p dung cho phanh
bnh truoc t con v cc xe cng sut trung bnh.
+ Phanh da c co cu p co hc t tng lc p
Trn hnh 7-47 gioi thiu loai phanh dia c co cu tu tng luc p dng trn cc my
ko MTZ-50/52, MTZ-80/82. Cu tao phanh loai ny gm c hai dia ma st chu dng 7 lp
then hoa voi truc chu dng 4. Gia hai dia c dt hai dia p 5, cc dia p c ba hc lm, cc
hc ny c dy dang hnh nm, khi lp cc hc trn hai dia p dt di din voi nhau. Hai dia
lin kt voi hai thanh ko 3 nho cht lp vo l o gn vnh ngoi dia, o vnh ngoi cua dia p
c lm hai go dang vu 10, khi lp cc vu ny phn b nguoc nhau. Trong cc hc cua dia p
c dt vo 3 vin bi hnh cu bng thp 6, l xo 8 mc hai dia p lun c xu huong p st
nhau, cc vin bi nm o phn su cua hc hnh nm. Np 9 cua phanh dia duoc gia cng mt
pha trong cn thn, np duoc bt cht vo thn nho cc bu lng. Phn thn phanh noi dt dia
245
ma st cung duoc gia cng dat d bng v d phng cn thit. Ton b np v thn phanh
duoc bt cht vo khung xe nho bu lng.
Hnh 7-47. So d cu to v cc chi tit cua phanh da c co cu t p:
1-Cao su lm kn; 2-Thanh ko aiu chinh auoc; 3-Thanh ni; 4-Truc; 5-Cc aia p; 6-
Cc vin bi; 7-Cc aia ma st; 8-L xo; 9-Vo phanh; 10-Vau hoc cht chn.
Thanh ko 2 lin kt voi dn by v co cu diu khin toi bn dap phanh trong bung
li, thanh ny c th diu chinh duoc chiu di, nho d diu chinh duoc khoang cch ban du
cua hai dia p, khi dia ma st bi mn.
Khi tc dng vo bn dap phanh, hai dia p dich chuyn nguoc chiu nhau (xoay
nguoc nhau mt gc 510 d, gc xoay ny phu thuc tnh trang k thut cua phanh, d mn
cc dia, nghia l phu thuc khe ho gia tng b dy cua dia p, dia ma st v khoang cch tu
b mt lm vic cua np v thn phanh), mt nghing cua cc rnh lm truot trn cc vin bi,
cc dia p tch xa nhau ra, p cc dia ma st vo b mt trong np v cua vo phanh. Truc chu
dng bi phanh lai.
Khi cc dia ma st quay cng truc chu dng, ko theo cc dia p quay theo, phu thuc
chiu quay, se c mt trong hai dia p quay cho dn khi go li 10 cua n bi chn boi cht ty
trong thn phanh. Khi d mt dia p bi dung quay, trong khi truc chu dng dang bi phanh, do
luc ma st, truc chu dng c xu huong ko tip dia p kia quay theo n, lm hai dia p cng
tch xa nhau, luc p ln cc dia ma st tu tng thm, v cui cng lm tng mmen phanh. V
vy n duoc goi l phanh c luc p tu tng.
Khi thi tc dung ln bn dap phanh, cc l xo 8 ko hai dia p v gn nhau, luc p
vo dia ma st bi mt, mmen phanh bi trit tiu, qu trnh phanh duoc dung lai.
246
+ Phanh da c co cu p thuy lc
Cu tao phanh dia p bng thuy luc gm c truc chu dng 6 (truc phanh), o du cui
truc chu dng c then hoa d lp voi moayo cua dia ma st 5. Dia p 3 nho cht dinh vi 4 c
dinh cng cc xylanh thuy luc 2 trong thn phanh. Rnh du 1 ni voi ng du tu xylanh cua
tng phanh, thng toi khoang p cua xylanh 2, pittng p c cht ty vo dia p v c phot
chn du (hnh 7-48).
Khi phanh, du c p
sut do tng phanh (xylanh
phanh chnh) tao nn theo ng
dn v rnh du 1 dn xylanh
p 2, du c p sut lon dy
pittng cua xylanh p sang
phai, p dia p 3 vo dia ma
st 5 vo np phanh c dinh.
Luc ma st sinh ra trn b mt
dia ma st tao thnh mmen
phanh voi truc chu dng lm
phanh truc bnh xe lai.
Hnh 7-48. Phanh da p bng thuy lc:
1- Rnh dau; 2- Xylanh thuy luc voi pittng p; 3- ia p
4- Cht tua; 5- ia ma st; 6-Truc chu ang.
Phanh dia p bng thuy
luc c nhiu dang, loai trnh
by trn dy c xylanh p
phn b di xung voi truc chu
dng thuong dng trn my
ko v cc xe chuyn dung
cn mmen phanh lon. Trn
xe my v t con thuong dng phanh dia p bng thuy luc voi d p phn b khng di xung
nhu hnh 7-46.
Phanh dia p bng thuy luc c luc p lon, v vy phanh lm vic rt hiu qua v d an
ton cao, mt khc do p bng thuy luc nn vic diu khin tu dng phanh thun tin hon,
hin nay loai phanh ny duoc dng kh ph bin trn t my ko.
+ Phanh da p bng thuy lc vi bom du t h thng thuy lc chung
Hin nay trn mt s t my ko v xe chuyn dung cng sut lon, d dam bao phanh
xe hiu qua v giam luc tc dng ln bn dap phanh cho nguoi li, nguoi ta su dung phanh dia
c h thng p bng thuy luc, nho du p sut cao ly tu bom du cua h thng thuy luc
chung trn xe my. O cc loai xe ny, khi dap vo bn dap phanh, xylanh phanh chnh c tc
dung nhu xylanh diu khin, d mo van cho duong du voi p sut cao do bom du tu h
thng thuy luc chung cua my ko dn xylanh phanh bnh xe d p cc dia phanh voi nhau.
Nguyn tc cu tao cua loai phanh ny duoc trnh by trn hnh 7-49.
Phanh gm bn dap phanh 1 (o cc xe cng sut lon nhu my ui, my xc v.v.. dc
bit trn my ko v xe chuyn dung loai xch thuong dng hai bn dap phanh 1 cho hai bn
bnh sao chu dng). Cc bn dap phanh ny c th lin h voi nhau thnh mt nho thanh ni
ngang hoc d hoat dng dc lp nhau. Trong mi mt xylanh phanh chnh du c mt
pittng 10, bn trong xylanh nguoi ta lp van phanh chnh 2, van ny duoc mo ra nho du
duoi cua pittng 10 khi dap phanh. Bn ngoi thn van 2 l bung ht cua xylanh phanh, n
thng voi rnh dy dn xylanh phanh bnh xe 8 nho van phanh 4, dng thoi thng voi bnh
du phanh 3 qua van mt chiu 5. B phn phanh l loai phanh dia di xung nhu trnh by
247
trn dy gm dia ma st 9 c then hoa voi truc chu dng, xylanh phanh bnh voi pittng p 8,
b phn phanh duoc lp trn truc chu dng cua truyn luc cui cng.
Hnh 7-49. So d phanh da c h thng p bng thuy lc bng bom du:
1- Bn aap phanh; 2-Van chnh; 3- thng dau; 4-Van phanh; 5-Van mt chiu; 6-
auong dau t bom dau an; 7-Van dau; 8-Pittng p; 9-ia ma st; 10- Pittng.
H thng cung cp du voi p sut cao duoc ly tu bom du trong h thng diu khin
cua xe hoc c mt bom du ring cho h thng phanh. Khi phanh du c p sut cao di theo
ng dn 6 dn van du 7 v di vo khoang cua xylanh phanh. Hoat dng cua phanh c th
thuc hin bng hai cch: Nho du c p sut cao tu bom du cua h thng diu khin chung
hoc nho pittng trong xylanh phanh chnh ly du tu thng du 3.
Khi dng co lm vic, bom du h thng diu khin trung tm hoat dng, nu mun
phanh xe lai, nguoi li tc dng vo bn dap phanh, du duoi pittng di xung, n tc dng
vo van phanh 2 lm mo van ny, khi van 2 mo ra du c p sut lon tu h thng thuy luc
trung tm theo ng 6 mo van 7 vo trong thn van 2, qua van 2 dang duoc mo du di ra
khoang ngoi cua thn van 2 v mo van 4 di dn xylanh phanh bnh, thuc hin vic phanh xe
lai.
Khi dng co chnh khng lm vic, bom du trong h thng diu khin thuy luc khng
hoat dng, nguoi ta thit k sao cho trong mach du ni dn ng 6 c mt acquy thuy luc
(bnh tch p, khng th hin trn hnh ve), bnh tch p ny c th bao dam gi cho p sut
cua h thng d nguoi li phanh xe duoc tu 46 ln. Sau d nu cn phanh xe tip h thng tu
dng chuyn sang ch d phanh voi h thng phanh du bnh thuong.
248
Khi dng co chnh khng lm vic, nguoi li c th phanh xe voi h thng phanh ny
ging nhu h thng phanh dia p bng thuy luc thng thuong.
Khi dap vo bn dap phanh 1, pittng phanh 10 lc du dang o trn cao di xung duoi,
du dang chua dy trong khoang xylanh phanh se p cht vin bi cua van bom du 7 vo dt
cua n, van 5 cung duoc dng cht lai, du do pittng 10 p tao nn p luc thng luc cng l
xo van 4 di dn xylanh 8 thuc hin vic phanh bnh xe.
Mmen phanh lon hay nho phu thuc vo luc dap cua nguoi li trn bn dap phanh.
Khi thi khng tc dung vo bn dap phanh, pittng 10 dich chuyn ln, du trong cc xylanh
8 theo ng dn chay nguoc vo khoang xylanh, luong du thiu do d ri duoc b dp tu thng
chua 3, khi d trong xylanh phanh c d giam p, van 5 mo ra cho du tu thng chua din dy
xylanh. Khi phanh nhu vy luc dap ln bn dap phanh thuong lon, nguoi ta chi su dung phanh
trong thoi gian sua cha dng co v xe duoc ko o vn tc thp.
7.6.2.3. Phanh guc
Phanh guc hay cn goi l phanh trng, trong d b mt ma st l b mt hnh tru cua
trng phanh, lp cng voi bnh my ko v t v mt cua guc phanh lp trn dia c dinh
gn vo thn cu, hoc khung xe. Loai phanh guc lm vic chc chn v tin cy, duoc che
kn boi dia lp guc phanh v tang trng nn khng bi bui bn v nuoc cung nhu du mo lm
bn b mt lm vic.
Cc loai phanh guc du c cu tao tuong tu nhau, phu thuc vo kt cu v cch lin
kt cc guc phanh m ta c cc loai phanh guc sau:
+ Loai c mt aau ty vo cht c ainh, aau kia tua vo cam;
+ Loai c mt aau xoay trong cht c bac lch tm, aau cn lai ty vo cam;
+ Loai c hai xylanh p o hai aau cua guc phanh; Loai ny lm cho luc p cua ca
hai guc phanh l nhu nhau, phanh mn du song c cu tao phuc tap.
+ Loai c mt xylanh p o trong bung guc phanh v c co cau lm tng luc p.
Loai ny o du trn cua guc phanh ty vo cht c dinh, du duoi ty vo b phn c
kha nng dich chuyn doc truc trn mt ng lng lp c dinh. Loai phanh ny khi dap ln bn
dap phanh, xylanh luc 2 dy cc guc phanh ra p vo trng phanh, ty theo chiu quay m
du trn cua mt guc se ty vo cht c dinh 1. Khi d guc d dung im, guc kia duoc dy
ra tip xc voi trng phanh v du duoi n dy vo guc kia qua co cu tng luc phanh 3 lm
ca hai guc du p cht vo trng phanh, nho vy lm tng mmen phanh. Loai phanh ny c
mmen phanh lon khng phu thuc chiu quay cua trng phanh, cc guc phanh mn du v
c cu tao don gian nn duoc dng ph bin trn t hin nay.
+ Phanh guc c mt du kp c djnh trong bc lch tm du kia ta vo cam
Cu tao phanh guc loai ny cn duoc goi l phanh guc don gian (hnh 7-50). Phanh
gm hai guc phanh 1 lp trong dia c dinh, mt du cua hai guc phanh lp trn cht 5, cht
c th xoay trong mt ng bac lch tm, khi noi long bu lng cua cht ra ta c th xoay cho
cht quay trong ng bac, nho vy c th diu chinh khe ho gia lop dm ma st 4 trn guc
phanh v tang trng 2.
L xo hi vi 6 c tc dung d ko hai guc phanh v gn nhau khi khng tc dung luc
ln bn dap phanh na.
Loai phanh ny c cu tao don gian, duoc su dung kh ph bin trn cc loai t vn
tai v mt s my ko.
+ Phanh guc c mt du ty vo cht du kia ty vo cam boi (hnh 7-51)
249
Loai ny c hai guc di xung 1 v 2, lp theo kiu khop ban l trn cc cht c dinh
hay theo kiu cht ty cn 4.
Hnh 7-51. Phanh guc du dui ty vo
cht ta du trn ty vo cam boi:
1, 2- Guc phanh; 3-Cam boi; 4-Cht ty;
5- L xo hi vi.
Hnh 7-50. So d phanh guc don gian:
1-Guc phanh; 2-Tang trng; 3-Cam; 4-
Lop am ma st; 5-Cht tua c bac lch
tm; 6- L xo hi vi
Trn mt cua guc c tn vo lop dm ma st. Tang trng l phn chu dng, cam 3
dang cht c th x dich (boi) trong l khoan cua truc diu khin. Bnh thuong, cc l xo hi
vi 5 ko hai guc phanh 1, 2 v gn nhau, gia chng v tang trng c khe ho. Khi tc dng
phanh, lm quay tay dn v cam 3 vua xoay vua truot trong l truc, phn vt cua cam truot
trn cc con ln du guc, dy guc p vo tang trng. Nu tang trng quay theo chiu nguoc
kim dng h theo chiu mui tn, mmen do luc ma st sinh ra trn guc phanh bn tri c tc
dung p thm guc bn tri vo tang trng, cn o bn phai mmen ny c xu huong lm tch
guc ra khoi tang trng. Kt qua l mmen phanh cua cc guc bn tri v bn phai se khc
nhau. Mmen phanh, p sut v d mn cua dm ma st bn guc phanh bn tri se lon hon
bn phai. Do d nu xe lm vic chu yu theo chiu tin (t, my ko cng dung chung
v.v) d cc guc phanh voi dm ma st mn du, nguoi ta thuong lm dm ma st bn guc
phanh tri di hon bn phai.
+ Phanh guc c mt du lp trn cht xoay cn du kia ty vo hai xylanh thuy lc
lp nguc nhau
Trn hnh 7-52 a trnh by loai phanh ny, cc guc phanh 1 v 2 duoc lp cht o mt
du, du kia ty vo du pittng cua xylanh phanh 6. Loai phanh ny c luc p o hai guc
phanh du nhau nhung gi tri cua luc p v mmen phanh phu thuc vo chiu quay cua trng
phanh, nu trng phanh quay theo chiu mui tn phanh c tc dung tt, nu quay theo chiu
nguoc lai tc dung phanh giam.
+ Phanh guc diu khin bng mt xylanh lc v c thm b phn t tng lc p
Trn hnh 7-52 b gioi thiu cu tao cua loai phanh ny. Cc guc phanh 1 v 2 duoc
lin h voi b phn tao luc p 8 theo kiu boi. Ty thuc vo chiu quay cua trng phanh m
guc bn tri hay bn phai se ty vo cht tua 7. Guc phanh bn tri 1 c mmen ma st lon
se truyn qua guc phanh bn phai 2 qua b phn 8 lm cho guc phanh 2 p cht hon vo
250
trng. Khi chiu quay cua trng phanh thay di (t di li) th su tng luc p vn din ra
tuong tu.
Hnh 7-52. a) So d cu to phanh guc dng hai xylanh p; b) Phanh guc
c mt xylanh vi b phn t tng lc p:
1, 2- Guc phanh; 6- Xylanh phanh; 7-Cht ty; 8-B phan tng luc p; 9-Tang
trng; 10- L xo hi vi;
Loai phanh dn dng bng thuy luc nhu trn duoc dng kh ph bin trn t, boi v
tc dng phanh cn phai thuc hin dng thoi trn ca bn bnh xe, m diu ny chi c h thng
dn dng thuy luc hoc kh nn moi thoa mn cc yu cu phanh dng thoi.
Di voi cc loai phanh guc, gc lm vic | nm trong khoang gioi han tu 90120
0
,
nu tng gc ny qu 120
0
se khng c tc dung v p luc o du cui cua cc guc phanh se
giam xung bng khng, cn nu giam gc lm vic xung duoi 90
0
th c th gy ra b ket
guc pha truoc theo chiu tin cua xe. Luc ko cua cc l xo hi vi phai dat tu 150250 N.
Khe ho gia guc phanh v tang trng thuong khng du: Ch cht ty, khe ho ny l nho nht
thuong bng 0,30,6 mm, cn o du cam khe ho ny l lon nht thuong bng 0,71,5 mm.
D tng hiu qua cua phanh phai gi khng cho bn, bui v du m bm vo b mt
ma st cua guc v tang trng.
7.6.3. Cu to b phn dn dng phanh
7.6.3.1. H thng dn dng co hc
H thng dn dng phanh co hoc gm cc thanh ko v tay dn dng d truyn luc tu
tay ko phanh hoc bn dap phanh trn bung li dn b phn phanh.
Phanh dn dng bng co hoc c uu dim l cu tao don gian, re tin, tuy nhin luc tc
dng ln bn dap hoc tay diu khin thuong lon, hin nay n t duoc su dung cho h thng
phanh chnh trn t v cc xe chuyn dung.
Trn t, h thng dn dng co hoc thuong duoc ung dung cho phanh tay (hay cn goi
l phanh khn cp), phanh tay dng d phanh xe khi d trn duong, hoc dng d dung xe
khn cp khi h thng phanh chnh bi hong. Phanh tay thuong b tr trn truc thu cp hp s,
truoc khop cacdng (hnh 7-54), hay tc dng ngay trong hai b phanh cua hai bnh sau (hnh
7-53).
251
Trn hnh 7-53 trnh by phanh tay diu khin bng dy cp truyn cho co cu phanh
cua cc bnh sau.
Hnh 7-53. Phanh tay tc dng ln b phn phanh
hai bnh sau cua t:
a) So a chung; b) Vi tr guc phanh khi chua ko
tay phanh; c) Khi ko tay phanh.
Khi ko tay phanh, dy cp se ko cn diu khin, lm cho ca hai dy cp truyn dng
dn cn dn dng trong b phn phanh cua hai bnh sau, cn ny xoay trn truc cua n lm
cho cn hm dy hai guc phanh p cht vo mt
trong cua trng phanh (hnh 7-53 c), thuc hin phanh
hai bnh sau t, sau d cn dn dng ty vo cn hm
v gi nguyn o vi tr phanh xe. Lc ny cn ko trn
bung li duoc cht gi lai. Khi mun nha phanh tay,
ta xoay tay ko, h thng se tu dng tro v vi tr ban
du khng phanh na.
Trn hnh 7-54 gioi thiu h thng phanh tay
lp dt pha sau hp s. Khi ko cn phanh tay 1, cc
thanh dn dng se lm bung hai guc phanh 4, cc
guc phanh ty vo trng phanh 6 lm cho truc thu cp
hp s bi b cung lai, xe duoc phanh.
7.6.3.2. H thng dn dng phanh bang
thuy lc
Hnh 7-54: Co cu dn
dng phanh tay lp sau
h
D giam luc tc dng ln bn dap phanh v
dng thoi dn dng cho tt ca cc co cu phanh o cc
bnh xe, nguoi ta thuong su dung h thng dn dng phanh bng thuy luc.
H thng dn dng phanh bng thuy luc gm cc b phn chnh sau: Xylanh phanh
chnh v xylanh phanh bnh lin h voi nhau bng h thng duong ng dn du v cc b
phn phi du. Xylanh phanh chnh 6 dng d bin di luc co hoc tc dng tu bn dap phanh
thnh p sut cua cht long phanh (thuong l du phanh). Du phanh voi p sut cao duoc h
thng phn phi v cc ng dn truyn dn xylanh phanh bnh 10.
252
O xylanh phanh bnh lai din ra qu trnh nguoc lai, p luc cua du phanh duoc bin
di thnh luc co hoc tc dng ln hai guc phanh (hnh 7-55). Qu trnh phanh din ra nhu
sau:
Khi dap ln bn dap phanh 1, qua cn dy 4 lm pittng 5 dich chuyn trong xylanh
chnh 6, du phanh duoc dy tu xylanh 6 dn cc xylanh phanh bnh 10 o trong b phn
phanh. Du phanh c p sut se dy hai pittng trong xylanh phanh bnh xe dich chuyn v
hai pha khc nhau, lm tch hai guc phanh ra xa v p cht vo trng phanh. Cc bnh xe
duoc phanh lai.
+ Xylanh phanh chnh
Xylanh chnh hay cn goi l tng phanh c nhim vu l bin co nng do nguoi li tc
dung vo bn dap phanh thnh p sut thuy luc cua dng cht long (du phanh) v thng qua
h thng duong ng v cc b phn dng, b phn diu ha luc phanh nu c v.v cung cp
du voi p sut lon dn cc xylanh phanh bnh xe.
Xylanh phanh chnh thuong c hai loai: Loai mt bung v loai hai bung (mt
pittng v hai pittng). D bao dam an ton khi phanh, thuong cc bnh xe t duoc dn dng
du phanh theo hai mach song song, dn dng nhu vy dam bao nu mt mach bi hu hong hay
v duong ng th mach kia vn lm vic d c th phanh xe lai bng phanh hai bnh. D thuc
hin dn dng song song du phanh dn cc xylanh phanh bnh xe, khi dng loai xylanh
phanh chnh loai mt bung cn trang bi thm b phn chia du (xem hnh 7-57). Cu tao
xylanh phanh chnh loai mt bung duoc trnh by trn hnh 7-55.
Xylanh phanh chnh thuong lp chung voi mt bnh chua du phanh, chng thng
nhau bng cc l 2 v 3 (hnh 7-55). Phn trn cua bnh chua dng d du tr du phanh, cn
phn duoi l phn xylanh phanh chnh, trong d c pitttng 5 voi cc vng cao su v bt cao
su lm kn kht, c van nap 7 v van dy 8. Khi dap ln bn dap phanh, pittng 5 dich chuyn
sang phai, khi di qua phai pittng se bit kn l diu ha 3 lm du phanh trong xylanh chnh
tng p sut ln (4060 kG/cm
2
) mo van 8, v theo ng dn dn cc xylanh phanh bnh xe.
Khi kt thc phanh, bn dap phanh tro v vi tr ban du nho l xo hi vi. Duoi tc
dung cua l xo 12, pittng 5 dich chuyn tro v vi tr cu bn tri, p sut cua du phanh trong
xylanh phanh chnh giam xung, van 7 mo ra v du phanh tu cc xylanh phanh bnh duoc
dy tro lai xylanh phanh chnh. Dng thoi khi d khoang trng cua xylanh pha truoc pittng
se thng voi bung chua du phanh qua l diu ha, v vy trong xylanh chnh, thuong xuyn
c dy du phanh. Dng thoi khi thi tc dng vo bn dap phanh, l xo p vo van 7 v dng
n lai, nho d trong h thng ng dn dn xylanh phanh bnh lun c p sut du nho v
khng cho khng kh lot vo h thng ng dn.
Khi nha bn dap phanh dt ngt, trong xylanh chnh c d chn khng, lc ny du tu
khoang bn tri pittng di qua l nho o dy pittng, ri qua vnh bn cua bt cao su vo
khoang bn phai pittng, nhu vy se loai tru duoc hin tuong lot kh vo h thng phanh.
Hin nay trn nhiu t nguoi ta thuong dng xylanh phanh chnh loai hai bung (hai
pittng hnh 7-56). Su dung xylanh phanh chnh hai bung, trong h thng dn dng khng
cn b phn phn dng (b chia du) song h thng vn lm vic an ton, v khi mt mach bi
hu hong hoc v (xem hnh 7-56 d) pittng thu nht se p st vo pittng thu 2, lc ny p
sut du do pittng thu hai tao ra vn bnh thuong d cung cp du cho hai xylanh phanh hai
bnh truoc hoc sau. Khi trong h thng c su c, cam bin du se bo cho b diu khin
trung tm (nu c) hoc dng h bo muc du d bo cho nguoi li bit tnh trang cua h
thng v nguoi li cn thn trong li xe dn noi kim tra v sua cha.
253
254
Hnh 7-55. So d h thng dn dng phanh bng thuy lc: a) So d chung;
b) Cu to xylanh phanh chnh; c) Cu to xylanh phanh bnh xe; d) Van
dy v van hi du;
1-Bn aap; 2-L thng; 3-L aiu ha; 4-Can aay; 5-Pittng; 6-Xylanh
phanh chnh; 7-Van hi; 8-Van aay; 9-Ong dan; 10-Xylanh phanh bnh xe;
11-Guc phanh; 12-L xo.
Hnh 7-56. Cu to v lm vic cua xylanh phanh chnh loi hai bung:
a) Cau tao chung; b) Khi khng lm vic; c) Khi lm vic bnh thuong; d) Khi
mt auong dau bi v; 1, 2-Bnh chua dau; 3, 4-Pittng; 5-uong dau an
xylanh phanh bnh xe; 6-L xo; 7-Ong dan bi v.
+ Cc yu cu chnh vi du phanh
Trong h thng dn dng phanh bng thuy luc, cht long dng d dn dng h thng
phanh thuong su dung l cc loai du chuyn dung, thuong goi l du phanh. Du phanh cn
dam bao cc yu cu sau:
- Khng bi ang ac o nhit a thap;
- Khng bc hoi o nhit a cao;
- Khng ph huy v lm hong cc chi tit bng cao su;
- Khng lm han ri cc chi tit bng kim loai;
- C a nhot thch hop v linh ang cao, c tnh chat bi tron tt.
Mt s t su dung du phanh l hn hop 50% (theo trong luong) du thu du v
50% ruoi Butilic hay ruou Idoamilic.
Khng duoc trn ln du phanh c k hiu khc nhau voi nhau v chng se phn lop.
Khi thay di loai du phanh moi, nht thit phai xc rua tht sach du phanh cu truoc khi nap
du moi vo h thng.
+ B phn chia du cua h thng dn dng phanh
D bao dam tnh an ton chuyn dng cao, nguoi ta su dung phanh bnh xe voi dn
dng thuy luc ring re, gm hai mach du tc dng song song. Bng cch d, khi mt mach
du bi hong th mach thu hai vn dam bao kha nng duy tr su lm vic cua h thng.
Chuc nng ny duoc thuc hin nho b chia du trnh by trn hnh 7-57. Hoat dng
cua b chia du nhu sau:
Nu cc phanh o bnh sau v bnh truoc
hoat dng tt, du phanh tu xylanh chnh di theo
ng dn 1 vo khoang trng gia hai pittng 2
v 7 v dy chng sang hai bn. Du phanh lm
vic o khoang A v B se theo cc rnh 3 v 6
tuong ung, ri theo cc ng 4 v 5 di dn cc
xylanh phanh bnh xe.
Sau khi khng tc dng vo bn dap
phanh, l xo ko guc phanh v vi tr cu p du
tro v khoang trng A v B, dy hai pittng gn
nhau.
Nu truong hop mt trong hai b phn
dn dng phanh cc bnh truoc hoc cc bnh
sau bi hu hong th pittng 2 hoc 7 se dng kn
mach du bn d, cn mach du bn kia vn
hoat dng bnh thuong, dam bao duoc vic
phanh hm bng hai bnh xe thuc mach ny.
Hnh 7-57. B chia du:
1-Ong dan; 2, 7-Pittng; 3, 6-Rnh dan
dau; 4, 5-Ong dan dau
+ B phn diu ha lc phanh
Khi phanh t do luc qun tnh lm phn b lai phan luc php tuyn trn cc cu truoc
v sau:
);
.
(
1
1
g
h P
Gb
L
z
T J
+ = v ); (
1
2
g
h P
Ga
L
z
T J
= Trong d:
255
Z
1
, Z
2
- phan luc php tuyn trn cc bnh xe cu truoc v cu sau; G-Trong luong
cua t; a, b- khoang cc tu toa d trong tm dn cu truoc v cu sau; h
T
- Chiu cao trong
tm; P
J
=m.J l luc qun tnh khi phanh; Voi m l khi luong xe cn J l gia tc xe khi phanh.
Khi phanh, nu bo qua anh huong cua luc can ln v luc can khng kh, th luc qun
tnh bng tng luc phanh o cc bnh truoc v bnh sau nghia l: G P P P
P P j
.
2 1 max
= + = .
D dat duoc hiu qua phanh cao nht luc phanh sinh ra o cc bnh xe truoc v cc
bnh xe sau cn bao dam quan h:
T
T
P
P
h a
h b
z
z
z
z
P
P
.
.
.
.
2
1
2
1
2
1
+
= = = ; Hay ta cung c th biu din
quan h ny bng mmen phanh o cc bnh truoc v bnh sau theo biu thuc sau:
2
1
2 2
1 1
2
1
) . (
) . (
.
.
b T
b T
b
b
P
P
r h a
r h b
r z
r z
M
M
+
= = ;
Trong d r
b1
v r
b2
l bn knh bnh xe cu truoc v cu sau. Di voi t, thuong cc
bnh xe c bn knh bng nhau do d ty s mmen phanh cc bnh truoc v bnh sau cung
ging nhu ty s gia luc phanh gia cc bnh truoc v bnh sau:
) . (
) . (
.
.
2
1
2
1
T
T
P
P
h a
h b
z
z
M
M
+
= = ;
Mi t du c cc thng s kt cu cu th, tuc l ta c cc thng s a, b, h
T
c dinh,
bng cch cho h s bm cc gi tri khc nhau ta se ve duoc duong dc tnh biu din quan
h gia mmen phanh cua cc bnh xe o hai cu phu thuc vo h s bm, cung nhu luc
phanh o hai cu phu thuc vo h s bm cua bnh xe voi mt duong. Cc mi quan h ny
duoc trnh by trn hnh 7-58. O hnh 7-58 a, duong nn lin biu din dc tnh l tuong cua
b diu ha luc phanh ung voi t dy tai, cn duong nt chm ung voi t chay khng tai.
b) a)
Hnh 7-58. a) D thj biu din quan h gia mmen phanh cc bnh
xe truc M
P1
v cc bnh xe sau M
P2
ph thuc vo h s bm ;
b) Dc tnh l tuong cua b diu ha lc phanh: 1- Khi t aay tai; 2-
Khi t chay khng tai.
B diu ha luc phanh duoc chia ra lm hai loai:
-B aiu ha luc phanh tinh (cn goi l b aiu ha luc phanh mt ch a);
-B aiu ha luc phanh ang (cn goi l b aiu ha luc phanh hai ch a).
B diu ha luc phanh c chuc nng han ch p sut du dn dn cc bnh sau (hoc
cc bnh truoc) d gioi han luc phanh cuc dai, trnh hin tuong truot l cua cc bnh xe, d
bao dam quan h luc phanh gia hai cu ging nhu dc tnh l tuong trn hnh 7-58, b diu
256
ha luc phanh khi d c cu tao rt phuc tap. Hin nay cc b diu ha luc phanh chi dam bao
cho duong dc tnh phn phi luc phanh gia hai cu gn ging voi duong dc tnh ny.
B diu ha mt ch d, p sut gioi han duoc tnh ton khi p sut cua du phanh do
nguoi li tc dng ln bn dap phanh dat gi tri nht dinh, cn bng voi luc cng cua l xo
trong b diu ha, khi d luc phanh cua cc bnh sau duoc gioi han nho hon cc bnh truoc.
B diu ha hai ch d, p sut gioi han khng chi phu thuc vo p sut cn bng cua
du trong xylanh phanh v luc cng l xo trong b gioi han, m cn phu thuc vo tai trong
cua cu xe duoc phanh. Sau dy chng ta tm hiu
cu tao v lm vic hai b diu ha luc phanh ny.
+ B diu ha luc phanh mt ch d (hnh 7-
59) c cu tao don gian, lm vic chc chn tuy
nhin n chi p dung cho cc xe m su phn b trong
luong ln hai cu l tuong di n dinh.
B diu chnh gm pittng 2, l xo 1 v van
3. Bung A duoc ni voi cua dy cua xylanh phanh
chnh v dn cc xylanh phanh bnh truoc, bung B
ni toi cc xylanh phanh bnh sau cua t. Pittng 2
c hai phn din tch tip xc voi hai bung, din
tch F
1
tip xc voi du trong bung A v F
2
tip xc
voi du trong bung B (F
1
<F
2
).
Hnh 7-59. So d cu to b
diu ha lc phanh mt
Khi khng dap phanh, hoc dap phanh voi

cuong d thp (nhom phanh), khi d duoi tc dung cua luc l xo 1 pittng 2 nm o vi tr tn
cng bn phai, van bi 3 ty vo go li trong bung B, n mo ra v ni thng hai bung voi
nhau.
Khi nguoi li tc dng vo bn dap phanh, du tin du c p luc P
XLC
tu xylanh
phanh chnh dn khoang A v thng sang khoang B. Tu khoang A du duoc dua toi cc
xylanh phanh bnh truoc, cn tu khoang B du duoc dn toi cc xylanh phanh bnh sau, lc
ny p sut o hai khoang bng nhau, luc phanh o hai cu du tng ln. Nu nguoi li tip tuc
dap vo bn dap phanh, p sut cua du tng dn mt gi tri no d, goi l p sut diu chinh,
khi d luc tc dng vo mt F
2
tro nn lon hon tng hop luc gm luc dn hi cua l xo v luc
tc dng vo mt F
1
khi d pittng dich chuyn sang tri, van bi dng lai, cch ly khoang B
khoi khoang A, lc ny p sut trong khoang B khng tng ln na, luc phanh o cc bnh sau
duoc gioi han, ngay sau d p sut o khoang A vn tng ln do nguoi li vn tip tuc dap vo
bn dap phanh, luc tc dng vo mt F
1
tng, lm hop luc cua n voi luc dn hi l xo lai tro
nn lon hon luc tc dng vo mt F
2
, pittng lai dich chuyn sang phai, van 3 lai mo ra, p
sut o khoang B lai tng bng p sut o khoang A, luc phanh o cc bnh sau lai duoc tng ln,
cu nhu vy qu trnh gi ri lai tng luc phanh cua cc bnh sau tip din cho dn khi t my
ko duoc phanh lai hon ton.
+ B diu ha luc phanh hai thng s duoc p dung ph bin trn cc xe vn tai, do
thng xe chua tai trong thuong b tr o cu sau, nn b diu ha luc phanh cung thuong duoc
b tr d diu ha luc phanh cho cc bnh sau. B diu ha luc phanh hai thng s duoc trnh
by trn hnh 7-60.
B diu ha luc phanh hai thng s duoc thit k ch tao trn co so b diu ha luc
phanh mt thng s, o dy pittng 5 ngoi tc dung cua luc l xo cn chiu tc dung cua luc p
P do tai trong thng dung cua cu sau tc dng ln, thng qua co cu thanh ko v tay dn. B
phn cam bin tai trong gm co cu cc tay dn, thanh ko v thanh xon 6 (xem hnh 7-61),
257
n cung cp cho b diu ha cc tn hiu dich chuyn cua cu sau so voi khung xe khi l xo
treo bi bin dang, phu thuc vo muc d phanh hoc muc d cht tai cua t.
B diu ha duoc mc ni
tip voi h thng thuy luc: L vo
D ni voi xylanh phanh chnh v
duoc ni toi xylanh phanh bnh
truoc cn l C dn dn cc xylanh
phanh bnh sau. Trong thn 9 c
dt pittng 5 hnh nm c duong
knh D
1
pha trn lon hon duong
knh D
2
pha duoi. L xo 4 tua ln
vng 7 c dm lm kn. Du trn l
xo lin kt voi vng tua 3, qua d
tc dng ln vai cua pittng 5, c
xu huong nng n ln pha trn. Su
dich chuyn cua pittng 5 duoc gioi
han boi np 1.
Hnh 7-60. B phn diu ha lc phanh:
a) Trng thi mo; b) Trng thi dng;
A-Khoang p suat cua vo; B-Khoang p suat cua
ra; C-L dan chat long an phanh bnh xe sau; D-
L dan chat long t xylanh phanh chnh an.
Pittng cua b diu ha chiu
tc dng cua cc luc: Luc dy ln
dui pittng P; Luc l xo P
LX
; Luc
do p sut cua du phanh p ln
nm pha trn pittng P
1
; Luc do
du tc dng ln b mt vnh khn pha duoi pittng P
2
.
Luc l xo P
LX
c gi tri khng di, cn luc P thay di tu 0 , khi tay dn 6 moi hoi tip
xc voi cam (cu sau cch xa khung), dn gi tri cuc dai khi p luc cua tay dn ln pittng lon
nht (cu sau gn voi khung nht, hnh 7-61). Pittng 5 cua b diu ha luc phanh l mt b
vi sai: N chiu tc dng cua hiu s luc: P
1
-P
2
. C quan h sau (voi D
1
>D
2
):
p D p D D p D P P
2
2
2
2
2
1
2
1 2 1
4
)
4 4
(
4
t t t t
= = ;
Trong d: p- p sut cua du phanh trong khoang A v B;
Ta thy cc luc P
1
v P
2
du ty l voi p sut p do d hiu s luc P
1
-P
2
cung ty l voi
p sut p.
Gia su trong tai cua t bng khng (t chay khng tai), tuc l khi luc p P=0, b
gioi han luc phanh hai thng s thuc cht l b gioi han luc phanh mt thng s.
By gio ta xem xt truong hop luc P khc khng, nu tng tai trong ln cu sau, khi d
luc p P vo du pittng tng ln, khi li xe tc dng ln bn dap phanh, du tin pittng o vi
tr trn cng do tc dung cua luc dn hi l xo v luc p P. Khoang B thng voi khoang A, p
sut hai khoang ny bng nhau, luc phanh trn cc bnh xe o ca hai cu du tng ln. Khi p
sut tng toi mt gi tri no d goi l p suat aiu ha p
dh
, khi d hiu s luc tro nn
lon hon luc dn hi cua l xo v luc p P, pittng dich chuyn xung duoi, mt c duong knh
nho D
2 1
P P
2
ty st vo tm lm kn kht 2, khoang B bi cch ly khoi khoang A, p sut cua du
trong khoang B gi c dinh, luc phanh cc bnh sau khng tng ln na, trong khi d nu
nguoi li vn tip tuc dap ln bn dap phanh, p sut trong khoang A vn tng ln, luc phanh
o cc bnh truoc tip tuc tng, dn khi hiu s luc tro nn nho hon luc dn hi cua l
xo v luc p P, pittng lai dich chuyn ln trn, mo thng khoang B voi khoang A, p sut o
2 1
P P
258
khoang B v luc phanh o cc bnh sau lai tng ln, qu trnh cu tip din nhu vy cho dn khi
t duoc phanh dung lai hon ton. Nhu vy b diu ha hai ch d khc b diu ha mt ch
d o ch p sut diu ha p
dh
o loai hai ch d ngoi phu thuc vo p sut cua du trong h
thng phanh do nguoi li tao nn khi dap vo bn dap phanh v luc dn hi cua l xo cn phu
thuc vo luc p P ln du pittng 5, luc p ny phu thuc vo tai trong cua t, tai trong cng
lon p sut gioi han d dng van 5 cng lon.
Trn mt s t, khi nguoi ta tnh ton luc phanh cho cc bnh sau c gi tri n dinh,
b diu ha luc phanh duoc lp d gioi han luc phanh cho cc bnh huong dn (t KaMAZ),
gioi han luc phanh cho cc bnh huong dn nhm muc dch duy tr kha nng li cua t khi
lm vic trn cc duong c h s bm thp hay duong xu.
Hnh 7-61. So d b tr b diu ha lc phanh trn cu sau t:
1-Thanh xon; 2-B aiu ha luc phanh; 3-n di cua thanh xon; 4-Thanh ni an di
voi tru cau; 5-Tru cau; 6-n ngn cua thanh xon.
7.6.3.3. H thng dn dng phanh bang thuy lc vi b cung ha chn khng
Trn nhiu t my ko, d giam luc tc dng ln bn dap phanh hay ly hop, diu
khin phanh hay ly hop thun tin v nhe nhng, nguoi ta trang bi b phn cuong ha chn
khng cho bn dap phanh v bn dap ly hop.
Hnh 7-62. So d cu to v lm vic b tr lc chn khng bn dp phanh:
a) Khi khng aap phanh; b) Khi aap phanh (hay aap bn aap ly hop);
A- Bung chn khng; B- Bung chn khng - khng kh; C) Cua khng kh; 1-
Ong dan chn khng; 2-Can ni an pittng xylanh phanh (ly hop) chnh; 3- Bn
aap ly hop hoc bn aap phanh; 4-Con truot;
259
Nguyn tc chung cua b cuong ha chn khng l su dung d chn khng duoc tao
nn tu bom chn khng hoc tu sau c ht cua dng co nho ng ni 1 (xem hnh 7-62), d
dn dn bung chn khng dt ngay truoc hoc sau xylanh luc cua phanh hay ly hop, bnh
thuong khi khng dap ln bn dap 3, l xo hi vi dy mng cng con truot 4 dich chuyn sang
phai, con truot 4 lm mo van chn khng ni thng bung A voi bung B, lc ny ca hai
khoang bn tri v phai cua mng du c cng d chn khng.
Mi khi dap ln bn dap phanh hay bn dap ly hop 3, con truot 4 dich chuyn lm
dng van chn khng, ngn khng cho thng d chn khng tu khoang A sang khoang B,
dng thoi mo van khng kh lm thng cua khng kh C voi khoang B, do chnh lch p sut
gia p sut kh quyn o khoang B v d chn khng o khoang A, mng trong bung chn
khng dich chuyn sang tri, cn dy 2 lm dich chuyn pittng trong xylanh phanh chnh,
luc dy cua mng thng qua cn dy 2 c tc dung h tro luc dap cho nguoi li.
Mt h thng dn dng phanh bng thuy luc c tro luc chn khng tuong tu voi
nguyn l trn duoc gioi thiu trn hnh 7-63.
Trong bung chn khng c mng 3, bi p boi l xo 4. Cn dy 15 c mt du ni voi
dia dinh vi cua mng, du kia ni voi pittng cua xylanh tng luc 11. Trong van diu khin 7
c van chn khng 5, van khng kh 6 v pittng 9. Khi p ln bn dap phanh 17, du phanh
tu xylanh phanh chnh 16 di vo xylanh tng luc 11, mo van bi 14 trong pittng 13 v theo
ng dn 12 di dn cc xylanh phanh bnh xe.
Hnh 7-63. So d h thng phanh dn dng bng thuy lc c tr lc kh nn:
1-Ong ni voi c ht cua ang co; 2-Ong cao su; 3-Mng; 4-L xo; 5-Van chn
khng; 6-Van khng kh; 7-Van aiu khin; 8-Ong dan t bnh loc kh; 9-Pittng;
10-Van; 11-Xylanh tng luc; 12-Ong dan an xylanh phanh bnh xe; 13-Pittng;
14-Van bi; 15-Can aay; 16-Xylanh phanh chnh; 17-Bn aap phanh; 18-Van kha;
19-Bung chn khng.
Dng thoi ty theo luc phanh, p sut du du lon se lm pittng v mng cua van diu
khin dich chuyn ln trn, dng van chn khng 5 v mo van khng kh 6. Khng kh tu
ngoi troi, qua bnh loc khng kh, ng dn 8, van diu khin 7 v ng cao su 2 di vo
260
khoang A cua bung 19. Khoang bn phai mng khi d vn ni voi ng ht cua dng co, do
chnh lch p sut gia khoang A v khoang bn phai, mng 3 dich chuyn con di 15, tc
dng ln pittng 13 trong xylanh tng luc, tao ra p sut b xung cho du trong ng 12 v
trong cc xylanh phanh bnh xe.
Khi kt thc phanh (nha bn dap phanh), o ca hai khoang cua bung chn khng du
giam p sut do van khng kh dng, van chn khng mo. L xo 4 dy mng 3 v vi tr ban
du, van bi 14 duoc mo ra, du tu cc xylanh phanh bnh bi p tro v xylanh chnh v qu
trnh phanh kt thc. Van kha 18 tu dng ly khai dng co v b phn cuong ha luc phanh
khi dng co khng lm vic. Van 10 dng d xa khng kh khoi b phn cuong ha luc
phanh.
7.6.3.4. H thng dn dng phanh bang kh nn
Trong h thng phanh dn dng bng kh nn, luc diu khin phanh duoc truyn boi
khng kh nn ( 0,60,8 MPa ). D tao ra luc phanh h tro, nguoi ta dng cc b phn tng
luc loai chn khng, loai thuy luc, loai kh nn v loai chn khng thuy luc.
H thng phanh dn dng bng kh nn ( hnh 7-64) gm c cc cum chnh sau: My
nn kh 8, b phn diu chinh p sut khng kh 4, bnh khng kh 5, kha diu khin (tng
phanh) 9 v cc bung phanh 6 v 10.
Gia my nn kh v bnh chua c dt b phn kha d xa cht ngung tu lai trong qu
trnh nap kh nn vo bnh. Ngoi ra trong h thng cn lp van an ton d tu dng mo v xa
bot kh ra ngoi nu p sut cua kh nn tng qu cao.
O so d mt ng ( hnh 7-64 a ), phanh dn dng co hoc tu bn dap dn kha phanh 9
cua xe v dn kha phanh romoc 2. Khng kh nn tu my nn kh 8 duoc dn dn cc kha
phanh 2 v 9. Kha phanh 2 duoc ni voi cc thit bi kh nn cua romoc bng cc ng dn,
gm b phn diu chinh p sut
khng kh 4, bnh chua khng kh 5
cc co cu thuc hin v cc bung
phanh 6, 10.
Khi khng dap phanh, bnh
chua 5 duoc nap dy khng kh nn.
Khi phanh, p sut khng kh trong
ng 3 giam xung ty vo luc dap
phanh (do kha phanh 9 ngt dng
kh nn tu my nn kh dn bnh
chua kh 5 cua romoc), do d
phanh romoc bt du hoat dng.
O so d hai ng hnh 7-64 b,
cc b phn dn dng kh nn cua
cc my ko hoc t v romoc
duoc lin h voi nhau bng cc ng
dn kh 3 v 11. B phn diu chinh
p sut khng kh 4 cn c tc dung
nhu mt van khc phuc su c nhanh
bng cch truyn khng kh nn tu
bnh chua 5 dn cc b phn lm
vic khi p sut khng kh trong ng
3 tng cao. Nu nhu o so d mt
Hnh 7-64. So d h thng dn dng phanh bng
kh nn
261
ng, khi phanh, p sut khng kh trong mach chnh cua diu khin phanh romoc giam
xung th o so d hai ng, p sut khng kh trong ng 3 se tng ln khi phanh.
Trong so d mt ng, truong hop romoc bi mt lin kt voi my ko hoc t v ng
dn 3 bi dut th romoc se tu dng duoc phanh lai, boi v lc d khng kh tu mach ng dn
chnh se bi thot ra ngoi kh quyn (p sut trong ng 3 giam) ging nhu khi dap phanh. H
thng phanh mt ng c th diu chinh sao cho phanh romoc tc dng som hon phanh du
my mt cht, loai tru duoc hin tuong romoc chm ln du my trong khi phanh v gy
tng tai trong ln co cu di dng cua du my. Tuong tu nhu vy, h thng phanh hai ng c
van d phng hu hong dng d tu dng phanh romoc trong truong hop n bi mt lin kt voi
t, my ko.
H thng phanh mt ng duoc trang bi kha phanh dc bit dam bao diu kin phanh
tt hon loai hai ng. N c t ng dn v du ni, boi th don gian hon v su dung tin cy hon.
Uu dim cua h thng dn dng phanh bng kh nn l giam duoc luc phanh trn bn dap, d
dng dn dng cho phanh romoc; C th su dung khng kh nn vo cc muc dch khc nhu
bom hoi bnh xe, truyn dng cho b phn gat nuoc v rua knh v.v
Nhuoc dim co ban cua phanh dn dng kh nn l: Phai c thoi gian kh lu d hi
phuc kha nng phanh khi c su r ri kh nn do cc mi ghp khng duoc kn. Phanh dn
dng kh nn thuong duoc su dung trn nhng xe t tai lon, t but, my ko bnh cng
sut lon c cng dung chung.
H thng phanh dn dng bng kh nn cua my ko
So d h thng phanh my ko bnh T-150K duoc trnh by trn hnh 7-65. H thng
phanh hoat dng nhu sau: Khi p ln bn dap phanh 1, khng kh duoc nn boi my nn kh 4
v dn vo bnh chua 8, thng qua kha phanh 3 dn toi cc bung phanh 14, cn cua bung
phanh 14 dich chuyn se lm quay cam, tch cc guc phanh bnh xe v p cht chng vo
trng phnh. Dng thoi, khng kh nn bi kha phanh 3 ngn khng cho thng dn ng dn
12 toi nap cho bnh nn kh cua romoc, ng 12 lc ny thng voi kh quyn van phanh
romoc bt du hoat dng d phanh romoc lai. Khi p ln bn dap phanh 1, kim duoi cua p
k 15 chi p sut khng kh dn dn cc bung phanh 14, cn kim trn chi p sut khng kh
trong h thng khng kh nn. p sut trong bung phanh 14 v muc d phanh phu thuc vo
hnh trnh cua bn dap phanh 1. Nu nha bn dap 1 v vi tr ban du, khng kh nn se thot
khoi bung phanh 14 qua kha 3. Lc d phn du tr khng kh nn se duoc b sung tu bnh
chua cua my ko sang bnh chua cua romoc.
Tay dn 6 dng d diu khin phanh romoc mt cch dc lp. N chi tc dng di
voi cc phanh bnh xe cua romoc khi romoc cn phanh d dung im trn dc. Tay dn ny
ni voi tay quay bn suon cua tng van, tay quay ny ni bng mt vu hnh ch V dn cn
ko 3 diu khin phanh romoc (xem hnh 7-66).
My nn kh 4 loai pittng, hai xylanh, nhn truyn dng quay tu puly truc khuyu
dng co nho b truyn dai hnh thang. Khng kh duoc ht vo my nn 4 tu bnh loc khng
kh cua dng co, qua cc xupp nap loai tm. Khng kh duoc nn boi cc pittng se qua cc
xupp dy loai tm dt trn np xylanh di dn cc bnh chua 8.
B phn diu chinh p sut 5 c nhim vu duy tr p sut cn thit mt cch tu dng
bng cch nap khng kh nn vo b phn thot tai cua my nn kh d chuyn n sang ch d
chay khng (p sut nap bng p sut dy) khi p sut khng kh trong h thng dat toi
0,730,77 Mpa, lc d khng kh se duoc dy tu xylanh ny sang xylanh kia v khng b
sung thm vo bnh chua na. Sau mt vi ln phanh, p sut trong cc bnh kh giam xung
dn 0,60,64MPa th my nn kh duoc chuyn sang ch d lm vic.
262
Van an ton 10 c l xo cho php khng kh thua thot ra ngoi kh quyn khi p sut
trong h thng dat toi 0,91,05 Mpa (910,5 KG/cm
2
) m b phn diu chinh p sut bi hu
hong.
Hnh 7-65. So d h thng phanh hoi cua my ko T-150K:
1-Bn aap phanh; 2-Can phanh tay; 3-Kha phanh; 4-My nn kh; 5-B phan
aiu chinh p suat; 6-Tay phanh mc; 7-Kha xa; 8-Bnh chua kh nn; 9-Kha
dan kh nn; 10-My nn kh; 11-Ong dan kh; 12-au ni voi phanh mc; 13-
Kha phn cch; 14-Bung phanh; 15-ng h p suat; 16-B phan lau knh;
Kha phanh 3 dng d diu khin h thng phanh dn dng bng kh nn cua my ko
v romoc. Kha phanh hay cn goi l tng van phanh (hnh 7-66) gm c hai nhnh: Nhnh
trn v nhnh duoi, tuong ung d diu khin khng kh nn cho phanh romoc v cho phanh
my ko. O trang thi khng phanh, van nap 6 cua nhnh diu khin romoc (trn) mo ra, v
khng kh nn tu bnh chua cua my ko di vo cua B ri qua van 6 dn nap cho bnh nn kh
cua mach phanh romoc (mui tn A), p sut khng kh dn vo duoc diu chinh boi l xo 2.
Van nap 9 trn nhnh my ko (duoi) dng, cn van xa 8 mo v cc bung phanh cua my
ko duoc ni thng voi kh troi qua cua E.
Cc bnh chua khng kh 8 (hnh 7-65) dng d du tr khng kh nn bao dam c th
phanh duoc 8 dn 10 ln khi my nn kh hong, lm ngui khng kh, gi lai trong d hoi
nuoc v du (du bi tron my nn kh). Dinh ky cn xa nuoc khoi bnh chua khng kh.
Cc bung phanh 14 (hnh 7-65) dng d quay cam tch cc guc phanh o co cu
phanh bnh xe, bng nng luong cua khng kh nn. Bung phanh (hnh 7-67) gm c mt
mng 3, nho dia p 1 o hai bn mng, mng duoc ni voi cn dy 5, du kia cua cn dy lin
kt khop ban l voi mt b truyn truc vt bnh vt d tng ty s truyn chung, truc cua bnh
vt dng thoi l truc cua cam dn dng hai guc phanh.
Khi khng phanh, l xo trong bung phanh dy mng dich chuyn tn cng v bn
tri. Khi phanh, kh nn duoc dn vo bung phanh-phn khng gian gia mng v np 2, lm
mng dich chuyn sang phai thuc hin qu trnh phanh bnh xe lai.
263
Hnh 7-66. So d lm vic cua kha phanh hoi phi hp:
1-Tay an trn; 2-L xo cn bng phanh moc; 3-Thanh ko trn; 4-O at
van xa; 5-Van xa nhnh phanh moc; 6-Van nap nhnh phanh moc; 7-au
ni voi bnh kh nn; 8-Van xa cua nhnh phanh aau my; 9-Van nap cua
nhnh phanh aau my; 10-Mng cua b phan bo tn hiu phanh; 11-L xo;
12,13-Tip aim; 14-Thn cht aay duoi; 15-Tay an duoi; 16-Thanh ko. A-
n bnh kh nn romoc; B-T bnh kh nn aau my an; C- T bnh kh
nn aau my an; D-n bung phanh aau my; E- Thng voi kh quyn.
B phn phanh romoc (hnh 7-68)
gm c thn van dang xylanh 12, trong d
lp van bi 6, qua ng ni 4 thn van 12
duoc ni thng dn ng A o tng van
(hnh 7-69), pittng 7 v 8 lp c dinh voi
cn pittng 9, nho hai pittng ny, khoang
trong cua thn van duoc chia ra lm ba
khoang A, B v C, l xo cn bng 5, van
10 nho l xo lun dng vo dt ngn
cch khng kh tu bnh chua khng kh 11
dn bung phanh cc bnh xe romoc 2.
Hnh 7-67. So d cu to bung phanh:
1-ia; 2-Np; 3-Mng; 4-Vo; 5-Can aay; 6-
Tay an; 7-Truc vt; 8-Truc cam; 9-Vo co
cau aiu chinh; 10-Bnh rng vt; 11- Bi ainh
Qu trnh hoat dng cua h thng
phanh nhu sau: Khi phanh lin hop my
ko-romoc (xem hnh 7-69), luc tu bn
dap phanh duoc truyn qua thanh ko 5
dn tay dn 8, Du tin lm dich chuyn
thanh ko trn 10, p l xo. D 1 tch khoi
van xa, lm van xa 1 mo ra, dng thoi van
nap 6 khng duoc thanh dy trn ty vo nn dng cht vo dt cua mnh. Khng kh khng
thng tu bnh nn kh cua du my (tuc tu my nn kh) dn cua A na. Khng kh o khoang
B cua van phanh romoc giam do thng voi cua thot E qua van 1 (xem hnh 7-69 b) khi d
do chnh lch p sut gia khoang A v khoang B (xem hnh 7-68), pittng 7 bi dich chuyn
xung duoi, nn l xo 5 lai, du cn pittng 9 tc dng lm van 10 mo ra, khng kh tu bnh
264
chua kh nn cua romoc 11 qua van 10 dn bung phanh 2 lm xoay cam tch guc phanh o
bnh romoc, thuc hin phanh romoc lai. Nguoi li tip tuc dap bn dap phanh, thanh ko
trn 10 dn ty vo vt gioi han 9 (xem hnh 7-69 b), lc ny du duoi cua cn 8 dich chuyn
tip sang phai, dy con truot cua nhnh phanh du my sang theo, van xa 4 dng cht vo
dt, cn van phanh 3 duoc mo ra, khng kh tu bnh nn kh cua du my di theo ng dn C
qua van phanh du my 3 dang mo theo cua D vo bung phanh cua cc bnh xe du my,
tin hnh phanh cc bnh xe du my lai.
Hnh 7-68. So d mch phanh
romoc:
1-Bnh xe romoc; 2-Bung phanh;
3-Luoi loc; 4-Ong ni voi cua A o
tng phanh; 5-L xo; 6-Van bi; 7, 8-
Pittng; 9-Can pittng; 10-Van; 11-
Bnh nn kh cua romoc; 12-Thn
van phanh.
Hnh 7-69. So d hot dng cua van phanh (tng van):
a) Khi khng phanh; b) Khi phanh;
1, 4-Van xa; 2-Van nap cho bnh chua kh nn romoc; 3-Van phanh; 5-Thanh ko; 6-L xo
van kp; 7-Tay an duoi; 8-Tay an trn; 9-Bulng aiu chinh; 10-Thanh ko; 11-Cam; 12-
cht; 13-O van; 14-L xo; 15-Ong truot; 16, 17-L xo nhnh phanh aau my v romoc;
A-Ong ni an cum phanh romoc; B, C- Ong dan t my nn kh an (Bnh kh nn cua
aau my); D- Ong thng voi bung phanh bnh xe aau my; E-Khoang thng voi kh quyn
Dng thoi khi phanh (xem hnh 7-66) khng kh nn dn dn mng p 10, p ln l xo
11 v tip dim dng 13 ni cc du cuc 12 cua b phn bo tn hiu phanh, lm sng dn tn
hiu phanh dung o pha sau xe. Sau khi ngung tc dng vo bn dap phanh, Truoc tin cht
dy cua nhnh diu khin phanh du my, nho l xo trong thn cht c d cung lon dang bi
p, n dy tay dn duoi 7 sang phai, kt thc qu trnh phanh du my, khng kh trong cc
265
bung phanh du my theo cua D thot qua van thot 4 ra ngoi troi theo khoang E, Dng
thoi khi d du duoi cua cn 8 dich chuyn sang tri, cng voi su tro gip cua h thng l xo
tra v, thanh ko trn dich chuyn hon ton sang phai, van nap 2 duoc mo ra, van xa 1 o
nhnh trn bi kha lai, van phanh romoc tro lai vi tr ban du, khng kh tu bnh nn kh cua
du my tip tuc nap vo bnh nn kh cua romoc. Kt thc qu trnh phanh lin hop my.
Nhu vy qu trnh phanh lin hop du my voi romoc, khi bt du phanh romoc
duoc phanh truoc, du my phanh sau. Khi kt thc phanh th nguoc lai du my nha phanh
truoc cn romoc nha phanh sau. Thoi gian chnh lch v thoi dim tc dng phanh cua du
my v romoc phu thuc mt s thng s nhu khoang cch b tr bnh nn kh hay chiu di
cc ng dn kh, vt diu chinh hnh trnh 9 cua thanh ko trn, thng thuong d chnh lch
v thoi gian phanh du my v romoc vo khoang 0,20,5 s. Trn mt s t c ko romoc,
qu trnh phanh cung tuong tu. Di voi h thng phanh dn dng bng kh nn, nguoi li xe
cn thuc hin mt s vic quan trong sau:
- Cn theo di dng h p sut xem khng kh trong h thng d du p sut lm vic
chua (p sut ny phai lon hon 0,65 Mpa). Nu trong bnh chua khng c khng kh nn du
tr th khng duoc php cho xe chay. Nu trong khi lm vic, thy p sut giam xung dt
ngt th phai dung xe ngay v khc phuc hu hong (p sut cn >=0,60,76 Mpa).
- Truoc khi xe khoi hnh c romoc, phai kim tra tnh trang mo kha dn kh dn
romoc. Kim tra d kn kht cua cc ch ni trong h thng, thng qua su giam p sut khi
dng co dung lm vic (yu cu < 0,050,06 Mpa/pht).
- Dinh ky hng ngy kim tra su lm vic cua van an ton v mo kha xa cua bnh kh
nn d loai bo cc cht ngung tu.
Hin ny trn cc loai t hin dai, nguoi ta trang bi h thng phanh dn dng bng
kh nn voi diu khin bng din tu. Tt ca cc tn hiu diu khin cn thit du duoc cc b
cam bin cam nhn ri chuyn v b xu l trung tm, my tnh xu l s liu v ra lnh dn
cc b chp hnh d thuc hin tng hay giam luong kh nn dn vo bung phanh, nho d
vic phanh xe my duoc hiu qua hon. Vic diu khin h thng phanh mang tnh tu dng ha
cao, dam bao an ton, nhanh chng v tin cy (xem o phn ABS).
H thng phanh du phng dng d dung t khn cp khi h thng phanh chnh bi
hong. Nguyn tc hoat dng l khi khng kh o h thng phanh chnh xa ra ngoi, cc l xo
cua b tch nng luong gin ra lm cho cc guc phanh cua co cu phanh bnh xe sau hoat
dng d hm xe lai.
7.7. H thng diu khin phanh bang din tu (ABS)
7.7.1. Nhim v v nghia cua ABS
H thng phanh dn dng bng kh nn v thuy luc hin nay d dp ung cc yu cu
cua h thng phanh trong truong hop phanh bnh thuong, tuy nhin khi cc li xe cn dung
t khn cp, cc bnh xe c th bi b cung v luc phanh qu lon do dap phanh dt ngt. Khi
d qung duong phanh cung nhu thoi gian phanh du tng ln, t bi truot lt trn duong, kha
nng diu khin v li c th bi mt hoc hiu qua thp dn dn cc tai nan khng luong truoc
duoc. H thng ABS duoc pht minh v ung dung du tin trn cc bnh xe cua cc phuong
tin bay vo nhng nm 1970, v sau vo nhng nm 1980 h thng ny d ung dung ca trn
cc phuong tin tu hnh. Nguyn tc hoat dng cua n duoc th hin trn hnh 7-70.
Khi mt bnh xe no d bi phanh cung, p luc trong xylanh phanh bnh xe d phai
duoc giam di. Vic giam luc phanh o cc h thng phanh thng thuong duoc tin hnh nho
giam p sut trong cc xylanh phanh bnh xe hay dng bot duong dn kh nn dn cc bung
266
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
H. 7-70. So d h thng chng b cng bnh xe
khi phanh (ABS):
1- Ong ni an xylanh phanh chnh; 2-Bom tra
v; 3-Bung tch p; 4-Van ain t (Senoide); 5-
My tnh; 6-Cam bin tc a; 7-Mm phanh; 8-
Truc bnh xe; 9-M phanh; 10-ia phanh; 11-
Rnh tan nhit.
phanh bnh tuc thoi nho diu khin tng van. D thuc hin vic d nguoi li xe c th tin
hnh "nhi" bn dap phanh trong khi
phanh, tuy nhin vic "nhi" bn dap
phanh nhu vy chi thuc hin duoc di
voi nhng li xe kinh nghim v cung
chi thuc hin duoc 12 ln/giy. Khi
d luc phanh c th giam nhung lai
giam o tt ca cc bnh xe duoc phanh,
ca o bnh bi b cung cung nhu bnh
chua bi b cung. V vy cht luong
phanh khng tt v dc bit l nguoi
li vn khng kim sot duoc tnh
trang b cung bnh xe khi phanh. Chi
c diu khin din tu qu trng phanh,
hin tuong b cung bnh xe khi
phanh, cung nhu diu khin luc phanh
ti uu moi c th thuc hin duoc.
Theo so d trn hnh 7-70 ta
thy, khi c hin tuong b cung bnh
xe khi phanh, cc cam bin (sensor)
tc d 6 se bo tn hiu dang xung
din tu v thit bi diu khin trung
tm (ECU), My tnh se xu l s liu
v dua ra cc tn hiu dn cc thit bi
chp hnh. Trong cc b chp hnh mt van din tu duoc kch hoat se mo thng xylanh phanh
bnh xe dn b tch p d lm giam p sut phanh trong xylanh phanh, dn dn giam luc
phanh, dng thoi mt mto cung duoc kch hoat d vn hnh bom du ht v dy du tro v
duong dy cua h thng phanh.
Nho tc dng rt nhanh cua my tnh, tn s dng mo van din tu c th dat duoc tu
1530 ln /giy, do d p luc phanh trong xylanh phanh hay luc phanh trn cc bnh xe duoc
phanh lun c gi tri ti uu, gn voi gi tri luc phanh lm b cung bnh xe. Vic diu khin
din ra hon ton tu dng, khng phu thuc vo dinh cua nguoi li. H thng c th diu
khin tung bnh xe ring bit bng knh diu khin 4X4 hoc diu khin tung cp hai bnh xe
cho nhau hoc cng trn mt cu 4X2, 2X4 ty theo cc phuong n lua chon. D tan nhit
nhanh cho dia phanh, trn vnh pha ngoi cua dia phanh nguoi ta tin cc rnh lm tng din
tch tip xc voi khng kh, hai mt bn cua dia duoc gia cng v mi phng d tip xc voi
hai m phanh, cc m phanh thuong lm bng vt liu bn kim loai (hop cht gm-kim loai)
d tng h s ma st v khi mn th chi thay m phanh, m khng cn thay dia phanh.
Pha bn trong gi bt m phanh c lp xylanh phanh bnh xe, xylanh ny bi che khut
trn hnh ve, xylanh duoc ni voi ng du toi van din tu cua b phn chng b cung bnh xe
ABS. Ty theo tung hnh san xut v tung doi xe m my tnh c nhng chuc nng ring,
cung nhu phuong n lp ABS khc nhau, tuy nhin nguyn tc hoat dng cua chng l ging
nhau.
7.7.2. Cc b phn chnh trong h thng ABS
Hu ht cc h thng ABS dang dng hin nay trn t phn lon duoc ch tao boi ba
nh ch tao l: Bosch, ITT Teves v Kelsey-Hayes. H thng ABS do cc hng khc nhau c
267
khc nhau v cu tao cu th cung nhu v s luong cc knh diu khin, tuy nhin v nguyn
tc mt h thng ABS du gm cc b phn chnh sau:
Xylanh chnh v b tro luc thuy luc; Mdun diu khin din tu; B cam bin tc d
bnh xe; Van solenoid (van din tu); Bom v b tch p cng h thng ng dn. Xylanh
phanh chnh v b tro luc thuy luc c cu tao tuong tu nhu cc h thng phanh voi dn dng
bng thuy luc thng thuong.
B cam bin tc d bnh xe l b phn cam ung din tu duoc lp trong cc bnh xe,
chng lin kt voi mdun diu khin trung tm bng dy dn, v trong qu trnh xe chay lun
gui tn hiu din p dn ECU.
Khi diu khin din tu l my tnh nho (microcomputer) n chua hai b vi xu l dng
nht voi nhng chuong trnh lp sn. Mi b vi xu l se thuc hin cc chuc nng da dang, n
kim tra lin tuc su hoat dng cua h thng, xu l d liu nhp vo, so snh voi cc du liu
trong b vi xu l khc d dua ra cc tn hiu dn cc b phn chp hnh mt cch chnh xc
v tuc thoi.
Van Solenoid l mt van din tu gm mt cun dy, duoc kch hoat nho my tnh diu
khin trung tm, khi van hoat dng lm mt con truot dich chuyn, con truot c ba vi tr:
Cung cp du dn xylanh phanh bnh xe, gi nguyn p sut trong xylanh phanh bnh v
giam p sut trong xylanh bng cch ni thng xylanh phanh bnh xe voi b tch p.
Bom tra v dng d bom du tu bung tch p tro nguoc lai duong dy cho h thng,
d tip tuc cung cp du vo xylanh phanh bnh, bom duoc kch hoat khi nhn duoc tn hiu
tu b diu khin trung tm. B tch p l mt bung kn trong d c mng v l xo, khi van
din tu ni thng xylanh phanh bnh xe voi b tch p, du tu xylanh phanh truyn dn b
tch p d giam p sut trong xylanh phanh bnh, sau d du tu b tch p lai duoc bom, bom
tro v duong dy cua h thng phanh.
7.7.3. Nguyn tc lm vic cua ABS
O trang thi khng phanh, nguoi li khng tc dng vo bn dap phanh, van din tu
chua duoc kch hoat, con truot do van din tu duoi tc dung cua l xo dy xung vi tr thp
nht, tuong ung voi vi tr rnh ngang trn con truot trng voi duong du nap vo xylanh
phanh bnh xe (hnh 7-71 a). Khi d, nu phai phanh xe, nguoi li dap ln bn dap phanh,
du tin h thng lm vic nhu mt h thng phanh dn dng bng thuy luc bnh thuong, du
c p sut do xylanh chnh tao ra, theo h thng ng dn dn van din tu, ri theo rnh phn
phi cua van lc ny dang trng voi rnh du dn dn xylanh phanh bnh xe, lm b phn
phanh bnh xe hoat dng, thuc hin phanh bnh xe lai. Khi tc d gc cua bnh xe duoc
phanh giam dn mt gi tri nht dinh, my tnh kch hoat van din tu ht con truot ln vi tr
nhu hnh 7-71 b. Con truot ngn xylanh phanh bnh xe khoi h thng duong du chung, gi
nguyn p sut trong xylanh phanh bnh xe, luc phanh c dinh. Vn tc gc cua xe vn tip
tuc giam nhanh.
Khi tn hiu tu cam bin tc d bnh xe gui thng tin v tc d gc cua bnh xe duoc
phanh gn b cung, my tnh kch hoat van din tu lm ni thng xylanh phanh bnh xe voi
bung tch p, p sut trong xylanh phanh bnh xe giam xung cng voi su giam p sut cua
du phanh trong xylanh phanh bnh, luc phanh v tc d gc cua bnh xe lai tng ln (hnh 7-
72 c). Khi tc d gc cua bnh xe tng toi gi tri d lp trnh trong b xu l trung tm, my
tnh lai kch hoat van din tu ni thng duong cp du dn xylanh phanh bnh xe, du tu
duong dy cua tng phanh lai duoc dn dn xylanh phanh bnh xe lm tng p sut trong
xylanh phanh bnh, luc phanh lai tng ln v vn tc bnh xe lai giam di (hnh 7-72 d).
268
Qu trnh cu lp lai lin tuc nhiu ln trong mt giy, cho dn khi m hin tuong b
cung bnh xe khng cn na. Trong sut thoi gian phanh, nguoi li xe khng cn diu khin
g khi dap phanh, m hiu qua phanh vn dat tt nht. Trong qu trnh phanh, mto duoc kch
hoat tu b diu khin trung tm, n hoat dng v thng qua bnh lch tm truyn dng cho
bom tra v ht du thot ra tu xylanh phanh bnh v b tch p d hi lai cho mach du cung
cp tu xylanh phanh chnh, v vy p luc cua du do nguoi li dap ln bn dap phanh lun
duoc duy tr c dinh.
Hnh 3-72. Nguyn l lm vic cua ABS:
c) Thoi aim ABS mo thng xylanh phanh bnh xe voi b tch p; d) ABS lai ni
thng rnh aay toi xylanh phanh bnh xe
Hnh 7-71. Nguyn l lm vic cua ABS: a) Thoi gian bt aau aap phanh; b) ABS
gi c ainh p suat dau trong xylanh phanh bnh xe.
269
Khi dung tc dng ln bn dap phanh, cng tc phanh gui tn hiu dn b diu khin
trung tm, cun dy cua van din tu khng duoc kch hoat, con truot dich chuyn v vi tr ban
du, du trong xylanh phanh bnh hi v xylanh phanh chnh, qu trnh phanh kt thc.
Mi khi xe lm vic tuc l b dnh lua lm vic hoc kha din dt o vi tr ON, khi d
b vi xu l lun gui cc tn hiu din p dn cc b phn trong h thng nhu solenoid, bom
du phan hi v.v... Khi khng phanh, cc tn hiu din p ny nho d khng lm cho cc co
cu d hoat dng, bt cu c su bt thuong no trong h thng, b vi xu l se so snh voi d
liu cua chng trong b nho chi doc, v my tnh se v hiu ho ch d chng b cung bnh
xe, chuyn h thng phanh voi diu khin ABS sang ch d lm vic bnh thuong nhu h
thng phanh khng c ABS v dn bo li duoc bt sng.
7.8. H thng chng trut quay (ABS/ASR)
Trn mt s xe c b tr h thng chng b cung bnh xe khi phanh (ABS) v b tr
mach din tu diu khin co cu phanh theo su truot quay cua bnh xe chu dng (ARS). H
thng ABS diu khin co cu phanh theo kha nng chng truot lt cua bnh xe, khi luc phanh
lon hon luc bm cua bnh xe voi mt duong, lc ny bnh xe duoc phanh se bi b cung, ABS
se gim st su b cung cua bnh xe v tu dng thay di p luc cua du hoc kh nn vo trong
xylanh phanh bnh xe d gi cho bnh xe khi phanh khng bi b cung nhung vn lun dat
duoc luc phanh ti uu.
H thng ASR (hnh 7-73) diu khin co cu phanh theo kha nng chng truot quay
cua bnh xe, hin tuong truot quay din ra khi mmen chu dng (hay luc chu dng) trn bnh
xe lon hon mmen bm (hay luc bm). Khi d bnh chu dng bi truot quay, khi mt bnh chu
dng bi truot quay, mmen chu dng trn cu chu dng bi giam, tnh nng ko bm cua xe bi
han ch. Xe my bi giam tc d nhanh chng do truot quay.
D khc phuc nhuoc dim ny h thng chng truot quay ASR se tu dng diu khin
luc phanh trn bnh xe bi truot quay, tuc l lm giam mmen chu dng dt vo bnh dang bi
truot quay, nho d m tc d truot quay cua bnh xe ny se giam, cn tc d quay cua bnh
xe quay chm cung khng giam qu thp.
Hnh 7-73. H thng diu chnh lc phanh theo trut l v lc chu dng bnh xe
theo trut quay ABS/ASR cua BOSCH:
a) B tr chung; b) Quan h gia hai bnh xe;1-Cam bin tc a; 2-Khi thuy luc
ABS/ASR; 3-B aiu khin trung tm; 4-ng co thuy luc.
Su phanh cc bnh xe bi truot quay duoc diu khin theo chu ky c tn s tuong thch
voi tn s cua ABS, boi vy nguyn l hoat dng cua ASR c tnh diu chinh.
270
Cu hoi n tp chuong 7: H thng diu khin cua my ko v t
1. Cc phuong php li t v my ko bnh. Phn tch dc dim hnh hoc cua dn du
xe
2. Cc b phn chnh trong h thng li cua t v my ko bnh. Tm hiu nguyn l
cu tao v lm vic cua b phn li thuong dng hin nay.
3. Cu tao v lm vic cua h thng li co hoc. Phn tch dc dim cua co cu hnh thang
li.
4. H thng li dng tro luc thuy luc. cc b phn chnh trong h thng li dng tro luc
thuy luc
5. V sao lai su dung diu khin din tu cho h thng li tro luc thuy luc? Nguyn l cu
tao v lm vic cua h thng li c tro luc thuy luc.
6. Dc dim cu tao v lm vic cua h thng li ca bn bnh. Uu nhuoc dim cua h
thng li ca bn bnh.
7. Nguyn l lm vic cua h thng li my ko xch. Trnh by nguyn l cu tao v lm
vic cua h thng li my ko xch dng ly hop ma st, dng co cu hnh tinh mt
cp, hai cp.
8. Nhim vu, phn loai v yu cu di voi h thng phanh t my ko.
9. Nguyn l cu tao v lm vic cua phanh dai, phanh dia, phanh tang trng.
10. Trnh by nguyn l cu tao v lm vic cua h thng phanh dn dng bng thuy luc.
11. Trnh by nguyn l cu tao v lm vic cua h thng phanh dn dng bng kh nn,
giai thch nguyn l tc dng phanh romooc.
12. Vn d b cung bnh xe khi phanh. Trnh by nguyn l hoat dng cua h thng
phanh c trang bi h thng chng b cung bnh xe khi phanh ABS
271
CHUONG VIII: TRANG BJ LM VIJC TRN T MY KO
V XE CHUYN DJNG
8.1. H thng thuy lc
8.1.1. Khi qut v h thng thuy lc trn t my ko v xe chuyn dng
Hin nay my ko v xe chuyn dung duoc ch tao c xu huong nng cao cng sut
dng co, d hon thnh nhiu cng vic nng nhoc khc nhau, v tng nng sut lao dng.
Cng voi vic nng cao cng sut dng co, cc xe chuyn dung duoc thit k v tnh ton sao
cho vic su dung cng sut dng co c hiu qua nht v thun tin nht.
Hnh 8.1. Cc thit bj thuy lc trn my ko v xe chuyn dng:
1-Bom thuy luc; 2-Tro luc tay li thuy luc; 3-iu khin ly hop tro luc thuy luc; 4-Phanh
tro luc thuy luc; 5-Dan ang cc thit bi thuy luc ai theo my ko; 6-Nng ha thuy luc co
cau treo; 7-iu khin trucTCS bng thuy luc; 8-TTLB bng thuy luc; 9-Kha vi sai bng
thuy luc; 10-H thng thuy luc aiu khin hp s; 11-Gi cau truoc bng thuy luc.
D dat duoc muc dch d, h thng thuy luc voi cc thit bi thuy luc, d duoc ung
dung ngy cng ph bin trn t my ko v xe chuyn dung. Nho cc tnh nng bin di
nng luong thun nghich, kha nng truyn dng m diu v o khoang cch bt ky cung nhu
kha nng lm vic n dinh v an ton voi hiu sut kh cao, nn h thng thuy luc d duoc
trang bi d thuc hin nhiu nhim vu da dang khc nhau:
- Diu khin cc my cng tc nhu cy, lui ui, gu xc Lin kt voi cc my cng
tc treo trn my ko qua co cu treo, diu khin my cng tc vo cc vi tr lm vic, vn
chuyn, nng ha v.v..;
- Diu khin cc h thng cua my ko nhu tro luc tay li hoc li bng thuy luc, dng
mo ly hop, dn dng h thng phanh, kha vi sai, truyn dng cho truc thu cng sut;
272
- Diu khin hp s v truyn luc tu dng nho cc ly hop kha s, gi v ct cu chu
dng truoc nho ly hop thuy luc, gi v ct truc thu cng sut v bu ly truyn dng;
- Tng trong luong bm cho my ko thng qua h thng thuy luc v co cu treo.
Ngoi ra trn mt s my ko v t, h thng thuy luc cn tham gia vo vic diu
khin co cu giam xc, h thng giam chn cho thn xe, gh ngi nguoi li v hnh khch.
8.1.2. Cc b phn chnh v phn loi h thng thuy lc
+ Cc b phn chnh trong h thng thuy lc
Mt h thng thuy luc hon thin gm cc b phn chnh sau: Bom thuy luc, thit bi
diu khin (van, hp phn phi v.v..) v b phn chp hnh (xylanh luc, mto thuy luc v cc
thit bi khc..). Cc b phn ny lin kt voi nhau nho h thng ng dn, mach du v cc
thit bi phu tro khc nhu thng du, bnh tch p, acquy thuy luc v.v
Bom thuy luc l b phn dng bin di co nng tu dng co truyn dn thnh thuy
nng (p sut cua cht long -thuong l du thuy luc).
B phn chp hnh bao gm cc thit bi thuy luc khc nhau, phu thuc nhim vu v
muc dch su dung, chng c th l xylanh luc, mto thuy luc, ly hop kha s v.v, khi du
c p sut lon do bom tao ra truyn dn b phn chp hnh, o dy chng thuc hin qu trnh
nguoc lai l bin p sut cua du thnh luc co hoc d lm chuyn dng cc b phn lm vic
cua my cng tc.
Thit bi diu khin gm cc van, cc hp phn phi dng d thuc hin vic lin kt hai
b phn chnh l: Bom v b
chp hnh theo dinh cua nguoi
diu khin hoc tu dng.
Cc thit bi phu tro khc
nhu bnh n p, bnh tch p v
dng d nng cao tnh nng lm
vic cua h thng, gip h thng
lm vic tin cy, an ton v hiu
qua cao.
+ Phn loi h thng
thuy lc
Cc thit bi thuy luc
dng trn t my ko voi nhiu
muc dch khc nhau, theo d se
c cc so d lm vic khc nhau. Hin nay thuong dng hai so d thuy luc co ban d l h
thng thuy luc mach ho v h thng thuy luc mach kn.
Hnh 8-2. So d h thng thuy lc mch ho:
1-Bom thuy luc; 2-Khoang dau nng v ha cua xylanh;
3- Rnh thot; 4- Thng dau; 5-Van phn phi
V mt lich su th h thng thuy luc mach ho xut hin som tu nhng nm 40 cua th
ky truoc. Trong h thng ny duong nap cua bom du duoc ni truc tip voi thng chua, cn
duong du tu bom di ra duoc xa truc tip v thng du khi van phn phi o vi tr trung gian,
khi d p sut o cua dy cua bom nho, khi van phn phi o vi tr nng hay ha, du tu bom qua
hp phn phi dn xylanh dy pittng v bn ny hoc bn kia. Khi pittng di ht hnh trnh,
p sut cua du tng cao, thng p sut diu khin cua van an ton, du o cua dy mo van an
ton v chay v thng chua, dng thoi khi d con truot phn phi se duoc tu dng hoc do
nguoi li dy v vi tr trung gian. Lc ny p sut o cua dy cua bom nho v bng p sut o
rnh thot cua hp phn phi (hnh 8-2). Khi d bom lm vic o ch d chay khng tai.
273
Vo nhng nm 60 cua th ky truoc, khi cc thit bi thuy luc trn xe my tng ln, h
thng thuy luc mach kn ra doi. H thng thuy luc mach kn c hai dang: Dng acquy thuy luc
voi van aiu khin tch p v dng bom bin ai th tch voi van aiu khin cua ht. O h
thng thuy luc mach kn dng bom bin di th tch 3 voi van diu khin cua ht 2 (hnh 8-3
a), p sut cua du o duong ra cua bom thuong xuyn lon. Van diu khin trn duong ht cua
bom diu khin su nap cua du vo bom. Khi du dat toi p sut nht dinh trong duong dy,
van diu khin lc ny khng cho du ht vo bom na (v du di voi bom th tch xylanh
huong truc, van diu khin cho cam mt du vung gc voi duong tm cua xylanh bom). Nu
p sut trong duong dy cua bom giam di, van diu khin tip tuc cho du duoc nap vo bom.
Trong h thng ny, khng c su cung cp du lin tuc m chi gi p sut khng di trong
duong dy cua bom, du tu cc thit bi lm vic 1 khng truc tip chay v thng m tro v
cua ht cua bom. H thng ny c kch thuoc gon nhe, nhuoc dim chnh cua n l bom bin
di th tch c cu tao phuc tap, gi thnh dt. Bom phai c luu luong lon d cung cp du du
cho cc thit bi chp hnh khi chng lm vic dng thoi, chi ph cng sut cho bom cao.
Trong h thng thuy luc mach kn dng acquy thuy luc (hnh 8-3 b), h thng gm
mt bom th tch c dinh 3, h thng cc thit bi thuy luc v acquy thuy luc 6 thng qua mt
van diu khin tch p 4, bom c nng sut tuong di thp, nho vy chi ph cng sut cho bom
khng lon, khi cc thit bi chp hnh khng lm vic, bom 3 se bom du vo nap cho acquy
thuy luc 6. Nhu vy o rnh dy cua bom hay rnh lm vic cua h thng, p sut cua du thuy
luc lun lun cao. Khi p sut cua du trong bnh acquy dat toi gi tri quy dinh, van diu
khin tch p 4 se mo cho du xa v rnh thot ri v thng chua. Khi cc b phn chp hnh
lm vic, cc van phn phi dt o vi tr nng hoc ha, du tu acquy thuy luc se toi cung cp
cho cc b phn chp hnh. Khi acquy thuy luc giam p duoi muc quy dinh, bom c th nap
cho acquy khi cc thit bi chp hnh o vi tr khng tc dng. Nho d dng co xe my t bi qu
tai nht thoi do chi ph cng sut dn dng bom.
Nguoi ta tnh ton dung tch cua acquy, sao cho luu luong v p luc cua n du cung
cp cho cc b phn chp hnh lm vic dng thoi. H thng ny don gian v re tin, song
nhuoc dim chnh l th tch cua acquy thuy luc thuong lon, kh b tr lp dt trn my ko.
Hnh 8-3. So d h thng thuy lc mch kn; a) Dng bom bin di th tch;
b) Dng acquy thuy lc:
1-Van phn phi cho cc thit bi lm vic; 2-Van aiu khin nap; 3-Bom thuy
luc; 4-Van aiu khin nap; 5-Van mt chiu; 6-Acquy thuy luc.
8.2. Cc b phn chnh cua h thng thuy lc
8.2.1. Bom v mto thuy lc
Bom thuy luc c nhim vu chuyn di nng luong co hoc thnh nng luong thuy luc
v nguoc lai mto thuy luc chuyn di nng luong thuy luc dua dn tu bom thnh nng luong
274
co hoc lm vn hnh cc b phn lm vic cua my cng tc. Bom thuy luc nhn truyn dng
tu dng co din khi h thng lm vic tinh tai, tu dng co dizel khi hoat dng trn cc thit
bi tu hnh nhu my ko, xe chuyn dung.
Theo hoat dng c th phn loai bom v mto thuy luc thnh hai dang: Thay di duoc
th tch lm vic v khng thay di duoc th tch lm vic. Th
tch lm vic cua bom duoc hiu l th tch du cung cp trong
mt vng quay, cn th tch lm vic cua mto l th tch du
tip nhn sau mi vng quay.
Hnh 8-4. Hot dng
cua bom bnh rng
n khp ngoi
Tt ca cc my thuy tinh du c th hoat dng thun
nghich, tuy nhin c mt s loai thuong chi dng hoc uu tin
dng lm bom hoc mto thuy luc.
8.2.1.1. Bom thuy lc kiu bnh rang
+ My bnh rng v my vnh rng
Cc my thuy luc c b phn lm vic theo nguyn tc
cun du theo dang quay, ph bin nht l my bnh rng v
my vnh rng. Chng cung c th duoc su dung lm bom hoc
mto thuy luc. C th phn bit theo hai dang: My bnh rng
n khop ngoi v my bnh rng n khop trong.
- My bnh rng n khp ngoi
My bnh rng n khop ngoi cu tao co ban tu hai bnh rng n khop voi nhau.
Trong d mt bnh rng chu dng v mt bnh rng bi dng (hnh 8-4).
Du p sut cao duoc tao nn boi su giam th tch cua khng gian vng cua dy, khi
mt rng cua bnh rng ny di vo n khop voi rnh rng cua bnh rng kia, nghia l th tch
o vng cua dy bi giam xung, p luc cua du o cua dy se tng ln. Dng thoi o cua ht, do
cc rng ra khoi n khop, th tch o cua ht tng ln tao ra su giam p, du se duoc nap dy
vo bom, sau d duoc cc rnh rng cua hai bnh rng cun v bi p ra o cua dy.
Du duoc cun theo rnh rng dua dn lm tng p sut o cua dy. Cc khng gian
cun du duoc lm kn nho mt duong knh trong thn bom v hai mt bn. D trnh vic nn
p du v nho d trnh duoc cc dinh p sut khi cc cp rng vo n khop nguoi ta thuong
tao ra cc rnh thot tai o vo hoc vo d.
b) a)
Hnh 8-5. My bnh rng t la khe ho dc trc v hung knh:
a) Mt ct ngang bom; b) Cau tao cc chi tit cua bom.
O cc my bnh rng don gian, do tn tai khe ho bn (doc truc) v khe ho dinh (huong
knh) nn c hin tuong hao tn lot dng lon, dc bit khi d nhot du thp v p sut lon. D giam
hao tn lot dng, nho d lm tng hiu sut v p sut cho php cua my thuy luc, nguoi ta thit k
cc bom bnh rng c khe ho doc truc hoc ca khe ho huong knh giam di khi p luc tng ln. Th
du v loai my thuy luc nhu vy duoc trnh by trn hnh (9-5). Cc bnh rng v truc duoc lp vo
275
cc d dc bit duoc p sut du tc dng theo huong doc truc v huong knh. Truong p sut doc
truc gia d v vo tc dng vo mt trong cua d v ngn chn su mo rng khe ho doc truc.
Dng thoi tao nn mt truong p sut tai khe ho pha p sut cao gia d v vo. Truong p sut
ny dy d lm cho vng nap hep lai. Nho d v nho p sut tc dng cng chiu se lmgiam khe
ho huong knh gia dinh rng v vo bom. Trong vng khe ho huong knh nho nht, cung goi l
vng tao p sut, du thuy luc bi nn lai v lm kn gia vng p sut cao voi vng nap.
Do c hin tuong cun du khi cc rng vo n khop nn xut hin tai vng p sut
cao cc xung luu luong v xung p sut tuong
di lon v hu qua l gy ra ting n. Do chiu
di n khop cua bom bnh rng n khop trong
lon hon nn cc xung luu luong v p sut nho
hon so voi bom bnh rng n khop ngoi. D
cai thin tnh trang n v xung p sut c th
tng s rng cua bnh rng trong bom bnh
rng n khop ngoi, tuy nhin khi cng th tch
lm vic bom lai c th tch cu tao lon hon.
C th cai thin mt cch co ban hin
tuong gy n v xung p sut trn bom bnh
rng n khop ngoi nho b tr bnh rng kp
voi hai cp bnh rng mong thay cho mt cp
bnh rng dy (hnh 8-6). Phn b rng trn hai cp bnh rng lch nhau 1/2 rng. Hai cp
bnh rng nm cch nhau mt tm trung gian, nhung cng chung mt du ni nap v dy.
Hnh 8-6. Bom bnh rng kp (Bosch)
Do lch mt nua pha voi nhau nn tng cc xung cua dng cung cp nho di mt cch
co ban v lm giam manh ting n.
Nhu d bit, cc my bnh rng c th hoat dng thun nghich, tuc l c th lm bom
hoc mto thuy luc. Tuy nhin kt cu trong thuc t cua bom bnh rng l khng di xung, c
nghia l vng p sut cao v vng nap duoc ch tao khc nhau. Do d khi su dung bom o ch
d mto chi c th dua dng du p sut cao dn vng p sut cao. Dao chiu quay trong
truong hop ny l khng th duoc. Cc my bnh rng
hoat dng thun nghich cn duoc ch tao di xung hon.
- My bnh rng n khp trong
Trn hnh 8-7 gioi thiu my bnh rng n khop
trong. Bnh rng chu dng 1 quay truyn cho vnh rng
trong 2 quay theo. Du thuy luc duoc cun theo khng
gian gia rnh rng cua bnh rng chu dng v rnh rng
cua vnh rng bi dng o mt trong v mt ngoi cua vnh
ngn c dinh 3 tu cua nap 4 v p o cua dy 5.
Hnh 8-7. Bom bnh rng n
khp trong
Do b tr lch tm lon gia bnh rng chu dng
voi vnh rng trong nn voi cng mt th tch lm vic,
my bnh rng n khop trong se c kt cu nho gon hon
my bnh rng n khop ngoi. Ngoi ra cn cho php
chiu di n khop lon v do d lm kn tt hon gia vng p sut cao voi vng nap cung nhu
giam dng k tnh cht xung p sut v ting n so voi my bnh rng n khop ngoi.
- My vnh rng
My vnh rng p sut thp c th su dung lm bom, nhung thuong duoc su dung lm
mto nhiu hon. Trn hnh 8-8 gioi thiu cu trc cua mt my vnh rng. My vnh rng cu
276
tao tu vnh rng 1 c 7 rng trong bt cht voi vo v mt rto c 7 rng ngoi. Cc rng duoc
ch tao sao cho c th lm kn gia vnh rng v rto. Mt nua khng gian tao boi vnh rng
v rto duoc ni voi vng p sut cao, nua cn lai duoc ni voi vng nap. Vic diu khin
duoc thuc hin nho van phn phi quay.
Khi mt rng rto chuyn dng tu rnh
rng ny dn rnh rng k tip cua vnh rng
phn khng gian gioi han se ln luot duoc nap
dy v dy ht ra khoi khe rng.
Th tch lm vic cua cc my vnh rng
tuong di lon, do d voi cu trc nho gon c th
cung cp mt m men quay kh lon. Do c hao
tn lot dng cao nn hiu sut cua my vnh
rng khng cao. Do nguyn nhn ny my vnh
rng chi duoc su dung voi p sut dn khoang
150 bar.
Hnh 8-8. My vnh rng:
1-Vnh rng trong; 2-Rto c rng
ngoi.
8.2.1.2. My thuy lc cnh quay
My thuy luc cnh quay duoc phn thnh hai loai: My khng cn bng hay cn goi l
my mt th tch lm vic v my cn bng hay my c hai hay nhiu th tch lm vic.
Chng c th lm vic theo nguyn l tua ngoi hay tua trong v c th duoc su dung lm
bom hay mto thuy luc. My cnh quay nhiu th tch lm vic duoc thit k l my thuy luc
khng diu chinh duoc cn my cnh quay mt th tch lm vic cung c th l my thuy luc
diu chinh duoc hay cn goi l my c th tch bin di duoc.
+ My cnh quay mt th tch lm vic
Hnh 8-9. Nguyn l cu to bom cnh quay: a) Bom khng cn bng; b)
Bom cn bng; 1-Cnh quay; 2-Rto; 3-Vnh rt; 4-Rnh ainh huong; 5-
Cua ht; 6, 8 -Cua aay; 7-Cua nap.
Hnh 8-9 a gioi thiu mt th du my cnh quay mt th tch lm vic diu chinh duoc.
Cc cnh quay 1 duoc lp trn rto 2 sao cho khi rto quay, cc cnh quay c th dich chuyn
huong knh duoi tc dng cua luc ly tm hay p sut du hoc luc l so d du ngoi cua cc
cnh quay lun ty vo mt trong cua vnh rto 3. Cc cnh quay c th duoc thit k theo
dang cnh kp, chng c th cu tao tu hai phn nm k tip nhau theo chiu quay, nho d c
th lm kn tt hon v giam lot dng.
V th tch lm vic cua bom phn b lch o mt pha cua rto nn khi lm vic truc
rto v vnh rto chiu cc luc huong knh, nn loai bom ny duoc goi l bom khng cn
277
bng. Nguoi ta c th dich chuyn truc rt 2 v gn hoc xa tm vnh rt 3, se diu chinh
duoc d lch tm cua bom cnh quay dang khng cn bng, khi d lm thay di duoc th tch
lm vic cua loai bom ny.
+ My cnh quay nhiu th tch lm vic
Trn hnh 8-9 b gioi thiu my cnh quay cn bng (my hai th tch lm vic). Bao
quanh rto duoc b tr hai khng gian cun du nm di xung nhau, mi khng gian duoc ni
thng voi mt rnh nap 5 v mt rnh dy 6. Cc rnh nap v rnh dy duoc ni tuong ung
voi cc cua nap 7 v cua dy 8. Do cu trc di xung cua cc khng gian cun du nn rto
v cc gi d duoc cn bng v luc huong knh. Tuy nhin dang cu trc ny chi duoc su
dung d thit k cc my cnh quay khng thay di duoc th tch lm vic.
8.2.2. Cu to bom v mto thuy tinh kiu pittng
8.2.2.1. My pittng hung trc
Cc my pittng huong truc hin dang duoc san xut voi mt s luong rt lon. Chng
duoc ung dung o nhng noi yu cu p sut cao v luu luong trung bnh, khi dng lm bom
hoc mto, my thuy tinh c mt d cng sut cao, th tch cu trc tuong di nho, dc bit
thch hop d thuc hin chuc nng cua h thng truyn luc thuy tinh trn t my ko. Theo
dc dim hnh dng hoc, c th phn loai my pittng thuy tinh thnh hai loai chnh l my
pittng truc nghing v my pittng voi cam mt aau.
Trong chuong 3 khi tm hiu v h thng truyn luc thuy tinh trn t my ko chng
ta d duoc lm quen voi loai bom-mto thuy tinh kiu pittng huong truc voi th tch bin
di duoc nho cam mt du, trong muc ny chng ta se tm hiu v my thuy tinh truc nghing
v mt s dc dim trong lm vic cua hai loai my ny.
+ My pittng hung trc trc nghing
Hnh 8-10. My pittng hung
trc trc nghing:
1- Truc chu ang;
2- ia chu ang;
3- Can pittng;
4- Pittng;
5- Khi xylanh;
6- Cht tua;
7- Vo lc;
8- Vo c ainh;
9- ia aiu khin;
10- Rnh aiu khin;
S- Pha nap;
D- Pha aay;
OT- im cht trn;
UT- im cht duoi.
My huong truc truc nghing l my thuy luc pittng doc truc xut hin som nht. Cu
trc tiu biu l dang vo nghing chuyn dng lc tuong di so voi truc, ngoi ra cung c th
b tr dia chu dng c th chuyn dng lc tuong di so voi truc cua vo.
278
- Cu to v hot dng: My truc nghing duoc trnh by trn hnh 8-10. Truc chu
dng 1 duoc ni cung voi dia chu dng. Khi xylanh 5 c chua cc pittng 4 c th quay
duoc trn cht 6. Pittng duoc truyn chuyn dng tu dia chu dng qua cn pittng 3. Cht 6
duoc ni cung trong vo lc 7 bn trong cua vo ngoi 8. Vo lc 7 duoc lp dt d lc quanh
truc A-A.
Khi hoat dng o ch d bom, truc 1 duoc truyn chuyn dng quay, do d dia chu
dng 2, cn pittng 3, pittng 4 v ca khi xylanh 5 cung quay theo. Nu vo lc 7 quay nhu
hnh ve trn mt ct B-B, th se tao ra chuyn dng tinh tin cua tt ca cc pittng c trong
khi xylanh. Khi khi xi lanh quay duoc 180
0
th pittng bn trn trong hnh ve mt ct B-B
chuyn dng tu dim cht duoi dn dim cht trn v cung cp mt dng du thnh phn.
Trong nua vng quay tip theo du lai duoc nap vo. Khoang mt nua s pittng thuc hin
hnh trnh dy cn nua kia thuc hin hnh trnh nap. Cua nap v cua dy cua bom duoc ni
qua cc rnh nap v rnh dy 10 trn dia diu khin 9 dn phn nap v dy cua cc xylanh.
Hoat dng o ch d mto se c qu trnh nguoc lai: Dng du tu bom qua cua dy,
rnh dy dn xylanh se dy pittng tu dim cht trn xung dim cht duoi, khi d luc trn
dy pittng truyn qua cn pittng dn dia chu dng tao thnh m men quay.
Dc dim cu to. Dia diu khin c nghia lon di voi hoat dng cua cc bom
pittng huong truc, k ca my truc nghing. Ngoi vic diu khin khng gian xylanh tu pha
nap sang pha dy v nguoc lai, dia diu khin cn c nhim vu dinh huong doc truc cho khi
xylanh.. Mt trong hai rnh diu khin (v du rnh S) duoc ni voi duong ng nap, cn rnh
kia (rnh D) duoc ni voi duong ng dy. Dim cht duoi (chuyn tip tu hnh trnh nap sang
hnh trnh dy), cn go diu khin bn duoi duoc cc pittng chay qua dn khi gp dim cht
trn (chuyn tip tu hnh trnh dy sang hnh trnh nap).
Gia rnh nap v rnh dy mi doan chuyn tip c mt go diu khin c b rng lon
hon duong knh pittng mt cht. Go diu khin bn trn duoc cc pittng chay qua dn khi
gp dim cht duoi (chuyn tip tu hnh trnh nap sang hnh trnh dy), cn go diu khin
bn duoi duoc cc pittng chay qua dn khi gp dim cht trn (chuyn tip tu hnh trnh dy
sang hnh trnh nap). Khi chay qua cc go diu khin cc pittng khng kt ni voi duong
nap hoc duong dy trong khoang thoi gian cuc ngn. Tu d dn dn kt ni dt ngt, th du
voi pha c p sut, do d c th xut hin tai trong va dp, l nguyn nhn cua dao dng v
ting n nu khng duoc han ch bng cc bin php cu trc ph hop. Thng thuong tai go
diu khin nguoi ta tao ra cc l hoc rnh thot tai, c tc dung lm mm qu trnh chuyn
tip tu pha nap sang pha dy. Trn cc mto cn b tr l thot tai trn ca hai go diu khin,
boi v chiu quay mto thuong khng duoc xc dinh truoc.
Cn luu : S pittng khng nn l s chn m phai chon s le d gi cc xung p sut
v luu luong nho nht c th.
Luc tc dng ln pittng v xylanh cung c nghia lon di voi hoat dng cua my
truc nghing. Cc luc tc dng duoc xc dinh boi dang cu trc.
Tai cc my truc nghing, luc tu pittng tc dng ln dia chu dng. Ta phn tch o ch
d bom v tch luc F
k
thnh hai thnh phn tip tuyn F
t
v php tuyn F
n
:
o sin
k t
F F = ;
o cos
k n
F F = .
Thnh phn F
t
tao ra m men quay, cn thnh phn F
n
tc dng vung gc voi dia chu
dng (hnh 8-11).
279
Vic tc dng luc tua ln dia chu dng, dc bit khi su dung cn pittng, tao ra cc uu
dim co ban cua my truc nghing. O dy do khng xut hin luc ngang tc dng ln pittng
v xylanh, nn ma st gia pittng v xylanh nho v dn dn tnh cht khoi hnh cua loai my
ny rt thun loi.
Khi xylanh cung khng
chiu luc ngang nn khng cn
phai c khoang ho cch du gia
khe ho diu khin v khi xylanh.
Do khng xut hin luc ngang o
pittng v khi xylanh nn c th
b tr gc lc lon dn dn hnh
trnh pittng tuong di lon trn
cc my truc nghing (o = 2540
0
trong khi trn cc my cam mt
du o = 1518
0
). Hnh 8-11.
Phn tch lc
Nhuoc dim chnh cua
my truc nghing so voi my cam mt du l chi ph ch tao lon cho cc cum chi tit nhu
huong dn cn pittng, khop ni vo lc v vo thu hai. Ngoi ra dng du duoc dn tu pha
dy sang pha nap qua rt nhiu doan cong di, boi v cc du ni nap v dy chi c th duoc
b tr trn truc lc A-A, do d xut hin hao
tn lon.
Tu nhuoc dim ny nu thit k hp
s thuy tinh voi my truc nghing se c mt
kt cu khng duoc gon nhu di voi my
pittng c cam mt du.
+ My pittng hung trc vi cam
mt du
C th phn bit my cam mt du
theo hai loai: My cam mt du d truot (hnh
8-12 a) v my cam mt du c dui pittng
chom cu (hnh 8-12 b).
Trn cc my pittng huong truc voi
cam mt du, khi xylanh 5 duoc ni cung
voi truc chu dng 1. Dia nghing 2 hay cn
goi l cam mt du duoc lin kt voi vo 7. D
ch tao cc my pittng huong truc th tch
thay di duoc v thay di chiu quay cua
mto, cam mt du duoc diu khin gc
nghing so voi mt phng thng dung voi cc
gc khc nhau (xem o chuong 3).
Hnh 8-12. My thuy lc hung trc vi
cam mt du:
a) My cam mt aau a truot; b) My cam
mt aau c aui pittng chom cau.
Pittng 4 khng c cn pittng m tua
qua d truot 3 hoc tua truc tip qua dui pittng vo cam mt du 2. D giam ma st khi
truyn luc gia dui pittng v cam mt du thng thuong nguoi ta lp thm mt dia con ln
8. Nu truc chu dng 1 v xylanh 5 quay th cc pittng se duoc truyn chuyn dng tinh tin.
Nho p sut du o pha cua nap hoc nho b phn diu chinh p sut cua nap cn thit nn
280
dam bao khng xut hin mt lin kt gia d truot, dui pittng v cam mt du hoc dia con
ln.
Dc dim cu trc. Phn tch luc ln pittng d truot duoc thuc hin tai tm khop ni
gia pittng v d truot (hnh 8-13, hnh 8-14).
Luc truyn dn tu pittng duoc phn tch
thnh luc ngang Ft v luc php tuyn F
n
:
o tg F F
k t
=
o cos
1
k n
F F =
Do lun c dim dt nm ngoi din tch
truot cua pittng nn luc ngang tao ra p luc cuc
b lon gia pittng v xylanh, l nguyn nhn
lm cho luc ma st lon v thuong gp nht trong
su dung l tao nn ma st nua uot. Cung do
nguyn nhn luc ngang lon nn c th gy ra tai
trong ngang ln khi xylanh, dn dn lm lch
khe ho gia khi xylanh v dia diu khin v c
th dn dn lm tng hao tn lot dng. D khc
phuc nguoi ta cn phai tnh ton thit k d khi
xylanh sao cho dia diu khin khng phai chiu
m men lt.
H
n
h
H
Tc dng xu cua luc ngang duoc cai

thin nho dui pittng dang chom cu (hnh 8-
14). Luc ngang duoc truyn tu pittng dn khi xylanh, tuy nhin c th xc dinh duoc duong
knh pittng, bn knh chom cu dui pittng, gc nghing v hnh trnh pittng sao cho c
th dich chuyn dim dt luc ngang dn dim gia din tch truot cua pittng. Nho d lm
giam tai trong ngang ln khi xylanh v cc xylanh. Mc d c uu dim ny so voi my d
truot, nhung linh vuc ung dung cua my c dui pittng dang chom cu vn bi han ch, boi v
p sut kep gia dui cu v dia con ln bi gioi han.
Trong thuc t nguoi ta vn uu tin su dung my cam mt du d truot. D thay di th
tch lm vic nguoi ta thuong su dung co cu diu khin gc nghing cua cam mt du.
Thuong nguoi ta dng mt hoc hai xylanh diu khin, cng cc thanh ko v tay dn lin kt
voi cam mt du. Khi cn thay di gc nghing cua cam mt du, h thng van kim sot mo
cho du vo xylanh diu khin, pittng trong xylanh dich chuyn v chiu ny hay chiu kia,
lm cho cam mt du nghing di cc gc khc nhau, khi gc nghing cua cam d xc dinh,
cc van kim sot gi nguyn luong du trong xylanh diu khin, c dinh gc nghing cua
cam mt du (xem hp s thuy tinh muc 3.7.4 chuong III).
8.2.2.2. My thuy lc pittng hung knh
Trn cc my huong knh cc xylanh duoc b tr huong knh hnh sao so voi truc
truyn. Do d cc my huong knh se c cu trc ngn hon cc my doc truc, tuy nhin lai c
duong knh lon hon. Bom pittng huong knh duoc phn thnh hai loai:
Bom pittng huong knh tua trong v bom pittng huong knh tua ngoi.
+ Bom pittng hung knh ta trong
281
Hnh 8-15. My thuy lc hung knh ta trong:
1-Truc aiu khin; 2-Khi xylanh hnh sao; 3- Truc truyn; 4- Pittng; 5- Con ln;
6- Rnh ln; 7- Vo; 8-O truot; 9- Vnh xoay; 10- Truc vt me; 11-ai c; 12- Cht.
Trn cc bom pittng huong knh tua trong, du thuy luc duoc dn vo v dua ra qua
mt truc diu khin c dinh voi vo. Trn hnh 8-15 gioi thiu mt my huong knh tiu biu.
Khi xylanh hnh sao nhn truyn dng tu truc 3, chuyn dng quay quanh truc diu khin 1,
truc ny duoc ni cung voi vo. Cc pittng 4 chuyn dng trong cc xylanh nho tc dng cua
cc con ln 5 khi chuyn dng trong rnh 6 cua vo 7.
Hnh 8-17. My hung knh ta trong:
1-Khi xylanh; 2-Truc aiu khin; 3-
Pittng; 4-Con ln; 5-Vnh cam.
Hnh 8-16. My hung knh ta trong:
1-Pittng; 2-Khi xylanh; 3-Vo; 4-Cht
aiu khin; 5-Vnh truot; 6- truot.
D trnh luc ngang gia pittng v xylanh, cc pittng 4 cn duoc huong dn chuyn
dng trong xylanh nho cc truot 8. Nu vo 7 duoc xoay nho vnh 9, truc vt me 10 v dai c
282
11 xung quanh cht 12 v dua khi xylanh hnh sao dn vi tr lch tm (mt ct B-B) th
chuyn dng quay cua khi xylanh se tao ra chuyn dng tinh tin cua pittng.
Kt cu cua bom pittng huong knh tua trong duoc gioi thiu trn hnh 8-16 v 8-17.
Cc pittng b tr hnh sao trong khi xylanh 2. Khi xylanh quay quanh truc diu khin 4 ni
cung trong vo 3. Nu vnh truot diu chinh duoc 5 nm trong vo 3 dich chuyn tao ra d lch
tm gia cht diu khin voi khi xylanh th chuyn dng cua d truot 6 trn vnh truot se tao
ra chuyn dng tinh tin cua pittng.
+ My hung knh ta ngoi
Trn hnh 8-18 gioi thiu mt my
huong knh tua ngoi l mt mto thuy luc
chay chm. Pittng 1 tc dng qua d truot
thot tai thuy luc 2 ln cam lch tm 3 v dn
truc truyn 4. Pittng duoc huong dn chuyn
dng trong d 5, d truot duoc gi trn cam
lch tm nho vnh thp 6. Duong du vo ra
duoc diu khin nho con truot pittng 7 bng
cch ni rnh p sut cao hoc rnh p sut
thp voi khng gian trn dy pittng. Con truot
7 duoc diu khin nho cam lch tm 8, b tr
lch voi cam lch tm 3 mt gc 90
0
.
Hnh 8-18. My Pittng hung knh
ta ngoi:
1-Pittng; 2- truot; 3-Cam lch tm;
4-Truc truyn; 5-O a; 6-Vnh thp; 7-
Con truot; 8-Cam lch tm; 9-Rnh
vng p suat cao; 10-Rnh vng p suat
thap.
8.3. Xylanh thuy lc v dng co lc
Xylanh thuy luc c kha nng chuyn
di mt cch don gian chuyn dng quay cua
bom thuy luc thnh chuyn dng tinh tin. Khi
d c th diu khin v cp qu trnh vn tc
cho ca hnh trnh tin v hnh trnh li cung
nhu diu khin dao chiu chuyn dng mt cch nhanh chng. D c chuyn dng quay gin
doan nguoi ta uu tin su dung cc dng co lc dc bit.
8.3.1. Xylanh tc dng don
Xylanh tc dng don chi duoc du thuy luc tc dng vo mt pha, thuong l d thuc
hin hnh trnh lm vic. Hnh trnh tra v duoc thuc hin nho luc co hoc nhu l xo, trong
luong pittng hoc thuong gp nht l trong luong cua thit bi hoc trong luong cn nng.
Trong thuc t thuong su dung 2 loai xylanh tc dng don: Xylanh tc dng don v xylanh
nhiu cp hoc vuon xa.
+ Xylanh tc dng don
Xi lanh tc dng don thng dung cu tao gm xi lanh 1 duoc gia cng bng b mt
trong v pittng 2 (hnh 8-19). Khng gian truoc dy pittng duoc ni thng voi duong du
p sut cao. Pha bn kia cua xi lanh duoc thng voi khng kh bn ngoi v duoc bao v nho
Hnh 8-19. Xylanh tc dng don thng dng
283
b loc 3. Pittng v cn pittng duoc huong dn chuyn dng v duoc lm kn trong xi lanh.
Luc tc dung ln dy pittng duoc xc dinh boi din tch dy pittng v p sut du thuy luc.
+ Xylanh nhiu cp hoc xylanh vuon xa
Khi cn hnh trnh cua pittng lon
nhung lai c cu tao xylanh nho gon, th du
xylanh trn romoc tu trt, cc xe bc xp, diu
khin gu xc v.v nguoi ta thuong su dung
xylanh vuon xa.
Hnh 3.47. Xylanh vn xa n gin
Di voi cc xylanh vuon xa thuong
duoc uu tin lua chon phuong n tc dng don,
tuy nhin cung c th l xylanh tc dng kp.
D tnh ton v lua chon xylanh vuon xa cn
dua trn co so kch thuoc cp cui cng c
nghia l phn pittng nho nht, v n cung phai
tip nhn ton b luc nng yu cu.
+ Xylanh vuon xa don gian
Trn xylanh vuon xa don gian (hnh 8-
20) du thuy luc tc dng truoc ht vo din
tch lon nht A
1
cua pittng, boi v noi ny yu
cu p sut nho nht. Sau d du tc dng dn
din tch tip theo nho hon A
2
, v cui cng
l tc dng vo din tch nho nht A
4
.
Hnh 8-20. Cu to xylanh vuon xa
Khi luc ngoi duoc xylanh tip nhn l khng di:
const A p F = = . se tao ra trong xylanh cc bc p sut v vn tc nhu sau:
p sut Vn tc
1
1
A
F
p = ; (p
min
)
1
1
A
Q
v = ; (v
min
)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
4
A
F
p = ; (p
max
)
4
4
A
Q
v = ; (v
max
)
Trong qu trnh chuyn tip chuyn dng tu pittng ny sang pittng khc xut hin
su thay di p sut v vn tc dt ngt, gy va dp. Di voi nhng truong hop su dung xc
dinh, th du khi tu trt hng ha khoi romoc, th hin tuong ny lai l cn thit boi v qu
trnh trt tai se duoc cai thin khi c chuyn dng rung. Ngoi ra khi bt du nng romoc
cn c mt chuyn dng nng chm, boi v lc d phai nng mt tai trong lon nht khi
romoc dang nm ngang, sau d cn nng nhanh hon do tai trong d giam dn theo gc nng.
Trong nhiu truong hop lai yu cu chuyn dng nng du dn v du my nng hay
bc xp hng r hu hong. Lc d c th su dung xylanh vuon xa chuyn dng du.
Xylanh vuon xa chuyn dng du
Trn cc xylanh vuon xa chuyn dng du (hnh 8-21) cc khng gian xylanh c din
tch A
2
, A
3
, A
4
duoc ni thng ln luot voi cc khng gian xylanh c din tch , , :
A
*
2
A
*
3
A
*
4
A
2
voi , A
*
2
A
3
voi cung nhu A
*
3
A
4
voi c din tch bng nhau.
*
4
A
Khi du thuy luc tc dng ln din tch A
1
phn du tu khng gian xylanh c din tch
cung chay dn duoi pittng c din tch A
*
2
A
2
v cng nng pittng. Dng thoi du thuy luc
284
cung chay tu cc khng gian c din tch , vo duoi dy A
*
3
A
*
4
A
3
, A
4
. Do d ngay tu khi bt
du tc dng vo din tch A
1
tt ca cc pittng cung bt du chuyn dng m khng xut hin
va dp vn tc v p sut.
Cc van chn du v b tr trn cc din tch
pittng chi d nap du v b sung thay du lot. Trong
qu trnh hoat dng cc van ny tu dng dng kn boi
v p sut trong khng gian xylanh nho hon se lon hon
p sut trong khng gian xylanh lon hon truoc d.
Hnh 8-21. Xylanh vuon xa
chuyn dng du
8.3.2. Xylanh tc dng kp
Xylanh tc dng kp c th tip nhn tc dng
cua du thuy luc o hai pha cua pittng, nho d c th
truyn luc o ca hai chiu hnh trnh.
Xylanh tc dng kp duoc phn bit theo cc
du hiu sau: Cn pittng 2 pha v cn pittng 1 pha.
Xylanh c cn pittng 2 pha cn duoc goi l
xylanh chuyn dng du, xylanh c cn pittng 1 pha
duoc goi l xylanh vi sai.
+ Xylanh c cn pittng mt pha (xylanh vi
sai)
Xylanh vi sai thuong c duong knh cn
pittng lon hon. Hnh 8-22 gioi thiu mt xylanh vi
sai tc dng kp c giam chn vi tr cui o ca hai pha.
Xylanh c cn pittng mt pha (hnh 8-24) c th c 3 phuong thuc hoat dng:
- Hnh trnh tin nho tc ang p suat vo din tch A
1
(qu trnh lm vic);
- Hnh trnh v nho tc ang p suat vo din tch A
2
;
- Hnh trnh tin nho tc ang ang thoi vo cc din tch A
1
, A
2
(tin nhanh).
Hnh 8-22. Xylanh tc dng kp c cn pittng mt pha:
1- Pittng; 2- Phan giam chan; 3- L khoan trn xi lanh;
4- Vnh tao bac din tch; 5- Van tit luu aiu khin auoc.
Hnh trnh tin (lm vic). Nu du thuy luc tc dng vo din tch A
1
cua pittng
th voi p sut v luu luong khng di se c luc dy F
V
v vn tc dy v
V
:
(F
1
.A p F
V
=
max
);
1
V
A
Q
v = (v
min
);
Hnh trnh v. Khi tra v, tuong ung voi tc dng cua du thuy luc ln din tch A
2
nho hon, voi p sut v luu luong nhu nhau se c luc nho hon v vn tc tra v lon hon.
285
(<F
2
.A p F
R
=
V
) ;
2
R
A
Q
v = (>v
v
) ;
Hnh trnh tin (tin nhanh). Xylanh trn hnh 8-24 khi c hp phn phi voi rnh
thot tu khoang c din tch A
2
thng voi cua dy vo phn din tch A
1
, khi d nho vi tr cua
van phn phi m ca hai pha xylanh du duoc tc dng cua du. Din tch A
1
chiu tc dng
cua luu luong du Q v b sung thm luu luong du cun AQ tu din tch A
2
chay vo phn
din tch A
1
. Nho d pittng dat duoc vn tc cao hon so voi khi thuc hin hnh trnh lm
vic:
3 2 1
A
Q
A A
Q
v
E
=
= (> v
v
) ;
Hnh 8-24.
Xylanh tc dng
kp
Hnh 8-23.
Xylanh tc dng
kp
Luc dy trong truong hop ny nho hon:
3 2 1
. ) .( A p A A p F
E
= = (< F
V
) ;
Gi tri vn tc tin nhanh c th thay di bng cch chon duong knh cua cn pittng
A
3
khi cc gi tri p v Q d cho.
+ Xylanh c cn pittng hai pha
Trn xylanh c cn pittng hai pha (hnh 8-23) khi c diu kin hai cn pittng nhu
nhau, p sut v luu luong khng di o ca hai pha, th se gi duoc luc v vn tc trong hnh
trnh tin v li nhu nhau: ;
R V
F F =
R V
v v =
+ Cu to xylanh lc trn my ko
Trn my ko thuong trang bi hai loai xylanh, xylanh chnh v xylanh phu, xylanh
chnh c duong knh lon hon xylanh phu v n duoc lin kt voi co cu treo sau my ko v
dng d nng ha nhng my cng tc nng hon. Xylanh phu duoc dt bn canh my ko, trn
my cng tc hoc b phn moc.
Xylanh luc c tc dung nng, ha v gi my cng tc treo hay cc b phn lm vic
cua my nua treo o cc vi tr quy dinh. Xy lanh luc cua nhiu loai my ko nhu T-25, K-700,
MTZ-80, Komatsu v. v... c cu trc co ban ging nhau, chng chi khc nhau v kch thuoc,
tai trong nng, hnh trnh nng v mt vi chi tit cua cum lin kt. Cc chi tit chnh cua
xylanh luc trn cc my ko ni trn gm c thn xylanh 12 (hnh 8-25) duoc ch tao bng
thp ng, b mt bn trong duoc gia cng cn thn c d bng v d chnh xc toi cp 10, d
cung l 2430 Rc. D van v d cn cua duong knh xylanh cho php khng qu 0,03mm
0,035 mm. Pittng 5 voi Cn pittng 4 v hai np: Np trn 20 voi xupp 14 v np duoi 6.
Cc np duoc bt cht voi thn bng bn vt cy 7 v duoc ni bng mt ng dn du 9.
Pittng bng hop kim nhm duoc bt cht trn cn pittng bng dai c 3 voi vng
php lp bng ren ngn dai c khoi bi long. Pittng duoc lm kn kht bng vng cao su 11,
286
cn xylanh duoc lm kn kht bng vng cao su 10 voi cc dm l, bao v vng khoi bi x
dich vo khe ho do p sut du cao.
Hnh 8-25. Cu to xylanh lc my ko MTZ-80/82:
a) Xylanh luc; b) Xupp thuy co; c) Van giam tc; 1-Cht; 2-Cht hm; 3-ai c; 4-Can
pittng; 5-Pittng; 6, 20-Np trn v duoi; 7-Vt cay; 8, 10, 11, 13, 19- Cc vng kn kht
cao su; 9-Ong dan dau; 12-Thn xylanh; 14-Xupp aiu chinh thuy co; 15-Nt; 16-Nia
can pittng; 17-Tam tua; 18-Vt bt tam lm sach; 21-O xupp; 22-Thn xupp; 23-ui
xupp; 24-Oc ni xupp giam tc; 25-ia tua; 26-Cht; I-Tam tua bt aau p ln xupp;
II-Tam tua an xupp ai xung; III- Xupp roi khoi tam tua do p suat dau; IV-Dau p aia
tua roi khoi c ni; V-Dau p aia tua vo c ni; A-Khoang duoi; B-Khoang trn pittng.
Cn pittng 4 bng thp c mt hnh tru duoc gia cng tinh dt lot vo l cua np trn
20. Cn pittng duoc lm kn kht trong np nho vng cao su 19 voi cc dm l. Khi Cn
pittng bi dy vo, cc tm thp mong (cc tm lm sach) se gat bui bn o cn pittng. Nia 16
duoc hn vo du ngoi cua cn pittng. Tm tua 17 duoc bt trn cn pittng bng dai c-tai
hng o pha duoi nia, tm ny tc dung ln xupp 14. Bng cch thay di vi tr cua tm tua, c
th diu chinh v cp d thut cua cn pittng voi pittng tu 20 dn 200 mm. Nho vy han ch
duoc muc d nng cua my cng tc.
So d hoat dng cua xupp thuy co 14 duoc trnh by trn hnh 8-25 b. Cn pittng
khi ko vo nho tm tua 17 lm x dich dui 23 cua xupp (vi tr II). Xupp ra khoi thn 22
v do dng du chay tu ng dn du 9 (vi tr III) se p vo 21, kha duong du ra tu khoang
trn cua xylanh. Dui 23 cua xupp khi ha xung duoi se cch xa tm tua 17 mt khoang ho
tu 1012 mm. Khe ho ny cn thit d cho xupp c kha nng thot ra khoi v cho du di
qua ng dn vo khoang trn cua xylanh, khi tay diu khin ngn ko hp phn phi dt vo
vi tr ha.
287
D giam tc d ha cua my cng tc treo v bao v my cng tc khng va dp manh
voi di tuong gia cng khi ha xung vi tr lm vic, nguoi ta dng mt van giam tc, vn vo
l ren cua np trn, o d du duoc dn theo l ny d vo khoang nng,
Xupp giam tc gm c c ni 24, dia tua hnh ch thp 25 c l dinh c v ba cht
26. Khi nng my cng tc, du p dia tua vo cc cht ri chay tu do theo c ni vo xylanh
(vi tr IV). Khi my cng tc ha xung vi tr lm vic, du do pittng dy thot ra tu khoang
trn vo c ni, p dia tua toi c ni (vi tr V). Lc ny du chi c th chay qua l dinh c c
duong knh l 3 hoc 4 mm, do d luong du thot ra khoi khoang trn bi chm lai, my cng
tc ha xung mt cch m diu.
Trong h thng thuy luc tc dung kp, trong d du c p sut duoc dn vo khoang
trn hoc khoang duoi cua xylanh luc, cn du tu khoang kia se qua hp phn phi tro v
thng. Xylanh luc tc dung kp cung c th bin thnh xylanh tc dung mt chiu, tuc l du
c p sut chi di vo khoang duoi cua xylanh luc d nng my cng tc treo.
Nu thay c ni voi ng cao su, ni voi khoang trn cua pittng trong xylanh bng
mt nt thng hoi nho, c luoi loc vn vo d thng voi khng kh, th xylanh luc loai ny
se lm vic nhu mt xylanh tc dung mt chiu thuc hin nhim vu nng my cng tc cn ha
my cng tc xung vi tr lm vic nho trong luong ban thn my cng tc.
8.3.3. Dng co lc
D gioi han chuyn dng quay khi
thay di chiu quay c th su dung cc
dng co lc chuyn dng, hoat dng theo
nguyn l truyn dng co hoc hoc tc
dng thuy luc truc tip.
+ Dng co lc truyn dng co hc
Hnh 8-26. Dng co lc thanh rng
- Xylanh thuy lc vi thanh rng
Dng co lc trn hnh 8-26, cu tao tu mt xylanh v mt pittng c cn l thanh rng.
Chuyn dng qua lai cua pittng - thanh rng duoc chuyn di thnh chuyn dng lc cua
bnh rng.
M men quay xut hin khi d duoc tnh theo cng thuc:
M = pAr;
Trong d: p l p sut lm vic;
A- din tch dy pittng; r- duong knh
vng trn chia cua bnh rng. Gc lc
cua dng co ny chi phu thuc vo chiu
di thanh rng, c th dat dn 360
0
.
- Dng co lc trc vt me
Hnh 8-27. Dng co lc trc vt me:
1-Vo; 2- Pittng; 3- Truc lc; 4, 5- Truc vt me.
Dng co kiu vt me duoc gioi
thiu hnh 8-27 bao gm vo 1, pittng 2
v truc lc 3. Cc doan truc vt me 4 v 5
duoc lp cht vo bn phai v bn tri
pittng. Truc vt me 4 n khop ren voi vo
cn truc vt me 5 n khop ren voi truc
lc. Khi p sut du tc dng ln pittng th du qua cua A - pittng se chuyn dng xon
sang tri. Khi di chuyn doc truc sang tri se lm pittng quay tri. Chuyn dng quay cua
288
pittng duoc truyn dn truc lc c dinh doc truc. Nho vt me 5, chuyn dng sang tri cua
pittng duoc chuyn di thnh chuyn dng xoay cng chiu. Khi cc vt me 4 v 5 c cng
buoc xon, truc lc 3 nhn duoc tn s quay gp di so voi pittng.
M men trn truc lc duoc tnh theo cng thuc:
M = pArtg(o - );
Trong d: o- gc nng ren vt;
- gc ma st; r- duong knh vng trn chia cua truc vt me v A l din
tch pittng.
8.4. Cc van thuy lc
D diu khin hoc diu chinh nng luong cung nhu cng sut, trn cc h thng thuy
luc su dung rt nhiu cc van khc nhau.
8.4.1. Van phn phi
Hnh 8-28. Van phn phi con trut 3/3 tc dng bng tay c l xo tra v:
1- Con truot; 2- L xo.
Van phn phi duoc phn bit theo chuc nng l van phn phi khng tit luu v van
phn phi tit luu. Loai thu nht chi dng d diu khin khoi hnh, dung lai v diu khin
chiu dng du, cn loai thu hai c thm cc phuong n khuch dai luu luong. Chng cho
php thay di v cp s luong bt ky cc vi tr trung gian gia hai vi tr du v cui cua hnh
trnh. C rt nhiu cu trc van phn phi khc nhau, o gio trnh ny chi gioi thiu mt vi
loai thuong su dung nht trn my ko v xe chuyn dung.
Cc dng cu trc co ban cua van phn phi
Trn hnh 8-28 gioi thiu van phn phi con truot doc (ngn ko) o vi tr tinh. Du ni
tu bom v du ni v thng bi chn lai, do d dng du cung cp tu bom duoc chay v thng
qua van gioi han p sut v con truot van dung yn. Nu dy tay diu khin dn vi tr nng th
con truot 1 se duoc dy sang tri. Nho d, du ni tu bom thng voi du ni dn xylanh v
du tu bom duoc dn dn xylanh, dy pittng lm nng thit bi. Tai vi tr ha, con truot duoc
dy v pha phai v pittng trong xylanh duoi tc dng cua luc ngoi, thuong l trong luc cua
thit bi cn nng, tu tu ha xung. Luu luong du cun qua ng ni chay v thng. Khi d tay
diu khin tu do, con truot van se chuyn dng v vi tr gi ban du nho luc l xo 2. Cn ch
l chi duoc su dung l xo nn d dn con truot tu hai vi tr cui tro v vi tr tinh. Theo cu
tao c th phn loai van phn phi thnh van con truot (truot doc v quay) v van d tua.
289
Hnh 8-31. Van d ta phn phi 3/3 tc dng va dp lch tm
Hnh 8-29. Van phn phi con trut quay 4/3 tc dng bng tay
Hnh 8-30. Lin hp van con trut dc v
con trut quay tc dng bng tay d diu
Nho van con truot quay biu din trn hnh 8-29 c th lua chon dng du cung cp tu
bom ni voi du ni xylanh A hoc B. Cc du ni khng ni thng voi du ni tu bom duoc
tu dng ni voi du ni tra
v thng, do d du cun tu
xylanh c th chay v
thng qua mt l khoan
trong con truot. Lin hop
gia truot doc v truot
quay cung thuong duoc
ung dung trong van phn
phi, th du d c th nng
ha lua chon xylanh 1 hoc
xylanh 2 hay cng nng ha
ca hai xylanh 1 v 2 (hnh
8-30). Trn hnh 8-31 gioi
thiu mt van d tua d
chn luu luong nho cc
vin bi (hoc d cn). Cc
bi chn chiu tc dng cua luc l xo v p sut du. Nu mun dn du dn xylanh (vi tr nng)
290
th van chn tra v 1 se duoc mo nho xoay truc lch tm tc dng vo cht dy nguoc chiu
voi luc l xo. Khi ha xylanh du chi c th chay qua van chn tra v 2 dang mo d tro v
thng v van chn tra v 3 d duoc dng do luc l xo v p sut du. Do c nhiu uu dim nn
van phn phi con truot doc duoc uu tin su dung hon van d tua. Chng c cu tao don gian,
cho php luu luong lon hon v con truot c th khng chiu tai trong thuy tinh. Nhuoc dim l
cn phai tnh dn dng du lot qua khe ho gia pittng v vo cung nhu kha nng bi ket con
truot do du nhim bn. Cc van d tua cho kha nng dng kn hon ton k ca khi p sut
cao. Tuy nhin c th xay ra dao dng bi hoc d tua, l nguyn nhn cua hao tn lot dng v
nhiu hoat dng. Ngoi ra chng chi ph hop voi h thng c luu luong nho.
Cu to chi tit cua van con trut dc
Ngoi cch phn bit van con truot theo tc dng v s du ni, van con truot doc cn
duoc phn bit theo loai dng du o vi tr tinh. Vi tr tinh l vi tr m con truot van o trang
thi khng c tc dng cua luc ngoi. Hnh 8-32 gioi thiu 4 vi tr duoc su dung.
Vi tr chay vng duoc su dung
dua luu luong du tai vi tr tinh v
thng m khng c hao tn dng chay
lon. Nho c vi tr boi, cc my cng
tc, dang treo trn cn pittng c th
chuyn dng tu do theo luc ngoi
khng phu thuc vo h thng thuy
luc.
Hnh 8-32. Phn loi van
phn phi theo vj tr tnh:
a) Vi tr chn; b) Vi tr luu
thng;
Lc tc dng l mt tiu chun
quan trong di voi hoat dng thuc t
cua van con truot. Cn ch dn cc
luc tinh (trong thuc t c th cn bng duoc) v ca cc luc dng luc hoc xut hin trong khi
hoat dng. Cc luc tc dng dng luc hoc xut hin do p sut tia hoc giam thiu cuc b p
sut tinh tai cc vng c vn tc dng du cao. Chng rt kh cn bng so voi cc luc tinh.
Chi c kt cu hop l v k thut dng chay cua vo v con truot (hnh 8-33) moi c th cn
bng duoc cc luc ny.
Chn kn trn van con trut
Hnh 8-33. Kt cu van con trut:
a) Cn bng luc tinh;
b) Dang thuan loi ang luc hoc. b)
a)
Vic lua chon phuong thuc chn kn trn van con truot l rt quan trong. Trong vi tr
tinh cua mt van con truot doc, pittng con truot chn kn chnh xc cc rnh diu khin trn
vo. Con truot van duoc ch tao theo nhiu phuong thuc khc nhau d ni thng gia du ni
tu bom voi du ni v thng tai cc vi tr tc dng (hnh 8-34).
Nu dy con truot d mo duong v thng T truoc, sau d mo cua A th cc cua tu
bom P, dn phu tai A v v thng T duoc tch nhau trong khoang thoi gian ngn, nguoi ta goi
d l chn duong. Nu nguoc lai, truoc ht ni thng bom voi phu tai sau d chn duong v
thng, th d l van chn m. Trn cc van chn m, cua tu bom P, dn phu tai A v v thng
291
T duoc ni thng voi nhau trong khoang thoi gian ngn, diu ny dn dn hao tn lot dng,
tuy nhin lai c th giam duoc dinh p sut. Nguoc lai, tai cc van chn duong lai c th xut
hin dinh xung p sut v nhiu mach, tuy c hao tn lot dng nho v trnh duoc hin tuong
tu ha cua phu tai xut hin khi giam p sut. Dinh xung p sut v nhiu mach thuy luc khi
dng ngt c th giam bot bng cch b tr cc rnh ct trn pittng con truot, nho d con
truot dng ngt mm mai hon.
Hnh 8-34. Cc phuong thc chn rnh diu khin trn van
con trut
8.4.2. Van chn
Van chn c tc dung chn dng du theo mt huong v cho luu thng dng du theo
huong nguoc lai.
Cc phn tu chn duoc su dung l bi cu hoc du cn d tao thnh van d tua.
Hnh 8-35 gioi thiu hai van chn dng don gian tc dng l xo. Tuong ung voi suc
cng l xo, dc tnh dng chay khng bt du tu dim c hao tn p sut bng khng, m tai
mt dim c p sut ban du xc dinh p
A
, nm trong khoang 0,54 bar (hnh 8-36).
Hnh 8-
36. Dc
Hnh 8-35. Van
chn dng don
8.4.3. Van p sut
Nhu d bit, cng sut thuy luc P = p.Q c th thay di duoc nho thay di luu luong
Q hoc thay di p sut p. D diu khin luu luong c th dng van phn phi, d diu khin
p sut c th dng van p sut.
Trong thuc t c rt nhiu loai van p sut c chuc nng khc nhau. Trong ti liu ny
chi d cp dn mt dang van gioi han p sut.
Van gioi han p sut thuong dng lm van an ton, gi cho p sut hoat dng cua thit
bi thuy luc duoc gioi han boi mt gi tri diu chinh duoc cho truoc, d ngn ngua hong hc
292
tai cc phn tu cua thit bi nhu duong ng, ng mm, cc du ni v.v. Diu kin sau dy cn
duoc thoa mn: .
max 1 1
p p (
Van gioi han p sut c th l van diu khin truc tip hoc van diu khin truoc.
Trn hnh 8-37 gioi thiu hai van p sut diu khin truc tip. Van trn hnh 8-37 a c
phn tu dng kn l con truot. Khi p sut h thng p
1
tc dng ln con truot mt luc nguoc
chiu v lon hon luc l xo th pittng con truot dich chuyn ln trn v luu thng dng du tu
p
1
dn p
2
. Van d tua cn cung hoat dng tuong tu nhu vy (hnh 8-37 b). Khi thng suc cng
l xo 1, p sut p
1
tc dng qua l khoan 2 v rnh 3 dn din tch diu khin cua cht giam
chn 4 nng d cn tua 5. Du thuy luc se chay qua l khoan 2 v cua P
2
.
Hnh 8-37. Van gii hn p sut diu khin trc tip:
a) Van gioi han dang con truot; b) Dang a tua cn; 1L xo; 2L khoan;
3Rnh aiu khin; 4Giam chan; 5 tua cn
8.4.4. Van dng
Nu xylanh thuy luc hoc mto thuy luc hoat dng cng voi bom c th tch lm vic
khng di cn c vn tc pittng xc dinh, hoc tn s quay
xc dinh c th diu khin luu luong vo nho mt van dng.
Thng thuong dy l giai php don gian cho mt h thng
thuy luc so voi vic su dung bom diu khin duoc th tch
lm vic.
Van dng c nhiu loai khc nhau, trong khun kh
gio trnh nay chi gioi thiu mt vi loai thuong su dung trn
t my ko.
+ Van tit luu khng di
Van tit luu duoc ch tao theo 2 loai: Van tit luu
khng di v van tit luu diu khin duoc. Cu trc don gian
nht cua van tit luu khng di l l tit luu hay cn goi l
tit luu chay tng v tm chn (hnh 8-38).
Hnh 8-38. Tit luu
tm chn khng di:
a) L tit luu; b) Tam
L tit luu phu thuc nhiu vo d nhot. Tm chn

phu thuc t vo d nhot do c mt ct ngang hep hon v c
tnh cht chay ri.
D tnh luu luong qua tm chn c th su dung cng thuc:
293
o
p
A Q
D
A
=
2
;
Trong d: ) (Re, m f = o ;
2
2
D
d
m = - ty l mo;
4
2
d
A
D
t
= v
2 1
p p p = A .
Cc gi tri o c th tra cuu trong DIN 1952 hoc trong cc s tay k thut.
+ Van tit luu diu khin duc
Van tit luu diu khin duoc c th c nhiu dang cu trc khc nhau. Hnh 8-39 gioi
thiu 3 dang cu trc co ban cua loai van ny.
hnh 8-39. Cc loi van tit luu
8.5. Tch p thuy lc
Cc b tch p thuy luc c nhim vu chnh l tip nhn mt th tch du xc dinh duoi
mt p sut tu thit bi thuy luc v lai dn du ra theo nhu cu cua thit bi. Cu th hon, tch p
thuy luc duoc thit k voi cc muc dch sau dy:
- Chuan bi sn mt luu luong dau cho nhu cau cuc aai tuc thoi;
- Cn bng dau lot v su thay ai th tch do bin ang nhit a v p suat;
- Tc ang vo cc b phan chi can p suat v mt luu luong nho (cc b phn kep,
bao v qu tai);
- Chuan bi sn nng luong trong cc truong hop thot him (th du d kt thc mt
thoi ky lm vic khi hong bom);
- Giam chan khi c bin ang p suat v luu luong.
8.5.2. Phn loi tch p thuy lc
Tch p thuy luc c th duoc phn loai theo cc dang sau:
- Tch p pittng;
- Tch p mng;
- Tch p bng kh.
Tch p pittng tch luy nng luong bng trong luong hoc l xo hin khng cn duoc
dng nhiu do c kch thuoc lon m cng sut tch p lai nho. Ba loai tch p k trn hin nay
thuong duoc tch nng bng kh (Nito). Th tch kh bi nn lai duoi tc dung cua p sut du
294
v nha nng luong theo yu cu khi cht kh gin no. Ty l p sut cua tch p duoc xc dinh
bng ty l gia p sut lm vic cuc dai voi p sut kh v thuong duoc chon l 10:1 v 4:1.
Tch p pittng. Trong cc tch p pittng, cht long v kh duoc phn cch boi mt
pittng chuyn dng tu do trong xylanh . Ty l p sut tch p khoang 10:1. Tch p pittng
duoc su dung thch hop nht o nhng noi c yu cu luong du ra lon v p sut cao. Do c
khi luong pittng lon nn tch p pittng c qun tnh lon hon tch p mng hoc tch p
bng kh .
Hnh 8-41. Tch p bng kh:
a) Khi aang nap; b) nap;
1- Vo thp; 2- Bng kh;
3- au ni; 4- Van aia.
Hnh 8-40. Tch p mng:
a) Thot ht dau; b) Tch aay dau;
1- Bnh p suat; 2- Mng an hi;
3- ia van; 4- au ni.
Tch p mng. Hnh 8-40 gioi thiu mt tch p mng c cu tao rt don gian, thuong
duoc su dung d lm b giam chn.
B tch p mng cu tao tu mt vo kim loai hn 1, duoc gn mt mng cao su nhn tao
dn hi 2 (c th tu pebunan), phn duoi duoc lp mt dia van 3. Dia van dng l khoan trn
du ni 4 khi thot ht du v ngn ngua mng chui vo l khoan ny. Ty theo cu trc m
ty l p sut cua tch p mng nm gia 4:1 v 10:1. Tch p mng voi cu trc hn c th tch
danh nghia nho hon 3.10
-3
4.10
-3
m
3
, voi cu trc ren c th tch danh nghia nho hon 2.10
-3
m
3
v p sut lm vic khoang 100500 bar.
Tch p bng kh. Trong truong hop mun th tch lon hon cn phai su dung tch p
bng kh. Trn hnh 8-41 gioi thiu mt tch p bng kh trong khi nap (hnh 8-41 a) v khi d
nap dy (hnh 8-41 b). Trong vo thp 1 duoc b tr mt bng kh 2, du ni 3 v mt dia van
4. Khi thot du hon ton bng kh 2 gin no v dng kn van 4 nguoc chiu luc l xo. Dn
khi p sut trong h thng thuy luc vuot qu p sut cho truoc trong bng kh th van 4 mo,
du thuy luc di vo v nn kh trong bng kh.
8.6. Cc phn tu kt ni
Trong h thng thuy luc cua t my ko v xe chuyn dung, nguoi ta su dung cc
ng dn cung v ng mm, duoc ch tao da dang, d kt ni cc phn tu thuy luc v kt ni
gia cc ng voi nhau.
8.6.1. ng cng v ng mm
ng cng. Cc duong ng thuy luc duoc ch tao bng thp chnh xc, tron nhn theo
tiu chun quc gia hoc quc t. Th du theo tiu chun DIN 2391/C khi duong knh ng v
p sut cua du d bit, th phai chon loai thp v phuong php gia cng nhit luyn nht
295
dinh. Tt nht nn lua chon ng cung theo cc bang do cc nh san xut cung cp, trn d c
ca thng tin v duong knh trong, duong knh ngoi, chiu dy thnh ng v p sut cho php.
Phu kin km theo d ni ng cung v
ng mm c rt nhiu dang cu trc nhu du
ni cong, du ni gc, ni ch T v.v...
ng mm (hnh 8-42). D ni dn gia
mt vi tr du ni c dinh voi mt thit bi thuy
luc chuyn dng, th du xi lanh lc diu khin
gu xc, nguoi ta su dung cc ng mm.
Chng cung thuong duoc su dung o nhng noi
hay thay th thit bi, th du ni dng gia cc
cm thuy luc trn my ko nng nghip v
cc thit bi thuy luc treo.
Cc ng mm c mt trong v ngoi
dn hi bng cao su nhn tao v mt hoc
nhiu lop b soi vai hay luoi thp.
Dc bit cn luu dn vic b tr kt
cu cua ng mm. Chng cn duoc b tr sao
cho c du ch d tu do chuyn dng khi lm
vic.
8.6.2. Ni ng cng v ni ng mm
Hnh 8-42. Th d kt cu ng mm
+ Ni ng cng. Trn cc h thng
thuy luc thuong su dung cc dang ni ng tho
duoc: Khi duong knh ngoi cua hai du ng
cn ni nho hon 42 mm duoc ni ren, nu duong knh ng lon hon duoc ni bng mt bch.
Thuong gp nht l ni vng ren, duoc cu tao tu du ni ren 1 (hnh 8-43), dai c bao
2 v vnh 3 lp bao ly ng 4. Khi vn dai c 2, phn canh hnh nm cua vnh 3 se p cht
vo ng. Dang ni ng ny dam bao dc bit an ton chng tu tho khi c dao dng.
Hnh 8-43. Ni vng
ren:
1au ni ren;
2ai c bao;
3Vnh p;
4Ong dan.
Sau khi xit cht
Truoc khi xit
Trn hnh 8-44 gioi thiu kiu ni ren va dp. Kt cu ny cho php khi tho v lp
khng c hin tuong truot doc nho trang bi thm mt vnh p 3 c rnh lm kn 2.
Hnh 8-44. Ni ren va dp:
1- Vnh p; 2- Rnh lm kn
+ Ni ng mm:
296
Ong mm duoc ni cht gia du ni v vng dai c. D thun tin cho lp ghp v an
ton trong su dung, trn nhiu my ko v xe chuyn dung nguoi ta cn dng cc khop ni.
Cc khop ni v ban cht l hai van chn dng, dt nguoc nhau, ni ghp voi nhau. Khi p st
vo nhau nho mu c hay rnh xon, hai d tua cn hoc bi cu se dy nhau nguoc chiu l xo,
mo thng duong du. C nhiu kiu khop ni khc nhau, sau dy chi gioi thiu cu tao mt
vi loai ph bin nht:
- Khp ni dng m c v c ni (hnh 8-45)
Du di dn xylanh luc theo cc ng vai cao su luoi thp l mt loai ng mm thnh
dy chiu du, gi duoc p sut bn trong dn 200 bar. ng vai cao su gm hai lop cao su, o
gia dt mt dai vai thp tt v hai lop vai giy bng. O hai du ng cao su bt cc du ni
voi du cn v mu c chup 2.
Hnh 8-45. Khp ni
cc ng dn du:
a) Khi d ni; b) Khi
tho mi ni;
1-Van bi; 2-Hai aau ni
bn tri v phai; 3-M
c ni; 4-L xo.
Nguoi ta ni ng dn du bng thp voi ng vai cao su luoi thp bng mu c ni 3 c
ren trong, c ny duoc vn voi ren cua mu c chup 2 c ren ngoi.
Trong mi thn khop ni dt mt van bi 1 voi l xo 4. Khi khop ni ngt ra, vin bi se
bi p vo , nh ra ngoi mt t v ngn khng cho du tu ng chay ra ngoi. Khi ca hai thn
cua khop ni ni lai bng mu c, hai vin bi cham vo nhau du roi khoi dt, nho vy m
dam bao cho du di qua duoc
Ngoi loai khop kiu c ni voi mu c trn dy, hin nay nguoi ta dng kh ph bin
cc khop ni tu ngt, dc bit trn cc xe tu hnh, cn ni thit bi thuy luc dn cc my cng
tc chuyn dng. Khop ni tu ngt khc voi khop ni thng thuong o ch, nguoi ta thay dai
c lin kt bng mt b phn kha.
- Khp ni t ngt dng bi hm (hnh 8-46 )
Trong khop tu ngt loai kha bng bi o thn bn tri 7 c cc l ngang trong d c dt
cc vin bi 1 duoc gi cho khoi roi, sao cho chng c th x dich mt cht theo chiu huong
knh. O thn bn phai 4 c rnh vng d dt bi hm. Ca hai du thn du c van bi v l xo tra
v nhu th hin o mt ct ngang khi khop d ly khai trn hnh 4-46 b. Khi chua ni hai du
khop voi nhau (hnh 8-46 b), l xo 5 bi p lai, thn 7 dich sang tri v cc bi hm 1 cng voi
thn 7 nm bn ngoi ng bac 2.
Khi ni hai du khop voi nhau, thn bn tri khop ni se dy vo l cua thn bn phai,
ca thn bn phai lc ny dich sang tri. Cc vin bi kha 1 nm trong l cua thn bn tri 7,
khop kha se bi kha lai trong rnh vng cua thn bn phai nho bac 2. L xo 5 p bac 2 vo
vng hm 6 bng thp, bac duoc bt trong 3 (gi d) ni voi my cng tc.
297
Khi ko ng vai cao su voi luc ko lon (theo chiu mui tn trn hnh 8-46 gia), khop
tu ngt bi x dich di voi bac c dinh 2 (trn hnh ve l v bn tri) nho luc p cua l xo 5.
Khi d cc vin bi 1 ln ra khoi bac v bi p khoi rnh vng. Khop bi ngt ra, l xo 5
dua thn bn phai v vi tr ban du, cn cc van bi o hai du khop lai dng cht vo dt
ngn khng cho du chay khoi h thng.
Hnh 4-46: Khp ni t
ngt:
a) Khop ni tu ngt khi a
ni hai nua voi nhau; b)
Khop ni khi a tu ngt ra
khoi nhau; 1-Cc vin bi
kha; 2-Bac; 3-O at; 4, 7-
Thn bn phai v bn tri
cua khop ni; 5-L xo khop
ni; 6-Vng hm.
8.7. H thng thuy lc hon thin trn my ko v xe chuyn dng
Trang bi thuy luc trn my ko lm cho n tro thnh thit bi tu hnh van nng v linh
hoat trong nng lm nghip, xy dung v cc ngnh kinh t khc. Cc thit bi cng tc da
dang c th duoc lp nhanh vo my ko pha sau, pha truoc hoc bn suon v duoc diu
khin hay diu chinh d lm vic o cc vi tr thch hop.
Hnh 8-47. H thng thuylc trn my ko v xe chuyn dng:
1-Bom thuy luc; 2-Co cau treo; 3- Thuy luc li; 4-Co cau bc xp;
5-San ui, r d; 6-Thu gom; 7-ng co thu gom; 8-Co cau treo
truoc; 9-Van hnh trnh; 10-Hp phn phi hay van aiu khin.
298
Nho cc lin kt thuy luc m ta c th diu khin cc mto, cc xylanh lp tu xa trn
cc my cng tc, diu khin my ko duoc tro gip boi h thng thuy luc ty dng di voi
vic li, phanh my, diu khin ly hop v sang s. Su qu tai my ko do my cng tc duoc
ngn ngua boi van gioi han p sut. Romoc c th duoc phanh nho dn dng thuy luc.
Co so di voi vic su dung rng ri trang bi thuy luc o my ko l mt d cng sut
lon v tnh thch ung cao. Linh vuc su dung cc thit bi thuy luc kh ph bin, tu cc my
ko nho voi cng sut khoang 20 kw trong nng nghip, lm nghip v xy dung dn cc my
ko lon voi cng sut toi hng nghn kw hoc cao hon dt ra cc yu cu khc nhau v cng
sut h thng v hoat dng cua trang bi thuy luc. Cc dang so d h thng thuy luc trn my
ko trnh by trn hnh 8-47.
8.7.1. Co cu treo
Co cu treo dng d lin kt my ko voi cc my cng tc, d nng v ha my cng
tc o cc vi tr thch hop trong lm vic nho h thng thuy luc.
Hnh 8-48. Co cu treo cua my ko:
1-Xylanh chnh; 2-Truc xoay; 3-Gi a cng-xon; 4-Can nng; 5-Gi a trung
m; 6-Thanh ni aiu chinh auoc; 7- Thanh ko trn; 8-Thanh ko duoi; 9-Xch
gioi han; 10-Gi xch gioi han; 11-Truc duoi; 12- Tay quay;
Hin nay trn my ko v xe chuyn dung thuong su dung co cu treo pha sau (hoc
pha truoc), l loai co cu treo ba dim. Cc my cng tc duoc lin kt voi my ko qua ba
dim treo, hai dim treo duoi v mt dim treo trn.
Co cu treo c cu tao nhu hnh 8-48. Hai thanh treo duoi lin h voi co cu thanh ko
v cn by dn truc quay 2, truc ny lin kt voi voi tay dn 12 ri dn truc pittng cua
xylanh luc chnh 1. Khi pittng trong xylanh chnh di ra, lm xoay truc 2, qua dn by 4 v
thanh ko 6 lm hai thanh treo duoi nng ln, v my cng tc duoc treo o ba dim nn chng
se quay xung quanh tm quay tuc thoi 0 no d, l dim giao nhau khi ko di thanh ko trn,
voi duong tm truc 11 khi ko di hai thanh treo duoi.
8.7.2. Hp phn phi
8.7.2.1. Cng dng
299
Hp phn phi diu khin dng du vo xylanh thuy luc. N tu dng dua h thng v
ch d khng tai, khi kt thc hnh trnh nng hoc ha d bao v h thng khoi bi qu tai.
Trn mt s my ko nhu MTZ-50/52, MTZ-80/82 v.v c lp thm b phn tng trong
luong bm, b phn ny lm vic cng voi hp phn phi khi nguoi li mun tng kha nng
ko bm cho bnh chu dng sau cua my ko.
8.7.2.2. Cu to hp phn phi
Hp phn phi dng trn my ko rt da dang, phu thuc tung hng san xut v dang
cng vic cn hon thnh m nguoi ta trang bi cc hp phn phi c s nhnh v s vi tr lm
vic khc nhau. Sau dy gioi thiu mt dang hp phn phi din hnh, su dung ph bin trn
cc my ko MTZ-50/52, MTZ-80/82, T -150 v.v..
Hnh 8-49. Cu to hp phn phi trn my ko MTZ-80/82:
1-Con truot; 2, 4-Cc vng trn v duoi; 3-Khop cau tay aiu khin; 5- Np duoi; 6-Nt
van thot; 7-Vng kn kht; 8-L xo van thot; 9-Bac dan huong; 10-Van thot; 11-Van bi;
12-L xo can aay; 13-Can aay; 14-O ainh vi; 15-Bi ainh vi; 16-Bac ainh vi; 17-L xo bac
ainh vi; 18-L xo con truot; 19-Nt; 20-O van an ton; 21-Van an ton; 22- huong dan
van an ton; 23-L xo van an ton; 24-Vt aiu chinh; 25-Np bao v; 26, 28-Np trn v
duoi; 27-Thn; 29-Np; 30-Oc ni dau; 31-Thanh aay; A-L ainh c; B, D, -L ni voi
ng dau; C-L xa; E-Rnh aay; G-Rnh xa; K-Rnh dan ra.
300
Hp phn phi cua cc my ko ni trn co ban ging nhau, chng l hp phn phi
kiu con truot. Cu tao hp phn phi (hnh 8-49) gm ba phn: Thn 27, np trn 26 v np
duoi 28 lin kt voi nhau bng bulng.
Trong cc l cua thn c dt cc con truot 1, van thot 10 v 20 voi van an ton 21.
Hai np trn v duoi duoc ch tao bng hop kim nhm v bt cht vo thn nho bulng.
Trong np trn 26 c l C d xa du v thng, cn trong np duoi 28 c lp khop cua ba tay
dn 3. Nho cc khop ny v cc tay dn con truot se dich chuyn duoc trong thn. Con truot
bn phai diu khin xylanh chnh pha sau my ko, cn hai con truot kia diu khin hai
xylanh phu lp bn suon my ko.
Ong du tu bom dn duoc ni voi l B, cc ng dn du di tu khoang pha trn cc
xylanh luc duoc ni dn ba trong nm l D, cc ng dn du tu khoang pha duoi xylanh luc
duoc ni dn ba trong nm l D. Cc l ren cn lai c nt dy kn v hp phn phi ny cn
c th lp trn nhiu loai my voi cc my cng tc khc nhau.
Trong thn c khoan thng ba rnh nm ngang: Rnh dy E, rnh dn ra K v rnh xa
G, rnh ny duoc ni voi rnh xa thng dung nm duoi con truot bn tri. Rnh G dn du
dn np trn 26.
Con truot 1 bng thp, duoc nhit luyn v ch tao voi d chnh xc cao. Nm vnh
go duoc mi bng v duoc dt vo cc l trong thn 27 voi khe ho rt nho. Trong hai vnh go
duoi c khoan cc rnh huong knh hnh ch Y (hnh 8-50), du di vo cc rnh ny tc dung
ln thnh bn cua hp phn phi, nho d m khng tao thnh p luc bn ln con truot.
Du hnh cu cua tay dn 3 dt lot vo l phn duoi cua con truot. Bng cch x dich
tay dn c th dt mi con truot vo mt trong bn vi tr: "Trung gian", "nng", "h cung
bc" v "boi". Pha trn mi con truot c dt l xo 18 dng d dua con truot tro v vi tr
trung gian. D gi con truot o ba vi tr cn lai, nguoi ta dng 14, cc vin bi dinh vi 15 v
cc chi tit dt trong l doc truc cua con truot.
Van thot 10 dng kn l ni rnh dy E voi khoang xa cua np 26. Xupp cua van ny
duoc p vo d thp nm trong thn 27 nho l xo 8 khng diu chinh duoc.
Van an ton 21 nho nhng l khoan thng voi rnh dy E v khoang xa trong np 26.
Diu chinh l xo van bng vt 24 v duoc kep ch lai trn np dy 25. Trn my ko MTZ-
50/52 rnh K duoc bit kn bng nt dy, cn trn my ko MTZ-80/82 c trang bi b phn
diu chinh luc, khi d rnh K khng thng voi rnh G, ng ni 30 duoc vn vo rnh K thay
cho nt dy, du duoc dn qua c ny d vo b phn diu chinh luc. Thanh dy cua van 31
duoc lp thm vo van thot 10 d lm tt diu kin lm vic cua hp phn phi.
8.7.2.3. Lm vic cua hp phn phi
Nguyn tc hoat dng cua hp phn phi duoc trnh by trn hnh 8-50.
Khi tay diu khin 32 dt vo vi tr "Trung gian" H, hnh 8-50 a, du tu bom du di
vo rnh dy E, o dy bi kha do cc go hnh ch Z-I cua con truot, du theo l dinh c A cua
vnh go trn van thot 10 ri chay theo rnh dn ra K v cc l vng H-P, du qua rnh xa G
di vo khoang xa o np trn 26, ri tip tuc qua l C tro v thng.
Do tc dung tit luu cua l dinh c A, p sut du duoi vnh go hnh tru R cua van
thot se nho hon p sut trong rnh dy, nn luc tc dng vo mt trn xupp thng luc cng
l xo 8 v xupp bi dy xung pha duoi, qua khe ho vng gia van thot v dt cua n, du
tu bom dy dn, duoc xa thng v thng.
301
Pittng 33 trong xylanh luc 34 se khng chuyn dng, boi v du duoc dn bng cc
ng cao su tu khoang truoc v sau cua xylanh vo khoang vng X-L, se bi kha lai do vnh
go trn cua con truot.
Khi dt tay diu khin 32 vo vi tr "Boi" Pl (hnh 8-50 b), con truot o vi tr thp nht
trong thn hp phn phi. L xo 18 bi p hon ton, cc rnh v go trn cua con truot nm
trong thn o vi tr cho ca hai khoang cua xylanh luc qua cc khoang vng X-L duoc thng voi
Hnh 8- 50. Qu trnh lm vic cua hp phn phi:
32- Tay aiu khin; 33-Pittng; 34-Xylanh luc; 35- van an ton; Z, I, M, 3 v T-Vnh
go cua con truot; H v P-Cc l vng; X, L Cc khoang vng; R- Vnh go cua van thot;
Y v F-Khoang xylanh luc; S-Cc rnh vng. Cc k hiu khc xem hnh 8-49.
302
khoang xa cua hp phn phi, cn rnh dy E nho cc vnh go Z-I duoc ngt khoi xylanh luc.
O vi tr ny, van thot 10 duoc mo duoi p sut du, cung nhu o vi tr trung gian, du tu bom
cung cp dn duoc xa truc tip v thng. My cng tc treo trn co cu treo duoc tua trn mt
dt bng bnh tua dng, nho d c th luon theo dia hnh. My cng tc c th ha xung do
p luc cua khi luong ban thn, n x dich pittng 33 v bn tri, khi d nho pittng, du
duoc dy ra tu khoang bn tri (sau) cua xylanh luc vo hp phn phi v di theo ng dn nap
vo khoang bn phai cua xylanh luc, ca hai khoang xylanh lun thng voi nhau v dy du.
Nu dt tay diu khin 32 vo vi tr "Nng" P, (hnh 8-50 c) con truot o vi tr cao
nht trong thn, nn l xo 18 thm mt luong. Vnh go ch T cua con truot khp kn rnh dn
du ra K, cn vnh go M mo cho du tu rnh dy E vo khoang vng L v tip tuc theo ng
dn vo khoang tri (sau) cua xylanh luc. Du tao nn p luc dy pittng sang phai v qua cn
pittng nng my cng tc ln. Van thot se dng boi v du truoc dy dang di qua l dinh c
cua van bi kha kn trong rnh K. p sut cua du p van tu hai pha trn v duoi cn bng
nhau, nho l xo 8 dy van di ln dng cht vo dt cua mnh.
Hnh 8-51. Cu to cua con trut v b phn djnh vj v t dng tra con trut v vj tr
trung gian:
a) Cau tao mt ngn phn phi v con truot; b) B phan ainh vi gi con truot o vi tr
nng; c) B phan tu ang tra con truot v vi tr trung gian; d) Con truot auoc gi trong
thn hp phn phi nho l xo o vi tr trung gian; 1- Thn hp phn phi; 2-Con truot; 3-
Luoi loc; 4- van; 5-Van bi; 6-Chi tit dan huong; 7-L xo; 8-Xylanh; 9-Vt aiu chinh;
10-Con ai; 11- O ainh vi; 12-Cc vin bi ainh vi; 13-Bac ainh vi; 14, 18-Cc tua l xo
duoi v trn; 15-L xo bac; 16-L xo ngn ko; 17-Nt; B, C v D-Cc rnh vng at bi
ainh vi; -Cc rnh cn bng p suat cua con truot trn thnh thn hp phn phi.
Trong mt s truong hop, khi my ko di lm vic voi mt s my cng tc m cc b
phn lm vic cua chng cn n su vo lop dt gia cng, khi d cn dt tay diu khin vo vi
tr "H cung bc" O (hnh 8-50 d). O vi tr ny cua tay diu khin, cung ging nhu khi dt
303
tay diu khin vo vi tr "Nng", van thot dng, du di tu bom qua rnh dy E theo ng dn
vo khoang bn phai (truoc) cua xylanh luc, tu khoang sau cua xylanh luc du theo ng dn
vo hp phn phi ri chay v thng.
Trn hnh 8-51 trnh by cu trc cua mt con truot v cc chi tit gi n o cc vi tr
khc nhau v co cu tu dng tra con truot v vi tr trung gian.
Nm vin bi dinh vi 12 bi p nho mt cn cua bac 13 vo mt trong nhng rnh vng
B, C hoc D cua dt 11, trong truong hop ny cc vin bi dinh vi gi con truot o cc vi tr
nng, ha, hoc boi.
Vo cui qu trnh nng my cng tc (hnh 8-51 b) pittng ty vo np xylanh chnh,
cho nn p sut du trong mach dy tng ln, p sut du tng lm van bi 5 mo. Du lot vo
khoang cua xylanh 8 v nng con di 10. Du mt cua con di nng bac dinh vi 13, cc vin
bi 12 ln ra khoi rnh B cua 11 v lai gn nhau nho mt vt hnh cn cua , khng gi con
truot na. V vy l xo 16 dich chuyn con truot xung duoi (hnh 8-51 c) toi vi tr trung gian
(hnh 8-81 d). Dng thoi p sut du trong mach dy giam di, cc l xo 7 v 15 dua bac 13,
con di 10 v cc vin bi 5 v vi tr ban du. Du o trong khoang cua van, khoang l xo 7,
theo rnh xon cua con di chay vo np duoi cua thn hp phn phi.
O mt s my ko v du T-25, MTZ-50/52 v.v.., cui hnh trnh ha cung buc my
cng tc, cc vin bi dinh vi nm trong rnh C cua . Tu vi tr ny, con truot tro v vi tr trung
gian cung ging nhu tu cui vi tr nng (o my ko MTZ-80/82 11 cua hp phn phi lm
vic chung voi b phn diu chinh luc, trong truong hop ny khng c rnh C cho nn con
truot khng dinh vi o vi tr ha).
O vi tr boi cua con truot, cc vin bi dinh vi lot vo rnh D cua . O vi tr ny con
truot tro v vi tr trung gian bng tay diu khin nho tc dng cua nguoi li.
Trong truong hop con truot bi ket khng tu tra v vi tr trung gian cui hnh trnh ha
hoc nng, p sut du trong mach dy cua hp phn phi tng dn 16 Mpa o my ko MTZ-
80/82 hoc toi 13 MPa o my ko MTZ-50/52, o p sut ny van an ton 21 mo ra (hnh 8-
49), mt luong du tu khoang duoi vnh go cua van thot di vo khoang xa cua hp phn
phi. p sut duoi van thot giam di, du o trong rnh dy c p sut cao dy van thot di
xung v mo van thot, du tu bom dy dn qua van thot xa v thng.
8.7.3. Diu chinh cht lung lm vic cua my cng tc qua h thng nng h
thuy lc
Cc my cng tc cn duoc nng, ha, gi o mt vi tr nht dinh cung nhu diu chinh
luc can ko o muc n dinh hoc gi khng di vi tr tuong di cua my cng tc voi my ko.
Diu chinh luc can ko n dinh (hay cn goi l diu chinh theo luc) duoc p dung chu
yu khi lm dt (luc ko khng di khi d su khng di o dt dng nht). Cht luong diu
chinh cao, c nghia l d lch v luc ko nho, l s do di voi vic su dung hon ton cng
sut dng co, hoat dng tit kim nhin liu o vng ti uu cua duong dc tnh dng co v dao
dng d su nho. Do cc my cng tc duoc diu chinh voi kha nng "nng ln", nn tao ra tai
trong b sung ln bnh chu dng, c nghia l d truot nho v hao tn nng luong nho hon.
Diu chinh vi tr c dinh cua my cng tc tuong di so voi my ko hay cn goi l
diu chinh vi tr, duoc su dung chu yu d khng cho my cng tc n su vo dt. Ngoi ra
c th c diu chinh hn hop d han ch dao dng d su gia cng cua my cng tc khi dt
khng dng nht.
304
- Diu chnh theo lc ko (hnh 8-52)
Th du nu luc ko tuc thoi lon hon gi tri diu chinh th luc F
st
tc dng nn l xo 4
v qua cc tay dn trung gian dy con truot 6 sang tri mo duong du c p vo xylanh 5 lm
giam d su my cng tc v giam luc ko. Khi luc ko giam, con truot 6 lai tro v vi tr trung
gian. Nu luc ko nho hon gi tri quy dinh, qu trnh diu chinh se din ra nguoc lai, van 6
ni xylanh thng voi duong du v dn khi dat duoc gi tri diu chinh.
Hnh 8-52. So d co cu
diu chnh theo lc ko:
1-Thanh treo duoi; 2-Thanh
treo trn; 3-My cng tc;
4-L xo cam bin;
5-Xylanh luc chnh;
6-Van phn phi; 7-Tay
aiu khin;
8-Tay an gc.
- Diu chnh theo vj tr (hnh 8-53)
Hnh 8-53. So d co cu
diu chnh theo vj tr:
treo trn; 3-My cng tc;
4-L xo cam bin; 5-Xylanh
luc chnh; 6-Van phn phi;
7-Tay aiu khin; 8-Tay an
gc.
Khi tay dn 7 dt o mt vi tr nht dinh, gia su my cng tc dang lm vic o vi tr c
dinh voi my ko. Khi tch cht dt gia cng thay di, my cng tc c th n su hoc giam
d su gia cng, khi d qua co cu treo v co cu thanh ko, dn by lm dich chuyn con
truot phn phi 6, cho du tu bom di vo xylanh d giam d su gia cng hoc nguoc lai cho
xylanh thng voi rnh thot d tng d su gia cng.
Qu trnh nng hoc ha kt thc khi con truot 6 o vi tr trung gian. Trang thi cn bng
ny tao ra mt vi tr tuong di gia my ko v my cng tc phu thuc vo vi tr tay dn 8.
- Diu chnh phi hp (hnh 8-54)
Tay dn 14 diu chinh ty l gia 2 thng s diu chinh theo tc dung cua chng dn b
diu chinh khi xut hin cc thng s sai lch o dang thay di luc ko hoc thay di vi tr
tuong di cua thanh treo duoi, tuong tu nhu o diu chinh luc ko hoc diu chinh vi tr. Cc
loai diu chinh trn c th duoc thuc hin nho tc dng co kh, thuy-co hay tc dng din tu.
- Diu chinh co kh: Tn hiu duoc xc dinh v xu l o dang dich chuyn co kh (3 loai
diu chinh d trnh by).
305
- Diu chinh din tu: Cc tn hiu do v diu khin cn thit duoc xc dinh, truyn v
xu l bng din tu. Luc ko duoc do bng du do truc tip o thanh ni, theo mi cp cu trc
cua du do v b diu chinh din tu m c th thuc hin chuc nng diu chinh luc, diu chinh
tr hoc chuc nng khc.
Hnh 8-54. So d co cu diu
chnh theo lc ko:
treo trn; 3-Thanh ko; 4-Tay
an gc; 5-Tay an; 6-Xylanh
luc; 7-Van phn phi; 8-Tay
aiu khin; 9-My cng tc;
10-L xo; 11-Thanh ni; 12-
Rnh vng; 13-Can; 14-iu
chinh ty l phi hop.
Hin nay trn my ko, nguoi ta thuong su dung phuong php diu chinh theo tn hiu
thuy luc. So d chnh l mt mach cu thuy luc duoc tip nhn cc gi tri hin tai v gi tri
cn diu chinh nho phn tu tit luu, van diu chinh thuc hin theo d lch p sut diu chinh.
8.7.4. H thng chng trut (cn gi l b phn tang trng lung bm-TTLB)
B phn tng trong luong bm thuong p dung trn cc my ko bnh mt cu chu
dng c trang bi h thng nng ha thuy luc v co cu treo. Trong h thng nng ha thuy luc
c trang bi thm mt con truot phn phi voi tay diu khin TTLB, hai h thng ny lm vic
phi hop voi nhau.
Nguyn tc hoat dng cua h thng l khi my cng tc lm vic trn dt, qua h
thng TTLB mt phn trong luong cua my cng tc v cua cu bi dng truoc se duoc truyn
ln cu chu dng sau cua my ko, nho d lm TTLB cho my ko (xem hnh 8-55).
Cu to cua h thng TTLB
H thng thuy luc c trang bi b phn TTLB gm acquy thuy luc 1, van con truot
diu khin 2, van con truot v b van diu chinh p sut duoc lp trong mt thn chung dt
ngay trong bung li. Acquy thuy luc duoc lp o trn thn cu sau cua my ko, acquy duoc
cung cp du tu bom du cua h thng thuy luc trn my ko v duoc diu chinh p sut nho
van diu chinh p sut 2, p sut trong acquy c th diu chinh d thay di tu 8-26 kG/cm
2
.
Trn my ko MTZ-50, b TTLB duoc lin h voi h thng nng ha thuy luc theo
mach sau: Du tu hp phn phi 8 vo xylanh chnh 4 khi tay diu khin hp phn phi o vi
tr "Nng" se di tu bom du qua hp phn phi, dn thn b phn TTLB ri vo xylanh chnh,
lc ny tay diu khin b phn TTLB phai dt o vi tr "Ngt", b phn TTLB lc ny duoc ly
khai khoi h thng. Khi d thn b phn TTLB dng vai tr nhu mt ng dn du. Van con
truot cua b phn TTLB duoc diu khin bng mt tay ring, tay ny lp canh tay diu khin
xylanh chnh cua hp phn phi, n duoc dt o ba vi tr: "Gi", "Ngt" v "Kha".
Lm vic cua h thng TTLB
Khi my ko lm vic, nu khng su dung b phn TTLB, tay diu khin b phn
TTLB dt o vi tr "Ngt", vic diu khin d nng hay ha my cng tc chi thng qua tay diu
khin hp phn phi. Lc ny hai cua V (vo) v R (ra) (hnh 8-55) nho van con truot cua
306
TTLB ni thng voi nhau. Khi d thn b phn TTLB dng vai tr nhu mt ng dn du, b
phn TTLB duoc ly khai khng lm vic.
Hnh 8-55. So d cu to v lm vic h thng TTLB cua my ko:
1-Acquy thuy luc; 2-Van aiu chinh p suat; 3-Con truot aiu khin; 4-Xylanh luc
chnh; 5-Co co treo; 6-My cng tc; 7-Tng tai ln bnh chu ang; 8-Hp phn
phi; 9-Giam tai o bnh huong dan; V-Cua dau an; R-Cua dau ra khoi TTLB.
D TTLB cho bnh chu dng, nguoi li dt tay b phn TTLB vo vi tr "Gi"-vi tr
cao nht, dng thoi tay hp phn phi dt vo vi tr "Nng". O vi tr ny, xylanh chnh duoc
ni voi acquy thuy luc, du tu hp phn phi di dn cua V duoc thng voi acquy v khi p
sut trong acquy dat muc xc dinh, van 4 dng, du tc dng vo mt tua cua l xo 2 mo van
diu chinh p sut 3, du thng sang cua thot 1 v theo ng dn chay thng v thng chua.
Trong lc ny aquay thuy luc vn dang thng voi khoang pha trn pittng trong xylanh luc.
p sut trong acquy thuy luc truyn dn xylanh luc c xu huong nng my cng tc ln (xem
hnh 8-55), tuy nhin p sut ny khng du d nng my cng tc ln khoi d su gia cng
quy dinh, bnh tua dng cua my cng tc vn tip xc voi mt dt. Xu huong nng my cng
tc ln, lm cho phan luc php tuyn trn bnh tua dng my cng tc giam xung, phn phan
luc php tuyn giam di o bnh tua dng v mt phn trong luong o cu truoc duoc chuyn
thnh phan luc php tuyn trn bnh chu dng sau cua my ko.
Bng cch vn nn diu chinh se lm thay di luc cng cua l xo 2 v diu chinh duoc
p sut trong acquy thuy luc.
Di voi mi mt loai dt v dang cng vic nht dinh, khi su dung b phn TTLB,
nguoi li my se diu chinh van diu chinh p sut o duong lm vic du tin, sau khi d xc
dinh p sut cn thit cho acquy thuy luc, trong thoi gian lm vic trn dia bn d, nguoi li
khng diu chinh p sut cua acquy thuy luc na.
307
Vic diu khin nng v ha my cng tc trong thoi gian su dung b phn TTLB, chi
cn diu khin tay diu khin cua b phn TTLB, bng cch dt tay TTLB vo vi tr "Ngt"- o
vi tr ny phn hnh tru cua con truot van diu khin TTLB d vin bi cua van thng xung
duoi, mo van thng, dng thoi nho rnh ct trn thn cua con truot ni thng duong du tu
bom dn ng dn 3 toi xylanh nng ha my cng tc. My cng tc duoc nng ln.
Hnh 8-56. So d
cu to v lm
vic cua van diu
chnh p sut o
vj tr
"Gi"TTLB:
1-Rnh xa; 2-L
xo; 3-Van aiu
chinh p suat; 4-
Van nap.
Hnh 8-57. So d
cu to v lm vic
van con trut o vj tr
"Ngt":
1-Con truot; 2-Van
thng; 3-Ong ni
an xylanh nng ha
thuy luc
D ha my cng tc vo vi tr lm vic, nguoi li my chi vic dt tay diu khin
TTLB vo vi tr "Gi"- my cng tc se tu dng ha xung vi tr lm vic nho trong luong ban
thn (lc ny khoang nng cua xylanh luc c ni toi acquy thuy luc, song do p luc trong
acquy nho nn nho trong luong my cng tc, m my cng tc vn tu ha xung vi tr lm
vic). Dng thoi vic tng trong luong bm vn tu dng din ra. Trong qu trnh lm vic voi
b phn TTLB tay diu khin hp phn phi chnh lun lun d o vi tr "Nng".
Vi tr "Kha" dng d treo c dinh my cng tc o th vn chuyn khi vn chuyn trn
duong (hnh 8-58.). O vi tr ny, mt mt ct lm hnh nua cu cua con truot dich dn vin bi
cua van thng 2, van thng dich chuyn ln trn dng cht vo dt cua mnh, xylanh luc
duoc ly khai khoi h thng thuy luc. Du tu hp phn phi chnh dn cua V cua thn b phn
TTLB bi con truot b phn ny dng kn, p sut du trong rnh dy hp phn phi tng ln,
308
con truot trong hp phn phi se tu dng tro v vi tr trung gian. My cng tc treo c dinh o
vi tr xc dinh truoc khi dua tay diu khin TTLB v vi tr "kha".
Hnh 8-58. So d
cu to v lm vic
van con trut o vj tr
"Kha":
1-Con truot; 2-
Van thng;
8.8. Trc thu cng sut
8.8.1. Nhim v v phn loi
Truc thu cng sut dng d trch mt phn cng sut cua dng co truyn dn cc cc
b phn lm vic cua my cng tc di km theo my ko nhu my gt dp, my phay, my
gieo, my tuoi di dng v.v
+ Phn loi trc thu cng sut:
Theo vi tr dt truc thu cng sut trn my ko nguoi ta phn ra ba loai: Truc thu cng
suat at truoc, at sau v at bn suon my ko.
Theo phuong php truyn mmen dn truc thu cng sut nguoi ta phn ra:
- Truc thu cng suat phu thuc, loai ny khi lm vic truc thu cng sut se dung quay
khi ct ly hop chnh;
- Truc thu cng suat ac lap, l loai truc thu cng sut c th gi d lm vic hoc ct
dc lp voi ly hop chnh;
- Truc thu cng suat ang b, l loai truc thu cng sut c th thay di duoc s vng
quay dng b voi tc d cua xe o cc s truyn khc nhau, thng thuong truc thu cng sut
dng b l truc thu cng sut loai phu thuc, n thuong duoc trch cng sut tu truc thu cp
hp s d dn dng cho cc my cng tc m di hoi b phn lm vic cua my cng tc cn
hon thnh s cng vic trn mt don vi chiu di my ko di duoc, thuong tnh bng mt. V
du nhu khi di gieo ng, trng cy v.v cn khoang cch du nhau gia cc hng ngang.
- Truc thu cng suat kt hop gia ac lap voi ang b
D thun tin khi lin hop voi cc loai my cng tc khc nhau, truc thu cng sut d
duoc tiu chun ha tc d quay o muc ton cu. Thng thuong trn my ko v xe chuyn
dung, truc thu cng sut c mt hoc hai s truyn. O s truyn I tc d cua truc thu cng sut
l 540 v/ph, cn o s truyn II, s vng quay cua truc thu cng sut l 1000 v/ph, khi dng co
lm vic o ch d danh nghia. O ch d dng b tc d cua truc thu cng sut thuong l
3,33,5 vg/mt chiu di my di duoc, khng phu thuc vo tc d chuyn dng cua my
ko. Ngoi cc cch phn loai trn, nguoi ta cn phn truc thu cng sut theo dang co cu gi,
nhu gi bng thuy luc, bng co hoc, theo s s truyn v.v
8.8.2. Cu to trc thu cng sut
Truc thu cng sut c kt cu cu th khc nhau, phu thuc vo hng san xut. Tuy
nhin chng c cc nguyn l cu tao v lm vic tuong tu nhau. Duoi dy gioi thiu cu tao
cu th v lm vic cua truc thu cng sut trn my ko MTZ-50/52.
309
Truc thu cng sut cua my ko MTZ-50/52 l loai truc thu cng sut dt pha sau
my ko, n c th duoc gi o hai ch d: Dc lp hoc dng b nho khop gi ch d 19, ni
voi tay diu khin 22 dt trn bung li (xem hnh 8-59). Ch d dng b c duoc khi dy
khop gi 19 v tn cng pha truoc theo chiu tin cua my ko, khi d vnh rng trong cua
khop gi 19 n khop voi vnh rng nho bn phai cua bnh rng kp 20, bnh rng ny lun
lun n khop voi bnh rng trn truc thu cp hp s.
Hnh 8-59. Trc thu cng sut cua my ko MTZ-50/52:
1- Tay aiu khin truc thu cng suat; 2-Thanh ko; 3-Giam chan l xo; 4-n bay; 5-
M c aiu chinh phanh dai; 6-n gnh lin ang; 7-Bnh rng hnh tinh; 8-Truc
bnh rng hnh tinh; 9-Truc lin kt phanh dai; 10-Truc thu cng suat; 11-Np co cau
hnh tinh; 12-Phanh truc thu cng suat; 13-Phanh bnh rng mt troi; 14-Bnh rng
mt troi; 15-Gi hnh tinh; 16-Vnh rng trong; 17-Truc dan ang; 18-L xo ainh vi;
19-Khop rng gi ch a; 20-Bnh rng trn truc trung gian hp s; 21-Truc trung
gian; 22- Tay gi ch a;
Ch d dc lp nhn duoc khi ta d khop gi ch d 19, sao cho vnh rng nho bn
trong khop gi n khop voi bnh rng o du cui truc 21, truc ny lng bn trong truc thu cp
hp s v duoc dn dng tu bnh rng trn truc rng, lng bn ngoi truc ly hop, truc rng
ny lin kt then hoa voi thn ly hop (xem chuong 2-ly hop). Khi dt khop gi vo dng vi tr
n khop hoc voi bnh rng 20 hoc voi bnh rng trn du truc 21, th vng hm 18 cua khop
gi 19 se dinh vi dng vo mt trong hai rnh vng trn truc trung gian 17 truyn dng cho
truc thu cng sut (khi vng hm o rnh gia, truc thu cng sut khng duoc truyn dng-gi
s khng). Pha cui truc trung gian 17 c lp mt hp giam tc hnh tinh gm bnh rng mt
troi 14, bnh rng ny lin kt voi tang trng v phanh dai 13, ba bnh rng hnh tinh 7 quay
trn truc hnh tinh, cc truc bnh rng hnh tinh, lp trn gi hnh tinh 15, gi ny ch tao lin
310
voi truc thu cng sut 10, vnh rng trong 16 ch tao lin voi truc trung gian 17. Hp giam tc
hnh tinh, l b phn tng ty s truyn cho truc thu cng sut dng thoi n lm nhim vu cua
b ly hop dng v ngt truc thu cng sut d nguoi li my diu khin tu bung li.
Nguyn tc dng v ct truc thu cng sut dua trn nguyn tc kha mt khu trong co
cu hnh tinh bng phanh dai, o dy nguoi ta kha bnh rng mt troi. D phanh truc thu cng
sut 10, nguoi ta cn lp mt tang trng 12 trn truc thu cng sut, bn ngoi tang trng ny
c dai phanh. Hai dai phanh gm: Mt phanh bnh rng mt troi v mt phanh truc thu cng
sut duoc diu khin nho mt tay dn 4 v dn gnh lin dng 6, tay dn 4 ni voi tay diu
khin 1 qua l xo giam chn 3, tay dn 1 c ba vi tr dinh vi trn tm huong dn. Khi dt tay o
vi tr gia trong tm huong dn, dn gnh 6 se nm ngang, ca hai dai phanh du h mo, co
cu hnh tinh o trang thi quay tu do, vi tr ny dng d diu chinh v kim tra hai phanh dai.
Khi n tay diu khin 1 xung tn cng pha duoi, phanh bnh rng mt troi bi b
cung, dng thoi phanh truc thu cng sut duoc mo ra, mmen truyn tu vnh rng 16 qua cc
bnh rng hnh tinh 7, lc ny v bnh rng mt troi dung im, cc bnh rng hnh tinh ln trn
lung bnh rng mt troi, truc bnh rng hnh tinh lin kt voi gi hnh tinh se quay, truc thu
cng sut 10 duoc truyn dng. Khi ko tay diu khin 1 ln tn cng pha trn, bnh rng
mt troi duoc giai phng, dng thoi truc thu cng sut bi phanh lai, lc ny bnh rng mt troi
quay tu do, truc thu cng sut bi ct truyn dng.
Mu c 5 dng d diu chinh khe ho cua hai phanh dai, khi lm vic phanh bi mn, khe
ho gia dai phanh v tang trng tng ln, truc thu cng sut c th bi truot khi lm vic, khi
d cn diu chinh hai dai phanh d bao dam mmen phanh cua bnh rng mt troi.
Trn my ko MTZ-80/82, truc thu cng sut cung c cu tao tuong tu nhu truc thu
cng sut cua my ko MTZ-50/52 chi c mt dim khc l o ch d dc lp, truc thu cng
sut c hai ch d tc d nho hp giam tc hai cp, gm hai cp bnh rng lun n khop voi
nhau tu truc rng 13 lng bn ngoi truc ly hop chnh, bnh rng 5 v 6 quay tron trn truc
trung gian 12 nho cc gi d 11, mt khop gi s 7 c then hoa voi truc, khop ny lin h voi
tay diu khin 9, dt pha duoi bung cua my ko (hnh 8-60).
Hnh 8-60. So d co cu truyn dng
dc lp cho trc thu cng sut my ko
MTZ-80/82:
1-Bnh a; 2-Thn ly hop chnh; 3-Bnh
rng kp chu ang; 4-Truc ly hop; 5, 6-
Bnh rng bi ang; 7-Khop gi; 8-Nia
gi; 9-Tay gi; 10-Truc; 11-Gi a; 12-
Truc trung gian; 13-Truc rng chu
ang.
Khi dy khop gi 7 sang tri d khop ny n khop voi bnh rng 6 ta c s truyn 1
(s vng quay truc thu cng sut 540 vg/ph), cn dy khop gi sang phai ra n khop voi bnh
rng nho 5 ta c s truyn 2 (s vng quay truc thu cng sut l 1000 vg/ph).
Ch gi khop 7 vo n khop voi cc bnh rng 5 v 6 chi duoc tin hnh khi dng
co khng lm vic (bnh rng 5, 6 lun quay cng thn ly hop 2 tuc truc khuy dng co).
311
Cu hoi n tp chuong 8: Trang bi lm vic trn t my ko
1. H thng thuy luc trn t my ko, th no l h thng thuy luc hon thin. Cc b
phn chnh trong mt h thng thuy luc.
2. Cu tao v lm vic cua bom thuy luc, b phn chp hnh, van phn phi trong h
thng thuy luc.
3. Tm hiu dc dim cu tao v lm vic cua hp phn phi dng trn my ko MTZ
80/82.
4. Nhim vu, phn loai truc thu cng sut. Trnh by cu tao v lm vic cua truc thu
cng sut dng trn my ko MTZ 50, MTZ 80.
312
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh T my ko v Xe chuyn dng ..
313
CHNG IX: XE CHUYN DNG
9.1. Khi nim chung v xe chuyn dng
9.1.1. Khi nim v phn loi
Xe chuyn dng l mt khi nim chung ch cc loi t, my ko v u ko c s
dng thc hin cc cng vic ring, chng khc vi t, my ko c cng dng chung
ch, chng c lin kt vi cc my cng tc chuyn dng thc hin mt loi cng vic
c th no trong xy dng c bn, khai thc m, vn chuyn hay bc xp hng ha trong
giao thng vn ti hoc thc hin cc cng vic c bit trong nng lm nghip v thy li
nh o mng, xc t , san i mt bng v.v Tm li xe chuyn dng c hiu l mt
loi xe trong gm u xe c s lin hp vi mt my cng tc chuyn dng thc hin
mt cng vic c th trong cng nghip, trong giao thng vn ti, trong nng lm nghip
t c hiu qu kinh t cao. Nh vy c th hnh dung xe chuyn dng bao gm hai phn
c bn l u my c s v my cng tc chuyn dng km theo.
My c s c hiu l u ko hay my ko hoc t, trn c lp hay ko theo cc
my cng tc chuyn dng hon thnh cc cng vic ring. My ko xch cng sut ln
cng c s dng ph bin lm my c s cho cc xe chuyn dng, do kh nng bm tt v
p sut ring trn t nh, nn my ko xch c s dng ph bin cho cc cng vic san i,
cc my o t, my nh gc cy v.v tng kh nng n nh dc v ngang khi lm vic
vi cc my bc xp nh cn trc, my xc lt, my ko xch thng c ch to c chiu
di c s cng nh b rng ca di xch ln hn my ko xch cng dng chung.
c im chung nht m ta c th hnh dung l xe chuyn dng u l cc thit b t
hnh v vy phn my c s c nhiu b phn v h thng ging nhau nh ng c, h thng
truyn lc, h thng li, h thng phanh, h thng di ng v.vchng ch phn bit vi nhau
da trn cc my cng tc chuyn dng thc hin cc cng vic chuyn mn. Do tnh a
dng ca cc cng vic cn thc hin trong khai thc, vn chuyn v thi cng cng trnh nn
xe chuyn dng c rt nhiu chng loi v phong ph v kt cu.
Ngi ta thng phn loi xe chuyn dng theo loi cng vic m chng thc hin
hay theo cng dng ca chng.
+ Da vo loi cng vic m xe cng dng cn thc hin ngi ta chia xe chuyn
dng ra lm ba loi chnh:
- Xe chuyn dng dng vn chuyn: Ch yu dng vn chuyn nguyn vt liu
hng ha c c th ring nh btng, xe t hng, xe tr hng siu nng v.v
- Xe chuyn dng dng bc xp:Thng vn chuyn c ly ngn, ch yu dng
xp d hng ha, vt liu ti cc bn bi, nh kho v.v
- Xe chuyn dng dng lm t: l cc my tham gia thi cng cng trnh hay
cc cng vic c bit m i tng tc ng ca my cng tc thng l t .
+ Da vo cng dng ngi ta chia xe chuyn dng ra lm cc loi sau:
- Xe ch btng;
- Xe nng hng;
- Xe xc lt;
- Xe san i;
314
- Xe o t;
- Xe m t;
- Xe cn cu v.v
+ Ngoi cch phn loi nh trn ngi ta cn c th phn loi my chuyn dng
theo cc du hiu sau:
- Theo dng my c s c s dng ngi ta phn xe chuyn dng thnh cc loi l
t chuyn dng hay my ko chuyn dng v d: t cn cu hay my ko cn cu;
- Theo dng h thng di ng xe chuyn dng c phn thnh hai loi: Xe chuyn
dng bnh lp (xe i bnh lp); xe chuyn dng bnh xch (xe i bnh xch) v xe chuyn
dng phi hp bnh lp vi bnh xch v.v
- Theo phng php iu khin my cng tc ngi ta phn xe chuyn dng thnh cc
loi: Xe chuyn dng iu khin c kh, iu khin thy lc hay iu khin kh nn v.v
Xe chuyn dng l t hp ca mt lot cc h thng, gm nhng b phn chnh sau:
+ ng c (b phn to ra ngun ng lc);
+ Khung v b my;
+ H thng truyn lc;
+ H thng di ng v h thng treo;
+ H thng iu khin, bao gm h thng li, h thng phanh v h thng iu khin
my cng tc ko theo;
+ C cu quay my cng tc(quay toa xe);
+ Cc thit b ph tr, an ton, chiu sng, tn hiu hoc cc thit b iu khin in
t x l s liu v iu khin t ng.
Nh vy mt xe chuyn dng l tp hp ca tt c cc c cu v h thng my m
chng ta c hc trong gio trnh ng c t trong, cng nh cc c cu v h thng m
chng ta tm hiu t chng 1 n chng 8 ca gio trnh ny, v vy chng ny
chng ta ch i tm hiu nhng h thng v b phn c chng cho loi xe chuyn dng, l
cc c im ring trong s ng hc, cc thit b c th i theo t my ko thc hin
chc nng chuyn mn m xe chuyn dng cn hon thnh.
Ty theo yu cu v chc nng, mt xe chuyn dng c th c 7 b phn k trn
hoc ch c mt s b phn trong m thi.
Cc b phn my thng c th hin trn s kt cu my, cn s ng hc
cho ta bit c mi quan h ca cc phn t dn ng v hot ng ca c cu.
9.1.2. Yu cu chung i vi xe chuyn dng
p ng qu trnh cng ngh trong cc ngnh xy dng, giao thng vn ti, thy
li, nng lm nghip v.v xe chuyn dng cn bo m cc yu cu chung sau y:
- Yu cu v nng lng: Chn ngun ng lc vi cng sut ng c hp l, c ng
(thng thng ngi ta s dng ng c t trong chy bng dizel) v tit kim;
- Kch thc nh gn, nh, d vn chuyn v d thi cng trong a bn cht hp;
- Cc yu cu kt cu-cng ngh: C bn v tui th cao, cng ngh tin tin;
- Cc yu cu khai thc-cng ngh: m bo nng sut v cht lng thi cng trong
iu kin nht nh, c kh nng phi hp lm vic cng cc my khc, bo dng sa cha
d dng, nhanh chng, c kh nng d tr nhin liu lm vic mt vi ca lin tc;
315
- S dng thun tin, an ton v c kh nng t ng iu khin;
- Khng lm nh hng ti mi trng xung quanh;
- Yu cu kinh t: Gi thnh n v sn phm thp.
Hnh 9-1. Cc my chuyn
dng ko theo hoc treo trn
u ko mt trc hoc hai trc:
a) My cp; b) My ch t; c)
Cn trc; d) Xe ch ximng hay
cht lng; e) Xe ch hng nng;
316
Hin nay do s pht trin ca khoa hc cng ngh, cc xe chuyn dng ngy mt c
ci tin v hin i hn, phn ln cc xe u p ng cc yu cu k trn. Trc ht l xu
hng tng nng sut v tnh t ng ha iu khin cao, h thng dn ng c thay th
dn t dn ng c kh sang dn ng bng thy lc v kh nn, nng cao tin cy, mi
trng lm vic c ci thin v t hiu qu kinh t cao.
Do c th ca xe chuyn dng l t hp ca ngun ng lc kt hp vi h thng
truyn lc v my cng tc.V vy trong chng ny chng ta ch i su tm hiu cc b phn
lm vic ca xe chuyn dng, s ng hc ca xe chuyn dng, nm vng mi lin h gia
cc phn t ca h thng dn ng khai thc s dng chng c hiu qu.
Do tnh a dng v nhiu chng loi ca xe chuyn dng, trong ti liu ny chng ta
ch tm hiu ba loi xe chuyn dng ch yu, ang s dng trong nng lm nghip v cng
nghip nng thn, chng c phn theo loi cng vic m chng m nhn l: Xe chuyn
dng dng vn chuyn, dng bc xp v dng lm t.
9.2. Xe chuyn dng dng vn chuyn
9.2.1. c im chung ca xe vn chuyn chuyn dng
vn chuyn cc hng ha, vt liu chuyn dng hin nay c nhiu phng tin vn
chuyn khc nhau nh vn chuyn bng ng b, ng st, ng thy v ng khng.
y ta ch nghin cu cc phng tin vn chuyn chuyn dng dng t, my ko tham gia
vn chuyn trong cc cng trnh dn dng.
Cn phn bit cc phng tin vn chuyn c cng dng chung nh t vn ti, xe ch
hnh khch, my ko ko rmoc v. v vi cc xe vn chuyn chuyn dng. Cc xe chuyn
dng vn chuyn gm cc xe chuyn tr ng ng, panen, dn thp, cc xe ch
btng, xe siu trng, siu trng, nh s dng cc xe chuyn dng c th m bo cht
lng hng ha v hiu qu vn chuyn cao.
Cc xe chuyn dng c s dng ty theo mc ch v loi hng ha: Vn chuyn
t, hng ri, btng v va, xe ch cc thit b xy lp
9.2.2. u ko (my ko)
Hin nay rt nhiu xe chuyn dng s dng u ko lm xe c s, ngoi chc nng
dng ko cc my chuyn dng, u ko cn c th m nhim chc nng cung cp c
nng hay in nng cho cc b phn lm vic ca my cng tc thng qua hp trch cng sut
v truyn lc cacng. Cc loi u ko bnh lp c sc ko ln v tc ti 50 Km/h ang
c s dng ph bin cho cc xe chuyn dng tr hng nng hoc lin kt vi cc my cng
tc chuyn dng thc hin nhiu cc cng vic khc nhau.
Trn hnh 9-1 trnh by mt s loi u ko mt trc v hai trc c s dng lm xe
c s cho cc my chuyn dng khc nhau. Thng thng mt u ko c th c mt trc
hoc hai trc. Cng sut ng c c th ti 900 KW, cn ti trng trn mt cu c th ti 750
kN v ln hn, do m bo kh nng to ra lc ko ln mc cng nh c th cung cp
mmen ln cho cc b phn lm vic ca my cng tc.
u ko mt trc (hnh 9-2 a, b) gm khung trn t ng c dizel 6, h thng
truyn lc gm: B bin m 8, cacng 10, hp s 9. Cu ch ng gm truyn lc trung tm
11 v vi sai c lp trong thn cu chung. H thng di ng gm hai bnh ch ng, trong
moay ca bnh ch ng c lp truyn lc cui cng kiu hnh tinh 14. C cu trch cng
sut c lp ngay sau ng c v nh trc cacng 12, mmen ca ng c c dn ng
317
n cc b phn lm vic ca my cng tc hoc dng vn hnh cc ng c thy lc hay
my pht in thc hin cc nhim v khc nhau trn my cng tc.
B mc ni vi my cng tc gm tr 2 c th xoay quanh trc nm ngang trn khung
ko theo hng dc trc nn cho php cc my ko theo lch vi u ko trong mt phng
thng ng. Cc my ko theo c ni vi u ko bng cht 3. u ko c th xoay quanh
trc dc mt gc ti 90
0
v hai pha nh cc xylanh thy lc 4. Hp phn phi du thy lc 1
lm nhim v iu khin u ko cng nh cc thit b thy lc trn my cng tc. u ko
hai trc thng c ch to dng hai na khung ni vi nhau bng khp bn l. Hai na
khung c xoay tng i vi nhau nh cc xylanh lc (xem c cu li my ko K-700
chng 7). Nh kt cu nh vy vic iu khin u my c thun tin v c ng hn,
nht l khi thi cng hay xe lm vic nhng ni cht hp, mt ng xu kh li hay cn
quay vng gp.
Hnh 9-2. u ko:
a) Cu to u ko;
b) S truyn lc;
1-Tay iu khin hp
phn phi;
2-B ni mc dng tr;
3-Cht ni;
4, 5-Xylanh thy lc;
6-ng c t trong;
7-Hp trch cng sut;
8-B bin mmen quay;
9-Hp s;
10-Truyn lc
cacng;
11-Truyn lc trung
tm;
12-Truyn lc cacng
dn ng cc h thng
trn my cng tc ko
theo;
13-Bn trc;
14-Truyn lc cui
cng kiu hnh tinh.
318
Hin nay s dng nhiu loi u ko dng "ng c-bnh xe", ngha l trn cc
bnh ch ng ca u ko hay my c s c lp cc ng c (mt) thy lc dng thy tnh,
hay ng c in, mt nhn chuyn ng t bm thy tnh do ng c my c s (ng c
dizel hay ng c xng) vn hnh (xem nguyn l lm vic ca h thng truyn lc thy tnh
chng 3). h thng truyn lc ny bnh xe c th c ng knh ti 3m v chiu rng
lp ti 1m, p sut ca lp c t ng thay i ph thuc iu kin lm vic nh h thng
kim tra v bm kh nn t ng (xem h thng bm bnh xe t ng chng 6). ng c
bnh xe l mt t hp hon chnh gm ng c thy lc hay ng c in v hp gim tc
hnh tinh nm bn trong moay bnh xe. ng c u my s cung cp nng lng cho ng
c-bnh xe, ng thi cung cp nng lng cho bm du hay my pht in. H thng iu
khin ng c bnh xe cho php iu chnh tc v mmen quay cho tng bnh xe ring
bit, khi quay vng c th thay i c hng quay ca bnh xe, nh u my c th lm
vic v di ng d dng ngay c khi my thi cng trn a bn kh khn v khng c ng
x.
9.2.3. t v t c rmoc
t t c ch to trn c s t c cng dng chung, chng c dng vn
chuyn t , vt liu xy dng, nng sn phm nh thc, la, ng v.vvic cht ti ln xe
thng c tin hnh nh my xc, my cp t hoc bng chuyn ti. Thng xe c th c
nhiu hnh dng khc nhau v c th lt nghing i mt gc ti 60
0
. t t c th hng
ha v pha sau (nh hnh 9-3) hoc v c ba pha nh ba xylanh 3 hot ng theo chiu
nng nh bm 4 c dn ng t ng c 1 qua hp trch cng sut 6 v trc cacng 5.
Vic iu khin lt thng xe c iu khin bng tay iu khin hp phn phi thy
lc t trong bung li. Khi ngi iu khin nh tay thy lc vo v tr nng v gi
cho n khi hng ha ht, vic nng nhanh hay chm ty thuc vo v tr tay phn phi t
v tr nht nh. Van phn phi l mt van iu chnh v cp do ph thuc vo loi hng
ha v trnh s dng ca ngi iu khin m tc lt c th iu chnh ph hp. Khi h
thng xung v tr n nh nh t trng khi tay phn phi t v v tr "Bi".
Hnh 9-3. t t hng ha:
a) Thng xe dng gu; b) thng xe c thnh sau lt;
1- ng c; 2- Thng xe; 3-Xylanh lc; 4-Bm du; 5- Truyn lc cacng ; 6-
Trc thu cng sut;
319
Khi vn chuyn hng ha cng knh hoc tn dng cng sut u xe, ngi ta
thng dng t rmoc (hnh 9-4), t rmoc l loi xe c u my ko theo mt rmoc
hay smi-rmoc t . Xylanh thy lc c dn ng t h thng thy lc ca t. t
rmoc c trng ti t 1530 tn
.
9.2.4. Xe ch ng ng xy dng
vn chuyn ng ng trn ng giao thng hay dc theo tuyn ng ng ang
xy dng, ngi ta s dng loi xe ch ng ng chuyn dng. Xe gm mt u ko,
rmoc ko vt di ni vi nhau bng c cu ni cng. Chiu di ng ng thng khng
c di qu 12m. Trong trng hp c bit cn dng loi xe c th ch ng ng di ti
36m. Lc ko truyn ti rmoc do chnh ng ng ni cng trn u ko truyn ti.
Hnh 9-5. Xe ch ng ng:
1-u ko bn trc; 2-Tm chn hn ch; 3-ng; 4- t ng; 5-Rmoc hai
trc; 6-C cu mc ni rmoc vi u ko v chn trng khi xe.
Hnh 9-4. t -rmoc t : a) t t ; b) Rmoc t
320
Trn hnh 9-5 gii thiu xe ch ng ng c ng knh ti 1420 mm, chiu di ti
36m gm mt u ko 1 c kh nng thng qua ln (chiu cao gm my cao) lin kt vi
rmoc ko di hai trc 5. Trn u ko c gi ng 4 t ng 3 vo. Trn rmoc cng
c gi chn tng t. Tm chn 2 hn ch ng x v pha trc v bo v bung li cho
li xe khi bc d, chuyn ch hng. Ti rmoc c c cu mc ni vi u my khi xe chy
khng ti v qung gi cp bo him khi di chuyn.
9.2.5. Xe ch cngten
Xe ch cngten ngy cng c s dng rng ri trong ngnh vn ti hng ha v
trong xy dng. Cu to ca loi xe ny cng tng t cc loi xe trn, thng thng c b tr
chn chng n nh khi bc d hng. Trn hnh 9-6 a l loi xe ch hng c trang b cn
trc thy lc. Cn trc kiu ng lng c th ko di v quay mt gc ti 200
0
. C cn chnh
v cn ph u c mc treo 2. Cn c quay quanh tr quay 3 lp trn khung smi-rmoc
4. Hot ng ca cn trc nh xylanh thy lc c dn ng t h thng thy lc ca u
my.
Hnh 9- 6. Xe ch cngten kiu rmoc: a) Xe ch hng c cn trc thy
lc; b) Xe ch hng c xe con (palng) mang ti dc dm;
1- Cn chnh; 2- Mc treo; 3- Tr quay; 4-Khung smi-rmoc; 5-Tr ng; 6-
Dm dc; 7-Xe con mang ti; 8- Mc treo.
321
Cn trc thy lc c sc nng ti 2,5 t tm vi nh nht. Nu khi lng cngten
ln (5t) s dng loi cn trc kiu cng trc b tr mt bn hoc ngang. Trc ng 5 ca cng
trc b tr trn sn xe v c th quay ti 120
0
nh cc xylanh hot ng hai chiu. Xe con
mang ti 7 c mc treo 8 di chuyn dc theo dm dc 6 (hnh 9-6 b). Tt c cc c cu ca
cn trc hot ng nh h thng thy lc ca u ko. bc d hng c kch thc ln s
phi dng ti thit b nng gm hai cn trc thy lc, c th dng ti ko theo khung nghing.
Tuy nhin hin nay ph bin dng loi xe ch cngten khng b tr cn trc trn xe nh mt
xe vn ti c ln, vic bc xp hng c s dng cc phng tin chuyn dng khc ti ni
nhn hng v ni tr hng.
9.2.6. Xe ch hng nng
Trong trng hp phi tr cc thit b ln khng th tho ri c cn phi dng loi
xe chuyn dng ch hng siu trng siu trng c ti trng ti 100 t hoc hn na (hnh 9-7)
9.2.7. Xe vn chuyn btng
Hin nay trn hu ht cc cng trnh xy dng vn chuyn btng ti chn cng
trnh, btng vo ni thi cng thng dng t chuyn dng ch btng, bm btng
v.v
Hnh 9-8. t ch btng:
1-Thng trn btng; 2-Thit b np v x liu; 3-H thng cung cp nc; 4-
Gi thng trn; 5-Truyn ng thng trn; 6-C cu iu khin; 7- Khung
t.
Hnh 9-7 Xe ch hng siu nng
322
t tr btng dng trn v vn chuyn btng vi c ly vi km ti vi chc km t
trm trn btng thng phm ti ni tiu th. Khi vn chuyn btng c ly ngn, ngi ta
btng trn vo thng (7080% dung tch thng) v cho thng quay vi vn tc chm
(34 v/ph) bo m btng trong khi vn chuyn khng b phn tng v ng kt. Trong
trng hp ny t ch btng ch lm nhim v vn chuyn. Khi cn vn chuyn btng i
xa th ngi ta ct liu kh cha trn vo trong thng (6070% dung tch thng) trong khi
vn chuyn, my trn t trn xe s quay v trn u ct liu vi nc thnh btng ng
nht (1213 v/ph), ti ni lm vic ch cn ra dng ngay. Lc ny t ch va lm nhim
v chuyn tr va lm nhim v trn btng.
t ch btng (hnh 9-8) gm khung t 7, gi thng trn 4, thng trn 1, thit b
np v x liu 2, h thng cung cp nc 3 v b truyn ng cho thng trn 5 cng c cu
iu khin 6. Tt c cc thit b ny c t trn khung bt cht vo khung t. Trn khung
nghing mt gc 15
0
t thng trn t trn ba im: pha trc v vnh ai t ln hai
con ln pha sau. Trong thng trn t hai cnh trn kiu trc vt trn btng khi thng
quay theo chiu kim ng h v x btng khi quay theo chiu ngc li nh c cu o
chiu quay, btng theo mng chy ra ngoi. Dung tch thng trn ca cc t ch btng
hin nay thng bng 2,6; 3,2; 4,0; 7,0; v 8 m
3
ty theo loi khung t v cng sut ng c.
9.2.8.Tnh ton lc ko cho xe chuyn dng dng vn chuyn
Tnh ton lc ko ca t, my ko nhm xc nh ch lm vic ti u, ty theo
iu kin ng x, pht huy cng sut v nng sut ti a ca chng. Nh ta bit,
xe c th di chuyn c, cn tha mn hai iu kin:
- Lc ko P
K
sinh ra trn cc bnh ch ng, khi chuyn ng vi tc khng i
phi thng tng lc cn ca mt ng W;
- Lc bm ca bnh xe ch ng P
b
phi ln hn lc ko do ng c sinh ra trn cc
bnh ch ng.
i vi t-smi rmoc lc ko P
K
ca ng c to ra cc bnh ch ng l:

T 1 2
(G )( ) ( )( );
K
e m T
K R
M i
P Q f i G Q f i
r
= + + + (9.1)
Cn lc bm xe l: P
b
= (G
T1
+ Q
1
) (9.2)
Trong : M
e
-Mmen ca ng c;
m
v i
T
l hiu sut v t s truyn ca h thng
truyn lc; r
K
-Bn knh bnh ch ng; G
T
, Q, G
R
- ng vi trng lng ca u my, ca
hng ha v ca rmoc; Q
1
, Q
2
- Trng lng hng ln cu ch ng t v ln rmoc;
G
T1
- Ti trng ln cu ch ng ca t; f - H s cn ln ca my ko v rmoc; i - dc
mt ng; - H s bm ca xe vi mt ng.
Trong tnh ton trn b qua lc cn ca khng kh. ng vi mi s truyn s c
lc ko khc nhau. Lc ko ln nht s c c s truyn nh vi tc chuyn ng thp
v ngc li. S dng mi quan h ny chng ta s xc nh c tc ph hp vi iu
kin ng x tng nng sut vn chuyn.
Tc xe chy trn tng on ng khi s dng ht cng sut ng c s l:
V
max
= 3,6 10
3

W
N
, Km/h; (9.3)
Trong : N- Cng sut ng c kW; - Hiu sut ca h thng truyn lc; W - Tng
lc cn chuyn ng ca xe, N.
323
Theo c tnh ca ng c u my v t s truyn ca h thng truyn lc, ta c th
xc nh c tc chy ca xe trn tng on ng. Ta nn tnh ton v chn tc ln
nht c th bo m nng sut. Tc chuyn ng thc t c th nh hn tc l thuyt
do nhiu nguyn nhn, ngoi ra cn cn ch n vn an ton giao thng. Vi cc xe siu
trng v siu trng, ch khi xung dc cn phi chy s thp bo m an ton chuyn
ng.
Nng sut k thut ca xe biu hin bng tn/kmh. Ngoi ra cn phi tnh n cc yu
t khc nh kh nng tn dng ti trng, u xe, khong cch vn chuyn trung bnh, kh
nng tn dng hnh trnh, tc trung bnh, cc yu t cng ngh v t chc vn chuyn.
9.3. Xe chuyn dng dng bc xc hng ha
Trong cng nghip, xy dng v.v hin nay cc xe chuyn dng bc xc hng
ha, vt liu dng khi hay dng ri v d hng t cc phng tin vn chuyn khc, vn
chuyn v xp t vt liu trong phm vi cng trng, thng thng cng dng cc xe c my
c s loi bnh bm hay xch v c gi chung l xe bc xc hng ha.
Cc xe bc xc hin ny c dng ph bin l xe nng hng, my xc lt mt gu
v cn trc cc loi.
9.3.1. Xe nng hng
Thit b chnh ca xe nng hng l a nng dng lun di vt nng. Xe nng hng
kiu a nng dng bc xp, vn chuyn sn phm btng ct thp, khay gch ngi, thit b
my mc, g x hay thp nh hnh
Hnh 9-9. Xe nng hng: a) Xe nng hng t
hnh; b) Xe nng Cngten;
c) C cu nng;
1-Xylanh lc; 2-Khung ng; 3-Pittng; 4-
Khung di chuyn theo rnh; 5- a (cng) nng;
324
Xe nng hng c ch to t cc cm ca t my ko (cu xe, hp s, c cu li, h
thng phanh) vi ng c t trong hay ng c in chy bng acquy. Tt c cc t hp
ca xe nng hng (hnh 9-9 a) lp trn khung di chuyn, khung ny li t ln cc cu trc
12 v sau 11 ca xe. Khc vi t my ko thng thng, ng c v cc bnh xe hng dn
ca xe nng hng c b tr pha sau, cn cu trc thng c bnh xe kp v l cu ch
ng. Nh vy m phn trc ca xe nng hng c th tip nhn ti trng ca thit b lm vic
v vt nng. Xe nng hng cn lm vic trn nn cng v bng phng. Vic b tr cc bnh xe
iu khin pha sau lm cho xe c tnh linh hot cao trong iu khin.
C cu nng ca xe (hnh 9-9 c) gm khung ng 2 lp trn khung ca xe, khung c
th y ra xa v bn nng 8 c a nng 5. a nng c th nghing v pha trc 34
0
v
nghing v pha sau 1215
0
nh hai xylanh bo m n nh khi di chuyn hng. Khung 4
di chuyn theo rnh dn hng ca khung chnh nh xylanh 1. Thn xylanh t ln dm ngang
ca khung chnh pha di, cn pittng 3 v cn y 10 lin kt bn l vi dm trn 6 ca
khung 4.
Dn nng di chuyn theo rnh dn hng ca khung nh palng nghch kiu xch.
Palng gm hai di xch 9 vng qua hai a xch 7 t ti dm trn ca khung 6. Mt u xch
bt cht vi khung chnh cn u kia bt cht vi bn nng. Nh vy tc v hnh trnh ca
bn nng ln gp hai ln tc v hnh trnh ca cn y.
Xylanh hot ng nh bm thy lc dn ng t ng c ca xe nng hng. H thng
li c tr lc thy lc tng t nh h thng li ca t (xem chng 7-h thng iu
khin). Xe nng hng thng c sc nng t 35 t, vi chiu cao nng ti 6m v tc
chuyn ng ti 20 km/h. Trng hp ring xe nng hng c sc nng hng trc tn: 1530
tn. Hin nay cc xe nng hng cn c trang b cc thit b ph tr nh gu ngom, cc
thit b khc a dng ha lnh vc s dng v khai thc thit b.
9.3.2. Xe xc lt
C cu lm vic chnh ca xe xc lt l gu xc bc xc, di chuyn vt liu ri nh
ct, , si v t. Thng s ch yu ca xe xc lt l sc nng ca my: Loi nh c sc
nng t 0,62 t; Loi trung bnh c sc nng t 2 4 t; Loi nng c sc nng t 410 t hoc
ln hn. Cng c th phn loi theo dung tch gu xc, theo cng sut ng c.
Cc loi xe xc ca hng Catepillar hay hng John Deere c gu xc dung tch ti
812 m
3
, trang b ng c cng sut ti 8001200 kW. c loi xe xc lt hin nay c dung
tch ti 20 m
3
v cng sut ng c l 1500 kW. B phn ch yu ca my xc lt l khung
xe vi cc cu xe v lp hoc di xch. Thng thng hai cu ny c ni vi nhau bng
khp bn l nh trn my xc T-150K, hai na khung ny khi quay vng c gp tng i
vi nhau, nh vy lm tng tnh c ng ca my xc. Cc my xc lt kiu xch c kh nng
bm tt tuy nhin tnh linh ng km nn ngy nay ang b thu hp phm vi ng dng.
H thng truyn lc ca my xc lt thng s dng truyn lc thy lc, hp s ba tc
tin v ba tc li v my xc lt lm vic lun lun thay i hng chuyn ng. Ph
bin nht hin nay l my xc lt pha trc v gu xc quay na vng.
+ Xe xc lt pha trc
Loi ny ch cho php xc v vt liu pha trc my. Thit b xc gn vi khung
xe 6 bng khp bn l (hnh 9-10) gm: Gu, cn, c cu tay n v cc xylanh thy lc hot
ng hai chiu. Gu 1 lp trn cn 4, cc cp n gnh 3, thanh quay 2 c iu khin bng
hai xylanh lc lt gu 5. Cc xylanh thy lc 7 thc hin nng h cn. H thng dn ng
thy lc cho php thay i tc trong phm vi rng mt cch m du v ngn nga qu ti
mt cch tin cy. Qu trnh lm vic ca my xc lt gm cc nguyn cng sau:
325
- Di chuyn xe ti ni xc vt liu;
- H gu;
- Nh lc y ca xe gu n su vo trong t, , vt liu cn xc;
- Nng cn gu ln;
- Li v vn chuyn vt liu ti ni ;
- Lt gu thc hin vt liu ln xe hay cht thnh ng.
Trn cc loi my xc lt hin i th d, nh my xc lt ca hng Catepiller thng
b tr ng c c cng sut ln, khp ni thy lc, bnh xe b tr b thay i tc bng b
truyn hnh tinh c th lm tng lc ko khi cn thit v h thng phanh kiu nhiu a hat
ng t ng v c th iu khin bng tay.
+ My xc lt quay na vng (hnh 9-11)
Khc vi loi my trn ch n c th d ti pha trc v c v hai bn theo mt
gc 90
0
nn c th rt ngn thi gian quay vng v cho php lm vic a bn cht hp. Kt
cu ca loi my ny khc vi kiu my xc lt pha trc ch thit b xc lp trn mt
b quay 1, b ny li t ln khung di chuyn 3 qua c cu -quay 2. B quay hot ng nh
cc xylanh nm ngang 4 c cn y ni vi nhau bng xch 5 vng qua a xch 6 (h. 9-11 b)
Hnh 9-10. My xc lt pha trc: a) S cu to; b) S ng hc;
1-Gu; 2-Thanh quay; 3-n gnh; 4-Cn trn; 5-Xylanh lc lt gu; 6-Khung
my; 7-Xylanh thy lc nng h gu.
326
Ngoi gu l b phn lm vic chnh ca my xc lt, cn cc thit b thay th khc
thc hin cc cng vic a dng (hnh 9-12).
Nng sut k thut ca my xc lt nh hng bi tch cht ca vt liu v iu kin
lm vic.
Khi xc vt liu ri, nng sut my xc lt c tnh theo cng thc sau:

1
.
3600 .
d
ck t
q k
Q k
t k
= , m
3
/h; (9.4)
Trong : q-Dung tch ca gu, m
3
;
k
d
- H s y gu;
t
ck
Thi gian mt chu k lm vic, s;
k
t
- H s ti ca t ;
k
1
H s tnh n iu kin lm vic c th, c th dao ng t 0,80,9;
Thng thng k
1
=0,850,90. Thi gian mt chu k lm vic gm thi gian xc v
a vt liu v ni bc d, thi gian , thi gian quay vng v tin v ni xc.
t c nng sut k thut ln, cn vch ra s v t chc lm vic hp l, la
chn tc lm vic ti u, pht huy ht cng sut ca my. Ngy nay my xc lt l thit b
xc, vn chuyn vt liu ti, ri ln cc phng tin vn chuyn khc nh t rt hiu qu,
trong nhiu trng hp c hiu qu hn hn dng cc loi my o mt gu v tt c cc
thng s kinh t k thut nh nng sut, gi thnh trn mt n v sn phm.
Hnh 9-11. My xc lt quay na vng: a) S kt cu; b) S
c cu quay b my;
1-B quay; 2-C cu b quay; 3-Khung di chuyn; 4-Xylanh
nm ngang;
327
9.3.3. Cn trc t hnh
Cn trc t hnh l loi cn trc khng cn cung cp nng lng t bn ngoi trong
qu trnh lm vic. Cn trc t hnh c s dng rng ri xp d hng ha trong kho, bi
hoc lp rp trong xy dng dn dng v cng nghip. u im ca cn trc t hnh l n c
th lm vic bt c ni no m khng cn ngun nng lng bn ngoi, kh nng thng qua
ln, tnh c ng cao. V vy m cn trc t hnh cn c gi l cn trc kiu cn quay, di
ng vn nng.
C th phn loi cn trc t hnh theo kt cu phn di ng, theo phng php dn
ng v theo hnh dng kt cu ca cn.
Theo kt cu phn di ng c cc loi cn trc t, cn trc my ko bnh lp, cn
trc my ko xch v cn trc ng st.
Theo phng php dn ng c cc loi cn trc dn ng chung, dn ng ring, dn
ng thy lc.
Cn trc dn ng chung c dn ng t ng c dizel ca my ko hay t n
tt c cc c cu. iu khin cc c cu bng h thng cn phanh ma st hoc kh nn. Loi
ny c s dn ng phc tp, iu khin v sa cha kh khn.
Cn trc dn ng ring l loi t my pht in sau ng c dizel, dng in pht
ra dn ng cc c cu ring bit l cc ti in. Nhiu cn trc dng dng xoay chiu khi
lm vic ti ch c th ly in t li in bn ngoi.
Loi dn ng thy lc c t bm hoc cm bm thy lc sau ng c dizel ca xe
my. Dng cht lng c p lc cao, theo h thng iu khin, c dn n cc ng c thy
lc hoc xylanh lc ca cc c cu trn cn trc.
Theo hnh dng ca cn c cc loi cn khng gian, cn hp, cn c chiu di khng
i, cn vi nhiu on trung gian tng chiu di, cn vi cc on lng vo nhau nh kiu
ngten. Loi cn vi cc on trung gian ch c th ni thm tng chiu di khi khng ti,
Hnh 9-12. Cc thit

328
cn loi cn kiu ngten c th tng chiu di cn khi c ti trng. tng khong khng
phc v ca cn trc, c th dng cc loi "cn u ba", "cn m vt", cn ph hoc h thp-
cn.
Ti trng nng danh ngha ca cc loi cn trc t hnh kiu cn ghi trong l lch my
(tr cn trc kiu xch) l ti trng m cn c th nng c khi c nh v ta vo cc chn
chng. Khi lm vic khng c chn ta, ti trng nng ca cn trc gim nhiu. Cn trc c
ti ch c th di chuyn khi cn ca cn trc nm dc theo trc ca phn di chuyn v ti trng
nng, tc di chuyn ca cn trc trong trng hp ny cng b hn ch nhiu (c ghi r
trong c tnh k thut ca cn trc)
+ t cn trc
t cn trc thng c ch to vi ti trng nng t 46 t. Phn quay ca cn trc
lp trn khung gm ca t hai hoc ba cu. Tt c cc c cu ca cn trc c dn ng t
Hnh 9-13. Cn trc t dn ng chung:
a) S cu to; b) S truyn ng;
1-Khung; 2-Hp phn phi ; 3, 9 -Chn ta; 4-Khung tng cng; 5-Hp
gim tc trung gian; 6-C cu hm; 7-Thit b quay ta kiu bi; 8-Bn quay;
10- i trng; 11-Ct chng; 12-C cu nng h cn; 13-C cu o chiu
quay; 14-C cu quay; 15-C cu nng h;
329
ng c t. Cc cn trc t loi nh thng dng truyn ng kh nn, a s cc cn trc
t hin i dng truyn lc thy lc v truyn ng in.
Ngoi cn chnh, cn trc c th c trang b thm cc on cn trung gian ni di
cn, cn ph hoc h thp-cn vi cc c tnh ti trng ring. Loi cn trc t dn ng
thy lc thng c trang b cn hp lng vo nhau kiu dn ngten.
Ty theo ti trng ca vt nng v tm vi m cn trc c th lm vic vi cc chn
ta hoc khng c cc chn ta (theo c tnh k thut trong l lch xe my). Cn trc c th
di chuyn c ti vi ti trng nh, tc di chuyn n 5 km/h trong phm vi cng trng v
cn ca cn trc nm dc theo hng di chuyn (cn quay v pha sau), vt nng cch mt
ng khng qu 0,5m.
S ca cn trc t vi truyn ng c kh (dn ng chung) cho hnh 9-13.
gim ti trng tc dng ln khung gm t v m bo n nh, khung gm 1 ca t c
lp tng cng thm khung 4 vi cc chn ta 3 v 9, c cu n nh 6 hm h thng treo khi
cu hng. Bn quay 8 ta trn khung tng cng 4 qua thit b ta quay kiu bi 7. Trn bn
quay, ngoi cn ca cn trc, t i trng 10, h ct chng 11, c cu iu khin o chiu
13, c cu quay 14, c cu nng h cn 12, c cu nng h vt 15, bung li iu khin v
trang thit b in ca cn trc. Mmen xon t trc khuu ng c, qua hp s n hp phn
phi 2, hp gim tc trung gian 5 truyn n c cu iu khin o chiu 13 v tip tc, nh
h thng cn phanh, truyn n cc c cu quay 14, nng vt 15 v nng cn 12. S truyn
ng trnh by trn hnh 9-13 b. Cho php kt hp ng thi cc chuyn ng nng h vt v
quay. Tc ca cc chuyn ng (nng h vt, quay, nng cn) c iu khin bng tc
quay ca ng c t v hp s. o chiu nh c cu 13 v iu khin cc c cu qua cc
cn, phanh nh h thng kh nn.
Cn trc t vi dn ng ring bng truyn ng thy lc hoc in c s truyn
ng n gin hn, c tin cy cao hn, iu khin d dng, m bo kh nng iu chnh
tc cc chuyn ng ca cn trc phm vi rng.
Hnh 9-14. S cu to chung ca t cn tr dn ng thy lc:
1-Cn trc; 2-Xylanh lc hai chiu; 3-Xylanh iu chnh tm vi; 4, 8-Hp gim
tc; 5-Phanh; 6-ng c thy lc; 7-C cu quay; 9-Tang trng v phanh; 10-ng
c thy lc; 11-Bm thy lc; 12-Hp phn phi; 13-Hp s; 14-ng c t.
330
Trn hnh 9-14 l hnh dng chung ca loi cn trc t dn ng thy lc. Cn 1 kiu
angten, gm cc on cn hp c nh v di ng lng vo nhau. on cn di ng dch
chuyn c tng hoc gim chiu di cn nh xylanh thy lc tc dng hai chiu 2.
tng khong khng phc v ca cn trc, trn u ca on cn di ng c cn "m vt" vi
cc chiu di khc nhau v gc nghing khc nhau. Thay i tm vi ca cn trc bng hai
xylanh lp song song 3 c kha thy lc nh v v tr ca cn c tm vi cho trc. C
cu nng h vt gm ng c thy lc 10, hp gim tc 8, tang trng 9 v phanh (loi thng
ng) t trn trc ng c.
C cu quay 7 gm ng c thy lc 6, hp gim tc 4, phanh 5. Trn trc ra ca hp
gim tc c lp bnh rng con n khp vi vnh rng ln c nh ca vng ta quay. ng c
ca my c s 14 truyn mmen xon quay bm 11 qua hp s 13 v hp phn phi 12.
Cht lng c p lc cao, qua h thng ng ng v cc van iu khin, c a n cc c
cu (ng c thy lc hay xylanh thy lc) thc hin cc chuyn ng cn thit. H thng
dn ng v iu khin cho php kt hp ng thi cc chuyn ng: Nng h vt v nng h
cn; Nng h vt v quay; Nng h vt v thay i chiu di cn (ko di hoc rt ngn);
Nng h cn v quay; Thay i chiu di ca cn.
Trn hnh 9-15 trnh by th c tnh ti trng ca cn trc t dn ng thy lc.
Hnh 9-15. th bin din quan h gia ti trng, chiu cao v tm vi:
I-Chiu cao nng vi cn c "m vt"; II-Chiu cao nng vi cn di 21,7 m; III-
Chiu cao nng vi cn di 9,75 m; a-Ti trng nng ca cn trc khi cn di
9,7521,7m c chn ta; b-Ti trng nng ca cn trc kiu ng ten c "m vt"
chiu di ti 27 m; c- Ti trng nng ca cn trc lm vic khng c chn ta.
331
ng a- Ti trng nng ca cn trc lm vic c chn ta vi cn di 9,7521m;
ng b-Ti trng nng ca cn trc ngten c "m vt" chiu di tng cng l 27 m;
ng c-Ti trng nng ca cn trc lm vic khng c chn ta;
ng I- Chiu cao nng vi cn c "m vt";
ng II- Chiu cao nng vi cn di 21,7 m;
ng III- Chiu cao nng vi cn di 9,75 m;
Trong trng hp dn ng ring dng truyn ng in, ng c t quay my pht
in xoay chiu. Dng in pht ra c a ti dn ng cc c cu l cc ti in.
Cn trc t cn phi c trang b cc thit b an ton sau: Thit b hn ch ti trng
nng, thit b hn ch chiu cao nng, thit b hn ch gc nghing ca cn, thit b ch gc
nghing ngang ca cn trc v ch trng lng vt nng.
+ Cn trc my ko
Cn trc my ko l loi cn trc c phn quay lp trn my ko bnh lp hoc bnh
xch. My ko c s va l thit b di chuyn va l thit b ng lc ca cn trc. Cn trc
my ko thng dng xp d trong iu kin a hnh cht hp, ng x xu v iu kin
thi tit phc tp. Ngoi ra cn c loi cn trc my ko chuyn dng lp t ng ng
nc, ng ng dn du v kh t.
Trn hnh 9-16 l s cn trc my ko KTC-5 c ti trng nng 5 t. My ko c s
1 ca cn trc l loi my ko bnh xch T-100M. Trn phn ui ca khung my ko lp t
bn quay vi cn 4, c cu nng vt 5, c cu quay 6, c cu nng cn 3 v bung li iu
khin 2. Cc c cu ca cn trc l cc ti in dng dng in xoay chiu do my pht 7
cung cp.
Trn cc a bn xa xi khng c ngun in li, my pht 7 ngoi vic cung cp
ngun in cho cc c cu cn trc hot ng cn c th lm ngun in cho cc loi my
hn, cc dng c cm tay (my ct, my mi) v cho h thng n chiu sng ca cng
trng. Ngc li, khi cn trc lm vic trn cng trng c ngun in li th cc c cu
ca cn trc c th hot ng bng ngun in bn ngoi.
Hnh 9-16. S cu to cn trc
my ko KTC-5:
1-My ko;
2-Bung iu khin ;
3-C cu nng cn;
4-Cn;
5-C cu nng vt;
6-C cu quay;
7-My pht in;
332
Cn trc my ko chuyn dng lp t ng ng dn du v kh t (hnh 9-17)
gm my ko c s 1, cn 4 lin kt vi khung di chuyn ca my ko trong mt phng vung
gc vi hng di chuyn ca cn trc. Cn c neo v thay i gc nghing nh palng
nng h cn 3 dn ng bng c cu thay i tm vi. i trng ng 2 cng thay i v tr
cn bng vi mmen ti trng trn cn (v tr cn v v tr tng ng ca i trng c th
hin bng nt t trn hnh). ng ng c nng h bng palng h vt 5 vi thit b mang
chuyn dng cho php rt ngn thi gian bc d, tng nng sut ca cn trc v gim nh sc
lao ng nng nhc cho ngi lao ng. Cc c cu ca cn trc lp t ng ng thng
dng phng n dn ng chung kt hp vi dn ng thy lc. Mt s loi cn trc hin i
dng dn ng thy lc cho tt c cc c cu.
H thng di chuyn ca cn trc phi m bo n nh ngang v dc cho my ko
v c kh nng lm vic trong iu kin thi tit phc tp v ng s xu. Do cn nm v
mt bn my ko v vung gc vi hng chuyn ng ca cn trc m trong qu trnh lp
t ng ng, cn trc di chuyn dc theo ng ho t ng.
Ti trng nng ca cn trc ph thuc vo ng knh ca ng ng cn lp t. Cn
trc lp t ng ng c ch to vi cc ti trng nng l 3, 10, 12, 15, 20, 25 v 35 t.
Tm vi nh nht ca cn tnh t cnh bn ca my ko l 11,2m. Mt s cn trc c ti
trng nng n 60 t dng lp t ng c ng knh 14002000 mm. Khi lp t ng
ng di, c th dng ng thi ba hoc bn cn trc cng lm.
+ Tnh n nh ca xe cn trc
Cn trc phi m bo n nh (khng b lt ) trong c hai trng hp: Khi c ti v
khi khng c ti. Mc n nh ca cn trc c xc nh bng h s n nh K
0
l t s
gia mmen gi v mmen lt. mi trng thi, cn trc c kim tra n nh vi v tr v
iu kin bt li nht.
Trong trng thi lm vic cn trc c kim tra n nh theo hai trng hp: n nh
ng khi c ti v n nh tnh khi c ti.
n nh ng khi c ti l trng thi m cn trc c t trn mt phng nghing mt
gc v pha trc; Cn ca cn trc c tm vi ln nht; Cn trc mang ti trng nng danh
ngha Q; Cn trc chu lc gi ln nht trng thi lm vic tc dng song song vi mt
ng v theo chiu lt cn trc; Cn trc chu cc lc qun tnh bt li cho n nh khi
phanh cc chuyn ng: Nng h vt, di chuyn v quay (hnh 9-18). Nh vy cn trc c xu
hng lt v pha trc quanh cnh lt v h s n nh ng khi c ti c tnh theo cng
thc:
Hnh 9-17. Cn trc my
ko dng lp t ng
ng:
1-H thng di ng;
2-i trng;
3-Palng nng h cn;
4-Cn;
5-Palng nng h vt.
333

w
01
1,15
G ql
Q
M M M
k
M

=
, (9.5)
Trong : M
G
= G[(b+c)cos -hsin ] - Mmen gi do trng lng bn thn cn trc
(k c i trng) G c ta trng tm l c, h;
M
Q
=Q(A-b) l mmen lt do trng lng vt nng Q vi tm vi ln nht ca cn trc
A;
M
W
= W
1
a+W
2
L l mmen lt do gi vi W
1
l lc gi ln nht trng thi lm vic
tc dng ln cn trc v W
2
l lc gi ln nht tc dng ln vt nng quy v u cn.
ql
M
= M
h
+M
dc
+M
lt
- mmen lt do cc lc: Lc qun tnh ca vt nng khi phanh
trong qu trnh h vt M
h
; Lc qun tnh ca cn trc v vt nng khi phanh c cu di chuyn
M
dc
v lc qun tnh ly tm ca vt nng khi quay M
lt
.
1
( ),
h
h
v Q
M A b
g t
=
Trong : v
h
- tc h vt;
t
1
- thi gian phanh vt nng trong qu trnh h.
2 2
dc dc
dc
v v G Q
M h L
g t g t
= + ;
Trong : v
dc
- Tc di chuyn ca cn trc;
t
1
- Thi gian phanh ca c cu di chuyn. y lc qun tnh ca vt
nng Q khi phanh c cu di chuyn c quy v u cn nn c cnh tay n l L;
Khi quay vng xut hin lc qun tnh ly tm ca vt nng
2
Q
F r
g
= , quy v u
cn v to ra mt mmen: M
lt
=FL, vi / 30 n = v bn knh quay ca vt nng:
r =A + H tg ;
Hnh 9-18. S kim tra n nh
ca cn trc kiu cn:
) h khi ti b)
334
Trong : n -Tc quay ca cn trc, v/ph;
- Gc nghing ca cp khi quay do tc dng ca lc ly tm v tg = F/Q.
Thay cc gi tr ca v r vo cng thc tnh lc ly tm F ta c:

2
2
,
900
Qn A
F
n H
=
vy
2
2
900
lt
Qn AL
M
n H
=
; (9.6)
H s n nh k
01
c xc nh khi cn c tm vi ln nht v hai v tr: Cn nm
vung gc vi cnh lt v cn nm v tr to mt gc 45
0
so vi cnh lt. n nh tnh khi
c ti l trng thi m cn trc nm trn mt phng ngang, cn ca cn trc c tm vi ln
nht, cn trc mang ti bng ti trng nng danh ngha Q v khng chu cc lc gi v lc
qun tnh. Trong trng hp ny, h s n nh tnh c ti phi tha mn iu kin sau:
k
02
=
( )
1, 4
( )
G
Q
M G b c
M Q A b
+
=
; (9.7)
Trong trng hp khng lm vic, n nh bn thn cn trc c kim tra vi cc
iu kin sau: Cn trc khng mang ti c t trn mt phng nghing mt gc v pha
sau; Cn ca cn trc c tm vi nh nht v cn trc chu lc gi trng thi khng lm vic
W
0
(hnh 9-18 b). Nh vy cn trc c xu hng lt v pha sau v h s n nh bn thn ca
cn trc trong trng thi khng lm vic c xc nh theo cng thc:
k
03
=
,
,
0
[( ) os -h sin ]
1,15
W
G
Q
M G b c c
M a

= ; (9.8)
i vi cn trc t hnh kiu nh cn trc t, my ko lp, cn trc xch, th phi
kim tra thm trng hp n nh ca cn trc khi di chuyn trn on ng c nghing
ngang v nghing dc.
9. 4. Cc xe chuyn dng dng lm t
Cng vic lm t l mt khu chim t trng v khi lng ln trong cc cng trnh
xy dng dn dng v cng nghip, cng trnh giao thng, thy li, thy in, sn kho bn
cng, cng nh cc cng vic khai thc m. Cc cng vic lm t thng l cc cng vic
nng nhc v c khi lng ln.
Vic o ph t hay c th l vic tch lng t hay qung khi khi t, khi
qung nguyn thy l mt nguyn cng ch yu ca qu trnh gia cng t. Gn 80 % khi
lng o v o chuyn t c thc hin bng phng php c hc; C ngha l t,
qung c tch ra khi khi t nh tc ng trc tip ca b phn cng tc ca my lm t
vi t hay khi qung.
Phn ln b cng tc ca my lm t (cn phn bit vi cc my lm t trong canh
tc nng nghip nh phay, cy, ba) va lm nhim v o ph t va lm nhim v di
chuyn t. Vic san v m t gim th tch v tng khi lng ring (t trng) ca t
thng s dng my chuyn dng v mt phn c th nh chnh trng lng bn thn my
o chuyn t trong qu trnh lm vic.
Hin nay c rt nhiu loi my lm t khc nhau, theo cng dng ca my lm t
ngi ta phn chng thnh cc loai chnh sau:
1. My o t;
2. My o chuyn t;
3. My m t;
335
Hnh 9-19. Cc loi my o v khi thay th cc
b phn cng tc ta c cc chc nng khc
nhau ca my o:
a) My o gu nga; b) Gu sp; c) Gu qung;
4. My lm cng tc chun b nh dn mt bng, my nh r cy, my xi ti t
9.4.1. My o t
9.4.1.1. My o mt gu
My o mt gu l mt trong nhng loi my ch o trong cng tc lm t ni
ring v trong cng tc xy dng ni chung. My o thng lm nhim v khai thc t v
vo phng tin vn chuyn, hoc chng t o v vn chuyn t trong c ly ngn nh
o p knh mng. N m nhim 5070% khi lng cng vic o xc t. Trong cc
cng trnh xy dng ng x, p, thy in, khai thc hm m my o mt gu c
xp vo loi my quan trng nht v cng l loi c nhiu chng loi nht.
336
My o mt gu l mt my lm vic theo chu k gm cc nguyn cng o, tch t
vo gu, nng gu ln v t vo phng tin vn chuyn hoc thnh ng. Ngoi chc
nng o v xc t, khi thay i cc b cng tc trn my c s c th thc hin nhiu chc
nng ca my khc nh cn trc, ba ng cc, nh gc cy(hnh 9-19). My o mt gu
c th phn loi theo hnh dng b cng tc, theo c cu di chuyn, theo h dn ng, theo
dung tch ca gu
+ Theo hnh dng b cng tc: Ta c my o gu nga, my o gu sp, my o
gu ngom v my o gu qung (gu dy), my o gu bo.
+ Theo c cu di chuyn: My o bnh lp, my o bnh xch, bnh st (di chuyn
trn ray), di chuyn bng c cu t bc, my o t trn phao ni.
+ Theo h dn ng: My o dn ng bng c kh, bng thy lc hoc kt hp gia
c kh v thy lc, gia c kh v kh nn. Hin nay hu ht cc my o c dung tch gu
nh hoc trung bnh u c dn ng thy lc.
9.4.1.2. My o gu nga (gu thun)
Hnh 9-20. My o gu nga iu khin bng cp:
a) S kt cu; b, c) S c cu y; d) S ng hc ca c cu m y gu;
1-Bn quay; 2-Ti nng; 3-Gi ; 4-Cn; 5-Puly dn ng; 6-Cp nng gu; 7-
Gu; 8-y gu; 9-Thanh chng; 10-Tay gu; 11-C cu y; 12-Ti nng gu;
13-Cn; 14-Tang trng iu khin c cu y tay gu; 15-Truyn ng xch; 16-
Puly; 17-Nhnh cp nng; 18- Puly treo gu; 19-Cp y tay gu; 20-Cp rt tay
gu; 21-Tay gu hai dm; 22-Truyn ng xch y tay gu; 23-Cp bnh rng; 24-
n gnh; 25, 27,29-Puly i hng; 26-Tay n; 28-Cn y iu khin bng kh
nn; 30-Cp m y gu; 31-Tay n; 32-Xch ko cht; 33-Tay gu.
337
My o gu nga thng dng o t mc cao hn mt bng my ng, phc
v trong vic khai thc t, ti, ct, xc cc vt liu ri trong xy dng thng s dng
loi my o ny c dung tch gu ti 3,2 m
3
khi dn ng c kh v 1,6m
3
nu dn ng thy
lc, trong khai thc m dng my o gu nga c dung tch gu ti 20 m
3
.
B cng tc ca my o gm cn, tay gu c lp gu vi mp ct lin hay c rng
gu. my o iu khin bng cp (h.9-20 a) cn 13 c phn di ni vi bn quay 1 bng
khp bn l, u cn c cp nng h cn 4 t ln gi 3, iu khin bng ti nng 2. Nh c
ti nng h cn nn c th thay i gc nghing cn trong khong 4560
0
.
u tay gu 10 c lp gu 7, tay gu t ln c cu y kiu yn nga 11. Tay gu c
kh nng thay i tm vi v quay quanh tr c cu y trong mt mt phng vi cn. Tay
gu c th l mt thanh dm (h. 9-20 b) hay hai thanh dm (h.9-20 c). Gu thng c dng
hnh khi ch nht hi rng ra pha di, vi y gu 8 (h.9-20 d) c c cu ng m
ming. Thanh chng 9 ni tay gu vi tai gu v c th thay i v tr trn cn thay i gc
ct. Nh puly treo gu 18 (h.9-20 b,c) gu c treo bi palng vi cp 6 v ti nng 12. My
o iu khin bng cp hot ng nh cc c cu nng, c cu y, c cu quay v c cu
m y gu. Qu trnh lm vic c din ra nh sau: Khi bt u o, gu c h xung
v tr I, c cu y 11 ng thi lm vic a gu v v tr II; Tip tc hot ng, gu tin
hnh ct t v n v tr III, lc ny gu y t. Li tay gu, a gu ra khi tng o.
Cho my quay, a gu v v tr . Khi va h gu va m y gu x t bng cch rt
cp 30, xch 32 b ko li (h. 9-20 d) v tay tri ko cht khi l thnh gu pha trc. Do
trng lng bn thn y gu s m ra quay quanh cht khp. Sau khi x ht t trong gu,
quay my tr v tng o, lc ny do trng lng bn thn y gu quay quanh khp, to ra
mt lc y cht vo l thnh gu pha trc, gu c y li va tip tc chu k o t
mi. Cc thng s lm vic c bn ca my o gu nga l bn knh o nh nht R, ln
nht R
2
; Bnh knh x t ln nht R
1
; Chiu cao nng gu ln nht H
max
; Chiu cao x t
ln nht H. Do iu khin phc tp, hin nay my o gu nga iu khin c kh ang c
thay th bng my o iu khin thy lc.
338
Cc b phn ca my o thy lc quay ton vng (hnh 9-21) lin kt vi nhau v vi
tr 2 ca toa quay 1 bng khp bn l. V tr ca cn 3 so vi toa quay v ca tay gu 4 so
vi cn c iu chnh bng cc xylanh thy lc 10 v 9. Lin kt gia gu 5 v tay gu c
th thc hin theo hai phng n: Ni cng nh khp v thanh 7 v ni bng khp bn l
(hnh 9-21 b).
Theo phng n th nht gu c d ti khi m y gu 6 bng xylanh thy lc 8,
cn theo phng n th hai gu c d ti bng cch quay gu cng xylanh thy lc.
Cu trc ca mt chu k lm vic ca my o gu nga iu khin thy lc cng
tng t nh my o gu nga iu khin bng cp nhng thao tc n gin hn.
C cu quay ca my o thy lc thng dng ng c thy lc mmen cao hoc
mmen thp dn ng. ng c thy lc mmen cao m bo mmen xon trc ra
ln trc tip dn ng bnh rng di ng n khp vi vnh rng. Dng loi ny cho c cu
quay l hp l v c gc quay bt k, iu chnh c mmen xon v tc quay, kt cu
gn, lm vic tin cy. Khi dn ng c cu quay bng ng c thy lc mmen thp 11 (hnh
9-21 c) th nht thit phi c hp gim tc 12 tng mmen xon bnh rng di ng ln
theo vnh rng 13. Nguyn l lm vic ca c cu quay ny cng ging nh ca loi cn trc.
9.4.1.3. My o gu sp (gu ngc)
My o gu sp thng dng o rnh, knh mng, h mng ni m t o
thp hn mt bng ca my ng. My o thy lc gu sp thng c ch to vi dung
tch ti 3,3 m
3
. Vic b tr xylanh thy lc vi b cng tc ca my o gu sp c nhiu loi
khc nhau nhng ph bin nht l s bn khu. Cn thng c ch to thnh hai on:
on gc 2 (hnh 9-22 a) v on ni di 4. Chng lin h vi nhau bng khp v thanh 3.
Hnh 9-21. S cu
to ca my o thy
lc quay ton vng:
a) Gu nga khng lt;
b) Gu lt;
c) S dn ng ca
c cu quay;
1-Toa quay;
2-Tr ;
3-Cn;
4-Tay gu;
5-Gu;
6-y gu;
7-Thanh;
8-Xylanh m y gu;
9-Xylanh iu chnh
gu;
10-Xylanh nng h cn;
11-ng c thy lc;
12-Hp gim tc;
13-Vnh rng;
339
V tr ca thanh ny c th thay i cc l I, II v III do c th thay i chiu di
cn. iu khin cn, tay gu v gu c cc xylanh 1, 5 v 7. Gu c lt nh n gnh 8
v thanh 9. S ny cho php gu lt vi gc ln. Ty theo loi t gia cng c th dng cc
loi gu c hnh dng khc nhau nh trn hnh 9-22 b, t nng sut cao.
Qu trnh lm vic ca my o gu sp thy lc th hin trn hnh 9-23. Rt cn
pittng xylanh gu 5 v xylanh tay gu 3, tay gu 4 quay ngc chiu kim ng h. Cn 2
Hnh 9-22. My o gu sp thy lc: a) S kt cu; b) Cc loi gu;
1-Xylanh nng h cn; 2-Cn gc; 3-Thanh ni; 4-Cn ni di; 5-Xylanh
iu khin tay gu; 6-Tay gu; 7-Xylanh iu khin gu; 8-n gnh; 9-
Thanh lt; 10-Gu; 11, 12, 13, 14, 15-Cc loi gu khc nhau.
Hnh 9-23. Qu trnh lm vic
ca my o gu sp:
1- Xylanh nng h cn chnh;
2-Cn gc;
3-Xylanh thy lc tay gu;
4-Tay gu;
5-Xylanh thy lc gu;
6-Gu;
I- V tr t;
II- V tr bt u o;
III-V Tr quay gu v pha
my.
340
cng vi tay gu 4 a gu 6 v pha trc v h xung khng ch do tc dng ca trng
lng b cng tc m cn do lc ca xylanh cn 1 (v tr II).
Ngi ta quay tay gu v pha my nh xylanh thy lc cn 4 hoc quay gu so vi
tay quay gu bng xylanh thy lc gu 5 (v tr III). ng thi nh xylanh thy lc cn 3 m
c th iu khin c chiu di phi ct. Sau khi gu y t, th gu c ko v pha
cn hoc quay quanh tay gu sao cho t khng b ra ngoi. B cng tc c nng ln
khi tng o nh xylanh thy lc cn 1 v quay gu cng vi toa quay v ch . t,
ngi ta iu khin xylanh gu 5 v xylanh tay gu 3 tay gu dui ra v p xung v tr I.
Sau , quay my v v tr o thc hin chu k lm vic mi. Cc thng s lm vic c
bn ca my o gu sp l bn knh o R
1
, chiu cao o H
2
, v chiu cao h (hnh 9-23).
S ng hc cc c cu bm thy lc, h thng di ng, c cu quay toa xe c trnh by
trn hnh 9-24 a, b, c.
9.4.1.4. My o gu qung
My o gu qung cn gi l my o gu dy hay gu ko, thng o t, no
vt ao h, sng ngi, knh rch, o h mng hoc gom vt liu ni thp hn mt
bng my ng.
Hnh 9-24. S ng hc my o gu sp:
a) S dn ng bm thy lc; b) ng
hc h thng di ng; c) ng hc c cu
quay toa xe;
1- Bnh sao ch ng; 2-Hp gim tc ba
cp; 3-ng c thy lc; 4-Bm iu chnh
c; 5-My pht in; 6, 8-Bm khng iu
chnh c; 7-ng c dizel; 9-ng c
thy lc; 10-Bnh rng mt tri; 11-Bnh
rng hnh tinh; 12-Vnh rng; 13-Bnh rng;
14-Vnh rng toa quay; 15-Trc- bnh rng.
341
My o gu qung thng c gu vi dung tch t 0,33 m
3
, loi my o gu qung
c c cu t bc thng c dung tch t 510 m
3
. B cng tc ca my o gu qung gm
cn 5 (h.9-25 a) thng c chiu di ln hn cc loi my o gu trnh by trn y, gu
7, cp ko 8 v cp nng 4. Cp nng vng qua puly u cn 6 ti ti nng 2, Cp ko c
dn hng bng con ln 1 v cun vo ti ko 3. Gu c mc vi cp ko bi xch ko 9
(h.9-25 b) v vi cp nng bng xch 13. Thanh ngng 12 t gia xch nng khng cn tr
gu trong qu trnh lm vic. Xch 13 c eo hai bn thnh gu, ni vi hai u thanh
ngng 12 nng gu nh cp nng 4. Ta thy khi ko cng cp ko 8, xch 13 nng gu ln
v tr nm ngang hoc ht ln (ty thuc vo nng ca cp 4) nhng khi cp 8 trng th gu
v tr chc xung.
Cp gi gu 10 c mt u mc vi quai gu pha trn, cn u kia bt vi cm xch
ko sau khi vng qua puly cn bng 11 cm cp nng bo m cho gu thc hin c
cc v tr cng tc trong chu k lm vic, khng gu b xoay, lt hoc xon.
Chu k lm vic ca my o gu qung (h. 9-25 a): a gu v v tr I, nh cp 4 v
8 gu c h xung v cm vo t v tr I, I',I'', I''') . Mc cm su vo t ca gu ph
thuc vo trng lng, kt cu, loi v trng thi t. Ko cp 8 cho n khi gu y t, gi
cng cp ko, dng cp nng a gu v pha cn (v tr III), quay toa xe ti v tr t, ng
thi iu khin cp nng v cp ko a gu v u cn. cui nguyn cng ny ta th lng
cp ko, gu b lt p v t ri xung (v tr IV)
9.4.1.5. My o gu ngom
My o gu ngom thng dng o t mm, o h mng, o ging, vt knh
mng, xc cc vt liu nh ct, dm, si
Hnh 9-25. My
o gu qung:
a) Cu to chung;
b) Cm gu;
R
max
ti trc 0-0;
1- Con ln;
2-Ti nng;
3-Ti ko;
4-Cp nng;
5-Cn;
6-Puly u cn;
7-Gu;
8-Cp ko;
9-Xch ko;
10- Cp gia gu;
11- Puly cn bng;
12-Thanh ngng;
13-Xch treo;
342
Trn hnh 9-26 trnh by loi my ny, gu 12 gm hai na, lin kt vi u di c
gn puly 11 bng khp bn l v lin kt vi thanh ging 9 cng nh khp bn l. Khi my
bt u lm vic, gu nng ln cao trng thi m do cp ng m gu 5 c nh ra. Th
ng ng thi hai cp nng 4 v cp ng m gu 5, gu ri xung, rng gu cm vo t.
Ko cp 5 ln, rng gu cng vi hai na gu khp li, ngom t vo trong gu (h.9-
26.b.II). Khi ko cng cp 5, gu c khp kn, ko cng ng thi c hai cp 4 v cp 5,
gu c nng ln cao (h.9-26 b.III). gu khng b lc, cp khng b xon, ngi ta dng
cp gi 7, vng quanh puly 2 v c gi bi vt nng 1. Vt nng c th di chuyn theo cn
3. Khi quay my ti v tr , nh cp 5, hai na gu m ra, t ri vo ni t (h.9-26
b.IV). Sau khi x t xong, quay my v v tr o tip tc chu k lm vic mi.
Ngoi loi my o gu ngom iu khin bng cp, my o gu ngom thy lc
cng c dng kh ph bin (hnh 9-27). N gm cn 6, tay gu 5, thanh ging 7, gu
ngom 4, xylanh tay gu 1, ng dn cng 2, ng dn mm 3 cung cp du cho xylanh thy lc
iu khin ng m gu nm trong phn trn ca gu ngom 4. Khi cn lm vic su hn
s ni thm cn ph (km theo ng dn ni di). Do cc ng dn u lp trn tay gu nn qu
trnh quay, o v x hp l hn.
Hnh 9-26. S cu to v lm vic ca my o gu ngom:
a) Cu to gu; b) Cc v tr lm vic; 1-Vt nng; 2, 11- Puly; 3-Cn; 4-Cp nng;
5- Cp ng m gu; 6-Gu; 7-Cp gi; 8-Gi puly; 9-Thanh ging; 10-Cp;
12- Hai na gu;
343
9.4.1.6. My o gu bo
My o gu bo dng bo san cc ch mp m trn b mt thi cng. Trn hnh 9-
28 th hin cu to my o gu bo thy lc kiu ng lng. B cng tc gm khung cn 2,
hai on cn c nh 4 v di ng 6, gu 8. Cn c bt vi toa quay bng khp bn l.
Xylanh 1 cho php nng h cn trong mt phng ng.
on cn c nh c lp trn khung my cho php n c th xoay quanh ng trc
dc my, do on cn ny t vo vnh rng 13 v qua trc 9 t vo thnh sau ca khung 11.
Trn hnh 9-28 (nhn theo A) th hin mt trong nhng phng n ca c cu quay
nh xylanh thy lc 12 lm quay cp bnh rng gm vnh rng 13 v bnh rng 10. Bnh
rng ny lp trn trc 9, cn vnh rng lp pha trn ca thnh sau ca khung. on cn di
ng ko di 6 c th dch chuyn trong on cn c nh 4 nh xylanh thy lc 5. Gu c
lp u cn bng khp bn l v c th quay quanh u cn nh xylanh thy lc 7. Nh vy
gu c th thc hin chuyn ng quay so vi cn, dch chuyn theo on cn di ng, quay
theo on cn c nh so vi ng trc dc ca cn v quay theo toa quay.
Vi kh nng c th iu chnh v tr gu trong khng gian nn my c th thao tc
chnh xc cc nguyn cng san bng, dn sch b mt thp hn mt bng my ng, cc b
mt nm ngang, nm nghing, thm tr c thnh bn ca rnh v h mng.
lm phng v dn sch mt bng ngi ta c th dng gu c ming rng khng c
rng (h.9-28 b). Khi gu c th thc hin cng vic o, bc d hng thng thng.
Cc thng s c bn ca my o gu bo l bn knh o ti a R
max
(h.9-28 a), chiu
su o v chiu cao o ti a H
max
v H
max
.
Hnh 9-27. My
o gu ngom
thy lc:
1- Xylanh tay gu;
2-ng dn cng;
3-ng dn mm;
4-Gu ngom;
5-Tay gu;
6-Cn;
7-Thanh ging.
344
9.4.1.7. My o thy lc khng quay ton vng trn c s my ko bnh lp
My o thy lc khng quay ton vng thng lp trn my ko bnh lp nh
thc hin cng vic lm t c khi lng t v thng xuyn phi di chuyn. B cng tc 11
(hnh 9-29) c lp trn 10. quay c t trn khung 9 ca my ko. quay c th
quay 90
o
v c hai pha nh hai xylanh thy lc 5, xch 4 v a xch 3. Li i ph 7 c
lp pha trc my ko iu khin bng xylanh thy lc 8. my ko o n nh trong
qu trnh lm vic ngi ta lp thm chn chng 2 c iu khin bng cc xylanh lc 1.
Cc ch tiu kinh t - k thut ca my o c kh v my o thy lc thng so snh
theo dng thit b chnh: Gu nga i vi my o c kh v gu sp i vi my o thy
lc. Dung tch gu ca my o gu sp thy lc so vi my o gu nga iu khin bng
cp cng mt nhm kch thc thng ln hn 60% vi cc thng s nh thi gian mt chu
k lm vic, khi lng my v mc tiu hao nng lng tng t nh nhau. Mc tiu hao
nng lng thc t ca cc loi my so snh trn l 0,35 0,47 kW.h/m
3
cho my o c kh
Hnh 9-28. My o gu bo:
a) S kt cu; b) Cu to cc loi gu thng dng;
1- Xylanh nng h cn; 2-Khung cn; 3-Vnh t; 4-Cn c nh; 5-Xylanh thy lc;
6-Cn di ng; 7-Xylanh thy lc quay gu; 8-Gu; 9- Trc; 10-Bnh rng; 11-
Khung; 12-Xylanh thy lc lm quay cp bnh rng v cung rng; 13- Cung rng.
Hnh 9-29. S cu to my
o thy lc khng quay ton
vng lp trn my ko bnh:
1-Xylanh iu khin chn
chng; 2-Chn chng; 3-a
xch; 4-Xch; 5-Xylanh lc
quay quay; 6-Thanh chng;
7-Li i ph; 8-Xylanh thy
lc; 9-Khung my ko; 10-
quay; 11- B cng tc chnh.
345
v 0,47 0,55 kW.h/m
3
i vi my o thy lc v lng kim loi s dng th tng ng l
130 230 kg (m
3
/h) v 102 164 kg (m
3
/h). Nhng s liu so snh ny cho ta thy tnh u
vit r rng ca my o thy lc so vi my o iu khin bng cp v gii thch ti sao
my o thy lc c s dng ngy cng ph bin hn.
i vi my o c kh (iu khin bng cp) gu nga cho nng sut cao nht, gu
sp c nng sut bng 75 100% v gu qung c nng sut bng 70 90% so vi gu nga.
i vi my o thy lc gu nga cho nng sut bng 1,2 1,4 v khi lp gu xc lt cho
nng sut bng 1,7 2 ln so vi gu sp. Nu lp gu ngom thy lc th ch t 50 70 %
nng sut khi lp gu sp trn cng my ko c s.
Vic la chn my o ph thuc vo rt nhiu yu t nh khi lng v thi hn thi
cng, i tng thi cng, a bn thi cng. m bo nng sut cao cn vch ra s cng
ngh thi cng hp l, chn ch lm vic ti u cho my v cc yu t khai thc k thut
khc.
9.4.1.8. My o nhiu gu
My o nhiu gu l loi my lm t hot ng lin tc v c nng sut cao. My
o nhiu gu thng dng o rnh t ng cp ngm, ng ng dn nc, dn du
hoc no vt lung lch hay thi cng knh mng trong thy li v.v
Trong cng nghip my o nhiu gu thng c s dng khai thc t v
khong sn cc m l thin.
My o nhiu gu cng lm vic chu k nh my o mt gu, tuy nhin do trn mt
dn gu b tr t 1024 gu nn my o nhiu gu c c im lm vic lin tc v nh
nng sut cao hn. Trong qu trnh lm vic s lun c mt s gu ang v tr o, mt s
gu ang v tr vn chuyn, mt s gu ang v tr x t v mt s gu ang tr v v
tr o. Thng thng my o nhiu gu u c trang b bng truyn d ti lin tc
thnh ng hay trc tip vo cc phng tin vn chuyn.
Phn loi my o nhiu gu:
+ Theo c im ca my cng tc, my o nhiu gu c phn thnh hai nhm
chnh:
- My o nhiu gu h xch (gu gn vo di xch);
- My o nhiu gu h rto (gu gn vo vnh rto).
+ Theo phng php lm vic ca my cng tc so vi phng di chuyn ca my
c s chia ra:
- My o dc (phng lm vic ca my o trng vi phng di chuyn ca my c
s);
- My o ngang (phng lm vic ca thit b vung gc vi phng di chuyn ca
my c s).
+ Theo dung tch gu chia ra cc nhm:
- C nh c dung tch gu t 16100 lt;
- C va c dung tch t 200450 lt;
- C ln c dung tch t 450 4500 lt.
+ Theo cng dng ca my o chia ra cc loi sau:
- My o khai thc t, qung;
346
- My o thi cng mng, mng, knh rnh v.v
+ So vi my o mt gu my o nhiu gu c cc u im sau:
- Nng sut my c th tng t 1,52,5 ln khi c cng cng sut ng c;
- Khi lng ring (tnh trn mt n v nng sut) ca my o nhiu gu nh hn
my o mt gu;
- Khi hai my c cng nng sut th khi lng my o mt gu ln hn t 1,5 2
ln my o nhiu gu;
- Nng lng tiu hao ring tnh trn mt n v th tch gu ca my o nhiu gu
nh hn.
Ngoi ra my o nhiu gu cn c cc u im khc nh vic c gii ha ng b,
hon thin tng o, thi cng theo tuyn, iu khin d dng v thun tin.
Tuy nhin my o nhiu gu thiu tnh vn nng, gi thnh ch to cao, khi lng
chm sc k thut ln v vy s dng my o nhiu gu ch cho ta hiu qu kinh t cao khi
thc hin cc cng vic c tnh chuyn mn ha cao, khi lng cng vic ln, n nh v tp
trung.
+ My o dc nhiu gu h rto
Cc my o dc k c h rt hay h xch (hnh 9-30), gm u ko bnh xch, b
cng tc v thit b chuyn ti. u ko lm nhim v di chuyn khi o cng nh khi chuyn
ch o. My gm h thng di chuyn 5, ng c 7, h thng truyn ng v h thng iu
khin t trong bung li 6. u ko thng da trn c s my ko xch nhng c di xch
di v rng hn my ko xch cng dng chung m bo tng tnh n nh dc v ngang,

Hnh 9-30. My o nhiu gu: a) H rto; b) H xch; c) Lin kt b cng tc
vi u ko theo kiu tay n-trc khuu
347
trong mt s trng hp tng tnh n nh ngi ta cn b tr thm cc i trng. Trn my
ko c lp thm gi 8 lin kt vi my cng tc.
My o h rto c rto quay trong mt phng di chuyn ca my v t ln khung 17
(hnh 9-30 a) qua cc con ln t 15 v con ln 19. Cc thanh bn 16 ca khung ni vi u
ko bng thanh trt dch chuyn theo cc thanh dn hng 4 nh cc xylanh thy lc 9 v h
palng 10. Nh thay i v tr thanh trt m c th iu chnh c chiu su o. Mun
nng rto ln v tr I di chuyn, dng h thng nng gm xylanh 10, thanh chng 12 v cp
13. Cng c th ni b cng tc vi u ko trc tip bng c cu tay n -trc khuu (hnh
9-30 c).
Trong trng hp ny mun iu chnh chiu su o ch cn iu chnh gc gia cc
cng 28 v cc dm 16 ca khung b cng tc. Cng vi c cu ny dng nng b cng
tc v v tr di chuyn I. Cc phn sau khung my 16 t ln t bi bnh 27 hoc bn trt
20 (hnh 9-30 a). Trn bn trt c tm gt 18 gt sch t cn st li khi gu quay v tng
o. t t gu ri xung mng, vo bng ti 21 v c a ra ngoi.
+ My o ngang nhiu gu h xch v h rto
Khi o knh mng v trong khai thc m l thin thng dng cc loi my o
ngang nhiu gu c h xch v h rto.
c im ca loi ny l hng o ngang vung gc vi hng di chuyn ca my,
thng ch to vi nng sut cao ti hng trm m
3
/h.
Trn hnh 9-31 th hin s cu to loi my o ngang h rto. Cc loi my ny
thng c kh nng quay trn ton vng nn cng c th o bt k v tr no (o ngang,
o dc), o khi tng o cao hn hoc thp hn mt bng my ng.
9.4.1.9. Nng sut ca my o
+ Nng sut ca my o mt gu
Nng sut thc t ca my o mt gu c tnh theo cng thc:
Hnh 9-31. My o ngang h rto:
1-Rto; 2-Cn; 3-Bng ti gom t; 4-Xylanh thy lc; 5-Bung li; 6-Cm bm;
7-Gi ; 8-H thng di ng; 9-C cu dn ng quay bng ti 13; 10-C cu
quay; 11-Toa quay; 12-My pht in; 13-Bng ti x t; 14, 16-ng c v tang
trng dn ng bng ti; 15-Xylanh thy lc iu khin cao bng truyn x t;
17-ng c in; 18-Bng ti c g gi t khi o dc ln.
348
Q = 3600 q k
t ck
tg
k T
k
.
, m
3
/h; (9.9)
Trong : q- Dung tch gu, m
3
;
k
- H s lm y gu;
k
tg
- H s s dng my theo thi gian;
k
t
- H s ti ca t;
T
ck
- Thi gian ca mt chu k lm vic, s.
+ Nng sut ca my o nhiu gu
Nng sut ca my o nhiu gu c th tnh nh sau:
Q = 3600 q n k
t ck
tg
k T
k
.
, m
3
/h; (9.10)
Trong : q- Dung tch hnh hc ca gu, lt;
n- S gu x t trong mt pht;
k
d
- H s y gu;
k
t
- H s ti ca t;
k
tg
- H s s dng thi gian.
9.4.2. My o chuyn t
My o chuyn t l nhng my trong khi lm vic, va di chuyn va ct t thnh
tng lp v mang lng t ti ni cn san . Ring loi my san chuyn th t va
c vn chuyn thnh ng hay ln phng tin vn ti, qu trnh din ra ng thi
vi qu trnh ct t.
Theo ch lm vic c th chia ra:
- My o chuyn t lm vic theo chu k (my i, my cp, my san);
- My o chuyn t lm vic lin tc (my san chuyn).
Theo kt cu ca b cng tc: Loi c gu, loi c li ct.
Cc loi my i, my cp, my san thng c s dng nhiu nh c tnh c ng
cao, kt cu n gin, nng sut cao, c bit khi thi cng t nh v va.
Cc loi my o chuyn t s dng t hiu qu trn nn t c cht ln, dnh
kt cao, nn t c ln , khong cch chuyn t xa v dc ln hn 10%.
Tc di chuyn ca my o chuyn t chn theo lc cn khi o. Khi vn chuyn
t c th tng tc so vi khi o c bit khi my chy khng ti hnh trnh quay tr v
ch o c th chy vi tc cao nht ty theo iu kin ng x.
9.4.2.1. My i t
My i t thng l mt my ko c lp thit b i dng o v vn chuyn t
trn mt khong cch khng ln (50 150 m).
My i thng dng o cc h ln, ao h, o knh mng, p nn ng, gom
vt liu, san lp mt bng v c th dng m s b nn t.
Hiu qu lm vic ca my i ph thuc rt nhiu vo kh nng thng qua v tnh cht
ko v bm ca my ko c s.
349
My i c phn loi theo:
- Tnh c ng ca li i (c nh trn khung hay c th quay c so vi khung);
- C cu iu khin (bng cp hay thy lc);
- H thng di ng (bng xch hay bnh lp);
- Theo cng sut v lc ko danh ngha ca my ko c s my i c phn ra loi:
Rt nng (cng sut ng c trn 220 kW, lc ko trn 300 kN); Nng (110 120 kW v lc
ko t 200300 kN);Trung bnh (60108 kW v lc ko t 135200 kN); Nh (15,560 kW v
lc ko t 25135 kN).
Li i loi c nh c ni vi khung i 2 (hnh 9-32 b) v thng gc vi trc dc
ca my. Khung i c th quay c trong mt phng thng ng (nng ln-h xung bng
xylanh thy lc 7, hoc bng ti nng). Li i loi quay c 5 vi li ct 4 lin kt vi
khung i vn nng 3, (h.9-32 c) bng khp cu 12 v do n c th t cho ti 54
o
v c
hai pha so vi trc dc ca my bng cc xylanh thy lc 11, cng thanh y 10 v con trt
9. C hai loi li i c th nghing so vi mt bng mt gc n 12
o
v thay i gc ct nh
thay i v tr thanh chng xin 6 (h.9-32 a).
My i c th trang b thm thit b xi pha sau my ko.
Hnh 9-32. My i: a) Hnh chiu ng; b) Vi li i c nh; c) Vi li i
quay c; d) Vi li i t nghing;
1- Khp ni; 2, 3- Khung i; 4-Li ct; 5-Li i; 6-Thanh chng xin; 7-
Xylanh thy lc nng h khung i; 8-Khung my; 9-Con trt; 10- Thanh y;
11-Xylanh thy lc xoay li i; 12-Khp cu.
350
Bn cnh my i iu khin bng thy lc cn dng c my i iu khin bng cp
nhng t ra km hiu qu c bit khi thi cng t cht v trng lng bn thn ca thit b
khng lc n li i vo t. Loi ny hu nh ngi ta khng sn xut na.
nng cao cht lng b mt thi cng theo phng dc, ci thin tnh san phng,
nng cao nng sut my, gim s ln san ngi ta trang b h thng t ng iu chnh chiu
su ct my i thy lc.
9.4.2.2. My cp t
My cp t l loi my o chuyn t dng khai thc v vn chuyn t trong cc
cng trnh thy li, giao thng, cng nghip, khai thc m,.
My cp c th lm vic trc tip c vi t cht nh v trung bnh, i vi t
cng, trc khi cp phi xi ti. Ty theo kch thc thng cp, chiu dy phoi ct ln nht
c th t c 0,12 0,53 m, cn chiu dy ca lp t ri trng thi ti thng t 0,15
0,60 m. Qung ng vn chuyn hp l ca my cp c th ti 300 m i vi loi ko theo,
5000 8000 m i vi loi t hnh.
My cp c dng kh rng ri v n c tnh c ng cao, bo dng d, vn chuyn
t i xa khng b hao ht, nng sut cao, gi thnh h. Tuy nhin my b hn ch khi lm
vic vi t c ln , gc cy, t cng, t dnh v t; Ni lm vic phi c mt bng
tng i phng, v c ng vn chuyn ring.
B cng tc ca my cp t hnh iu khin bng thy lc gm thng cp 4 (hnh 9-
34 a), ca y pha sau 7, ca y pha trc 8 v li ct 1. Pha sau thng cp t ln trc
sau v bnh xe 6, pha trc bi hai cng 2. Cng ko c dng cong pha trc 10 lin kt
vi u ko 12 (h.9-34 b, c) hoc qua trc 13 (h. 9-34 d). Khp vn nng 11 (h.9-34 a) cho
php phn ko theo quay quanh u ko hay trc trong tt c cc mt phng. My cp trn
s hnh 9-34 b, c gi l my cp bn ko theo mt trc, cn theo s hnh 9-34 d l loi
ko theo hai trc, s trn hnh 9-34 e l loi ko theo c mt trc. Cc loi my cp t
hnh c bit l loi u ko bnh lp (h.9-34 a, c) c tnh c ng cao v tc khi vn
chuyn c th t 45 60 km/h. Tuy nhin khng nn tng qu tc ny v s sinh ra dao
ng dc trong h thng u ko v b phn cng tc my cp.
+ Chu k lm vic ca my cp (hnh 9-33)
- Ct t: (h.9-33 a) thng cp h xung, ca y pha trc c nng ln, li ct
pha trc y thng n su xung nn t do trng lng bn thn hoc do xylanh thy lc
n thng cp xung.
- Vn chuyn t: (h. 9-33 b) khi thng cp y t, thng c nng ln, ca y pha
trc h xung, ng li v my di chuyn ti ni x t.
Hnh 9-33. Chu k lm vic ca my cp: a) Ct t; b) Vn
chuyn t; c) X t.
351
- X t: (h. 9-33 c) t c x ra trong khi my di chuyn; Ty theo chiu dy lp
t cn x m iu chnh khe h ca x v tc di chuyn my. Khi ca x nng ln t
c x ra theo bn cch:
X t t do pha trc hay pha sau (h.9-35 a, b)
X t na cng bc (h.9-35 c)
X t qua khe h y thng cp (h.9-35 d)
X t cng bc (h.9-35 e)
Hin nay thng dng my cp ko theo vi dung tch thng cp di 10 m
3
, cng
sut ng c n 30 kW. Nhng ph bin hn hay dng my cp t hnh bnh lp vi dung
tch thng cp ti 30m
3
.
+ Phn loi my cp
Hnh 9-34. My cp t hnh: a) Hnh dng chung; b, c, d, e)
S lin kt my cp vi u ko; g) My cp np t vo
thng cp bng gung ti; 1-Li ct; 2-Cng; 3-Khp quay;
4-Thng cp ; 5-Xylanh; 6-Bnh xe; 7-Ca y sau; 8-Ca

352
My cp c phn loi theo phng php lm y thng cp, phng php x t, c
cu iu khin v theo mi lin kt vi u ko v ng c dng cho my cp.
Theo phng php lm y thng cp: My cp c lm y thng cp trong khi di
chuyn phoi t t di chuyn vo thng (h.9-34. b, c, d, e) v my cp c lm y thng
cng bc, th d nh gung ti t pha trc thng cp (h.9-34. g) nhng loi ny cng
knh v phi c ng c ph v ch s dng c cu ny giai on ct t.
Theo phng php x t, nh nu trn: X t t do, x t na cng bc, x
t cng bc v x t qua khe h y thng.
Theo c cu iu khin c hai loi: Loi dng cp v loi iu khin bng thy lc.
Loi thy lc c dng nhiu hn v c nhiu u im nh trnh by cc mc trn.
Theo cch lin kt gia b cng tc v u ko: My cp t hnh (h.9-34. a, c), my
cp na ko theo (h.9-34. b) v my cp ko theo (h.9-34. d, e).
Theo dung tch thng cp: Loi nh c dung tch thng cp di 6 m
3
, loi va: 618
m
3
, loi ln: Trn 18 m
3
. Hng Catepillar ch to loi my cp c dung tch thng cp ti
33 m
3
. tng hiu qu lm vic i khi phi dng my ko y sau my cp khi ct t
nhm rt ngn thi gian ct gom t vo thng cp tc l rt ngn thi gian mt chu k lm
vic chung ca my.
9.4.2.3. My san
My san l mt trong nhng my c bn trong cng tc lm t, thng dng bc
lp t m, lp thc vt c chiu dy 1030 cm k c vn chuyn trong phm vi 1020 m;
Dn mt bng, o, san lp h, rnh, bt taluy, san nn ng, sn bay v.v
My san l loi my t hnh, u c c cu di chuyn bng bnh lp c chiu rng lp
ln, p sut thp, iu khin bng thy lc (h.9-36 a)
So vi my i th my san lm vic linh hot hn. B phn chnh ca b cng tc l
li san 7 (h.9-36 a, c), qua gi 5 v vng quay 8 c bt vi khung ko 9. Khung ny
nm di khung chnh 4 v lin kt vi n pha trc bng khp vn nng 10, cn pha
Hnh 9-35. S x t ca my cp:
a) X t t do pha trc; b) X t t do pha sau; c) X t na
cng bc; d) X t qua khe h y; e) X t cng bc.
353
sau treo vo khung chnh bi cc xylanh thy lc 14 v 15. Hai xylanh 14 lm vic c lp
vi nhau nn c th nng khung ko ln cao v lm nghing trong mt phng ng, xylanh 15
c th a khung ko lch sang mt pha theo ng trc dc ca my. Li san c th quay
trong mt phng ngang cng vi gi 5. Nh vy li san c th lch sang mt bn (tri
hoc phi) san lp h v cn c th nng ln cao, nm nghing trong mt phng ng
bt taluy ng.
Gc ct ca li san c th iu chnh nh c cu iu chnh 6. My san c th trang
b thm thit b ph nh li xi hay li i pha trc, v d li i 12 (hnh 9-36 a).
Ty theo khi lng my v lc ko c th chia my san thnh cc loi: Nh (79 t,
cng sut ng c 5566 kW), trung bnh (1315 t, 88100 kW) v nng (trn 19 t, 185 225
kW).
My san cn phn bit theo s bnh xe ca c cu di chuyn bng cc k hiu quy
c: A x B x C (trong A-s cu dn hng, B- s cu ch ng, C- tng s cu). Ph bin
hin nay dng my san c s 1x 2 x 3, nhng cng dng cc s 1 x 2 x 2 cho my san
loi nh 2 x 2 x 2 cho loi nng v 3 x 3 x 3 cho loi siu nng.
Hnh 9-36. My san: a) S cu to;b) nghing bnh xe cu trc; c) S
ng hc ca b cng tc; d, e, g) S lm vic vi li san ph;
1-Bnh ch ng; 2-Khung; 3-Khung my ko; 4-Cn chnh; 5-Gi ; 6-C cu iu
chnh; 7-Li san; 8-Vng quay; 9-Khung ko; 10-Khp ni vn nng; 11-Bnh xe;
12-Li i ph; 13, 14, 15 -Xylanh thy lc; 16- Li san ph.
354
Tc lm vic khi san ca my 38 km/h, cn tc di chuyn ca my c th t
ti 45 km/h.
My san - chuyn
My san - chuyn thuc loi my o chuyn t lm vic lin tc dng a ct hay
dao ct ct thnh tng lp ri dng bng ti chuyn t ln xe vn ti hoc thnh ng.
My san - chuyn thng dng na ko theo my ko hoc u ko (h.9-37). My gm
khung chnh 4, khung a ct 7 mang a ct 8, bng ti 3, ng c 1, c cu di chuyn 10,
cc xylanh 2 nng h bng ti v khung a ct. Khung my c lin kt bng khp ni
vn nng 6.
Qu trnh lm vic ca my san - chuyn gm cc vt o lin tip trong phm vi thi
cng. trnh thi gian lng ph do phi quay u my nhiu ln, qung ng thi cng hp
l ln l 200600 m hoc ln hn.
9.4.2.4. Nng sut my o chuyn t
+ Nng sut my i
- Khi o v chuyn t:
Q = 3600 V
k
k
1
ck
T
k
2
, m
3
/h; (9.11)
Trong : V
k
- Th tch khi t trc li i, tc lng t o chuyn c sau mt
chu k lm vic, th tch khi t c tnh theo cng thc: V
k
=
o t
tg k
H L
. . 2
.
2
, m
3
;
Trong : L- Chiu di (i khi cn gi l chiu rng) li i, m;
H- Chiu cao li i, m ;
o
- Gc chy t nhin ca t, ;
k
t
- H s ti ca t; k
1
- H s s dng thi gian;
Hnh 9-37. My san-chuyn:
1-ng c; 2-Cc xylanh thy lc nng h; 3- Bng ti; 4-Khung chnh; 5-Mc
my ko; 6-Khp ni vn nng; 7-Khung a ct; 8-a ct; 9-Thanh chng;
10-Bnh xe.
355
k
2
- H s ph thuc vo a hnh;
- Xung dc 0 15 %, k
2
= 1 2,25;
- Ln dc 0 15 %, k
2
= 1 0,5.
T
ck
- Thi gian mt chu k lm vic, s;
T
ck
=
1
1
v
l
+
2
2
v
l
+
0
0
v
l
+ t
c
+ t
o
+ 2t;
Ttrong : l
1
, l
2
, l
0
- Qung ng o, vn chuyn, v i tr v ch o;
v
1
, v
2
, v
o
- Tc o, vn chuyn, v i tr v ch o;
t
c
- Thi gian sang s (khong 5 s);
t
o
- Thi gian h li i (khong 1,52,5 s);
t- Thi gian quay my (khong 10 s).
- Khi my i san bng a hnh:
Q = 3600 l (Lsin - 0,5)
) (
1
t
v
L
n
k
+
, m
3
/h; (9.12)
Trong : l- Qung ng san, m;
L- Chiu di li i, m;
- Gc lch ca li i so vi trc dc ca my;
t- Thi gian quay my;
v-Vn tc san; m/s;
n-S ln san i ti mt ch;
k
1
- H s s dng thi gian.
Nng sut ca my i ph thuc vo nhiu yu t, trnh ngi iu khin, tnh
trng k thut ca my, cch t chc thi cng, v.v
nng cao nng sut ca my i ta c th vn dng cc bin php sau:
- Hai my lm vic song hnh, li i cch nhau 0,30 0,50 m;
- o v di chuyn tip sc;
- Khi my lm vic ni c dc th nn i theo chiu xung dc;
- o v tch t vi chiu dy phoi t (theo kiu hnh thang lch);
- Khi san i t nh c th dng li i c hai cnh bn hoc ni di li i.
+ Nng sut my cp
Nng sut my cp c th tnh theo cng thc:
Q = 3600 q k
ck
T k
k
.
1
1
, m
3
/h; (9.13)
Trong : q- Dung tch thng cp, m
3
;
k
-H s y gu, i vi t nh: k
= 1,05; t trung bnh: k
= 0,9; t
ln cht: k
= 0,8; k
1
- h s s dng thi gian; k
t
- h s ti; T
ck
- thi gian mt chu k lm
vic (cng tnh tng t nh i vi my i).
356
Cu hi n tp chng 9: Xe chuyn dng
1. Khi nim chung v xe chuyn dng, yu cu v phn loi xe chuyn dng
2. Nu c im chung cc xe chuyn dng dng vn chuyn.
3. Tnh ton lc ko cho xe chuyn dng dng vn chuyn.
4. c im chung ca xe chuyn dng lm t. Tm hiu nguyn l cu to v lm
vic ca my o, my sc, my i t.
5. Tnh ton nng sut ca my o, my i, my sc t.
357
TI LIU THAM KHO
1. Nguyn Khc Trai
Cu to h thng truyn lc t con.
Nh xut bn Khoa hc v K thut, H ni 2001.
2. Bi Hi Triu v Cng s
Truyn ng thy lc v kh nn
Nh xut bn Nng nghip, H ni 2006.
4. Trn Xun Ty
H thng iu khin t ng thy lc
Nh xut bn Khoa hc v K thut, H ni 2002.
5. Nguyn Vn Hng v cng s
My xy dng
Nh xut bn Khoa hc v K thut, H Ni 2006.
6. ng Th Hin
My xy dng tp 1 v 2
7. Lu Vn Hy, Chung Th Quang v cng s
H Thng Truyn lc
Nh xut bn Giao thng vn ti, 2003.
8. Nguyn Hu Cn, Phan nh Kin
Thit k v tnh ton t my ko
Nh xut bn Gio dc, H Ni 1996.
9. Nguyn Hu Cn, D Quc Thnh v cng s
L thuyt t my ko
10. Martin W. Stockel and Chris Johanson
Auto Fundamentals
The Goodheart-Willcox Company, INC 1996.
11. Peter Gerigk, Detlef Bruhn, Dietmar Danner and colleagues
Kraftfahrzeugtechnik
Westermann Schulbuchverlag GmbH, Braunschweig 1991.
12. Peter Gerigk, Detlef Bruhn, Dietmar Danner and colleagues
Kraftfahrzeugtechnik Tabellen
Westermann Schulbuchverlag GmbH, Braunschweig 2000.
13.William H. Croues and Donald L. Anglin
Automotive Mechanics
Tenth Edition International Editions 1994
14. Kalton C. Lahue
Electronic and Automatic Transmissons
Glencoe Macmillan/McGraw. Hill, 1996
15. William H. Crouse
Automotive Transmissions and Power trains
Mc Graw-Hill Book Company, Inc. 1970.
16. William H. Crouse and Donald L. Anglin
Automotive Mechanics
Tenth Edition, 1993.
17. Crouse-Anglin.
358
Mc Graw-Hill International Editions. 1993.
18. James D. Halderman
Automative Brake Systems
Prentice Hall New Hersey, 1996.
19. Frank Thiessen, Davis Dales
Automotive Principle and Service
Prentice Hall Company, Virginia, 1984.
20. Louis R. Hathaway
Tractors - Fundamentals of Machine operation
John Deere Cervice Training, 2005.
21. HowStufWorks
Auto Mobil Travel Guide, 2006.
22. Chevrolet Company
Chevrolet Avalanche Road Test
Consumer Guide Auto, 2006.
Auto.Consumerguide, 2006.
23. Consumer Guide and Publications International, Ltd.
2006 Nissan Titan Prices & Review
Auto.Consumerguide.
24. Consumer Guide and Publications International, Ltd.
2006 Toyota Tundra: Highlights
Auto.Consumerguide.
25. Deere & Company.
All Rights Reserved 1996-2006.
26. Volkov D.P. and Colleagues
Construct Machines
Moscow "High School", 1988.
27. Hedrorezov I.A. and Colleagues
Machines and Mechanism for Transport and Construct
Moscow "Trancport", 1989.
28. B.C. Kaliski A.I. and colleagues
Automobiles
Moscow "Transport", 1978.
29. A.M. Gurevich
Tractor and Automobile.
Publishing House "Koloc", 1978.
359
MC LC Trang
Li ni u ..........................................................................................................................
CHNG I: KHI NIM V T MY KO.................................................................
V XE CHUYN DNG......................................................................................................
1.1. Khi nim chung v t my ko v xe chuyn dng.............................................
1.1.1. Khi nim chung ................................................................................................
1.1.2. Phn loi t my ko v xe chuyn dng...........................................................
1.2. Cc b phn chnh trn t my ko......................................................................
1.3. B tr cc b phn chnh trn t my ko.............................................................
1.3.1. B tr ng c trn t my ko..........................................................................
1.3.2. B tr h thng truyn lc ...................................................................................
1.4. Mmen, t s truyn v hiu sut ca h thng truyn lc .....................................
CHNG II: LY HP..........................................................................................................
2.1. Nhim v, yu cu v phn loi ly hp .................................................................
2.1.1. Nhim v............................................................................................................
2.1.2. Yu cu i vi ly hp........................................................................................
2.1.3. Phn loi ly hp..................................................................................................
2.2. Ly hp ma st.......................................................................................................
2.2.1. Nguyn l cu to v lm vic ca ly hp ma st ................................................
2.2.2. C cu iu khin Ly hp..................................................................................
2.2.3. c im cu to cc chi tit chnh ca ly hp ma st ........................................
2.2.4. Ly hp ma st p bng lc ly tm.......................................................................
2.2.5. Ly hp vi bnh hai khi lng .....................................................................
2.3. Ly hp thy lc ....................................................................................................
2.4. Ly hp in t......................................................................................................
CHNG III: HP S........................................................................................................
3.1. Khi nim chung ...................................................................................................
3.2. Nhim v, yu cu v phn loi hp s..................................................................
3.2.1. Nhim v............................................................................................................
3.2.2. Yu cu i vi hp s ......................................................................................
3.2.3. Phn loi ............................................................................................................
3.3. Cu to ca hp s chnh c hc (HSC).................................................................
3.3.1. S ng hc ca HSC....................................................................................
3.3.2. C cu iu khin hp s...................................................................................
3.3.3. C cu gi s v c cu an ton ca HSC ...........................................................
3.4. Hp phn phi ca t my ko (HPP) ..................................................................
3.4.1. ngha v cng dng ca hp phn phi...........................................................
3.4.2. Phn loi HPP ....................................................................................................
3.4.3. Hp phn phi dng khp mt chiu gi t ng trn t my ko....................
3.4.4. Nguyn l kt cu mt s hp phn phi dng trn t my ko........................
360
3.5. Hp s dng hai mch cng sut cho cc bnh ch ng .......................................
3.5.1. ngha v cng dng ca truyn lc hai dng cng sut ....................................
3.5.2. S ng hc h thng truyn lc vi hai dng cng sut................................
3.6. Truyn ng thy lc v hp s thy-c................................................................
3.6.1. Khi nim chung v truyn ng thy lc v truyn ng thy c. .....................
3.6.2. Nguyn l cu to v ng c tnh ca truyn ng thy ng........................
3.6.3. Cu to v lm vic ca hp s thy c (HSTC) .................................................
3.6.4. Cu to v nguyn l lm vic ca cc phn t iu khin hp s ......................
3.6.5. C cu vt tc ..................................................................................................
3.6.6. Hp s t ng...................................................................................................
3.7. Truyn lc thy tnh hay hp s thy tnh (TLTT)................................................
3.7.1. Phn loi TLTT.................................................................................................
3.7.2. Nguyn l cu to v lm vic ca TLTT dng pittng hng trc .....................
3.7.3. o chiu quay trong mch bm-mt ...............................................................
3.7.4. Cu to v lm vic ca hp s thy tnh trn t my ko .................................
3.8. Truyn lc v cp hay cn gi l hp s v cp (HSVC) .......................................
3.8.1. Phn loi hp s v cp ......................................................................................
3.8.2. Nguyn l lm vic ca cc b truyn v cp......................................................
3.8.3. Nguyn l cu to v lm vic ca hp s v cp kiu c hc trn t................
3.8.4. Hp s v cp kiu Transmatic...........................................................................
CHNG IV: CACNG V KHP NI .......................... Error! Bookmark not defined.
4.1. Khi nim..............................................................................................................
4.2. Yu cu v phn loi .............................................................................................
4.2.1. Yu cu ..............................................................................................................
4.2.2. Phn loi: ...........................................................................................................
4.3. Nguyn l cu to v lm vic ca truyn lc cacng...........................................
4.3.1. Cacng sai tc...................................................................................................
4.3.2. Cacng ng tc ...............................................................................................
4.4. Cacng dng cho trc thu cng sut ca my ko ................................................
4.5. Khp ni ...............................................................................................................
CHNG V: CU CH NG..........................................................................................
5.1. Khi nim v cu ch ng v cc b phn chnh trong cu ch ng....................
5.1.1. Khi nim v cu ch ng.................................................................................
5.1.2. Nhim v cc b phn chnh trong cu ch ng ................................................
5.1.3. Phn loi cu ch ng.......................................................................................
5.2. Truyn lc chnh (TLC).........................................................................................
5.2.1. Phn loi truyn lc chnh ..................................................................................
5.2.2. Cu to ca truyn lc chnh...............................................................................
5.3. Vi sai.....................................................................................................................
5.3.1. Yu cu i vi hp vi sai ..................................................................................
5.3.2. Phn loi vi sai ...................................................................................................
5.3.3. Nguyn l lm vic ca hp vi sai ......................................................................
361
5.3.4. Cu to v lm vic ca vi sai i xng gia cc bnh ch ng.........................
5.3.5. Cu to v lm vic ca vi sai bnh rng nn c ma st trong cao.......................
5.3.6. Kha vi sai .........................................................................................................
5.3.7. Vi sai gia cc cu ch ng...............................................................................
5.4 . Truyn lc cui cng...........................................................................................
5.4.1. Phn loi v yu cu...........................................................................................
5.4.2. Cu to v lm vic ca b truyn lc cui cng.................................................
5.5. Cu trc ch ng ...............................................................................................
5.5.1. Cu ch ng trc ca t vn ti .....................................................................
5.5.2. Cu ch ng trc ca t du lch.....................................................................
5.5.3. Cu ch ng trc ca my ko........................................................................
CHNG VI: H THNG DI NG V C CU TREO CA T MY KO........
6.1. Khi nim chung ...................................................................................................
6.3. H thng di ng ca my ko bnh v t............................................................
6.3.1. Bnh xe c lp n hi .......................................................................................
6.3.2. H thng kim tra v bm kh nn cho bnh xe...................................................
6.3.3. H thng treo ca t v my ko bnh ..............................................................
6.4. H thng treo hai bnh xe trc.............................................................................
6.5. H thng treo cu sau ............................................................................................
6.5.1. H thng treo cu sau bng b nhp l.................................................................
6.5.2. H thng treo cu sau bng l xo xon................................................................
6.5.3. H thng treo bnh sau t bng kh nn-thy lc...............................................
6.6. H thng treo iu khin in t............................................................................
6.7. H thng di ng ca my ko xch v xe chuyn dng.........................................
6.7.1 Khi nim chung v h thng di ng xch
6.7.2. Cu to c cu di ng .......................................................................................
6.8. B phn treo ca my ko xch..............................................................................
6.8.1. C cu treo cng ................................................................................................
6.8.2. C cu treo na cng..........................................................................................
6.8.3. C cu treo n hi.............................................................................................
CHNG VII: H THNG IU KHIN MY KO V T.....Error! Bookmark not
defined.
7.1. H thng li my ko bnh v t..........................................................................
7.1.1. Nhim v ca h thng li my ko bnh v t .................................................
7.1.2. Cc phng php quay vng my ko bnh v t..............................................
7.1.3. Cc b phn chnh ca h thng li.....................................................................
7.1.4. Phn loi h thng li .........................................................................................
7.1.5. Nguyn tc lm vic ca c cu li trn my ko bnh v t.............................
7.1.6. c tnh hnh hc ca c cu li v dn u xe ...................................................
7.1.7. T s truyn ng ca h thng li .....................................................................
7.2. Cu to v lm vic ca h thng li c hc...........................................................
7.2.1. C cu li ...........................................................................................................
362
7.2.2. B phn li .........................................................................................................
7.2.3. Truyn ng li ..................................................................................................
7.3. H thng li vi tr lc li.....................................................................................
7.3.1. Nguyn l cu to v lm vic ca h thng tr lc li thy lc..........................
7.3.2. Cu to v lm vic HTL dng thanh rng-bnh rng ........................................
7.3.3. Cu to v lm vic ca HTL theo phng php gp khung ...............................
7.4. iu khin in t h thng li c tr lc li .........................................................
7.4.1. Nhim v v ngha..........................................................................................
7.4.2. Cc b phn chnh trong iu khin tr lc tay li bin i c ........................
7.4.3. iu khin in t c cu li dn ng bn bnh................................................
7.5. H thng quay vng ca my ko xch ..................................................................
7.5.1. Khi nim chung ................................................................................................
7.5.2. Phn loi h thng quay vng ca my ko xch.................................................
7.5.3. Nguyn l cu to v lm vic ca c cu quay vng ca my ko xch..............
7.5.4. Cu to v lm vic ca c cu quay vng dng trn my ko xch.....................
7.6. H thng phanh my ko bnh v t
7.6.1. Nhim v, yu cu v phn loi h thng phanh .................................................
7.6.2. Cu to cc loi phanh........................................................................................
7.6.3. Cu to b phn dn ng phanh ........................................................................
7.7. H thng iu khin phanh in t (ABS) .............................................................
7.7.1. Nhim v v ngha ca ABS...........................................................................
7.7.2. Cc b phn chnh trong h thng ABS .............................................................
7.7.3. Nguyn tc lm vic ca ABS nh sau: ..............................................................
7.8. H thng chng trt quay (ABS/ASR).................................................................
CHNG VIII: TRANG B LM VIC TRN T MY KO
V XE CHUYN DNG......................................................................................................
8.1. H thng thy lc..................................................................................................
8.1.1. Khi qut v h thng thy lc trn t my ko v xe chuyn dng ..................
8.1.2. Cc b phn chnh v phn loi h thng thy lc ..............................................
8.2. Cc b phn chnh ca h thng thy lc...............................................................
8.2.1. Bm v mt thy lc ........................................................................................
8.2.2. Cu to bm v mt thy tnh kiu pittng ......................................................
8.3. Xylanh thy lc v ng c lc .............................................................................
8.3.1. Xylanh tc ng n...........................................................................................
8.3.2. Xylanh tc ng kp...........................................................................................
8.3.3. ng c lc ........................................................................................................
8.4. Cc van thy lc....................................................................................................
8.4.1. Van phn phi ....................................................................................................
8.4.2. Van chn ............................................................................................................
8.4.3. Van p sut.........................................................................................................
8.4.4. Van dng............................................................................................................
8.5. Tch p thy lc.....................................................................................................
363
8.5.1. Khi nim chung ................................................................................................
8.5.2. Phn loi tch p thy lc....................................................................................
8.6. Cc phn t kt ni................................................................................................
8.6.1. ng cng v ng mm........................................................................................
8.6.2. Ni ng cng v ni ng mm............................................................................
8.7. H thng thy lc hon thin trn my ko v xe chuyn dng..............................
8.7.1. C cu treo.........................................................................................................
8.7.2. Hp phn phi ....................................................................................................
8.7.3. iu chnh cht lng lm vic ca my cng tc ..............................................
8.7.4. H thng chng trt (tng trng lng bm-TTLB) ..........................................
8.8. Trc thu cng sut .................................................................................................
8.8.1. Nhim v v phn loi........................................................................................
8.8.2. Cu to trc thu cng sut...................................................................................
CHNG IX: XE CHUYN DNG.............................................................................. 313
9.1. Khi nim chung v xe chuyn dng ............................................................... 313
9.1.1. Khi nim v phn loi ................................................................................. 313
9.1.2. Yu cu chung i vi xe chuyn dng......................................................... 314
9.2. Xe chuyn dng dng vn chuyn............................................................... 316
9.2.1. c im chung ca xe vn chuyn chuyn dng ......................................... 316
9.2.2. u ko (my ko) ....................................................................................... 316
9.2.3. t v t c rmoc ........................................................................... 318
9.2.4. Xe ch ng ng xy dng......................................................................... 319
9.2.5. Xe ch cngten........................................................................................... 320
9.2.6. Xe ch hng nng......................................................................................... 321
9.2.7. Xe vn chuyn btng .................................................................................. 321
9.2.8.Tnh ton lc ko cho xe chuyn dng dng vn chuyn........................... 322
9.3. Xe chuyn dng dng bc xc hng ha ..................................................... 323
9.3.1. Xe nng hng................................................................................................ 323
9.3.2. Xe xc lt ..................................................................................................... 324
9.3.3. Cn trc t hnh ........................................................................................... 327
9. 4. Cc xe chuyn dng dng lm t.............................................................. 334
9.4.1. My o t.................................................................................................. 335
9.4.2. My o chuyn t...................................................................................... 348
TI LIU THAM KHO............................................................................................... 356

O To May Keo Va Xe Chuyen Dung

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

O To May Keo Va Xe Chuyen Dung

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BO GIO DJC DO TAO

TRUNG DAI HOC NNG NGHIJP H NOI

l h s ma st; i l s b mt ma st cua ly hop; R l bn knh ma st trung bnh

duong. Khi d nu ta xoay bnh

G/2 B/4 = G B/4 , Nm;

O Trang thi bnh

Khi khng dap phanh, hoc dap phanh voi

Tc dng xu cua luc ngang duoc cai

L tit luu phu thuc nhiu vo d nhot. Tm chn

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh T my ko v Xe chuyn dng ..

= 1,05; t trung bnh: k

You might also like