BADEMDE ÇEVİRME AŞISI YAPMA TEKNİĞİ

Semih ÇAĞLAR ve Mehmet Nuri NAS

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi,
Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü
Giriş
Çekirdekten yetişmiş ve meyve özellikleri iyi olmayan badem
ağaçları çevirme aşıları yoluyla kaliteli meyve yapan verimli ağaçlara
dönüştürülebilir. Başarılı bir şekilde yeni çeşitlere çevrilen ağaçlar 3.
yıldan itibaren meyveye yatar.

Çevirme aşıları için özellikleri bilinen çeşitlerden aşı kalemleri temin

edilmelidir. KSÜ Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde yürütülen
badem çeşit denemelerinde Ferragnes, Ferraduel ve Cristomorto
çeşitlerinin hem çok verimli olduğu hem de kaliteli meyveler yaptığı
belirlenmiştir. Bu çeşitlerin ortak özelliği geç çiçeklenmeleri ve
birbirlerini karşılıklı olarak tozlamalarıdır. Ticari bir verim almak için
badem çeşitlerinin bahçe içinde aynı oranda (tercihen birer sıra
olacak şekilde) aşılanması ve ağaçlar meyveye yatınca bahçede arı
kovanları bulundurulması gerekir.

Çevirme aşısı yapma tekniği

Çevirme aşıları genel olarak erken ilkbahar döneminde en iyi sonucu
vermektedir. Bu dönemde çevirme aşısı yapabilmek için aşı kalemleri
ağaçlar uyanmadan önce alınmalı ve aşı zamanına kadar nemini
yitirmeden soğukta (4 o C'de - ya da buzdolabının sebzeliğinde)
plastik poşet içinde saklanmalıdır. Zira, erken ilkbaharda aşı
yapılırken aşı kalemleri "uyanmamış" olmalı, buna karşın aşılanacak
ağaçlar ise "uyanmaya başlamış" (su yürümüş) olmalıdır.

Çevirme aşısı olarak kalem ya da göz aşıları uygulanabilir. Çapı 5

cm'e kadar olan dallarda ya da gövdelerde yonga (Şekil 1) veya çift
kapaklı (Şekil 2) göz aşıları yapılabilirken, daha kalın dal ve
gövdelerde kalem aşıları (yarma aşı, Şekil 3) uygulanmalıdır.

Çevirme aşısına başlamadan önce, ağaçlar henüz durgun

dönemdeyken tek tek incelenip aşı yapılacak yerler işaretlenmeli ve
buralara hangi aşı yöntemi uygulanacağına karar verilmelidir. Daha
sonra, dallarda aşıya hazırlık için kısaltma budamaları yapılmalıdır.
Gerekiyorsa, taç içinde dal seyreltmesi yapılarak aşıdan sonra yeni
çeşidin sürgünlerinin kolayca büyümesi sağlanmalıdır. Çok büyük
ağaçlarda tüm dalları bir yılda aşılamak yerine, dalların yarısı bir yıl,
kalan yarısı da izleyen yıl aşılanmalıdır. Buna karşılık, genç ya da
nispeten küçük ağaçlarda ana gövde ya da seçilecek 4-6 adet dal
kalınlıklarına göre kalem ya da göz aşılarından biriyle kolaylıkla
aşılanabilir (Şekil 4). Kalem aşılarında tek bir aşı sürgününün
geliştirilmesine dikkat edilmelidir.

1
Aşıdan sonraki bakım işleri
Çevirme aşılarının başarısı büyük ölçüde aşıdan sonraki bakım
işlerine bağlıdır. Aşı sürgünlerinin ilkbahar ve yaz boyunca kuvvetli
bir şekilde gelişmesini sağlamak için bahçe sık sık gezilerek, aşı
sürgünlerin altında kalan yaşlı odundan büyüyen filizler kesilerek
temizlenmeli ve gerekiyorsa, hastalık ve zararlılara karşı ilaçlamalar
yapılmalıdır. Bu bakım işlemlerine 2. ve 3. yılda da devam edilerek
aşı sürgünlerinin hızlı bir şekilde ağacın yeni tacını oluşturması
sağlanmalıdır. Böylece, çevirme aşısı yapılmış olan ağaçlar 3. yıldan
itibaren yeni çeşitten meyve vermeye başlar.

Şekil 1: Yonga göz aşısı tekniği.

Şekil 2: Çift kapaklı göz aşısı tekniği.

2
Şekil 3: Kalem (yarma) aşısı tekniği.

3
İnce bir dalda yeni süren yonga göz aşısı

Çift kapaklı göz aşısının görünümü

Yeni süren bir kalem aşısı

4
İnce dallarda yonga göz aşıyla çevirme

5
Genç bir gövdede göz aşısı ile cevirme

6
 Kalın bir gövdede kalem aşısı ile çevirme

Şekil 4. Yukarıdaki resimler üniversitemizden temin

edilen Ferragnes ve Cristomorto çeşidi aşı
kalemleriyle 2003 yılı nisan ayında
Kahramanmaraş'ta bir üretici bahçesinde yapılan
badem çevirme aşılarına aittir.

7
TÜRKİYE'DE MODERN BADEM YETİŞTİRİCİLİĞİ ÜZERİNE NOTLAR
1.GİRİŞ
Türkiye’de badem yetiştiriciliğine olan ilginin son yıllarda giderek arttığı dikkat
çekmektedir. Badem üretimiyle sadece meyve yetiştiricileri değil, yatırım
danışmanları, doktorlar, bilgisayar uzmanları, fabrikatörler vb. tarım dışı
sektörlerde görev yapanlar da ilgilenmektedir. Bunda, ülkemizde sevilerek
tüketilen bademin oldukça yüksek fiyatla satılmasının büyük etkisi vardır. Bir çok
kişi badem ağacının öteki meyve türlerine göre çok daha kolay yetiştiğini
düşünmekte ve meyvesinin bu kadar pahalı olmasını hayretle karşılamaktadır. Bu
yüzden günümüzde badem bahçesi tesisi kazançlı bir yatırım olarak görülmeye
başlanmıştır.

Kaliteli çeşitlerin Mevsim Badem Sert

yetiştirildiği içinde meyvelerinin kabuklu
verimli bir gelişmekte dış yeşil meyveler
badem olan badem kabukları kırılarak
bahçesinin meyvelerinin çatlayıp sert yenilen iç
ilkbahardaki yakından kabuklu badem
görünümü. görünümü. meyveler ürünü elde
Bu dönemde görüldüğü edilir
yeşil zaman hasat (solda).
kabuklu yapılır. Hasat Sağda ise
meyvelerin edilen ince dış
sağlıklı bir bademlerin dış kabuğu da
şekilde yeşil kabuğu soyulmuş
büyümesi ayrılır olan iç
için sulama, (kavlatılır) ve bademler
bitki sert kabuklu görülmekte
besleme ve meyveler dir.
ilaçlama gibi kurutulur
kültürel
uygulamaları
n yapılması
gerekir.
Ülkemizde yılda yaklaşık 40.000 ton sert kabuklu badem üretilmektedir. Yerli
bademlerimizin iç randımanı % 18- 20 dolayında olduğuna göre, en iyimser
tahminle yılda 8.000 ton kadar iç badem elde edilmektedir. Ancak, mevcut
badem bahçelerinin hemen hepsi tohumdan yetişmiş ağaçlardan oluştuğundan,
iç bademlerin kalitesi düşük olup, iç pazarın isteklerini bile
karşılayamamaktadır. Nitekim, Türkiye son yıllarda 2.000 ton dolayında iç badem
ithal etmeye başlamıştır.

Ülkemizde satılan ithal bademler irilik, tat ve görünüm gibi çeşitli kalite
özellikleri açısından tüketicilerin beğenisini kazanmış olup, yerli bademlere göre

8
yaklaşık iki kat daha fazla fiyatla alıcı bulmaktadır. Bu yüzden yeni kurulacak
olan modern badem bahçeleri hem ülkemizdeki yetersiz olan kaliteli iç badem
üretiminin artmasına hem de dünya piyasalarına pazarlanabilir nitelikte iç
badem sunulmasına yol açabilir.

Bu teknik not meyve yetiştiricilerini olduğu kadar, tarım dışı sektörlerden badem
üretimine ilgi duyanları da aydınlatmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu
dokümandaki resimleri incelemeniz ve alt yazıları okumanız bademle ilgili daha
ayrıntılı bilgiye sahip olmanız açısından yararlı olacaktır.

Çok verimli bir Verimli badem Damla sulama ile

badem çeşidinin çeşitleri tacın iç sulanan 10
ilkbaharda kısmında ve hatta yaşındaki bir
açmakta olan ana dalların badem ağacının
çiçek üzerinde de meyve görünümü.
tomurcuklarının tutar. Bu yüzden Şekildeki ağaçtan
yakından büyük ağaçlarda 5 kg iç badem
görünümü. Çiçek zaman zaman alınmıştır
tomurcuklarının dallar seyreltilerek (Ferragnes çeşidi).
dal boyunca tacın içine ışık Bu bahçedeki
sıralanışına dikkat girmesi sağlanır. ağaçlar 5 metre
ediniz. aralıkla dikilmiştir.
Verimli topraklar
ve kuvvetli gelişen
çeşitler badem
ağaçlarının daha
büyük taç
yapmasına yol
açar; bu takdirde
ağaçların dikim
mesafesi en az 6
metre olmalıdır .

9
2.BADEM BAHÇESİ İÇİN YER SEÇİMİ
Ülkemizin hemen her yerinde badem ağaçlarına rastlanır.
Dağlarda ve yol kenarlarında kendiliğinden yetişen ya da bağ-
bahçelerin çevresinde sınır ağacı olarak hiçbir bakım işlemi
yapılmadan büyüyen badem ağaçlarını her zaman görmek
mümkündür. Badem ağacının doğada kolayca büyüyebilir
olması, ne yazık ki, ülkemizde yanlış bir kanının yerleşmesine yol
açmıştır: badem ağacı kıraç topraklarda yetişir ve su istemez !

Bu çok yaygın kanı nedeniyle ticari olarak badem yetiştirmek

isteyenler çoğunlukla bahçe yeri olarak verimli olmayan,
kenarda kalmış kıraç arazileri düşünmektedir. Bazıları tarla
tarımı yaptıkları susuz arazilerden daha iyi gelir sağlamak için,
bazıları da az verimli olduğundan yıllarca boş duran arazilerini
ağaçlandırmak amacıyla badem fidanı dikmek istemektedir.
Kimileri de araziye badem tohumu ekip, yerinde aşılayarak
bahçe kurmanın daha iyi sonuç vereceğine inanmaktadır. Fakat,
bu şekilde yapılacak bahçe tesisleri modern anlamda badem
yetiştiriciliğine ve rekabete açık iç badem üretimine pek uygun
değildir.

Bol miktarda ve pazarlanabilir kalitede iç badem elde edebilmek

için badem bahçeleri 2 metre kadar toprak derinliği olan
arazilere kurulmalıdır. Bahçe toprağı geçirgen yapıda ve verimli
olmalıdır. Bahçe toprağı ne kadar iyi özelliğe sahip olursa, elde
edilen ürünün miktarı ve kalitesi de o kadar artar. Ayrıca, verimli
topraklarda büyüyen ağaçlar uzun yıllar daha sorunsuz bir
şekilde meyve verir. Badem ağaçları kurak ve fakir topraklarda
öteki meyve türlerine göre daha iyi büyüyebilirse de meyveye
geç yatar, az ürün verir ve iç bademleri de istenilen kalitede
olmaz.

Badem ağacı yaygın kanının aksine suyu çok sever. Badem

yetiştiriciliğinde birim alandan alınan meyve miktarı ile sulama
uygulaması arasında olumlu ilişki bulunduğunu gösteren çok
sayıda bilimsel araştırma sonucu ve deneyim bulunmaktadır. Bu
nedenle, ticari badem yetiştiriciliği yapan öteki ülkelerde olduğu

10
gibi, ülkemizde de bol ve kaliteli ürün elde etmek için badem
bahçeleri sulama olanağı bulunan arazilere kurulmalıdır.
Sulanmayan badem bahçelerinin tatminkar bir kazanç getirmesi
pek beklenmemelidir.

Günümüzde meyve yetiştiriciliğinde rekabete açık üretim

yapmak ön plandadır. Bir başka deyişle, artık meyve
bahçelerinden erken yaştan itibaren bol miktarda ve yüksek
kaliteli ürün elde edilmesi amaçlanmaktadır. Bunu sağlayabilmek
için badem bahçeleri verimli ve sulanabilen arazilere
kurulmalıdır.

Badem sulaması Badem Damla sulama

için tekniğine bahçelerine ile sulanan 4
uygun olarak kurulan damla yaşındaki bir
hazırlanmış bir sulama badem
su havuzunun sistemleriyle ağacının taç
görünümü. Bu suda eriyebilen büyümesi
havuzda gübreler de (Masbovera
depolanan su verilebilir. çeşidi). Bu
büyük bir badem Böylece bahçenin
bahçesindeki fidanların daha toprak
damla sulama hızlı ve sağlıklı derinliği 3
sistemi için bir şekilde metredir.
kullanılmaktadır. büyümesi Sulanan
Damla sulama sağlanır. badem
sistemi hem ağaçları daha
kullanılan sudan erken yaşta
hem de sulama ekonomik
işçiliğinden anlamda
büyük ölçüde meyve verir.
tasarruf sağlar.

3.BADEM TARIMINA UYGUN İKLİM KOŞULLARI

Bilindiği üzere, badem ağaçları kış sonlarına doğru havalar biraz
ısınınca hemen çiçek açar. Fakat ülkemizde özellikle karasal
iklime sahip yerlerde bu dönemdeki havalar kararsızdır; hava
sıcaklığı aniden donma derecesine düştüğü takdirde yeni açmış
olan badem çiçekleri soğuktan zarar görür. Bir başka deyişle, kış
sonundaki ılık havalar bademi aldatır ! Bu yüzden belirli

11
yörelerdeki badem ağaçlarından ancak 3-5 yılda bir ürün
alınabilir ve belki de, bu nedenle ülkemizde bademe güvenilmez
bir meyve türü gözü ile bakıla gelmiştir.

Halbuki, uygun iklimin seçilmesi ve geç çiçek açan çeşitlerin

yetiştirilmesiyle badem tarımı başarılı bir şekilde
yapılabilmektedir. ABD’de iklimi uygun bölgelerde bahçeler
kurularak ve gerektiğinde dona karşı önlemler alınarak,
Avrupa’da ise özellikle geç çiçeklenen çeşitler dikilerek her yıl
oldukça kararlı bir şekilde ürün alınmaktadır.

Ülkemizin iklim koşulları coğrafik bölgelere göre büyük farklılık

gösterir. Bu nedenle bahçe kurulacak yerin iklim koşullarının
badem yetiştiriciliğine uygun olup olmadığının çok iyi bir şekilde
incelenmesi gerekir. Aslında, badem bir sıcak ılıman iklim
meyvesidir. Ülkemizde de geleneksel badem yetiştiriciliği Ege ve
Akdeniz Bölgesinin erken ilkbaharda don riski az olan, sıcak
yerlerinde yapılmaktadır. Karasal iklime sahip olan İç Anadolu
Bölgesinin bir çok yerinde erken ilkbahardaki hava sıcaklıkları
kararsız olduğundan badem çiçekleri çoğu yıllar donlardan zarar
görür (aldanır). Geç çiçeklenen badem çeşitleri, herhangi bir
yörede kendiliğinden yetişen badem ağaçlarından 10-14 gün
daha geç çiçek açar. Geç çiçeklenen çeşitler özellikle kışları
ılıman geçen yerlerde ilkbahar donlarından korunmak için çok
avantajlıdır. Buna karşın, karasal iklime sahip olan yerlerde geç
çiçeklenen çeşitlerin yetiştirilmesi de donlardan korunmak için
yeterli olmayabilir.

Soldaki 'Ferragnes' Geç çiçeklenen

ağacı, sağdaki bazı çeşitler bol
'Nonpareil' ağacından miktarda çiçek
12 gün sonra tam tomurcuğu
çiçeklenme aşamasına oluşturur.
ulaşmıştır. Badem Yukarıdaki
ağaçlarının erken şekilde, yurt
donlardan zarar dışında ıslah
görmemesi için geç edilmiş olan ve
çiçeklenen çeşitler daha ticari badem
avantajlıdır. Geç çiçek çeşitleri arasında
açan çeşitlerin en geç çiçek
çiçeklenme süresi de açan Felisia
uzundur. Bu durum çeşidinin çiçek

12
 badem ağaçlarının daha tomurcukları
iyi tozlanmasına yol görülmektedir.
açar. Meyve kalitesi
de iyi olan bu
çeşit patentlidir.

Ülkemizde iklim, arazi büyüklüğü ve sulama olanakları açısından

Güneydoğu Anadolu Bölgesinin bazı illeri badem yetiştiriciliği için
büyük bir potansiyele sahip gözükmektedir.

Şanlıurfa'da 2005 Güneydoğu Modern bir

yılında kurulmuş Anadolu’da badem bahçesi
olan genç bir kurulan ticari kurmuş olan
badem bahçesinin badem Mahmut Bucak
görünümü. Yeni bahçeleri (Bozova),
kurulan meyve vermeye Ferragnes
bahçelerde ilk 4 başlamıştır. çeşidine
yıl süresince Ancak, tozlayıcı olarak
yapılması gereken bölgedeki bazı Ferraduel
fidan terbiyesine bahçelere çeşidini
(şekil dikilen kalitesiz dikmiştir. Bu
budamasına) fidanlar bilinçli yetiştirici
gereken önem tutmamış ya da badem bahçesini
verilmelidir. Zira, gelişmemiştir. yer altından
genç fidanların Bu nedenle döşenen bir
doğru bir şekilde rasgele fidan sistemle
terbiye edilmesi satın sulamaktadır.
ağaçların verimini alınmamalıdır.
büyük ölçüde
etkiler.

Ticari badem bahçesi kurulması düşünülen bölgenin geçen 10 yıl

süresince görülen ilkbahar don tarihleri ve donların görülme
13
sıklığı ciddi bir şekilde etüt edilmelidir. Bunun için en yakın
meteoroloji istasyonundan bilgiler alınmalı, yöredeki tarım
kuruluşları ile ziraat fakültelerine danışılmalı, eğer varsa, o
yörede uzun yıllardır meyve yetiştiren bilinçli kişilerin
görüşlerine başvurulmalıdır. Eğer ilkbahar erken donlarının
önemli sorun yaratacağı kanısına varılırsa, badem
yetiştiriciliğinde ısrar edilmemelidir. Badem ağaçlarını ilkbahar
donlarından korumak için bahçeleri ısıtma, havayı karıştırma ya
da su püskürtme gibi çeşitli önlemler bulunmakla birlikte, bunları
uygulamak güç ve pahalı olabilir. En iyisi, ilkbaharda don riski hiç
olmayan veya çok az olan yerlerde geç çiçeklenen badem
çeşitleriyle bahçe kurmaktır.

4. ÇEŞİT VE ANAÇ SEÇİMİ

Modern badem yetiştiriciliğinde seçilecek
çeşitlerin
- geç çiçek açması
- kendiyle uyuşur olması (tozlayıcı çeşit
gerektirmemesi)
- çift meyve oranının % 5’in altında olması
ya da hiç olmaması
- bol ürün vermesi ve iç bademinin kaliteli
olması
- önemli badem hastalıklarına karşı
dayanıklı olması

gibi bazı özelliklere sahip olması istenir.

Yukarıdaki özelliklerin hepsini bir arada taşıyan mükemmel çeşit

henüz bulunamamıştır. Bununla birlikte söz konusu özelliklerden

14
bazılarına sahip olan çeşitler günümüzde ticari olarak başarılı bir
şekilde yetiştirilmektedir.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığının “meyve çeşit tescil listesinde”

ülkemizde ıslah edilmiş olan badem çeşitleri ile bazı yabancı
çeşitler yer almaktadır. Bahçelere dikilecek fidanlar mutlaka
“sertifikalı” olmalıdır. Fidanların istenilen çeşitlerden olması
(ismine doğru olması) için rasgele değil, bilinen kuruluşlardan ve
güvenilir fidancılardan satın alınmasına dikkat edilmelidir. Tarım
Kuruluşlarınca verilen fidan desteğinden yararlanabilmek için
satın alınacak fidanların ülkemizde tescilli çeşitlerden ve
sertifikalı olması koşulu vardır.

Badem çeşidi için önceden yapılmış bir tercih yoksa, mutlaka

bahçe kurulacak yere en yakın tarım kuruluşunun veya ziraat
fakültesinin ya da meyvecilik uzmanlarının görüşü alınmalıdır.
Zira, ülkemizdeki iklim ve toprak koşulları bölgelere göre büyük
farklılık gösterdiğinden üretim yapılacak bölgeye uygun
çeşitlerin seçilmesi ve yetiştirilmesi büyük öneme sahiptir.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığının tescil listesinde yer alan

badem çeşitleri
Yerli çeşitler: Dokuzoğuz-I (104-1), Dokuzoğuz-II (120-1),
Gülcan I (101-23), Gülcan II (300-1), 48-2, 48-3, 48-4, 48-5, 101-
9, 101-13, 106-1.
Yabancı çeşitler: Ferragnes, Ferraduel,, Ferrastar, Nonpareil,
Texas, Drake, Ne Plus Ultra, Peerless, Marcona, Tuono.

Son yıllarda, yukarıdaki tescil listesinin içinde bulunmayan bazı

badem çeşitlerinin fidanları da ithal edilmeye başlanmıştır.
Ancak, ithal çeşitlerin ülkemizdeki performansları hakkında
yeterli araştırma ve deneyim bulunmamaktadır. Bazı ziraat
fakülteleri ve tarımsal araştırma kuruluşları Anadolu'nun değişik
iklim ve toprak koşullarında söz konusu badem çeşitlerini
denemeye almışlardır. Gelecek yıllarda bu çeşitlerin ülkemiz
koşullarına uygunluğu (adaptasyonu) hakkında bilimsel bulgular
yayınlanacaktır.

Badem ağaçları ilkbaharda erkenden uyandığı için çiçekleri

donlardan zarar görebilir ve ayrıca karşılıklı tozlanma sorunları
nedeniyle az meyve tutabilir. Bu bakımdan yetiştirilecek badem
15
çeşitlerinin özellikle “geç çiçeklenme” ve “kendine verimlilik”
özelliklerini taşıması çok istenir. Kendine verimli badem
çeşitlerinin ağaç başına ya da dekara veriminin daha yüksek
olduğu da bildirilmektedir. Geç çiçeklenen bazı badem çeşitleri
ülkemizde tescilli olup bunların fidanları sertifikalı olarak
üretilmektedir; fakat hem geç çiçeklenen hem de kendine
verimli olan çeşitler henüz ülkemizde tescilli değildir. Bu iki
özelliği taşıyan çeşitler yurt dışında patentli olduğundan yerli
fidanlıklar bunları sertifikalı olarak üretememektedir. Bu
çeşitlerin de Tarım ve Köyişleri Bakanlığının tescil listesine
alınması halinde ülkemizde badem üretimi daha kolay
gelişebilecektir. Mevcut durumda, ülkemizde tescilli olan geç
çiçeklenen badem çeşitleriyle karşılıklı tozlanmaya da önem
verilerek çok verimli ticari bahçeler kurulmaya başlanmıştır.

Bazı ticari badem çeşitlerinin sert kabuklu meyvelerinin

(üstteki sıra) ve iç bademlerinin (alttaki sıra) görünümü.
Satın alacağınız fidanların çeşitleri mutlaka "ismine
doğru" olmalıdır. Bahçeye dikilen fidanların hepsi
tutmayabilir. Ancak dikilen fidanların normalden daha
fazlasının tutmaması durumunda (% 5'den daha fazla)
yitirilen fidanların ertesi dikim sezonunda "bedelsiz
olarak" yenilenmesi için fidancılardan yazılı bir garanti
istemek akıllıca bir davranış olur .

Badem çiçeklerinin tozlanmasını bal arıları sağlar. Arılar çiçek

tozlarını çiçekten çiçeğe ve ağaçtan ağaca taşıyarak meyvelerin
oluşması için gerekli olan döllenmeyi gerçekleştirir. Bu yüzden
badem bahçeleri ister kendine verimli ister karşılıklı tozlanma

16
gerektiren çeşitlerden kurulu olsun, iyi bir verim elde etmek için
yeterli sayıda arı kovanı bulundurulması gerekir. tozlanma ile
ilgili ayrıntılı bilgi almak için buraya tıklayınız

Badem ağaçlarının Sulu koşullarda Arılar badem

Bor kapsamı yetişen dört çiçeklerinin sağlar.
çiçeklerin meyve yaşındaki bir Çiçek tozları arıların
tutma oranını badem ağacının vücuduna yapışır ve
etkilemektedir. çiçek arılar çiçeğin içinde
Ülkemizde yapılan dönemindeki bal özü almak için
bir araştırma görünümü uğraşırken çiçek
sonucuna göre, (Ferraduel tozları da dişi organla
sonbaharda çeşidi). Badem temas eder. Böylece
hasattan sonra ağaçlarında ne meyve oluşması için
badem ağaçlarına kadar çok çiçek zorunlu olan
250 ppm Bor tozlanırsa o "tozlanma" ve
püskürtülmesiyle, kadar çok meyve arkasından da
ilkbaharda açan elde edilir. İyi "döllenme" olayı
çiçeklerin meyve bir verim için gerçekleşir. Ticari
tutma oranı % 10 açan çiçeklerin badem bahçelerinde
artmıştır % 30'nun meyve iyi bir tozlanma
tutması istenir. sağlanarak yeterli
düzeyde meyve
tutumu elde
edebilmek için 4
dekara en az 1 adet
arı kovanı

17
 yerleştirilmelidir.

Şeftali x badem GF 677 anacı

melezi olan GF 677 badem
anacı badem ağaçlarını daha
ağaçlarının daha iyi erken yaşta
gelişmesine yol meyveye yatırır.
açar. Yukarıdaki Şekildeki genç
şekilde solda badem ağacının
badem anacına alt dallarında
aşılı, sağda ise GF meyve
677 anacına aşılı 3 oluşumuna
yaşlı ağaçlar bir dikkat ediniz.
arada Badem
görülmektedir. Aynı fidanlarını
yaşta olan bu terbiye ederken
ağaçlar (Ferraduel ana dalların
çeşidi) arasındaki seçimine büyük
gelişme farkı çok önem vermek
belirgindir gerekir

5.BADEMİN TEMEL YETİŞTİRİCİLİK İSTEKLERİ

Badem genellikle kanaatkar bir bitki olarak kabul edilir ve az bir
bakım ile yetiştirilebileceği düşünülür. Ancak, ticari bir üretim
yapılacağı zaman öteki meyve türlerinde olduğu gibi, badem
bahçelerinde de çeşitli kültürel işlemlerin yapılması zorunludur.
Dikilen fidanların terbiye edilmesi (şekil budaması yapılması),
toprak ve yaprak analizlerine dayanarak besin elementlerinin
verilmesi, sulanması, budanması ile hastalık ve zararlılarla
savaşım programlarının yürütülmesi temel yetiştiricilik
uygulamalarıdır

Kaliteli çeşitlerden fidan dikerek bahçe kurulması meyve

yetiştiriciliğinin başlangıcıdır. Ancak, sadece fidan dikmekle
bahçeden para kazanılacağı düşünülmemelidir. Önemli olan,
fidan dikiminden sonra bahçenin bakım işlerinin doğru bir şekilde
yapılmasıdır. İyi bir gelir elde etmek için ilerleyen yıllarda
yukarıda sayılan kültürel işlemlerin tümünün bilinçli bir şekilde
uygulanması gerekir.

Bahçe sahipleri bilimsel bir işkolu haline gelmiş olan meyve

yetiştiriciliği için gerekli olan teknik bilgilere sahip olmalı, aksi
halde teknik danışmanlık hizmeti almalıdırlar. Ülkemizde ticari
badem üretimi hakkında yeterli deneyim olmadığı için meyve

18
yetiştiricisinin veya yatırımcının bademin yetiştiriciliği ile ilgili
bilgi eksikliklerini gidermesi çok önemlidir. Bunun için meyvecilik
kitapları okunmalı, ilgili dokümanlar incelenmeli, örnek bahçeler
gezilmeli ve meyvecilik uzmanlarının görüşlerine
başvurulmalıdır.

Çiçek zınnı Çiçek zınnı Badem Uğur

olarak ile mücadele bahçelerinde böcekleri
adlandırılan bu için ağaçlar zararlılarla bademdeki
zararlı bazı çiçek açtığı mücadele yaprak
yıllar badem zaman için yeni bitlerinin
çiçeklerinin bahçeye içi teknikler doğal
dişi organlarını su dolu vardır. düşmanıdır.
yiyerek meyve kaplar Yukarıdaki Badem
tutumunun konur. şekilde bahçelerinde
önemli oranda Zararlı bu badem iç ilaçlama
azalmasına yol kaplara kurdunun yaparken
açar. düşerek çıkış tarihini uğur
suda saptamak böceklerine
boğulur. için denenen zarar
farklı vermeyecek
renklerdeki bir ilaçlama
yapışkan programı
tuzaklar uygulamaya
görülmekted dikkat etmek
ir. Bu gerekir. Bu
yöntemlerle sevimli
zararlılara böcekler
karşı daha bazı yıllar
az ilaç yaprak
kullanarak bitlerinin
daha etkin büyük bir
bir savaşım bölümünü
yapılmaktadı kimyasal ilaç
r. kullanmaya
gerek
kalmayacak
şekilde yok
edebilir.
Tarımsal
ilaçlar
mutlaka

19
 üzerindeki
talimatlara
göre ve
çevreye
zarar
vermeyecek
şekilde
kullanılmalıd
ır.

6. TOPRAK HAZIRLIĞI, FİDAN TEMİNİ VE BAHÇE TESİSİ

Meyve bahçesi tesisi uzun vadeli bir yatırım olduğu için
başlangıçta yapılacak bir hatanın daha sonradan giderilmesi
oldukça güç, pahalı ve hatta bazen de olanaksız olabilir. Bu
yüzden bahçe kurmak için acele davranılmamalıdır.

Ülkemizde meyve bahçesi tesisine çoğu zaman sonbahar veya kış

aylarında aniden karar verilir ve hemen fidan aranmaya başlanır.
Ancak, bu takdirde istenilen çeşitlerden kaliteli fidanların temini
için gerçekten çok geç kalınmış olunur. Üstelik yeterli arazi etüdü
ile toprak hazırlığı yapılmadan bahçe kurulduğu zaman gerek
fidanların tutma başarısı gerekse meyve verimi ile ilgili ciddi
sorunlar ortaya çıkabilir.

Bahçe kurmak için seçilen arazi bir yıl önceden meyvecilik

tekniği açısından iyice incelenmelidir. Fidan siparişleri de bahçe
tesisinden en az bir yıl önce yapılmalıdır;.böylece istenilen
çeşitlerden birinci kalite fidanlar temin edilebilir. Fidan dikilecek
arazide dikim mevsiminden önceki yaz sonuna kadar gerekli ön
uygulamalar, drenaj ve toprak hazırlığı gibi işlemler
tamamlanmalıdır. Sonbaharda havalar henüz iyi iken, yağışlar
başlamadan önce mevcut dikim planına göre fidan çukurları
açılmalı ve daha sonra fidanlar getirildiği zaman hemen
dikilmelidir.

Badem fidanı saçak kökü çok az olan kaba bir kök sistemine
sahiptir. Bu nedenle, özellikle fidanlıktaki yerinden söküldükten
sonra satılıncaya kadar uzun süre beklemiş olan fidanların
ve/veya ilkbaharda geç dikilen fidanların arazideki tutma başarısı
son derece düşük olabilir. Bu yüzden fidanlar mümkünse
söküldükten sonra fazla bekletilmeden, hava ve toprak koşulları
uygun olduğunda hemen dikilmelidir. Badem fidanları geç
sonbahar-erken kış döneminde dikilirse, ilkbaharda yapılan
dikimlere göre hem arazide tutuma başarısı hem de ilk yıllardaki
büyümesi açısından daha iyi sonuç verir.

Dikimden önce fidanların kök kanserine (Agrobacterium

tumefaciens) karşı koruyucu bir önlem olarak ülkemizde de

20
piyasaya sürülen “Nogall” gibi bazı biyolojik bakterisitlerle
muamele edilmesi yararlı olacaktır. Dikilen fidanlara mutlaka can
suyu verilmeli ve ilkbaharda uyanmadan önce ilk şekil terbiyesi
yapılmalıdır.

Te kniğine uygun olarak k urul muş ol an bu

genç bade m bahç esi, yer al tı na döşe nmiş
olan öze l borul arla sul anmak tadır.
B öyle ce, sulama suyundan büyük ölç üde
tasarruf e dil mek te ve toprak i şleme daha
k ol ay bir şe kil de yapıl maktadı r. Böyle
modern bade m bahç ele ri ni n sayısının
artması yl a ül kemiz bade m dı ş satı mı
yapabil ir duruma gele cek ti r.

7.BADEM TARIMINDA VERİM

Hasat edilen bir badem meyvesinin dış kısmında (1) yeşil kabuk,
bunun altında (2) sert kabuklu meyve, ve sert kabuklu meyvenin
içinde de (3) yenilen iç badem bulunmaktadır.

Ülkemizdeki meyve yetiştiricileri genellikle bahçeleri veya

çeşitleri karşılaştırmak için "ağaç başına" elde edilen verimi
dikkate alırlar. Ancak bu takdirde, mevcut badem bahçelerinden
elde edilen verimin yeşil kabuklu mu veya sert kabuklu mu ya da
iç badem mi olduğu açık bir şekilde anlaşılamaz. Bu durum bir
dekar bahçeden alınan meyve miktarı konusunda karışıklık
yaratır. Modern badem tarımı yapan öteki ülkelerde ise
çoğunlukla, "birim alandan" (bir dekardan veya bir hektardan)
elde edilen iç badem miktarı verim kriteri olarak
kullanılmaktadır. Çünkü, aslında tüketilen ve satış değeri yüksek
olan ürün, bademin yenilen iç kısmıdır. Bademin sert kabuklu

21
olarak pazarlanması giderek azalmaktadır.

Verim çağındaki sulanan bahçelerde bir dekardan çeşitlere bağlı

olarak 2000 - 3000 kg arasında yeşil kabuklu yaş badem elde
edilir. Bir dekardan elde edilecek iç badem miktarı ise, bu yeşil
kabuklu badem ürününün % 6.6 -9.0’u kadardır. Halen dünya
badem pazarına hakim olan Kaliforniya’da (ABD) sulanan
bahçelerde bir dekardan 200 kg dolayında iç badem alınmaktadır.
Ülkemizde çok az sayıda bulunan modern badem bahçelerinde de
bu verime ulaşılmaktadır. Bazı kaynaklar dekara 300 kg iç badem
verimi alınabildiğini bildirmekteyse de, ülkemizdeki mevcut
yetiştirme tekniği ile şimdilik bu verim düzeyi ulaşılması güç bir
hedef gibi görülmektedir. Bu nedenle ekonomik analizler
yapılırken ağaçlar büyüdüğünde en iyi koşullarda bir dekardan en
fazla 200 kg dolayında iç badem alınabileceğini hesaplamak daha
gerçekçi olur.

Bademlerde iç randımanı, sert kabuklu meyveden elde edilen iç

badem miktarını ifade eder [iç badem randımanı = [100 x iç
badem ağırlığı (g) / sert kabuklu meyve ağırlığı (g)].
Badem çeşitlerinin iç badem randımanı, sert kabuk kalınlığına
bağlı olarak değişir Sert kabuğu çok ince olan Nonpareil
çeşidinde iç badem randımanı % 60-70 arasında iken, sert
kabuğu orta kalın olan Ferragnes çeşidinde % 40 kadardır. Bu
durumda, iç randımanı yüksek olan badem çeşitlerinin dekara iç
badem veriminin daha fazla olacağı düşünülebilir. Ancak, iç
badem randımanı daha düşük olan kabuğu orta kalın bademlerin
ağaçları (Ferragnes gibi çeşitler) ince kabuklu çeşitlerin
ağaçlarına göre daha verimlidir. Bu durum, bir dekardan elde
edilen iç badem veriminin, yetiştirilen çeşitlerin “randıman ve
verim” ilişkisine bağlı olarak dengelendiğini gösterir. Yani,
randımanı farklı olan çeşitlerler kurulan değişik badem
bahçelerinde dekara iç badem verimi aşağı yukarı aynı olup, 180-
200 kg arasında değişir. Sulanmayan bahçelerde ise dekardan en
fazla 60-70 kg dolayında iç badem alınabilir. Sulanan
bahçelerdeki verimin sulanmayanlara göre en az iki, üç kat fazla
olmasının yanı sıra, iç bademler de daha iri ve gösterişli
olmaktadır.

'Nonpareil' gibi ince kabuklu badem çeşitleriyle kurulan

bahçelerde kuşlar meyve kabuğunu kolayca delerek içini
yiyebilir. Ayrıca, bunlarda sert kabuğu oluşturan iki parçanın
bağlantı yeri yeterince sağlam olmadığından çoğu zaman iç
bademler sert kabuk tarafından çepeçevre örtülmez. Bu yüzden
bunların adi koşullarda kabuklu olarak saklanması sırasında bile
iç bademlerinde böcek ve hastalık zararı görülebilir. Bununla
birlikte ince kabuklu bademler elle kırılabildiğinden ülkemizde
kabuklu olarak sevilerek tüketilmektedir.

22
 Bazı yıllar çevrede yiyecek bulamayan kuşlar
ağaçlardaki bademleri delerek içlerini yemektedir.
Sert kabuğu ince olan çeşitlerde kuş zararına daha
çok rastlanır (soldaki resim) ve bunlarda iç
kurtlarının zararı da daha fazla olabilir (ortadaki
resim). İnce kabuklu bademleri depoda saklamak
için zararlılara karşı fümigasyon yapmak gerekir.
Aksi halde iç bademler pazarlanamaz hale
gelebilir (sağdaki resim) Buna karşın kabuğu sert
olan bademler adi depolarda uzun süre zarar
görmeden saklanabilir. Bu yüzden iç randımanı %
40 dolayında olan sert kabuklu bademleri
yetiştirmek ülkemiz koşulları için daha avantajlı
olabilir.

8.HASAT, KAVLATMA VE SERT KABUK KIRMA İŞLEMLERİNDE

MEKANİZASYON
Badem yetiştiriciliğinde özelikle hasat sonrası işlemler önemli
ölçüde işçilik gerektirir. Meyvelerin toplanması, yeşil kabukların
ayrılması (kavlatma) ve sert kabuğun kırılarak yenilebilir iç
bademin çıkarılması çok uğraştırıcıdır. Bu işlemler küçük badem
bahçelerinde aile işgücü yardımıyla yapılabilirse de, 100 - 1000
dekar gibi ticari büyüklükteki bahçelerde mekanizasyondan
yararlanmak gerekir. Sadece 10 dekarlık bir bahçeden toplanacak
meyve sayısının yetiştirilen çeşitlere göre 1.250.000 - 2.500.000
adet arasında olduğu dikkate alınırsa, daha büyük ölçekli
bahçelerde meyve hasadının, kavlatmanın ve sonunda iç badem
çıkarılması gibi işlerin kiralık işgücü ile ekonomik bir şekilde
yapılamayacağı kolayca anlaşılabilir.

Ülkemizde bademin sert kabuklu olarak (yenilen iç badem

çıkarılmadan) pazarlanması çoğu kez ürünün gerçek piyasa
değerinin oluşmamasına yol açmaktadır. Bu yüzden en iyisi,
ticari bahçe sahibinin iç bademi kendisinin elde etmesi ve bu
ürünü kendi markasıyla iç ve dış pazarlara rekabete açık
fiyatlarla satışa sunmasıdır. İç bademi ekonomik bir şekilde
üretebilmek için mekanizasyon mutlaka dikkate alınmalıdır.

Modern anlamda badem tarımına yeni yöneldiğimiz için hasat,

kavlatma ve kırma için dünyada kullanılan modern ekipmanlar
henüz ülkemizde mevcut değildir. Bu ekipmanlar yurt dışında on
binlerce dolar değerindedir. Çeşitli girişimciler ülkemiz
23
koşullarına uygun ekipmanların teminine ve yerli üretim için
ucuza mal edilecek şekilde tasarımına çaba harcamaktadır.

Yurt dışından zeytin hasadı için ithal edilmiş olan akülü hasat
makinaları ile badem hasadı da yapılabilmektedir. Bu makinalar
fiyat ve işlev açısından çok uygun gözükmektedir. Küçük ve orta
ölçekli bahçelerde yeterli sayıdaki hasat makinası ile meyveler
çok daha çabuk ve ekonomik bir şekilde hasat edilebilir. Büyük
bahçeler için daha komplike hasat ve toplama makinaları
düşünülebilir (ağaçları gövdeden ya da dallardan sallayarak
meyveleri düşüren ve vakumla toplayan hasat makinaları gibi).

Geleneksel Meyveler Toplanan

olarak ağaçların meyveler
sırıklarla altına hemen
yapılan serilen kavlatma
badem branda, yerine
hasadı çiçek naylon vb. taşınmalıdır.
tomurcukları örtülere Kavlatma
na da zarar düşürülür. gecikirse
verdiğinden Farklı bademlerde
gelecek yıl badem kurtlanma
daha az ürün çeşitlerinin görülebilir.
alınmasına olgunlaşma
yol açar. zamanları da
farklı
olduğundan
her çeşit
için uygun
olan hasat
tarihi doğru
bir şekilde
saptanmalıdı
r. Geç
yapılan
hasatlarda
iç badem
kalitesi
düşer.

24
El ile Hasat
kumanda makinasının
edilen ve yakından
aküyle görünümü.
çalışan Şekildeki
bu hasat hasat
makinasının olgunluğuna
karbon-fiber gelmemiş
alaşımlı meyveler
tarakları bile deneme
çiçek amacıyla
gözlerine kolayca
zarar hasat
vermeden edilebilmişti
meyveleri r.
ağaçtan
düşürmektedi
r. Bu
makinanın
teleskopik
uzatma
çubuğu
sayesinde
ağacın
ulaşılması
zor olan üst
kısımlarındak
i meyveler de
merdivene
gerek
kalmaksızın
kolayca
hasat
edilmektedir.
Bu makina ile
bir kişi bir
saatte 5
adet büyük
yetişkin
badem
ağacının
meyvesini
kolayca
hasat

25
 edebilir.

Ticari bahçelerde, hasat edilmiş olan meyvelerin yeşil kabuğunun

el ile kavlatılması (soyulup çıkarılması) fazla işçilik gerektirir.
Şanlıurfa’da bir badem üreticisi, deliklerini badem meyvesine
uygun olacak şekilde genişlettiği bir fındık patoz makinasını
başarılı bir şekilde badem kavlatmasına uyarlamıştır. Bu üretici
oldukça ucuza mal ettiği bu kavlatma makinası ile bir
uygulamada % 90 oranında kavlatma yapabilmekte, iyi
kavlamayanları da tekrar makinadan geçirerek % 100 kavlatma
elde edebilmektedir.

Fındık kabuk Fındık patoz

soyma makinasının
makinası. Bu delikleri
makina badem bademe
kavlatması uygun olarak
için de genişletilmişt
kullanılmaktad ir.
ır.

Kavlatılmış bademler sonbahar aylarında yığın yapmamak ve

zaman zaman karıştırmak koşuluyla açık havada kolayca kurur.
Eğer çevrede başka ürünler için kullanılan kurutma tesisleri varsa
ve uygunsa onlardan da yararlanarak sert kabuklu bademleri
hemen kurutmak olanaklı olabilir.

Kavlatılmış ve kurutulmuş olan sert kabuklu bademler depoda

saklamaya çok uygundur. Sert kabuklu meyveler adi depolarda
kolaylıkla aylarca saklanabilir ve istenilen fiyat yakalandığı
zaman depodan çıkarılabilir. Depodan çıkarılan sert kabuklu
bademler kırılıp iç bademler elde edilir. İç bademlerin
sınıflandırılıp, kalitesine göre ambalajlanarak satılması güvenilir
ve istikrarlı bir pazarlamaya yol açacaktır. İç bademi depoda

26
saklamak olanaklı ise de, bunun için daha masraflı olan bazı
koşulları sağlamak gereklidir.

Sert kabuklu meyveden iç bademin çıkarılması önemli bir iştir.

Bir girişimci yurt dışındakilere göre daha düşük maliyetli bir
badem kırma makinası geliştirmiştir. Bu makina ile elde edilen iç
bademler elekten de geçirilmektedir. Malatya’da da kayısı ve
badem çekirdeğini kıran makinalar bulunmaktadır.

İri ve gösterişli iç bademler hem iç hem de dış piyasada daha

yüksek fiyat bulmaktadır. Özellikle, mekanizasyon yoluyla el
değmeden, sağlıklı koşullarda iç badem üreten yetiştiricilerimiz
öteki ülkelerdeki badem yetiştiricileriyle ciddi bir şekilde rekabet
etme olanağı bulacaklardır. Bu amaçla badem yetiştiricilerimiz
ürettikleri meyveleri sert kabuklu olarak değil, iç badem olarak
pazarlamaya çalışmalıdır.

Bade m kırma iç bade ml er İri ve gösterişli iç

maki nası nı n elekten geç iri lip bade ml er her
görünümü . Maki na sı nı fl andı rı lı rsa, zaman daha
ile sert kabukl u daha i stik rarlı bir yüksek fi yatl a
me yveler hızlı bir pazarl ama satı lı r. Kal ite li
şek ilde kı rıl ıp iç ol anağı doğacak bade m üretimi içi n
bade mle r çık arıl ır. ve üretici daha iyi çe şi tle rden
Bahç e sahiple ri ni n çok para fi dan di kmek
kırma maki na sı kazanac ak tı r. kadar, sulama
satı n alabi lmele ri Re kabe t başta ol mak üze re
içi n kı rıl ac ak meyve ede bi lmek içi n di ğe r kültürel
mi ktarının fazla pazara kali teli iç uygulamal ara da
ol ması gereki r. bade m ürünü büyük önemi
Belki , küçük ve orta sunmak ge rek ir . verme k ge reki r.
öl çekl i badem
üretic ileri böyle bir
kırma maki nası nı
ortakl aşa satı n alıp
kull anmayı
düşünebil irle r

9. SONUÇ
Ülkemizde üretilen iç bademlerin kalitesi düşük olduğundan yılda
27
2000 ton kadar iç badem ithal edilir duruma gelinmiştir. İç
pazarın iri ve tatlı bademe olan sürekli talebi nedeniyle kaliteli iç
bademlerin satış fiyatı çok yüksektir. Türkiye'nin uygun
ekolojilerinde kurulacak olan modern bahçelerde pazarın talep
ettiği nitelikte badem üretilebilir. Ülkemizde sevilerek tüketilen
bir meyve olan bademin beslenme ve sağlık yönünden önemi de
dünyada giderek daha iyi anlaşılmaktadır. Dünyanın iç bademe
olan talebinin, uzakdoğu pazarının da devreye girmesiyle, her yıl
yaklaşık % 15 oranında artış gösterdiği tahmin edilmektedir. Bu
yüzden iç ve dış pazarın isteklerine ve dünyada geçerli rekabet
koşullarına uygun iç badem üretimi iyi bir yatırım gibi
gözükmektedir. Ülkemizdeki meyve yetiştiricilerinin modern
badem yetiştiriciliğine ilişkin bilgi ve deneyimi yeterli değildir.
Bu nedenle, ticari olarak badem üretmek isteyenlerin uyanık ve
araştırıcı özellikte olması gerekir.

10. KAYNAKLAR
• Anonim, 2000. Kuru ve Sert Kabuklu Meyveler Dış
Pazar Araştırması. İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,
Ankara.
• Assaf, R., 2000. Increasing yields and profitability of
almond culture in Israel. NUCIS Newsletter 9:13-15.
• Balcı, S., 2004. Sonbaharda yapraktan bor
uygulamasının farklı badem çeşitlerinin meyve
tutumu üzerine etkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam
Üniversitesi Fen Bil. Ens. Yüksek Lisans Tezi,
Kahramanmaraş.
• Çağlar, S., Kaşka, N. ve Nikpeyma, Y., 2004.
Kahramanmaraş’ta badem tarımının geliştirilmesi
üzerine araştırmalar, TÜBİTAK-TARP-2165 Sonuç
Raporu.
• Çağlar, S., Kaşka, N., Yılmaz, K.U. and Balcı, S., 2005.
Adaptation of some foreign almond cultivars in the
ecological conditions of Kahramanmaras province in
Turkey. XIII GREMPA Meeting on Almonds and
Pistachios. Options Méditerranéennes, Serie A,
Numéro 63, 107-111.
• Dokuzoğuz, M. ve Gülcan, R., 1976. Badem
Yetiştiriciliği ve Sorunları. TÜBİTAK Yayın No: 432,
TOAG Seri no: 90.
• Godini, A., 2002. Almond fruitfulness and role of self-
fertility. Acta Hort. 591:191-203.
• Güngör, M.K., Kaşka, N, Çağlar, S. ve Küden, A.,
1995. Badem yetiştiriciliğinde saçak köklü çöğür ve
fidan eldesi üzerinde araştırmalar. Türkiye II. Ulusal
Bahçe Bitkileri Kongresi Cilt 1 (Meyve) 384-388.
• Hendricks, L., 1999. California almonds: From import
to industry leaders. Western Fruit Grower 119, 11:
28
 40.
• Kaşka, N. ve Özcan,Z., 2001. Şanlıurfa’da İspanyol ve
Fransız Kökenli badem çeşitlerinin vegetatif büyüme,
çiçeklenme ve meyve tutumlarının değerlendirilmesi.
GAP II.Tarım Kongresi, Cilt: 1, 15-17.
• Küden, A.B. ve Küden A., 2000. Badem Yetiştiriciliği.
TÜBİTAK - TARP yayınları, 18s.
• Micke, W.C., 1996. Almond Production Manual.
University of California, Division of Agric. and Nat.
Res., Publ. No.: 3364.

• Socias i Company, R., Espada, J.L. ve Felipe A.J.,

1994. The effect of orchard design on almond fruit
set. HortTecnology 4(4):377-379.

29