OSNOVE ELEKTROTEHNIKE II

Vjeba 11.


11.1. Za redno rezonantno kolo, prikazano na slici 11.1 je poznato

0 10 Z = V E , R=2, X
L
=10,
X
C
=10 kao i rezonantna uestanost f
0
=5kHz. Izraunati: a) kompleksnu struju u kolu kao i
kompleksne napone na otporniku, kalemu i kondenzatoru; b) faktor dobrote kola i irinu
propusnog opsega f; c) kolika snaga se disipira u kolu na granicama propusnog opsega?

E
X
L
X
C
R

sl. 11.1

Reenje:












{ } 0 = Z

Impedansa rednog RLC kola je:

) (
C L
X X j R Z + =

stoga u reimu rezonanse vai da je:

C L
X X =

Iz prethodnog izraza slijedi da je rezonantna ugaona uestanost, odnosno rezonantna uestanost:

LC
1
0
= e

f.o.
o E=U
R
I
UL UC

sl. 11.2
a) U rednom rezonantnom kolu pri odreenoj
uestanosti prostoperiodine ems naponskog izvora,
dolazi do pojave naponske rezonanse. Naponska
rezonansa nastaje na onoj uestanosti naponskog izvora
u kojoj su ulazni napon i ulazna struja u fazi. Fazorski
dijagram u sluaju naponske rezonanse prikazan je na
slici 11.2. Tada se elektrino kolo ponaa kao aktivni tj.
omski potroa. Dakle, uslov nastanka naponske
rezonanse u kolu je da je imaginarni dio ulazne
impedanse kola jednak nuli:

LC
f
t
=
2
1
0


U reimu naponske rezonanse impedansa je realna i ima minimalnu vrijednost:

O = = = 5
min
R Z Z

Samim tim, kolom protie maksimalna mogua struja pri datom naponu:

A
R
E
I I

0 5
max
Z = = =

Traeni kompleksni naponi su:

V I R U
R

0 10Z = =

| | V I jX U
L L
2 / 50 t Z = =

| | V I jX U
C C
2 / 50 t Z = =

b) Faktor dobrote rednog RLC kola jednak je:

5
2
10
0
= = =
e
=
R
X
R
L
Q
L


Efektivne vrijednosti napona na kondenzatoru i kalemu su jednake, slika 11.2, i Q puta vee od
efektivne vrijednosti napona na ulazu u kolo tj. na otporniku.

QE U U
C L
= =

irina propusnog opsega jednaka je odnosu rezonante uestanosti i faktora dobrote:

Hz
Q
f
f 1000
0
= = A

c) Na granicama propusnog u kolu se disipira polovina maksimalne snage:

W
RI P
P 25
2
5 2
2 2
2
2
max max
=

= = =

11.2. Parametri rednog rezonantnog kola su tako izabrani da rezonantna uestanost iznosi
f
0
=4kHz, dok je irina propusnog opsega f=400Hz. Odrediti induktivnost i kapacitivnost kola
ako je otpornost kola R=10.

Reenje:

a) Faktor dobrote kola jednak je:
10
400
4000
0
= =
A
=
f
f
Q

Induktivna reaktansa kola je:

O = = 100 RQ X
L


Stoga je induktivnost kola:

mH
f
X X
L
L L
98 , 3
2
0 0
=
t
=
e
=

Kapacitivnost kola se moe odrediti iz rezonantne uestanosti:

( )
nF
L f L f L
C 398
4
1
2
1 1
2
0
2 2
0
2
0
=
t
=
t
=
e
=

11.3. Rezonantna uestanost rednog RLC kola je f
0
=12kHz. Odrediti irinu propusnog opsega i
uestanosti na granicama propusnog opsega ako je data otpornost kola R=5 i induktivna
reaktansa u reimu rezonanse X
L
=300.

Reenje:

Faktor dobrote rednog RLC kola je:

60
5
300
= = =
R
X
Q
L


dok je irina propusnog opsega:

Hz
Q
f
f 200
60
10 12
3
0
=

= = A

Kako je faktor dobrote Q prilino velik, (Q > 10), moe se smatrati da je rezonantna uestanost f
0
na sredini propusnog opsega, slika 11.3.

Hz
f
f f 11900
2
200
12000
2
0 1
= =
A
=

Hz
f
f f 12100
2
200
12000
2
0 2
= + =
A
+ =
I
f [kHz]
2
max
I
max
I
f
0
f
1
f
2

sl. 11.3 Rezonantna karakteristika rednog RLC kola


11.4. Data je rezonantna karakteristika struje rednog RLC kola, slika 11.4. Odrediti: a) faktor
dobrote kola Q i irinu propusnog opsega f; b) induktivnost i otpornost kola ako je kapacitivnost
kola data i iznosi C=101,5nF; c) primijenjeni napon na ulazu u kolo.

I [mA]
f [Hz]
2800
200
140
2700
2900

sl. 11.4

Reenje:

a) Kako je struja na granici propusnog opsega jednaka:

A
I
I
gr
141
2
200
2
max
= = =

to se sa slike 11.4 moe zakljuiti da je irina propusnog opsega priblino jednaka:

Hz f 200 ~ A

Faktor dobrote kola jednak je:

14
200
2800
0
= =
A
=
f
f
Q

Iz izraza za ugaonu uestanost rezonantnog rednog RLC kola, moe se dobiti traena
induktivnost:

mH
C f C C
L
LC
86 , 31
4
1 1 1 1
2
0
2 2
0
2
0
0
=
t
=
e
=
e
= = e

Otpornost kola jednaka je:

O =
t
=
t
= =

40
14
10 86 , 31 2800 2 2
3
0
Q
L f
Q
X
R
L


c) Primijenjeni napon jednak je:

V RI U 8 10 200 40
3
max
= = =



11.5. Za paralelno rezonantno kolo, prikazano na slici 11.5 je poznato:

0 10 Z = mA I , R=10k,
L=1mH, C=1F. Odrediti: a) rezonantnu uestanost kola f
0
; b) impedansu kola Z; c) faktor
dobrote kola; d) irinu propusnog opsega f i uestanosti na granicama propusnog opsega; e)
napone na kalemu i kondenzatoru kao i struje kroz kalem i kondenzator.

L I R
C

sl. 11.5
Reenje:







a) Uslov nastanka rezonanse u ovom kolu, tzv. strujne rezonanse ili antirezonanse, jeste da je
ulazna admitansa kola jednaka nuli:

{ } 0 = Y

Ulazna kompleksna admitansa kola jednaka je:
|
|
.
|

\
|
+ =

+ + =
L C C L
X X
j
R jX jX R
Y
1 1 1 1 1 1


Iz uslova nastanaka strujne rezonanse vai dalje da je:

0
1 1
=
L C
X X


tj.

L C
X X =

Stoga je ugaona uestanost paralenog kola u reimu rezonanse jednaka:

LC
1
0
= e

Traena rezonantna uestanost je:

Hz
LC
f 5035
10 10 2
1
2
1
2
6 3
0
0
=
t
=
t
=
t
e
=














O = = = k R
Y
Z 10
1


c) Faktor dobrote paralenog RLC kola jednak je:

316 =

=
0
L
R
Q

d) irina propusnog opsega jednaka je odnosu rezonantne frekvencije i faktora dobrote:

Hz
Q
f
f 93 , 15
316
5035
0
0
= = = A

f.o.
o I=I
R
I
L
U
I
C

sl. 11.6

b) Kako se kolo nalazi u reimu strujne rezonanse, ulazni
napon i ulazna struja u kolu su u fazi, slika 11.6, ulazna
admitansa kola je realna i minimalna:

R
Y
1
=

odnosno impedansa kola je takoe realna ali maksimalna i
jednaka je:




Kako je Q>10 vai da su uestanosti na granicama propusnog opsega:

Hz
f
f f 5027
2
1
=
A
=

Hz
f
f f 5043
2
1
=
A
+ =

e) Kako je admitansa kola minimalna u reimu strujne rezonanse tada je napon maksimalan i
jednak je:

V RI U U U U
L C R
100
max
= = = = =

Efektivne vrijednosti struja na kalemu i kondenzatoru su jednake i iznose:

A QI I I
C L
16 , 3 = = =

11.6. Za kolo prikazazano na slici 11.7 dato je: i(t)=52sin(10
4
t+30), R=1 i X
L
=1. Kolo se
nalazi u reimu strujne rezonanse. Odrediti:
a) kapacitivnost C;
b) izraze za trenutne vrijednosti struja i
1
i i
2
i napona u;
c) snagu naponskog izvora.
u(t)
R
L
C
i
i
1
i
2

sl. 11.7

Reenje:

a) Kako se kolo nalazi u reimu strujne rezonanse, vai da je:

{ } 0 = Y

Ulazna admitansa kola je:

2 1
Y Y Y + =

C L
jX jX R
Y

+
+
=
1 1


C
L
L
X
j
X R
jX R
Y +
+

=
2 2


|
|
.
|

\
|
+
+
+
=
2 2 2 2
1
L
L
C
L
X R
X
X
j
X R
R
Y

U reimu rezonanse vai,

0
1
2 2
=
+

L
L
C
X R
X
X


pa je traena kapacitivnost:

F
X
C
X
X R
X
C L
L
C
=

=
e
= O =
+
= 50
2 10
1 1
2
4
2 2


b) Kako je kolo u rezonansi ulazna admitansa je realna i iznosi:

S
X R
R
Y
L
5 , 0
2 2
=
+
=

te je stoga napon na ulazu u kolo jednak:

V e
e
Y
I
U
j
j

30
30
10
5 , 0
5
= = =

Komplesne struje, su tada:

A e
e
e
j
e
Y U I
j
j
j j

15
45
30 30
1 1
2 5
2
10
1
10

= =
+
= =

A e
e
e
j
e
Y U I
j
j
j j

120
90
30 30
2 2
5
2
10
2
10
= =

= =



Traene trenutne vrijednosti struja i napona su:

( ) ( ) ] [ 30 10 sin 2 10
4
V t t u

+ =

( ) ( ) ] [ 15 10 sin 10
4
1
A t t i

=

( ) ( ) ] [ 120 10 sin 2 5
4
2
A t t i

+ =

c) { } { } W e e R I U P
j j
50 5 10
30 30
= = 9 =
-

ili W RI P 50
2
1
= =

11.7. Elementi kola naizmjenine struje sa slike 11.8. opisane su sledeim parametrima R
1
=20O,
R
2
=40O, L
1
=20mH, L
2
=40mH, C
1
=50F, C
2
=25F. Poznata je struja i(t)=\22sin(1000t) [A].
Odrediti pokazivanja instrumenata i napon na ulazu kola.

u(t)
V
A
R
1
C
1
L
2 C
2
R
2
L
1

sl. 11.8

Reenje:

Induktivne i kapacitivne reaktanse kola su:

O = = e =

20 10 20 10
3 3
1 1
L X
L


O = = e =

40 10 40 10
3 3
2 2
L X
L


O =

=
e
=

20
10 50 10
1 1
6 3
1
1
C
X
C


O =

=
e
=

40
10 25 10
1 1
6 3
2
2
C
X
L


Impedansa grane redne veze kalema L
1
i kondenzatora C
1
jednaka je:

0 20 20
1 1 1
= = = j j jX jX Z
C L


Kalem L
1
i kondenzator C
1
se nalaze u reimu naponske rezonanse. Kako je impedansa ove grane
jednaka nuli, ovu granu moemo predstaviti kao kratak spoj, slika 11.9.
Kalem L
2
, kondenzator C
2
i otpornik R
2
ine paralelno kolo, koje je takoe u rezonantnom reimu
jer je:

2 2
=
C L
X X

pa je impedansa ovog dijela kola:

2
= R Z

Impedansa paralelne veze kalema L
2
i kondenzatora C
2
:

( )
=

=
40 40
400
2 2
1 1
2
j j jX jX
jX jX
Z
C L
C L


je beskonana pa se moe prikazati kao prekid, slika 11.9. Kako je otpornik R
1
prespojen napon
na otproniku R
2
je jednak:

0 80
2
Z = = V I R U

To je ujedno i napon na kondenzatoru C
2
, stoga je struja kroz prikljuke kondenzatora:

A j
j jX
U
I
C
C
2
40
80
2
2
=

=

Dakle, ampermetar pokazuje struju:

A I
A
2 =
u(t)
R
1
R
2

sl.11.9

Kako data struja tee kroz kalem L
1
i kondenzator C
1
to je napon na kondenzatoru:

2 / 40 40 2 20
1 1
t Z = = = = j j I jX U
C C


Voltmetar pokazuje efektivnu vrijedost napona tj. pokazuje 40V.

11.8. Aktivna snaga preteno induktivnog prijemnika je P=2.4kW, faktor snage 0.6, a efektivna
vrijednost struje I=20A. a) Kolika je reaktansa reaktivnog elementa kog treba prikljuiti paralelno
prijemniku da bi se potpuno popravio faktor snage? b) Kolika je pri tome efektivna vrijednost
struje napojnog voda?

Reenje:

a) Kako se radi o preteno induktivnom prijemniku to se on moe predstaviti kao redna veza
kalema i otpornika, slika 11.10.

R
L

sl. 11.10

Fazni stav napona u odnosu na struju jedak je:

( )

13 , 53 6 , 0 arccos = =
Efektivna vrijednost struje koja tee kroz induktivni prijemnik se dobija iz izraza za aktivnu
snagu kola:

O =

= = = 6
400
10 4 , 2
3
2
2
I
P
R RI P

Iz fazorskog dijagrama za redno RL kolo, slika 11.11 dobija se induktivna reaktansa kalema:

( ) O = = = 8 13 , 53 6

tg tg R X
L

f.o.
o
U
R
U
U
L

I

sl. 11.11

Efektivna vrijednost ulaznog napona jednaka je, slika 11.1:

V R X I U U U
L R L
200
2 2 2 2
= + = + =

Popravka faktora snage preteno induktivnog prijemnika vri se paralelnim vezivanjem
kondenzatora odgovarajue kapacitivnosti, slika 11.12.

R
C
L
i
RL
i
C
i

sl. 11.12

Kako se eli potpuna popravka faktora snage to se kolo nalazi u reimu strujne rezonanse, tj. vai
da je:

{ } 0 = Y

Fazorski dijagram kola prikazanog na slici 11.12, u reimu rezonanse je prikazan na slici 11.13.
f.o.
o
U
R
U
U
L
I
RL
I
C
I

sl. 11.13

Ulazna admitansa kola, slika 11.12, je:

2 1
Y Y Y + =

C L
jX jX R
Y

+
+
=
1 1


C
L
L
X
j
X R
jX R
Y +
+

=
2 2


|
|
.
|

\
|
+
+
+
=
2 2 2 2
1
L
L
C
L
X R
X
X
j
X R
R
Y

Slijedi da u reimu rezonanse vai:


0
1
2 2
=
+

L
L
C
X R
X
X


Tj.

O =
+
=
+
= 5 , 12
8
8 6
2 2
2 2
L
L
C
X
X R
X

b) Ulazna admitansa je isto realna i u ovom sluaju iznosi:

S
X R
R
Y
L
100
6
2 2
=
+
=

Slijedi da je struja napojnog voda, slika 11.12:

A UY I 12
100
6
200 = = =

i znaajno je manja, za istu aktivnu snagu od struje prije popravke faktora snage.

11.9 Pri prostoperiodinom naponu uestanosti 50Hz, impedansa realnog kalema iznosi 41O, a
pri jednosmjernom naponu 9O. a) Pri kojoj uestanosti f
0
e nastupti rezonansa ako se redno sa
ovim kalemom vee kondenzator kapacitivnosti 50F? b) Koliki je faktor dobrote tako dobijenog
kola? c) Koliki je propusni opseg ovog rezonantnog kola?

Reenje:

a) Realni kalem je prikazan na slici 11.10. Kada se prikljui na jednosmeran izvor napona tada
kroz kolo tee jednosmjerna struja. Kako kalem u kolu jednosmjerne struje predstavlja kratak
spoj to je impedansa realnog kalema u ovom sluaju:

O = = 9 R Z

Impedansa realnog kalema, prikljuenog na prostoperiodini izvor je:

2 2
R X Z
L
+ =

O = + = 40 9 41
2 2
L L
X X

Induktivnost kalema je:

H
f
X X
L
L L
127 , 0
314
40
2
= =
t
=
e
=

Ako se redno sa realnim kalemom vee kondenzator, dobija se redno RLC kolo. Rezonantna
uetsanost rednog RLC kola je, zadatak 11.1:

Hz
LC
f 63
10 50 127 , 0 2
1
2
1
6
0
=
t
=
t
=



b) 58 , 5
9
127 , 0 63 2 2
0 0
=
t
=
t
=
e
= =
R
L f
R
L
R
X
Q
L


c) s rad
Q
f
Q
/ 8 , 70
58 , 5
63 2 2
0 0
=
t
=
t
=
e
= e A

11.10. Odrediti elemente kola R, X
L
i X
C
datog na slici 11.14 i nacrtati fazorski dijagram ako se
dato kolo nalazi u reimu naponske rezonanse. Dati su sledei brojni podaci: E=4V, U
C
=3V i
I=1A.
X
L
E
R
X
C
I
U
C

sl. 11.14

Rezultat:

R=6,25; X
C
=3; X
L
=8,33.
Fazorski dijagram prikazan je na slici 11.15.


f.o.
o
U
R=
U
L
I
L
I
R
I
E
U
c

sl.11.15