KUBISMOA

JanireS. Langarika 2.F

Kubismoa
Kubismoa Frantzian 1907 eta 1914 urteen artean sortutako mugimendu artistikoa da. Louis Vauxcelles kritiko frantziarrak asmatu zuen honen izena ra!ueren L"esta!ue ikustean# $intura honek hainbat kuboz osatuta baitago. ra!uerekin batera# kubismoaren sortzailetzat hartzen dira %icasso &gero sakonki aztertuko duguna' eta (ris. )ugimendu honek in$ortantzia handia du artearentzat# abangoardia euro$arraren beste mugimenduak ins$iratu zituelako eta haien oinarria baita. Kubismoa $intura tradizionalarekin behin betiko a$urketa su$osatu zuen hainbat arrazoiengatik. *lde batetik $ers$ektibarekin a$urtzen du eta horrek ++. mendearen hasieran ematen zen kanon errenazentistekin aurrez aurre ,otzen zuen. %ers$ektibaren -gabezi. hori eta naturaren formak figura geometrikoen bidez tratatzea# lineak hautsiz# $ers$ektiba multi$lea sortzen du. /onen bidez# gor$utz baten atal guztiak irudikatzen dira $lano berean. 0ndorioz# munduaren irudika$ena inolako kon$romisorik gabe egitea ahalbidetu zen1 ez zen mundua ikus$egi bakar batetik irudikatzen# baizik eta munduari buruz dakigun guztia irudikatzen da. 2zaugarri honek $rofunditate sentsazioarekin a$urtzen zuen. *ntzinako gaiak ez ziren aldatzen# aldatzen zena ikuskera zen. odegoiak# $aisaiak eta erretratuak margotzen ziren# baina errealitateaz at. Koloreen aldetik aldaketak ere badaude. Koloreek ez dute fau3ismoan beste indarrik# bere lekuan grisak# berdeak eta marroiak erabiltzen dira. Kubismoaren hasieran monokromoak ziren lan askok# baina denborarekin kolore biziagoak berreskuratzen hasi ziren. Filosofiak ere eragina izan zuen kubismoan. ergsonek zioen ikusle batek informazio asko gordetzen duela bere buruan kan$oko ob,ektuei buruzkoa. /onen arabera es$erientzia honek bare intelektual bat dauka. %into re kubistek# hortaz# ez zuten nahi errealitatea den moduan irudikatu# baizik eta artistaren errealitatea irudikatu# barnekoa.

*ldaketa hauen eraginez koadroak inde$endizatzen dira# eta in$ortantzia gehiago hartzen dute. Lanak ulertzea saila egiten da ez badaukagu erreferente naturalista bat# hortaz kubismoaren hasieran kritikariek lan oso in$ortantea izan zuten# ezin baita ahaztu mugimendu honek dituen ezaugarriak ez baitzirela inoiz agertu. /ortik aurrera# mugimendu abangoardisten koadroak kritikarien azal$en testuekin etortzen ziren. aina kubismoa ulertu nahi badugu# testuinguru historikoa ezagutu beharra daukagu. Lehen esan dugun moduan# kubismoa ++. mendearen lehen hamarkadan sortzen da# abangoardietan lehena izanez. ere ,aiotza baldintzatu zuten hainbat gertaera egon ziren. *lde batetik# 45zanne -$intoreen $intorea.ren obraren eragina dago. 45zannek margolari $ostim$resionista zen eta bere obratan errealitatea bere forma sin$leenetara txikitzen zuen. este alde batetik# bolumena irudikatu zuen modu bitxi batez. %icassok eta ra!uek teknika hori hartu zuten gauzen figurazio berri bat emateko# argiarekin ,olasteko eta obrei dentsitatea eta irmotasuna emateko. este alde batetik# garai hartako in$erialismoa beste zibilizazioekin kontaktuan ,arri zuen 2uro$ako artea. 2s$osizioen bitartez %icassok kultura afrikarra eta iberiarra ezagutarazi zituen# zeintzuk errenazimenduko ideiak ,arraitzen zituen# $ers$ektiba lineala eta aerea. /ala ere ezin zaio maskara afrikarren formak %icassoren arteari eratxiki. /au guztia ez litzateke $osiblea izango fotografiaren agerketarik gabe# honek errealitatea $intura baino forma baino zehatzago batean irudikatzen zuelako# eta ondorioz $intura askatu zuen# ez baitzuen errealitatea bere detaile guztiekin irudikatzeko beharra. Kubismoaren ager$ena $sikoanalisiarekin ere erlazionatu da. Kubismoa motibazio eta sentimendu sakonagoak irudikatu eta giza $entsamenduak agerian usten baitituzte. Kubismoaren barruan hainbat korronte daude. 1909an ra!uek eta %icassok tendentzia berri bat sortzea lortu zuten# kubismoaren lehen korrontea# Kubismo *nalitikoa. Korrontea hau 190961917 bitartean egon zen. %intura monokromoa da nagusi eta kolore nagusiak grisa eta

okrea dira# kolorea ez baita oso in$ortantea# ,aramon gehiago ,artzen baitzaie forma geometrikoei. 8kus$egiak ugaltzen dira eta $ers$ektiba errenazentista laga egiten da. %eriodo honi Kubismo /ermetiko ere deitzen zaio# obra batzuk ia abstraktuak ematen baitute. 8kus$egi eta $lano asko gain,artzen dira eta horrek irudia ulertzea eta ikustea zaila egiten du. 191761914 urteen bitartean ra!ueren obra beste mugimendu bat sortu zuen# Kubismo 9intetikoa. ra!uek kaligrafia erabili zuen lehena izan zen eta egurra edota marmola imitatzeko bere koadroetan $a$er zatiak eta beste eratako ob,ektuak eranzten zituen# gaur egungo collagea sortu duena. 2zaugarri hori ti$ikoa da kubismoaren momentu honetan. Fase honetan kolorea biziagoa da# gorriak eta berdeak ugariak dira. (arai honetako obrak ulerterrazagoak dira# $ers$ektibak murrizten dira ob,ektuen $arte esanguratsu eta sin$leenetara# hau da# bakarrik $arterik garrantzitsuenak irudikatzen ziren eta hori uler$ena errazten zuen. Lehenengo mundu gerrak bukaera eman zion fase honi# Frantziako $intore askok gerrara deituak izan baitziren# besteak beste: ra!ue# Villon# L5ger eta abar. (erraostean (risek kubismoa gehiago murriztu zuen eta beste autore batzuk# hala nola %icasso edo ;ucham$# beste abangoardia mugimenduetara mugitu ziren. Kubismoa 1919an bukatutzat ematen da.

Picasso
%icasso $intore eta eskultore izan zen eta ra!ue eta (risekin batera kubismoaren aita izan zen. ++. mendeko artistarik handienetarikoa# mugimendu artistiko askoen ,aiotzan $arte hartu zuen.%ablo <uiz %icassok &bere izen osoa %ablo ;iego =os5 Francisco de %aula =uan >e$omuceno )ar?a de los <emedios 4ris$iniano de la 9ant?sima @rinidad <uiz %icasso zen' )alagan ,aio zen 1AA1ko urriaren 7Bean. )aria %icasso Lo$ez eta =ose <uiz lascoren lehen semea zen# familia burges txiki batekoa &hortik izen hain luzea'. i arreba zituen# ;olores eta 4once$cion.

%icassok txikitatik margotzeari ekin zion# bi mila obra baino gehiago egin zituen bere bizitza osoan zehar. 1AA9an# A urterekin# bere lehen koadroa egin zuen# eta ez zen beraz inoiz aldendu. 1A91an )alagatik ,oan zen# aitak * 4oruCako 8nstitutuko irakasle izendatu zutenean. ertan bere marrazkietan lan egin eta bere lehen lanak egin zituen# betiere $ertsonaia $o$ularrak nahiago zituela# errealismo osoz. 1A9Beko urtarrilean bere arreba 4once$cion hil zen eta irailean beka bat lortu zuen La Lon,an# artzelonako *rte eta 0fizioen 2skolan# non bi urtez egon zen. ertan bere aitarentzat * 4oruCari buruzko hainbat koadro egin zituen. 1A97ko irailean )adrilera ,oan zen 9an Fernando *kademian ikastera# baian laster utzi zuen# ez baitzuen gustuko bertako atmosfera. ertako estantzia a$robetxatu zuen 2l %rado museoan 2l (rekoren obrak ikusteko eta aztertzeko# horrek bere lana asko markatuko zuen. 1A9Atik aurrera bere obrak %ablo <uiz %icasso moduan zinatzen hasi zen# gero %ablo <. %icasso eta azkenik %icasso bezala 1901tik aurrera. Drte horretako ekainean artzelonara itzuli zen eta eskarlatinaz gaixotu zen. /orren eraginez# /orta del 2brora eraman zuten# non modernismoarekin hasi zen lanean. 1A99an artzelonara bueltatu zenean bere lehen es$osizioa egin zuen bi lagunekin batera 2ls Euatre (ats tabernan. ertako giroa eta garaiko arazoak zirela eta# anarkista bilakatu zen# ez baitzuen gogoko garaiko $obrezia eta miseria. 1900ean %arisa ,oan zen eta bertan >onell ezagutu zuen# nork influentzia handia izan zuen %icassoren obran. ere lehen amorantea ere ezagutu zuen bertan# %ere )aCach# eta kontaktuan ,arri zen erthe Feill galeristarekin.

1901ean artzelonara bueltatu zenean# %icassoren %eriodo *zul hasi zen. 8zen hori hartu zuen bere obratan gehien zegoen kolorea urdina zelako. =aiotza du bere laguna 4asagemasen suizidioan# zeina minez beteta utzi zion %icassori. 0ndorioz La )uerte de 4asagemas koadroa egin zuen# (rekoaren 2l 2ntierro del 4onde 0rgazen ins$iratuta dagoena. %eriodo honetan %icassoren beste influentziak Van (ogh eta (auguin izan ziren# batez ere $entsamenduan eta bolumenen trataeran. %icassok indibiduoen bakardadea irudikatzen zuen leku ezezagunetan. 8rudien luza$ena garai honetan (rekoari gogorarazten gaitu. 2l %eriodo *zul bi urtez luzatu zen eta horrek historian ez zen lehen inoiz $asatu. 1907an Frantziara ,oan eta bi edo hiru koadro margotzen zituen gauero# eta gero kalean saltzen zituen 1B0 franko bakoitzeko )aCachekin zeukan akordio batean. aina urte horren bukaeran %icassok akordioa a$urtu zuen eta artzelonara itzuli zen# ia dirurik gabe. Fernandez de 9otoren estudioan lan egiten hasi zen eta berarekin $utetxetara ,oaten hasi zen# non hainbat erretratu erotiko margotu zituen. artzelonan zegoela zerbitzu militarrera deitu zioten# baina ez zen ,oan eta bi mila $ezeta ordaindu behar izan zituen isun giza. Drte hauetan artzelonatik %arisa mugitu zen eta hainbat es$osizio egin zituen# bere margo urdinekin. %icassoren %eriodo *zulen koadrorik garrantzitsuena La Vida da. ertan autorearen egoera eta garaiko atmosfera irudikatzen da. /ainbat bozetu egin zituen lortzeko nahi zuen efektua. ere obra maistretakoa da. 2s$resionismoaren barruan sartuta dago# eta kritikoen badituzte hainbat inter$retazio# baina %icassok ez zuen inoiz ezer ezan obra honi buruz. 190Gan $icassok erabaki zuen behin betiko %arisen finkatzea eta han finkatu zen 1904an# non amaitutzat ematen da %eriodo *zul. %arisen aguafuerte teknika ikasi zuen &grabatuak egiteko teknika'. *buztuan %icassok bere lehen neskalaguna ezagutu zuen# Fernande 0li3ier# modeloa.

Drte honetan %icassoren $inturaren gaiak aldatzen dira eta zirkuko $ertsonaiak irudikatzen ditu gehien bat. 2L %eriodo <osa delakoa 1904an hasten da. ertan kolore $astel eta tonu beroak nagusi dira. Lineak leunak dira eta in$ortantzia gehiago du kolorea linea baino. Figurak luzangak izaten ,arraitzen zuten. (aiak ere aldatzen dira# zorionak eta existentzia irudikatzen zituen# nahiz eta malenkonia toka bat izan. *skotan zirkuaren eta ferien margoan ziren# baita amak ere irudikatzen zituen. (arai honetako obrarik in$ortanteena La Familia de los 9atimban!uis da. 190Han gai bukolikoak alde batera utzi zituen eta %rimitibismo 8berikoari ekin zion. %rimitibismoarekin gai formalak eta klasizismoa bilatzen zituen %icassok. Formen soiltasuna bilatzean kubismoaren oinarriarekin to$o egin zuen %icassok. Drte honetan (ertrude 9teinen erretratu aberriz hartu zuen eta %rimitibismoari moldatu zion. %rimitibismoa %eriodo <osa delakoan sartuta dago. )ugimendu hau 190Han bukatzen da# %rotokubismoaren hasierarekin. %rimitibismoa eta 45zannen influentziarekin %icassok forma eta bolumena aztertzen haste da. 0ndorioz# margotzeari utzi zion denboraldi batez eta argiak# figurak# itzalak eta abar ,orratu zituen. /ainbat bozetu egin zituen# erotikoak eta biluziak gehienbat. /orrek bukatu zuen Las seCoritas de *3iCon koadro iraultzailearekin. /asieran gutxik ulertu zuten estilo berri hau# %rotokubismoa deitutakoa# kubismoaren lehen urratsa. %eriodo honetan lineak elementu in$ortanteena bilakatzen da# delineatzen baititu aur$egiak eta formak. Kolorea ez du garrantzia handirik# askotan koadroaren zati batzuk margotu gabe baitaude. 2z dira gizonezkoak agertzen inondik eta emakumea du garrantzia osoa. 1907an *frikako artearekin kontaktuan ,artzen da %icasso. /orrek azken bultzada eman zion %rotokubismoari# orain bere Las seCoritas de *3iCon koadroari as$ektu kubistagoa zeukalako. *frikako maskaren

eraginaren ondorioz# %eriodo %rotokubista hau %eriodo *frikarra edo %eriodo 0scuro giza ere ezagutzen da. Koadro honekin %icassok tradizioarekin a$urtu zuen. 2z zeukan errealismorik# ez $rofunditaterik# ez $ers$ektibarik. (or$utz angularrak sartu zituen emakumezko formen barruan. Koloreak beroak ziren# %eriodo <osaren eraginez# baina ia monokromoak. Figurak luzezkoak dira# lehen bezala# baina 45zanneren bolumenaren eraginez enfasi gehiago dute. 8kusi dugunez# Las seCoritas de *3iCon lehen koadro kubista kontsidera dezakegu. Drte horretan %icassok gero eta a$urketa gehiago sartzen ditu bere koadroetan: definitiboki $ers$ektiba alde batera uzten du# $lanoak gain,artzen hasten da# erliebea bilatzeko kolore urdina erabiltzen du fondo marroi batean eta abar. /orrek debatearen zentroa bilakatu zuen %icasso. *zkenik# 1907ko Las seCoritas de *3iCon# erreferentetzat izanda# ra!ue eta %icassok Kubismoa aldarrikatu zuten 190Aan. Kubismoa inflexio $untu bat izan zen artearen historiarako eta abangoardia guztiak ins$iratu zituen. *lde batera utzi ziren koloreak# formek in$ortantzia hartu zuten# hiru dimentsioekin ,olasten hasi zen# estrukturak a$urtzen ziren. Drte honetan $ublikoari $resentatu zitzaion estilo berri hau# eta kritikan in$aktu handia izan zuen. (arai hartan %icassori lagun bat hil zitzaion sobredosiz eta o$ioa erretzeari utzi eta erretiroa hartu zuen denboraldi batez egoera gainditzeko# baina ez zion margotzeari utzi. 2gia esanda# urte horretan argien eta itzalen bidez erliebea bilatzen hasi zen. Formak sin$lifikatu zituen estremoraino eta koloreak monokromatikoak izatera $asatu ziten. 190Aan kubismoaren barruan %icassoren %eriodo Verde hasi zen. (ehien ,orratu zituen gaiak bodegoiak ziren# zilindroz# konoz eta figura geometrikoez osatutakoak. /onetan garrantzitsua dena kolore berdea da. Koadro hauekin erliebe $lanoa asmatzen du %icassok. ra!uerekin lan egiteak gero eta gehiago indartzen zuen beraien adiskidetasuna. ;enbora hartan %icasso

bildumatzaileen arreta lortzen du eta horrek bere ekonomiarako bultzada izan zen. 1909an lehen aldiz aldizkarietan Kubismo terminoa agertzen da. Drte horretan /ortara bueltatzen da eta bertan hainbat lan egiten ditu. ertan haste da Kubismo *nalitikoa. ertan margotu zituen gaiak natura hilak eta $aisaiak izan ziren gehienbat. formak a$urtu zituen eta hainbat $ers$ektibetatik hartu ziren erreferenteak. Forma geometrikoak dena hartzen zuten eta $rofunditate handia lortzen da horrekin. *rgia kontornoak indartzeko erabiltzen da. 0ndoren %arisa itzuli zen# non bere obrek ez zeukaten es$ero zen errekonozimendua# baina hala ere bildumatzaile askok erosten zituzten. %icassok lanean ,arraitu zuen Kubismoarekin eta mugimendu hau 2uro$a osotik zabaldu zen. aina %icasso kez zuen nahi eskola bat sortzea# iraganarekin a$urtu eta bere buruaren arazoak kan$oratzea baizik. %icassok hainbat erretratu egin zituen kubismo mugimenduan# baina betiere fisonomia ahaztu gabe. ere lana guztiz zaila zen# errealitatea kubotan a$urtu eta gero berriz muntatu behar zuen# baina hasierako erlazioa eta koherentzia a$urtu gabe. 1910 eta 1911 artean ra!ue eta %icassok oso estu lan egin zuten eta haien obren ezaugarriak oso6oso antzekoak ziren. atzuetan zinatuta ez zeuden koadroek norenak ziren esatea zaila zen. @ran$ao,oren teknika &$rofunditatearekin ,olastean sortzen den sentsazioa# hiru dimentsiokoa' asko erabili zuten eta gero collagea asmatu zuten modu batean. %inturaren oinarriak mugitzen hasi ziren. 1911n ra!ue eta %icassok %arisen sala kubista bat $resentatu zuten# non bere obra gehienak zeuden# baina haien ez ziren inondik agertu. /orrek harrituta utzi zituen egunkari guztiak. Drte horretan %icassok Fernanderekin zeukan erlazioa deterioratu zen eta 23a (ouel ezagutu zuen# nori ->ire ederra. deitu zuen hainbat obratan# baina 191Bean hil zen. 1917an lehenengo collageak egin zituen eta Kubismo 9intetikoa sortu zen. ertan kolorea

ihes egiten du eta $lanoen $ers$ektiba eta formen gardentasuna ikusten da. 0rain agur esaten diote naturari# formak autoreak sortzen ditu# bere burutik ateratzen ditu# baina forma leunago batez. =adanik ez da Kubismo *nalitikoa bezain ulertezina. Formak sin$lifikatzen dira. Lehenengo )undu (erran %icasso 2rroman dago &191H'. ertan arte erromatar klasikoa aztertzen du eta bere eta$a Klasikoa hasten da. ertan aur$egiak gelditzen dira eta gor$utzak bigarren mailakoak dira. 2rroman lan egin zuen denboraldi batez eta bertan 0lga Khoklo3a ezagutu zuen. erarekin ezkondu zen %ariseko 2liz 2rrusiarrean 191Ako uztailaren 17an. Londresen egon zen baletetan lan egiten denboraldi batez eta gero 0lgarekin iarritza ,oan zen. 1971ean bere semea %ablo ,aio zen# otsailaren 14an. 197Bean a$urketa handi bat egon zen $intorearen lanean. Koadro oso bortitzak margotu zituen# $oeta surrealisten eraginez# bere barneko sentimenduak liberatzeko. Drte bat geroago lehen es$osizio 9urrealistan $arte hartu zuen. 197Aan )inotauroaren collagea egiten hasi zuen. aina 19GGan lehen aldiz agertu zen# ordura arte %icassok beste lan batzuk egiten ari zelako eta collagea egiteko laguntza behar zuelako. )inotauroma!uia barruan dago sartuta obra surrealista hau. 19GHko ekainean 0lga eta bera banandu ziren eta urrian bere alaba )aIa ,ai ozen# )arie6@hrese Falter izandako infidelitatearen eraginez. Drte horretan (erra zibila hasi zen# eta bera 2l %radozko zuzendaria izendatu zuten. 19G7an 88. 2rre$ublikari buruzko mural handi bat egiten laguntzea eskatu zion =ose$ Lluis 9ert arkitektoak# %ariseko es$osizio batentzako. 0rduko 2s$ainiako gobernuak gerra galtzear zegoen# Francok *lemania >aziaren eta 8talia faxistaren laguntza zeukan eta. /orregatik 2rre$ublikanoak munduari erakutsi nahi zion haiek zirela 2s$ainiaren erre$resentatzaile. %icassok 2l %radozko

zuzendaria izanda# nahiz eta erretitzentziaz &lehen inoiz ez baitzuen hain $roiektu handia eta $ro$agandazkoa egin'# onartu zuen. 19G7ko *$irilaren 7Han (ernikako bonbardatu zuen >azien 4ondor Legioa Frankoren eskaeraz. %icassok oraindik ez zeukan argi zer egin 2rre$ublikako es$osiziorako# eta gertakizun hau ins$iratuta bere obra ezagunena egin zuen# (ernika &19G7ko ekainean bukatuta'. igarren )undu (erraren bukaeran bere koadroak o$timistagoak ziren# munduari erakusten bere bizi gogoa. 1944ko urrian# %ariseko insurrekzioan# %artidu Komunista Frantsesera sartzen da. 0rduan margotzen du 2l 0sario# bere lagun bat hilda aurkitzean# <obert <ius $oeta. (arai hartan ;ora )aar utzi eta FranJoise (ilotekin hasten da. /ala ere# )arie6@heresen kartak ,asotzen ,arraitzen zuen. 2sana da %icassok sexua eta sexualitatearen mugak aztertzea gustuko zuela# eta bere bizitza erromantikoa oso zabala izan zen. Drte horien Frantzia eta 8talia artean eman zituen lanean eta besteak beste# *ntibeseko museoko $anelak egin zituen. 1947an natura hilak egin zituen gehienbat# hala ere *ntibeseko garaiko gai mitologikoak ez zituen ahaztu eta hainbat grabatu egin zituen. )aiatzaren 1Bean FranJoisekin izandako semea ,aiotzen da# 4laude. Drte horretan eta hurrengoan zehar obra asko egin zituen# teknika# forma eta kolore berritzaileekin. Drte horretan %icassok FranJoise berriz ahurdun uzten du. 194A familiaren erretratu asko egiten ditu. 1949an Louis *ragon La colombe marrazkia aukeratu zuen %icassoren lanetatik -4ongreso )undial de %arisinos $or la %az. hitzaldirako. ertatik La %aloma de la %az ateratzen da. Drte horretan eskultura lan asko egin zituen.

1949ko *$irilaren 19an %icasso eta FranJoisen bigarren alaba ,aiotzen da# %aloma deitutakoa aurreko urtean sortutako koadroaren ohorean. 19H1bat arte lana eta familia alternatu zituen. 2ta$a honetan eskultura da nagusi %icassoren kreazioen artean. Drte horretako martxoaren 7an# FranJoisekin amaitu ondoren# =ac!uelinekin ezkondu zen erositako Vallauris gazteluan. %icasso lanean ,arraitzen du bere heriotzaraino. *zkenean# 197Gko a$irilaren Aan hil zen# 91 urterekin )ouginsen &Frantzia'# bere atzean 7000 lan baino gehiago utzita.

Obra Nagusiak
Lehenengo $inturak )u,er con mantilla &1A94' *utorretrato con el $elo corto &1A9H' 4iencia I caridad &1A97' )u,er con sombrero de $lumas &1901' La enana &1901' %eriodo *zul %eriodo <osa 4hico con $i$a &190B' *rle!uin# sentado &190B' Los 9altimban!uis &190B' *utorretrato Ko &$rima3era 1901' )aternidad &1901' La muerte de 4asagemas &1901' 2n un caf5 &1907' la 9ra. 9oler &190G' ;ama en 2den 4oncert &190G' La @ragedia &190G' La 3ida &190G' <etrato de =aime 9abart5 &1904' <etrato de 9uzanne loch &1904'

%rotokubismoa <etrato de (ertrude 9tein &190H' ;os desnudos &190H'

Kubismoa &eta %eriodo Verde' Las seCoritas de *3ignon &1907' ;esnudo amarillo &1907' 4asas sobre una colina &/orta de 2bro' &1909' )u,er en 3erde &1909' 4abeza de mu,er &Fernanda' &1909' <etrato de (eorges ra!ue &1910' Violon &1917' 2ta$a Klasikoa 9urrealismoa )inotauromachie &19GB' (uernica &19G7' )aIa L la $ou$5e &19G7' ;ora )aar au chat &1941' La $aloma de la $az &1949' La =oie de 3i3re &194H' La 4olombe de la $aix &1949' )assacre en 4or5e &19B1' Las %alomas &19B7' %ortait de =ac!ueline &11 de febrero de 19H1' (uitare et ,ournal &191H' 0lga Kokhlo3a L la mantille &1917' Las aCistas &191A' Los @res )Msicos &1971' )aternidad &197161977' 0lga au col de fourrure &197G' %aul en *rle!uin &1974'

Bibliografia

%icassoren iografia htt$:NNOOO.terra.esN$ersonalNasg0000GN$icadr.html htt$:NNser3icios.elcorreodigital.comNauladeculturaN$aulaPiz!uierdo7.html htt$:NNOOO.$almexo.comN$istonNcubismocaracteristicas.html Kubismoaren buruzko informazioa htt$:NNOOO.s$anisharts.comNhistorINdelPim$resPs.++NartePs++N3angua rdias1Ncubismo.html htt$:NNes.Oiki$edia.orgNOikiN4ubismo htt$:NNOOO.artees$ana.comNcubismo.htm 8rudiak htt$:NN$intura.aut.orgN htt$:NNOOO.google.com