LXVIII 2(2008) 164-184

27-528: 001.4

1
.
. , , .
, . .
, XX , XXI .

,
.
.
.

1.
,
. ,
.

, ,
,
, .
, , .
, /,
. ,
-- , 11. aja 2004.
. ()
. . , (
).
1

165

. III II
, , e, ,
.2 , I .
. ,
.
I -
,
. ,
,
, .
III ,
.
.
.
, , III
-
. je IV ,
.3
, . , . III , ,
. III , . ,
. , 383. , ().

- , ,
130. .
2

3 A. BASTIAENSEN: Talen, liturgische. Latijn, Liturgisch Woordenboek II (19651968) 2637-2639; H. CHADWICK: The Early Church (Harmondsworth 19932 = The Penguin History of the Church 1) passim; DERS.: The Church in Ancient Society. From Galilee to Gregory
the Great (Oxford-New York 2001 = Oxford History of the Christian Church) passim.
: H. REIFENBERG: Fundamentallitur
gie. Grundelemente des christlichen Gottesdienstes. Wesen, Gestalt, Vollzug.
Bd. II (Klosterneuburg 1978 = Schriften des Pius-Parsch-Instituts 3) 107-111; A. MARTIMORT: Structure et lois de
la clbration liturgique, in DERS.: Lglise en prire. Introduction la liturgie I. Principes de la
liturgie (Paris 19844) 95-223, S. 169-175; R. VOLP: Liturgik.
Die Kunst, Gott zu feiern. Bd. I. Ein
fhrung und Geschichte (Gtersloh 1992) 579-583; A. ADAM: Grundriss Liturgie (Freiburg-Basel-Wien 19987) 63-68; T. BERGER: , H.-C. SCHMIDT-LAUBER, M. MEYER-BLANCK & K.-H. BIERITZ (Hg.): Handbuch der Liturgik. Liturgiewissenschaft in Theologie
und Praxis der Kirche (Gttingen 20033) 798-806; K.-H. BIERITZ: Liturgik (Berlin-New York
2004 = de Gruyter Lehrbuch) 27-31.

166

. , ,
-
( . evangelium baptisma, , salvator spiritualis), . , ,
4.
, , .
,
, .
, VI IX ,
, .
Kyrie Eleison Ordomissae, gios o Theos 5.
,
, . (
311-383.) . ,
, ,
,
.
, II
, ,
6.
, .
. .
. 500.
7.
,
, .
.
, ,
, , , .
4 H. WEGMAN: Liturgie in der Geschichte des Christentums (Regensburg 1994)
104, 125.
5 Missale Romanum ex decreto sacrosancti oecumenici concilii Vaticani II instauratum auctori
tate Pauli PP. VI promulgatum Ioannis Pauli PP. II cura recognitum, Editio typica tertia (Vatikanstadt 20023) 325, 508-509.
6 , , / . WEGMAN: Liturgie in der Geschichte des Christentums 166-243.
7 . L. DE BLOIS & R. VAN DER SPEK: Een kennismaking met de Oude Wereld
(Bussum 20016) 285-286.

167

.
, , ,

.
( ),
. .
Ta
.
. ,

,
, .
IX (
) , , ,
, ,
. ,
: ,
, ( 19, 19-20)8.
. ,
II VIII
. VIII 880.
.
,
, .
V
. ,
.
. 1080. VII
.

.

( ), ,
.9
( 23,38) .
G. OSTROGORSKY: Geschichte des byzantinischen Staates (Mnchen 19633
= Handbuch der Altertumswissenschaft XII, I, 2) 191; H.-G. BECK: Geschichte der orthodoxen
Kirche im byzantinischen Reich, (Gttingen 1980 = Die Kirche in ihrer Geschichte I, D1) 96-118;
P. PLANK: , W. NYSSEN, H.-J. SCHULZ & P. WIERTZ (Hg.): Handbuch der Ostkirchenkunde. Bd I. (Dsseldorf
1984) 133-208, S. 136-137.
8
9

168

XV
, , , . , . Canon

Ro
manus ( ),
.
.
XVI .
,
.
. , XVI
. .10 . , , . Canon Missae. ,
, , , -e

.
.
, , , , ,
. .
, ,
.
.
,
. , , .
.

.
. ,
.
.
.
10 I. PAHL: , H.B. MEYER, Eucharistie.
Geschichte, Theologie, Pastoral (Regensburg 1989 = Gottesdienst der Kirche. Handbuch der Liturgiewissenschaft 4) 393-430; WEGMAN: Liturgie in der Geschichte des Christentums 312-341.

169

,
. ,

. , , .
,
. King James Version,
, Statenver
taling XVII 11 .,
,
.
( ),
.
XIX
( ,
),

. 1789. 50% ,
12-13% .12 , 1863.,
.13
, XVIII
.14
Schwyzerdtsch ( ),
.
. ,
.15

, .
(1545-1563.) ,

16,
1618-19., Staatenbijbel 1637. .
E. HOBSBAWM: Nations and Nationalism since 1780. Program, myth, reality (Cambridge
1990) 60.
13 G. MAK: In Europa. Reizen door de twintigste eeuw (Amsterdam-Antwerpen 2004) 37.
14 HOBSBAWM: Nations and Nationalism since 1780, 61.
15 HOBSBAWM: Nations and Nationalism since 1780, 54: National languages are therefore
almost always semi-artificial constructsThey are usually attempts to devise a standardized idiom out of a multiplicity of actually spoken idioms, which are thereafter downgraded to dialects
111.
16 Si quis dixerit lingua tantum vulgari missam celebrari debere : a.s. (Sessio XXII).
J. ALBERIGO: Conciliorum Oecumenicorum Decreta (Bologna 19733) 736.
11

12

170

.
.
.
.
XVII XVIII
, . ,

(), ,
, . prne
.

. XIX
, . ,
.
, . .
. - ,
,
. , ,
.
, ,
.
, . .
, , .
. ,
, , 1613.
, 30- XIX Rituale Romanum
. ,
V (1615.)
. ,
. 1775. . 1624.
, 1631. .17

. Singemesse ( ):
. Gloria ,
. , , ,
.
17 D. KNIEWALD: ,
13 (1963) 33-42; M. SMOLIK: M .
, 34 (1984) 100-113; J. NIEUWHOF: Talen, liturgische. Volkstaal, Liturgisch Woordenboek II (1965-1968) 2639-2646.

171

,
.
.
XIX
: Grard van Caloen ( )
Missel des fi
dles (1882.) Anselm Schott ( ) Messbuch der hl. Kirche
(1884.).
, .18
, . Schott ()
1893. .
(1815.). -
. ,
,
, .19 50- XX
.
.
, 1943.,
, . ,
, . , ,
. ( ) XVIII .

. XIX XX .
,
, .

.
.
, .20
Sacrosanctum
oncilium (SC), 4. 1963.,
.21
, ,
18 Prosper Guranger (1805-1875)
, , , .
19 Het Volksmisboek en Vesperale bevattende al de Missen en gebeden van het Romeinsch Mis
saal, bewerkt door de Benedictijnen der Abdij Affligem, versierd naar oorspronkelijke teekeningen
van Jos. Speybroeck (Hekelgem 19294).
20 WEGMAN: Liturgie in der Geschichte des Christentums 348-356.
21 Conciliorum Oecumenicorum Decreta 820-843.

172

. ,
,
. ,
(participatio plena, con scia et actuosa)
. ,
(SC 14). , ,
.
.
, .

,
, ,
22.
,
(SC 21, 34; : 48).
, ,
.
( ) (SC 36).
, , . , , , . , (
), .

(SC 54). , (linguae
vernaculae usurpatio) ,
(SC 63, 79).
, ,
(SC 76). ,

, (SC 78).
, . , ,
, . ,
,
(
SC
101). , ( ). , 22 A. REDTENBACHER: Sacrosanctum Concilium. 40 ,
DERS. (Hg.): Die Zukunft der Liturgie. Gottesdienst 40 Jahre nach dem Konzil (Innsbruck-Wien
2004) 25-40, S. 28.

173

,
(SC 116, 118; 113).

(SC 36,
39). ,
(SC 54).
(SC 22,
1-2). , ,
(SC 30).

.
.
. .
,
.23 ,
. 1967.
.
, ,
.
.
, , .24
.
23 Studentenekklesia
1964. . ,
, . 1965.
. 1. 1965. , Canon Missae, .
(
1966.) ,
Studentenekklesia
(paroisses pilotes). H. OOSTERHUIS: Licht dat aan
blijft. 30 jaar liturgie-vernieuwing. Kees Kok in gesprek met Huub Oosterhuis (Kampen-Kapellen
1990) 40-46; K. KOK: De vleugels van een lied. Over de liturgische pozie van Huub Oosterhuis
(Baarn 1990) 124-125. Oosterhuis-
H. OOSTERHUIS: Bid om vrede (Bilthoven 1966) 105-108. , Oosterhuis
Jesuitenpater Desmet
, Stu
dentenekklesia .
24 : Franz Knig-om.
, Zukunft
der Liturgie 14-24, 17, 22.
W.
HAUNERLAND
: Lingua

vernacula
. , 42 (1992) 219-238 .

174

,
. .

.
par exellence .
, , ( )
; ,

.
, ,
, . , ? ?
,
sacramentum mysterium.
1969. (25. ) Comme le prvoit,

. , ,

.25 ,
.
,
, , , .26
,
.
, ,
. 60-
,
.
(Werkgroep voor Volkstaalliturgie)
. , (Huub
Oosterhuis), Studentenkklesia (
, ),
, , ,
. ,
(. Beatmessen).
R. KACZYNSKI (Hg.): Enchiridion documentorum instaurationis liturgicae. I (1963-1973)
(Turin 1976) 421-430.
26 ADAM: Grundriss Liturgie 67-68; A. VERHEUL: De vertaling van de liturgische
boeken in de landen van Europa, in Tijdschrift voor Liturgie 63 (1979) 178-201, 198-199.
25

175

.

.
, ,
.

, , ,
.27

.
60-, 70- 80-
,
,
.

. Liturgiam authenticam 2001.,

. ,
(recongitio) .28
,
.29
,
comeback. 1948.
. ,
Missale Romanum 2002.
27 J. ROES: R.K. Kerk Nederland 1958-1973. Een encyclopedisch overzicht (Nijmegen 1974) 33-41, 59-65; A. SCHEER: De liturgievernieuwing sinds Vaticanum II, Balans
van de Nederlandse Kerk. Kritische evaluatie van wetenschap en praktijk (Bilthoven 1975 = Annalen van het Thijmgenootschap 63, 1) 103-136, 255-260; H. OOSTERHUIS: Twee of drie. Voor
en over kritische gemeenten. Nederlandse kerkgeschiedenis sinds bisschop Bekkers (Baarn 1980)
passim; DERS.: Licht dat aan blijft; H. WEGMAN: Riten en mythen. Liturgie in de geschiede
nis van het christendom (Kampen 19952) 355-356. 1980. ,
,
, .
(40), ,
.
Bijzondere Synode van de Bisschoppen van Nederland, Rome, 14-31 januari 1980. Documenten
(, 1980.) 43. ,
.
28 Een-twee-een. Kerkelijke Documentatie 30 (2002) Nr. 7.
29 M. KLCKENER: .
, , Die Zukunft der Liturgie 70-118,
85-86, 93, 107.

176

,
.
,
.
: ,
.

, .30

, , , , .31
,
.32
, .

2.

. ,
. ,
.
, ,
,
.33 ,

30 F.-J. ORTKEMPER: ?!, Bi
bel und Kirche 56 (2001) 60, 114-115; DERS.: ,
M. KLCKENER: Gottes Volk feiert. Anspruch und Wirklichkeit gegenwrtiger Liturgie (Trier 2002) 80-91, 80-84; K. RICHTER: Gottesgeheimnis der Worte.
, Christ in der Gegenwart 53 (2001) 157-158.
31 . P. TRUMMER: dass alle eins sind!. Neue Zugnge zu Eucharistie und Abendmahl (Dsseldorf 2001).
- ( )
A. GERHARDS & K. RICHTER (Hg.): Das Opfer. Biblischer Anspruch und liturgische
Gestalt (Freiburg-Basel-Wien 2000 = Quaestiones Disputatae 186).
32 . T. BERGER & A. GERHARDS (Hg.): Liturgie und Frauenfrage.
Ein Bei
trag zur Frauenforschung aus liturgiewissenschaftlicher Sicht (St. Ottilien 1990 = Pietas Liturgica 7); A. GERHARDS: .
?, 42 (1992) 239-248; T. BERGER:
, . . , ,
. (Wrzburg 1999); G. RAMSHAW: Inclusive language, P. BRADSHAW
(Hg.): The New SCM Dictionary of Liturgy and Worship (London 2002) 243-244; M. PROCTERSMITH: Women and Worship, New SCM Dictionary 476-478.
33 Ph

. HARNONCOURT

: . , , , , D. WINKLER & K. AUGUSTIN: Die Ostkirchen. Ein Leitfaden (Graz 1997.) 135-143.

177

. ,
Corpus Paulinum-, ,
. ,
. :
.
, ,
, ,
.
, , . ,
,
.

,
, ,

, .
, ,

.
. ,
. ,
: ,
, ,
,
,
.
.
, ,
, .
- ,
80- 90- ,
.34
( 3, 3).35 ,
,

, , .
, .
34 H Hagia Graf (Palaia kai Kain Diathk). Metafras apo ta prtotupa keimena (Athen
1997.) XI
( ).
, .
35 G. PAPADMTRIOU & G. STRELS (Hg.): To Syntagma ts Helladas (Athen 2001.) 20.

178

, . ,
.
,
, .
. ,
, , ,
.

. .
20- XX
, /
.
.
,

, .36
- .
,
.
. ,
,
.37
,
. . . . , ? ? , , , ? . The Book of Common Prayer , . 1980. Alternative Service Book, a
2000. e , Common Wor
ship .
Sophia- Senyk () . Religious Informa
tion Service of Ukraine, 19. 2003.
37 Markiyan- Filevich ( / ) .
36

179

. Common Worship The Book of
Common Prayer, . , ,
. ,
.
.
. , ,
,
a , .
,
,
.

3.
: .
,
, .
, , ,
, , .
,
. , .
, .
, ,
. ,
. , .
, ,
.38

: .
, .
, ,
.
,

.39 , (1. 14,
10-19), sine qua non.
38 B. SIERTSEMA: Hoger woord dan klanken kunnen dragen. De taal van de dichter, u A. VAN HEUSDEN, K. KOK &C. VAN DER VEN (Hg.): Liedjedat it niet kan laten. Verzamelde opstellen over de liederen van Huub Oosterhuis, doctor theoligiae (Kampen 2002.) 71-79.
39 P. PLANK: Religion in Geschichte und Gegenwart
5 (2002.) 470-472, 470:
.

180

(1. 14, 16).40

. , ,
, ,
41 .
,
, ? ,
, ,
,
. ,
,

(Bernard Huijber).
, .
- ,
.
, ,
.
,
,
Comme le prvoit.
, , .
Liturgiam authenticam . ,
.

.
,
,
? (Franz Kardinal
Knig) 1999.
.42
.
: o ,
, .
40 A. GERHARDS: ,
34 (1984.) 131-144.
41 , .
42 CARDINAL FRANZ KNIG: My vision for the Church of the future, u The Ta
blet, 27. 1999., 424-426. ...the curial authorities... have appropriated the task of the episco
pal college. It is they who now carry out almost all of them... Today... we have an inflated centra
lism. KLCKENER: 91-118.

181

.
. ,
.
43 .
: , ,
. , ,
. ,44
, ho
die, smeron .
, .
,
,
.45
semper reformanda, .
, .
. , , .
.
, ,
(Egon Kappelari) .
, .
, .
.

, .
, .46
,
.47 ,
43 H. KRTZL: Im Sprung gehemmt. Was mir nach dem Konzil noch alles
fehlt (Medling 1999.) 202:
.
44 BERGER: 802: ...
, , .
. 805.
45 W. HAUERLAND: , 6
(1997.) 988-989; DERS.: Lingua vernacula 232- 236; M. KLCKENER:
106-108.
46 A. CHUPUNGCO: Inculturation, in New SCM Dictionary 244-251, S. 248: It would be an ir
responsible act on the part of church authorities to deprive the worshipping community of prayers
concerning current issues by minimizing the composition of original texts.
47 T. VAN DER STAP: De lyriek van het verlangen. Over Ander, ouder, in Liedje dat ik niet
kan laten 96-99, S. 98.

182

.
,
.
. ,
.
, ,
. ,

. ,
.
,
,
. (
). , .
,
.
,
.
,
.48 ,
, .
: ,
,
. , Aggiornamento-,
, ,
,
. ;
, , ,
.49 -
. ,
, , .
(1.
13,4).50 :
, , .
:
48 M. VAN LEEUWEN: De onalledaagse taal van de liturgie, in M. BARNARD u.a. (Hg.): Ni
euwe wegen in de liturgie. De weg van de liturgie. Een vervolg (Zoetermeer 2002.) 65-81, S. 72,
.
49 K. KOK: De kunst van de liturgie (Kampen 2004.) 34.
50 KOK: De kunst van de liturgie 17-18, 24-37.

183

, .
. , , ,
, ,
, , ,
.51 (
, . ,
, ,
.) , , ,
, .
, . .
,
. , ,
, .52
:
(comfort and challenge).
.
: ,
, .
.
.
, ,
. , , .53
,
. ,
, .
. ,

,
51 H. OOSTERHUIS: In het voorbijgaan (Utreht 1968.4) 236-244. :
DERS.: Du bist der Atem und die Glut. Gesammelte Meditationen und Gebete (Freib urg-BaselWien 1994.) 242-254. DERS.: In het voorbijgaan
(Bilthoven 1975.5) 151-158. A. GOVAART: Taal.
Een omgangsregeling met de Onuitsprekelijke, u M. BARNARD & P. POST (Hg.): Ritueel bes
tek. Antropologische kernwoorden van de liturgie (Zoetermeer 2001.) 131-138; DERS.: Taal. Vo
orbeelden, in Ritueel bestek 139-144; H. WIERSINGA: De omgangstaal van Huub Oosterhuis, in
Liedje dat ik niet kan laten 80-89. Laut G. RAMSHAW: Language, Liturgical, u New SCM Dic
tionary 270, ,
, .
52 H. HILLENAAR: Het lied als leerschool. Over het Lied aan het licht, in Liedje
dat ik niet kan laten 117-132.
53 OOSTERHUIS: Licht dat aan blijft, passim. :
De vleugels van een lied.

184

( ),
.
, ,
.
Ko , .
.
, .
.
: ,
. , , ,
, .
, ,
.
. ,
.

.
, .
,
, .
,
.
.

,
, .54
.
( (Basilius J. Groen)
,
- (Karl-Francens) ,
Parkstrasse 1a, A-8010 Graz. E-mail: bert.groen@uni-graz.at)


e
-

54

KLCKENER-a: 112-116.