Harmonik Nedir?

deal artlarda ebeke, jeneratrler veya UPS gibi kaynaklardan beslenen yklerin bir diren yk gibi ya da dier bir deile lineer bir yk olduu yani ebeke/jeneratrden ekil 1 de de gsterildii gibi sins dalga formunda akm ektikleri kabul edilir ve genelde tm elektriksel hesaplamalar bu varsaymlarla yaplr. Tanm 1 : Lineer Yk : ebekeden bozunuma uramam aadaki ekilde akm eken yklerdir.

1000 500

Amps

0 -500 -1000

2,51

5,02

7,53

10,04

12,55

15,06 17,57

mSec

ekil 1 : Sins dalga formunda bir akm rnei Fakat teknolojinin gelimesi ile birlikte, yar iletken rnlerin (diyot, tristr, IGBT..) ve kondansatr, self gibi pasif devre elemanlarn, kullandmz cihazlara entegre edilmesi ile beraber akm dalga fomunda yukarda gsterilen ideal sins ten sapmalar meydana gelmeye balamtr. yle ki; yar iletken elemanlar ve bu mantkla alan dier devre elemanlar ebeke gerilimini krparak belirli aralklarda kullanrlar dolays ebekeden ektikleri akm her fazda devaml deildir, dolaysile akm hibir zaman ekil 1 de belirtilen ekilde sins olmaz. Aadaki ekilde bir motor hz kontrol nitesinin veya 6 pulse bir UPS giri akmnn ebekeden ektii akm dalga formu grlmektedir. Tanm 2 : Non-lineer Yk : ebekeden bozunuma uram (distorsiyonlu) ekilde akm eken yklerdir.

1000 500

Amps

0 -500 -1000

2,5

5,

7,5

10,01

12,51

15,01

17,51

mSec

ekil 2 : Bozulmu (distorsyona uram akm dalga formu) Peki Bu harmonik Akmlar Nasl Hesaplanr? ncelikle distorsyonlu bir dalga formu bir ok dalga formunun bileimi eklinde olumaktadr. Buna basit bir rnek aada verilmitir.
1. 5 1 1. 5 1 1. 5 1

0.

0.

0. 5 0

0.5 1 1.5

0.5 1 1.5

0.5 1 1.5

ekil 3 : Distorsyonlu bir dalga formunu oluturan etmenler

www.meslekidenetim.com

eklin sol tarafnda distorsyona uram basit bir daga formu grlmektedir. Bu dalga formu iki temel bileenden meydaha gelmektedir. 1. Temel bileen (ortadaki ekil) : Bu ideal dalga formudur ve sfr distorsyondadr ve bir saniyede 50 periyod yapar yani frekans 50 Hz frekansndadr. 2. 3. harmonik bileen(sa taraftaki ekil) : Bu dalga formunun distorsyona uramasna sebep olan bilendir. Ve dikkat edilirse temel bileen frekansna gre 3 kat frekansa sahiptir. Yani alma frekans 150 Hz. Not : Her bileenin frekans bileen says x 50 Hz dir. Yani 3. bileen iin 3x50 =150 Hz, 5. bileen iin 5x50_250 Hz gibi... Tabi genelde distorsyonlu dalga formlar daha fazla bileenden olumaktadrlar. 1,3,5,7,9,11,15 gibi. Dikkat edilirse bileenler hep tek sayda devam etmektedirler. Bunun sebebi; Fourier analizi srasnda ift bilenlerin 0 deerine yakn bir deer almasdr. Eer bir dalga formu amnda ift bilenlerde varsa bu dalga formunun + ve alternanslarsa simetrisi kaybolmu demektir ve bu ok tehlikeli bir durumdur. Dier bir deile sistemde DC bileenler bulunmaktadr. Bozuk dalga formunu oluturan tek tek harmonikler Ih5 = 33% Ih7 = 2.7% Ih11 = 7.3% Ih13 = 1.6% Ih17 = 2.6% Ih19 = 1.1% Ih23 = 1.5% Ih25 = 1.3% THDI = 35% (THDI : Akmdaki toplam harmonik bozunum) ekil 4: Tek tek harmonik almlar Yine Bu harmonik almlar toplam llen RMS akmn yzdesi olarak XY ekseninde bar diyagram olarak da gsterilebilir buna bir rnek de aadaki ekilde verilmitir.
400 300

Amps

200 100 0 DC 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Harmonic
ekil 5 : Harmonik bileenlerin ve 1. temel bileenin XY dzleminde bar diyagram olarak gsterimine bir rnek RMS (llen) akm tm bu bileenlerin toplam olarak karmza kar; RMS akmn hesaplanma ynteni aada verilmitir.

RMS _ Dee = H 12 + H 3 2 + ... + Hn 2

Buradan da grlecei gibi harmonik bileenlerin bir ekilde filtre edilmesi RMS olarak ekilen akmn dmesine sebep olacaktr. (H3....Hn yok olaca iin) Fakat bu d daha ok reaktif enerjilerin dmesine sebep olur yani aktif g olarak ok fazla bir g kazanc salamaz. Harmoniklerden bahsedilirken bir takm terimler de karmza kar bunlar dan en nemlileri; Toplam harmonik distorsyonu akmda veya gerilimde; bunun anlam akm ve gerilim dalga formunda ki sinsten sapma deerinin yzdesinin ne olduudur. yle hesaplanr;

www.meslekidenetim.com

THD

% = 100

H3

+ H 5 +... + H H1

Birimi % olarak ifade edilir. Crest katr : Dalga formunun tepe deer arpandr. Yani ; Eer dalga formu sins (ideal) ve llen RMS akm veya gerilim 100 (amper veya volt) ise bu dalga formunun tepe deeri 100x1,41=141 dir. Fakat dalga formu sins deil de distorsyona uram bir dalga formunda ise bu durumda ounlukla bu tepe deer arpan farkl bir deer olarak karmza kar. Bu bir PC iin 2,5 tur. Yani 100 A eken bir PC yknn akm dalga formunda tepe deeri 250 A dir. Fakat 100 A yk eken ve lineer bir yk olan direkt yol alan bir motorun tepe deper arpan 1,41 olacandan bu deer 141 dir. te alterlerin gereksiz yere triplemesine kablolarn snmas trafolarn snmasna sebep olan olumsuz etki de budur. Harmonik Akm eken Ykler Nelerdir? Harmonik akm eken yklere baz rnekler aada verilmitir. Motor hz kontrol rnleri 6 Pulse 3 fazl UPS TV, Bilgisayar gibi elektronik tek fazl ykler Endksiyon ocaklar Florosant armatrler Kaynak makinalar Kompanzasyon panosu Bota alan trafolar ........ Harmonikler Ne Zaman Zararl Olur? Trafo / Jeneratr gcnn %20 sinden fazlas bu tip harmonik akmlarn etkisi altnda ise harmonik akmlar zararl olmaya balayacaktr. Gerilimde ise uluslararas standartlar %5 olarak belirlenmitir. Bu nedenle gerilim harmonii eer bir tesiste %5 ten fazla ise o tesis tehlike altnda demektir. Gerilim harmonii tesisinizde hi harmonik akm eken yk olmasa bile evre fabrikalarda ykl miktarda harmonik akm eken yklerin bulunmas durumunda bile OG veya AG hatt zerinden sizi etkileyebilir. Harmoniklerin Zararlar Nelerdir.? ebeke / jeneratrden ekilen bu distorsyonlu akmlar bir takm olumsuz etkilere sebep olur. yleki; Jeneratr / ebeke Geriliminin bozulmas; Aadaki ekil de bir jeneratr / ebeke nin bir fazl tek hat diyagram grlmektedir. Bu tek hat diyagramndan da izlenebilecei gibi jeneratr / ebekenin sfr i diren ile ideal olarak k gerilimini yaratan bir emk s vardr. Fakat hibir kaynak ideal kaynak deildir ve bir i kayp sz konusudur. Bu ii kayp aadaki ekilde Z olarak gsterilmitir ve bir diren ile buna seri bal bir empedanstan olumaktadr.

www.meslekidenetim.com

Un
Zs

ekil 2 : Kaynak tek hat emas Dolays ile distoryonlu bir akm eken yada dier bir deile ularna lineer olmayan ykler balanm olan bu gerilim kaynanda i diren zerinde elektrikteki en temel formul olan V=IxR veya V=IxZ formulnden i dire zerinde bu bozuk akm dalga formuna benzer bir dalga formunda gerilim dm olacaktr. Dolays ile bu kaynaktan beslenen dier tm ykler ideal kaynan oluturmu oluduu ideal gerilim art bozuk gerilim dalga formunun toplam olan ve bir miktar distorsyona uram bir gerilim ile beslenecektir. Bu bozuk gerilim ile beslenen yklerde, gerilimdeki bozulmann %5in zerine kmas durumunda bir takm arzalar meydana gelecektir. Bunlar; Elektronik kartlarda arzalar Makina / techizatn hatal almas Power supply yanmalar ....... dr. Gerilimden baka distorsyonlu akmn yarataca baz sorunlarda aada verilmitir. 1. Akmdaki harmonik, kurulu elektrik sistemi genelinde ok byk deerlere ulat taktirde gerilim bozulmasna neden olabilir.(Anlk dahi olsa) 2. Harmonikli akmlar sistemden fazladan akm ekilmesine neden olurlar. Bu da sistemin verimsizlemesine neden olur. 3. Fazladan ekilen akm kablolarn snmasna neden olur, nk harmonikli akmlar tamamen reaktif g ekerler. Ayrca bu akmlar yksek frekansl bileenler ierdiklerinden (3. Bileen 150 Hz, 5. Bileen 250 Hz.....) kablolarda deri etkisinin olumasna neden olurlar. Deri etkisinden dolay kablonun d yzeyi kullanldndan kablo kesiti der ve kablolar snr. 4. Harmonikli akmlar kullandklar baradaki dier cihazlar ile rezonansa girme riski olutururlar. Bu durumda sistemden ok yksek akmlar ekileceinden kablolarn ve alt malzemelerinin yanmas veya devre kesicilerinin amas neticesinde sistemin arza yapmasna ve i kaybyla beraber maddi kayplara neden olabilirler. 5. Harmonikli akmlar sistemden ekilen RMS akmndan ok daha yksek tepe deerler (crest faktr) ierdiklerinden (2-2,5 kat) alterlerin gereksiz yere triplemelerine, buna bal olarak da para kaybna neden olurlar. 6. Motorlarda darbeli almalar ve ar snma motor yata arzalar, aydnlarma sisteminde ve PC ekrannda titreim 7. Harmonikli akmlarn ektikleri reaktif gler kondansatrler tarafndan kompanze edilemediklerinden CosQ (Faz kaymas) ile gerek g faktr nn farkl deerlerde olmasna neden olurlar. Bu durum fazladan ekilen reaktif gc ifade eder.

www.meslekidenetim.com

8. Fazladan ekilen reaktif g, trafolarda histerisiz ve fuko kayplarnn atmasna neden olacandan, trafolardan ses gelmesine ve snmalara neden olacaktr. 9. Harmonikli akmlarn 3. Bileenleri ve katlar ntrden akarak ntr iletkeni ile toprak iletkeni arasnda bir gerilim fark olumasna neden olacaktr. Buda elektronik cihazlarda yanl alma ve arzalara neden olacaktr. 10. UPS ve jeneratrl almalarda gerilim bozulmasna direkt etki ve tam ykte alamama problmeleri Ne Yapmal? Harmoniklerin zaral etkilerinden korunmann en etkili yolu, bu iin uzman bir kii veya kurulua bir lm yaptrp tesisteki olas aksaklklarn hakknda bir rapor alnmasdr. Eer olumsuzluk yaratacak bir etki sz konusu ise bir harmonik filtrasyonu yaptrmak en aklc yoldur. ZET Meydana Gelmesi Muhtemel Arzalar (Etkileri) Senkronizasyon ve iletiim problemleri, gereksiz triplemeler, aydnlatma sisteminde ar snma, kapasiteler, dner makinlar (motor-jeneratr), g trafolar ve ntr iletkeninde mr ksalmalar Harmoniin Kayna Enerji kaynana bal rnlerde kullanlan g elektronii ekipmanlar (varistr, inverter, statik konverter, PC ler, dimmer sistemleri), kaynak makinalar, kompanzasyon sistemi llmesi Gereken Parametreler Toplam THD, tek tek harmoniklerin RMS deerleri Uluslararas Standartlar IEC 61000-3-2 (2004-11) Ed. 2.2 Electromagnetic compatibility (EMC) - Part 3-2: Limits - Limits for harmonic current emissions (equipment input current <= 16 A per phase) Maintenance Result Date: 2004 IEC 61000-3-2-am1 (2001-08) Amendment 1 - Electromagnetic compatibility (EMC) - Part 3-2: Limits - Limits for harmonic current emissions (equipment input current <= 16 A per phase) Maintenance Result Date: 2004 IEC/TS 61000-3-4 (1998-10) Electromagnetic compatibility (EMC) - Part 3-4: Limits - Limitation of emission of harmonic currents in low-voltage power supply systems for equipment with rated current greater than 16 A Maintenance Result Date: 2004 IEC/TR 61000-3-6 (1996-10) Electromagnetic compatibility (EMC) - Part 3: Limits - Section 6: Assessment of emission limits for distorting loads in MV and HV power systems - Basic EMC publication Maintenance Result Date: 2005 IEC 61000-3-11 (2000-08) Electromagnetic compatibility (EMC) - Part 3-11: Limits - Limitation of voltage changes, voltage fluctuations and flicker in public low-voltage supply systems - Equipment with rated current <= 75 A and subjet to conditional connection Maintenance Result Date: 2005 IEC 61000-4-13 (2002-03) Electromagnetic compatibility (EMC) - Part 4-13: Testing and measurement techniques - Harmonics

www.meslekidenetim.com

and interharmonics including mains signalling at a.c. power port, low frequency immunity tests Maintenance Result Date: 2008 IEC 61000-4-7 (2002-08) Electromagnetic compatibility (EMC) - Part 4-7: Testing and measurement techniques - General guide on harmonics and interharmonics measurements and instrumentation, for power supply systems and equipment connected thereto Daha fazla bilgi ve lm iin ltfen bizimle irtibata geiniz. Kaynak:sempati otomasyon

www.meslekidenetim.com