Kompanzasyon Nedir?

PDF ndir

- Bilgi ste

Gnmzde yeni enerji kaynaklar aratrlmakta ve var olan enerjinin de kalitesini artrarak en ekonomik ekilde kullancya ulatrlmas ynnde almalar yaplmaktadr. Elektrik enerjisinde; retildii santrallerden, tketildii yke ulancaya kadar eitli elektrik kayplar meydana gelir. Reaktif enerji ebekeden ekilen ve tekrar ebekeye geri verilen enerjidir. Bu sebeple reaktif enerji ekilmesi durumunda ebeke gereksiz yere yklenir, ebeke kaynaklarnn kullanm verimi ve kapasite der, kayplar ise artar. Elektrik makineleri ebekeden reaktif g kullanr veya ebekeye reaktif g verirler. Bu reaktif g elektrik sisteminde motor, transformatr gibi elemanlar almas iin gerekli olan manyetik alann temini iin kullanlrken, aktif akm ise asl ii yapan gce dnen ksmdr. Verimin artmas ve ebekenin reaktif gten kt etkilenmemesi iin endktif sistemin giriine bir kompanzasyon kondansatr balanarak sistemde retilen indktif reaktif g ebekeye verilmeden kondansatrlerde depolanr. Elektrik sistemi ierisindeki reaktif akm azaltlrsa, enerji tama kapasitesi artacak, enerji iletim sistemlerinin elemanlarnn iletkenlerinin kesitleri azalacak, gerilim dmlerini nlenecek, yksek gerilim enerji nakil hatlarnda ve fabrikalarn ana girilerine bulunan akm tayan hatlarda ama kapama yapan disjonktrler byk seilmeyerek sistem en verimli hale getirilecektir. Bu sebeple sistemlerde reaktif enerji olutuklar noktada yok edilerek veya drlerek (kompanzasyon) bu sorun giderilir. Elektrik enerji datm ve sat yapan kurulular, yukarda bahsettiimiz olumsuzluklar gidermek ve enerji kalitesini artrmak iin reaktif enerji tketimi ynetmeliklerince belirlenmi snr deerlerin zerinde olan tketicilerden reaktif enerji bedelini de talep ederler. Reaktif g kompanzasyonu, baz uygulama ve lkeler de ebekenin orta gerilim ksmnda yaplrken, ounlukla alak gerilim ksmnda yaplr. dealde voltaj ile akm arasnda faz fark olmaz fakat indktif ya da kapasitif yklerin oluturduu etki sonucunda sistemde faz fark meydana gelir. ndktif ve kapasitif etki neticesinde oluan voltaj ve akm arasndaki faz kaymasn sfra yakn tutma ilemine kompanzasyon denir.

Vektrel anlamda aktif g ve reaktif g vektrlerinin arasndaki a faz farkn gsterir. Grafikte grld zere aktif gcmz ve reaktif gcmzn vektrel toplam sistemde kullandmz toplam grnr gcmz oluturur. 120 kVA trafomuzdan 50 kW lk aktif yk eken grup ve bu yk grubunun da kompanzasyon olmadan 35 kVAr lk raktif g tkettii durum iin trafomuzdan kullanacamz toplam grnr g 61 kVA olacaktr. Kompanzasyon ile sistemden tketilen reaktif gc kondansatr grubu ile 10 kVar'a drdmz durumda 50 kW lk aktif ykmz iin trafomuzdan kullanacamz toplam grnr g 51 kVA olacaktr. Kompanzasyon olmadan kullandmz grnr g 61 kVA iken kompanzasyon olduu durumda 51 kVA olmaktadr.

Kompanzasyon Tesis eitleri

PDF ndir

- Bilgi ste

Bireysel Kompanzasyon: Bireysel kompanzasyonda reaktif g kayna olan motor, lamba veya transformatr gibi alcya paralel bal belli gte kondansatr balanarak alc tekil kompanze edilir. Kondansatr alc ile beraber devreye girip ktndan kondansatr devreye almak iin ayr bir kontrol sistemine gerek yoktur. Fakat alc zerinde kararsz durum meydana gelebilir. Byk gl motor ve balastl fluoresan armatrlerde kullanlr.

Grup Kompanzasyonu: Ayn kontaktr veya alter zerinden devreye girip kan yk gruplarnn kompanzasyonu yapmak iin kullanlr. Bireysel kompanzasyonda olduu gibi alc zerinde kararsz durumlara sebep olabilir. Merkezi Kompanzasyon : Merkezi kompanzasyonda, sistem ana panosundan reaktif rlenin kumandasnda kompanzasyon ilemi yaplr.

letmeler iinde en ok kullanlan kompanzasyon eididir. letmelerde hibir zaman ykler ayn anda devreye girip ayn zamanda ayn gleri tketemeyecei iin genelde reaktif g kompanzasyonu bireysel ve grup kompanzasyon ile salanamaz. Alt kademelere kadar inip
3

tek tek veya grup halinde kompanzasyom yapmaktansa tek merkezden kompanzasyon gerek kontrol gerekse sistem kalitesi iin en uygun yntemdir. Bireysel ve grup kompanzasyonda; kompanzasyon arzas bulmakda zordur. Merkezi kompanzasyonda; sistem devresinden alnan lmler sonucu reaktif kontrol rlesinin kontrolnde kondansatrler teker teker devreye girer veya kar.

G Kondansatrleri

PDF ndir

- Bilgi ste

Kondansatr basit anlamda karlkl yerletirilmi iki adet plaka ve bu plakalar arasnda dielektrik madde bulunan elektrik yk depolayan elemanlardr. G kondansatrleri ise retim teknolojisi ve kullanm alan bakmndan elektronik devrelerde kullanlan kondansatrlerden ayrlr. G kondansatrleri endstriyel uygulamalarda g faktr dzeltme ve reaktrler ile filtreleme uygulamalarnda kullanlr. Alak gerilim, Orta gerilim ve Yksek gerilim kondansatrleri olarak farkl teknolojide retilirler. G kondansatr alrken retim teknolojisi kesinlikle gz nne alnmaldr. Enerji retimi ve kalitesi alannda uzmanlam avrupa standartlarnda firmalarn tercih edilmesi nerilir. Tek faz ve faz g kondansatrleri 230, 260, 400, 440, 460, 480, 550 voltlarda bulunur. Harmonik filtre bulunacak bir sistemde en az 460 volt g kondansatr kullanlmaldr. 1kVAr dan 100 kVAr a kadar g kondansatr bulmak mmkndr. Tp ve kasa tip olmak zere iki eidi vardr. Kasa tip kondansatr seilmesi kullanm, teknoloji, yangn vb. riskleri minumuma indirmek iin doru seimdir. Aadaki ekilde g kondansatrnn yaps grlmektedir.

Yaygn kullanm alanlar; - Soutma ve iklimlendirme sistemleri, - Motor ve transformatrlerin kullanld endstri tesislerinde, - Elektrik iletim hatlarnda ve indirici merkezlerde - Motorlarn kuplajnda yardmc kontaktr olarak, - Asansr sistemleri ve havalandrma sistemlerinde Ksac reaktif enerjinin retildii tm uygulamalarda kompanzasyon iin kullanlr. AG g kondansatrleri bakm gerektirmez. Ylda 3 kez balantlarnn sklk kontrolnn yaplmas, faz akmlarnn llmesi ve scaklk kontrol yaplmas nerilir. Deer kaybetmi, g deeri olsa bile ar derecede snm, kondansatrler deitirilmelidir. Kompanzasyonda kullanlacak kondansatrn gerilimi bara gerilimi ve sistemde harmoniklerin varlna gre seilmelidir.

Yukardaki formlde de grld zere kondansatrn reaktif g deeri gerilimin karesi ile doru orantldr. Kondansatrn geriliminin yksek seilmesi bara gerilimi dikkate alndnda daha dk bir reaktif g deeri verir. Bu yzden kondansatrlerin gcn bara gerilimi ile birlikte dnmek gerekir. Aksi durumda yeterli kompanzasyon salanamaz. Harmonik filtreli bir sistemde bu gerilim 460 volt ve st seilmelidir. Kondansatrlerin zerinde bulunan dearj direnleri kondansatr devre d brakldnda zerindeki kalan gerilimi drerek tekrar devreye alndnda ebeke gerilimi ile akmasn
6

nlemek ve temas halinde canly korumak iin emniyet oluturur. Ayrca sistemin mrnde uzatacaktr. Kondansatrle kullanlan dearj bobini ise kondansatrn devreye girdii andaki yksek akm snrlamak iin tasarlanmtr.

lm ve Analiz

PDF ndir

- Bilgi ste

Kompanzasyon sistemi yenilenecei zaman veya yeni kurulaca zaman bu alanda uzman kiiler tarafndan sistemin lmlenmesi, analizi ve deerlendirilmesi yaplmal ve sistem bu projeye uygun olarak kurulmaldr. Sistem lm portatif cihazlarla yaplabildii gibi sabit cihazlarlada yaplabilir. Byk sanayi tesisleri iin sabit g kayna kalite analizrlerinin sistemde bulunmas byk avantajdr. Sabit cihazlar sistemde srekli kayt yapabildii iin iletmenin enerji kalitesini srekli olarak grebilmesini salar. Portatif cihazlarla yaplan lmler ile sistemin sadece lm alnan zamanndaki durumu hakknda analiz yaplr. stteki resimde portatif ve sabit g kalite analizr resimleri grlmektedir. Kompanzasyon sistemi kurulumu iin portatif cihazlarla yaplan lmler yeterlidir. Bu cihazlar la yaplan lmlerde aada sralanm parametrelere ulamak mmkndr. Bu lmlerde ayr ayr faz lmleri ve triphasic (p-p) lmler tekil olarak grafik veya saysal olarak elde edilebilir. - Gerilim deerleri, - Akm deerleri, - Gerilim anomalileri (anlik gerilim dmeleri ve ykselmeleri gibi) - Akm, gerilim, g maximum minumum deerleri - Frekanstaki deiimler - Akm ve gerilim dalga formundaki deiimler - Aktif g (P) - Endktif reaktif g (Qi) - Kapasitif reaktif g (Qc) - Grnen g (S) - G faktr (PF) - Toplam gerilim harmonik bozulma deeri (THDv) - Toplam akm harmonik bozulma deeri (THDi) - Ayr ayr gerilim harmonikleri (3.,5.,7. 50. harmonik ) - Ayr ayr akm harmonikleri (3.,5.,7. 50. harmonik ) - Enerji durumu Burada nemli olan verilerin elde edilmesi deil, lmlerin doru noktalarda, doru koullarda yaplmas ve doru olarak yorumlanabilmesidir.

Statik Tristrl Kompanzasyon

PDF ndir

- Bilgi ste

Statik kompanzasyon sistemi reaktif g deiimlerinin hzl olduu durumlarda kullanlr. Transiyent oluumu engellenir. Hi bakm gerektirmeyen sistemdir. Yk deiimlerinin hzl olduu yerlerde kullanmak zorunludur. Statik (tristr anahtarlamal) kompanzasyon sistemlerinde, bara gerilimi ile kondansatr geriliminin sfr noktasnda kondansatr bankalarn devreye alma ve akmn sfr noktasnda devreden karmasna gre alr. Statik kompanzasyon sistemlerinde anahtarlama eleman olarak tristrler kullanlr. Tristr, yar iletken bir anahtarlama elemandr. G elektronii devrelerinde kullanlan tristrler ok hzl ama ve kapama zelliine sahiptirler. Saniyede 25.000 defa ap kapama yapan tristrler mevcuttur. Drt katl bir yar iletkenden meydana gelen tristrler (P-N-P-N) kap (gate) ucu ile iletken yaplabilmektedir.Gnmzde 2400 Volt ve 3300 Ampere kadar alabilen tristrler yaplmtr. Aadaki ekilde tristr yaps grlmektedir.

Statik tristrl kompanzasyon sisteminin avantajlarn belirtirsek; - Devreye giri ve k sresi asgari 20 ms dir - Sk sk devreye girer ve kar - Yk deiimlerine annda cevap verebilir - Gei akmlar ve gerilim ukurlar oluturmaz - Kondansatrlerin dearj olmasn bekleye gerek olmadan kademeye alr - Her faz tek tek ve "0" gei annda tetiklenir - Bakm gerektirmez - Kademe gc istenildii kadar artrlabilir - Hi ses karmaz - Reaktif oran ok dk seviyelerde kalr - Ark oluturmazlar

Harmonik Filtreli Kompanzasyon

PDF ndir

- Bilgi ste

Elektrik sistemlerinde kullanlan ykler akm-gerilim karakteristiinde lineer ykler olmad iin bu sistemler zerinde llen akmlarda bozulmalar meydana gelir. Yani akmn dalga ekli tam sins erisi deildir, sistem harmonik iermeye balamtr. Harmonik oranlarnn yksek olduu sistemlerde harmonik filtreli kompanzasyon sistemleri kullanlmaldr. Eer harmonik filtreli sistem kullanlmaz kompanzasyon sistemindeki kondansatrler ile sistemdeki endktif ykler arasnda rezonans durumu oluabilir. Bu durum sistemde varolan harmoniklerin artmasna sebep olacaktr. Aadaki grafikte rezonans durumu belirtilmitir. Kompanzasyon sistemi devredeyken %20 ler dzeyinde olan akm harmonii, kompanzasyon sistemi devre d brakldnda %8 ler dzeyine dmektedir. Bu kompanzasyon sisteminde kullanlan kondansatrler ile sistemdeki endktif ykler arasnda oluan paralel rezonansn en byk gstergesidir. Byle bir sistem iin harmonik filtre kullanlmas gerekir.

Harmonik filtrede kullanlacak reaktr deeri kullanlan kondansatr grubuna, sistemdeki baskn harmoniklere (3.,5.,7. gibi) gre zel olarak seilmi harmonik filtre reaktrleri olmaldr. Bu sebeple kompanzasyon sistemi kurulmadan nce sistemin analizi alannda uzman kiiler tarafndan yaplmal ve uygulanmaldr. Aksi durumda var olan sistemden daha kt sonular elde edilebilir. Endstri tesislerinde yaplan en byk yanl sistem harmoniklerine baklmakszn cos
10

deerini 1e yaklatrmak iin sisteme tekil kondansatr eklemektir. Bu harmoniklerin artmasna sebep olaca gibi iletmeler iin nemli olan PF (g faktr) deerini olumsuz ynde etkileyecektir. Reaktif kontrol rlesi zerinde okunan cos deeri sayalarda okunan g faktr (PF) deerine eit deildir. Sayacn dikkate ald ve reaktif oranlar belirleyen forml ; PF = cos x 1 / [1+THD(I)2] eklindedir. rnein kontrol rlesinde 0,97 deerini gren bir kullancnn sistemde bulunan harmonik deeri %20 olduu durum iin; Sayacn dikkate alaca ve reaktif oran belirleyen PF= 0,93 olacaktr. Rle zerinde cezada grnmeyen sistem ceza durumuna harmonikler sebebiyle girebilir. Harmonik filtreli kompanzasyon sisteminin fark kondansatr gruplarnn ebekeye direk olarak bal olmalar yerine bir harmonik filtre reaktr zerinden bal olmasdr. Tesis ebekesinde retilen harmonikler akm ve gerilim dalgalarnda ar yksek bozulmalara yol amaktadr. Aadaki ekilde harmonikler sebebiyle akm dalga formundaki bozulma grnmektedir.

Harmoniklerin sebep olduu isteyen durumlar listelersek; - Kayplar artrr, - Elektronik kart arzalar yaanr, - Kondansatr deer kaybetmeleri yaanr ve hatta yangnlar oluur, - Motor problemleri yaanr, - Gereksiz alter amalar ve sigorta atmalar grnr, - Tm elektriksel donanm iin hzl yalanma balar, - Reaktif enerji ceza bedeli deme riski oluur.

11

Kompanzasyon Sistemi Seimi

PDF ndir

- Bilgi ste

Sistem seimine yaplan lm ve analizler sonucu uzman kiiler tarafndan karar verilmelidir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken durumlar zerinde duracaz. ncelikle kompanzasyon elemanlar pano zerine doru bir sistemle yerletirilmelidir. eitli ticari kayglarla pano boyutunu kltmeye allmamaldr. Aada bu konu ile ilgili yanl ve doru pano rnekleri sunulmaktadr. Yanl yerleimde kondansatr altnda bulunan reaktrler tarafndan retilen s kondansatrleri olumsuz ynde etkilemektedir. Doru yerleimde ise reaktrler kondansatrlerin zerine konmu,reaktr ve kondansatrlerin pano kapa delikli tip seilerek soutma sisteminden maximum fayda salanmas amalanm ve oluan snn st taraftan tahliyesi dnlmtr.

Sistem seiminde ; sistemde dengesiz yklerin durumu , devreye ani girip kan makineler, harmonik retimi, kapasitif zellikli ykler gz nnde bulundurulmal ve aadaki admlar izlenmelidir. - Pano yerleim ekli doruluu, - Kontaktrl veya tristrl sistem seimi yklerinizin tipine gre belirlenmesi, - Harmoniklerin varlna gre filtreleme kullanlp kullanlmayaca, - Filtreleme kullanlacaksa kullanlacak filtrenin tipi, - Sistemin doru ekilde kademelendirilmesi,
12

- Uygun reaktif rle seimi, - Kullanlacak kondansatrlerin tipi, tp kondansatr, kasa tip kondansatr, - Harmonik filtreye gre kondansatr voltajnn seilmesi, - Sisteme uygun akm trafosunun varl , - Kullanlacak kablo kesiti ve sigorta deeri, - Kontaktrl sistemde kontaktr seimi nemli parametrelerdir.

13

Reaktif Kontrol Rlesi, G Faktr

PDF ndir

- Bilgi ste

Kompanzasyon sistemlerinde kondansatrleri devreye alma veya kartma grevini reaktif rle stlenir. Reaktif rle kompanzasyon sistemin beyni gibi dnlebilir. Kondansatrlerin devreye alnmas reaktif rle ierisinde bulunan tekil rleler tarafndan gerekletirilir. Reaktif rlelerde 6,8,12,14 gibi kademelendirme ve alarm k bulunur. Akm trafosundan alnan bilgiye gre reaktif rle sistemi ynetir. Bu sebeple sistemde kullanlan akm trafosunun kalitesinin ve evirme orann byk nemi vardr.30 amper kullanan bir sistemde bara zerindeki 2500/5 evirme oranl akm trafosu gereken hassasiyeti salayamayacaktr. Reaktif rle zerinde ayrca sistemi tutaca indktif veya kapasitif deer, tristr veya kontaktrn devreye girme ve yeniden ayn kademenin devreye girme sresi, ilk kademedeki kondansatrn akm deeri vb. parametreler girilir.

14

Akm Trafosu

PDF ndir

- Bilgi ste

Akm trafosu primer akm belli bir oran ierisinde sekonder tarafna dren ve primer akm ile sekonder akm arasndaki faz fark sfr derece olan bir l transformatrdr. Rlelerin ve l aletlerinin yksek gerilim sisteminden yaltmn salar. Devreye seri olarak balanan sarglarna primer (S1); rle ve l aletlerini besleyen sarglarna sekonder (S2) denir. Primer devre akmnn, sekonder devre akmna blnmesi akm trafosunun dntrme orann belirtir. Sisteme bal akm trafosunda sekonder ucu asla ak devre olmamaldr.Aksi durumda akm trafosu zarar grecei gibi istenmeyen durumlar meydana gelebilir.Sekonder ular birbiriyle ksa devre durumunda braklabilir. Akm trafosunu din raya montajl, bara montajl, kablo montajl ve ayrlabilir gvdeli olarak bulmak mmkndr. Akm trafosu seiminde en nemli parametre dntrme orandr. rnein 400 amperlik akm kullanana bir faz iin gerilim trafosu ve ilerisi dnlerek 600/5 oranl akm trafosu semek uygundur. rnein 600/5 oranl akm trafosu setiimizde 400 amper iin sekonder ucundaki referans akmmz 3,3 amper olacaktr. 2500/5 oranl akm trafosu setiimizde 400 amper iin sekonder ucundaki referans akmmz 0,8 amper olacaktr. Grld gibi akmza gre yksek oranlarda sistemin hassasiyeti giderek azalmaktadr. Akm trafosu seiminde ayrca bara boyutlarnn seimde nemli parametredir. Akm trafo i boyutlar deiiklik gstermektedir. Satn alrken bara veya llecek noktann boyutlar belirtilmelidir.

15

Enerji Sayalar - Elektrik Sayac

PDF ndir

- Bilgi ste

Enerji sayalar tketilen elektrik enerjisi miktarn kilowatt/saat olarak len cihazlardr. Evlerde kullanlan tek fazl yani monofaze saya; sanayide kullanlan tipine ise fazl yani trifaze saya ad verilir. Evlerde kullanlan tek fazl sistemlerde monofaze saya ile aktif g llrken, sanayide fazl sistemlerde trifaze sayalar ile aktif ve reaktif g llr. Sayalarn hassasiyetini etiket bilgisi zerindeki snf belirler. Enerji sayalar zerinde bulunan rle ve seri haberleme klar kullanlarak enerji izleme ve kontrol sistemlerinde yaygn olarak kullanlr. Szme saya olarak da adlandrlan enerji analizrleri ise i merkezleri ve sitelerde; tketicilerin tketimlerine gre blerek tahsil etmek, makine bana konarak tketilen enerjiyi grmek iin kullanlr. Szme sayalar elektrik irketlerince lmlerin yaplp cretlendirildii noktalarda kullanlamaz

16

Enerji Analizr - Szme Saya

PDF ndir

- Bilgi ste

Enerji analizrleri ile birden ok analog l aletinin yapt lmlerden ok daha fazlasn (G, PF, frekans, harmonik, enerji....) tek bir cihaz ile yapmak mmkndr. Yaplan lmler ok daha hassas yaplabilmekte, llen deerler bilgisayardan anlk olarak izlenebilmektedir.Ayarlanma kolayl, kullanc gereksinimlerine uyarlanabilirlii ve ebekelere kolayca entegre edilebilme zelliiyle enerji analizrleri; ok geni bir kullanm alanna sahiptir. rnein fabrika ierisindeki 3 trafoya ait elektrik parametrelerini bilgisayar zerinden birebir izleyebilirsiniz. Enerji analizr kullanmakla hem maliyetler azatl gibi,pano zerindeki grnt kirlilii ortadan kalkmakta ve kolay montaj salanmaktadr. Enerji analizrleri ok tarifeli lm yapabilmekte ve analizr zerine eklenecek kartlar ile rle k, Modbus haberlemesi, analog klar elde edilebilmektedir. Analizrler bu zellikleriyle enerji izleme ve kontrol sistemlerinin en nemli paralarndan birini oluturmaktadrlar. Szme saya olarak da adlandrlan enerji analizrleri i merkezleri ve sitelerde; tketicilerin tketimlerine gre blerek tahsil etmek, makine bana konarak tketilen enerjiyi grmek iin kullanlr. Szme sayalar elektrik irketlerince lmlerin yaplp cretlendirildii noktalarda kullanlamaz

17