De derde leeftijd in versvorm.

Verweerskrif van Antjie Krog Martina Vitackova, Palacky Universiteit Olomouc, Tsjechi

The South-African writer an !oet Antjie "ro# $%&'() *ecame very well known ue to her hi#hly !ersonal accounts of !olitical an social situation in het motherlan + Another rea!!earin# theme of her, es!ecially !oetic, oeuvre, is the female *o y+ ,er collection of !oetry Verweerskrif $(--., Body Bereft in /n#lish, Lijfkreet in 0utch) is till now the most intimate an !rovocative *ook of hers+ 1n her verses "ro# #ives an account of how it feels for a woman to #row ol , inclu in# the un!leasant an often silence as!ects of ol er a#e+ She comes with a ra ically new an su*versive voca*ulary for the ol a#e an here*y oes !ioneerin# work in e-ta*ooin# an e-mystifyin# the iscourse of the el erly, es!ecially women+

1n e jaren 2-, on er e invloe van e twee e feministische #olf, verschijnt er een nieuwe #eneratie van vrouwelijke schrijvers ie als vrouw $en over vrouwen3) schrijven+ 0e4elf e ontwikkelin# maakt ook e Afrikaanse literatuur oor $4ie *ijv+ 5etief, (--')+ Sommi#e as!ekten van 6 e vrouwelijke ervarin#7 wor en echter, in het Afrikaans net 4oals in an ere talen, *uiten#elaten+ ,et is !as recent at er een icht*un el is verschenen waar e ervarin#en van e meno!au4eren e vrouw wor en *eschreven, en an no# in een taal ie ver li#t van wat als acce!ta*el voor !osie wor t *eschouw + 0it artikel wil laten 4ien hoe Antjie "ro# met haar *un el Verweerskrif een *elan#rijke sta! maakt te#en e on4icht*aarhei van e er e leeftij in het maatscha!!elijke en literaire iscours, met name in e richtin# van eta*oe8serin# van het ou er-wor en e meno!au4ale vrouwelijke lichaam+ Antjie "ro# #el t werel wij als woor voerster van e 9ui -Afrikaanse literatuur en samenlevin# in het al#emeen+ 1n :e erlan hoort 4e samen met 1n#ri ;onker en /lisa*eth /y*ers tot e rie meest *eroem e 9ui -Afrikaanse ichteressen+ 9e is ook re#elmati# #ast in het lan en neemt er eel aan maatscha!!elijk e*at, o+a+ o! het <riters Unilimite festival in 0en ,aa#+ 9oals ,eli4e van Vuuren !oi#nant vaststelt, e !otica van haar #ehele oeuvre wor t #ekenmerkt oor 6the aim to =revolutionise> the lan#ua#e throu#h trans#ressin# ta*oos7 $Van Vuuren, (--&, !+ (%?)+ /en an er thema at in haar !ro4a en !osie re#elmati# o! uikt is haar haast intimi eren e #e*ruik van auto*io#rafische elementen+ 0e !otische oeuvre van "ro# is vanaf het *e#in van haar carri@re ver*on en met haar !ersoonlijke ervarin#en als vrouwA als a olescent, jon#e echt#enote, moe er en4+ $Van Vuuren, (--&, !+ (('B Viljoen, (--&, !+ %&%, (-%)+ Cichaam, meer concreet het vrouwelijke lichaam, is een we erkeren thema in haar werk+ :u, corres!on eren met haar levensloo!, is e aan acht verschoven naar e ou er-wor en e vrouw en haar veran eren e, aftakelen e lichaam+ Over#an# is 4on er twijfel een van e hoof thema7s van e *un el+ ,oewel er ook in haar eer ere werk verwij4in#en naar meno!au4e voorkomen $Viljoen, (--&, !+ (-&) is e er e leeftij van een vrouw !as nu 4o ui elijk o! voor#ron + ,et 4ijn juist e4e twee as!ecten van "ro#s schrijfwerk, revolutionair taal#e*ruik en auto*io#rafische elementen, ie voor on#emak en

te#elijk voor catharsis van e le4er 4or#en+ 0it is heel ui elijk het #eval ook met e icht*un el Verweerskrif, ie in vele o!4ichten haar meest #e urf e *un el #enoem kan wor en+ 6Do , e 0oo , Cief e, /en4aamhei , e Mens E 4ijn Felan#rijke Thema7s E menstruatie, #e*oorte, meno!au4e, !u*erteit E het huwelijk G niet7, lui t met een ironische on ertoon het #e icht God, de Dood $"ro#, (--., !+ H() in Verweerskrif+ 0e !oticale lee#te ron om e natuurlijke fysiolo#ische !rocessen van het $vrouwelijke) lichaam en te#elijk e noo aan woor enschat om e4e te *eschrijven vormen e ro e raa van e hele *un el+ Verweerskrif verscheen in (--. simultaan in het Afrikaans en in het /n#els+ "ro# kree# voor e Afrikaanse versie in (--2 e Protea!rys vir !osie+ 0e *un el wer no# in (--. naar het :e erlan s vertaal oor 5o*ert 0orsman en ;an van er ,aar en on er e titel Lijfkreet uit#e#even oor uit#everij Po ium+ 0e4e ne erlan se vertalin# wor t ook #eciteer in e tekst+ 0e omsla# van e ne erlan se uit#ave raa#t een re!ro uctie van Pastel, e schil erij van ,enk van <oer en van %&&(+ "ro# wil e hiermee een homma#e oen aan e toen recent overle en schil er+ 0oor e4e *eslissin# wer :e erlan waarschijnlijk een verhitte iscussie *es!aar ie in 9ui Afrika na e verschijnin# van e icht*un el !laats heeft #enomen, veroor4aakt oor e af#e*eel e foto van een ou ere vrouw o! e omsla# $Fotha, (-%()+ 0e foto van 0avi Dol *latt laat het naakte *ovenlichaam 4ien van een ou ere vrouw van nek tot navelmet een van haar *orsten *loot#ele# aan e camera+ 0e foto#rafie was e !ersoonlijke keu4e van e ichteres $Fotha, (-%%, !+(2') en maakt een *elan#rijk on er eel van e *oo scha! van e *un el+ 0e iscussie lei e aan e ene kant e aan acht van e an ere facetten van e *un el af, maar aan e an ere kant 4or# e voor #rote !u*liciteit en aa acht van *re er !u*liek+ 1n :e erlan heeft e4e #rensverle##en e *un el, o+a++ oor min er confronteren e omsla# van e :e erlan se uit#ave, weini# aan acht van e kritiek en !u*liek heeft #ekre#en+ 0e eni#e uit#e*rei e ne erlan stali#e reactie is e *es!rekin# oor Vivian e Dier in Opzij (Gier de, 2006). 0e *un el wor t is!ro!ortioneel ver eel in rie af elin#en+ Af elin# een, ie het #rootste eel van het *oek in *esla# neemt, wor t #eo!en en weer af#esloten met een van e Huwelijksliederen en hou t 4ich vooral met e ervarin# van een meno!au4ale vrouw *e4i#+ Af elin# twee heeft een ui elijke koloniale en !ostkoloniale thematiek en is min er nauw ver*on en met het ou -wor en e lichaam+ Toch is het lyrische su*ject een ou e$re) *lanke vrouw ie uit e !ositie van voormali#e, oor e omstan i#ehe en, kolonisator s!reekt+ Af elin# rie, #enoem Vier seizoenimpressie van de Tafelber *estaat uit lyrische a#*oeknotities tussen H mei en H fe*ruari ie van een intieme verhou in# van e schrijfster met e *er#, en haar ei#en lichaam, *ewij4en+ 0e 9ui -Afrikaanse kritiek, aca emisch net 4oals literair en leek, heeft voornamelijk aan acht #eschonken aan het a*jecte en verwer!elijke in e *un el $Viljoen, (--&) at vooral in e eerste af elin# voorkomt+ ,et a*jekte is vol#ens ;ulia "risteva het te#enover#estel e van het schone en !ro!ere lichaam, het 4elfA 1f it *e true that the a*ject simultaneously *eseeches an !ulveri4es the su*ject, one can un erstan that it is eI!erience at the !eak of its stren#th when that su*ject, weary of

fruitless attem!ts to i entify with somethin# on the outsi e, fin s the im!ossi*le withinB when it fin s that the im!ossi*le constitutes its very bein , that it is none other than a*ject+ The a*jection of self woul *e the culminatin# form of that eI!erience of the su*ject to which it is reveale that all its o*jects are *ase merely on the inau#ural loss that lai the foun ations of its own *ein#+ $"risteva, %&?(, !+ ')

,et a*jekte vrouwelijke lichaam at in Verweerskrif wor t uit#e*eel heeft een u**el su*versief effectB het is vrouwelijk, wat o! 4ich al a*ject is $Fousset, (--J, !+ %H), maar *oven ien ont*reken er 6vrouwelijke kwaliteiten7 aan it lichaam, namelijk het !otentieel om kin eren te *aren+ ,et lekt waar het roo# moet 4ijn, het is roo# waar vocht wor t verwacht+ <at vast 4ou moeten 4ijn 4it los en an ersom $"ro#, (--., !+H?)+ "ro# *eschrijft e a*jekte $als a*ject *eschouw e) !rocessen van het ou er wor en e vrouwelijke lichaam in een voor haar ty!ische taalA cru, uit a#en en eI!liciet+ 9e s!eelt met klank, *eel en en sym*olen en is niet *an# om schel woor en te #e*ruiken om haar wanhoo! en woe e over haar lichamelijke en maatscha!!elijk staat uit te rukken, 4oals *ijv+ in !onnet over opvlie ers $"ro#, (--., !+ (J)+ <oe e is, vol#ens ,eli4e van Vuuren een an er we erkeren thema $of motivatie) in e oeuvre van "ro#s $Van Vuuren, (--&, !+ ((J)+ ,et meest komt e4e voor in e "#$t menopauzale sonnetten $"ro#, (--., !!+ %?-HH) ie oor hun com*inatie van 6ho#e7 vorm en 6la#e7 inhou $4ie God, de Dood, "ro#, (--., !+ H() tot e meest omstre en elen van e icht*un el *ehoren+ 0e ein strofe van Het rommelt za#$tjes, het eerste sonet van e reeks, 4et #elijk e toonA 6$+++) no# nooit ston 4e E er 4o armieteri# *ij, 4o alleen, of smachtte 4o E naar re#en ie niet komen wil7 $"ro#, (--., !+ %?)+ ,ul!elooshei wasemt ook van het eer er #enoem e !onnet over opvlie ersA 6o! je stoel *esef je !as hoe een vrouw E o! hete kolen 4it terwijl e over#an# E haar sa!!i#hei verwoest+ #enoe#+7 $"ro#, (--., !+(J)+ 1n enkele recensies van e *un el in 9ui Afrika $4ie Fotha, (-%%, !+ (2J) wer #ear#umenteer at 4ulke on erwer!en en 4o7n taal niet #eschikt 4ijn voor !o4ie+ Couise Viljoen ar#umenteert echter relevantA 0ie hefti#e iskussies ron om "ro# se werk wys at haar werk ie vermo het om verskillen e #roe!e in ie samenlewin#, vanaf #ewone tot aka emiese lesers, te !rovokeer en te laat na ink oor ie ska elike samenlewin#s!atrone wat hulle soms *ereken in stan hou of onna enken aanvaar+ $Viljoen, (--&, !+ ((%) "ro# waa#t 4ich o! een terrein waarover in het meer erhei s iscours tra itioneel niet wor t #es!roken en oet het eni#e mo#elijke G 4e komt met ei#en woor enschat om e4e, tot nu toe ver4we#en, ervarin#en te *eschrijven+ ,aar versla# van e ervarin#en van een ou er wor en e vrouw wor t echter niet *e!erkt tot e meno!au4e+ Verweerskrif *evat verschillen e as!ecten van e er e leeftijf en een *re e scala aan emoties, van woe e en wanhoo! tot #eluk en *erustin#+ 6,oe kom je aan e woor enschat van e ou er omK7 vraa#t 4ich "ro# af in het #e icht Hoe ze je dat $"ro#, (--., !+ J?) waarmee 4e het achterli##en e thema van e hele *un el

eI!liceert+ 0e4e 4oektocht naar woor eschat is vrijwel ty!eren voor "ro#s hele oeuvre maar komt markant naar vooren vooral in Verweerskrif+ 1n !tatement van een oma *eantwoor t het lyrische su*ject e vraa# hoe het voelt om oma te 4ijn vervol#ensA 6$+++) ik *e oelA wat E moet je 4e##enK *elan#rijker is misschienE waarom 4o7n vraa# mij nu 4o hels maakt E *en ik nu 4o ij el of schaam ik me ervoor E at ik er 4o vroe# *ij wasK +++ $+++)7 $"ro#, (--., !+ '()+ 6>the voice of the meno!ausal woman is feare an enie + She has *een ma e invisi*le or encoura#e to remain forever youn#+++,>7citeert "ro# in het *e#in van het #e icht Leave me a Lonely Be an Tamara Slayton, e stichtster van %enstrual Healt$ &oundation $"ro#, (--., !+ HJ)+ 0e maatscha!!elijk on4icht*aarhei van meno!au4eren e vrouwen stelt een an er *elan#rijk thematisch as!ect van e*un el voor+ 0e maatscha!!ij is niet #e8nteresser in haar, of vin haar a*jekt, noch is 4ij o! haar *ehoeften in#estem + ,et lyrische su*ject at in e #e ichten van "ro# aan het woor komt heft klachten over haar ei#en aftakelen e lichaam, maar net 4o veel over e maatscha!!ij voor ie 4e on4icht*aar is #ewor en, 6alsof 4e er niet was7 $"ro#, (--., !+ HJ)+ 9e moet noo #e won#en afstan nemen van e maatscha!!ij waar 4e #een functie noch !laats meer heeftA 9e leest #een *oeken E meer G ie 4e##en haar E niets+ 9e luistert niet meer E naar mu4iek G ie #eeft E maar onrust en verlan#en+ 9e E kijkt #een televisie meer meer E - ie s!reekt van een E werel waarin 4e niet meer mee- E telt $+++) $"ro#, (--., !+ %-()+ Verweerskrif is een ie! !ersoonlijke afrekenin# met e maatscha!!ij ie haar afwijst en te#elijk met het aftakelen e lichaam at ook te#en haar *lijkt te s!elen, met incontinetie, *eroertes, kno**els in haar *orsten, +++ "ro# aanvaar t echter haar ou er wor en e lichaam uitein elijk+ 0e *un el is haar manier om het !roces van ou wor en te verwerken en e !ijnlijke *ewust4ijn van e limieten van het menselijke lichaam en van e ein i#hei ervan weer te #even+ Verweerskrif is een 6constant remin er van mortality7 $Van Vuuren, (--&, !+ ((2)+ het is waar at het lan scha! 4on er mij 4al voort*estaan $+++) E het is waar at het 4al oor#aan E het is waar at ik in een etala#e E rie soorten we#wer!luiers voor *ejaar en he* #e4ien $+++) E het is waar at ik ou e mesen E stee s nauwkeuri#er #a esla E hoe 4e hun voeten neer4etten hun E haren kammen at ik mijn o#en hon- E #eren laat rusten o! rim!ello4e jon#e hui het E is waar at ik voor een af#ron sta, #eeft "ro# in Het is waar toe $"ro#, (--., !+%.)+ 1n Vier seizoenimpressies van de Tafelber , 4on a# (( juni schrijft 4e ver erA $+++) ik wil teru# E naar mijn vroe#ere lichaam E 4on er lichaam *en ik E me4elf niet+ Alleen via mijn lichaam kan E ik e aar e *ewonen E mijn 4iel is #eheel en al mijn lichaam E mijn lichaam *elichaamt E wat ik *en+ $+++) $"ro#, (--., !+ %J()+ O! e4elf e a# conclu eert 4eA 6ik *en een lichaam, us ik *en7 $"ro#, (--., !+ %JJ)+ ,iermee s!reekt 4e niet alleen 0escartes te#en, maar ei#enlijk het hele hirarchische systeem

van *inaire o!!osities waarin e ene !ool su!erieur wor t #eacht aan e an ere !ool+ 9e heeft #een lichaam, 4e is @@n+ Antjie "ro#s *un el Verweerskrif re!resenteert e ou wor en e vrouw /: haar lichaam in volle meervou i#hei van e realiteit, e !rocessen ie in het lichaam #aan e 4ijn, e #evoelens, emoties, maar ook e reacties van e familie en *uitenwerel + "ro#s versla# van haar !ersoonlijke ervarin# vanEmet e er e leeftij *lijft echter niet alleen tot het lichaam en 4ijn veran erin#en *e!erkt+ 9e *es!reekt ook lief esleven, *ijv+ in e eer er #enoem e Huwelijksliederen, familieleven $ e e!ressie van haar 4oon na 4ijn echtschei in# in #e icht Depressie of haar ervarin# als #rootmoe er in Liederen voor nieuw leven), maar ook seksleven - mastur*atie in Los'vast, of seks met levens!artner als het 6niet meer om e voort!lantin#7 #aat $"ro#, (--., !+ '-)+ "ro# voe#t met haar icht*un el e ont*reken e woor enschat tot het iscours van e er e leeftij , 4e klaa#t e stereotie!e *eel vormin# ervan aan en #eeft ou er om in al 4ijn verschei enhei weer, inclusief e on!retti#e en tot nu toe ver4we#en as!ecten ervan+ 9e *estrij t het *eel van e a!athische !assieve *ejaar e, 6*e*ril en *eknot7 $"ro#, (--., !+ '(), en in !laats ervan komt 4e met re!resentatie van een ou er wor en e vrouw ie voor haar !laats in e maatscha!!ij vecht en e toenemen e on4icht*aarhei van haar !ositie *estrij t+ 1n een interview met Michelle McDrane $(--.) le#t 4e uitA 1 ee!ly *elieve that !oetry can say anythin#+ 1t com!leIifie an ee!ene my a*ility to love another human *ein#B it o!ene me u! to see injustice as if it was un erline in re , to *e aware of community, of *ein# youn# etc+ 1 also nee to #row ol in !oetry, to escri*e the sa##in# seams with affection, to fin the wor s to love someone that 1 have live with for thirty years G not as sym*ols or meta!hors, *ut as *lunt, untransforme *o y+ $Fotha, (-%() Ver#eleken met e ou e $ou wor en e) vrouw in het meer erhei s iscours - 6>Oma> heeft 4o7n !oefklank, klinkt 4o kneuteri# E 4o half teuteri#, het mummelt 4o seksloos, 4o tan eloos7 $"ro#, (--., !+ '() G is e vrouw in e er e lijftij , 4oals weer#e#even oor "ro#, een menselijk we4en, met emoties, seks, en tan en ie e maatscha!!ij wakker kunnen *ijten+

Citeratuur Fotha, M+/+ (-%%+ Die outobio rafiese kode in "ntjie (ro se po)tiese oeuvre + $0oktoraal !roefschrift, :elson Man ela Metro!olitaanse Universiteit, Port /li4a*eth)+ 5etreive fromA Fi*liotheek van 9ui -Afrika ,uis, Amster am+ Fotha, M+/+ (-%(+ =ek $et * li aam, daarom is ek+, -utobio rafiese elemente in "ntjie (ro se Verweerskrif+ Cit:et Aka emies & $()+ 5etrieve fromA htt!AEEwww+litnet+co+4aEArticleEek-het--li##aam- aarom-is-ek-outo*io#rafiese-elemente-inantjie-kro#-se-verweerskrif Fousset, ,+ (--J+ De euren van $et verwerpelijke. /ssays+ Meulenhoff, Amster am+

Dier e, V+ (--.+ Antjie "ro# over e !o4ie van ou er wor en. -pzij HJ $.). 5etrieve fromA http://www.opzij.nl/WAD-Mediabank-pagina/Antjie-Krog-o er-de-poezie- an-o!derworden.ht" "risteva, ;+ %&?(+ Powers of Horror, "n /ssay on "bje#tion + Lolum*ia University Press, :ew Mork+ "ro#+ A+ Lijfkreet+ (--.+ Po ium, Amster am+ McAfee, :+ (--J+ 0ulia (risteva+ 5outhle #e, :ew Mork an Con on+ 5etief, P+ (--'+ Die konstruksie van die vroulike subjek in die oeuvres van enkele "frikaanse vrouedi ters sedert 1234+ $0oktoraal !roefschrift, Universiteit van Stellen*osch)+ 5etrieve fromA s#$olar.sun.a#.za5bitstream5$andle514412.15167658etief,964P.pdf:... Van Vuuren, ,+ (--&+ 6Antjie "ro#A Towar s a Syncretic 1 entity7+ ;urre#t <ritin $%N(), !!+ (%?-(H2)+ (%

Viljoen, C+ (--2+ 6Antjie "ro# en haar literOre moe ersA ie werkin# van 7n vroulike tra isie in ie Afrikaanse !osie7+ Tydskrif vir letterkunde JJ $()+ !!+ '- (?+ Viljoen, C+ (--&+ -ns -n e$oorde !oort. Beskouin s oor die werk van "ntjie (ro + Sun Press, Stellen*osch+