SKRIPTA POSLOVNO PRAVO

1. Preduzetnik: - pojam preduzetnika Preduzetnik je fiziko lice koje samostalno u vidu zanimanja obavlja odreenu privrednu djelatnost u cilju sticanja dobiti. - registracija preduzetnika Preduzetnik nema pravni subjektivitet i za razliku od privrednih drutava, mali i srednji preduzetnici ne registruju se u sudu, nego kod nadle nog optinskog organa. !eutim, veliki preduzetnici, koji imaju godinji prihod preko "##.###,## $!, registruju se u sudu, odnosno u registru poslovnih subjekata %kru nog privrednog suda. - odgovornost preduzetnika &a obaveze preuzete u pravnom prometu preduzetnik odgovara cjelokupnom svojom imovinom. 2. Imovina privrednog dru tva: - pojam imovine ' (movinu privrednog drutva ine pravo svojine, udio i akcije u drugom privrednom drutvu )ulaga gubi pravo svojine na ulogu u drugo privredno drutvo, a za uzvrat stie udio u njemu ili akcije, izuzev ako na nekoj stvari nije zadr ao pravo svojine i koja ulazi u njegovu imovinu*, pravo industrijske svojine, potra ivanja i druga imovinska prava. Predmeti ovih prava ine imovinsku masu )stvari i novac*. +ve to je unutar privrednog drutva ini njegovu imovinu, izuzev stvari na kojoj je zadr ano pravo svojine ulagaa, koja pripada vlasnicima nad privrednim drutvom. - odgovornost za obaveze ' (movina privrednog drutva slu i za obavljanje djelatnosti, s tim da privredno drutvo odgovara za obaveze preuzete u pravnom prometu cjelokupnom svojom imovinom.
"

!. Po"am i vr#te privredni$ dru tava: - pojam privrednog drutva Privredno drutvo je pravno lice koje osnivaju pravna i,ili fizika lica radi obavljanja djelatnosti u cilju sticanja dobiti. - drutva lica, podjela i karakteristike - drutva lica spadaju ortako i komanditno drutvo. &a drutva lica je bitan meusobni odnos njihovih lanova - ortaka, koji mogu biti fizika i pravna lica, odnosno odnos intuitu personae odnos meusobnog povjerenja. %dnos meusobnog povjerenja je potreban iz razloga to ortaci drutva u pravilu odgovaraju za obaveze drutva cjelokupnom svojom imovinom. .rutva lica su prete no mala drutva sa malim brojem ortaka. %snovni kapital nije zakonom propisan, a drutvo mo e prestati smr/u jednog od ortaka ili gubitkom njegove poslovne sposobnosti. Prenos udjela u pravilu zahtjeva saglasnost svih ortaka drutva. - drutva kapitala, podjela i karakteristike - drutva kapitala spadaju drutvo sa ogranienom odgovorno/u i akcionarsko drutvo. &a drutva kapitala je bitno da lanovi drutva unesu ugovoreni ulog u drutvo i tu se njihova obaveza po pravilu zavrava. &a drutva kapitala zakon propisuje minimalni osnovni kapital koji je potreban za osnivanje drutva i pravilo o odr avanju minimalnog zakonom propisanog osnovnog kapitala tokom poslovanja drutva, iz razloga to lanovi drutva ne odgovaraju za obaveze drutva, nego snose rizik do visine kapitala unesenog )upisanog i upla/enog* u drutvo. .rutvo ne prestaje prestankom jednog od njegovih lanova, a prenos udjela je ureen na liberalniji nain. %. &'og u privredno dru tvo: - pojam uloga ' -log je odreena vrijednost, neko dobro koje se od strane osnivaa unosi u drutvo kako bi se na taj nain formirao osnovni kapital drutva. + obzirom
0

da sva privredna drutva imaju svojstvo pravnog lica koji stiu momentom upisa u sudski registrar, svako drutvo mora da ima i svoju imovinu. %na se formira u poetku ulozima osnivaa tako da je osnovni kapital jednak imovini drutva u momentu njegove registracije. - vrste uloga ' -lozi mogu biti novani i nenovani. 1enovanim ulozima u smislu &akona o privrednim drutima 2epublike +rpske )3+lu beni glasnik 2+ br. 1"4,#5 i 65,#7 ' u daljem tekstu8 (akon o privrednim dru tvima * smatraju se ulozi u stvarima i pravima, udjelima i akcijama u drugim drutvima, kao i u radu i uslugama. - procjena uloga 9rijednost nenovanih uloga ortakog drutva i komanditnog drutva, kao i drutva sa ogranienom odgovorno/u i zatvorenog akcionarskog drutva, utvruju sporazumno ortaci, lanovi ili akcionari u skladu sa osnivakim aktom. :ko se vrijednost nenovanog uloga ne utvrdi sporazumno, ortaci, lanovi ili akcionari mogu procjenu vrijednosti tog uloga povjeriti ovla/enom procjenjivau ili podnijeti zahtjev za imenovanje ovla/enog procjenjivaa )sudskog vjetaka* u sudskom vanparninom postupku. Procjenu vrijednosti nenovanih uloga otvorenog akcionarskog drutva vri ovla/eni procjenjiva koga biraju osnivai, odnosno upravni odbor sa liste ovla/enih procjenjivaa ili nadle ni sud u vanparninom postupku na zahtjev osnivaa ili upravnog odbora drutva. ). *edno+'ano privredno dru tvo: - pojam ' ;ednolano privredno drutvo je drutvo koje ima samo jednog lana. - pravna forma ' + obzirom na prirodu ortakog i komanditnog drutva, koja se osnivaju osnivakim aktom u formi ugovora o osnivanju, navedena drutva ne mogu biti osnovana od strane jednog osnivaa )za zakljuenje ugovora je potrebno najmanje dva lica*. ;ednolano privredno drutvo mo e poslovati u formi
<

drutva sa ogranienom odgovorno/u i zatvorenog akcionarskog drutva, s tim da je u praksi veoma zastupljeno jednolano drutvo sa ogranienom odgovorno/u. ,. Pro-i"an"e pravne 'i+no#ti .'i/ting t$e vei'0pier1ing t$e 1orporate vei'2: Po pravilu lanovi drutva sa ogranienom odgovorno/u ili akcionari akcionarskog drutva odgaraju za obaveze drutva do visine uloga u drutvo. !eutim, ukoliko lanovi ili akcionari iskoriste drutvo s ciljem da izigraju povjerioce, primjenjuje se institut 3dizanja vela pravne linosti= uslijed ega oni za obaveze drutva odgovaraju cjelokupnom svojom imovinom. >aj sluaj predvia i &akon o privrednim drutvima8 $omanditori komanditnog drutva, kao i lanovi drutva sa ogranienom odgovorno/u i akcionari akcionarskog drutva mogu prema tre/im licima lino odgovarati za obaveze drutva ako zloupotrijebe privredno drutvo za nezakonite ili prevarne ciljeve ili ako sa imovinom privrednog drutva raspola u kao sa sopstvenom imovinom na nain kao da privredno drutvo kao pravno lice ne postoji. 3. Po#'ovno ime .4irma2: - pojam ' Poslovno ime je naziv pod kojim privredno drutvo posluje. &akon o privrednim drutvima, umjesto ranijeg termina 3firma= koristi termin 3poslovno ime=. Poslovno ime ortakog i komanditnog drutava naje/e sadr i personalna imena jednog, nekolicine ili svih ortaka, to opet po pravilu nije sluaj sa poslovnim imenom drutva sa ogranienom odgovorno/u i akcionarskog drutva. - obavezni sadr aj ' Poslovno ime ortakog drutva sadr i oznaku ?ortako drutvo? ili skra/enicu ?o. d.? ili ?od?. Poslovno ime komanditnog drutva sadr i oznaku ?komanditno drutvo? ili skra/enicu ?k. d.?ili ?kd?.

Poslovno ime drutva s ogranienom odgovorno/u sadr i oznaku ?drutvo s ogranienom odgovorno/u? ili skra/enicu ?d. o. o.? ili ?doo?. Poslovno ime akcionarskog drutva sadr i oznaku ?akcionarsko drutvo? ili skra/enicu ?a. d.?ili ?ad?. Poslovno ime privrednog drutva u postupku likvidacije sadr i i oznaku ?u likvidaciji? a u postupku steaja @@u steaju@@. - +kra/eno ili modifikovano poslovno ime ' Privredno drutvo mo e u poslovanju, pored poslovnog imena da koristi i jedno ili vie modifikovanih i,ili skra/enih poslovnih imena, ako su ta imena navedena u osnivakom aktu, pod istim uslovima i na nain pod kojima se koristi poslovno ime. - %granienja kori/enja poslovnog imena ' Poslovno ime privrednog drutva mo e da sadr i naziv 2epublike +rpske ili jedinice lokalne samouprave, kao i njihova obilje ja ili oznake koje ih podra avaju, uz prethodnu saglasnost nadle nog organa. Poslovno ime privrednog drutva mo e da sadr i ime ili simbole strane dr ave ili meunarodne organizacije, u skladu sa propisima te dr ave, odnosno meunarodne organizacije. Poslovno ime ne mo e da sadr i ili da podra ava slu bene znakove za kontrolu i garanciju kvaliteta. Poslovno ime privrednog drutva mo e da sadr i ime ili dio imena fizikog lica, uz njegovu saglasnost, a ako je to lice umrlo, uz saglasnost svih nasljednika prvog nasljednog reda. :ko privredno drutvo svojim poslovanjem ili na drugi nain povreuje ast i ugled lica ije je ime uneseno u njegovo poslovno ime, to lice, odnosno njegovi nasljednici ako je ono umrlo, ima pravo da tra i brisanje njegovog imena iz poslovnog imena drutva. 5. (a tita po#'ovnog imena: Poslovno ime privrednog drutva u iva viestruku pravnu zatitu )zatita po samom zakonu ' po slu benoj du nosti, zatita po osnovu postojanja opravdanog poslovnog interesa ' tu ba, zatita po osnovu nelojalne utakmice i krivinopravna zatita*. &atita poslovnog imena se sastoji u8 odbijanju zahtjeva za upisA brisanju kasnije registrovanog poslovnog imenaA

zabrani upotrebe tueg poslovnog imenaA a eventualno i u naknadi dokazane priinjene tete. - zatita po slu benoj du nosti ' Prema naelu iskljuivosti pod istim ili slinim poslovnim imenom ne mogu biti upisana kod istog registarskog suda dva ili vie privrednih drutava koja obavljaju istu ili srodnu djelatnost, u kom sluaju prednost, odnosno zatitu, u iva privredno drutvo koje je ranije prijavilo poslovno ime. 1adle ni registarski sud po slu benoj du nosti vodi rauna da se ne izvri upis dva ista ili slina poslovna imena dva privredna drutva koja obavljaju istu ili srodnu djelatnost. - krivinopravna zatita ' $rivinim zakonom propisuje se i posebno krivino djelo neovla/ene upotrebe tueg poslovnog imena. 1aime, krivino djelo ini onaj ko se u namjeri da zavara kupca ili korisnika usluga poslu i tuim poslovnim imenom ili unese pojedina obilje ja oznaka u svoje poslovno ime, svoj ig ili zatitni znak ili u svoju oznaku robe. 6. 7"e'atno#t privrednog dru tva: Privredno drutvo mo e obavljati sve zakonom dozvoljene djelatnosti. .jelatnosti za koje je zakonom propisano da se mogu obavljati samo na osnovu saglasnosti, dozvole ili drugog akta nadle nog organa, mogu se obavljati po dobijanju te dozvole, saglasnosti ili drugog akta nadle nog organa, a djelatnosti za koje je posebnim zakonom propisano da se obavljaju u odreenoj pravnoj formi privrednog drutva, ne mogu se obavljati u drugoj pravnoj formi drutva. - uslovi za obavljanje djelatnosti ' Privredno drutvo mo e da obavlja djelatnost u prostoru koji ispunjava uslove u pogledu tehnike opremljenosti, zatite na radu i zatite i unapreivanja ivotne sredine, kao i druge propisane uslove. (spunjenost navedenih uslova provjerava nadle ni organ u postupku redovnog inspekcijskog nadzora.

Privredno drutvo mo e da pone da obavlja djelatnost koja obuhvata proizvodnju, promet, distribuciju, preradu i uskladitenje materija opasnih i tetnih po zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, ako nadle ni organ rjeenjem utvrdi ispunjenost uslova u pogledu tehnike opremljenosti, zatite na radu i zatite i unapreivanja ivotne sredine, kao i ispunjenost drugih propisanih uslova. 18. S"edi te privrednog dru tva: +jedite privrednog drutva je mjesto iz koga se upravlja poslovima drutva. +jedite privrednog drutva je bitan elemenat individualizacije u pravnom prometu. +vako privredno drutvo mora imati svoje sjedite, koje se utvruje u konstitutivnom aktu. - znaaj sjedita ' +jedite privrednog drutva ima viestruki znaaj u pravnom prometu8 za ispunjenje fiskalnih obaveza, za odreivanje mjesne nadle nosti registra, za odreivanje mjesne nadle nosti sudskih i upravnih organa itd. 11. Privredni #u-"ekti i tre9a 'i1a: - pojam zastupanja i zastupnici ' Privredni subjekti preuzimaju obaveze u pravnom prometu putem zastupanja. &astupnik istupa u ime i za raun privrednog drutva ili preduzetnika, te su time preuzeta prava i obaveze iz zakljuenih pravnih poslova putem zastupanja prava i obaveze tog drutva. Privredna drutva su pravna lica i ne mogu direktno istupati u pravnom prometu radi realizacije svoje djelatnosti iz konstitutivnih akata, ve/ to mogu samo preko svojih zastupnika, dok preduzetnik mo e direktno sklapati poslove )pravilo* ili to initi preko imenovanog zastupnika ili punomo/nika. Prema &akonu o privrednim drutvima, privredno drutvo zastupa direktor. %vo zakonsko zatupniko ovla/enje proizilazi iz samog statusa direktora, koji se u zastupnikim poslovimma pojavljuje kao sastavni dio drutva, kao njegov organ, izra avaju/i volju drutva.

Pored direktora privrednog drutva, osnivakim ili drugim aktom drutva kao zastupnici mogu se odrediti i druga lica )statutarni zastupnici*, koja se u tom svojstvu takoe obavezno registruju. - privredni subjekti i punomo/nici ' &a razliku od zastupnika koji svoja ovla/enja za zastupanje vuku iz zakona i akata deponovanih u registar i propisno objavljenih, punomo/nici svoja ovla/enja za zastupanje vuku iz punomo/i dobijenog od zastupnika privrednog drutva. Punomo/ je pisano ovla/enje za zastupanje kojim vlastodavac ovla/uje punomo/nika za preuzimanje odreenih poslova i radnji. Punomo/ za zastupanje mo e dati sako pravno lice )kao i preduzetnik*, odnosno njegov zakonski ili statutarni zastupnik )u okviru svojih ovla/enja* izra avaju/i njegovu volju. Citno je da zastupnici u momentu davanja punomo/i imaju ovla/enja za zastupanje, na osnovu zakona ili akta drutva, a kasnije promjene u njihovom status irelevantne su za datu punomo/. .avanjem punomo/i za zastupanje privrednog drutva drugom licu, ne prestaje ovla/enje za zastupanje zastupnika koji je dao punomo/, budu/i da on crpi svoja ovla/enja za zastupanje iz zakona i akta drutva i na toj osnovi izvrenih registracija, te jedino izmjene u ovim izvorima mogu voditi prestanku zastupnikih ovla/enja. 12. Vr#te punomo9i: - %pta )generalna* punomo/ ' Punomo/nik generalne punomo/i ovla/en je da preduzima sve pravne poslove koji ulaze u redovno poslovanje vlastodavca. - redovne poslove spadaju teku/i poslovi vlastodavca, ali ne i vanredni kao npr. otuenje nekretnina, otuenje osnovnog sredstva, osvnivanje privrednog drutva i sl. - Posebna )specijalna* punomo/ ' Poslove koji ne ulaze u redovno poslovanje punomo/nik mo e obavljati samo na osnovu posjedovanja posebne punomo/i. Prema &akonu o obligacionim odnosima, punomo/nik, ne mo e bez posebnog ovla/enja

preuzeti mjeninu obavezu, zakljuiti ugovor o jemstvu, o poravnanju, odre/i se prava bez naknade itd. - Poslovna punomo/ ' Punomo/nik po poslovnoj punomo/i mo e obavljati sve poslove koji su uobiajeni u vrenju poslovne djelatnosti privrednopravnog subjekta odreene vrste. +adr i iri krug ovla/enja u odnosu na generalnu punomo/, iz razloga to je krug uobiajenih poslova iri od kruga teku/ih poslova. - Punomo/ trgovinskom putniku ' Privredno drutvo mo e dati ovla/enje i posebnom licu ' trgovinskom putniku, koje se u redovnim sluajevima odnosi na poslove u vezi sa prodajom robe )prikupljanje porud bina i sl.* koji su navedeni u punomo/i. Cez posebnog ovla/enja trgovinski putnik ne mo e sklapati posebn ugovore o prodaji robe, a posebno ovla/enje da prodaje robu ne daje mu ovla/enje da napla/uje prodajnu cijenu iz tog ugovora, osim ako nije posebno ovla/en. - Punomo/nik po zaposlenju ' %dreenim licima ovla/enje za zakljuenje i ispunjenje ugovora izvire iz same injenice da obavljaju odreenu radnu du nost )bez posebne punomo/i* i granice njihovih ovla/enja odreene su prema obiajima poslovnog prometa, granicama radnih du nosti na datom radnom mjestu. 2ije je o licima koja obavljaju odreene poslove vezane za zakljuenje i ispunjenje ugovora, kao to su8 prodavci u prodavnicama, zaposlenici koji obavljaju odreene usluge u ugostiteljstvu, zaposleni na poslovima alterske slu be u poti, banci i sl. 1!. Prokura: - Pojam prokure Prokura je zakonska forma ovla/enja kojim privredno drutvo ovla/uje jedno ili vie lica za zakljuivanje pravnih poslova i radnji u vezi sa djelatno/u drutva. :ko u prokuri nije izriito navedeno da je data za poslovnu jedinicu smatra se da je prokura data za cijelo privredno drutvo.

1#

Prokura ne sadr i ovla/enje za zakljuivanje poslova koji se odnose na otuenje i optere/enje nepokretnosti. %vla/enja iz prokure ne mogu se ograniiti i prokura se ne mo e dati na odreeno vrijeme niti se mo e vezati za odreene uslove. %granienja ovla/enja prokuriste nemaju dejstvo prema tre/im licima. - (zdavanje i vrste Prokuru daje privredno drutvo jednom licu ili ve/em broju lica kao pojedinanu ili zajedniku. :ko je prokura data ve/em broju lica kao pojedinana, svaki prokurista ima sva zastupnika ovla/enja iz prokure u skladu sa zakonom. :ko je prokura data ve/em broju lica kao zajednika, pravni poslovi koje zakljuuju ili radnje koje preduzimaju punova ni su samo uz saglasnost svih tih lica, a izjave volje tre/ih lica i njihove pravne radnje koje se u tom sluaju uine prema jednom prokuristi, smatra se da su uinjene svim prokuristima. Prokura se daje u pisanom obliku i mo e se dati samo fizikom licu. Prokura je neprenosiva. - Potpisivanje Prokurista potpisuje privredno drutvo pod svojim punim imenom, sa jasnom naznakom svog svojstva koje proizlazi iz prokure sa oznakom ?pp?. - Prestanak Prokuru privredno drutvo mo e da opozove u svako doba i privredno drutvo se ne mo e odre/i prava da opozove prokuru. - 2egistracija &akonski zastupnik privrednog drutva podnosi prijavu u sudski registar za upis izdavanja i opoziva prokure. Pri registraciji prokurista deponuje svoj potpis, sa oznakom koja oznaava njegovo svojstvo. Prokura koja nije upisana u sudski registar ne proizvodi pravno dejstvo.

11

1%. Orta+ko dru tvo: - Pojam %rtako drutvo u smislu &akona o privrednim drutvima, jeste privredno drutvo koje osnivaju dva ili vie fizikih i,ili pravnih lica u svojstvu ortaka drutva radi obavljanja odreene djelatnosti pod zajednikim poslovnim imenom. %rtako drutvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom, dok su ortaci ortakog drutva odgovorni solidarno za sve obaveze drutva cjelokupnom svojom imovinom, ako sa povjeriocem nije drugaije ugovoreno. - %pti akti ortakog drutva %snivaki akt ortakog drutva mora biti notarski obraen, odnosno sainjen u formi notarski obraene isprave )u cjelosti sainjen od notara prema odredbama &akona o notarima* i isti obavezno sadr i8 - puno ime i prebivalite svih fizikih lica ortaka i poslovno ime i sjedite pravnog lica svakog ortaka, - poslovno ime i sjedite drutva, - djelatnost i - oznaenje vrste i vrijednosti uloga ortaka. %snivaki akt ortakog drutva mo e da sadr i i druge elemente od znaaja za drutvo i ortake drutva. (zmjene i dopune osnivakog akta ortakog drutva vre se uz saglasnost svih ortaka drutva, ako tim aktom nije drukije odreeno. -govor ortaka drutva Pored osnivakog akta, ortako drutvo mo e da ima i ugovor ortaka drutva kojim se odreuje naroito poslovanje drutva i upravljanje. -govor ortaka ortakog drutva ne prila e se uz prijavu za registraciju,isti se sainjava u pisanoj formi i potpisuje ga svaki ortak. -govor ortaka ortakog drutva, odnosno njegove izmjene i dopune imaju pravno dejstvo meu ortacima od dana kada ga potpiu svi ortaci, ako tim ugovorom nije drugaije odreeno.

1"

- sluaju neusklaenosti izmeu osnivakog akta ortakog drutva i ugovora ortaka ortakog drutva, primjenjuje se osnivaki akt drutva. 1). 7ru tvo #a ograni+enom odgovorno 9u: - Pojam i odgovornost ' .rutvo sa ogranienom odgovorno/u u smislu &akona o privrednim drutvima jeste privredno drutvo koje osniva jedno ili vie pravnih i,ili fizikih lica, u svojstvu lanova drutva, radi obavljanja odreene djelatnosti pod zajednikim poslovnim imenom. .rutvo sa ogranienom odgovorno/u odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom, dok lan drutva ne odgovara za obaveze drutva, osim do iznosa neunesenog uloga u imovinu drutva. .rutvo sa ogranienom odgovorno/u mo e imati najvie 6# lanova, a ako se broj lanova drutva pove/a iznad navedenog broja, ali ne vie od 1## lanova i ako se taj broj odr i u periodu du em od godinu dana, to drutvo mijenja pravnu formu u formu zatvorenog akcionarskog drutva. !inimalni novani ulog osnovnog kapitala drutva sa ogranienom odgovorno/u je ".###,## $!, od ega osnivai moraju uplatiti najmanje polovinu do podnoenja prijave za upis u sudski registar, a ostatak u roku od " godine. - %pti akti drutva sa ogranienom odgovorno/u ' %snivaki akt drutva sa ogranienom odgovorno/u je ugovor o osnivanju )ako drutvo osnivaju dva ili vie lanova* ili odluka o osnivanju )kada drutvo osniva jedan lan*. %snivaki akt drutva sa ogranienom odgovorno/u mora biti notarski obraen, odnosno sainjen u formi notarski obraene isprave )u cjelosti sainjen od notara prema odredbama &akona o notarima* i isti obavezno sadr i8 - puno ime i prebivalite svakog fizikog lica i poslovno ime i sjedite svakog pravnog lica lana drutva, - poslovno ime i sjedite drutva, - djelatnost, - iznos osnovnog kapitala i iznos, vrstu i vrijednost uloga svakog osnivaa i opis vrste i vrijednost nenovanog uloga, - nain i vrijeme unoenja nenovanih uloga, odnosno vrijeme uplate novanih uloga,

10

- ukupan iznos trokova osnivanja, odnosno procijenjeni iznos svih trokova pla/enih od drutva ili zaraunatih drutvu u vezi sa osnivanjem, a po potrebi i trokove prije nego to je utvreno da drutvo ispunjava uslove za poetak poslovanja i - odobrene posebne pogodnosti bilo kom licu koje je uestvovalo u osnivanju drutva ili u poslovima prije osnivanja drutva ili utvrivanja ispunjenosti uslova za poetak poslovanja. %snivaki akt drutva sa ogranienom odgovorno/u mo e sadr ati i druge odredbe, ukljuuju/i i odredbe koje mo e sadr ati i ugovor lanova drutva. .rutvo sa ogranienom odgovorno/u, pored osnivakog akta, mo e da ima i ugovor lanova drutva kojim se ureuje naroito poslovanje drutva i upravljanje. -govor lanova drutva sainjava se u pisanoj formi i proizvodi pravno dejstvo danom potpisivanja od svih lanova drutva, ako ugovorom nije drugaije odreeno. - sluaju neusklaenosti izmeu osnivakog akta drutva sa ogranienom odgovorno/u i ugovora lanova drutva primjenjuje se osnivaki akt drutva. 1,. Ak1ionar#ko dru tvo: - Pojam i odgovornost za obaveze ' :kcionarsko drutvo u smislu &akona o privrednim drutvima jeste privredno drutvo koje osniva jedno ili vie pravnih i,ili fizikih lica u svojstvu akcionara radi obavljanja odreene djelatnosti, pod zajednikim poslovnim imenom, iji je osnovni kapital utvren i podijeljen na akcije. :kcionarsko drutvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom. :kcionari akcionarskog drutva ne odgovaraju za obaveze drutva, osim do iznosa ugovorenog a neupla/enog uloga u imovinu drutva, u skladu sa &akonom o privrednim drutvima. - %pti akti akcionarskog drutva ' %snivaki akt akcionarskog drutva je ugovor o osnivanju )ako drutvo osnivaju dva ili vie lanova* ili odluka o osnivanju )kada drutvo osniva jedan lan ' forma zatvorenog akcionarskog drutva*. %snivaki akt akcionarskog drutva mora biti notarski obraen, odnosno sainjen u formi
1<

notarski obraene isprave )u cjelosti sainjen od notara prema odredbama &akona o notarima* i isti obavezno sadr i8 - puno ime i prebivalite fizikog lica, odnosno poslovno ime i sjedite ravnog lica svakog osnivaa drutva, - poslovno ime i sjedite drutva, - djelatnost, - oznaenje da li je drutvo otvoreno ili zatvoreno, - iznos osnovnog kapitala, upisanog i upla/enog, i nain njegovog unoenja, odnosno oblik u kome se unosi ulog, - broj akcija i njihovu nominalnu vrijednost, vrste i klase akcija koje je drutvo ovla/eno da izda kao i pravo akcija svake klase, - broj akcija svake vrste i klase koje su izdate, - identifikaciju osnivaa koji daje nenovane uloge, opis tih uloga i broj i vrsta akcija za te uloge, - trajanje drutva, osim ako je osnovano na neodreeno vrijeme, - ukupni ili procijenjeni iznos trokova u vezi sa osnivanjem drutva koji padaju na teret drutva, prije nego to je utvreno da drutvo ispunjava uslove za poetak rada i - posebne pogodnosti do dana osnivanja drutva ili do trenutka kad je drutvo ovla/eno da pone poslovanje, koje su date osnivaima ili drugom licu koje je uestvovalo u osnivanju drutva ili poslovima koji su bili potrebni za dobijanje takvog ovla/enja. %snivaki akt akcionarskog drutva mo e da sadr i i druga pitanja koja u skladu sa &akonom o privrednim drutvima mogu biti sastavni dio osnivakog akta ili statuta drutva. :kcionarsko drutvo pored osnivakog akta mo e da ima i statut kojim se bli e ureuje poslovanje i upravljanje drutvom. +tatut akcionarskog drutva ne dostavlja se uz prijavu za registraciju. +tatut akcionarskog drutva sainjava se u pisanoj formi i proizvodi pravno dejstvo prema akcionarima od dana njegovog donoenja, ako statutom nije drukije odreeno. :ko osnivakim aktom ovla/enje za donoenje ili izmjene i dopune statuta akcionarskog drutva nije izriito dato skuptini akcionara, statut drutva donosi ili mijenja upravni odbor. - sluaju neusklaenosti osnivakog akta i statuta akcionarskog drutva, primjenjuje se osnivaki akt drutva.

16

13. (atvoreno ak1ionar#ko dru tvo .po"am i karakteri#tike2: &atvoreno akcionarsko drutvo ima sljede/e karakteristike8 - ne mo e javnom ponudom ili na bilo koji drugi javni nain izdavati akcije na tr itu hartija od vrijednostiA - nije pod nadzorom $omisije za hartije od vrijednostiA - nije u obavezi da izvjetava javnost i $omisiju za hartije od vrijednosti o va nijim poslovnim dogaajima, finansijskim izvjetajima, izvjetajima o poslovanju i izvjetajima revizoraA - mo e izdavati akcije samo njegovim osnivaima ili ogranienom broju drugih lica, u skladu sa zakonom kojim se ureuje tr ite hartija od vrijednosti i drugih finansijskih tr itaA - mo e imati najvie 1## akcionara )ako taj broj pree i odr ava se iznad tog broja tokom jedne godine obavezno se transformie u otvoreno akcionarsko drutvo, odr avanje unutar ovog broja mogu/e je i suvlasnitvom na akcijama vie akcionara koji se pravno smatraju jednim akcionarom*A - mo e osnivakim aktom ili statutom utvrditi ogranienja u prometu svojih akcija. &atvoreno akcionarsko drutvo se osniva simultanim )pojednostavljenim* putem. Prilikom simultanog osnivanja osnivai upisuju sve akcije drutva. 1e upu/uje se javni poziv tre/im licima za upis i otkup akcija i ne odr ava se osnivaka skuptina. Postupak simultanog osnivanja se svodi na potpisivanje osnivakog akta )ugovora ili odluke o osnivanju* koji se notarski obrauje. !inimalni novani ulog osnovnog kapitala zatvorenog akcionarskog drutva na dan upisa u registar iznosi "#.###,## $!. 15. Otvoreno ak1ionar#ko dru tvo .po"am i karakteri#tike2: %tvoreno akcionarsko drutvo ima sljede/e karakteristike8 - mo e javnom punudom ili na bilo koji drugi nain izdavati akcije na tr itu hartija od vrijednosti )u skladu sa &akonom o privrednim drutvima i zakonom kojim se ureuje tr ite hartija od vrijednosti*A - pod nadzorom je $omisije za hartije od vrijednostiA

1B

- ima obavezu da izvjetava, $omisiju za hartije od vrijednosti i 2egistar o va nijim poslovnim dogaajima, finansijskim izvjetajima, izvjetajima o poslovanju i izvjetajima revizoraA - mo e imati neogranien broj akcionara )pa i ako ima unutar broja odreenog za zatvoreno akcionarsko drutvo, drutvo je otvoreno ukoliko ispunjava ostale uslove*A - ne mo e osnivakim aktom ili statutom utvrditi ogranienja prometa svojih akcija. %tvoreno akcionarsko drutvo se osniva sukcesivnim putem kroz vie faza8 - zakljuivanje ugovora o osnivanju koji se notarski obraujeA - upis, uplata ili unoenje uloga i preuzimanje djela akcija od samih osnivaaA - odobrenje prospekta od strane $omisije za hartije od vrijednosti i objavljivanje javne ponude za upis i otkup akcija od strane tre/ih licaA - upis i uplata akcija ili unoenje uloga po javnoj ponuduA - upis i otkup eventualnih neupisanih akcija ponuenih u javnoj ponudi od strane osnivaaA - eventualni postupak sa upisanim vikom akcijaA - obavjetavanje $omisije za hartije od vrijednosti o uspjenosti emisije radi upisa u registar emisije akcijaA - odr avanje osnivake skuptine i imenovanje organa drutvaA - registracija drutva. - sluaju neuspjelog osnivanja akcionarskog drutva, odnosno ukoliko se ne upiu i ne uplate akcije u potrebnom broju, osnivai su du ni da bez odlaganja vrate sve upla/ene iznose. &a ovu obavezu osnivai odgovaraju solidarno. !inimalni novani ulog osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog drutva na dan upisa u registar iznosi 6#.###,## $!. - %snivaka skuptina otvorenog akcionarskog drutva %snivaka skuptina je neophodna faza u postupku osnivanja akcionarskog drutva sukcesivnim putem i ona prethodi upisu drutva u sudski registar. %snivai su du ni da sazovu i odr e osnivaku skuptinu )pod uslovom da je emisija uspjela* u roku od B# dana od isteka roka za upis akcija utvrenog u

14

javnoj ponudi i prospektu. +vakom upisniku akcija dostavlja se pisani poziv na nain propisan za sazivanje skuptine akcionarskog drutva. 1a osnivakoj skuptini uesnici su prisutni lino ili putem punomo/nika, a isto se odnosi i na osnivae. .a bi osnivaka skuptina mogla punova no odluivati, potrebno je da joj prisustvuju upisnici koji imaju vie od polovine upla/enih akcija sa pravom glasa o pitanjima iz njene nadle nosti. :ko ne postoji kvorum za rad osnivake skuptine, osnivai skuptinu mogu ponovo sazvati u roku ne kra/em od 5 niti du em od 16 dana. -slijed neodr avanja osnivake skuptine u predvienim rokovima, smatra se da osnivanje drutva nije uspjelo, to osnivae automatski ini odgovornim za povra/aj upla/enih iznosa 16. Skup tina ak1ionar#kog dru tva: +kuptina akcionarskog drutva je organ drutva, a ne skup akcionara i predstavlja institucionalni okvir za realizaciju akcionarskih prava )prevashodno upravljakih prava*. +kuptina se od ostalih organa drutva razlikuje po tome to nju ine lica koja su istovremeno i lanovi )akcionari* drutva, ali odluka skuptine predstavlja volju drutva a ne njegovih lanova )akcionara*. - literaturi se esto navodi da je skuptina hijerarhijski najvii organ drutva. (pak svaki organ ima svoj djelokrug, utvren zakonom i statutom i u tim okvirima je samostalan u svom radu. (ako je veoma rano zapa ena pasivnost akcionara i njihova nezainteresovanost za ue/e u radu skuptine, ipak je i dalje dominantan tradicionalni koncept skuptine, na kojoj akcionari formiraju volju drutva srazmjerno broju glasova koje pojedinano imaju. - jednolanom akcionarskom drutvu )kao i kod jednolanog drutva sa ogranienom odgovorno/u*, ovla/enje skuptine vri taj akcionar ili od njega ovla/eno lice, a po donoenju odluka iz nadle nosti skuptine on ima obavezu sastavljanja i potpisivanja zapisnika i upisivanja donesenih odluka u knjigu odluka. - redovna i vanredna skuptina &akon o privrednim drutvima 2+ razlikuje redovnu )godinju* i vanrednu skuptinu. Dodinja skuptina se mora odr ati najkasnije u roku od 7# dana od dana podnoenja finansijskih izvjetaja ili est mjeseci nakon zavretka poslovne godine. %na se odr ava u sjeditu drutva )ako osnivakim aktom
15

nije drugaije odreeno* u vrijeme utvreno osnivakim aktom ili odlukom upravnog odbora u skladu sa tim aktom. +kuptine akcionarskog drutva koje se odr avaju izmeu godinjih su vanredne skuptine. &akon utvruje djelokrug skuptine akcionarskog drutva i nala e da se sve odluke donesene na sjednici skuptine pored zapisnika unose i u knjigu odluka. 28. Ak1i"e: - pojam akcije :kcija je hartija od vrijednosti koju izdaje akcionarsko drutvo sa odreenom nominalnom vrijedno/u koja predstavlja dio njegovog osnovnog kapitala. - postupku osnivanja lice unosi ulog u drutvo, a za uzvrat dobija akcije i na taj nain stie odreena lanska prava u drutvu. :kcija ima tri osnovne karakteristike, tj. akcija je hartija od vrijednosti, ona daje lanska prava i predstavlja dio osnovnog kapitala. - vrste akcije redovne )obine* akcije, preferencijalne )povla/ene, prioritetne* akcije, u itnike akcije, zlatna akcija, garancijske akcije, otkupljive akcije. 21. Po"am k'a#e ak1i"a: :kcije koje daju ista lanska prava u akcionarskom drutvu ine istu klasu akcija. :kcionarsko drutvo osnivakim aktom odreuje da li /e izdavati akcije razliitih klasa, a ako ih izdaje, onda se u osnivakom aktu mora navesti svaka klasa akcija i broj u svakoj klasi. :ko je akcionarsko drutvo izdalo akcije razliitih klasa, onda akcionari svake klase odluuju na odvojenim skuptinama svake klase akcije. 2azliite klase postoje samo ako akcije daju razliita prava. 22. Pravo na dividendu: Pravo na dividendu, odnosno pravo na ue/e u raspodjeli dobiti jeste jedno od osnovnih prava svakog akcionara. %dluku o isplati dividende donosi
17

redovna godinja skuptina, kao i vanredna tokom poslovne godine, osim ukoliko je osnivakim aktom drugaije odreeno. >akvu odluku bi mogao da donese i upravni odbor, ako je to odreeno osnivakim aktom ili po ovla/enju skuptine akcionarskog drutva. .a bi se izvrila isplata dividende, potrebno je da se ostvare dva neophodna uslova tj. postojanje dobiti i odluka nadle nog organa o raspodjeli dobiti akcionarima. Po donoenju odluke o isplati dividende, akcionar koji ostvaruje pravo na dividendu postaje povjerilac drutva za iznos pripadaju/e dividende. 2!. 7an dividende .re1ord date2: %snivakim aktom akcionarskog drutva utvruje se dan )ili metod utvrivanja tog dana* kojim se utvruje lista akcionara drutva sa pravom na isplatu dividende i druga pla/anja u skladu sa zakonom, a ako u osnivakom aktu nema tih odredbi, onda se to ini posebnom odlukom upravnog odbora drutva. :kcionar koji prenese svoje akcije poslije dana utvrenog kao dan dividende koji ga kvalifikuje za dividendu ostaje titular prava na dividendu. 2%. Privi'egovane in/orma1i"e .In#ider Trading : 7ea'ing2: .a bi se jedna informacija smatrala povla/enom mora da ispunjava kumulativno tri uslova8 - povla/ena informacija je informacija o tano odreenim injenicama u vezi sa jednom ili vie kompanija, odnosno u vezi sa njihovim hartijama od vrijednosti koje se javno nude na tr ituA - povla/ena informacija je informacija koja nije poznata javnosti )neobjavljena informacija*A - povla/ena informacija je informacija koja bi, da je poznata javnosti, imala znaajan uticaj na cijenu tih hartija. $ao insider-i )lica koja raspola u povla/enim informacijama* se naje/e smatraju lanovi uprave i nadzornog odbora drutva i povezanih drutava, kao i ostali zaposleni u kompaniji, zatim, revizori, advokati, brokeri...

"#

Eice koje posjeduje povla/ene informacije ne mo e iskoristiti prednost posjedovanja takvih informacija, radi sticanja imovinskih koristi ili drugih pogodnosti za sebe i tre/a lica. 2). Preuziman"e ak1ionar#ki$ dru tava .takeover2: - obaveza objavljivanja ponude za preuzimanje Eice koje neposredno ili posredno putem zajednikog djelovanja stekne akcije emitenta kojima, zajedno s akcijama koje ve/ ima, prelazi procenat od "6F od ukupnog broja glasova koje daju akcije emitenta s pravom glasa, obavezno je da o sticanju odmah obavijesti emitenta, $omisiju za hartije od vrijednosti 2epublike +rpske, berzu i javnost, te objavi ponudu za preuzimanje, pod uslovima i na nain odreen &akonom o preuzimanju akcionarskih drutava. "B. - Pojam statusne promjene +tatusna promjena privrednog drutva u smislu &akona o privrednim drutvima 2+ je spajanje, podjela i odvajanje. - statusnoj promjeni privrednog drutva mogu se kombinovati statusne promjene spajanja i podjele ili statusne promjene spajanja i odvajanja. +vako privredno drutvo koje uestvuje u statusnoj promjeni sainjava finansijski izvjetaj )zavrni raun* prema stanju na dan spajanja, podjele i odvajanja u skladu sa zakonom. 1a osnovu ovih finansijskih izvjetaja sainjava se poetni bilans u skladu sa zakonom koji ureuje raunovodstvo i reviziju, koji je osnov za upis statusne promjene. Prijava za registraciju statusne promjene podnosi se najkasnije u roku od osam mjeseci od dana izvrene promjene. - +tatusna promjena spajanja +pajanje privrednog drutva u smislu &akona o privrednim drutvima 2+ jeste8 a* spajanje uz pripajanje i b* spajanje uz osnivanje.

"1

+pajanje uz pripajanje jeste statusna promjena kojom jedno drutvo prestaje da postoji bez likvidacije prenose/i drugom postoje/em drutvu cijelu svoju imovinu i obaveze, u zamjenu za izdavanje akcija ili udjela. +pajanje uz osnivanje jeste statusna promjena kojom dva ili vie privrednih drutava prestaju da postoje bez likvidacije prenose/i cijelu svoju imovinu i obaveze na novo drutvo koje se osniva. 23. Ste+a": - pojam steaja +teaj je postupak grupnog namirenja povjerilaca steajnog du nika unovenjem njegove imovine i podjelom prikupljenih sredstava steajnim povjeriocima. - pokretanje steajnog postupka +teajni postupak se pokre/e pisanim prijedlogom. &a podnoenje prijedloga su ovla/eni steajni du nik i svaki onaj povjerilac koji ima pravni interes za sprovoenje steajnog postupka. Povjerilac je du an u prijedlogu prilaganjem odgovaraju/e dokumentacije uiniti vjerovatnim svoje potra ivanje i plate nu nesposobnost steajnog du nika. - steajni razlog 2azlog otvaranja steajnog postupka je plate na nesposobnost steajnog du nika. +teajni du nik je plate no nesposoban ukoliko nije u stanju izvravati svoje dospjele i potra ivane obaveze pla/anja. +matra se da je steajni du nik plate no nesposoban ako 0# dana neprekidno ne izmiruje svoje dospjele novane obaveze. +teajni postupak se mo e otvoriti i zbog prijete/e plate ene nesposobnosti, koja postoji ako steajni du nik prema predvianjima u vremenu dospjelosti ne/e biti u stanju da ispuni postoje/e obaveze pla/anja, u kom sluaju samo steajni du nik mo e podnijeti prijedlog za otvaranje steajnog postupka. - +teajni du nik +teajni postupak se mo e sprovesti nad imovinom pravnog lica, kao i imovinom fizikog lica, odnosno preduzetnika, komplementara u komanditnom drutvu i osnivau ortakog drutva.
""

- %rgani steajnog postupka - organe steajnog postupka spadaju8 steajni sudija, privremeni steajni upravnik, steajni upravnik, skuptina povjerilaca i odbor povjerilaca. - pojam steajne mase +teajna masa predstavlja cjelokupnu imovinu koja pripada steajnom du niku u vrijeme otvaranja steajnog postupka kao i imovinu koju steajni du nik stekne za vrijeme steajnog postupka. +teajna masa slu i namirenju trokova steajnog postupka, povjerioca koji u vrijeme otvaranja steajnog postupka imaju osnovan imovinsko-pravni zahtjev prema steajnom du niku )steajni povjerioci*, kao i povjerioca koji u toku otvorenog steajnog postupka steknu pravo potra ivanja prema masi )povjerioci mase*. 25. I#p'atni redovi u #te+a"nom po#tupku: 1amirenje povjerilaca iz postoje/ih sredstava slobodne steajne mase vri se prema sljede/em redoslijedu8 - steajni povjerioci viih isplatnih redova )zaposleni steajnog du nika sa potra ivanjima iz radnog odnosa do dana otvaranja steajnog postupka u visini zakonom utvrene najni e plate*A - steajni povjerioci opteg isplatnog reda )povjerioci koji u trenutku otvaranja steajnog postupka imaju opravdan imovinski zahtjev prema steajnom du niku*A - steajni povjerioci ni ih isplatnih redova )kamate, trokovi koji su nastali ue/em u steajnom postupku, novane kazne, prekrajne kazne...* $ada novana sredstva dobijena unovenjem steajne mase budu dovoljna onda /e se prvo u potpunosti namiriti povjerioci steajne mase, a zatim povjerioci vieg isplatnog reda, pa povjerioci opteg isplatnog reda i na kraju povjerioci ni eg isplatnog reda. 26. Iz'u+ni i raz'u+ni pov"erio1i: (zluni povjerici nisu povjerici steajnog du nika, to su lica koja imaju pravo na izdvajanje )izluivanje* nekih njihovih stvari koje su se u momentu

"0

otvaranja steajnog postupka zatekle kod steajnog du nika po osnovu odreenog pravnog posla. 2azluni povjerioci su lica koja imaju neko obezbjeeno pravo na predmetu steajne mase )hipotekarni povjerioci, povjerioci koji imaju zalo no pravo* i koji se namiruju prodajom stvari. !8. Raz'ika izme;u #te+a"a i 'ikvida1i"e: +utinska razlika izmeu steaja i likvidacije jeste u tome to kod steaja ne dolazi do potpunog namirenja povjerilaca, ve/ se neki povjerioci u potpunosti namiruju, a neki ostaju nenamireni. - postupku likvidacije svi povjerioci namiruju svoja potra ivanja, a jedan dio ostaje i za lanove ili akcionare drutva. !1. Po"am -erze: Cerza predstavlja specijalizovano tr ite na kome se, u odreeno vrijeme okupljaju njeni lanovi ili posrednici lanova, radi zakljuenja odreenih poslova. !2. Pregovori za zak'"u+ivan"e ugovora: - pojam pregovora &akljuenju ugovora u privredi esto prethode pregovori. +vrha pregovora je u tome da se licu koje je dalo inicijativu za pregovore pomogne da formulie svoju ponudu. Prema tome pregovori tek treba da dovedu do ponude. Pregovori se mogu voditi usmeno i pismeno. %snovno pravilo ugovornog prava je da pregovori ne obavezuju, za razliku od ponude koja po pravilu obavezuje jednostrano ponudioca )izuzev ako nije 3vrsta= ponuda* i ugovora koji obavezuje ugovorne strane. (z pravila da pregovori ne obavezuju proizilazi da se od pregovora mo e odustati u svakom momentu, da se pregovori mogu voditi sa vie lica istovremeno, da se ponuda mo e uiniti nezavisno od sadr aja pregovora i sl.

"<

- odgovornost iz pregovora %dgovornost iz pregovora uslovljena je postojanjem odreenih objektivnih i subjektivnih pretpostavki, koje moraju biti kumulativno ispunjene. objektivne pretpostavke spadaju8 pravo, potrebno je da su voeni pregovori za zakljuivanje nekog konkretnog poslaA drugo, potrebno je da su pregovori bili bezuspjeni - da nisu doveli do zakljuivanja ugovora, i tre/e, potrGbno je da je neki uesnik u pregovorima pretrpeo tetu koja je u uzronoj vezi sa skrivljenom radnjom drugog uesnika u pregovorima. +ubjektivna pretpostavka za odgovornost iz pregovora ima dva svoja vida8 prvoA potrebno je da strana koja je odustala od pregovora nije imala namjeru da zakljui ugovor, i drugo, potrebno je da strana koja odustane od pregovora to uini bez osnovanog razloga, iako je inae vodila do tada pregovore u namjeri da zakljui ugovor. >eorija je jedinstvena u stavu da pojam prekida pregovora =bez osnovanog razloga= treba tumaiti restiktivno, s obzirom na polazni i temeljni princip da pregovori ne obavezuju. !!. &govorna kazna: -govorna kazna je ugovorom odreena svota novca ili kakva druga imovinska korist koju je jedna stranka du na drugoj stranci da isplati odnosno pribavi, ako svoju obavezu ne ispuni ili je ispuni sa zadocnjenjem. -govorna kazna je akcesorne prirode, tj. slijedi sudbinu glavne obaveze. -govorna kazna se mo e ugovoriti za neispunjenje ili neuredno ispunjenje samo nenovanih obaveza. $ada je ugovorna kazna ugovorena za sluaj neispunjenja obaveze, povjerilac mo e zahtjevati ili ispunjenje obaveze ili ugovornu kaznu, a ukoliko je ugovorna kazna ugovorena za sluaj zadocnjenja sa ispunjenjem, povjerilac moe zahtjevati i ispunjenje obaveze i ugovornu kaznu, s tim da povjerilac koji je primio ispunjenje obaveze mora bez odlaganja saoptiti du niku da zadr ava svoje pravno na ugovornu kaznu.

"6

!%. &govor o proda"i .u privredi2: - pojam ugovora o prodaji -govor o prodaji u privredi je takav ugovor kojim se jedna strana ' prodavac, kao subjekt ugovora u privredi, obavezuje da stvar )robu* koju prodaje isporui )preda* drugoj ugovornoj strani - kupcu i da mu prenese pravo svojine, a kupac se obavezuje da prodavcu plati cijenu u novcu i preuzme stvar. bitni elementi ugovora o prodaji -

Citni elementi ugovora o prodaji su8 subjekt i predmet. +ubjekti trgovinske prodje su privredni subjekti - trgovci )u irem smislu rijei* koji obavljaju privrednu )trgovinsku* djelatnost. Predmet trgovinske prodaje je roba )u naelu tjelesne pokretne stvari*, odnosno prenosivo imovinsko pravo. !). 4ik#na proda"a: Hiksna prodaja je prodaja kod koje je odreen rok isporuke robe. :ko du nik ne ispuni svoju obavezu u roku koji je odreen ugovorom )fiksni rok* ugovor se smatra raskinutim po samom zakonu, s tim da povjerilac mo e, ukoliko eli da ugovor odr i na snazi, ostaviti du niku naknadni rok za ispunjenje obaveze. !,. &govor o Po#redovan"u: - pojam ugovora o posredovanju -govor o posredovanju je takav ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna strana ' posrednik obavezuje da nastoji da nadje i dovede u vezu sa svojim nalogodavcem kao drugom ugovornom stranom lice koje bi s njim pregovaralo o zakljuenju odredjenog ugovora, a nalogodavac se obavezuje da mu isplati odredjenu naknadu )proviziju*, ukoliko ugovor bude zakljuen. - znaaj posredovanja Privredni znacaj ovog posla sastoji se u tome sto su privredni subjekti, pogotovo u spoljnotrgovinskom prometu, esto neobavijeteni o tome kome
"B

mogu prodati robu ili izvriti odreenu uslugu iz predmeta svog poslovanja. - ovakvoj situaciji oni se obra/aju odreenoj specijalizovanoj organizaciji, ija se djelatnost upravo sastoji u tome da povezuje privredne subjekte, radi realizacije njihove proizvodnje ili vrenja usluga. !3. &govor o trgovin#kom za#tupan"u: pojam ugovora o trgovinskom zastupanju -

-govor o trgovinskom zastupanju )agenturi* je takav ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna stranka ' zastupnik )agent* obavezuje da se stalno stara da tre/a lica zakljuuju ugovore sa njegovim nalogodavcem )komitentom*, kao i da po dobijenom ovla/enju zakljuuje ugovore sa tre/im licem u ime i za raun nalogodavca, a druga ugovorna strana ' nalogodavac se obavezuje da mu za svaki zakljueni uzgovor isplati odreenu naknadu ' proviziju. karakteristike ugovora o trgovinskom zastupanju -

Po svojim karakteristikama ugovor o trgovinskom zastupanju spada u dvostrano obavezne, imenovane, komutativne i teretne ugovore. &naajno je naglasiti da nalogodavac za istu vrstu poslova i na istom poslovnom podruju, mo e imati vie zastupnika, ali zastupnik na istom podruju i za istu vrstu poslova mo e zastupati samo jednog nalogodavca, izuzev u sluaju drukijeg ugovora ili saglasnosti nalogodavca. !5. &govor o komi#ionu: - pojam ugovora o komisionu -govor o komisionu je takav ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna strana ' komisionar obavezuje da u svoje ime a za raun svog komitenta zakljui neki privredni ugovor, a druga ugovorna strana ' nalogodavac )komitent* se obavezuje da za to plati odreenu naknadu )proviziju*.

"4

!6. Vr#te ugovora o kontro'i: - $ontrola sa vrenjem pojedinih pravnih radnji 1a osnovu izriitog naloga naruioca kontrole, vrilac kontrole mo e pored izvrenja ugovorene kontrole predmeta kontrole da izvri i pojedine pravne radnje u ime i za raun naruioca kontrole )npr. preuzimanje robe od prodavca, sklapanje ugovora sa prevoznikom, sklapanje ugovora sa pediterom slino*.9re/i ove pravne radnje vrilac kontrole naputa svoju nepristrasnu poziciju i nalaze/i se u ulozi punomo/nika praktino titi samo interese svog nalogodavca )naruioca kontrole*. - $ontrola sa garancijom i kontrola bez garancije $ontrola sa garancijom je vrsta ugovora o kontroli, kojom vrilac kontrole izriitom ugovornom klauzulom garantuje nepromljenjivost svojstava predmeta kontrole u ugovorenom roku )ako takvu obavezu nije izriito preuzeo predpostavlja se da je rije o kontroli bez garancije*. $ontrola sa garancijom naje/e se praktikuje kod distancione prodajne robe )kontrola robe se vri prije utovara robe u prevozno sredstvo i vrilac kontrole garantuje da roba ne/e promjeniti svoja svojstva do njenog istovara u mjestu opredjeljenja*. %8. &govor o o#iguran"u: - pojam ugovora o osiguranju ' -govor o osnivanju predstavlja takav ugovor kome se jedna stranka ' ugovara osiguranja obavezuje da plati odreenu svotu osiguranja )premija osiguranja*, prema ugovorom utvrenim uslovima, a druga ugovorna strana ' osigurava se obavezuje da, ako se desi dogaaj koji predstavlja osigurani sluaj isplati ugovorau osiguranja )osiguraniku ili nekom tre/em licu* naknadu, odnosno ugovorenu svotu ili uini neto drugo. - lica kod ugovora o osiguranju -govorene strane u pravom poslu osiguranja su o#igurava+ i ugovara+ o#iguran"a. :ko ugovara osiguranja zakljuuje ugovor u svoje ime i za svoj raun onda je on ujedno i o#iguranik. - ovakvom sluaju prava i obaveze iz ovog pravnog posla le e na ovim ugovornim stranama. (sto
"5

dejstvo ima i zakljuenje ugovora u tudje ime i za tudji racun ' i u ovom sluaju osiguranik se pojavljuje kao ugovorna strana, jer je ugovor posredstvom zastupnika zakljuen u njegovo ime i na njegov raun. Pored osiguravaa, ugovoraa osiguranja i osiguranika, u materiji osiguranja ivota koje po pravilu ima prirodu osiguranja u korist tre/eg lica, pojavljuje se i kori#nik o#iguran"a )npr. kod osiguravanja za sluaj smrti*. - materiji osiguranja ivota, osiguranja od posljedica nesre/nog sluaja, kao i kod osiguranja od odgovornosti pojavljuje se tzv. o#igurano 'i1e, tj. lice u vezi sa ijim ivotom, tjelesnim integritetom ili odredjenom radnjom )npr. vo nja automobila* se zakljuuje ugovor o osiguranju. %sigurano lice mo e, ali ne mora biti ugovora osiguranja.. 1ajzad, u materiji osiguranja od odgovornosti mo e se pojaviti tzv. o te1eno tre9e 'i1e, koje u vezi sa realizovanim osiguranim sluajem ima odredjena prava prema osiguravau ' pravo zahtjevanja neposredno i direktno pretrpljenje tete za koju je odgovoran osiguranik, te zbog ovog i ovo lice javlja kao uesnik u poslu osiguranja. %1. Nado#iguran"e< vi e#truko o#iguran"e i podo#iguran"e: nadosiguranje -

Cudu/i da naknada iz osiguranja ne mo e biti ve/a od pretrpljene tete, nije dozvoljeno tzv. nadosiguranje. .akle, nadosiguranje predstavlja ugovaranje ve/e svote osiguranja od vrijednosti osigurane stvari, u tom sluaju iznos tete je granica obaveza osiguravaa, a ne iznos svote osiguranja. - viestruko osiguranje (sta stvar ne smije biti osigurana za isto vrijeme od istih rizika, kod dva ili vie osiguravaa, tako da zbir svota osiguranja prelazi vrijednosti te stvari )tzv. viestruko osiguranje*. - ovom sluaju naelo obete/enja ne mo e biti povrjeno, te svaki osigurava odgovara za izvrenje svojih obaveza iz ugovora koji je zakljuio. - Podosiguranje .ozvoljeno je takoe da ugovara osiguranja osigura stvar samo za dio njene vrijednosti )tzv. podosiguranje*.
"7

%2. O#iguran"a od odgovorno#ti: - osiguranju od odgovornosti pravni odnosi se zasnivaju izmeu tri lica. 1aime, ugovorom o osiguranju zasnivaju se pravni odnosi izmeu osiguravaa i osiguranika, a kada se realizuje osigurani sluaj, u neposredni pravni odnos sa osiguravaem stupaju i ote/ena lica. - sluaju kada se desi dogaaj za koji odgovara osiguranik, ote/eno lice ima pravo direktne tu be za naknadnu tete od osiguravaa, ali najvie do iznosa osiguravaeve obaveze. %!. &govor o otpreman"u . pedi1i"i2: -govor o otpremanju )pediciji* je ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna strana ' otpremnik )pediter* obavezuje da radi prevoza odreene stvari zakljui u svoje ime, a za raun nalogodavca )komitenta* ugovor o prevozu i druge ugovore potrebne za izvrenje prevoza, kao i da obavi ostale uobiajne poslove i radnje, a druga ugovorna strana ' nalogodavac )komitent* se obavezuje da mu isplati odreenu naknadu ) proviziju *. %%. &govor o 'izingu .Lea#ing2: - pojam ugovora o lizingu -govor o lizingu je ugovor kojim se davalac lizinga obavezuje da /e korisniku )primaocu* lizinga dati na privremeno kori/enje )upotrebu ' zakup* odreenu stvar i da /e obaviti odreene radnje u vezi sa tom upotrebom, a korisnik se obavezuje da pla/a naknadu )zakupninu* u ugovorenim ratama i da po isteku ugovorenog roka vrati stvari davaocu lizinga, ili produ i kori/enje ili je otkupi. - (ndirektni )finansijski, pravi* lizing %vo je trostrani pravni posao u kome uestvuju tri lica i zakljuuju se dva ugovora. Ientralnu poziciju kod ovog posla ima davalac lizinga koji je subjekt u oba ugovora. Pravna konstrukcija ovog posla je sljede/a8 primalac lizinga daje davaocu lizinga specifikaciju opreme i bira isporuioca te opremeA davalac lizinga na osnovu ove specifikacije i ovog izbora zakljuuje ugovor o kupovini )isporuci* sa tre/om stranom )izabranim isporuiocem* i kupljenu robu putem ugovora o lizingu ustupa primaocu lizinga.
0#

Pravo svojine na opremi koja je predmet ugovora o lizingu stie davalac lizinga, a iz praktinih razloga isporuilac )prodavac* opreme koja je predmet lizinga /e istu po nalogu lizing preduze/a )davaoca lizinga* isporuiti primaocu lizinga neposredno. - .irektni )nepravi, kvazi* lizing %vo je takav ugovor kod koga se javljaju samo dve strane u lizing konstrukciji i lizing ugovoru8 davalac lizinga koji je istovremeno i prodavac )isporuilac* i korisnik lizinga. Prodavac )isporuilac* i nakon zakljuenja ugovora o lizingu ostaje vlasnik stvari koja je predmet kori/enja iz ugovora o lizingu, budu/i da je on istovremeno i davalac lizinga. %). =ankar#ki po#'ovi: - pojam bankarskih poslova Cankarski poslovi su takvi pravni poslovi koji za svoj predmeti imaju promet novca i hartija od vrijednosti, kao i odreene usluge koje banke vre svojim klijentima u vezi sa prometom novca i hartija od vrijednosti. - vrste bankarskih poslovaA Cankarski poslovi se djele na8 aktivne ' poslovi kod kojih se banka pojavljuje kao povjerilac svog klijenta )raznovrsni oblici ugovora o kreditu*A pasivne ' poslovi kod kojih se banka pojavljuje kao du nik svog klijenta )ulog na tednju, teku/i raun*A neutralne ' poslovi kod kojih se banka ne pojavljuje ni kao povjerilac, ni kao du nik svog klijenta, ve/ obavlja odreene poslove u platnom prometu kao zastupnik, komisionar ili posrednik klijenta )akrediti, garancija, itd.*.

01

%,. Kredit na o#novu za'oge $arti"a od vri"edno#ti : Lom-ardni kredit: pojam kredita na osnovu zaloge hartija od vrijednosti -

Prema &akonu o obligacionim odnosima, ugovorom o kreditu na osnovu zaloge hartija od vrednosti, banka odobrava kredite u odreenom iznosu, uz obezbjeenje zalogom hartija od vrednosti, koje pripadaju korisniku kredita ili trecem licu koje na to pristane. - obaveze ugovornih strana %baveze kreditora iz ovog ugovora su8 prvo, stavljanje na raspolaganje korisniku kredita odreenog iznosa novanih sredstava, drugo, vra/anje zalogodavcu )korisniku kredita ili tre/em licu* zalo enih hartija kad kredit bude otplacen. %baveze korisnika kredita su8 prvo, predaja banci hartija od vrednosti na koje se odnosi ugovor, drugo, pla/anje ugovorene kamate i trece, vra/anje kreditnog iznosa u vreme i na nacin kako je ugovoreno. %3. Akreditiv: - pojam akreditiva :kreditiv je takav bankarski posao kod kojeg banka na zahtjev svog nalogodavca izdaje nalog da se kod iste ili druge banke tre/em licu stavi na raspolaganje odreena suma novca, u za to odreeno vrijeme, pod uslovima da preda unaprijed odreena dokumenta. - znaaj akreditiva - vrijeme kada distancione kupoprodaje praktino nije ni bilo, jer su trgovci pratili robu i neposredno je isporuivali kupcu, uz istovremeno pla/anje cijene, nije bilo ni logine potrebe za posebnim nainima obezbjeenja pla/anja. $ada se, meutim, pojavila distanciona kupoprodaja, bez pratnje robe od strane trgovca, trebalo je osigurati posebne instrumente obezbjeenja naplate, kao i uredne isporuke ako je pla/anje uslijedilo prije isporuke. .akle, znaaj akreditiva je umanjenje rizika kojeg ima kupac ukoliko robu pla/a prije isporuke, odnosno rizika kojeg ima prodavac ukoliko robu isporuuje prije isplate cijene.
0"

%5. =ankar#ka garan1i"a: - pojam bankarske garancije Cankarska garancija predstavlja pismenu ispravu kojom se banka obavezuje prema primaocu garancije )korisniku* da /e mu u sluaju neispunjenja obaveze od strane tre/eg lica, ispuniti dospjelu obavezu, ukoliko su ispunjeni svi uslovi navedeni u garanciji. - vrste bankarske garancije 1. Eicitaciona bankarska garancijaA ". Darancija za dobro izvrenje poslaA 0. Darancija za vra/anje avansaA <. -slovna i bezuslovna garancijaA 6. :kcesorna i apstraktna garancija.

- garancija za dobro izvrenje posla Darancija za dobro izvrenje posla je takva vrsta garancije kojom se banka obavezuje korisniku )investotoru, kupcu opreme* da mu isplati odreenu novanu sumu ako du nik iz osnovnog posla )izvoa, prodavac* ne ispuni ili neuredno ispuni svoju ugovorenu obavezu. %6. >"eni1a: - pojam mjenice !jenica je pisana isprava sa svojstvom hartije od vrednosti kojom njen izdavalac bezuslovno obavezuje da isplati odreenu sumu novca )sopstvena menica* ili da to po njegovom nalogu uini odreeno tre/e lice, oznaenom korisniku ili licu po njegovoj naredbi, i to u odreeno vrijeme i na odreenom mestu )trasirana menica*.

00

- osobine mjenice 1. menica je obligacionopravna hartija od vrednostiA ". menica je po samom zakonu hartija po naredbiA 0. menica je tipipna apstraktna hartija od vrednosti )nezavisna od osnovnog posla*A <. menica je strogo formalna hartija od vrednostiA 6. menica je prezentaciona hartija od vrednosti. )8. ?ek: - pojam eka Jek je takva hartija od vrijednosti kojom njen izdavalac )trasant* daje bezuslovni nalog trasatu )banka ili drugo lice* da u eku oznaenom korisniku )remittent* ili donosiocu eka, po vienju isplati odreenu svotu novca )u gotovom ili prenosom na odreeni raun* iz njegovog )trasantovog* pokri/a kod trasata. - znaaj eka .anas je ek jedna od naje/e kori/enih hartija od vrijednosti u praksi. 1jegov znaaj je viestuk. %snovna funkcija eka je funkcija sredstva pla/anja. Prirodi eka suprotna je svaka upotreba u kreditnoj funkciji )mada u novije vrijeme postoje odreeni izuzetci ' kreditiranje kroz teku/e raune*.

0<