International Journal of Language Education and Teaching Volume 1 / 2013

TRKENN YABANCI DL OLARAK RETMNDE BLMDEN YARARLANMA: PARAGRAF ALIMALARI Seda ARTU Turkish Education

ZET letiim an yaadmz u yllarda, dil retiminde biliim teknolojisinden yararlanmak ok yerinde bir tercih olacaktr. Bu almada, yabanclara Trke retimi alannda daha nce dikkat ekilmemi olan bilgisayar programlaryla dil retimi konusunda grler sunulmu; deerlendirmeler yaplmtr. Biliim teknolojisinin dil retiminde nasl kullanlabilecei tartlm ve almann amac dorultusunda konuyla ilgili tespitlerde bulunulmutur. almann amac dorultusunda On ki Hayvanl Trk Takviminin oluumunu anlatan bir paragraf verilmitir. Metnin zmlemesi yaplarak ngrlen bilgisayar programnn tasla oluturulmaya allmtr. Metin; okuma ve dinleme altrmas, kelime retimi ve kelimelerin pekitirilmesi amacyla hazrlanm oyunlar, metinde geen cmleler ve analizleri, son olarak da paragrafla ilgili sorular ve sorularn ayrntl cevaplar eklinde zmlenmitir. almada, hedef kitleye uygun olarak hazrlanan bir metinden yararlanarak eitli altrmalar oluturulmutur. Bu altrmalar ayn zamanda, Trkenin biliim ortamnda retilmesi iin bir taslak olabilir. Aratrmann, yabanclara Trke retimi alanna yeni bir ses getirmesini ve alanda alanlara yol gsterici olmasn diliyoruz. Anahtar Kelimeler: Trke retimi, biliim teknolojisi, retim yntemleri.

BENEFIT FROM INFORMATIC IN TURKISH TEACHING AS FOREIGN LANGUAGE: PARAGRAPH STUDIES ABSTRACT Contact the era we live in now, take advantage of information technology in language teaching will be a very fortunate choice. In this study, teaching Turkish to foreigners pulled out before the field of language teaching in the computer programs presented in the opinions, evaluations have been completed. Discussed how to use information technology in language teaching and study determinations were made on the issue. For the purpose of this study was a paragraph describing the formation of the Twelve Animal Turkish Calendar is given. Attempted to establish a computer program provided a draft of the text analysis method. Text reading and listening practice, vocabulary teaching and prepared to reinforce vocabulary games, text analysis, finally, the sentences and paragraphs in the form of questions and answers to the questions analyzed in detail. In the study, prepared in accordance with the target audience by using a text created in a variety of exercises. These exercises also may be a draft for the computing environment. Research, teaching Turkish to foreigners to bring a new sound field and the field look forward to guiding employees. Key Words: Turkish teaching, information technology, teaching methods.

TRKENN YABANCI DL OLARAK RETMNDE BLMDEN YARARLANMA: PARAGRAF ALIMALARI

81

Giri Dil, bir toplumun kltr birikimini aktarmada, bir milletin bireylerini duygu ve dnce ynnden kaynatrmada rol oynayan en etkili aratr. Gnmzde insanlar, en ileri teknoloji rnlerini kullanarak gelime; aydnlk ve huzur ierisinde yaama abasndadrlar. Bireyler, kendilerini gelitirmek ve asrn gerektirdii bilgilerle kaynaklara ulamak iin ise ana dillerinden baka dilleri renme ihtiyac duymaktadrlar. Bir dilin retilmesinde kullanlan ya da kullanlacak olan yntemler vardr. Eer sz konusu dil, ait olmad bir kltrn insanlarna retilecekse bu retim iin yeni yntemler gerekmektedir. Trkenin yabanc dil olarak retilmesinde ada diller seviyesinde olan dillerin retiminde kullanlan yntemler de gelitirilmektedir. (Artu, 2011) letiim an yaadmz u yllarda, dil retiminde de biliim teknolojisinden yararlanmak ok yerinde bir tercih olacaktr. Bu almada, yabanclara Trke retimi alannda daha nce dikkat ekilmemi olan bilgisayar programlaryla dil retimi konusunda grler sunulmu; deerlendirmeler yaplmtr. Biliim teknolojisinin dil retiminde nasl kullanlabilecei tartlm ve almann amac dorultusunda konuyla ilgili tespitlerde bulunulmutur. Dnyay, baka kltrleri tanmann ve tantmann yolu dil renmekten geer. Bu sebeple de btn lkeler eitim programlarnda arlkl olarak ana dili, resm dil veya yabanc dil derslerine yer verirler. Bu bile ou zaman yeterli grlmeyerek zel kurslar, dershaneler alr. nsanlarn birou, ihtiya duyduka ok ileri yalarda bile dil renmek ister. (Gm, 2012) Trkenin yabanclara retim sreci Kagarl Mahmuta dayandrlabilirse de deien dnya artlar ve ilerleyen teknoloji gz nne alndnda yabanclara Trke retimi alannda biliimden yararlanmayla ilgili neredeyse hibir alma yoktur. Hlbuki teknolojik gelimelerin hayatn her alannda grlen etkisi, eitim retim alannda da kendini hissettirmektedir. Yabanc dil Trkenin retilmesinde yeni yntemler: Biliim uygulamalar, zm nerileri balkl almasnda: nternetin yaygn olarak kullanlmaya baland doksanl yllar, biliim teknolojileri olarak adlandrlan, bilgisayar ve iletiim teknolojilerinin modern yaamn gnlk ak ierisinde hemen her alanda belirleyici roller stlendii yllar olmutur. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin dorudan ya da dolayl olarak renmeye olan katklar, internetin de yaygnlamasyla olaanst bir hz kazand. Dnn dil laboratuvarlarnn yerini bugnn oklu ortam etkinlikleri ald. diyen Bykaslan (2007); ses, grnt ve metnin bir arada kullanld bu eit retme ve renme srelerinde salanan baarnn, biliim teknolojilerinin verimli kullanlmasyla artmakta olduunu ve bu ynde yaplacak ciddi almalara ihtiya duyulduunu da vurgulamaktadr.

82

Seda ARTU

Biz de bu almada, Trkenin yabanc dil olarak retilmesi alannda yaplm dier almalardan farkl olarak, biliim teknolojisinden yararlanmay ve bunu Trke renen yabanclarn dil seviyesine uygun olarak hazrlanm paragraflarla yapmay hedefleyen bir yntem sunmaktayz. Yntemin ierii, amaca hizmet edebilecek rnekleri almann gelime blmnde; deerlendirme ve neri ksmlar ise sonu blmnde aklanmtr. Gelime Neredeyse dnyann her tarafnda yazlp konuulan, renilmeye allan dilimizin reticileri olarak bizlerin de kukusuz, yeni yntemler gelitirmemiz gerekmektedir. stelik alana kazandrlacak almalarn ada eitim yntemleri gz nnde bulundurularak yaplmas deta bir zorunluluktur. Aksi hlde dilimizin gelimesi, beynelmilel diller arasnda hak ettii yere ulamas mmkn deildir. Trkenin yabanclara retilmesinde isteklendirme de byk neme sahiptir. renenin retim srecine dahil edilmesi, kukusuz gdlemeyi salayacak; dikkat dankln nleyecek ve bylece dersin hedeflerine daha kolay ulalm olacaktr. Eitimde bireyi istekli hle getirmek diye adlandracamz motivasyonun yabanclara Trke retimi srecindeki nemi yadsnamaz. Motivasyon, isel ve dsal olarak iki boyutta deerlendirilmektedir. Sonuta her ikisi de organizmann bir davran gerekletirme srecindeki kararll hedeflemektedir. Ancak organizmay harekete geiren gcn kaynandan dolay farkllamaktadr. motivasyonda organizmay gdleyen ge organizmann kendisi iken, d motivasyonda organizma d gelerin etkisi sz konusudur.(Barn, 2008). Bu bilgiden yola karak bilgisayarda hazrlanm yabanclara Trke retimi ile ilgili programlarn, Trkeyi renenler zerinde dsal bir isteklendirme salayaca sonucuna ulaabiliriz. Ayrca retimi zevkli hle getirebilecek grsel ve iitsel gelerle zenginletirilmi balantlarn, renciye ders dnda ders almay bir baka deyile renmeyi retebilecei de vurgulanmas gereken bir dier husustur. Trkenin yabanc dil olarak retiminde biliimden yararlanma: Paragraf almalar balkl bu aratrmada, Trkeye yabanc olanlarn Trk dilini zevk alarak renmelerini salamakla beraber; Trkenin zengin kelime ve kavram dnyasna da vakf olabilmelerinin yolunu aacak bir yntem sunulmaktadr. Bu almada sunulacak rnek metinlerin, biliim teknolojisinde ihtisas yapm kiilerden yardm alnarak daha sonra, bilgisayar programna dntrlmesi nerilmektedir. almann amacna uygun olarak seilecek metinlerin, Trkeyi en iyi kullanan yazarlarn eserlerinden olmasnn yan sra Trk kltrn de en iyi yanstan rnekler olmasna zen gsterilmelidir.

TRKENN YABANCI DL OLARAK RETMNDE BLMDEN YARARLANMA: PARAGRAF ALIMALARI

83

Aadaki rnekte, On ki Hayvanl Trk Takviminin oluumunu anlatan bir paragraf verilmitir. Bu paragraf, Trkeyi renen bir yabancya herhangi bir ders altrmas olarak sunulabilir. Ancak, bu metin biliim ortamnda kullanlrsa oluturulan balantlar, grsel ieriklerin zenginletirilmesi, hem retimi zevkli hle getirir hem de bilgiyi somutlatrmaya dolaysyla da kalcla katk salar. Biz bu almada, hedef kitleye uygun olarak hazrladmz bir metinden yararlanarak eitli altrmalar oluturduk. Bu altrmalar ayn zamanda, biliim ortam iin bir taslak olabilir. Oluturulmas ngrlen programda ncelikle paragraf btn hlinde sunulmaldr. Ayrca metnin hemen altna yerletirilen bir balant araclyla, paragrafn seslendirilmesi eklenmelidir. Bylece Trkeyi renenlere dinleme altrmas da yaptrlm olacaktr: rnek Metin Kagarl Mahmutun mehur Divan Lgati Trk adl eserinde Eski Trk Takvimi hakknda pek ok bilgi verilmitir. Burada yl hesabnn ortaya k yle anlatlmtr: Trkler on iki hayvann adn, on iki yla ad olarak vermilerdir. ocuklarn yalarn, sava tarihlerini ve daha baka eyleri hep bu yllarn dnmesi ile hesap etmilerdir. Bunun geliimi yle olmutur: Trk hakanlarndan birisi kendisinden bir sre nce yaanm bir sava renmek istemi. nsanlar, o savan yapld zamann hesaplanmasnda yanlmlar. Bunun zerine hakan milletiyle mavere yapm ve kurultayda: Biz bu tarihte nasl yanldysak bizden sonra gelecek olanlar da yanlacaktr. yle ise biz imdi gn on iki burcu ve on iki ay saysnca her yla birer ad koyalm. Zamanlarmz bu yllarn gemesiyle hesaplayalm. Bu, aramzda unutulmaz bir anda olarak kalsn. demi. Millet, hakann bu nerisini onaylam. Paray Dinle

Daha sonra paragrafn kelime retimiyle ilgili altrmalarna geilmelidir. Mesela, aada rnek metin ierisinde krmz yazlm kelimelerin anlamlar, dipnot eklinde verilmitir. mle, iaretli kelimenin zerine getirildiinde aklama kolayca grlebilmektedir. Bylece, sz konusu kelime cmle ierisindeki kullanmyla beraber gsterilirken, ayn zamanda kelimenin anlam da retilebilir. Benzer bir bilgisayar programlamasyla ayn sistem defalarca kullanlabilir. retim srekli hle getirilebilir. Ayn zamanda kelimenin birden fazla anlamna ve bu anlamlarn kullanm ekillerine de dikkat ekilebilir.

84

Seda ARTU

Kagarl Mahmutun mehur Divan Lgati Trk adl eserinde Eski Trk Takvimi hakknda pek ok bilgi verilmitir. Burada yl1 hesabnn2 ortaya k yle anlatlmtr: Trkler on iki hayvann3 adn, on iki yla4 ad olarak vermilerdir. ocuklarn yalarn, sava5 tarihlerini ve daha baka eyleri hep bu yllarn6 dnmesi ile hesap7 etmilerdir. Bunun geliimi yle olmutur: Trk hakanlarndan8 birisi kendisinden bir sre nce yaanm bir sava9 renmek istemi. nsanlar, o savan10

a. 1. Dnya'nn, Gne evresinde tam bir dolanm yapmas iin geen 365 gn, 5 saat ve 49 dakikalk zaman. 2. Miladi takvime gre ocak aynn birinde balayp aralk aynn otuz birinde sona eren on iki aylk dnem, sene
2

a. (hesa:b) 1. Aritmetik. 2. Matematiksel ilem. 3. Alacakl veya borlu olma durumu: Al eline kalemi, u benim hesaplar grver. -S. F. Abasyank. 4. denecek cretin dkmn ve tutarn gsteren kt, hesap pusulas, adisyon: Bu hesaplarn dkmlerini alp sizlere vereceim. -N. Eray. 5. Oranlama, tahmin: Evdeki hesap arya uymamak. 6. Bir giriimin, bir iin baarya ulamas iin alnan nlemlerin btn: Harbe nasl, niin ve ne hesapla girmitik? -F. R. Atay. 7. Tutum, durum, anlay: nsana daha insanca ortamlar yaratmak iin btn hesaplarmz. -A. Erhat. 8. ekon. Bankadaki ilemlerin yaplabilmesi iin kii, kurum ve kurulular adna dzenlenen izelge.
3

a. 1. Duygu ve hareket yetenei olan, igdleriyle hareket eden canl yaratk: nce ruhlu insanlar gibi Atatrk de hayvanlar severdi. -F. R. Atay. 2. sf. mec. Aklsz, duygusuz, kaba, hoyrat (kimse). 3. hkr. Kzlan bir kimseye sylenen bir sz. 4. hlk. At, eek, katr gibi trl hizmetlerde kullanlan yaratk: Zavall hayvan bir saattir yz okkadan fazla bir yk srkl yordu. -. Seyfettin.
4

a. 1. Dnya'nn, Gne evresinde tam bir dolanm yapmas iin geen 365 gn, 5 saat ve 49 dakikalk zaman. 2. Miladi takvime gre ocak aynn birinde balayp aralk aynn otuz birinde sona eren on iki aylk dnem, sene
5

a. 1. ask. Devletlerin diplomatik ilikilerini keserek giritikleri silahl mcadele, harp, cenk: Sava yllaryd. Orta hllilerin bile doru drst yiyecei yoktu. -A. Kutlu. 2. Urama, kavga, mcadele. 3. Hayvanlarn birbirleriyle yapt mcadele: Kartallarla leyleklerin sava. 4. Bir eyi ortadan kaldrmak, yok etmek amacyla giriilen mcadele: Veremle sava.
6

a. 1. Dnya'nn, Gne evresinde tam bir dolanm yapmas iin geen 365 gn, 5 saat ve 49 dakikalk zaman. 2. Miladi takvime gre ocak aynn birinde balayp aralk aynn otuz birinde sona eren on iki aylk dnem, sene
7

a. (hesa:b) 1. Aritmetik. 2. Matematiksel ilem. 3. Alacakl veya borlu olma durumu: Al eline kalemi, u benim hesaplar grver. -S. F. Abasyank. 4. denecek cretin dkmn ve tutarn gsteren kt, hesap pusulas, adisyon: Bu hesaplarn dkmlerini alp sizlere vereceim. -N. Eray. 5. Oranlama, tahmin: Evdeki hesap arya uymamak. 6. Bir giriimin, bir iin baarya ulamas iin alnan nlemlerin btn: Harbe nasl, niin ve ne hesapla girmitik? -F. R. Atay. 7. Tutum, durum, anlay: nsana daha insanca ortamlar yaratmak iin btn hesaplarmz. -A. Erhat. 8. ekon. Bankadaki ilemlerin yaplabilmesi iin kii, kurum ve kurulular adna dzenlenen izelge.
8

a. (ha:ka:n) tar. 1. Trk, Mool ve Tatar hanlar iin hkmdarlar hkmdar anlamnda kullanlan bir unvan. 2. Osmanl padiahlarna verilen unvan.
9

a. 1. ask. Devletlerin diplomatik ilikilerini keserek giritikleri silahl mcadele, harp, cenk: Sava yllaryd. Orta hllilerin bile doru drst yiyecei yoktu. -A. Kutlu. 2. Urama, kavga, mcadele. 3. Hayvanlarn birbirleriyle yapt mcadele: Kartallarla leyleklerin sava. 4. Bir eyi ortadan kaldrmak, yok etmek amacyla giriilen mcadele: Veremle sava.

TRKENN YABANCI DL OLARAK RETMNDE BLMDEN YARARLANMA: PARAGRAF ALIMALARI

85

yapld zamann hesaplanmasnda11 yanlmlar. Bunun zerine hakan12 milletiyle13 mavere14 yapm ve kurultayda15: Biz bu tarihte nasl yanldysak bizden sonra gelecek olanlar da yanlacaktr. yle ise biz imdi gn on iki burcu16 ve on iki ay17 saysnca her yla18 birer ad19 koyalm. Zamanlarmz bu yllarn20 gemesiyle

10

a. 1. ask. Devletlerin diplomatik ilikilerini keserek giritikleri silahl mcadele, harp, cenk: Sava yllaryd. Orta hllilerin bile doru drst yiyecei yoktu. -A. Kutlu. 2. Urama, kavga, mcadele. 3. Hayvanlarn birbirleriyle yapt mcadele: Kartallarla leyleklerin sava. 4. Bir eyi ortadan kaldrmak, yok etmek amacyla giriilen mcadele: Veremle sava.
11

a. (hesa:b) 1. Aritmetik. 2. Matematiksel ilem. 3. Alacakl veya borlu olma durumu: Al eline kalemi, u benim hesaplar grver. -S. F. Abasyank. 4. denecek cretin dkmn ve tutarn gsteren kt, hesap pusulas, adisyon: Bu hesaplarn dkmlerini alp sizlere vereceim. -N. Eray. 5. Oranlama, tahmin: Evdeki hesap arya uymamak. 6. Bir giriimin, bir iin baarya ulamas iin alnan nlemlerin btn: Harbe nasl, niin ve ne hesapla girmitik? -F. R. Atay. 7. Tutum, durum, anlay: nsana daha insanca ortamlar yaratmak iin btn hesaplarmz. -A. Erhat. 8. ekon. Bankadaki ilemlerin yaplabilmesi iin kii, kurum ve kurulular adna dzenlenen izelge.
12

a. (ha:ka:n) tar. 1. Trk, Mool ve Tatar hanlar iin hkmdarlar hkmdar anlamnda kullanlan bir unvan. 2. Osmanl padiahlarna verilen unvan.
13

a. 1. ounlukla ayn topraklar zerinde yaayan, aralarnda dil, tarih, duygu, lk, gelenek ve grenek birlii olan insan topluluu, ulus: Bu eser, Trk milletinin hrriyet ve istiklal fikrinin layemut abidesidir. Atatrk. 2. Bir yerde bulunan kimselerin btn, herkes: Millet ttn paralarn alnca borcunu der. -N. Cumal. 3. hlk. Benzer zellikleri olan topluluk: u kadn milletinin kskanlnn hi sonu yok. -A. Midhat.
14

a.Danma, dan.

15

a. 1. Ulusal veya uluslararas bilimsel toplant. 2. Bir kuruluun, gndemindeki sorunlar, temel konular konumak ve yeni kurullar semek zere belli srelerle veya gerektike yapt genel toplant, kongre: Dil Kurultay. 3. tar. Eski Trklerde devlet ilerinin grlp karara baland meclis.
16

(I) a. 1. Kale duvarlarndan daha yksek, yuvarlak, drt ke veya ok keli kale knts: Etraf geni hendeklerle evrili burlar, en seme muhafzlar elinde en titiz hesaplarla korunuyor. -N. F. Ksakrek. 2. gk b. Zodyak zerinde yer alan on iki takmyldza verilen ortak ad. 3. tek. Demir aksamn birbirine demesini engellemek, boluklar doldurmak amacyla sar, karbon, plastik vb.nden yaplan bir motor paras.
17

a. 1. Art arda gelen iki yeni ay arasnda geen sre. 2. Yln on iki blmnden her biri: Mart ay. Nisan ay. Mays ay. 3. Bir ayn herhangi bir gnnden ertesi ayn ayn gnne kadar geen veya yaklak otuz gn olarak kabul edilen sre: Bu i ancak ayda biter. Temiz i alt ayda kar.
18

a. 1. Dnya'nn, Gne evresinde tam bir dolanm yapmas iin geen 365 gn, 5 saat ve 49 dakikalk zaman. 2. Miladi takvime gre ocak aynn birinde balayp aralk aynn otuz birinde sona eren on iki aylk dnem, sene
19

a. 1. Bir kimseyi, bir eyi anlatmaya, tanmlamaya, aklamaya, bildirmeye yarayan sz, isim, nam: ocuk, kedi, aa, dnce, iyilik, Ahmet, Erturul birer addr. 2. Herkese tannm veya iitilmi olma durumu. 3. db. Canl ve cansz varlklar, duygu ve dnceleri, eitli durumlar b ildiren kelime, isim.
20

a. 1. Dnya'nn, Gne evresinde tam bir dolanm yapmas iin geen 365 gn, 5 saat ve 49 dakikalk zaman. 2. Miladi takvime gre ocak aynn birinde balayp aralk aynn otuz birinde sona eren on iki aylk dnem, sene

86

Seda ARTU

hesaplayalm21. Bu, aramzda unutulmaz bir anda22 olarak kalsn. demi. Millet23, hakann24 bu nerisini onaylam. Yukarda, ayrntl aklamas yaplan kelime altrmalarndan sonra, bu kelimelerin kullanmlarn pekitirmek iin farkl uygulamalar oluturulmaldr. Bu uygulamalar, ngrlen bilgisayar program ierisinde sunulacak eitli oyunlar araclyla yaplabilir. Oyunlarn; cmle tamamlama, adam asmaca, kelime kartlar, kelime eletirmeleri eklinde eitlendirilmesi rencilerin Trkeyi zevk alarak renmelerine katk salayacaktr. Mesela, aada rneklerini sunduumuz cmle tamamlama altrmalar bu programn blmlerinden biri iin taslak olabilir: *Son en souk kn yaadk. (yllarn) *Geziye katlmak iin biriktirdii paray ... (hesaplad) *obanlar, bahar geldiinde meralara gtrr. (hayvanlar) *Bu yl Arap Bahar ad verilen i , Dnyada byk yank oluturdu.(savalar) *Tarih, Trk baarlaryla ekillenmitir.(hakanlarnn) *Dil, bir var olmasn salayan en nemli unsurlardandr. (milletin) *Hocanla bu konu hakknda yapmalsn. (mavere) *Astroloji bilimine olan merak yznden ilgili bilgisi de var. (burlarla) *Arkadann hangi doduunu biliyor musun? (ayda) *Teyzesi bebee hangi koyacan dnm. (ad) *Kazand ilk parayla bana diye bir kalem almt. (anda) *Hafta sonu, krk ikinci yapld. (kurultay)

21

a. (hesa:b) 1. Aritmetik. 2. Matematiksel ilem. 3. Alacakl veya borlu olma durumu: Al eline kalemi, u benim hesaplar grver. -S. F. Abasyank. 4. denecek cretin dkmn ve tutarn gsteren kt, hesap pusulas, adisyon: Bu hesaplarn dkmlerini alp sizlere vereceim. -N. Eray. 5. Oranlama, tahmin: Evdeki hesap arya uymamak. 6. Bir giriimin, bir iin baarya ulamas iin alnan nlemlerin btn: Harbe nasl, niin ve ne hesapla girmitik? -F. R. Atay. 7. Tutum, durum, anlay: nsana daha insanca ortamlar yaratmak iin btn hesaplarmz. -A. Erhat. 8. ekon. Bankadaki ilemlerin yaplabilmesi iin kii, kurum ve kurulular adna dzenlenen izelge.
22

a. 1. Ajanda. 2. Yadigr: Alabalklar da kylleri rmaktan tutar getirirlerdi. Yannda anda diye bir kse dolusu da ilei yahut badem sunarlard. -A. Kutlu.
23

a. 1. ounlukla ayn topraklar zerinde yaayan, aralarnda dil, tarih, duygu, lk, gelenek ve grenek birlii olan insan topluluu, ulus: Bu eser, Trk milletinin hrriyet ve istiklal fikrinin layemut abidesidir. Atatrk. 2. Bir yerde bulunan kimselerin btn, herkes: Millet ttn paralarn alnca borcunu der. -N. Cumal. 3. hlk. Benzer zellikleri olan topluluk: u kadn milletinin kskanlnn hi sonu yok. -A. Midhat.
24

a. (ha:ka:n) tar. 1. Trk, Mool ve Tatar hanlar iin hkmdarlar hkmdar anlamnda kullanlan bir unvan. 2. Osmanl padiahlarna verilen unvan.

TRKENN YABANCI DL OLARAK RETMNDE BLMDEN YARARLANMA: PARAGRAF ALIMALARI

87

Kelime altrmalarna bir dier rnek de ngrlen bilgisayar programna adam asmaca oyununun eklenmesidir. Bu oyunda, kelimenin anlam verilir ve hedef kitlenin btnden yola karak paraya ulamas salanr. Yazlan her yanl harf iin ya da hatrlanamayan her kelime iin belli bir puanlama yaplr. Bylece oyun tamamlanr. Gelitirilmesi dnlen program iin bir rnek olmas asndan bu oyunu yle ekillendirebiliriz:

1.Devletlerin diplomatik ilikilerini keserek giritikleri silahl mcadele, harp, cenk.

2. Trk, Mool ve Tatar hanlar iin hkmdarlar hkmdar anlamnda kullanlan bir unvan.

3. ounlukla ayn topraklar zerinde yaayan, aralarnda dil, tarih, duygu, lk, gelenek ve grenek birlii olan insan topluluu, ulus.

4. Dnya'nn, Gne evresinde tam bir dolanm yapmas iin geen 365 gn, 5 saat ve 49 dakikalk zaman.

88

Seda ARTU

5. Ajanda. Yadigr.

6. Aritmetik. Matematiksel ilem.

7. Bir kimseyi, bir eyi anlatmaya, tanmlamaya, aklamaya, bildirmeye yarayan sz, isim. A D

8. Bir kuruluun, gndemindeki sorunlar, temel konular konumak ve yeni kurullar semek zere belli srelerle veya gerektike yapt genel toplant, kongre.

9. Yln on iki blmnden her biri.

10. Duygu ve hareket yetenei olan, igdleriyle hareket eden canl yaratk.

11. Danma, dan.

TRKENN YABANCI DL OLARAK RETMNDE BLMDEN YARARLANMA: PARAGRAF ALIMALARI

89

Adam asmaca oyununu rnekleyen yukardaki altrmalarda grld gibi btnden paraya giderek retim salayabilecek bir yntem sunuyoruz. Biliim program zerinde bu altrmalarn her biri daha hareketli hle getirilebilir. Hedef kitlenin dikkatini ekmesi asndan daha fazla grselletirilebilir. nerdiimiz bilgisayar programn, ayn rnek metin zerinden nc tr bir altrmayla yle zenginletirebiliriz: Bu blmde, metin ierisindeki her bir cmle ayr ayr zmlenmelidir. Bir cmlenin ierisindeki kelime trleri, kelime gruplar, ekler, fiiller; varsa ataszleri ve deyimler ya da kalplam ifadeler; hatta noktalama iaretleri kullanm ekillerine gre vurgulanmal, belirtilmelidir. ngrlen bilgisayar program araclyla daha da grsel ve ilevsel hle getirilebilecek bu altrmay taslak olabilmesi amacyla metin ierisinden setiimiz iki cmleyle aada aklamaya altk. rnek Cmle Kagarl Mahmutun mehur Divan Lgati Trk adl eserinde Eski Trk Takvimi hakknda pek ok bilgi verilmitir. Cmlenin zmlemesini Gr

Kagarl Mahmutun mehur Divan Lgati Trk adl eserinde 1 Eski Trk Takvimi hakknda pek ok bilgi verilmitir. 2 3

1: Cmlede yer tamlaycs (dolayl tmle) greviyle kullanlan gedir. -Kagarl Mahmutun mehur Divan Lgati Trk adl eseri: isim tamlamas tamlayan tamlanan

Tamlayan ve tamlanan ekleri, farkl renkle yazlm ksmlarda olduu gibi belirtilebilir.

90

Seda ARTU

-Cmlede geen Kagarl Mahmut ifadesinden yola karak Trke renen bir yabancnn dikkati, bu nemli Trk bymze ekilebilir. -mehur Divan Lgati Trk adl eser: sfat tamlamas sfat isim grubu

- Divan Lgati Trk adl eser: sfat tamlamas sfat grubu isim

-Cmlede geen Divan Lgati Trk ifadesinden yola klarak Trk edebiyatnn bu nemli eserine dikkat ekilebilir. Biliim programnn farkl bir blmnde veya farkl bir yntemle, hem eser hakknda hem de eserin muharriri ile ilgili hedef kitleye ayrntl bilgi verilebilir. Mesela, sz konusu eser farkl bir renkte veya farkl bir yaz ekliyle yazlabilir. Sonrasnda bir kpr oluturularak hedef kitlenin bilgiye kolayca ulamas salanabilir.

2: Cmlede nesne greviyle kullanlan gedir. -Eski Trk Takvimi hakknda pek ok bilgi: sfat tamlamas sfat grubu isim

- Trk Takvimi: isim tamlamas

3: Cmlede yklem greviyle kullanlan gedir. -Yklem, vermek fiiliyle oluturulmutur. Bu nedenle bu cmle bir fiil cmlesidir. verfiil kk (i)lf.f.y.e. mid.g.z.e. tir g.g.z.e.

TRKENN YABANCI DL OLARAK RETMNDE BLMDEN YARARLANMA: PARAGRAF ALIMALARI

91

rnek Cmle ocuklarn yalarn, sava tarihlerini ve daha baka eyleri hep bu yllarn dnmesi ile hesap etmilerdir.

Cmlenin zmlemesini Gr

ocuklarn yalarn, sava tarihlerini ve daha baka eyleri 1 hep bu yllarn dnmesi ile hesap etmilerdir. 2 3

1: Cmlede nesne greviyle kullanlan gedir. -ocuk-lar-n ya-lar-: isim tamlamas Bu kelime grubunda krmz ile yazlm eklerin oul eki , mavi ile yazlm eklerin iyelik/ tamlayan ve tamlanan ekleri olduu belirtilmelidir. -sava tarih-ler-i: isim tamlamas Bu kelime grubunda krmz ile yazlm ekin oul eki , mavi ile yazlm ekin iyelik/ tamlanan eki olduu belirtilmelidir. -Bu cmlede ve kelimesi bala grevinde kullanlmtr. baka kelimesinin sfat trnde, ey kelimesinin zamir trnde olduu grlmektedir.

2: Cmlede zarf tmleci greviyle kullanlan gedir. -Kelime grubu ierisinde ile ifadesi edat trnde bir kelimedir. - yllarn dnmesi: isim tamlamas Bu kelime grubunda mavi ile yazlm ekin oul eki , krmz ile yazlm eklerin iyelik/ tamlayan ve tamlanan ekleri olduu belirtilmelidir. -hep bu yllar: sfat tamlamas oul eki olduu belirtilmelidir. Bu kelime grubunda mavi ile yazlm ekin

92

Seda ARTU

3: Cmlede yklem greviyle kullanlan gedir. -Yklem hesap etmilerdir fiil grubu ile oluturulmutur. Bu nedenle bu cmle bir fiil cmlesidir. hesap etfiil kk mid.g.z.e. lerIII...i.e. dir g.g.z.e.

rnek metin ierisinden setiimiz cmlelerin zmlemesinde grld gibi yabanclara Trke retimi iin yntem nermek olduka meakkatli bir itir. Fakat ngrdmz biliimden yararlanma, alandaki yntem skntsna kolaylk getirebilecek; ayn zamanda oluturulacak bilgisayar programyla retim zevkli hle gelebilecektir. Tasarladmz bilgisayar programnda yabanclara Trke retimi iin faydal olabilecei dnlen bir dier altrma ise metinden karlan oktan semeli sorular ve sorularn ayrntl zmleridir. Bu altrmann rnekleri aadadr: Kagarl Mahmutun mehur Divan Lgati Trk adl eserinde Eski Trk Takvimi hakknda pek ok bilgi verilmitir. Burada yl hesabnn ortaya k yle anlatlmtr: Trkler on iki hayvann adn, on iki yla ad olarak vermilerdir. ocuklarn yalarn, sava tarihlerini ve daha baka eyleri hep bu yllarn dnmesi ile hesap etmilerdir. Bunun geliimi yle olmutur: Trk hakanlarndan birisi kendisinden bir sre nce yaanm bir sava renmek istemi. nsanlar, o savan yapld zamann hesaplanmasnda yanlmlar. Bunun zerine hakan milletiyle mavere yapm ve kurultayda: Biz bu tarihte nasl yanldysak bizden sonra gelecek olanlar da yanlacaktr. yle ise biz imdi gn on iki burcu ve on iki ay saysnca her yla birer ad koyalm. Zamanlarmz bu yllarn gemesiyle hesaplayalm. Bu, aramzda unutulmaz bir anda olarak kalsn. demi. Millet, hakann bu nerisini onaylam. 1.Soru Metinde anlatlanlara gre on iki aadakilerden hangisi sylenebilir? hayvanl Trk Takvimi ile ilgili

a) Takvim, tarm kolaylatrmak iin yaplmtr. b) Trkler, sava tarihlerini belirleyebilmek iin takvim oluturmutur. c) Trkler, on iki hayvann adn on iki yla isim olarak vermitir. ) On ki Hayvanl Trk Takvimini Kagarl Mahmut oluturmutur. d) Trklerin yapt takvimde, her hayvann ismi bir aya verilmitir.

TRKENN YABANCI DL OLARAK RETMNDE BLMDEN YARARLANMA: PARAGRAF ALIMALARI

93

Sorunun Ayrntl zm

zm: Bu tr sorularn zmnde yaplmas gereken ncelikle soru kknde ne olduuna bakmaktr. Daha sonra, soru kk gz nne alnarak paragraf dikkatli bir ekilde okunmaldr. Yukardaki metinde krmz ile iaretlenmi blmden(Trkler on iki hayvann adn, on iki yla ad olarak vermilerdir.) yola karak sorunun doru cevabna ulalabilir. zme ulamay kolaylatrmak iin soru kkyle metni doru rttrmek gerekir. Buna gre: Doru cevap c seeneidir.

2.Soru Yukarda verilen metinden aadakilerden hangisi karlamaz? a) Eski Trk takvimi hakknda, ayrntl bilgiye Divan Lgati Trkten ulalabilir. b) Trkler, tarih hesaplamasn kolaylatrmak iin takvimi icat etmilerdir. c) Trkler, gn on iki burcu ve on iki ay saysnca her yla birer ad vermilerdir. ) On ki Hayvanl Trk Takvimini, Trk hakan kendi bana oluturmutur. d) ocuklarn yalar, sava tarihleri gibi eyler; takvim araclyla hesaplanmtr.

94

Seda ARTU

Sorunun Ayrntl zm

zm: Bu tr sorularn zmnde yaplmas gereken ncelikle soru kknde ne olduuna bakmaktr. Daha sonra, soru kk gz nne alnarak paragraf dikkatli bir ekilde okunmaldr. Yukardaki metinde mavi ile iaretlenmi blmden(Bunun zerine hakan milletiyle mavere yapm ve kurultayda: Biz bu tarihte nasl yanldysak bizden sonra gelecek olanlar da yanlacaktr. yle ise biz imdi gn on iki burcu ve on iki ay saysnca her yla birer ad koyalm. Zamanlarmz bu yllarn gemesiyle hesaplayalm. Bu, aramzda unutulmaz bir anda olarak kalsn. demi.) yola karak sorunun doru cevabna ulalabilir. zme ulamay kolaylatrmak iin soru kkyle metni doru rttrmek gerekir. Buna gre: Doru cevap seeneidir.

rneklerde grld gibi metinden yola karak hazrlanm sorular, paragrafn anlalmasn olduka kolaylatrr. ngrlen biliim program sayesinde sorularn zm grsellerle desteklenebilir, retimin somutlatrlmas salanabilir. Yine ayn yntemle sorular oaltlabilir, hedef kitleye farkl trlerde sorular yneltilebilir. Sonu Yeryznde, konuulan ve yazlan dillerle ilgili kesin bir say veremesek de yeryznde 3000-3500 dilin konuulup yazldn syleyebiliriz. Gittike artan milletleraras ilikiler, insanlar baka toplumlarn dillerini de renmeye yneltmektedir. Bugn dnyada ikinci dil veya yabanc dil olarak renilip retilen belli diller vardr. Bir dilin baka toplumlar tarafndan renilen bir dil olmasnn; ekonomik, politik, asker, ticar, tarih ve kltrel birok sebebi sralanabilir. Dil renimi hibir zaman duraan bir yapya sahip deildir. Dil canl bir varlk olduu iin srekli geliir ve deiir. Yeni kelime ve kavramlar olutuka insanlar onlar temel beceriler dorultusunda davran hline getirmek zorundadr.

TRKENN YABANCI DL OLARAK RETMNDE BLMDEN YARARLANMA: PARAGRAF ALIMALARI

95

Yabanc dil retimi son yllarda, birok yeni yntem ve yaklamn gelitirildii alma alanlarndan biri hline gelmitir. Trkenin reticilerine de yeni gelimeler nda dili kolaylatrarak ve olabildiince somutlatrarak retmek konusunda ok i dmektedir. Biz de Trkenin yabanc dil olarak retiminde biliimden yararlanma: Paragraf almalar balkl bu aratrmada yabanclara Trke retimi alannda daha nce dikkat ekilmemi olan bilgisayar programlaryla dil retimi konusunda grler sunduk; deerlendirmeler yaptk. Biliim teknolojisinin dil retiminde nasl kullanlabilecei tarttk ve almann amac dorultusunda konuyla ilgili tespitlerde bulunduk. almamzn amac dorultusunda hedef kitleye uygun bir metin oluturup metnin zmlemesini yaparak ngrdmz bilgisayar programnn taslan oluturmaya altk. Metni; okuma ve dinleme altrmas, kelime retimi ve kelimelerin pekitirilmesi amacyla hazrlanm oyunlar, metinde geen cmleler ve analizleri son olarak da paragrafla ilgili sorular ve sorularn ayrntl cevaplar eklinde zmledik. Biliim teknolojisinin dil retiminde bir yntem olarak kullanlmas hedef kitleye Trkenin zengin kavram dnyasn aktarmada kukusuz, ok yararl olacaktr. ngrlen programn, Trke retimi alannda biliim teknolojisinden istifade edilmesiyle ilgili ihtiyacn giderilmesinde bir adm olabilecei dnlmektedir. Aratrmann, yabanclara Trke retimi alanna yeni bir ses getirmesini ve alanda alanlara yol gsterici olmasn diliyoruz. KAYNAKLAR Artu, S. (2012). Trkenin yabac dil olarak retiminde iir metinlerinden yararlanma. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits. Artu, S. (2011). Yabanclara Trke retiminde Bar Mano arklaryla st seviyeye Trk kltrne ait deerlerin kazandrlmas. (17.05.2012 Tarihinde alnmtr) http://www.turkocagi.org.tr/modules.php?name=Makale&pa=showpage&pid=92 Barn, E. (2008). Yabanclara Trke retiminde motivasyonun nemi. Van Yznc Yl niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 7. Bykaslan, A. (2007). Yabanc dil Trkenin retilmesinde yeni yntemler: Biliim Uygulamalar, zm nerileri. Marc Bloch niversitesi Trke Aratrmalar Blm.

96

Seda ARTU

Gm, M. (2012). Dil retiminde temel becerilere genel bir bak. http://www.turkceogretimi.com/dil-ogretim-yontemleri/dil-ogretiminde-temelbecerilere-genel-bir-bakis (01.05.2012 Tarihinde alnmtr) http://tr.wikipedia.org/wiki/12_Hayvanl%C4%B1_Takvim Krvar, S. (11-13 Mays 2000). Hzlandrlm renme metodu ile Trkenin yabanc dil olarak retilmesi. Dnyada Trke retimi Sempozyumu: stanbul. Trk Dil Kurumu. (2005). Trke szlk. Ankara: TDK. Trk Dil Kurumu. (2009). Yazm klavuzu. (26.Basm)Ankara: TDK. Trk Dil Kurumu. Ugun, D. (Gz-2006). Yabanclara Trke retiminde Szck Daarcn Gelitirme Teknikleri. TBAR-XX: Nide www.tdk.gov.tr