International Journal of Language Education and Teaching Volume 1 / 2013

BALKAN TARH KARISINDA YAHYA KEMAL BEYATLI'NIN R Ramazan TOPDEMR stanbul University Institute of Eurasia

ZET airler, yazarlar, ressamlar, musikiinaslar, sanatlar milleti, millet, devleti devlet haline getirir ve gelecee tarlar. Eserleriyle toplumun milli ve manev deerlerini olutururlar. airler milli kimliimizin kurucular ve manev mimarlardr. Trklerin, Balkanlarda gelitirip yayd medeniyet ve kltrn mazisi derinlere dayanmaktadr. Trklerin, Balkanlardaki mcadeleleri, zaferleri, yenilgileri, sosyal mnasebetleri edebiyatmzda geni bir ekilde ilenmitir. airlerimizden Yahya Kemal Beyatl da doduu skp' ve Balkan ehirlerinin maddi ve manev ynn lirik bir ekilde iirlerinde ele almtr. air, skp'te ve Balkanlarda geirdii ocukluk ve genlik yllarnn hznlerini, sevinlerini, zlemlerini ili bir ekilde ele alr. Yahya Kemal, Osmanl tarihinde yer alan ilk iiri skb'n fethidir.(1392)Seluklulardan balayp Osmanl dnemlerini anlatrken corafya snrlarn da izer: Geldikti bir zaman Sar Saltkla Asyadan Bir bir diyr- Rma daldk Sakaryadan Yahy Kemlin iirlerinde yer alan bir baka husus da Balkanlarn Trklemesi slamlamas ve medeniyetimizin bu corafyadaki geliimiyle inceler. Yahya Kemal, evld- ftihann kurduu Trk mimarisine, Trk tarihine farkl bak alar ile Balkan ehirlerini anlatarak, dnden bugne gelen mili ve manev deerlerimizi hatrlatlr. zellikle Balkan ehirlerini iirlerine konu edinen Yahya Kemal; sosyal, kltrel ve lirik temalar ile Balkanlarn zengin kltrel yapsn edebiyatmza kazandrmtr. Anahtar Kelimeler: Balkanlar, iir, Corafya, Osmanl, Trk Tarihi.

POEM OF YAHYA KEMAL BEYATLI IN FRONT OF BALKAN HISTORY ABSTRACT Poets, writers, artists, music lovers, artists, nation, nation, state, and future carry the state makes. Works of national and moral values of society form. Poets of the founders of the national identity, and spiritual architects. Beyatl Yahya Kemal, the most important is a cornerstone of our identity. Turks in the Balkans to develop and spread of civilization and culture is based on deep slate. Turks in the Balkans, the struggles, victories, defeats, is treated to a wide range of social relations literature. Beyatl poets of the birth of Yahya Kemal Balkan cities Skopje and the lyrical poems dealt with the moral and material direction. The poet spent his childhood and youth years in Skopje and the Balkans, sorrows, joys, aspirations takes a sensitive manner. Yahya Kemal, established Turkish architecture, with different perspectives on the history of the Balkan cities in Turkey by telling us yesterday, far from the shaft, and spiritual values, recalling the necessity to determine whether we're having our values gives the message.

BALKAN TARiHi KARISINDA YAHYA KEMAL BEYATLI'NIN iiRi

73

Yahya Kemal Balkan cities, especially focusing on the poetry of the social, cultural, and lyrical themes literature, Balkans brought the rich archive. Yahya Kemal and the Balkans drawing the attention of new generations, our history, our civilization in poetry in a different way to learn by. Key Words: The Balkans, Geography, Ottoman, Poem, Turkish History, Culture.

Giri Yahya Kemal'in iirlerinde tarih nemli yer tutar. airin doduu ve byd Balkan ehirlerinin kayb, onda dindirilmesi imknsz bir ac ve hasret dourmutur. Tarihe bak tarznda bu duygularn byk tesiri vardr. air, Balkan ehirlerine bal kaybolan ocuk sevincini Osmanl tarihi ile onun en gzel sayd stanbul'da arar. 1902 Nisannda dadi renimini tamamlamas iin stanbula gnderilen Yahya Kemal, yazn Besim mer Paa konanda, sonbahardan sonrasn da yine akrabalarndan brahim Beyin Saryerdeki evinde geirir. Trk musikisi ve onun inceliklerini, brahim Beyin evinde yaplan musik icra meclislerinde renir. Buraya sk sk Kanun Hac Arif Bey bata olmak zere devrin tannm musiki sttlar gelir, Kemal de bunlar hayranlkla dinlerdi. ehsuvar Paa evld- ftihandandr. Evld- ftihan, ilk Rumeli ftihlerinin ocuklardr. Bunlar II. Murat devrine kadar Rumeliye yerletirilen ilk gaziler ve onlarn ocuklardr. Paann soyu, 1377de Nii fetheden Yahi Beyin ehsuvar Beye kadar dayanr. (Yahya Kemal:1975,s.23-24) Yahya Kemal, ilkretimine skpte Sultan Murat Camisinin yanndaki Yeni Mektepte, amin alaylar, ilhiler ve dualarla balar. Yannda Beyanbaba Trbesi vardr. Burada bir yl kadar okuduktan sonra skpn ilk modern mektebi olan Mekteb-i Edebe devam eder. ocukluk hatras ile ilgili kulland ifadeler olduka anlamldr:Biz ki minreler ve aalar arasnda ezan seslerini iiterek bydk. O mbrek muhitten ok sonra ayrldk, biz byle bir sabah namaznda anne millete tekrar dnebiliriz. Fakat minresiz ve ezansz semtlerde doan, Frenk terbiyesiyle yetien Trk ocuklar dnecekleri yeri hatrlayamayacaklar! Yahya Kemal Beyatl 2 Aralk 1884te skpte dodu. Balkanlara, ok eskiden yerlemi aknc beylerinin soyundan bir ailenin ocuu olan Yahya Kemalin asl ad Mehmet Ahtr. Ailesinin en tannm ahsiyeti III. Mustafa devrinin sancak beylerinden ehsuvar Paa olduu iin Beyatl soyadn almtr. (a.g.e)

74

Ramazan TOPDEMR

I. Balkan ehirleri Yahya Kemalin dnce dnyasnn temelleri, ocukluk yllarnda atlr. Annesi Nakiye Hanm ok dindar bir kadndr. Be vakit namazn klar. Kk Yahya Kemale Kurn retir, Yazczde Mehmet Efendinin Muhammediyesini okur, Yunus Emrenin ilhilerini syler. air hatralarnda, yaadklarn ska dile getirir: Annem bana: Olum, dnyada iki insan sev Peygamber Efendimizi, bir de Sultan Murad Efendimizi sev! Derdi. Bu Murad adnda, Balkanlarn byk ftihlerinden, Birinci Muradla kinci Muradn, hizmetleri ve htralar birleiyordu. Trkleri Balkanlara yerletiren, Srplar, ummiyetle slvlar malb eden; skpde ulu cmiler ycelten Trk hkmdarlar, Balkan Trklerinin hfzasnda tek bir Murad adyla yayordu. Hsl annemin syledii Murad, her iki Muraddan birlemi bir sembold.( Banarl: 1986 , s.24-25) Yahya Kemal, Anadolu ve Balkan corafyas iinde gemiten gelecee bir sembol haline gelen Sleymaniyede Bir Bayram Sabah iirinde Trkln maddi ve manevi deerlerini btnletirme gayreti ierisine girer. Sleymniyede Bayram Sabahnda, Anadolunun en snrndan balayarak, bata Balkanlar olmak zere imparatorluk corafyas iinde gemi bayram sabahlarnn, zlemi, cokusu, sevinci doyumsuz bir ekilde hatrlatr. Yahy Kemlin iirlerinde stanbuldan sonra en ok zerinde durulan yer bata skp olmak zere dier Balkan ehirleri ve bu blgede yaayan trih hadselerle htralardr. (Ayda:1979, s.43) SLEYMANYEDE BAYRAM SABAHI ...Gkte top sesleri, bir bir, nerelerden geliyor? Mutlaka her biri bir baka zaferden geliyor: Kosva'dan, Nibolu'dan, Varna'dan, stanbul'dan.. Anyor her biri bir vak'ay heybetle bu an; Belgrad'dan m? Budin, Eri ve Uyvar'dan m? Son hudutlarda ycelmi sra-dalardan m? Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor? Barbaros, belki, donanmayla seferden geliyor!..

BALKAN TARiHi KARISINDA YAHYA KEMAL BEYATLI'NIN iiRi

75

Yahya Kemale gre Trkler, Balkanlara hkim olmakla, o topraklara kltr ve medeniyet gtrmler ve oralar karanlktan aydnla karmlardr. Balkan ehirleri, Yahya Kemalin, doduu, ocukluunun getii, edebi ahsiyetinin ekillendii mekanlardandr.. airin iirlerinde srekli zlemle and ocukluk gnlerinin iinde hatralar ve Balkanlarn geni corafyas yer almaktadr. Bir yandan Balkan, kltr, bir yandan tarih bilgi ve uuru, hem okuyucu hem de air zerinde derin etki brakr. Serhatlarda gemi bir yaam hem aire hem de dier yazarlara rnek tekil etmitir. Balkan ehirlerinde geerken ocukluum; Her lhza bir alev gibi hasretti duyduum. Kalbimde vard Byron u bedbaht eden mell Gezdim o yata dalar, hulym iinde ll, Aldm Rakofa krlarnn hr havsn, Duydum aknc cedlerimin ihtirsn, Yahya Kemal, Balkanlarn snrlarn, tarihini, kltrn Ak Deniz iirinde zetler. lk hatralar, ocukluunun ruh dnyasnda yer etmitir. Balkan Savalar ile beraber, daralan snrlar mahzunlamtr artk. Geride hep hzn, hep yokluk kalmtr. Ordularn yenilgisi, airin ruh dnyasnda tahribat yapar. air tarihte teselli arar. Mazideki zaferler hep ryasna girer. Balkan ehirleri, elden birer birer karken, gurbetlik duygular da ekilmez bir hal alr. air bu psikoloji ierisinde Balkanlar anlatr. Ak Deniz iiri okuyucuda hem sonsuzluk fikrini verir hem de Balkan corafyasn okuyucunun ruh dnyasna yanstr. (Yahya Kemal:1969, s:44-46) II. skp'n Tarihsel Ba Yahya Kemalin iirlerinde ska rastlanan temalardan birisi de skp ehridir. Hatralar ve skp airin hayal dnyasndan kmaz. air adeta skple btnleir. Yahya Kemal, ocukluunun getii skpn o zamanki atmosferini htralarnda yle anlatr: O yalarmda ben skp minarelerinden ykselen ezan seslerini duyarak, iim bu seslerle dolarak yetiiyordum. Minarelerde ezan balad zaman evimizde ruhan bir sessizlik olurdu. Btn ehri bir mbed sknu kaplard. Bu sesler beni btn mrnce brakm deildir. Mslman Trk ocuklarnn din ve mill terbiyesinde ezan seslerinin byk tesirine inanrm. skp, btn ynleriyle bir ecadad toprayd. Evlad Fatihan neslinden halk, yaay, dncesi, mimarisi ve btn zellikleriyle Trk olan ve bugn Balkanlarda kalm bir ehirdir air, Osmanl mparatorluunun ilk bakenti olan Bursa ile skp, birbiri ile zdeletirmektedir. Bu iki ehir, Osmanl kltr ve medeniyetinin Anadoluya ve Balkanlara yerletii dnemin sembol ehirleridir. (Yahy Keml:1976, s: 109-110)

76

Ramazan TOPDEMR

skp ki ar danda devmyd Bursann Bir lle bahesiydi, dklm, temiz kann. air skpe hassasiyetini ve zlemini Kaybolan ehir iirinde yle ifade eder: skp ki Yldrm Beyazd Han diyrdr, Evld- ftihna onun ydigrdr. Firze kubbelerle bizim ehrimizdi o; Yalnz bizimdi, ehre ve rhyle bizdi o. skp ki ar danda devmyd Bursann Yahya Kemal, skp kaybedi zdrabn gnlnn en cra yerlerinde duymutur. Ayrln bir kopu olduunu dnmemektedir. Zira hlden kurtuluu tarihte gezintide bulan Beyatl, fikri bakmdan skpn bir Trk ehri olarak kaldn belirtir. (Yahy Keml: 1999,s.121-122) air, skpe hassasiyetini ve zlemini geni olarak anlatr: Rumeli Trklerinin urad hakszlklar, yaadklar zdraplar ve kayp ettikleri topraklar aslnda Bizim Diyardr. Aznlklarn uyanan milliyetilikleri, dmanlarla yaptklar ortaklk Rumeli topraklarn da kayp etmemize neden olur. III. ANNE TOPRAI SKP Yahya Kemalin manevi ahsiyetinin teekklnde doduu ehir skpn byk yeri vardr. Yahya Kemal yine htralarnda: Ben, ailece skpl deilim. Niliyim. Fakat skpte doduum iin iftihr ederim. nk skp, Rumelide Trkln teksf ettii yerdir. O kadar Trktr ki, her tanda milliyetimizin ruhu ekillenir.(Banarl,a.g.e) Yahya Kemalin annesi skp topraklarnda yatmaktadr. Bu manada, onun iin skp farkl bir deer ifade etmektedir. Artk, doup byd, annesinin mezarnn olduu skp ehrinin kayp edilmesi airi bir teselli arayna yneltir. Fakat airi teselli edecek bir ey de yoktur artk. Trk Milletini, kk toprakta kalp kendi kesilmi bir aaca benzetir. Annesi, Yahya Kemalin dini ve tarihi muhayyilesini, ekillendiren tek insandr. Ezan- Muhammedi adl gazelini annesinin ruhu iin yazm ve skpteki kabrine armaan etmitir.

BALKAN TARiHi KARISINDA YAHYA KEMAL BEYATLI'NIN iiRi

77

EZAN-I MUHAMMED Emr-i blendsin ey ezan- Muhammedi Kafi deil sadana cihan Muhammedi Sultan Selim-i evveli ram etmeyip ecel Fethetmeliydi alemi an Muhammedi Gk nura garkolur nice yzbin minareden ehbal anca ruh-i revan- Muhammedi Ervah cmleten grr Allah Ekberi Sonu iar yaananlardan asla mitsiz deildir. Yahy Keml, her eyden nce Balkanlarn fethini ve buralardaki Trk kahramanln, iirlerinde kendi yaad bir mcera gibi, duyarak ilemitir. Fetihlerden sonra bu topraklarda gelien ve kkleen Trk kltr ve medeniyeti stnde durmutur. Bunlarla birlikte Trkln bu topraklarda gcn kaybederek geri ekilmesi, yaanan gler ve zdraplar karsndaki hislerini de iirlerinde etkili bir ekilde ifde etmitir. Ancak ir, her eye ramen mitsiz deildir. nk Trk milletindeki fetih rhunun canlln koruduuna inanmaktadr. irin bu iirlerini gl klan en mhim husus, onlardaki sammiyet kadar; zaman, mekn ve insan unsurlarn birbirlerine ustaca kaynatrm olmasdr. iirin dizelerinde, Anadoluyu ve Balkan topraklarn vatan haline getirmede ordunun nemli pay olduu vurgulanmaktadr. Sleymaniyede abideleen yapda, mimarlarn, mhendislerin ne kadar pay varsa, savaan askerlerin de o kadar pay vardr. Yahy Kemlin iirindeki Balkanlar belirli bir zaman dilimi iinde ele almamtr. air, Ak Deniz, O Rzgr, Aknc, Bir Tepeden iirlerinde Balkanlara yerlemenin yksn, yaanan olaylar, fetihleri, kayp edilen topraklar tarihsel bir bak asyla ortaya koyar. Mslmanlk, bu topraklarda; ordunun savaan askerleri sayesinde fetih ruhu ile yaylm, Anadolu ve Balkan corafyasndaki Osmanl-Trk kltr ve medeniyeti birliinin ayrlmaz bir paras ve teminat haline gelmitir. Trklerin, Balkanlarda gelitirip yayd medeniyet ve kltrn mazisi derinlere dayanmaktadr. Trklerin, Balkanlardaki mcadeleleri, zaferleri, yenilgileri, sosyal irtibatlar edebiyatmzda geni bir ekilde ilenmitir. airlerimizden Yahya Kemal Beyatl da doduu skp' ve Balkan ehirlerinin maddi ve manevi ynn lirik bir ekilde iirlerinde ele almtr.

78

Ramazan TOPDEMR

air, skp'te ve Balkanlarda geirdii ocukluk ve genlik yllarnn hznlerini, sevinlerini, zlemlerini lirik bir ekilde ele alr. Yahya Kemal, Evld- ftihann kurduu Trk mimarisine, Trk tarihine farkl bak alar ile Balkan ehirlerini anlatarak, dnden bugne gelen mili ve manevi deerlerimizi bizlere hatrlatarak, deerlerimize sahip olmamzn gereklilii hususunu mesaj olarak verir. Kaynaklar Ayda,Adile, Yahya Kemalin Fikir ve iir Dnyas, Ankara 1979, s.43 Ayverdi, Samiha,Yahy Keml Hakknda, lmnn Yirmibeinci Ylnda Yahy Keml Beyatl, Ankara, 1913, s.219. Banarl, Nihat Smi, Yahy Keml Yaarken, stanbul,1959, ss.20-21. akr, mer ;Yahya Kemalde Tarih ve iir, ankr Karatekin niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 125-150- 2008 slm Ansiklopedisi, Cilt: X, stanbul, 1967 Tanpnar, Ahmet Hamdi, Edebiyat zerine Makaleler, Dergh Yay. stanbul 1985. Yahya Keml, Kendi Gk Kubbemiz, stanbul Fetih Cemiyeti Yay., stanbul, 1999. Yahya Keml, Eski iirin Rzgryla, stanbul Fetih Cemiyeti Yay. stanbul, 1999. Yahya Keml, Rubler, stanbul Fetih Cemiyeti Yay. stanbul, 1963. Yahya Keml, Bitmemi iirler, stanbul Fetih Cemiyeti Yay. stanbul, 1997. Yahya Keml, Aziz stanbul, Mill Eitim Basmevi, stanbul, 1985.

BALKAN TARiHi KARISINDA YAHYA KEMAL BEYATLI'NIN iiRi

79

Yahya Kemal, Mektuplar Makaleler, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar, stanbul, 1977. Yahy Keml,ocukluum, Genliim, Siysi Ve Edebi Htralarm, stanbul 1976. Yeti, Kzm, Yahya Keml Hayat, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar, stanbul, 1998