ECDL Modul 2 - Koristenje Racunara

Lanaco ECDL prirunik - Modul 2: Koritenje raunarima i upravljanje dokumentima
1

Lanaco ECDL
prirunik

Modul 2: Koritenje raunara i
upravljanje datotekama

Lanaco Edukacija
Banja Luka, 2010.

Copyright
2010
Umnoavanje, reprodukcija ili na drugi nain koritenje i objavljivanje tekstova iz ovog prirunika,bez
naknade i bez dozvole autora ili izdavaa, kanjivi su po lanu 120. Zakona o autorskom pravu i srodnim
pravima (Slubeni glasnik BiH, broj 7/02).
Lanaco ECDL prirunik - Modul 2: Koritenje raunara i upravljanje dokumentima

1

Sadraj

2 Koritenje raunara i upravljanje dokumentima .............................................................................. 4
2.1 Operativni sistem ..................................................................................................................... 4
2.1.1 Prvi koraci ......................................................................................................................... 4
2.1.1.1 Ukljuivanje raunara i logovanje ............................................................................... 4
2.1.1.2 Restart raunara ......................................................................................................... 7
2.1.1.3 Gaenje aplikacije u sluaju prestanka odgovora ........................................................ 7
2.1.1.4 Pravilno gaenje raunara........................................................................................... 8
2.1.1.5 Koritenje Help funkcije .............................................................................................. 9
2.1.2 Podeavanje .................................................................................................................... 11
2.1.2.1 Osnovne informacije o sistemu ................................................................................. 11
2.1.2.2 Prilagoavanje operativnog sistema ......................................................................... 13
2.1.2.3 Podeavanje jezika tastature .................................................................................... 14
2.1.2.4 Instaliranje i deinstaliranje softverskih aplikacija (programa) .................................... 16
2.1.2.5 Print screen funkcija ................................................................................................. 18
2.1.3 Rad sa ikonama ............................................................................................................... 19
2.1.3.1 Standardne ikone ..................................................................................................... 19
2.1.3.2 Selektovanje i pomjeranje ikona ............................................................................... 20
2.1.3.3 Kreiranje i uklanjanje preica .................................................................................... 20
2.1.3.4 Otvaranje dokumenata i foldera ............................................................................... 22
2.1.4 Rad sa prozorima (Windows) ........................................................................................... 25
2.1.4.1 Elementi prozora ...................................................................................................... 25
2.1.4.2 Upravljanje prozorima .............................................................................................. 25
2.1.4.3 Prebacivanje izmeu otvorenih prozora ................................................................... 26
2.2 Upravljanje datotekama ......................................................................................................... 28
2.2.1 Osnovni koncepti ............................................................................................................ 28
2.2.1.1 Organizacija foldera i dokumenata ........................................................................... 28
2.2.1.2 Ureaji za uvanje podataka ..................................................................................... 31
2.2.1.3 Mjerne jedinice ........................................................................................................ 32
2.2.1.4 Redovno pravljenje backup-a ................................................................................... 32
2.2.1.5 Online skladitenje datoteka .................................................................................... 32

2

2.2.2 Dokumenti i folderi ......................................................................................................... 34
2.2.2.1 Informacije o dokumentima i folderima .................................................................... 34
2.2.2.2 Pregled drajvova i foldera ......................................................................................... 36
2.2.2.3 Kako dodi do nekog dokumenta ................................................................................ 40
2.2.2.4 Kreiranje foldera i podfoldera ................................................................................... 40
2.2.3 Rad sa fajlovima (dokumentima) ..................................................................................... 44
2.2.3.1 Identifikovanje tipova dokumenata .......................................................................... 44
2.2.3.2 Programi za editovanje teksta .................................................................................. 45
2.2.3.3 Mijenjanje statusa dokumenta ................................................................................. 49
2.2.3.4 Sortiranje dokumenata ............................................................................................. 51
2.2.3.5 Imenovanje dokumenata .......................................................................................... 53
2.2.3.6 Promjena imena dokumenata i foldera ..................................................................... 53
2.2.4 Kopiranje i premjetanje ................................................................................................. 55
2.2.4.1 Oznaavanje dokumenata i foldera ........................................................................... 55
2.2.4.2 Kopiranje dokumenata i foldera ............................................................................... 55
2.2.4.3 Premjetanje dokumenata i foldera .......................................................................... 57
2.2.5 Brisanje i vradanje podataka ............................................................................................ 60
2.2.5.1 Brisanje podataka ..................................................................................................... 60
2.2.5.2 Vradanje podataka iz Recycle Bin-a ........................................................................... 61
2.2.5.3 Pranjenje Recycle Bin-a ........................................................................................... 63
2.2.6 Pretraivanje ................................................................................................................... 64
2.2.6.1 Koritenje alatke Find ............................................................................................... 64
2.2.6.2 Pretraga po imenu ili sadraju dokumenta ................................................................ 65
2.2.6.3 Pretraga po datumu kreiranja, izmjene ili veliine dokumenta .................................. 66
2.2.6.4 Pretraga pomodu tipa dokumenta ili prvog slova ...................................................... 67
2.2.6.5 Lista nedavno koritenih dokumenata ...................................................................... 68
2.3 Usluni programi (Utilities) ..................................................................................................... 70
2.3.1 Kompresovanje dokumenata ........................................................................................... 70
2.3.1.1 ta znai kompresovanje dokumenata ...................................................................... 70
2.3.1.2 Kompresovanje dokumenata .................................................................................... 70
2.3.1.3 Dekompresovanje dokumenata ................................................................................ 72
2.3.2 Anti-virusni programi ...................................................................................................... 77
2.3.2.1 ta su to virusi i kako se prenose?............................................................................. 77
2.3.2.2 Koritenje antivirusnog softvera i skeniranje dijelova raunara ................................. 77

3

2.3.2.3 Svrha redovnog auriranja anti-virusnog programa................................................... 81
2.4 Upravljanje tampom ............................................................................................................. 83
2.4.1 Opcije tampanja ............................................................................................................ 83
2.4.1.2 Instalacija novog tampaa ....................................................................................... 85
2.4.2 tampanje ....................................................................................................................... 89
2.4.2.1 tampanje dokumenata iz programa za obradu teksta.............................................. 89
2.4.2.2. Pregled dokumenata poslatih na tampu ................................................................. 90
2.4.2.3 Koritenje opcija u Print manager alatu .................................................................... 91


4

2 Koritenje raunara i upravljanje dokumentima

2.1 Operativni sistem

2.1.1 Prvi koraci

2.1.1.1 Ukljuivanje raunara i logovanje

Pokretanje raunara sastoji se od slededih koraka:
a) provjerite da li je raunar ukljuen u struju
b) provjerite da li je monitor ukljuen
c) pritisnite dugme za paljenje raunara na kuditu

Odmah po ukljuivanju raunara, na ekranu de se pojaviti neke informacije. To je postupak koji se
zove POST (Power On Self Test ili Power On System Test). U sutini, raunar provjerava sve
komponente raunara, ispisujudi njihove specifikacije poput vrste i jaine procesora, koliine
memorije, broja hard diskova i optikih ureaja u raunaru i njihove specifikacije itd.
Ovu proceduru odrauje ip koji se zove ROM-BIOS (Read Only Memory Basic Input Output
System) i ova procedura se vri svaki put kada palite raunar, kako bi se potvrdila ispravnost svih
ureaja, te da se provjere izmjene ukoliko ste uradili neku nadogradnju (npr. ako ste dodali novi ili
zamijenili hard disk, povedali radnu memoriju itd.). Tek nakon ove procedure koja traje 5-10 sekundi,
raunar podie operativni sistem.
Nakon podizanja sistema, na ekranu dete dobiti ekran za prijavu na sistem (tzv. Log in ekran).

5

Slika 2-1 Primjer Log In ekrana na operativnom sistemu Microsoft Windows XP

Slika 2-2 Primjer Log In ekrana na operativnom sistemu Microsoft Windows Vista
Kada dobijete Log In ekran potrebno je da izaberete svoj korisniki nalog i ukucate ifru (ukoliko
postoji), kako bi pristupili radnoj povrini (Desktop).
U nekim sluajevima, ukoliko postoji samo jedan korisniki nalog, operativni sistem de prilikom
podizanja, automatski da pristupi vaem nalogu i odmah pokazati desktop. Izgled desktop-a zavisi od
linih podeavanja, a izgled klasinog desktop-a je prikazan na slededim slikama:

6

Slikla 2-3 Primjer radne povrine (Desktop) na operativnom sistemu
Microsoft Windows XP

Slika 2-4 Primjer radne povrine (Desktop) na operativnom sistemu
Microsoft Windows Vista


7

2.1.1.2 Restart raunara

Restart raunara ima svoje prednosti. Ukoliko ste vrili neke zahtijevne operacije na raunaru te je
radna memorija popunjena, restart raunara bi osvjeio rad operativnog sistema i time ponovo
obezbjedio brzi rad.
To je u sutini opcija koji vri ponovno podizanje operativnog sistema. Ona je ujedno potrebna kada
instalirate neki novi ureaj ili softver, te operativni sistem zahtijeva restart kako bi pravilno prijavio
nove ureaje ili softver u raunaru.
Raunar se restartuje tako to kilknete na Start meni na desktopu na Taskbar-u, izaberete opciju
Turn Off Computer, te izaberete Restart u ponuenom prozoru.

Slika 2-5 Opcije pri gaenju raunara

2.1.1.3 Gaenje aplikacije u sluaju prestanka odgovora

Softverske aplikacije ili programi koji se koriste, znaju ponekad da se jednostavno zalede i ne
odgovoraju na zadate komande. Ovakav problem se moe desiti zbog nekompatibilnosti sa
hardverom, nekim drugim programom ili da jednostavno taj program nije dobro podeen ili ima neki
kvar.
U ovakvim situacijama nije uvijek potreban restart raunara. Dovoljno je da u procesima koji se vre
na raunaru prekinemo rad tog programa. To radimo pokretanjem Windows Task Menager-a tako
to u isto vrijeme pritisnemo kombinaciju tri dugmeta na tastaturi, Ctrl + Alt + Delete.
Nakon pritiska ova tri dugmeta pojavljuje se prozor Windows Task Menager gdje vidimo listu
aplikacija koje trenutno rade.

8

Slika 2-6 Izgled Windows Task Menager-a

U kartici Applications moemo vidjeti aplikacije koje trenutno rade kao i njihov status. Aplikacije koje
regularno rade imade status Running, a aplikacije koje su se blokirale imade status Not responding.
Takvu aplikaciju oznaimo klikom mia te klikom na dugme End Task potvrdimo naredbu za gaenje.
Operativni sistem de na kraju ugasiti taj program ime de odblokirati rad raunara. Klikom na dugme
X u gornjem desnom uglu zatvaramo Windows Task Menager i vradamo se u normalni rad na
raunaru.

2.1.1.4 Pravilno gaenje raunara

S obzirom da operativni sistem na raunaru zahtijeva pravilno gaenje raunara, potrebno je
pridravati se procedura za gaenje. Da biste pravilno ugasili raunar, potrebno je:
Kliknuti dugme Start na desktopu (radnoj povrini)
Kliknuti na opciju Turn Off Computer
Klikom na dugme Turn off potvrditi gaenje raunara

9

Sika. 2-7 Opcija Turn Off Computer (iskljuivanje raunara)

2.1.1.5 Koritenje Help funkcije

Help funkcija, u bilo kojem operativnom sistemu, slui za pomod korisniku, ukoliko ima nekih pitanja,
vezano za rad na raunaru ili sa pojedinim programima. Help opciju, moete pokrenuti klikom na
dugme Start i klikom na opciju Help and Support.

Slika 2-8 Opcija za pomod (Help and Support)

Nakon klika na opciju Help and Support, otvoride vam se prozor za pretragu, gdje moete u koloni
Search, ukucati odreenu informaciju koja vas interesuje i pokrenuti pretragu za eljenim
odgovorom.

10

Slika 2-9 Pretraga po temama za pomod i dodatna objanjenja


11

2.1.2 Podeavanje

2.1.2.1 Osnovne informacije o sistemu

Informacije o sistemu nam mogu redi koji operativni sistem imamo instaliran na raunaru tj. njegovo
ime i verziju, ime i serijski broj licence na koga je operativni sistem prijavljen, koliina ugraene
radne memorije (RAM), jainu i brzinu procesora.
Do ovih informacija moemo dodi na dva naina. Prvi je da desnim klikom mia kliknemo na My
Computer ikonu, na desktopu (ili u Start meniju ako se tamo nalazi) i onda lijevim klikom izaberemo
opciju Properties.

Slika 2-10 Pristupanje osnovnim informacijama o sistemu

Drugi nain, da pristupimo informacijama o sistemu je kroz Control Panel. Control Panel je opcija
gdje se vre sva podeavanja raunara i operativnog sistema. Do njega dolazimo tako to klikom na
Start meni izaberemo i otvorimo Control Panel, te naemo ikonu System i otvorimo je dvoklikom
mia.
Napomena: Ako vam je ukljuen klasini Start meni onda idite na Settings Control Panel.

12

Slika 2-11 Podeavanja u Control Panel-u
Kada jednim od ova dva naina pristupimo informacijama o sistemu, pokazade nam se prozor sa
priloenim informacijama:

Slika 2-12 Izgled System Properties prozora

U kartici General moemo vidjeti ved spomenute informacije o sistemu (verzija operativnog sistema),
ime korisnika na koga je registrovana licenca, kao informacije o koliini ugraene radne memorije
(RAM), brzine i jaine procesora.


13

2.1.2.2 Prilagoavanje operativnog sistema

Razna prilagoavanja i podeavanja operativnog sistema, bez obzira da li je to datum ili vrijeme,
izbor jezika, rezolucija slike ili jaina zvuka, se vre na jednom mjestu, a to je Control Panel. Ved smo
rekli da do Control Panel-a pristupamo preko Start menija.

Kada je otvoren Control Panel moemo da vidimo veliki broj ikona od kojih svaka ima svoje znaenje
tj. opcije kojima pristupamo i podeavamo.

Slika 2-13 Podeavanja u Control Panel-u

Ukratko demo objasniti znaenje svake ikone:
Accessibility Options posebna podeavanja poput zvunih komandi i povedala na desktopu
Add Hardware ugraivanje i prijavljivanje novog hardvera u raunar
Add or Remove programs dodavanje ili brisanje softverskih aplikacija (programa)
Administrative Tools podeavanja pristupa i kontrole korisnika
Date and Time podeavanje datuma i vremena
Display podeavanje rezolucije, pozadine desktopa, screen saver-a i sl.
Folder Options podeavanje opcija za pregled dokumenata u raunaru
Fonts dodavanje, brisanje i pregled instaliranih fontova
Game Controllers podeavanje ureaja za zabavu (joystick, gamepad i sl)
Internet Options podeavanje opcija za pretraivanje na internetu
Keyboard podeavanje rada tastature
Mouse podeavanje rada mia

14

Network Connections podeavanja opcija za konektovanje na internet ili raunarsku mreu
Phone and Modem Options podeavanje modema
Power Options podeavanje opcija za utedu el. energije
Printers and Faxes podeavanje, instalacija i brisanje tampaa i fax ureaja
Regional and Language Options - podeavanje jezika i vremenske zone
Scanners and Cameras podeavanje dodatnih ureaja (skenera, web kamera i sl.)
Scheduled Tasks podeavanje podsjetnika, za razne napomene (npr. update programa i sl.)
Sounds and Audio Devices podeavanje zvuka i drugih audio ureaja
Speech podeavanje opcija text to voice (tekst u zvuk)
System pregled i dodatna podeavanja informacija o sistemu
Taskbar and Start Menu podeavanja opcija Start menija
User Accounts podeavanja i pregled naloga svih korisnika raunara

2.1.2.3 Podeavanje jezika tastature

Ukoliko vam je potreban dodatni jezik koji dete izabrati prilikom kucanja raznih dokumenata
potrebno je da u Control Panel-u instalirate (dodate) eljeni jezik. Znai otvorite Control Panel i
dvoklikom otvorite Regional and Language Options.
Od tri ponuene kartice Regional Options, Languages i Advanced izaberite karticu Languages gdje se
podeava izbor jezika.

Slika 2-14 Podeavanje izbora jezika


15

Na ovoj kartici trebamo samo da jednim klikom otvorimo Details te se otvara novi prozor, Text
Services and Input Languages, gdje vrimo instalaciju eljenih jezika.

Slika 2-15 Opcija instalacije ili brisanja dodatnih jezika

Kada se otvori gore prikazani prozor, kliknite na dugme Add (otvara se mali Add Input Language
prozor sl. 2-16) gdje birate jezik koji elite i potvrujete njegovu instalaciju.

Slika 2-16 Opcija dodavanja jezika

Ako elite instalirati vie jezika samo ponovite predzadnja dva koraka (klik na dugme Add, izbor
jezika i potvrda klikom na OK ), a ako ste zavrili sa unosom eljenih jezika kliknite dugme Apply (slika
2-17).

16

Slika 2-17 Opcija instalacije ili brisanja dodatnih jezika
Ovdje takoe moete podesiti koji jezik de biti primarni (tj. automatski izabran pri paljenju raunara).
Nakon zavrene instalacije i podeavanja, klikom na dugme OK se vradate nazad u prvobitni meni, te
ponovnim klikom na OK izlazite iz opcije za instalaciju dodatnih jezika.
Kada prilikom rada elite da promjenite jezik (npr. elite neki dokument u Word-u otkucati latinicom)
onda jednostavno kliknete na izbor jezika u desnom uglu Taskbar-a i izaberete jezik koji elite.

Slika 2-18 Izbor jezika prilikom kreiranja dokumenta

2.1.2.4 Instaliranje i deinstaliranje softverskih aplikacija (programa)

Programe moemo instalirati i deinstalirati (brisati) sa raunara, bez rizika da demo na neki nain
ugroziti rad operativnog sistema. Svaki program je namjenski napravljen te takve na raunar
instaliramo po potrebi (npr. ako radite sa ureivanjem slika onda dete morati instalirati programe

17

poput Adobe Photoshop i Corel Draw, ili ako se bavite projektovanjem, instaliradete programe poput
AutoCad i ArchiCad-a itd).
Za ovu vrstu rada koristimo opciju Add or Remove Programs koji se nalazi u Control Panel-u.
Dvoklikom na Add or Remove Programs dobijemo slededi prozor

Sika 2-19 Izgled Add or Remove Programs
Pored liste instaliranih programa koje vidimo, sa lijeve strane prozora imamo etiri opcije:
Change or Remove Programs Ako elimo izmjeniti ili izbrisati program
Add New Programs ako elimo dodati (instalirati) novi program
Add/Remove Windows Components ako elimo dodati ili ukloniti programe koji dolaze u
sklopu operativnog sistema
Set Program Access and Defaults podeavamo programe koji de biti primarni izbor za
obavljanje nekih funkcija (pretraivanje po internetu, slanje e-mail poruka i sl.)

Ipak vedina programa koja se nalazi na nekom optikom mediju (CD ili DVD) automatski pokrede
instalaciju im stavite medij u raunar, a programi koji nemaju automatsko pokretanje instalacije
(autolaunch) obino se mogu pokrenuti tako to kroz My Computer dvoklikom izaberete optiki
ureaj ili otvorite sadraj tog medija i sa dva klika izaberete Setup.exe
Kada se radi o uklanjanu odreenog programa sa raunara treba se obavezno drati instrukcija
uklanjanja pomodu Add or Remove Programs, kako bi se mogli uredno ukloniti sve dokumente
vezane za taj program.


18

2.1.2.5 Print screen funkcija

Veoma interesantna i esto korisna funkcija je slikanje trenutno aktivne slike na monitoru. Pomodu
tipke Print Screen na tastaturi (na nekim tastaturama skradeno napisano Prt Scr), moemo da u bilo
kom trenutku uslikamo ono to vidimo na ekranu i prebacimo tu sliku u dokument.
Npr. Sa Print Screen smo uslikali trenutne informacije koje vidimo na ekranu (raunar uslikanu
informaciju stavlja u clipboard) i sada elimo da to sauvamo kao sliku. Najlaki nain da to uradimo
je pomodu Paint programa. Odemo na Start meni, izaberemo Programs, pa Accessories i kliknemo na
Paint kako bi otvorili program. Nakon toga izaberemo opciju Edit Paste kako bi prenijeli sliku
nakon ega je sauvamo pod eljenim imenom.

Slika 2-20 Koritenje Print Screen funkcije


19

2.1.3 Rad sa ikonama

2.1.3.1 Standardne ikone

Izgled desktopa se razlikuje od korisnika do korisnika tj. od korisnikog naloga. Da bi shvatili svrhu
desktopa, najlake je uraditi poreenje sa vaim radnim stolom. Povrinu radnog stola, podeavate
kako vama odgovara, radi efektivnog rada i upravo to radite i na desktopu raunara, postavljate
ikone radi lakeg i breg pristupa odreenim programima, pravite foldere (fascikle) u koje smjetate
bitne podatke itd.
Glavne ikone koje dete nadi na desktopu kod bilo kojeg korisnika su:
a) My Computer
b) My Documents
c) My Network Places
d) Recycle Bin
e) Internet Explorer
f) Folderi (fascikle)
g) Fajlovi (dokumenti)

My computer (moj kompjuter) je ikona koja vam prilikom otvaranja, omogudava
pregled ureaja koji se nalaze u raunaru, poput hard diska ili diskova i optikih
ureaja.

My Documents (moji dokumenti) je ikona koja de vam otvoriti sadraj i pregled vaih
linih dokumenata, bili to razni dokumenti napravljeni u Word-u ili Excelu, slike,
muzika ili neto drugo. Svaki korisnik ima lini My Documents folder, gdje moe
sauvati podatke, kojima drugi korisnici ne mogu pristupiti. Svrhu My Documents
foldera moete najlake razumjeti poreenjem sa sadrajem ladica, na vaem
radnom stolu.
My Network Places (moja mrena mjesta) je ikona koju dete najvjerovatnije koristiti
samo na poslu, jer pomodu ove ikone pristupate raunarima vaih radnih kolega i to
samo onim podacima, koji su prethodno odobreni za pregledeod strane vaih
kolega.
Recycle Bin (korpa za smede) je ikona pomodu koje pristupate dokumentima, koje
ste izbrisali sa vaeg raunara. Kada briete dokumente koji vam ne trebaju, raunar
ih smjeta u Recycle Bin. A da bi trajno obrisali dokumente, potrebno je da uete u
Recycle Bin i potvrdite raunaru da izbrie prethodno izabrane dokumente.


20

Za razliku od gore pomenutih ikona, ikone foldera (nebitno na njihov sadraj ili ime) su uvijek iste.
Naravno Windows XP nudi i razliite ikone za foldere, ali korisnik mora runo da izvri podeavanja,
tj. promjeni standardnu ikonu u jednu od ponuenih.

Ikone dokumenata tj. fajlovi se razlikuju u zavisnosti u kojem je programu dokument kreiran. Svaki
program ima svoju vrstu ikone za dokumente koje su u njemu kreirani, kako bi korisnik lake
raspoznavao koji je dokument u pitanju. Npr. excel-ov dokument, word-ov dokument, access-ov
dokument itd.

2.1.3.2 Selektovanje i pomjeranje ikona

Selektovanje i pomjeranje ikona se radi na vrlo jednostavan nain. Selektovanje ikona vrimo
pomodu lijevog klika mia, na ikonu ili pomodu tastature koristedi tipku TAB i tipke kursora. Slededi
korak je pomijeranje ikona na eljeni dio desktopa. Ova funkcija se zove drag and drop. Lijevim
klikom mia oznaimo ikonu (ne putate klik mia. tj drite taster kliknutim) i polako prevlaite ikonu
do eljenog dijela desktopa.

2.1.3.3 Kreiranje i uklanjanje preica

Preice se obino stavljaju na desktop, a omoguduju korisniku da direktno i na najbri mogudi nain
pristupi nekom dokumentu ili folderu. Preica je vezana za orginalni dokument, gdje god da se on
nalazi. Ikona preice se razlikuje od standardne ikone po jednom detalju u donjem lijevom uglu.


21

Kreiranje preica moemo da uradimo na dva naina. Prvi je da direktno sa desktopa desnim klikom
mia zaponemo ovu proceduru. U meniju izaberemo New, pa u podmeniju lijevim klikom izaberemo
Shortcut.

Slika 2-21 Kreiranje preice

Nakon ovog koraka, u prozoru koji nam se otvori potrebno je da unesemo putanju gdje se dokument
nalazi ili da pomodu Browse dugmeta odemo do mjesta gdje se dokument nalazi.

Slika 2-22 Kreiranje preice


22

Drugi i vjerovatno laki nain kreiranja preice jeste, da pomodu Windows Explorera direktno odemo
do mjesta gdje se dokument nalazi, te desnim klikom na taj dokument izaberemo opciju Send to i u
podmeniju izaberemo Desktop (create shortcut).
Na kraju, ako elite da izbriete preicu sa desktopa jednostavno desnim klikom na preicu izaberete
opciju Delete ili moete samo da oznaite preicu (jedan klik lijevog tastera mia) i pritisnete dugme
Delete na tastaturi.
2.1.3.4 Otvaranje dokumenata i foldera

Otvaranje dokumenata i foldera se vri veoma lako. Ako otvarate foldere, jednostavnim dovklikom
na eljeni folder, pristupate njegovom sadraju. Ako elite da pregledate koje sve foldere imate na
odreenom dijelu hard diska, moete da koristite My Computer ili Windows Explorer i vrite pregled
foldera. U ovom sluaju koritenje Windows Explorer-a bi bila bolja opcija, jer sa njim moete
detaljnije da vrite pregled.

Slika 2-23 My Computer

Pokretanje My Computer-a moete vriti dvoklikom na njegovu ikonu, na desktopu ili klikom na
ikonu My Computer u sklopu Start meniju (ako se ne nalazi na desktopu).
Windows Explorer s druge strane nudi bolju preglednost sadraja foldera kao i laki pregled ostalih
foldera ili hard diska.

23

Slika 2-24 Windows Explorer

Windows Explorer se sastoji iz dva manja prozora. U lijevom prozoru vidimo sadraj hard diska
(particije), CD-DVD ureaje, flopije, USB flash diskove i itd., a u desnom prozoru vidimo sadraj
izabranog foldera ili pomenutih ureaja. Dvoklikom na eljeni folder (u lijevom prozoru), automatski
dobijemo njegov sadraj u desnom prozoru.
Windows Explorer pokredemo dvoklikom na njegovu ikonu na desktopu (ako se tamo nalazi) ili
odlaskom na Start Programs Accessories i onda izaberemo Windows Explorer. Jo jedan nain
pokretanja Windows Explorer-a (moda i najlaki) je koritenje hotkeys na tastaturi, tj. kombinacija
tipki Win+E.
Da ne bi dolazilo do zabune, My Computer i Windows Explorer su veoma sline aplikacije. Jedina
razlika je ta to je opcija Folders iskljuena u My Computer-u, dok je u Windows Explorer-u ukljuena.
Iz priloenih slika moete vidjeti da My Computer nudi sistemske opcije u lijevom dijelu prozora, a
im ukljuimo opciju Folders, automatski dobijamo Windows Explorer.

Otvaranje dokumenata je neto drugaije od otvaranja foldera. Dok za foldere moemo koristiti My
Computer ili Windows Explorer kako bi vidjeli njihov sadraj, za dokumente koristimo aplikacije u
kojima su napravljeni. Spomenuli smo da ikona svakog dokumenta predstavlja i aplikativni program u
kojem je napravljena, tako da donekle moemo da prepoznamo o kojem programu se radi.
Dvoklikom na odreeni dokument, kompjuteru dajemo naredbu za otvaranje tog dokumenta (kako
bi mogli vidjeti njegov sadraj), a kompjuter de znati koji program treba da pokrene kako bi se
dokument otvorio, tako to de oitati ekstenziju dokumenta.

24

Ekstenzija je, takom odvojen, dodatak na ime dokumenta i slui kako bi ukazala na tip dokumenta.
Npr. dokumenti koji se prave u Microsoft Word-u imaju ekstenziju .doc, dokumenti koji se prave u
Microsoft Excel-u imaju ekstenziju .xls itd. Esktenzija je uglavnom namijenjena kako bi raunar lake
prepoznao program koji treba da pokrene kako bi uredno prikazao traeni dokument.
Ukoliko dokument nema ekstenziju, njegova ikona de biti bijela, i pri otvaranju dokumenta, raunar
de korisniku ponuditi listu programa kako bi izabrao odgovarajudi za prikaz dokumenta.


25

2.1.4 Rad sa prozorima (Windows)

2.1.4.1 Elementi prozora

Svaki prozor (Windows) se sastoji od nekoliko elemenata. Ovi elementi su vedini sluajeva
univerzalni tj. u svakom programu dete nadi iste elemente.

Slika 2-25 Elementi prozora
1 Title bar Glavna traka gdje moemo da vidimo ime dokumenta kao i ime programa u kojem
radimo.
2 Menu bar Traka sa menijima (izbornicima) gdje moemo da biramo razliite komande kojima
pravimo, korigujemo i stvaramo neki dokument (File, Edit, View, Insert, Format, Tools, Windows,
Help).
3 Tool bar Alatna traka, koja u sutini predstavlja pojedine skradenice za komande iz meni bar-a,
poput new document, save, print, cut, copy i dr.
4 Scroll bar traka pomodu koje se pomjeramo gore-dole, kako bi vrili pregled sadraja
5 Status bar Statusna traka gdje vidimo ukupan broj stranica, kao i stranicu na kojoj se trenutno
nalazimo, broj kolone, reda i sl.

2.1.4.2 Upravljanje prozorima
1
2
3
4
5

26

U gornjem desnom uglu svih prozora, (nebitno na kojem operativnom sistemu da radite) nalaze se 3
dugmeta pomodu kojih minimizirate, maksimizirate i zatvarate trenutno otvoreni i aktivni prozor.

Slika 2-26 Dugmad za minimiziranje, maksimiziranje i zatvaranje prozora

a) Prvo dugme slui da minimizirate prozor, ukoliko trenutno ne radite na njemu, a ne elite da
ga zatvorite. Minimizirani prozor, biva potpuno sputen i moete ga ponovo vratiti, klikom
njegovog dugmeta na taskbar-u.

b) Drugo dugme, koje se razlikuje na lijevoj i desnoj slici, slui za maksimiziranje prozora. Slika
lijevo, prikazuje primjer prozora, koji nije potpuno rairen preko ekrana, pa srednje dugme
omogudava da se prozor maksimalno rairi, dok slika desno, prikazuje prozor koji je
maksimalno proiren preko ekrana. Srednje dugme vam, u ovom sluaju, nudi mogudnost da
smanjite prozor, a da ne bude potpuno minimiziran, tj. sputen na taskbar.

c) Trede dugme je uvijek isto, oznaeno crvenom bojom i sa X, i slui samo za zatvaranje
prozora.

Pored ovih mogudnosti, ujedno moete i da pomjerate prozor po ekranu (ukoliko nije maksimalno
rairen) tako to mi pozicionirate na Title bar traku (obino pozicionirate mi na sredinu te trake),
pritisnete lijevi klik mia, drite ga i lagano povlaite prozor u eljenom pravcu. Nakon toga
jednostavno pustite dugme mia i prozor de ostati na mjestu gdje ste ga prevukli.

2.1.4.3 Prebacivanje izmeu otvorenih prozora

Ukoliko imate vie otvorenih prozora u toku rada na raunaru, nije potrebno da ih gasite kako bi
privremeno preli na prvi ili na drugi prozor. Svi prozori koju su otvoreni bide vidljivi u taskbar-u.
Slika 2-27


27

Slika 2-27 Otvoreni prozori u taskbar-u

Trenutno aktivni prozor (prvi u redu) izgleda kao pritisnut dok su druga dva prozora otvorena, ali ne i
trenutno aktivna. Dovoljno je da jednim klikom mia na neki od neaktivnih prozora preete sa
trenutno aktivnog na neki drugi eljeni prozor. Na taj nain moete da se prebacujete sa jednog
prozora na drugi, a da ih ne zatvarate. Hotkey (skradenica) na tastaturi, koju moete koristiti za ovu
funkciju je Alt+Tab. Ovde treba napomenuti da samo jedan prozor moe biti trenutno aktivan, dok
drugi mogu biti otvoreni, ali u pozadini kao neaktivni prozori.


28

2.2 Upravljanje datotekama

2.2.1 Osnovni koncepti

2.2.1.1 Organizacija foldera i dokumenata

Svaki raunar, u sebi ima hard disk, na kojem se nalazi operativni sistem, programi, kao i korisnikovi
kreirani dokumenti i folderi. Hard disk (bilo koje veliine tj. kapaciteta) moe biti podijeljen na
particije. Particije su dijelovi prostora na disku, gdje je jedna particija uvijek primarna, a ostale tzv.
logike particije. Da bi lake shvatili ovaj princip, zamislite da je hard disk ormar, a ladice ormara su
particije.
Svaka particija je oznaena odreenim slovom, kako bi ih raunar lake raspoznavao. Tako je
primarna particija, na kojoj se nalazi operativni sistem i razni programi, uvijek oznaena slovom C:
Prilikom instalacije operativnog sistema, Windows automatski dodjeljuje primarnoj particiji ime Local
Disk (C:). Ovo je potrebno kako bi raunar, kada ga upalite, znao gdje se nalazi operativni sistem.
Ostale logike particije dobijaju svoja slova, kao i CD-DVD ureaji koje imate instalirane u raunaru.
Primjer dodjeljivanja slova, najlake dete uoiti prilikom kopanja USB flash diska, gdje raunar prijavi
da je naao novi ureaj, prepozna ga kao USB flash disk, i automatski mu dodijeli prvo slobodno
slovo.

Slika 2-28 Oznake particija
Unutar particija nalaze se razni folderi, podfolderi, dokumenti i ostali podaci, koje raunar sortira po
hijerarhijskoj strukturi, radi lakeg pregleda, nebitno o kojoj vrsti dokumenta je rije. Naravno ako je
korisniku lake da vri pregled po datumu kreiranja ili izmjene, ili po veliini dokumenta ili foldera, ta
opcija moe da se podesi, bez straha da dete neto poremetiti u radu operativnog sistema.
Klikom lijevog tastera mia na opciju Views, u alatnoj traci, dobijemo izbor i naine sortiranja
dokumenata, a to su Thumbnails, Tiles, Icons, List, Details.


29

Slika 2-29 Opcija Views

Ako izaberemo opciju Details, koja je moda i najinteresantnija, raunaru dajemo naredbu da nam
pregled sortira zajedno sa detaljima kao to su datum kreiranja ili izmjene, veliine i vrste ureaja ili
dokumenta. Tako dobijemo listu koja se moe sortirati onako kako korisnik eli.

Slika 2-30 Pregled sadraja pri izabranoj opciji Details

Na ovaj nain moemo da vidimo ime particije, foldera ili dokumenta, o kojoj vrsti se radi (da li je to
particija, CD ureaj, folder dokument ili moa aplikacija), kao i njihove veliine i komentari
postavljene od strane korisnika.
Ako otvorimo sadraj particije C:, raunar de izlistati sav njegov sadraj te izbaciti sve podatke o
njima.

30

Slika 2-31 Pregled sadraja Local Disk C:

Poto je ovakva vrsta pregleda, odvojena po kolonama (Name, Size, Type, Date Modified), moemo
narediti raunaru da sortira sadraj po datumu izmjene ili po vrsti dokumenta, jednostavnim klikom
na jednu od kolona. Na slici je sadraj trenutno sortiran po imenima datoteka (abecednim redom), a
kolona po kojoj je sadraj sortiran je uvijek tamnija u odnosu na druge.
Nain sortiranja dokumenata u bilo kom trenutku moete da izmjenite pomodu pomenutog Views
menija, a da bi jedan od naina (onaj koji vam je najlaki za pregled) postavili kao primarni pregled za
ubudude, potrebno je da ga prvo izaberete, pa onda da odete na Tools Folder Options, kao to je
prikazano na slici.

Slika 2-32 Podeavanje vrste pregleda
Kada vam se otvori Folder Options meni, izaberete karticu View i kliknete na dugme Apply to all
folders i kliknete OK.

31

Slika 2-33 Folder Options meni
2.2.1.2 Ureaji za uvanje podataka

Kada kreiramo neki dokument, potrebno je da ga sauvamo na raunaru, kako bi ga kasnije mogli
koristiti. Postoji nekoliko ureaja na kojima se mogu uvati podaci. Prvi i primarni, koji svaki raunar
ima, je hard disk. Na hard disku se nalazi i operativni sistem kao i razni dokumenti koje korisnik
kreira. Hard disk moe biti razliitih veliina kapaciteta, a danas se koriste hard diskovi kapaciteta
160GB, 250GB, 320GB itd. Za hard disk moemo redi da je unutranji ureaj (dio raunara) za
arhiviranje podataka.
Za razliku od hard diska koji se nalazi u raunaru, postoje tzv. mreni hard diskovi. To su u sutini
hard diskovi servera, a mi im pristupamo preko lokalne mree i arhiviramo na njemu podatke, kako
bi i ostali korisnici mogli da se slue sa njima. Ova vrsta arhiviranja podataka se obino koristi u
firmama, zbog lake razmjene podataka i informacija, a u server se obino stavljaju hard diskovi
mnogo vedih kapaciteta nego u obine korisnike raunare.
Treda vrsta ureaja za uvanje podataka su prenosni ureaji. U ovu vrstu ureaja moemo svrstati
floppy diskete, ZIP drive diskete, CD i DVD medije, USB flash diskove i prenosne hard diskove. Floppy
i ZIP drive diskete su bili prvi prenosni ureaji dostupni iroj masi, ali zbog njihovog ogranienog
kapaciteta ubrzo su zamijenjeni CD i DVD medijima. Iako se CD i DVD mediji uveliko koriste, vedina
korisnika se odluuje za prenosne ureaje poput USB flash diska i prenosnih hard diskova. Za USB bi
mogli redi da je primarna vrsta prenosnog ureaja, zbog dimenzija, veliine kapaciteta kao i lakode
koritenja. Standardni USB flash diskovi dolaze u kapacitetima od 1GB, 2GB, 4GB, 8GB, 16GB, 32GB i
64GB. Za razliku od USB flash diska, prenosni hard disk je neto vedih dimenzija, ali zbog toga je
mnogo vedeg kapaciteta od 120GB pa do 1TB.


32

2.2.1.3 Mjerne jedinice

Svi dokumenti i folderi imaju mjerne jedinice po kojima se mjeri njihova veliina. U svijetu raunara
najmanja mjerna jedinica za veliinu ja bit. Potrebno je da spomenemo ostale vede jedinice, s kojima
de se korisnik najvie susresti prilikom rada na raunaru.
1 bit
8 bit = 1 B (bajt)
1 KB (1 kilobajt) = 2
10
B = 1024B
1 MB (1 megabajt) = 2
10
KB = 1024 KB
1 GB (1 gigabajt) = 2
10
MB = 1024 MB
1 TB (1 terabajt) = 2
10
GB = 1024 GB

2.2.1.4 Redovno pravljenje backup-a

Postoje mnogi faktori koji mogu da dovedu do kvara raunara, nebitno da li je softverski ili
hardverski. Od strujnih udara gdje moe stradati hardverska oprema, pa do softverskih problema,
gdje virusi ili instalacije nestabilnih aplikacija mogu dovesti do kvara operativnog sistema. Zbog
ovakvih kvarova, preporuuje se redovno pravljenje backup-a. Korisnici se obino zbune kod ove
procedure, ali to nije nita drugo do pravljenja kopija korisnikovih dokumenta i foldera, na neki
prenosni ureaj za uvanje podataka.
Ova vrsta dupliranja podataka je poprilino zahvalna jer vedina korisnika sve svoje dokumente i
foldere obino smjeta na primarnu particiju hard diska (gdje se nalazi operativni sistem) i ako se
desi neki kvar, korisnik vrlo lako moe da izgubi sve svoje podatke. Upravo zbog toga jedna od vrsta
zatita je redovno pravljenje backup-a. Naravno postoji i opcija da korisnik sve svoje podatke uva na
sekundarnoj (logikoj) particiji, ali ako doe do hardverskog kvara, backup podataka na neki eksterni
ureaj je uveliko bolje rjeenje.

2.2.1.5 Online skladitenje datoteka

Skladitenje i arhiviranje podataka nije mogude samo na korisnikovom raunaru, prenosnim
ureajima za uvanje podataka ili na server lokalne mree. Postoji i online skladitenje podataka, tj.
kopiranje podataka na neki server putem interneta. Postoje mnogi serveri koji besplatno nude
usluge skladitenja raznih podataka, i upravo pomodu takvih servera korisnici irom svijeta
razmjenjuju podatke velikih kapaciteta, koji normalno ne bi mogli biti poslani putem e-mail-a (obino
iz razloga to postoji ogranienje koliine podataka po mail-u).

33

Primjeri online skladitenja podataka su serveri poput www.rapidshare.com, www.megaupload.com,
www.depositfiles.com i mnogi drugi. Svi ovi serveri nemaju neku opciju pretraivaa koja omogudava
pretragu podataka, ali korisnik koji arhivira podatke na takve servere moe da proslijedi tzv. linkove
(internet adresa sa direktnim pristupom ka podacima) kome god eli. Naravno jo jedna sigurnosna
opcija je stavljanje lozinke na podatke kako bi se to vie ograniio i osigurao pristup.


34

2.2.2 Dokumenti i folderi

2.2.2.1 Informacije o dokumentima i folderima

Da bi vidjeli koliko prostora na hard disku ili nekom prenosnom ureaju zauzima neki dokument ili
folder, potrebno je da pristupimo dijelu sa njegovim informacijama ili tzv. Properties. Ovo moemo
uraditi na dva naina.
Prvi nain je da pomodu Windows Explorer-a doemo do eljenog dokumenta ili foldera, oznaimo
ga jednim klikom lijevog tastera mia, te izaberemo meni File u meni bar-u i izaberemo predzadnju
opciju Properties iz padajudeg menija.

Slika 2-34 Pregled informacija odreenog foldera
Kada smo izabrali opciju Properties, dobijemo prozor sa svim informacija o oznaenom dokumentu ili
folderu.

35

Slika 2-35 Informacije o izabranom folderu
U ovom prozoru moemo da vidimo informacije vezano za tip i lokaciju foldera, stvarnu veliinu i
kapacitet koji zauzima na hard disku, koliko dokumenata i podfoldera sadri u sebi kao i datum i
vrijeme kreiranja.
Prozor Properties je po sadraju razliit za foldere i dokumente, tako da informacije o odreenom
dokumentu izgledaju kao na slici 2-36.

Slika 2-36 Informacije o izabranom dokumentu


36

Ovdje moemo vidjeti o kojoj vrsti dokumenta se radi (u ovom sluaju to je Microsoft Office Word
dokument), njegovu lokaciju gdje se nalazi, stvarna veliina i veliina koju zauzima na hard disku,
datum kreiranja, izmjene i kada je zadnji put dokument otvaran.
Drugi nain otvaranja prozora Properties radi pregleda informacija od odreenom dokumentu ili
folderu jeste, da jednim klikom desnog tastera mia automatski oznaimo i otvorimo meni, te jednim
klikom lijevog tastera mia izaberemo opciju Properties, nako ega dobijemo gore prikazani prozor.

Slika 2-37 Pristup prozoru Properties pomodu desnog klika mia

2.2.2.2 Pregled drajvova i foldera

U prethodnim naslovima spominjalimo smo Windows Explorer kao alat pomodu kojeg pretraujemo
dokumente i foldere koji se nalaze na raznim particijama. Da ne bi dolazilo do zabune, za particije
kao drugi naziv, korisnici esto koriste izraz drajv (eng. rije drive u prevodu ureaj).
Ved smo spomenuli da se Windows Explorer sastoji iz dva prozora, prvi sa lijeve strane koji prikazuje
granu ureaja i njihovih sadraja, dok u drugom desnom prozoru gledamo sadraj oznaenog drajva
ili foldera.


37

Slike 2-38 Windows Explorer

U lijevom dijelu prozora moete primjetiti znak + pored pojedinih foldera. To je znak da folder sadri
daljne podfoldere. Za primjer moemo da vidimo ikonu Local Disk (C:) koji pored ima znak -, poto je
njegov sadraj foldera otvoren za pregled. Kada bi lijevim tasterom mia jednom kliknuli na znak +
pored foldera KAV, dobijemo slededu sliku.

38

Slika 2-39 Pregled podfoldera u Windows Explorer-u

Na ovaj nain smo otvorili folder KAV kako bi vidjeli njegove podfoldere, dok u desnom prozoru jo
uvijek gledamo sadraj Local Disk (C:).
Ako elimo da otvorimo granu podfoldera, foldera KAV i ujedno u desnom prozoru vidimo sadraj
foldera KAV, dovoljno je da dvoklikom lijevog tastera mia na folder KAV izvrimo ovu naredbu i time
dobijemo izgled kao na slici. 2-40.

39

Slika 2-40 Pregled foldera KAV u Windows Explorer-u

Razlika izmeu pregleda podfoldera, klikom na znak + i dvoklikom na odreeni folder je ta, to
pomodu prve opcije moemo da vidimo samo podfoldere, ali ne i dokumente koji se nalaze unutar
nekog foldera.
Znai klikom na znak + otvaramo samo pregled podfoldera radi daljeg pretraivanja, dok dvoklikom
na neki folder (npr. KAV) odmah nam se otvara znak +, te u desnom prozoru dobijemo pregled
njegovog kompletnog sadraja, podfoldera i drugih dokumenata.
Na isti ovaj nain pretraujemo sadraj ostalih particija, kao i optikih ureaja, ili moda nekih
privremeno prikljuenih prenosnih ureaja (USB flash diska ili prenosnog hard diska).


40

2.2.2.3 Kako dodi do nekog dokumenta

Da bi doli do nekog dokumenta, koristedi aplikaciju Windows Explorer, potrebno je da znamo kako
da itamo putanje lokacija gdje se dokumenti nalaze, kako bi lake i bre doli do njih. Uzmimo za
primjer da smo instalirali Microsoft Office paket i trebamo dodi do aplikacije Winword.exe (pomodu
koje pokredemo Microsoft Word), te elimo da napravimo shortcut na desktopu. Imamo informaciju
da se Winword aplikacija nalazi na slededoj lokaciji:
C:\Program Files\Microsoft Office\Office12\Winword.exe
Iz ovoga moemo proitati da se aplikacija nalazi na particiji C:, u folderu Program Files, pa u
podfolderu Microsoft Office, te u podfolderu Office12.
Rekli smo da se particije oznaavaju sa slovom i dvotakom (u ovom sluaju u pitanju je primarna
particija C:), dok znak \ oznaava da se putanja nastavlja u nekom daljnjem folderu ili podfolderu.
itajudi putanje na ovaj nain vrlo lako moemo dodi do aplikacije koristedi Windows Explorer.
Ukoliko nismo sigurni za putanju gdje se neki dokument ili aplikacija nalaze, ali znamo ime
dokumenta koji nam je potreban, moemo koristiti opciju Search, koju demo kasnije objasniti.

2.2.2.4 Kreiranje foldera i podfoldera

Kreiranje foldera i podfoldera na hard disku, nebitno koja je particija u pitanju, moemo raditi
pomodu aplikacija My Computer ili Windows Explorer. Potrebno je spomenuti da nema odvojene
procedure pravljenja foldera i podfoldera. Podfolderom se smatraju svi folderi koje se nalaze unutar
nekog foldera. Radi lakeg shvatanja, zamislite da je ladica vaeg radnog stola folder, a registratori
koji se nalaze u ladici, podfolderi.
Da bi mogli kreirati folder ili podfolder, potrebno je da sa jednom od gore pomenutih aplikacija
doemo do mjesta gdje ih elimo kreirati. Kada otvorimo folder (u kojem elimo napraviti
podfolder), izaberemo meni File iz meni bar-a, postavimo kursor mia na prvu opciju iz padajudeg
menija, New, ime demo otvoriti side bar sa opcijom kreiranja novog foldera. Prevuemo mi na
novo otvoreni meni i jednim klikom lijevog tastera mia izaberemo opciju Folder (slika 2-41).
im smo izabrali ovu opciju, raunar nam kreira novi folder, pod imenom New Folder, te nam u istom
momentu daje mogudnost da preimenujemo naziv foldera u naziv po naem izboru. Poto je ime
New Folder ved oznaeno (plava pozadina iza slova, slika 2-42), korisnik moe odmah nakon izabrane
opcije New Folder , u meni bar-u, da pone kucati naziv tog foldera, nakon ega potvrdom na dugme
Enter na tastaturi zavravamo kreiranje novog foldera (slika 2-43).


41

Slika 2-41 Kreiranje novog foldera

Slika 2-42 Davanje imena novom folderu

42

Slika 2-43 Zavreno kreiranje novog foldera

Druga opcija kreiranja foldera je da kada doemo do mjesta gdje elimo napraviti novi folder,
kliknemo na praznu, istu pozadinu jednim klikom desnog tastera mia (da ne zahvatimo neke
dokumente koji se moda ved nalaze u tom folderu), izaberemo opciju New iz otvorenog menija na
isti nain kao gore opisano (postavimo kursor mia na opciju New i kada se otvori sidebar opcija,
prevuemo mi i jednim klikom lijevog tastera mia izaberemo opciju New Folder) kao na slici 2-44.

Oba naina su ispravna, s tim da se prvi nain gleda kao kreirannje foldera normalnim putem, dok je
druga opcija kratka i bra verzija kreiranja novog foldera.

43

Slika 2-44 Kreiranje foldera pomodu klika desnog taster mia

Ako smo napravili folder Test, kao gore prikazano i elimo da unutar tog foldera napravimo novi
folder (npr. Test br.1), dovoljno je da dvoklikom mia otvorimo folder Test, i ponovimo proceduru
pravljenja foldera na jedan ili drugi nain.


44

2.2.3 Rad sa fajlovima (dokumentima)

2.2.3.1 Identifikovanje tipova dokumenata

Ved smo spominjali ta su to ekstenzije kada je rije o dokumentima. Ekstenzija je nastavak na ime
dokumenta (odvojena takom), radi prepoznavanja tipa dokumenta, tj. o kakvom se dokumentu
radi, da li je neki word dokument, excel dokument, audio ili video dokument itd. Gledajudi
ekstenziju, korisnik lako moe prepoznati o kakvoj vrsti dokumenta je rije, iako de raunar sam
izabrati program za pregled dokumenta, kada hodemo da ga otvorimo. Poto ekstenzija ima veoma
mnogo, spomenudemo neke najede sa kojima se korisnici susredu.

.doc Dokumenti kreirani u Microsoft Word-u, npr. Spisak.doc (skr. document)
.xls Dokumenti kreirani u Microsoft Excel-u, npr. Spisak.xls (skr. excel sheet)
.mdb Dokumenti kreirani u Microsoft Access-u, npr. Spisak.mdb (skr. microsoft data base)
.ppt Dokumenti kreirani u Microsoft Power Point-u, npr. Spisak.ppt (skr. power point templates)
.pdf Dokumenti kreirani u raznim programima, npr. Spisak.pdf (skr. portable document format).
PDF format je nain memorisanja dokumenata osmiljen od strane Adobe Systems
korporacije. Koristi se za zapis dvodimenzionalnih dokumenata. Svaki PDF dokument sadri
kompletan opis dokumenta, ukljuujudi slike, tekst, vektorsku grafiku, rasterske slike, te
moe sadravati i fontove potrebne za prikaz teksta. Za prikaz PDF-dokumenata potrebno je
imati odgovarajude programe kao to je Adobe Reader.
.jpeg Ekstenzija koji ukazuje da se radi slikovnom dokumentu, npr. Kuda.jpeg (skr. joint
photographic experts group). Ova ekstenzija se takoe moe vidjeti kao jpg, a jo jedna vrsta
ekstenzije koja ukazuje da je rije o slikovnom formatu je .bmp (skr. bitamp).
.wav Dokumenti ija ekstenzija ukazuje da se radi o audio dokumentu (skr. waveform). Poto ima
mnogo vrsta audio ekstenzija, spomenudemo neke najede, a to su:
Ekstenzija Naziv
.aac Advanced Audio Coding
.aif Audio Interchange Format
.iff Interchange File Format
.m3u Media Playlist
.mid MIDI
.mp3 MP3 Audio
.mpa MPEG-2 Audio
.ra Real Audio
.wav Waveform
.wma Windows Media Audio


45

.mpg Dokumenti ija ekstenzija ukazuje da se radi o video dokumentu. I ovde imamo dosta vrsta
video ekstenzija, pa demo spomenuti neke od njih:

Ekstenzija Naziv
.3g2 3GPP2 Multimedia
.3gp 3GPP Multimedia
.asf Advanced Systems Format
.asx Microsoft ASF Redirector
.avi Audio Video Interleave
.flv Flash Video
.mov Apple QuickTime Movie
.mp4 MPEG-4 Video
.mpg MPEG Video
.rm Real Media
.swf Flash Movie
.vob DVD Video Object
.wmv Windows Media Video

.zip Dokumenti sa ovakvom ekstenzijom su kompresovani dokumenti, tj. veliina im je smanjena
zahvaljujudi mogudnosti sabijanja podataka, kako bi dokumenti zauzimali manje prostora. Jo
jedna poznata ekstenzija za ovakve dokumente je .rar. Windows XP ima svoju aplikaciju za
kompresovanje dokumenata, mada se korisnici dosta esto slue popularnim programima
WinZip i WinRar, za ovu vrstu rada.
.tmp Privremeni dokumenti koji su zbog nekih, trenutno aktivnih operacija, kopirani na raunar
radi breg iitavanja podataka. Postoje dvije vrste .tmp dokumenata (skr. temporary files),
gdje su prvi fajlovi koji se smjetaju u C:\Windows\Temp prilikom instalacija nekih aplikacija,
te ih operativni sistem privremeno kopira na raunar radi bre instalacije. Druga vrsta .tmp
dokumenata su vezani za Internet Explorer, program pomodu kojeg pretraujemo
informacije na internetu, kako bi ih bre uitao slededi put kada korisnik ponovo posjeti
odreenu internet adresu.
.exe Dokumenti sa ovom vrstom ekstenzije nazivaju se izvrnim dokumentima. To su obino
dokumenti preko kojih pokredemo aplikacije ili instalacije programa. Npr. shortcut ikona
Microsoft Word-a na vaem desktopu je vezana za Winword.exe dokument (aplikacija sa
kojom pokredemo Microsoft Word).

2.2.3.2 Programi za editovanje teksta

Windows XP posjeduje mnoge korisne aplikacije koje uveliko olakavaju korisniku koritenje
raunara za razne namjene. Neke od tih aplikacija su programi za obradu (editovanje) teksta. U
pitanju su programi Notepad i Wordpad. Do njih moemo dodi koristedi Start meni pa na Programs
te na Accessories.

46

Prije nego to preemo na rad sa ova dva programa, trebali bi spomenuti najpopularniji program za
obradu teksta, a to je Microsoft Word. Microsoft Word je nasljednik gore pomenutih programa, ali
dolazi u Microsoft Office paketu, tj. odvojeno od Windows XP-a, ali zbog svojih mogudnosti je mnogo
bolji u odnosu na Notepad i Wordpad.

Kada otvorimo Notepad dobijemo dosta jednostavan program, koji ne nudi mnogo mogudnosti.
Koristi se za kreiranje ili editovanje neformatiranog teksta, (neformatiranog u smislu vrste fonta,
veliine slova itd), a ekstenzija kojom kreira svoje dokumente je .txt.
Iako je dosta ogranien, Notepad zna biti veoma koristan za brzo kopiranje nekog teksta, ili
pravljenje dokumenata sa nekim kratkim uputstvima, napomenama i slino.

Slika 2-45 Izgled Notepad-a

Drugi program koji smo spomenuli je Wordpad. Ima vie mogudnosti od Notepad-a, ali opet manje
od poznatog Microsoft Word-a. U Wordpad-u moemo da formatiramo tekst, tj. mijenjanje fonta i
njegove veliine, podebljana ili nakoena slova, boja i sl., a ujedno imamo i opcije kao to su cut,
copy i paste (isjeci, kopiraj, prebaci) i jednu dosta zanimljivu opciju pod nazivom undo, koja nam
omogudava da se vratimo korak unazad, ako smo napravili greku, u toku kreiranja dokumenta.


47

Slika 2-46 Izgled Wordpad-a

Ako smo napravili neki dokument u Wordpad-u, unijeli neki tekstualni sadraj, formatirali po svom
izboru i zavrili sa unosom i obradom, moemo ga sauvati za budude potrebe, izmjene ili slino. Da
bi sauvali dokument potrebno je da iz padajudeg menija File (u meni bar-u) izaberemo opciju Save
As (sauvaj kao).
Prilikom rada dete primjetiti dvije opcije u meniju File, a to su Save i Save As. Razlika izmeu ove
dvije opcije je slededa:
Opcija Save se koristi ako smo neki, ved prije kreiran i sauvan dokument, otvorili kako bi napravili
dodatne izmjene i sauvali ih.
Opcija Save As se koristi kada prvi put kreiramo dokument i elimo da ga sauvamo pod nekim
eljenim imenom.


48

Slika 2-47 Kreiranje dokumenta u Wordpad-u
Kada smo kliknuli na opciju Save As, dobijamo prozor gdje demo unijeti ime pod kojim elimo
sauvati dokument.

Slika 2-48 Kreiranje dokumenta u Wordpad-u


49

Kada smo unijeli ime po naem izboru, moemo da odredimo i mjesto gdje demo sauvati dokument,
jer Wordpad na osnovu svojih podeavanja automatski nudi da se dokument sauva u folderu My
Documents. Nakon izabranje putanje, kliknemo na dugme Save, i dokument je sauvan. Inae,
dokumenti kreirani u Wordpad-u imaju .rtf ekstenziju (skr. Rich Text Format).
2.2.3.3 Mijenjanje statusa dokumenta

Mijenjanje statusa dokumenta se odnosi na njegovo mijenjanje iz read-write u read-only status. Kada
se bilo koji dokument kreira i sauva, on je automatski u read-write (itaj-pii) statusu tj. moemo da
otvorimo dokument radi itanja i pregleda ili eventualne izmjene i dorade podataka. A ako je
dokument u read-only (samo itaj) statusu onda takav dokument moemo samo itati, ali ne i vriti
promjene u njemu.
Ako elimo da vidimo u kakvom je statusu neki dokument, potrebno je da otvorimo njegov prozor
Properties (informacije), koji smo spominjali u prethodnim lekcijama. Znai odemo do mjesta gdje se
taj dokument nalazi, i kliknemo desnim klikom mia na njegovu ikonu i izaberemo Properties.

Slika 2-49 Otvaranje prozora Properties, nekog dokumenta

Kada dobijemo prozor Properties, dobijemo informacije o dokumentu, koje smo ved spominjali tj.
kada je dokument kreiran, gdje se nalazi, veliina itd., a ujedno upravo tu moemo vidjeti u kakvom
je statusu dokument.


50

Slika 2-50 Prozor Properties, nekog dokumenta

Moete primjetiti da u donjem dijelu prozora imamo dio pod nazivom Attributes te opcije Read-only i
Hidden. Upravo ovde odreujemo u kojem statusu de dokument biti. Ako kliknemo na kvadratid
pored opcije Read-only, te kliknemo na Apply i OK, prebacidemo dokument iz trenutnog Read-write
statusa u Read-only kao to je prikazano na slici 2-51.

Slika 2-51 Ukljuena Read-only opcija
Znai ako u prozoru Properties, opcija Read-only nije ukljuena, to znai da dokument moemo
otvoriti, vriti izmjene i te izmjene sauvati, tj. dokument je u Read-write statusu. Ali ako je u prozoru

51

Properties Read-only opcija ukljuena, onda dokument moemo samo otvoriti i itati, ali ne i vriti
promjene u njemu.
Primjer, ta se desi ako je dokument u Read-only satusu, a korisnik je otvorio dokument, napravio
izmjene i eli da ih sauva, moete vidjeti na slici 2-52.

Slika 2-52 Memorisanje izmjena u Read-only dokumentu

U ovom sluaju Word ne dozvoljava memorisanje izmjena na postojedem dokumentu, ali de vam
dozvoliti da sauvate dokument pod nekim drugim imenom.

2.2.3.4 Sortiranje dokumenata

Radi lakeg pregleda sadraja vaih foldera, particija ili nekih DVD medija, u mogudnosti ste da
sortirate dokumente i foldere po abacednom redu, po datumu, veliini i tipu u rastudem ili
opadajudem nizu.
Kada otvorite Windows Explorer u desnom dijelu prozora moete da vidite sadraj foldera ili neke
particije, naravno pod uslovom da je u Views meniju izabrana opcija Details.


52

Slika 2-53 Pregled dokumenata u Windows Explorer-u, u rastudem nizu
Na vrhu slike moete primjetiti imena kolona po kojima su dokumenti i folderi poredani. Imamo
kolone Name, Size, Type i Date Modified.
Lista koju vidite na slici 2-53 je trenutno poredana po koloni Name, u rastuden nizu tj. A-Z. To znamo
zahvaljujudi oznaci desno od naziva Name.
Ako jedanput kliknemo na kolonu Name, Windows Explorer de automatski sortirati dokumente u
opadajudem nizu tj. Z-A. Moete primjetiti da se oznaka promijenila prema dole.

Slika 2-54 Pregled dokumenata u Windows Explorer-u, u opadajudem nizu
Imena kolona

53

Isti princip vai ako dokumente elite sortirati po veliini dokumenata, tipu ili datumu kreiranja.
Jednostavno kliknete na kolonu i Windows Explorer automatski sortira dokumente po rastudem
nizu. Ako opet kliknete na istu kolonu, dokumenti se sortiraju po opadajudem nizu.

2.2.3.5 Imenovanje dokumenata

Arhiviranje i imenovanje dokumenata moe biti veoma vano za budude operacije, radi lakeg
pregleda, prepoznavanja i traenja odreenih dokumenata. S vremenom korisnik moe da kreira ili
nakupi ogromnu koliinu dokumenata, koji mogu napraviti haos u redoslijedu ako nisu prethodno
imenovani, organizovani i arhivirani po nekom principu koji de vam olakati rad sa njima.

2.2.3.6 Promjena imena dokumenata i foldera

Dokumentima i folderima moemo mijenjati imena neogranien broj puta. Ova procedura je veoma
jednostavna. Kliknemo desnim dugmetom mia na eljeni dokument ili folder i iz padajudeg menija i
izaberemo opciju Rename (preimenuj).

Slika 2-55 Promjena imena nekog dokumenta
Nakon izabrane opcije Rename, Windows automatski oznai ved dato ime, tako da korisnik moe
odmah da ukuca neko drugo eljeno ime, i pritiskom na dugme Enter, potvrdi izmjenu.
Bitno je spomenuti da nije pametno mijenjati imena folderima iji je sadraj vezan nekim shortcut-
ima za desktop. Npr. imate neki folder Dokumenti na C particiji, i u tom folderu imate dokument

54

Izvjetaj.doc, a napravili ste shortcut za taj dokument na desktopu. Znai putanja to dokumenta je
C:\Dokumenti\Izvjetaj.doc. Ako promjenite ime foldera Dokumenti u neto drugo, shortcut nede biti
u funkciji jer nede modi nadi folder Dokumenti.


55

2.2.4 Kopiranje i premjetanje

2.2.4.1 Oznaavanje dokumenata i foldera

Dokumente i foldere moemo oznaiti na vie naina. Prvi je pomodu samog mia. Postavimo mi u
gornji lijevi ugao prvog dokumenta koji elimo oznaiti, kliknemo i drimo lijevi taster mia, i lagano
povlaimo preko dokumenata koje elimo oznaiti. Kada smo zavrili, pustimo taster mia.
Drugi nain je koritenje mia sa SHIFT tipkom. Na ovaj nain moemo da oznaimo jedan dio
dokumenata i foldera koji se nalaze u listi, npr. od 10 do 15-og dokumenta. Pritisnemo i drimo
dugme SHIFT , jednim klikom lijevog tastera mia oznaimo samo 10-i i 15-i dokument i pustimo
dugme SHIFT. Na taj nain smo oznaili sve dokumente, od 10-og do 15-og.
Tredi nain je koritenje mia sa CTRL tipkom. Na ovaj nain oznaavamo dokumente koji nisu blizu
jedan drugoga, npr. 1, 3, 7, 9, 17-i itd. Kliknemo i drimo tipku CTRL i klikdemo eljene dokumente.
Procedura oznaavanja je ista za dokumente i foldere.

2.2.4.2 Kopiranje dokumenata i foldera

Kopiranje dokumenata i foldera je u stvari pravljenje duplikata. Kopiranje moemo uraditi na dva
naina. Oznaimo dokument ili folder, iz meni bara izaberemo Edit Copy (skr. Ctrl+C). Odemo do
mjesta gdje elimo staviti duplikat tog dokumenta i iz meni bara izaberemo opciju Edit Paste (skr.
Ctrl+V).

Slika 2-56 Kopiranje oznaenog dokumenta


56

Slika 2-57 Prebacivanje oznaenog dokumenta
Drugi nain je koristedi meni desnog klika na dokument ili folder. Znai kliknemo na dokument,
desnim dugmetom i iz padajudeg menija izaberemo opciju Copy.

Slika 2-58 Kopiranje oznaenog dokumenta, desnim klikom
Odemo do eljenog foldera ili particije i na prazan prostor (u desnom dijelu Windows Explorer-a),
kliknemo desnim tasterom mia i izaberemo opciju Paste.

57

Slika 2-59 Prebacivanje oznaenog dokumenta, desnim klikom
Isti princip vai i za foldere, s tim da, ako oznaite folder i izaberete opciju Copy i Paste, onda
kopirate i prebacujete kompletan sadraj tog foldera, nebitno koliko se dokumenata ili podfoldera u
njemu nalazi.

2.2.4.3 Premjetanje dokumenata i foldera

Sa premjetanjem dokumenata i foldera, ne pravite duplikate istih, ved im u potpunosti mijenjate
njihovu lokaciju na vaem raunaru. Premjetanje, kao i kopiranje, moemo raditi na dva naina.
Oznaimo dokument pa iz meni bara izaberemo opciju Edit Cut (skr. Ctrl + X).

Slika 2-60 Premjetanje oznaenog dokumenta
Odemo do mjesta gdje elimo staviti duplikat tog dokumenta i iz meni bara izaberemo opciju Edit
Paste (skr. Ctrl+V).


58

Slika 2-61 Prebacivanje oznaenog dokumenta

Drugi nain je kao i kod kopiranja, tj. desnim klikom mia na dokument, otvorimo padajudi meni i
izaberemo opciju Cut.

Slika 2-62 Premjetanje oznaenog dokumenta, desnim klikom

Odemo do eljenog foldera ili particije i na prazan prostor (u desnom dijelu Windows Explorer-a),
kliknemo desnim tasterom mia i izaberemo opciju Paste.


59

Slika 2-63 Premjetanje oznaenog dokumenta, desnim klikom


60

2.2.5 Brisanje i vraanje podataka

Brisanje podataka se radi iz raznih razloga. Zbog oslobaanja prostora na hard disku ili korisniku vie
ne trebaju razni dokumenti itd. Brisanje se vri u dva koraka. Prvi, eljene podatke (dokumente i
foldere) oznaimo i obriemo, i drugi korak, pranjenje korpe za smede (Recycle Bin).

2.2.5.1 Brisanje podataka

Brisanje dokumenata vrimo na slededi nain, izaberemo dokument ili folder koji elimo obrisati i iz
meni bara izaberemo opciju File Delete. Windows de izbaciti prozor gdje de vas upitati da li ste
sigurni da elite obrisati oznaeni dokument ili folder (ili vie dokumenata i foldera) i kada potvrdite
sa klikom na dugme Yes, Windows de ih poslati u Recycle Bin.

Slika 2-64 Brisanje dokumenta pomodu Menu bar-a

Isto moemo da oznaimo dokument ili folder, pritisnemo dugme Delete na tastaturi, nakon ega de
nas Windows opet pitati da li smo sigurni da elimo brisati izabrane dokumente te nakon potvrde sa
klikom na dugme Yes, Windows ih alje u Recycle Bin.


61

Treda opcija je da oznaimo dokumente ili dokument (fodler ili foldere), kliknemo na njega ili jednog
od njih desnim dugmetom mia, te iz padajudeg menija izaberemo opciju Delete i potvrdom na
dugme Yes, poaljemo ih u Recycle Bin.

Slika 2-65 Brisanje dokumenata pomodu mia

2.2.5.2 Vradanje podataka iz Recycle Bin-a

Kada oznaite i obriete neke podatke, morate znati da oni jo uvijek nisu u potpunosti obrisani.
Windows te podatke smjeta u Recycle Bin odakle korisnik daje krajnju potvrdu za brisanje podataka.
Ako ste sluajno oznaili neki dokument i obrisali ga, bez birge, jer taj dokument moete da vratite.

Recimo da smo izbrisali dokument Test.doc, grekom i trebamo ga vratiti nazad. Dvoklikom na ikonu
Recycle Bin na desktopu, otvorimo Recycle Bin kako bi vidjeli njegov sadraj.

62

Slika 2-66 Recycle Bin
Na slici 2-66 moemo vidjeti da u Recycle Bin-u imamo dokument Test.doc, koji smo grekom
obrisali. Da bi vratili dokument na mjesto odakle smo ga i obrisali, dovoljno je da oznaimo
dokument i kliknemo na opciju sa lijeve strane prozora, Restore this Item (Povrati ovaj objekat)
nakon ega Windows vrada dokument na mjesto sa kojeg smo ga grekom obrisali, slika 2-67.

Slika 2-67 Povrat podataka iz Recycle Bin-a


63

2.2.5.3 Pranjenje Recycle Bin-a

Rekli smo da kada obriemo dokumente iz nekog foldera, ili kompletne foldere, ti podaci jo nisu
obrisani, ved su samo premjeteni u Recycle Bin. Da bi ih poptuno obrisali, potrebno je da uemo u
Recycle Bin i potvrdimo brisanje, tj pranjenje, izborom komande Empty the Recycle Bin (Isprazni
korpu za smede).

Slika 2-68 Trajno brisanje podataka iz Recycle Bin-a

Dobro je spomenuti da pored brisanja tj. pranjenja Recycle Bin-a, podatke koje smo obrisali, mogu
da se povrate, ali samo uz strunu pomod tehniara, pomodu posebnih aplikacija i programa. Ako se
takva situacija sluajno desi, da trajno obriete neke bitne podatke, to prije se obratite tehniaru za
strunu pomod.

Klikom na Empty the
Recycle Bin trajno
briemo sve podatke
koji se nalaze u
njemu i oslobaamo
prostor na hard disku

64

2.2.6 Pretraivanje
2.2.6.1 Koritenje alatke Find

Koristedi raunar, s vremenom, doe do nagomilavanja podataka. Ukoliko nema neke organizacije
foldera i dokumenata, korisnik se moe sluiti alatkom Find, kako bi pretraio odreeni folder ili dio
diska u potrazi za dokumentom koji mu je potreban.
Aktiviranje alatke Find moemo uraditi pomodu Start menija. Start Search (ako je aktiviran
Windows XP Start meni, slika 2-69) ili Start Search For Files or Folders (ako je aktiviran klasini
Start meni, slika 2-70).

Slika 2-69 Windows XP Start meni i Slika 2-70 Windows XP klasini start meni

Kada pokrenemo ovu alatku dobijamo prozor sa slededim izgledom.

65

Slika 2-71 Alatka Find

2.2.6.2 Pretraga po imenu ili sadraju dokumenta

Ako znamo ime dokumenta ili jedan dio sadraja, za pretragu moemo koristiti opciju All files and
folders (iz prethodne slike) slededi prozor gdje demo upisivati poznate podatke, slika .

Opcija gdje moemo izabrati ta
traimo, slike, audio/video fajlove,
word/excel dokumente itd

66

Slika 2-72 Opcija All files and folders
U ovom prozoru moemo birati da li demo pretragu vriti po imenu dokumenta ili moda po dijelu
teksta za koji znamo da se nalazi u dokumentu. I naravno biramo u kojem demo dijelu hard diska
vriti pretragu. Default opcija stavlja sve particije kao mjesto za pretragu, a korisnik naravno moe da
bira neku odreenu ako to eli.

2.2.6.3 Pretraga po datumu kreiranja, izmjene ili veliine dokumenta

Ako nismo sigurni za ime dokumenta ili njegov sadraj, pretragu moemo vriti i po drugim
kriterijumima, kao to su zadnji datum izmjene ili moda po veliini dokumenta.
To postiemo otvaranjem opcija When was it modified (Kada je izmijenjen) i What size is it? (Koje je
veliine?). Ove dve opcije se vide na slici 2-72, odmah ispod polja Look In.

Na slici 2-73 detaljnije vidimo opcije za pretragu po datumu izmjene ili veliini dokumenta.
Polje gdje kucamo ime dokumenta
ako tako elimo vriti pretragu
Polje gdje kucamo sadraj
dokumenta ako tako elimo
vriti pretragu
Look In - Polje gdje biramo u kojem
dijelu hard diska ili particija vrimo
pretragu
Klikom na dugme Search zapoinjemo
pretragu sa gore prethodno ukucanim i
izabranim parametrima

67

Slika 2-73 Opcije za pretragu po drugim kriterijumima

2.2.6.4 Pretraga pomodu tipa dokumenta ili prvog slova

Alatka Search nudi jo jednu mogudnost pretrage po neto drugaijim parametrima od dosad
opisanog. U pitanju je pretraga na osnovu tipa dokumenta ili prvog slova naziva dokumenta. Ovu
opciju moemo otvoriti u prozoru Search, pod More Advanced options sekcijom.

Pretraga po imenu ili
sadraju dokumenta
Look In - Polje
When was it modified?

Opcija za pretragu dokumenata po datumu izmjene,
gdje imamo za izbor sledede mogudnosti:
Dont remember - (Ne sjedam se)
Within the last week - (U toku zadnje sedmice)
Past month - (Proli mjesec)
Within the past year - (U toku prole godine)
Specify dates - (Odredi datume)
Ako oznaimo zadnju opciju, dobijamo mogudnost
unoenja datuma (od - do).
What size is it?

Opcija za pretragu dokumenata po veliini, gdje imamo za izbor
sledede mogudnosti:
Dont remember - (Ne sjedam se)
Small (Less than 100KB) - (Malen (Manji od 100KB))
Medium (Less than 1MB) - (Srednji (Manji od 1MB))
Large (More than 1MB) - (Veliki (Vedi od 1MB))
Specify size (in KB) (Odredi veliinu (u KB))
Ako oznaimo zadnju opciju, dobijamo mogudnost unoenja veliine
u KB.

68

Slika 2-74 Opcije za naprednu pretragu
Ovdje imamo mogudnost da izaberemo o kojem tipu dokumenta se radi, u polju Type of file, gdje
odreujemo da li je to neki audio ili video dokument, pdf dokument, slika ili neki drugi tip.
Takoer moemo oznaiti opcije da se u pretragu uvrste i sistemski i sakriveni folderi ipodfolderi.
Kada postavimo sve parametre, na dugme Search zapoinjemo pretragu.
Pored svih gore opisanih naina pretrage, moete da kombinujete opcije, ime bi odredili to tanije
parametre. Npr. stavite puno ime ili dio imena dokumenta, dio njegovog sadraja, kada je zadnji put
izmijenjen (recimo neki vremenski period od - do), njegovu priblinu veliinu i tip doumenta itd.
Koristedi sve te opcije u pretragama, omoguduje vam vede anse u brzom pronalasku eljenog
dokumenta ili dokumenata.

2.2.6.5 Lista nedavno koritenih dokumenata

Windows XP ima mogudnost pamdenja nedavno otvorenih dokumenata, kako bi olakao korisniku
bri pristup tim dokumentima, ako ih ede koristi (da ne bi morali svaki put pomodu Windows
Explorer-a traiti dokument koji se nalazi na nekoj particiji ili folderu).
Ova opcija se nalazi u Start meniju, nebitno koji Start meni je ukljuen, Windows XP ili Windows
classic. Treba spomenuti da Windows XP pamti do 15 nedavno koritenih/otvorenih dokumenata.
to vie dokumenata koristite, Windows XP ih mijenja, tj. izbacuje iz liste prvi (najstariji otvoreni
dokument) i zamjenjuje ga sa zadnjim (najsvjeijim otvorenim dokumentom).

More Advanced options (Opcije za
naprednu pretragu)

69

Slika 2-75 Nedavno koriteni dokumenti u Windows XP Start meniju (lijevo) i u Windows classic Start meniju (desno)

Nedavno koriteni
dokumenti u Start
meniju

70

2.3 Usluni programi (Utilities)

2.3.1 Kompresovanje dokumenata

2.3.1.1 ta znai kompresovanje dokumenata

Ved smo spominjali kompresovanje dokumenata, ali u ovom dijelu demo neto vie priati o tome.
Kompresovanje dokumenata uveliko pomae u raznim situacijama. Primarna osobina ove opcije je
ta, to je u stanju da veliine dokumenata smanji 20, 30, 50 ili 60% od njihove stvarne veliine, ime
dobijamo manje zauzede prostora na hard disku ili recimo mnogo manji dokument koji trebamo
poslati elektronskom potom ili moa upload-ovati negdje na server.
Ovaj princip se vri tako to raunar promijeni sadraj dokumenta tj. kodira ga posebnim znakovima
ili nekim kodnim jezikom. Da bi lake shvatili, uzmimo za primjer dokument u kojem imamo rije
Danas idem na ECDL predavanje. Umjesto normalnog prikaza ove reenice, raunar mijenja sadraj
sa specijalnim karakterima pa tako dobijemo D$ I&$$c $y$ $ $s ime se smanjuje veliina
dokumenta. Naravno, sadraj dokumenta se ne gubi, ved je samo kodiran nekim drugim jezikom. Za
kompresovanje dokumenata moemo redi da je klasini primjer enkripcije podataka.
Postotak sabijanja tj. kompresovanja dokumenta zavisi od njegovog tipa. Npr. dokumente raene u
Microsft Word-u i Excel-u moemo poprilino dobro kompresovati, dok recimo slike u .jpeg formatu
ne moemo toliko kompresovati, jer je taj tip dokumenta ved kompresovan u samom poetku.

2.3.1.2 Kompresovanje dokumenata

Za primjer demo uzeti kompresovanje slike koju smo dobili pomodu funkcije Print Screen. Recimo da
smo odradili Print Screen, prebacili sliku u program Paint i sauvali je pod .bmp ekstenzijom.

Slika 2-76 Kreirani dokument


71

Na slici 2-76 moemo vidjeti da je dokument (u ovom sluaju slika) pod nazivom Kompresovanje
dokumenta, veliine 4.219KB (neto vie od 4MB), a tip dokument (ekstenzija) je BMP.
Da bi kompresovali ovaj dokument, potrebno je da kliknemo desnim dugmetom na njega, te
izaberemo opciju Send to Compressed (Zipped) Folder (slika 2-77). Istu proceduru moemo
odraditi selektovanjem dokumenta ili vie dokumenata i izborom opcije File Send to
Compressed (Zipped) Folder iz meni bara.

Slika 2-77 Kompresovanje dokumenta
im smo izabrali ovu opciju, Windows de kompresovati izabrani dokument (ili dokumente ako smo ih
vie oznaili), te de odmah u istom folderu kreirati kompresovanu verziju ovog dokumenta.

Slika 2-78 Detalji kompresovanog i nekompresovanog dokumenta

Na slici 2-78 moete vidjeti detalje orginalnog dokumenta i dokumenta nakon kompresovanja.
Najbitniji dio (to je i glavna funkcija kompresovanja) je uveliko smanjena veliina dokumenta, sa
4.219KB na 330KB. Ovdje moemo redi da je dokumentu preko 90% smanjena veliina.


72

Kompresovane dokumente dete prepoznati po njhovoj jedinstvenoj ikoni.

Spomenuli smo da pojedine tipove dokumenata ne moemo puno kompresovati, pa smo za jedan od
takvih dokumenata spomenuli slike u .jpeg formatu.
Poto su slike ovog tipa ved kompresovane u poetku kreiranja, dodatno kompresovanje istih, nede
imati nekog velikog efekta. Primjer toga i detalje moemo vidjeti na slici 2-79.

Slika 2-79 Usporeivanje kompresovanih dokumenata razliitog tipa

Na slici 2-79 moemo vidjeti detalje, tj. orginalnu veliinu dokumenata i njihovu veliinu nakon
kompresovanja.
Dokument sa BMP ekstenzijom (4.219KB kompresovano na 330KB) preko 90%
Dokument sa JPEG ekstenzijom (97KB kompresovano na 61KB) izmeu 20 i 30%

2.3.1.3 Dekompresovanje dokumenata
Dokument u BMP formatu i
njegova kompresovana verzija
Dokument u JPEG formatu i
njegova kompresovana verzija

73

Dekompresovanje dokumenta ili dokumenata se moe raditi na tri naina. Selektujemo ili oznaimo
kompresovani dokument i pomodu meni bara izaberemo opciju File Extract All.. (prikazano na slici
2-80).

Slika 2-80 Dekompresovanje dokumenta pomodu meni bar-a

Ili moemo selektovati dokument desnim klikom mia, ime odmah dobijamo padajudi meni, i
izaberemo opciju Extract All (prikazano na slici 2-81).

Slika 2-81 Dekompresovanje dokumenta desnim klikom mia

A moemo i dvoklikom da otvorimo preglednik kompresovanog dokumenta i vidimo njegov sadraj,
te selektujemo eljene dokumente i kliknemo na opciju Extract all files sa lijeve strane prozora.

74

Slika 2-82 Dekompresovanje dokumenta kroz preglednik

Nebitno kojom procedurom zaponemo dekompresovanje dokumenta, klikom na Extract All
opciju, pokredemo Extraction Wizard (arobnjak za dekompresovanje), prozor kroz koji demo
odabrati destinaciju gdje elimo dekompresovati dokumente.

Slika 2-83 Dekompresovanje dokumenta (Extraction Wizard)
Klikom na dugme Next, dobijamo prozor sa mogudnodu upisivanja destinacije za dokumente koje
dekompresujemo. Po standardnim podeavanjima sam arobnjak automatski stavi istu lokaciju gdje
se kompresovani dokument nalazi.
Npr. ako je kompresovani dokument u My Documents folderu, arobnjak de vam automatski staviti
putanju da dekompresujete dokument u istom folderu.


75

Slika 2-84 Opcije arobnjaka za dekompresovanje

Ako smo ostavili ved upisanu destinaciju ili je korisnik unio neku svoju, te upisao lozinku (ukoliko je
kompresovani dokument zakljuan), klikom na dugme Next arobnjak poinje dekompresovati
dokument ili dokumente.

Na kraju dobijemo izvjetaj o uspjenom dekompresovanju dokumenta ili dokumenata.
Putanja gdje de se
dokumenti
dekompresovati
Dugme Browse
ako elimo
izabrati drugu
putanju
Ako
kompresovani
dokument ima
lozinku, sa ovim
dugmetom
dobijamo polje
za unos lozinke

76

Slika 2-85 Zavreno dekompresovanje dokumenta
U zadnjem prozoru arobnjaka (slika 2-85) zelenom kvaicom je oznaena opcija Show extracted files
(Prikai dekompresovane dokumente). Ako kliknemo na dugme Finish, Windows de nam otvoriti novi
Widows Explorer kako bi nam prikazao dekompresovane dokumente.
Ova opcija de uvijek biti ukljuena kad god korisnik vri dekompresovanje dokumenata.


77

2.3.2 Anti-virusni programi

Anti-virus je program koji titi korisnikov raunar od zaraze, raznim virusima. U ovom dijelu demo
detaljnije objasiti ta su to virusi i na koji nain mogu da zaraze raunare.

2.3.2.1 ta su to virusi i kako se prenose?

Virusi su programi ili programski kodovi koji imaju samo jednu namjenu, a to je da poremete rad
vaeg raunara i softvera. Zavisno od virusa do virusa, tete koje mogu prouzrokovati su da uspore
rad raunara, blokiraju rad operativnog sistema u potpunosti i najgori dio, da unite i izbriu razne
dokumente. Programski kod virusa je napravljen tako da omogudava virusu razmnoavanje, tj. daje
mu mogudnost da se kopira i prelazi sa dokumenta na dokumenta , kako bi se to vie proirio. U
poetku, virusi su se dijelili na dobrodudne i zlonamjerne. Dobrodudni virusi su izbacivali teksutalne
poruke na ekranu ili neto slino, ali ne bi ugrozili sam rad raunara. Ovakvi virusi su se pojavljivali
80-ih i 90-ih, a sada skoro da ih i nema. S druge strane, zlodudni virusi su virusi s kakvim se korisnici
danas bore.
Prenoenje ili irenje virusa sa raunara na raunar moe da se desi na veliki broj naina. Najedi
naini su putem elektronske pote ili dok korisnik radi na internetu. esti su sluajevi da korisnici
dobijaju elektronsku potu sa nepoznate adrese, gdje sadraj pote govori da se radi o nekom
dokumentu koji hitno treba da se pregleda radi konsultacija ili slino. Korisnik bi otvorio prikaeni
dokument i tako aktivirao virus koji se nalazi u njemu. Slina situacija je prilikom pretraivanja
interneta. Korisnik otvori neki web sajt, iji su dokumenti zaraeni i na taj nain prenese virus na svoj
raunar. Isto tako korisnik moe da, ne znajudi, prenese viruse pomodu prenosnih ureaja (usb flash
diska ili prenosnog hard diska). Dovoljno je da prenosne ureaje prikaite na neki zaraeni raunar i
u roku par sekundi virusi se kopiraju na te ureaje ime korisnik moe da ih prenese na bilo koji drugi
raunar.
Zbog gore pomenutih zlodudnih virusa i njihove mogudnosti kopiranja i lakog prelaska sa jednog
raunara na drugi, korisnici su sve vie i vie primorani da kupuju i koriste anti-virusne programe,
kako bi se zatitili.

2.3.2.2 Koritenje antivirusnog softvera i skeniranje dijelova raunara

Postoje razni anti-virusni programi koje korisnik moe da koristi na raunaru. Najpopularniji meu
njima su Kaspersky Anti-Virus, Norton Security, McAfee, Nod32 itd. Ovi programi zahtijevaju
kupovinu licence za koritenje, jer zbog brzine razvijanja raznih virusa, korisnik mora esto da
osvjeava bazu anti-virusnog programa, kako bi se zatitio.
Naravno neki anti-virusni programi, kao to su Anti-virus Grisoft (AVG) i Avast, besplatno nude
mogudnost zatite, tj. korisnik ne mora kupovati licencu, ali takva zatita je esto minimalna i vie

78

slui kako bi korisnik isprobao rad programa prije nego se odlui za kupovinu licence. Ipak, bilo kakva
zatita je bolja od nikakve.
U ovom dijelu demo raditi sa programom Kaspersky Anti-virus 6.0.
Kada se anti-virusni program instalira na raunar, on se svaki put, kada korisnik upali raunar,
automatski pokrede i radi u pozadini (prikazano na slici 2-86)

Slika 2-86 Ikona Kaspersky anti-virus programa u donjem desnom dijelu taskbar-a

Dvoklikom na ovu ikonu moemo da otvorimo prozor anti-virus programa te da vidimo status o
zatiti (da li je neki virus pokuao da se kopira na raunar, da li su baze osvjeene itd.)
Naravno iz tog prozora moemo da upravljamo programom, tj. da vrimo podeavanja programa ili
da pokrenemo skeniranje nekog ureaja.

Slika 2-87 Prozor Kaspresky anti-virus programa

Izvjetaj o statusu programa:
Sve opasnosti su neutralizovane
Baze osvjeene 19.02.2010 10:20:45
Sve zatitne komponente funkcionalne
Zatita: aktivna

79

Da bi pokrenuli skeniranje nekog od ureaja potrebno je da izaberemo sekciju Scan, gdje demo
oznaiti koje dijelove hard diska (particije) ili odreene foldere elimo skenirati.
Napomena: Skeniranje bi trebali pokrenuti kada nemate nekog vedeg posla, poto skeniranje
raunara zauzima odreen dio resursa, te moe usporiti rad raunara.

Slika 2-88 Opcija skeniranja Kaspresky anti-virus programa

1 U ovom dijelu prozora moemo da biramo skeniranje kritinih dijelova (kao to su folderi u kojem
se nalaze dokumenti operativnog sistema), ili da skeniramo sadraj foldera My Computer ili da
skeniramo tzv. startup objekte, tj. programi koji se automatski pokredu pri podizanju operativnog
sistema.
2 U ovom dijelu moemo tano izabrati ta elimo skenirati, folder My Documents, folder sa
elektronskom potom ili neku pod particija, tako to ih oznaimo jednim klikom na kvadratid pored
imena. Naravno, moemo dodati neki odreeni folder preko dugmeta Add, da pregledamo
instrukcije u sluaju naenih zaraenih dokumenata preko dugmeta Actions, i nakon podeenih
instrukcija i odabranih particija ili foldera, klikom na dugme Scan pokredemo skeniranje.
3 U ovom dijelu moemo vidjeti koja su podeavanja postavljena, koje su instrukcije u sluaju
naenih zaraenih dokumenata i naravno statisku skeniranja (kada je uraeno zadnje skeniranje,
koliko je dokumenata skenirano i koliko je zaraenih dokumenata naeno).

1
2
3

80

Kada ste izabrali foldere koje elite skenirati i podesili instrukcije, klikom na Dugme Scan pokredemo
skeniranje, te nam anti-virusni program prikae prozor sa statistikama i napretkom skeniranja.

Slika 2-89 Zapoeto skeniranje Kaspresky anti-virus programa

1 U ovom polju vidimo napredak skeniranja, koliko je procenata zavreno, koliko je dokumenata do
sad skenirano, kada je zapoeto skeniranje itd.

2 U sluaju da antivirusni program pronae zaraene dokumente prikazade ih u donjem dijelu
prozora te obavijestiti korisnika o poduzetim akcijama (da li je dokument dezinfikovan ili stavljen u
karantinu ili je moda obrisan).

Nakon zavrenog skeniranja program izbacuje podatke o zavrenom zadatku. Koliko je pronaeno
zaraenih dokumenata (ako ih je program naao), kakve su akcije poduzete, koliko je skeniranje
trajalo itd. (slika 2-90)
1
2

81

Slika 2-90 Izvjetaj zavrenog skeniranja

2.3.2.3 Svrha redovnog auriranja anti-virusnog programa

Da bi anti-virusni program u potpunosti radio i titio raunar od virusa, potrebno je redovno
osvjeavanje njegovih baza. Baze anti-virusnog programa su u sutini liste virusa i naini na koje ih
program moe prepoznati.
Da bi razumjeli brzinu kreiranja virusa i opasnost koju predstavljaju, dovoljno je redi da se baze
osvjeavaju nekoliko puta dnevno, tj. svaka dva sata pa i ede.
Iako su programi ved podeeni da sami automatski trae update baza ili im dobiju pristup na
internet, korisnik treba obradati panju na ovaj dio. Bez redovno osvjeenih baza, raunar se i pored
anti-virusnog programa moe zaraziti.

Nain auriranja (update) baza moemo vidjeti na slici 2-91.
1 Kada otvorimo sekciju Service, dobijamo mogudnosti osvjeavanja baze (opcija Update)
2 U ovom dijelu prozora moemo vidjeti informacije kao to su verzija programa, kada su baze
izdate, informacije o operativnom sistemu, kao i informacije o korisnikovoj licenci.


82

Slika 2-91 Informacije auriranja baza anti-virusnog programa
Izborom opcije Update dobijemo slededi prozor sa opisom zadnjeg osvjeavanja baza. Klikom na
dugme Update now! zapoinje update. Nakon zavrenog update-a program obavjetava korisnika o
uspjenosti izvrenog zadataka.

Slika 2-92 Sekcija za auriranje baza anti-virusnog programa

1
2

83

2.4 Upravljanje tampom

2.4.1 Opcije tampanja

Da bi mogli tampati dokumente koje smo kreirali potrebno je da imamo instaliran printer na
raunaru. To moemo vidjeti odlaskom u Control Panel u opciju Printers and Faxes.
Do te opcije moemo dodi preko dugmeta Start Settings Printers and Faxes.

Slika 2-93 Izbor opcije za tampae i fax ureaje
Kada smo otvorili prozor Printers and Faxes, moemo da vidimo koji su tampai dosad instalirani, a
moemo i da instaliramo nove tampae.

Slika 2-94 Prozor Printers and Faxes

84

U prozoru moemo da vidimo trenutno 3 instalirana tampaa, od kojih jedan ima crni krug sa
kvaicom kao dio ikone.
Ovo nam govori da je taj tampa trenutno default-ni tampa ili drugaije reeno, primarni
tampa. Svaki put kada elimo neto tampati, operativni sistem de nam ponuditi ovaj tampa kao
prvi izbor.
Naravno moemo da promjenimo primarni tampa, tako to selektujemo neki drugi u listi i preko
meni bara izaberemo File Set as Default Printer.

Slika 2-95 Selektovanje drugog tampaa kao primarni

Naravno moemo i na drugi nain da odradimo ovu funkciju, tj desnim klikom na eljeni tampa
izaberemo istu opciju (Set as Default Printer).
im smo izabrali ovu funkciju, operativni sistem de postaviti novi primarni tamap, i samim tim de
prebaciti crni krug sa kvaicom na taj printer (slika 2-96)

85

Slika 2-96 Izbor drugog tampaa kao primarni

2.4.1.2 Instalacija novog tampaa

Instalacija novog tampaa se moe uraditi na dva naina.
Prvi nain je da pomodu instalacionih CD-ova koji dou uz raunar, tj. pokrenemo instalaciju koja nas
sprovede korak po korak .
Drugi nain je da kroz prozor Printers and Faxes pokrenemo instalaciju novog tampaa izborom
opcije Add Printer iz menija File (br.1 slika 2-97) ili izborom Add a printer sa lijeve strane prozora
(br.2 slika 2-97).

86

Slika 2-97 Dodavanje novog tampaa
Klikom na Add a printer pokredemo arobnjaka za instalaciju tampaa.

Slika 2-98 arobnjak za instalaciju tampaa (Add Printer Wizard)
Kada kliknemo na dugme Next, prelazimo na slededi korak, tj. izbor konekcije, da li je u pitanju
lokalni tampa (koji je direktno prikopan na raunar) ili je moda tampa u lokalnoj mrei.
1
2

87

Slika 2-99 Izbor lokalnog ili mrenog tampaa
1 U ovom dijelu moete vidjeti da je lokalni tampa ved selektovan, a moemo zadati arobnjaku
da automatski detektuje o kojem je tampau rije.
2 Ako je tampa koji instaliramo mreni tampa onda je potrebno da izaberemo ovu opciju.
Klikom na dugme Next dobijemo slededi prozor gdje biramo koja je veza sa tampaem u pitanju
(LPT ili USB ili COM port itd.)

Slika 2-100 Izbor lokalnog ili mrenog tampaa
Kada kliknemo dugme Next, nastavljamo dalje sa instalacijom. U slededem prozoru (slika 2-101)
moemo birati koji tampa imamo prikopan na raunar, tj. koji je proizvoa u pitanju i koji model.
Naravno imamo i opciju da izaberemo instalaciju direktno sa CD-a, klikom na dugme Have Disk.
1
2

88

Slika 2-101 Izbor modela tampaa
1 Dio gdje biramo proizvoaa tampaa.
2 Dio gdje biramo model tampaa.
3 Ako imamo instalacioni CD moemo izabrati opciju da instaliramo drajvere direktno sa njega.
Kada smo izabrali model tampaa, klikom na dugme Next idemo na slededi prozor.

Slika 2-102 Predzadnji prozor instalacije tampaa
U ovom prozoru moemo imenovati novi instalirani tampa i postaviti ga kao primarni, ukoliko to
elimo. Klikom na dugme Next zavravamo instalaciju novog tampaa.

1 2
3

89

2.4.2 tampanje

2.4.2.1 tampanje dokumenata iz programa za obradu teksta

Ako ved imamo podeen tampa na rauanru, onda moemo da vrimo tampanje iz bilo kojeg
programa. Za ovaj primjer demo uzeti tampanje dokumenta iz programa Microsoft Word.

Slika 2-103 Izbor tampanja u Microsoft Word-u
Ako izaberemo opciju File Print moemo da uradimo dodatna podeavanja prije same tampe
dokumenta.

Slika 2-104 Prozor Print sa opcijama
U ovom prozoru moemo da izvrimo razna podeavanja prije same potvrde da dokument poaljemo
na tampu.
Direktno tampanje dokumenta
Opcija File Print Print Preview opcija za pregled
dokumenmta prije tampanja
1
2
3 4

90

1 Dio prozora gdje moemo birati na koji tampa elimo tampati dokument.
2 Opcije Properties gdje moemo vriti dodatna podeavanja izabranog tampaa i opcija Find
Printer ako elimo tampati na neki mreni tampa.
3 Izbor stranica koje elimo tampati, npr. sve stranice dokumenta ili samo trenutnu ili moda neke
odreene stranice koje nisu redno povezane.
4 broj kopija koje elimo napraviti kao i redoslijed tampe ako elimo vie kopija.
Kada smo podesili sve parametre, klikom na dugme OK aljemo dokument na tampu.

2.4.2.2. Pregled dokumenata poslatih na tampu

Sve dokumente koje poaljemo na tampanje moemo da pregledamo u Print Manager alatu. Kada
kliknemo na dugme za tampu (opisano u slici 2-104), u donjem desnom uglu taskbar-a pojavide se
ikona tampaa, kao na slici 2-105.

Slika 2-105 Print manager prikazan u taskbar-u
Print manager alatu moemo pristupiti klikom na ikonu tampaa u donjem desnom uglu, ili moemo
otidi u Control Panel Printers and Faxes i dvoklikom na primarni tampa (ili onaj na koji smo
poslali tampu), otvoriti print manager prozor, koji izgleda kao na slici 2-106.

Slika 2-106 Print manager prozor
Ovdje moemo vidjeti listu dokumenata koje smo poslali na tampu, broj stranica, veliinu itd.


91

2.4.2.3 Koritenje opcija u Print manager alatu

Ukoliko doe do problema sa tampanjem dokumenta ili dokumenata, korisnik treba prvo da otvori
Print manager prozor kako bi pogledao status dokumenata koji se tampaju.
Ukoliko je nastao problem, korisnik ne treba ponovo da alje dokument na tampu, jer to moe da
uradi izborom opcija iz Print manager prozora.
Selektujemo dokument koji je blokirao tampu i izaberemo jednu od opcija iz menija File, kao to je
prikazano na slici 2-107.

Slika 2-107 Opcije u Print manager prozoru
Oznaeni dokument moemo da pauziramo izborom Pause Printing opcije ili moemo da otkaemo
tampanje svih dokumenata izborom opcije Cancel All Documents.
Naravno desnim klikom mia na problematini dokument moemo isto tako da biramo jednu od gore
dve spomenute opcije (s tim da ako izaberemo prekid tampe, prekinudemo tampu samo izabranog
dokumenta), a moemo da izaberemo opciju Restart, ime bi ponovili njegovo tampanje (slika 2-
108).

Slika 2-108 Opcije desnog klika u Print manager prozoru

ECDL Modul 2 - Koristenje Racunara

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ECDL Modul 2 - Koristenje Racunara

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Lanaco ECDL prirunik - Modul 2: Koritenje raunarima i upravljanje dokumentima

You might also like