NIM VUI KHAM PHA

THE PLEASURE OF FINDING THINGS OUT

THE FLEASUkE OF F!ND!NG TH!NGS OUT.
Copyrghl 1999 /y Carl Feynman and Mchelle Feynman.
Edlors !nlroduclon, chapler nlroduclons, and /oolnoles copyrghl 1999 /y }e//rey ko//ns.
All rghls reserved.
Frsl pu/lshed n lhe Unled Slales /y asc ooks, a mem/er o/ lhe Ferseus ooks Group.
Xual /an lheo hop dng nhuong quyn /o Ferseus ooks, !nc.
an lng ll 2009 Nha \ual /an Tre
BlE L 0hl BlE X HL C TRL0 C XLA T BA X 0L0 C ThL C hlE X B0 l ThL \lE X KhTh TP.hCH
Feynman, Richard P
Xicm \ai ||am j|a | Ric|arJ P. Fcyamaa , ag.J. P|am \aa T|ica, 0aag 0la| Lcag. T.P. hc C|i Hia| . Trc, IJJJ.
J|r., I cm. (K|ca |cc \a ||am j|a).
Xgayca |aa . T|c jlcasarc cl liaJiag ||iags ca|.
. K|ca |cc. l. P|am \aa T|ica J. ll. 0aag 0la| Lcag J. lll. Ts. T|c jlcasarc cl liaJiag ||iags ca|.
500 dc 21
F435
4
NI M VUI KHA M PHA
S
PH N U
MU C LU C MU C LU C MU C LU C MU C LU C MU C LU C
Loi noi du 7
Nm vu kham pha 17
May linh lrong luong la 46
Los Alamos nhtn lu /n duo 76
ln hoa khoa hoc va va lro cua no lrong \a h hn da 124
Kich lhuoc cac lnh kn co lh lhu nho nhu hon nua 145
Ga lrj cua khoa hoc 172
ao cao cua kchard F. Feynman v qua lrtnh du lra
vu n lau con lho Challenger1 188
Khoa hoc la gt? 2O7
Nguo lhng mnh nhal lh go 228
la nhan \el v khoa hoc, ga khoa hoc va lam lh nao
d khng lu lua d /an lhan 24D
Don gan nhu dm 1, 2, 3 264
kchard Feynman da dung ln ml vu lru 272
M quan h gua khoa hoc va ln gao 2D4
6
NI M VUI KHA M PHA
7
PH N U
Lo no dau
TI yeu quy nguoI dan ng nay den muc coI ng Ia Ihan Iuong cua
minh, Ben |onson
1
nha bIen kIch duo I Iho I Nu hoa ng Anh LIIzabeIh
I da vIe I nhu va y. Nguo I da n ng o day chnh Ia WIIIIam Shakespeare,
nguoI ban cung Ia nguoI Ihay cua |onson. Ca haI deu Ia nhung nha
vIeI kIch IaI ba. |onson Ia mI hoc gIa co kIen Ihuc uyen Iham con
Shakespeare Ia mI con nguoI phong Iung va Ia mI IhIen IaI. GIua
ho khng I n Ia I su d ky . Shakespeare Io n hon |onson 9 Iu I va ca c
vo kIch cu a ng da duo c Irinh dIe n Iren san kha u cu a London Iruo c
khI |onson ba I da u vIe I kIch. Nhu |onson Iu ng no I, Shakespear Ia m I
nguoI raI Irung Ihuc, co Iam hn phong khoang va rng mo.
Shakespeare da da nh cho nguo I ba n Ire cu a minh su h Iro va khch
Ie IhIe I Ihu c. M I Irong nhu ng h Iro quan Iro ng ma Shakespeare da
danh cho |onson Ia dong mI vaI chnh Irong vo kIch dau IIen cua
|onson nhan de M i ng i m t tnh n t, duo c Irinh dIe n Ia n da u IIen
vao nam 1S98. Vo dIen da gay duoc IIeng vang Ion va |onson khoI
nghIep Ihanh cng Iu do. Vao IhoI dIem ay, |onson 2S IuI con
Shakespeare 34 Iu I. Sau nam 1S98, |onson IIe p Iu c sa ng Ia c Iho va
vIe I kIch, ra I nhIe u vo kIch cu a |onson da duo c cng Iy cu a
Shakespeare Irinh dIen. |onson Iro nen nI IIeng voI Iu cach Ia mI
nha Iho, nha hoc gIa. Va khI qua doI, ng da co vInh du duoc maI
Ia ng o Tu vIe n WesImInsIer. Tuy nhIen, ng chua bao gIo quen mo n
no voI nguoI ban Ion. KhI Shakespeare maI, |onson da vIeI baI Iho
1
Ben |onson (11/6/1572 6/8/1687) la nha tho, nha bien kich ni tieng nguoi Anh.
(Chu thch cua nguoi dich. Ke tu dy se viet tt la ND).
8
NI M VUI KHA M PHA
Tuo ng nho nguo I Iha y knh yeu cu a II, WIIIIam Shakespeare Irong
do co nhu ng do ng n I IIe ng sau:
Ong khng lhuc lho da nay, ma la cua mun do
Dau Nguo khng /l gt nhu v lng Lalnh va Hy Lap
Nhung ln vnh Nguo l chng can km dau \a
Ho cac /ac lay lung. Aeschylus, Eurpdes, Sophocles
1
Hay h snh d nghe Nguo, nhung khuc / ca...
Thn Nhn lu hao v m la cua ng
la vu suong khoac lam ao choang dl /ng nhung dong vn ay
Nhung khng pha chi Thn Nhn lam nn lal lhay
Shakespeare luyl vo, ng \ung duoc du vu.
Trong ml nha lho, Thn Nhn vn dep r
Ngh lhual cua nha lho lam no lhanh khac la
ll nn ml dong lung lnh, /ao m h val va...
Th nhan pha lu ren lhanh lh nhan, /n canh duyn lro...
Nhung |onson va Shakespeare Ihi co mI IIen he gi voI RIchard
Ieynman7 Don gIan Ia vi II co Ihe Iap IaI cau noI cua |onson TI
yeu quy nguoI dan ng nay den muc coI ng nhu Ia Ihan Iuong cua
minh. S pha n da dem de n cho II su may ma n ky dIe u khI duo c Iro
Iha nh ho c Iro cu a Ieynman. TI Ia sInh vIen cu a Da I ho c CorneII nam
1947 va ngay Ia p Iu c bI me hoa c bo I Ia I nang xua I chu ng cu a Ieynman.
Vo I Inh kIeu nga o cu a Iu I Ire , II quye I dInh minh co Ihe do ng vaI
1
Aeschylus (525456 truoc CN) nha viet kich Hy La, duoc coi la cha de cua bi kich
Hy La c dai, tac gia Fromelheus /j \ng va b ba Oreslea, Luriides (48O4O6 truoc
CN) tac gia cua cac bi kich Hy La c dai Medea, Nhung nguo dan /a lhanh Tros,
Hyppollus ... , Sohocles (4D64O6 truoc CN) tac gia cua cac bi kich Hy La c dai
Afa\, Anlgone, Oedpus ke\, Eleclra...
9
PH N U
cu a |onson Irong m I quan he vo I Ieynman. TI khng ky vo ng duo c
ga p Ia I Shakespeare duo I hinh ha I cu a m I nguo I My , nhung II khng
ga p kho khan de hinh dung ra Shakespeare khI nhin Iha y ng.
Truoc khI gap Ieynman, II da dang mI vaI baI bao ve Ioan hoc.
N I dung ca c ba I ba o chu a du ng ra I nhIe u IIe u xa o Ihng mInh nhung
IaI IhIeu nhung nI dung co mI Iam quan Irong nao day. KhI gap
Ieynman, II Ia p Iu c hIe u ra ng minh dang buo c va o m I Ihe gIo I kha c.
ng khng quan Iam Io I vIe c cng b ca c ba I ba o. ng da u Iranh m I
cach manh IIeI hon IaI Ihay nhung aI II Iung bIeI de hIeu duoc Iu
nhIen, ba ng ca ch xay du ng Ia I va I Iy ho c Iu nhu ng ne n Ia ng can ba n
nhaI. TI da may man duoc gap ng vao cuI nam Ihu 8 cua cuc
da u Iranh a y. Nga nh va I Iy mo I ma ng da Iu ng muo ng Iuo ng khI co n
Ia mI sInh vIen cua |ohn WheeIer 7 nam Iruoc day, cuI cung, da
duoc hop nhaI Irong cach nhin chaI che ve Iu nhIen ma ng goI Ia
cach IIep ca n khng Iho I gIan. Va o nhu ng nam 1947, ca ch nhin do
va n chua duo c hoa n IhIe n, nhIe u dIe m co n chua co ke I Iua n cu I cu ng
va IhIe u nha I qua n, nhung II ngay Ia p Iu c cho ra ng no nha I dInh se Ia
du ng da n. TI da na m ba I Iu ng co h I de duo c de n nghe ca c bu I no I
chuye n cu a Ieynman, duo c ho c boI Irong con Iu nhu ng y Iuo ng cu a
ng. ng ua Ihch Iro chuye n va da cha o do n II nhu m I Ihnh gIa . Va
r I, chu ng II da Iro Iha nh ba n be su I do I.
Trong su I m I nam, II da chu ng kIe n Ieynman hoa n IhIe n phuong
phap m Ia Iu nhIen bang nhung buc Iranh va cac gIan d cho den
khI Ira Io I duo c Ioa n b ca c va n de cu ng nhu Ioa I bo nhu ng dIe m khng
nha I qua n. Sau do , ng ba I da u su du ng ca c gIa n d nhu Ia m I cng
cu de Inh ra ca c con s . Vo I m I I c d da ng kInh nga c, ng da Inh
duoc gIa IrI cua cac daI Iuong vaI Iy va so sanh chung Iruc IIep voI
Ihu c nghIe m. Va Ihu c nghIe m da ra I phu ho p vo I ca c con s cu a ng.
Va o mu a he nam 1948, chu ng II da co Ihe nghIe m Io I no I cu a |onson:
ThIen NhIen Iu hao ve m Ia cua ng, va vuI suong khoac Iam ao
choa ng de I ba ng nhu ng do ng van a y.
10
NI M VUI KHA M PHA
Trong cu ng nam do , khI ba I da u d ng ha nh vo I Ieynman, II cu ng
Iim hIeu ve cng Irinh cua cac nha vaI Iy SchwInger va Tomonaga,
nhung nguoI dI Iheo cac con duong Ihng Ihuong hon, nhung cung
da Ihu duo c ca c ke I qua Iuong Iu . SchwInger va Tomonaga da ga I ha I
Ihanh cng mI cach dc Iap bang cach su dung cac phuong phap
phuc Iap va kho khan hon de Inh ra cac daI Iuong Iuong Iu nhu
Ieynman da Iam Iruc IIep Iu cac gIan d cua minh. Tuy nhIen,
SchwInger va Tomonaga da khng xay du ng Ia I va I Iy ma ho ch du ng
vaI Iy nhu no san co nhung dua vao cac phuong phap Ioan hoc moI
de Ia ch chIe I ra ca c con s Iu va I Iy . KhI co co so ro ra ng de ke I Iua n
ra ng ke I qua Inh Ioa n cu a SchwInger va Tomonaga Iru ng ho p vo I ke I
qua cua Ieynman, II nhan Ihay minh da co co hI dc nhaI v nhI
de keI hop ba Iy IhuyeI Iren voI nhau. TI da vIeI baI bao co IIeu de
Ly Ihuye I pha I xa cu a Tomonaga, SchwInger va Ieynman nha m gIa I
Ihch vi sao ba Iy IhuyeI co ve khac bIeI nhung Ihuc chaI Ia Iuong
duong vo I nhau. Ba I ba o cu a II duo c dang Iren Ia p ch Physical Review
nam 1949 va da Ia be phong cho su nghIep khoa hoc cua II Iuong
Iu nhu Iha nh cng cu a vo kIch Tnh ha i h c trong m i con ng i d I
vo I |onson. Va o Iho I dIe m do , II 2S Iu I gI ng nhu |onson va Ieynman
31 Iu I, I hon Shakespeare 3 Iu I va o nam 1S98. TI da ra I Iha n Iro ng
bay Io su In knh nhu nhau voI ca ba nhan vaI chnh, nhung Irong
Iham Iam II va n cho ra ng Ieynman Ia nguo I v da I nha I va ra ng mu c
dch chnh cua baI bao cua II Ia dua y Iuong mang Inh cach mang
cu a ng de n vo I ca c nha va I Iy Iren Ihe gIo I. Ieynman da khch Ie II
ra I nhIe u Irong vIe c cng b ca c y Iuo ng cu a ng va chua Iu ng co ba I
ky Io I pha n na n na o ve vIe c II da da nh ca p IIe ng vang cu a ng. ng
Ia dIen vIen chnh Irong vo kIch cua II.
MI Irong nhung bau vaI cua nuoc Anh ma II mang IoI My Ia
Nh ng i m nh n trong cu c i Shakespeare duo c vIe I bo I |. Dover
WIIson. Do Ia nhung baI vIeI ngan ve IIeu su cua Shakespeare Irong
do co Irch dan hau heI nhung nhan xeI cua |onson ve Shakepeare
ma II da neu o Iren. Cun sach do cua WIIson khng phaI Ia mI
11
PH N U
cun IIeu IhuyeI cung khng phaI Ia cun sach ve IIch su ma Ia su
dung hoa cu a haI Ihe Ioa I do . No duo c soa n du a Iren nhu ng Io I chu ng
Iru c IIe p, ma I Iha y IaI nghe cu a |onson va nhu ng nguo I kha c, nhung
WIIson da Ia m s ng Ia I Shakespeare nho va o su ke I ho p gIu a Ir Iuo ng
Iuong cua minh cung voI nhung Iu IIeu IIch su I oI ay. Cu Ihe, bang
chu ng da u IIen ve vIe c Shakespeare Iham gIa do ng Irong vo kIch cu a
|onson duo c Irch da n Iu m I Ia I IIe u ra do I va o nam 1709, hon m I
Iram nam sau ngay vo kIch duoc Irinh dIen. Chung Ia deu bIeI rang
Shakespeare nI IIeng ca voI Iu cach mI dIen vIen Ian Iu cach kIch
Iac gIa va boI vay II khng co Iy do gi de nghI ngo nI dung cau
chuye n cu a WIIson.
May ma n Ihay ca c Ia I IIe u cung ca p da n chu ng ve cu c s ng va sa ng
Ia o cu a Ieynman khng pha I Ia hIe m hoI nhu Ihe . Vi va y, cu n sa ch
ma ca c ba n dang ca m Iren Iay Ia Ia p ho p cu a nhu ng Iu IIe u dem de n
cho chu ng Ia gIo ng no I dch Ihu c cu a Ieynman duo c ghI Ia I Iu nhu ng
Ia n Ihuye I gIa ng va ghI che p Iinh co . Ca c Ia I IIe u khng chnh Ihu c a y
Ia danh cho cac Ihnh gIa daI chung Ihay vi cho nhung dng nghIep
cu a ng. Qua nhu ng Ia I IIe u na y, chu ng Ia se Iha y con nguo I Ieynman
nhu ng v n Ihe , Iun Iun du a gIo n vo I nhu ng y Iuo ng nhung Ia I Iun
nghIem Iuc voI nhung gi ma ng coI Ia quan Irong. Do Ia su Irung
Ihuc, Inh dc Iap, va IInh Ihan san sang chap nhan su khng bIeI.
ng ra I ghe I nhu ng ca I go I Ia Ihu ba c Irong xa h I va Iran Iro ng Iinh
ban cua con nguoI Iren moI neo duong cuc sng. Va gIng nhu
Shakespeare, Ieynman cu ng Ia m I dIe n vIen Ia I nang.
NgoaI dam me manh IIeI voI khoa hoc, Ieynman raI co khIeu haI
huo c va nhu ng vuI Ihu nhu nhu ng con nguo I binh Ihuo ng. M I Iua n
sau khI duoc bIeI ng, II da vIeI Ihu cho cha me o Anh va mIeu Ia
ve ng nhu sau ng a y m I nu a Ia IhIen Ia I va m I nu a Ia cha ng he .
GIu a ca c cu c da u Iranh qua ca m cu a minh de Iim hIe u ca c quy Iua I
cua Iu nhIen, ng raI Ihch duoc xa hoI cung voI ban be, duoc choI
Ir ng bongo, duo c Ia m ha I Io ng mo I nguo I ba ng nhu ng cau chuye n va
Iro IIe u xa o cu a minh. Ve dIe m na y, ng cu ng gI ng nhu Shakespeare.
12
NI M VUI KHA M PHA
TI xIn duo c Irch da n Io I chu ng cu a |onson ghI Irong sa ch cu a WIIson
nhu sau: KhI ng du dInh baI Iay vao vIeI mI vo kIch, ng co Ihe
vIe I quen nga y quen dem, e p minh va o khun kh , khng de m xa Io I
ba I ky Ihu gi kha c cho de n khI nga I xu; nhung khI xong vIe c, ng Ia I
da m minh Irong nhu ng mn Ihe Ihao va Ihu gIa n. KhI a y, kho co ca ch
nao de keo ng Iro IaI voI cun sach cua minh. Nhung mI khI baI
bu c pha I ng I va o ba n Ia m vIe c, ng se Iro nen ma nh me va nghIem
Iuc hon baI ky Iuc nao.
Do Ia Shakespeare va cu ng Ia Ieynman ma II Iu ng bIe I, Iu ng yeu
quy va coI nhu Iha n Iuo ng cu a minh.
FREEMAN J. DYSON
Vin nghin cu cao cp
Princeton, New Jersey
13
PH N U
Lo go lhu cua chu /n
Ga n day II da Iham du m I bu I Ihuye I gIa ng Ia I pho ng Ih nghIe m
danh IIe ng |eIIerson cu a Da I ho c Havard. DIe n gIa Ia TIe n s Lene Hau
de n Iu VIe n RowIand, nguo I vu a IIe n ha nh m I Ih nghIe m khng ch
duo c dang Iren Nature, m I Ia p ch khoa ho c danh IIe ng ma co n duo c
nhac IoI Iren Irang nhaI cua Io New York Times. Trong Ih nghIem
cua minh, ba (cung voI nhom nghIen cuu gm cac sInh vIen va cac
nha khoa ho c kha c) da chIe u m I chu m IIa Iaser qua m I mI Iruo ng
vaI chaI moI co Ien Ia ngung Iu BoseLInsIeIn. No Ia mI Irang IhaI
Iuo ng Iu mo I Ia bao g m ra I nhIe u nguyen Iu duo c Ia m Ia nh de n ga n
0 d IuyeI dI. Trong dIeu kIen ay, cac nguyen Iu gan nhu khng
chuye n d ng, chu ng cu ng vo I nhau u ng xu nhu Ia m I ha I duy nha I.
MI Iruong vaI chaI nay da Iam cho Ic d chum sang cham IaI IoI
muc khng Ihe IIn nI, 38 dam,gIo (~ 60,8 km,gIo ND). Chung Ia
van bIeI Ia anh sang chuyen dng Irong chan khng raI nhanh voI
I c d 168.000 da m,gIay (~ 300.000 km,gIay). KhI a nh sa ng chuye n
dng Irong mI mI Iruong vaI chaI no se bI cham IaI mI chuI so
voI Ic d anh sang Irong chan khng (I Ie voI chIeI suaI cua mI
Iruo ng ND). Tuy nhIen, ne u chu ng Ia Ia m m I phe p Inh s ho c don
gIan bang cach Iay 38 dam,gIo chIa cho 669,6 IrIeu dam,gIo chung
Ia se duoc 0,00000006, Iuc Ia van Ic do ch bang 0,000006 cua
I c d a nh sa ng Irong chan khng. De hinh dung m I ca ch Iru c quan
ve keI qua nay, ban hay Iuong Iuong no gIng nhu vIec GaIIIeo Iha
nhung vIen bI cua ng Iu Iren Ihap nghIeng PIsa xung phaI maI 2
nam Ihi cac vIen bI moI cham duoc den maI daI.
14
NI M VUI KHA M PHA
KhI ng I nghe, II ga n nhu ngu ng Iho (va II ngh Ia ngay ca LInsIeIn
co ng I day cu ng se pha I co a n Iuo ng). La n da u IIen Irong do I minh,
II co Ihe cam nhan duoc mI phan nho cua caI ma Ieynman goI Ia
dI pha Irong phaI mInh. MI cam nhan baI ngo (co Ie gIng nhu
su kIen Chua GIesu ra doI, mac du Irong Iruong hop nay do Ia mI
IraI nghIem gIan IIep) khI da nam baI duoc mI y Iuong moI IuyeI
vo I. M I dIe u mo I me da xua I hIe n Iren Ihe gIo I va II dang duo c chu ng
kIen mI su kIen khoa hoc quan Irong. Cam nhan do chac han se
khng ke m pha n hu ng Ihu va ma nh me nhu ca m gIa c cu a NewIon khI
ng nhan ra rang Iuc b an khIen qua Iao roI xung dau ng cung
chnh Ia Iuc da khIen MaI Irang xoay quanh TraI daI hoac cam gIac
cu a Ieynman khI ng da I duo c buo c IIe n da u IIen Irong qua Irinh Iim
hIeu ban chaI cua mI IIen he gIua anh sang va vaI chaI, cng Irinh
da mang de n cho ng gIa I NobeI.
Ng I gIu a ca c Ihnh gIa , II ga n nhu ca m nha n duo c ra ng Ieynman
dang nhin II Iu pha sau va Ihi Iha m va o IaI II Anh Iha y chua. Do
chnh Ia Iy do khIe n ca c nha khoa ho c kIen Iri Irong nghIen cu u cu ng
nhu khIe n chu ng II da u Iranh khng me I mo I de Ich Iu y kIe n Ihu c.
Chung II ngI hang dem de Iim kIem IoI gIaI dap cho Iung van de,
vuo I qua nhu ng ra o ca n cam go nha I de IIe n Ien m I na c Ihang mo I
ve hIeu bIeI de rI cuI cung cham den khoanh khac vuI suong khI
Iao ra duoc su dI pha Irong phaI mInh. Do Ia mI phan cua nIem
vuI kha m pha . Ieynman Iun no I ra ng ng nghIen cu u va I Iy khng
pha I vi danh Io I ma Ia de Iim kIe m nIe m vuI, de duo c Iho a ma n nIe m
dam me kha m pha .
DI san cua Ieynman Ia su dam minh va hIen dang hoan Ioan cho
khoa hoc IgIc cua no, cac phuong phap cua no, su vuI bo nhung
gIa o dIe u, va kha nang v ha n ve su hoa I nghI cu a no . Ieynman IIn va
s ng bo I nIe m xa c In ra ng khoa ho c m I khI duo c su du ng m I ca ch
co Ira ch nhIe m se khng ch dem Ia I nIe m vuI ma co n dem Ia I nhu ng
gIa IrI v cu ng Io Io n khng Ihe uo c Iuo ng he I duo c d I vo I Iuong IaI
cu a xa h I Ioa I nguo I. Tuong Iu nhu nhu ng nha khoa ho c v da I kha c,
1S
PH N U
Ieynman san Iong chIa se nhung dIeu ky dIeu cua cac dInh IuaI Iu
nhIen voI cac dng nghIep va baI ky aI. NIem dam me IrI Ihuc cua
Ieynman duoc mIeu Ia mI cach ro rang va cu Ihe nhaI Irong cun
sach ma cac ban dang cam Iren Iay. Do Ia mI Iap hop nhung baI
phaI bIeu ngan cua ng, ngoaI Iru mI baI, con Ihi hau heI deu da
duo c cng b . Ca ch I I nha I de da nh gIa du ng ve Ieynman do Ia do c
cun sach nay, qua do ban se duoc IIep can raI nhIeu chu de ma
Ieynman suy ngh va dIe n gIa I m I ca ch Iha u da o va da y quye n ru . O
do , ca c chu de khng ch gIo I ha n o va I Iy , ma gIa ng da y no khng aI
co Ihe vuo I qua duo c ng, ma ca In gIa o, IrIe I ho c, va nhu ng Iro I
Iang Iren san khau hoc IhuaI. Va ca Iuong IaI cua may vI Inh cung
nhu cng nghe nano ma ng Ia nguo I dI IIen phong. Su khIem I n va
nIem vuI Irong khoa hoc, Iuong IaI cua khoa hoc, cua nen van mInh
nhan IoaI, Ihe gIoI quan cua nhung nha khoa hoc moI va nhung goc
khua I da n de n Iha m ho a Ia u con IhoI ChaIIenger vo I nhu ng ba I Iuo ng
IhuaI duoc dang Iren Irang nhaI da Iam cho caI Ien Ieynman Iro
Iha nh Iu cu a mIe ng.
DIe u da ng no I Ia ch co ra I I ca c n I dung Iru ng Ia p Irong ca c ba I
no I chuye n duo c Irch da n Irong cu n sa ch na y, m I va I cau chuye n
mo I duo c nha c Ia I ch o m I va I noI. TI Iu cho minh quye n duo c xo a
dI m I va I n I dung Iru ng Ia p de Ira nh cho nguo I do c pha I do c dI do c
Ia I m I ca ch khng ca n IhIe I. TI su du ng da u (...) de ch ra ra ng n I
dung Ia p Ia I do da duo c xo a bo .
Ieynman khng ma y chu Iam Ia m de n va n de ngu pha p. DIe u na y
duoc Ihe hIen ro Irong hau heI cac baI duoc ghI IaI Iu cac buI noI
chuye n hoa c pho ng va n. De gIu duo c da c Inh cu a Ieynman, nhin chung
II se khng Ihay dI cach su dung cac menh de khng Iuan Iheo
cac quy Iac ngu phap cua ng. Tuy nhIen, o nhung ch ghI am II
hoac roI rac Iam nhung Iu hoac cum Iu Iro nen khng Ihe hIeu nI
Ihi II co bIen Iap dI chuI de cac ban de Iheo doI hon. TI IIn rang
dIe u do se khng Ia m a nh huo ng de n nhu ng gi Ihu c ve Ieynman Irong
khI ba n do c va n co Ihe Inh h I duo c nhu ng gi ng mu n Iruye n da I.
16
NI M VUI KHA M PHA
Duoc nguong m Irong suI cuc doI va duoc In knh ngay ca
khI khng co n co ma I Iren Ihe gIan na y, Ieynman Iun Ia kho IrI Ihu c
cho Ia I ca mo I nguo I Iren mo I ne o duo ng cu c s ng. TI hy vo ng ra ng,
cu n sa ch Ia p ho p nhu ng ba I gIa ng, nhu ng cu c pho ng va n va nhu ng
ba I ba o n I IIe ng nha I cu a Ieynman se khch Ie va mang Ia I nIe m hu ng
Ihu cho cac Ihe he nhung nguoI ham m va nhung nguoI moI duoc
bIe I de n b o c d c da o va Ihuo ng xuyen vuI nh n cu a Ieynman.
Hay doc, kham pha va dI khI dung ngan ngaI cuoI pha Ien hoac
ho c Ia y m I va I ba I ho c ve cu c s ng. Hon Ia I Iha y, ha y chIem nghIe m
nIe m vuI Ihch khI kha m pha ve m I con nguo I kha c Ihuo ng.
TI xIn da nh Io I ca m on Iran Iro ng Io I MIcheIIe va CarI Ieynman vi
su gIup do nhIeI Ihanh, IoI IIen s |udIIh GoodsIeIn, BonnIe LudI va
SheIIey LrwIn Ia m vIe c Ia I b pha n Iuu Iru cu a Da I ho c CaIIech vi su
gIu p do khng Ihe IhIe u duo c va Io ng hIe u kha ch IhInh Iinh, da c bIe I
Ia gIao su Ireeman Dyson, nguoI da vIeI cho cun sach nay Li noi
u IhaI Ia ham suc va Iao nha.
Ngoa I ra, II mu n ba y Io Io ng ca m on chan Iha nh Io I |ohn GrIbbIn,
Toney Hey, MeIanIn |ackson va RaIph LeIghIon vi nhung IoI khuyen
b ch va Ihuo ng xuyen Irong su I qua Irinh chua n bI cu n sa ch na y.
JEFFREY ROBBINS,
Massachusetts, 9/1999
17
NI M VUI KHA M PHA
Chuong 1
Nm vu kham pha
Duo day la n dung cuc phong van Feynman do chuong lrtnh
Horzon
1
cua Da lruyn htnh C, lhuc hn nm 1981, duoc phal
so ng la My lrong khun kh chuong lrtnh lruy n htnh co ln
NOlA
2
. lao lho gan nay, Feynman dang sng nhung nm lhang
cu cung cua do mtnh Ing mal nm 1988). o vay, ng co du
kn d chm nghm cuc sng /ng nhung knh nghm da lich
luy duoc qua nhu nm lhang vo cach nhtn ma khng pha /an
lre nao cung co lh co duoc. Cuc no chuyn dn ra lrong /au
khng khi chan lhanh, co mo va rng lu v nhu chu d gn ln
vo con nguo Feynman. Ta sao nu chi don lhuan /l ln go cua
ml su val hay su vc nao do lht cung dng ngha vo vc chng
/l gt v su val/su vc do. lt sao ng va cac cng su cua mtnh
lrong du an Manhallan
3
van lc lung rm ra vt lhanh cng cua
m l loa vu khi hu y d l lrong kh o da u ka cu a lh go , la
Hroshma
4
, hang nghtn nguo da /j gl hoc dang chl dan vt lhu
vu khi do. la la sao Feynman van co lh ha long cho du co lh
khng duoc nhan ga No/el nao d chng nua.
1
Horizon la mt chuong trnh cua hang BBC chuyen ve khoa hoc va cac hien tuong
tu nhien. Horizon thuc hien rt nhieu cuc hong vn voi nhung nha khoa hoc hang
du trong moi linh vuc. (ND)
2
Mt chuong trnh truyen hnh ve khoa hoc duoc hat song o My. (ND)
8
Du an che tao bom nguyen tu cua My trong the chien thu !! (ND)
4
Ten tha nh h n m o ha Nam cu a Nh t Ba n, bi My tha qua bom nguyen tu d u
tien va o nga y 6 tha ng 8 nm 1D45. (ND)
18
NI M VUI KHA M PHA
le dep cua ml /ng hoa
TI co mI anh ban Ia nghe s. DI khI anh ay co nhung nhan
dInh ma II khng may dng Iinh. MI Ian, khI cam Iren Iay mI
bng hoa, anh ay noI: Xem nay, bng hoa moI dep Iam sao!.
Trong Iham Iam II cung co cam nhan nhu vay. Nhung rI anh
ay IaI noI IIep: Cau xem nay, Ia mI nghe s, minh nhan Ihay
bng hoa nay moI dep Iam sao. Con cau, vi Ia mI nha khoa hoc
nen cu Ihch m xe moI Ihu va Iam cho no Iro nen xau x dI. TI
Ihay ban minh hoI IhIen can Ia vi Iruoc heI, II IIn rang aI cung
co Ihe cam nhan duoc ve dep cua bng hoa nhu anh ay, ke ca
II ma c du co Ihe khng co o c Iha m my nhu anh a y. Khng nhu ng
vay, II con nhan Ihay nhIeu hon nhung gi anh ay co Ihe cam
nhan duoc. TI co Ihe hinh dung ra cac Ie bao hay nhung phan
ung phuc Iap ben Irong bng hoa voI ve dep cua rIeng no. TI
mun noI rang ngoaI ve dep o kch Ihuoc co mI xenIImeI ma Ia
Ihuong Ihay, no con an chua mI ve dep ben Irong cau Iruc nI
IaI voI kch Ihuoc nho hon raI nhIeu Ian. Tuong Iu, qua Irinh Iao
nen mau sac cua bng hoa de Ihu huI cn Irung den Ihu phan
cung raI Ihu vI. DIeu do co ngha Ia cn Irung cung co Ihe nhan
bIeI mau sac. VIec nay Iam nay sInh cau hoI: LIeu kha nang cam
Ihu Iham my nay co In IaI o nhung IoaI cap Ihap hon khng7
Neu co Ihi vi sao7 TaI ca nhung cau hoI Ihu vI do noI Ien rang IrI
Ihuc khoa hoc Ia chaI xuc Iac de gIa Iang su kch Ihch va Ir Io
mo hay nhung Ihac mac ve bng hoa. No co Iac dung Iam Iang
Ihem chu II chang Ihe Iy gIaI duoc IaI sao ma khoa hoc IaI co
Ihe co Iac dung nguoc IaI.
19
NI M VUI KHA M PHA
Lang lranh khoa hoc nhan vn
TI Ia mI nguoI co caI nhin phIen dIen dI voI khoa hoc. ThoI
Ire II ch chu Iro ng va o khoa ho c Iu nhIen. TI cha ng co Iho I gIan
va cung chang de maI den Inh vuc ma nguoI Ia goI Ia khoa hoc
nhan van gi do, mac du do cung Ia mI mn hoc Irong chuong
Irinh daI hoc cua II. TI da Iim cach de Irn Iranh no. TI co de
Iam hon mI chuI den khoa hoc nhan van ch khI baI dau da co
Iu I va co nhIe u Iho I gIan ra nh r I hon. TI da ho c ve va do c Ihem
dI chuI nhung IhaI su van Ia mI con nguoI phIen dIen va II
chang bIeI Ihem duoc nhIeu dIeu. Tr Iue cua II ch co han va vi
Ihe II ch co Ihe su dung no cho mI muc dch IhI.
Khung long /ao chua lrn cua s
Nha chung II co mI cun Bach khoa Toan th Britannica.
KhI co n be , cha Ihuo ng da I II va o Io ng va do c cho II nghe nhu ng
gi nguoI Ia vIeI Irong cun Iu dIen do. Chung II cung doc ve
khung Iong, co Ihe Ia IoaI khung Iong Ihan sam, khung Iong an
IhII hay m I Ioa I khu ng Iong na o do . Trong cu n Iu dIe n do , nguo I
Ia da mIeu Ia cac con khung Iong Iheo cach nhu sau Con nay
cao 2S IooI va caI dau Io 6 IooI
1
. Con nhin nay cha II baI
dau dung IaI va gIaI Ihch Hay suy ngh xem dIeu do co ngha
gi nao. DIeu do co ngha Ia neu no dung Iruoc san nha Ia, voI
chIeu cao cua minh, no co Ihe chuI dau qua cua s nhung vi caI
dau hoI Io nen khI chuI qua, no se Iam vo Iung caI cua.
1
1 Ioot = O,8O48 met. (ND)
20
NI M VUI KHA M PHA
TaI ca nhung gi chung II cung doc voI nhau deu duoc cha II
m Ia bang nhung v du Ihuc Ie. Nho do, II da duc ruI ra duoc
mI baI hoc: khI doc baI ky van de nao II deu Iim hIeu xem IhaI
su no co ngha gi hay noI Ien dIeu gi khI duoc mInh hoa bang
nhung v du Ihuc Ie. The day (CuoI), II da Iung doc cun Bach
khoa Toan th khI con Ia mI dua Ire nhung doc bang nhung
mInh hoa Ihuc Ie. Ban Ihay day, chung Ia se IhaI hao hung va
ca m Iha y Ihu vI khI bIe I ra ng co nhu ng con va I co kch Ihuo c kh ng
I den vay. TI se khng so haI neu nhu co mI con khung Iong
nhu cha II m Ia chuI qua cua khI chung II dang Iro chuyen.
TaI ca chung da bI IuyeI chung ma chang aI bIeI vi sao nhung
nhung gi cha ke cho II nghe ve khung Iong deu v cung Ihu vI.
Chung II Iung co IhoI gIan sInh sng IaI khu vuc gan day nuI
CaIskIII
1
Irong IhoI gIan o New York. Do Ia noI moI nguoI Ihuong
IuI IoI vao mua he. O do co raI dng nguoI va cac ng b ch co
maI o nha vao cuI Iuan vi nhung ngay Irong Iuan phaI Iam vIec
IaI New York. KhI o nha, cha hay dan II dao choI Irong rung va
ke cho II nghe raI nhIeu dIeu Ihu vI ma II se IIeI I voI cac ban
ngay sau day. Cac ba me khac raI Ihch hanh dng do cua cha
II. D nhIen Ia ho cho rang dIeu do IhaI co ch cho con caI va
ngh rang do Ia vIec Iam ma cac ng b khac nen hoc Iap. KhI
chua IhuyeI phuc duoc chng minh, ho ngo y nho cha II dan
bon Ire cung dI nhung ng da Iu chI vi ng mun duy Iri IhoI
gIan dac bIeI gIua haI cha con (chung II co nhung dIem chung
raI rIeng Iu). Vi Ihe, nhung ng b khac phaI dan con ho dI choI
vao Iuan ke IIep. KhI cac ng b quay Iro IaI Iam vIec vao ngay
Ihu haI, Iuc bon Ire chung II dang vuI choI Iren canh dng, mI
dua da hoI II: Hay nhin con chIm kIa, cau co bIeI do Ia IoaI chIm
1
Ten mt vung di nui o ha Ty Bc cua thanh h New York. (ND)
21
NI M VUI KHA M PHA
gi khng7 TI Ira IoI rang: To chang quan Iam no Ia IoaI chIm
nao, rI cau Ia noI IIep, No Ia chIm heI c nau day hoac daI
IoaI nhu Ihe. B cau khng noI cho cau bIeI dIeu do a7. Thuc Ie
hoan Ioan nguoc IaI, cha con II da Iung noI ve IoaI chIm ay. KhI
nhin Ihay no, ng noI, Con co bIeI do Ia con chIm gi khng7 No
Ia con chIm heI c nau day nhung Irong IIeng Tay Ban Nha, nguoI
Ia goI no Ia... Irong IIeng IIaIIa nguoI Ia goI no Ia.... RI ng noI
IIep, Trong IIeng Trung Quc nguoI Ia goI no Ia... , Irong IIeng
NhaI, nguoI Ia goI no Ia... v.v. GIo Ihi, ng gIang gIaI, con da
bIeI Irong cac ngn ngu khac nhau nguoI Ia goI con chIm do nhu
Ihe nao rI day va khI con bIeI duoc IaI ca dIeu do, ng IIep IoI,
con se Ihay con chIm ay khng phaI Ia mI Ihu IuyeI dI. Con
ch can bIeI rang moI nguoI o khap moI noI goI no nhu Ihe nao
IhI. RI ng bao Hay ngam no dI con.
ng da day II de y den moI vaI Iheo cach nhu vay. MI ngay
kIa II dang choI voI chIec xe goong Ic hanh, mI caI xe goong
nho co duong ray chay vong quanh de Ire con co Ihe day dI xung
quanh. Theo Ir nho cua II, no co mI qua bong ben Irong. KhI
day caI xe goong do, II da chu y den caI cach qua bong Ian. TI
da hoI ng: B oI, con Ihay Ihe nay: KhI day xe, con Ihay qua
bong Ian nguoc IaI ve pha sau nhung khI day IIep va dI nhIen
dung IaI Ihi qua bong IaI Ian ve pha Iruoc . RI II IIep Iuc hoI:
Vi sao IaI nhu Ihe a7. ng Ira IoI: Chang aI bIeI IaI sao dau
con IraI va ng IIep IoI Nguyen Iy co ban Ia nhung vaI dang
chuyen dng Ihi se chuyen dng IIep con nhung vaI dang dung
yen Ihi cu IIep Iuc dung yen Iru khI con day manh no. ng noI:
NguoI Ia goI do Ia quan Inh nhung chang aI bIeI IaI sao IaI nhu
vay. ng da chang dua cho II mI caI Ien nao. DI voI ng, dIeu
can bIeI Ia su khac nhau gIua vIec bIeI Ien mI su vaI hay su vIec
va su hIeu bIeI ve chnh no. Do chnh Ia su hIeu bIeI sau sac ma
22
NI M VUI KHA M PHA
II da nhan Ihuc duoc khI con nho qua nhung cuc Iro chuyen
voI ng. ng noI IIep: Neu quan saI ky hon, con se phaI hIen ra
qua bong Ihuc su khng Ian nguoc IaI pha sau ma Ia do con day
phan sau xe ve pha qua bong. Qua bong van dung nguyen o vI
Ir do hoac Ihuc Ie do ma saI, no da chuyen dng ve pha Iruoc
chu khng phaI Ia pha sau. TI chay IaI pha caI xe goong va
daI IaI qua bong Ien Iren rI day Iu pha duoI rI quan saI Iu ben
canh va qua Ihuc Ia cha II da dung. Qua bong chang bao gIo
Ian ve pha sau khI II day xe ve pha Iruoc ma Ia nguoc IaI nhung
nhin Iu ben canh Ihi qua bong hoI Ian ve pha Iruoc mI chuI.
Do Ia vi caI xe chuyen dng cung voI qua bong. Cha da day II
Iheo cach nhu vay day, Ihng qua vIec dua ra cac v du va gIaI
Ihch kIeu nhu Ihe ma khng Iao baI ky ap Iuc nao, ch don Ihuan
Ia nhung cuc Iro chuyen Ihu vI.
DA! SO THUC HANH
TI co mI ng anh ho Ion hon II ba IuI. KhI dang hoc Irung
hoc, anh ay gap nhIeu phIen IoaI voI mn daI s va phaI Ihue gIa
su den kem cap IaI nha. TI cung duoc phep ngI o goc phong
(CuoI) Irong khI gIa su gIang cho anh mI baI daI s daI IoaI nhu
Ia 2x cng caI gi do. TI hoI: Anh dang Iam gi vay7. Ban bIeI
khng, anh ay noI ve an s x Iheo cach nhu sau: D nhoc bIeI
phaI Iam gi voI dang Ihuc 2x + 7 = 1S, khI nhoc mun Iim gIa IrI
cua x. TI noI: bang 4 phaI khng. Anh ay noI, Dung, nhung
day Ia nhoc Inh Iheo kIeu s hoc, nhoc phaI Inh bang daI s
co. Do Ia Iy do IaI sao anh ay chang bIeI gi ve daI s ca boI vi
anh ay chang hIeu minh can phaI Iam gi. Dung Ia bo Iay. TI da
may man duoc hoc daI s ma khng can den Iruong va van bIeI
cach Iim duoc gIa IrI cua x. Ban Iim ra IoI gIaI bang cach nao
23
NI M VUI KHA M PHA
khng quan Irong, chang can phaI phan bIeI Ia gIaI bang s hoc
hay daI s. Do Ia mI saI Iam khI baI Iu Ire phaI hoc daI s de co
Ihe vuoI qua cac ky kIem Ira. Ho ngh ra mI dng cac quy Iac
ma khI ap dung ban se Iim ra keI qua, nhung chang phaI suy
ngh gi: Iru 7 o haI ve, nhan chIa o ca haI ve, v.v... va mI chuI
cac buoc de Ihu duoc keI qua ma ban chang hIeu Ia minh dang
Iam gi.
Co hang dng sach ve Ioan nhu S hoc thc hanh rI ai s
thc hanh hay Lng giac thc hanh. TI da hoc Luong gIac Iu
mI Irong cac cun sach do nhung Iap Iuc quen ngay vi chang
hIeu Iam. Nhung hang Ia cun sach Iuong Iu van cu ra doI, nhu
quyen Giai tch thc hanh sap duoc b sung vao Ihu vIen. Lan
nay nho doc cun Bach khoa Toan th ma II bIeI rang gIaI Ich
Ia mI mn hoc raI quan Irong va Iy Ihu ma II can phaI hoc.
KhI Ion hon, d khoang 13 IuI, cun sach gIaI Ich do, cuI cung,
moI duoc phaI hanh va II da raI hao hung den Ihu vIen de hoI
muon. C Ihu Ihu nhin II va noI Nay, chau ch Ia mI dua Ire,
cha u muo n quye n sa ch na y de Ia m gi, no da nh cho nguo I Io n da y.
Do Ia mI Irong s I Ian Irong doI II cam Ihay khng de chIu
Iam va II da noI dI Ia muon cho cha. TI da hoc gIaI Ich Ioan
Iu quyen sach do. TI c gIaI Ihch cho cha va ng baI dau doc
phan mo dau rI nhan Ihay quyen sach do IhaI kho hIeu. Phan
ung do cua cha khIen II Ihac mac dI chuI. TI dau bIeI rang
hIe u bIe I cu a ng ch co ha n. Ba n bIe I khng, Ihu c su Ia ng khng
hIeu duoc nI dung cua cun sach do. TI cho rang no kha don
gIan va de hIeu con ng Ihi nguoc IaI. Do Ia Ian dau IIen II choI
nhan ra, Iheo mI y ngha nao do, II bIeI nhIeu hon ng.
24
NI M VUI KHA M PHA
uan ham va Gao hoang
MI Irong nhung dIeu ma cha day II ngoaI vaI Iy (CuoI), du
dung hay khng, do Ia su baI knh voI mI vaI dIeu dang knh...
Irong mI s hoan canh nhaI dInh. V du, hI II con Ia mI cau
be, co mI buc anh duoc In bang may In xoay
1
, do Ia nhung buc
hinh duoc In Irong cac Io bao, Ian dau IIen xuaI hIen Iren Io New
York Times. Nhu Ihuong Ie, cha daI II vao Iong va ng ch cho
II xem mI Iam hinh. Do Ia buc hinh cua GIao hoang dang dung
va co raI nhIeu nguoI dang vay quanh ng Ia. Cha II noI: Hay
nhin nhung nguoI nay ma xem. MI nguoI dung o day, con IaI
ca nhung nguoI khac dang dung vay quanh. Su khac nhau o day
Ia gi vay7 Ch vi ng nay Ia GIao hoang. ng noI vay vi khng
IhIen cam Iam voI GIao hoang. RI ng noI IIep: Su khac nhau Ia
o nhung chIec quan ham. TaI nhIen khng phaI Ia Irong Iruong
hop nay, nhung neu ng Ia Ia mI vI Iuong Ihi Iy do Ia vi b quan
phu c va ca p ha m cu a ng Ia. ng a y cu ng nhu nguo I binh
Ihuo ng IhI, cu ng co nhu ca u an u ng, Ia m gIa I va ga p pha I
nhung van de Irong cuc sng nhu nhung nguoI khac vi ng ay
cung Ia mI con nguoI. Nhung IaI sao moI nguoI IaI khum num
Iruoc ng Ia nhu vay7 Chang qua Ia vi Ien IuI va dIa vI cua ng
ay, vi b quan phuc ng ay dang mang Iren nguoI chu khng
phaI vi ng ay da Iam duoc dIeu gi do IhaI dac bIeI, cung khng
phaI vi duc hanh cua ng ay hay mI dIeu gi khac Iuong Iu Ihe.
Tuy nhIen, vi Ia nguoI kInh doanh quan phuc, nen ng bIeI caI gi
1
Nguyen vn: rologravure. M t ky thu t in b ng tr ng xoay. Trong khoa ng tu nm
1D8O1D6O, ca c to ba o dng ta i kha t a nh. Chi trong s Chu nh t mo i co m t mu c
rieng dng a nh in b ng ky thu t na y. (ND)
2S
NI M VUI KHA M PHA
Ia su khac nhau gIua mI nguoI Iuc mac quan phuc va Iuc khng
mac, dI voI ng cung ch Ia con nguoI ay ma IhI.
TI IIn rang ng haI Iong ve II. Mac du vay, Irong mI Ian Iro
ve nha Iu VIen Cng nghe MassachuseIIs (MIT), noI II da Iheo
hoc duoc vaI nam, ng noI voI II, GIo con da duoc hoc nhIeu
kIen Ihuc. B co mI cau hoI ma cho den nay van chua Iim ra
cau Ira IoI va mun con gIaI dap h. B ngh Ia con da duoc hoc
ve no nen hay gIaI Ihch cho b nghe nhe. TI hoI ng do Ia caI
gi va ng no I ra ng, Iheo nhu ng bIe I Ihi khI m I nguyen Iu
chuyen Iu Irang IhaI nay sang Irang IhaI khac, no se phaI xa mI
haI anh sang goI Ia phoIon. TI noI Dung rI a. ng noI IIep
Cau hoI cua cha Ia phoIon co san Irong nguyen Iu Iu Iruoc hay
chang co phoIon nao Irong nguyen Iu ca. TI Ira IoI: Chang co
phoIon na o Irong nguyen Iu ca , ch khI m I eIecIron chuye n Ira ng
IhaI Ihi no moI xuaI hIen. ng hoI IIep: Vay Ihi no den Iu dau
va no da xuaI hIen nhu Ihe nao7. TI da khng Ihe Ira IoI ngay
duoc Ia O day s phoIon khng bao Ioan, chung ch duoc Iao ra
nho chuye n d ng cu a ca c eIecIron. TI da khng Ihe Ihu gIa I Ihch
cho ng daI khaI nhu Ihe nay: CaI am Ihanh ma II bay gIo phaI
ra khng he co sa n Irong II. HIe n Iuo ng do khng gI ng nhu hIe n
Iuong con IraI II khI moI Iap noI, no baI choI noI rang no khng
Ihe noI mI Iu nao do v nhu Iu con meo, vi kho Iu vung cua
no khng co Iu con meo (CuoI). Nhu vay, ban chang co san kho
Iu vung nao ben Irong ca, sao cho ban su dung cac Iu khI chung
xuaI hIen. VoI cung mI cach hIeu nhu vay, chang co kho chua
phoIon nao Irong nguyen Iu, khI phoIon phaI ra no khng den
Iu mI noI nao ca. y vay ma II da chang Ihe gIaI Ihch duoc
Iheo cach nhu vay. Cha II khng Ihay Ihoa man voI cach gIaI
Ihch khng Ihoa dang cua II (CuoI). BoI vay, o mI chung muc
nao do, co Ihe Ihay cha II da khng Ihanh cng khI cho II dI
26
NI M VUI KHA M PHA
hoc o IaI ca cac Iruong daI hoc voI muc dch kham pha ra nhung
gi ma ng chua bIeI (CuoI).
Lo mo lham ga du an ch lao /om
[Khi ang lam nghin cu sinh, Feynman c mi tham gia d
an phat trin bom nguyn t]. Do Ia mI van de hoan Ioan Ia
Iam. DIeu do co ngha rang de co IhoI gIan Iham gIa du an nay,
II se phaI dung van de dang nghIen cuu Irong khI van de do IaI
Ia uoc nguyen cua doI II. Nhung du an kIa IaI Ia du an ma II
cam Ihay minh nen Iham gIa de bao ve nen van mInh nhan IoaI.
BoI vay, II da phaI Iu dau Iranh voI ban Ihan de dua ra quyeI
dInh cuI cung. Phan ung dau IIen cua II Ia khng mun bo do
cng vIec dang Iheo duI de baI dau cng vIec Ia Iung do. TIep
Iheo, d nhIen Ia vi nhung van de dao duc IIen quan den chIen
Iranh. Thuc ra II cung chang phaI Iam gi nhIeu nhung no khIen
II co cam gIac so haI khI bIeI duoc Ihu vu kh ay se nhu Ihe nao.
Hon nua, vIec che Iao Ihanh cng qua bom Ia mI vIec kha IhI
nen nhaI dInh phaI che Iao bang duoc. Chang co gi dam bao rang
chung II co Ihe Ihanh cng va pha dIch IaI IhaI baI. BoI vay,
vIec Iham gIa du an Ia raI quan Irong.
[u nm 1943 Feynman tham gia vao nhom Oppenheimer
1

Los Alamos
2
]. Nhac IoI pham Iru dao duc, II co vaI IoI mun chIa
se. Ly do ban dau de khoI dng du an baI ngun Iu mI de doa
cua quan Duc. Do chnh Ia Iy do dan daI II den voI du an phaI
IrIen he Ihng che Iao bom dau IIen o Iruong DaI hoc PrInceIon
1
|. Robert Oenheimer (1DO41D67), la nha vt ly ly thuyet nguoi My, truong du an
Manhattan va duo c xem nhu cha de cu a bom nguyen tu . (ND)
2
Thuc tieu bang Mexico, ha Ty Nam nuoc My, noi dt !hong th nghiem quc gia
ni tieng cung mang ten Los Alamos, viet tt la LANL. (ND)
27
NI M VUI KHA M PHA
va sau do Ia Los AIamos de Iam cho qua bom co Ihe hoaI dng
duoc. TaI ca nhung n Iuc duoc Iap Irung vao vIec che Iao ra mI
qua bom co kha nang huy dIeI Ion hon. Day Ia mI du an ma IaI
ca chu ng II da pha I Ia m vIe c ca I Iu c va ho p Ia c cha I che vo I nhau.
VoI nhung du an kIeu nay, khI da nhung Iay vao, ban se khng
ngung n Iuc de dI den Ihanh cng. Nhung dIeu ma II da Iam
co Ihe noI Ia phI dao duc Ia khng con nho IoI caI Iy do ban
dau da khIen II Iham gIa vao du an, sao cho khI Iy do da Ihay
dI, vi quan Duc da baI Iran, II chang he may may co y ngh
nao Irong dau ve dIeu do. Va dIeu nay co ngha Ia bay gIo II
khng can phaI xem xeI IaI IaI sao II IaI IIep Iuc Iam chuyen do.
Don gIan ch Ia II da khng suy ngh, co phaI vay khng7
Thanh cng va Dn vl
[Vao ngay 6 thang 8 nm 1945, qua bom nguyn t o a c
tha xung Hiroshima]. Phan ung duy nhaI ma II co Ihe nho IaI
Ia II v cung phan khoI va hanh dIen, rI IIec Iung va say khuoI
cung moI nguoI. Co Ie II da mu quang khI co hanh dng va cam
ngh nhu vay. DIeu do da Iao ra mI su Iuong phan cuc ky Ihu
vI gIua nhung gi dang dIen ra o Los AIamos IaI cung IhoI dIem
voI o HIroshIma. VoI nIem hanh phuc do II da ung va say cung
voI moI nguoI, II da v cung phan khch ngI danh Irng Iren
cap cu a chIe c xe |eep, dI kha p Los AIamos Irong khI nhu ng nguo I
o HIroshIma Ihi dang hap hI hay dang vaI va voI caI cheI.
TI da co pha n u ng ma nh IIe I sau cu c chIe n Ia n kh c na y. Pha n
ung do co Ihe xuaI phaI Iu hau qua cua qua bom kIa, cung co
Ihe vi mI vaI Iy do Iam Iy do vo II vua qua doI hoac vi Iy do
nao do khac. Ngay sau khI qua bom phaI n, II con nho Iuc do
dang ngI voI me IaI mI nha hang o New York va ngh ve New
28
NI M VUI KHA M PHA
York. TI bIeI suc cng pha cua qua bom Iha xung HIroshIma
va II hIeu no se bao phu mI vung rng Ion ra sao, v.v va v.v.
TI nham Inh Irong dau, Iu noI II dang ngI, hinh nhu o duong
S9 Ihi phaI, neu qua bom duoc Iha o duong 34
1
Ihi no se co Ihe
gay anh huong den Ian ch II dang ngI va IaI ca nhung nguoI
ngI kIa se bI gIeI cheI va moI Ihu se bI huy dIeI heI. Ma khng
ch co mI qua dau vi kha de dang de che Iao ra nhIeu qua khac.
Vi Ihe hau qua cua no gIng nhu mI vIen canh Ian Ihe cu am
anh Irong II. Nhung y ngh do xuaI hIen Irong II Iu raI som,
som hon nhung nguoI Iac quan khac. Se chang co gi Ihay dI
Irong mI quan he gIua cac quc gIa va cach moI nguoI dI xu
voI nhau so voI IhoI gIan Iruoc day va rI chIen Iranh se IaI xay
ra. TI IIn chac rang nhung qua bom se IaI duoc su dung Irong
cac cuc chIen do. BoI vay, II cam Ihay v cung buI ruI, dan vaI
va Ihuc su Ihau hIeu rang nhung gi minh da Iam IhaI ngu ngc.
KhI nhin Ihay nguoI Ia dang xay cac cay cau, II mun IhI Ien
rang ho chang hIeu gi heI. TI da Ihuc su IIn rang xay dung
baI ky Ihu gi deu Ia v ngha, boI vi chung co Ihe se som bI pha
huy, nhung ho IaI chang hIeu duoc dIeu do. TI da co cach nhin
ky cuc nay mI khI nhin Ihay baI ky cng Irinh nao. TI ngh rang
ho moI ngu xuan Iam sao khI cu c gang xay dung nhung cng
Irinh do. Vi Ihe II da Ihuc su Iam vao Iinh Irang Iram cam.
1
O My duo ng h duo c xy du ng theo kie u ba n co , ten duo ng thuo ng duo c d t
theo s thu tu. (ND)
29
NI M VUI KHA M PHA
T chng pha c gng lam cho ll
chi vt nguo la ngh l se lam ll
[Sau chin tranh, Feynman tham gia vao nhom nghin cu cua
Hans Bethe
1
lam vic tai trng ai hoc Cornell
2
. ng t chi li
mi lam vic tai Vin nghin cu cp cao Princeton]. ng bc
bach: Ho chac han phaI ky vong vao II raI nhIeu khI moI II ve
Iam o do Irong khI II chang xuaI sac den vay. Vi Ihe II nhan ra
mI nguyen Iy moI, do Ia chang vIec gi phaI chIu Irach nhIem voI
nhung gi ma nguoI Ia ky vong vao ban Ihan minh. TI chang phaI
c gang Iam cho II ch vi nguoI Ia ngh Ia II se Iam II. Bang
cach nay hay cach khac, II co Ihe cam Ihay Ihu IhaI vi dIeu nay.
TI ngam rang ban Ihan minh chua Iam duoc dIeu gi quan Irong
va II cung se chang bao gIo dInh Iam mI vIec gi quan Irong ca.
Nhung II da Iung Ihuc su yeu Ihch vaI Iy va Ioan hoc va boI vi
II da Iung vuI dua voI chung, nen vIec II Iim ra nhung gi mang
IaI cho II gIaI NobeI sau nay IhaI su nhe nhang
3
.
1
Hans Bethe (1DO6) giai thuong Nobel ve vt ly nm 1D67 do nhung dong go cua
ng trong ly thuye t ca c ha n u ng ha t nhn, d c bie t la nhu ng ha t hie n lien quan
de n vie c ta o ra nng luo ng trong ca c v sao.
2
Mt truong dai hoc tu danh tieng o thanh h New York. (ND)
8
Nm 1D65, Richard !eynman cung chia se giai Nobel ve vt ly voi |ulian Schwinger
va Sin!tiro Tomnaga do nhung dong go trong ien dng luc hoc luong tu va nhung
he qua su sc cua no di voi vt ly cac hat co ban. CT
30
NI M VUI KHA M PHA
Ga No/el co ga lrj nhu lh nao?
[Feynman c trao giai Nobel cho cng trnh nghin cu v in
ng lc hoc lng t]. Ve co ban nhung gi II Iam va cung duoc
nghIen cuu dc Iap boI haI nguoI khac Ia |SInIIIro] Tomanaga o
NhaI va ||uIIan] SchwInger do Ia Iim cach kIem soaI, phan Ich
va Ihao Iuan Iy IhuyeI Iuong Iu ve dIen hoc va Iu hoc da duoc de
cap den Ian dau IIen vao nam 1928. Lam Ihe nao de gIaI Ihch
no ma Iranh duoc cac phan ky, de Inh ra cac keI qua nhay cam
nhung hoa ra IaI phu hop chnh xac voI moI Ihuc nghIem da duoc
Ihuc hIen cho IoI Iuc do, khIen cho DIen dng Iuc hoc Iuong Iu
Irung khop voI Ihuc nghIem Irong moI chI IIeI o baI cu dau co
Ihe ap dung duoc v du khng co su Iham gIa cua cac Iuc haI
nhan va do Ia cng Irinh II Ihuc hIen nam 1947 va cng Irinh
do da mang IaI cho II gIaI NobeI.
|BBC: Gia tr cua giai Nobel la g vy?] Nhu Ia... (CuoI) TI chang
co khaI nIem nao ve gIaI NobeI ca, II cung chang hIeu rI cuc
Ihi no mang IaI dIeu gi hay no co gIa IrI nhu Ihe nao. Neu nhung
nguoI o VIen Han Iam Thuy DIen quyeI dInh ng X, Y hay Z nao
do duoc Irao gIaI Ihi Ihuc Ie se Ia nhu vay. TI chang bIeI Iam gi
vo I gIa I NobeI ca... Iha I phIe n phu c. TI khng coI Iro ng danh IIe ng.
TI ghI nhan gIaI NobeI Ia danh cho nhung gi minh Iam va nhung
aI danh gIa cao no. TI duoc bIeI rang raI nhIeu nha vaI Iy da su
dung keI qua nghIen cuu cua minh va II chang mong doI gi hon
dIe u do . Ngoa I nhu ng mu c dch vu a neu, II khng Iha y gIa I NobeI
co Ihem y ngha nao khac. Mac du Ia nguoI duoc Irao gIaI NobeI,
II khng danh gIa vIec mI vaI nguoI o VIen Han Iam Thuy DIen
quyeI dInh mI cng Irinh nao do xung dang duoc Irao gIaI Ia co
31
NI M VUI KHA M PHA
y ngha. Phan Ihuong dch Ihuc chnh Ia nIem vuI kham pha, Ia
su dI pha Irong phaI mInh va chung kIen keI qua nghIen cuu
cua minh duoc nhIeu nguoI su dung. VoI II Ihanh danh ch Ia
phu phIem. TI khng can danh IIeng boI do Ia nI phIen IoaI dI
voI II, danh IIeng ch Ia hinh Ihuc va vo boc ben ngoaI. Cha II
da day II dIeu do. TI khng Ihe chIu dung duoc va no Iam In
Ihuong II.
Trong IhoI gIan hoc o Iruong Irung hoc, mI Irong vInh du dau
IIen ma II co duoc do Ia Iro Ihanh Ihanh vIen cua nhom ArIsIa,
nhom nhung hoc sInh co keI qua hoc Iap cao. AI cung mun Iro
Ihanh Ihanh vIen cua nhom nay. KhI gIa nhap nhom, II phaI
hIen ra rang caI ma ho Iam Irong nhung cuc hop Ia de Ihao Iuan
xem aI Ia nguoI xung dang duoc keI nap vao nhom. Chung II
ngI Ihao Iuan de quyeI dInh Iua chon aI. VIec do da gay Iac dng
IoI Iam Iy cua II vi Iy do nay hay Iy do khac. Ca nhan II khng
Ihe hIeu duoc Ihe nao Ia danh gIa va ke Iu IhoI dIem do, no Iun
Ia nI phIen IoaI dI voI II. Ngay sau khI Iro Ihanh vIen s cua
VIen Han Iam Khoa hoc Quc gIa (My), II da quyeI dInh roI bo
I chuc do. Ly do Ia vi do cung ch Ia mI I chuc ma IhoI gIan
chu yeu danh cho vIec xem xeI, Iua chon nhung nguoI du xuaI
sac de Iro Ihanh hoac duoc phep Iro Ihanh Ihanh vIen cua VIen
voI hang IoaI cac van de duoc dua ra don gIan Ia (phaI chang)
nhung nha vaI Iy chung Ia can hop Iuc IaI vi co raI nhIeu nha
hoa hoc xuaI sac dang c gang de Iro Ihanh vIen s cua VIen Irong
khI chung Ia IaI khng co nhIeu ch, v.v va v.v.. NhIeu nha hoa
hoc Ihi co van de gi chu7 MoI Ihu cu quay cung boI vi muc dch
chnh ch Ia quyeI dInh xem aI co Ihe daI duoc vInh du do7 Danh
gIa voI II chang co gIa IrI gi.
32
NI M VUI KHA M PHA
Nhung qu lc cua cuc cho
[T nm 1950 n nm 1988, Feynman la giao s vt ly ly thuyt
tai Vin Cng ngh California
1
]. Co mI dIeu Ihu vI gIng nhu
khI chung Ia Ihu kham pha Iu nhIen. Bang cach nao do, ban hay
Ihu Iuong Iuong rang cac dang II cao dang choI mI vaI Iro choI
Ihu vI nhu co vua chang han, Irong khI ban Ihi chang bIeI IuaI
choI. Ban duoc phep quan saI ban co, I nhaI Ia Iuc nay hay Iuc
khac, Iu mI goc nho nao do. Tu nhung quan saI do, ban c gang
Iim ra IuaI choI Ia gi, quI Iac dIch chuyen nhung quan co ra sao.
V du, sau mI Iuc quan saI, ban co Ihe phaI hIen rang con Iuong
ch co Ihe dI chuyen Iren cac co cung mau Iren ban co. TIep
do, ban co Ihe bIeI Ihem con Iuong ch dI chuyen Iren cac duong
cheo cua ban co. DIeu nay gIaI Ihch IaI sao no ch dI Iren nhung
cheo co cung mau khac nhau ma ban da nhan bIeI duoc Iruoc
do. Nhung phaI hIen nay Iuong Iu nhu vIec ban Iim ra quI Iac
cua Iro choI rI sau se hIeu ve no k hon. MoI vIec IIep dIen mI
cach sun se va ban nam duoc IaI ca cac quI Iac. Co ve kha de
dang nhung dI nhIen xuaI hIen mI vaI cach Ihuc Ia Iam ma ban
khng Iuong Iruoc khIen ban IaI phaI baI dau Iim hIeu. Nhan day,
II mun de cap mI chuI ve vaI Iy. Trong vaI Iy co ban, chung
Ia Iun c gang Iim ra nhung Ihu ma chung Ia chang Ihe dI den
keI Iuan duoc. Ch sau khI kIem chung mI cach day du, chung
Ia moI cam Ihay haI Iong.
DIe u khng an kho p Ia dIe u Ihu vI nha I, no chnh Ia pha n khng
1
uoc biet den voi cai ten Caltech viet tt cua CaliIornia !nstitute oI Technology, la
mt truong dai hoc danh tieng cua My, dt tai !asadena, bang CaliIornia, doc duyen
hai ha Ty nuoc My. (ND)
33
NI M VUI KHA M PHA
phu hop voI dIeu ban da ky vong hoac khng nhu Irng doI cua
ban. V du, chung Ia co Ihe Iao ra nhung cuc cach mang Irong
vaI Iy Iheo cach nhu Ihe nay: Sau khI ban da quan saI Ihay con
Iuong ch dI chuyen Iren cac cung mau, Iheo cac duong cheo
va coI do Ia dIeu khng phaI ban caI nua, Ihi dI nhIen ban phaI
hIen ra rang con Iuong khng dI chuyen Iheo mau Iruoc kIa nua
ma dI chuyen Iren cac co co mau khac. Ch khI do ban moI hIeu
rang co mI kha nang khac xay ra. Do Ia khI mI con Iuong bI
an con mI con II dI chuyen xung heI ban co pha ben dI
phuong de hoa Ihanh con Iuong, dIeu nay co Ihe xay ra nhung
Iruoc do ban khng bIeI den. No cung Iuong Iu nhu nhung dInh
IuaI vaI Iy cua chung Ia: DI khI nhung dInh IuaI co ve nhu Ia
kha d, no van hanh II nhung dI nhIen co mI phaI hIen nho
cho Ihay dInh IuaI kIa khng con phu hop nua. The Ia chung Ia
IaI phaI nghIen cuu xem nhung dIeu kIen nao cho phep con Iuong
dI chuyen Iren cac co co mau khac voI Iruoc va v.v. Nho vay
chung Ia bIeI Ihem mI quI Iac moI co Ihe gIaI Ihch hIen Iuong
do mI cach can ke hon. Tuy vay, khng gIng nhu mI van co,
Irong do cang Iim hIeu Ihi cac quy Iac cang Iro nen phuc Iap hon,
Irong vaI Iy, khI ban Iim ra nhung hIen Iuong moI no nhin don
gIan hon. Nhung Iren Ing Ihe ma noI, chnh vi chung Ia Ich Iuy
duoc nhIeu kInh nghIem hon, chung Ia bIeI duoc nhIeu haI hon
va nhIeu dIeu moI me hon nen cac dInh IuaI xem ra ngay cang
Iro nen phuc Iap hon. Tuy nhIen, neu ban nhan Ihay IaI Ihay
nhung dIeu IuyeI voI do va ngay cang mo rng Iam hIeu bIeI cua
minh Ihi den mI Iuc nao do, chung Ia co Ihe se gan keI nhung
hIeu bIeI va kInh nghIem do Ihanh mI Ihe Ihng nhaI, Ihi su vIec
IaI Iro nen don gIan hon.
Neu ban quan Iam den dac Inh II hau cua Ihe gIoI vaI Iy hoac
cua Ioan b Ihe gIoI va hIen IaI chung Ia ch co mI cach duy
34
NI M VUI KHA M PHA
nhaI de hIeu duoc no Ia Ihng qua IoaI suy Iuan Ioan hoc, Ihi II
khng ngh rang co aI do khng bIeI gi ve Ioan hoc IaI co Ihe hIeu
duoc mI cach day du hay phan Ion nhung dIen mao cua Ihe gIoI,
chIeu sau cua dac Inh ph quaI cua cac dInh IuaI, cac mI IIen
he gIua cac su vaI. TI cho Ia chung Ia cung chang co cach nao
khac de m Ia Ihe gIoI mI cach chnh xac... hay de Ihay duoc
nhung mI quan he Iuong h ma khng co su Iro gIup cua Ioan
hoc. Tuy nhIen, de moI nguoI khng hIeu nham nhung gi da noI,
II mun gIaI Ihch Ihem mI chuI. Co raI nhIeu kha canh cua
Ihe gIoI khng can den Ioan hoc nhu Iinh yeu chang han. Su b
hIem va day kInh ngac cua Iinh yeu IhaI Ihu vI va IuyeI voI khI
chung Ia danh gIa cung nhu cam nhan no. TI khng co y cho
rang Iren doI nay ch co vaI Iy ma ch don gIan mun noI Ia neu
ban da va dang noI ve vaI Iy nhung IaI khng bIeI den Ioan hoc
Ihi do Ia han che raI Ion khI Iim hIeu Ihe gIoI day.
Nghn cac nguyn lu
HIen nay II dang nghIen cuu ve mI van de dac bIeI Irong vaI
Iy ma chung Ia se quay Iro IaI sau va m Ia ve no mI cach cu
Ihe hon. Ban bIeI day, moI Ihu duoc hinh Ihanh Iu cac nguyen
Iu. Do Ia mI Ihuc Ie ma aI cung bIeI. Nguyen Iu co mI haI nhan
voI cac eIecIron chuyen dng xung quanh. Chuyen dng cua cac
eIecIron xung quanh haI nhan da duoc nguoI Ia bIeI ro. NguoI Ia
cung da hIeu ro cac dInh IuaI ve no Irong khun kh cua DIen
dng Iuc hoc Iuong Iu, nhu II da Irao dI voI cac ban. Va sau
nhung gi da Iam duoc, Ihi cau hoI daI ra bay gIo Ia cac haI nhan
hoaI dng nhu Ihe nao, cac haI (Irong haI nhan) Iuong Iac voI
nhau ra sao va Iam Ihe nao ma chung c keI duoc voI nhau7 MI
Irong nhung keI qua Ihu duoc Iu cac nghIen cuu Ia phaI hIen ve
3S
NI M VUI KHA M PHA
su phan hach va che Iao bom haI nhan. The nhung vIec nghIen
cuu cac Iuc de gIu duoc cac haI Iao nen haI nhan voI nhau Ia
mI nhIem vu Iau daI. Ban dau nguoI Ia cho rang, do Ia do su
Irao dI cua mI IoaI haI ben Irong goI Ia cac haI pIon
1
(phaI hIen
cua Yukawa
2
). NguoI Ia da IIen doan rang neu ban cac proIon vao
mI haI nhan (proIon Ia mI Irong nhung haI cau Iao nen haI
nhan) Ihi chac chan chung se danh baI duoc cac pIon va nhung
haI nay se bay ra.
Nhung khng ch co cac pIon baI ra ma con co nhIeu haI khac
den muc chung Ia khng con Ien de daI cho chung nua, nao Ia
kaon, sIgma hay Iamda, v.v. Ngay nay chung deu duoc goI Ia cac
hadron
3
. Cang gIa Iang nang Iuong cua phan ung, chung Ia cang
Ihu duoc nhIeu IoaI haI den khI s Iuong cac IoaI haI khac nhau
Ien den hang Iram. Le d nhIen van de duoc daI ra khI do Iuc Ia
Irong khoang IhoI gIan Iu nam 1940 den 19S0 va cho den Ian
bay gIo Ia Iam Ihe nao de Iim duoc hinh mau an sau cac haI
do. Duong nhu co raI nhIeu mI IIen he va hinh mau Ihu vI gIua
ca c ha I. Nhung pha I ma I de n khI xua I hIe n m I Iy Ihuye I gIa I Ihch
duoc nhung hinh mau nay Ihi nguoI Ia moI bIeI duoc rang IaI ca
cac haI noI Iren deu duoc Iao nen Iu cac haI goI Ia cac quark
4
, v
du ba haI quark se Iao Ihanh proIon. ProIon Ia mI Irong nhung
haI cau Ihanh haI nhan, ngoaI ra con co noIron. Thuc Ie, co raI
nhIeu IoaI quark, nhung dau IIen ch co ba IoaI duoc su dung de
1
\iet tt cua tu p meson, la ten chung cho ba hat kch thuoc nho hon nguyen tu:
O
,

-
,

. Cac ion co vai tro quan trong trong viec giai thch cac tnh cht vt ly o vung
nng luo ng th cu a lu c ha t nhn ma nh. (ND)
2
Hideki Yukawa (1DO71D81) nha v t ly ly thuye t nguo i Nh t Ba n d u tien nh n
duoc giai Nobel nm 1D4D cho cng trnh ve luc hat nhn va tien doan su tn tai cua
cac hat meson. (ND)
8
Ten chung cho ca c ha t co ba n, bao g m baryon va meson. (ND)
4
Ten loa i ha t duo c cho la tha nh h n co ba n nh t c u ta o nen v t ch t (ND)
36
NI M VUI KHA M PHA
gIa I Ihch cho ha ng Iram ha I kIa, do Ia quarku (Iren), quarkd (duo I),
quarks (Ia )
1
. ProIon duo c ca u Ia o Iu haI quarku va m I quarkd,
con noIron IaI duoc cau Iao Iu haI quarkd va mI quarku. KhI
do van de duoc nay sInh Ia: Ihuc su cac quark Iuong Iac voI nhau
nhu Ihe nao va caI gi da IIen keI chung IaI voI nhau. NguoI Ia da
ngh den mI Iy IhuyeI raI don gIan de gIaI quyeI van de nay,
gan Iuong Iu nhu DIen dng Iuc hoc Iuong Iu, nhung ch gan
gIng IhI. Theo Iy IhuyeI nay, cac quark duoc IIen keI voI nhau
bo I ca c ha I go I Ia gIuon
2
. Ca c gIuon co vaI Iro gI ng nhu ca c
phoIon Iruye n qua Ia I gIu a ca c eIecIron va nho do ma ca c eIecIron
Iuong Iac duoc voI nhau. Ve maI Ioan hoc Ihi haI Iy IhuyeI Iren
Iuong Iu nhau, nhung chung co vaI dIem khac bIeI. Su khac bIeI
duoI dang cac phuong Irinh ma Ia co Ihe phong doan duoc dua
Iren cac nguyen Iy ve su dep va Inh don gIan, chu khng he Iuy
IIen ma raI xac dInh. CaI Iuy IIen o day Ia co bao nhIeu IoaI quark
chu khng phaI Ia dac Inh cua Iuc Iuong Iac gIua chung.
Trong dIen dng Iuc hoc, haI eIecIron bI day ra xa nhau bao
nhIeu cung duoc
3
mac du khI khoang cach cang xa Ihi Iuc Iuong
Iac gIua chung cang yeu. Neu dIeu nay cung dung voI cac haI
quark Ihi ban se ky vong rang khI Iac dng du manh vao mI
IoaI haI khac (hadron
4
) Ihi cac haI quark se xuaI hIen. Nhung Ihuc
Ie khI Iam Ih nghIem voI nang Iuong du Ion de cac quark co Ihe
baI ra, Ihi Ihay vi Ihu duoc cac quark, ban IaI Ihu duoc mI IIa
Ion. Do Ia vi IaI ca cac haI cung chuyen dng Iheo huong cua
1
Xut hat tu ten tieng Anh: up (u) la len, doun (d) la xung, slrange (s) la la. Tng
cng co 6 loai quark, ba loai con lai ln luot la: charm (c) la duyen, lop (t) la dinh va
/ollom la da y. (ND)
2
La ha t co ba n gy ra tuong ta c giu a ca c quark. (ND)
8
Lu c tuong ta c giu a ca c electron la lu c Coulomb, la lu c co t m tuong ta c xa de n v
cu ng. (ND)
4
Ha t co c u ta o tu ca c quark. (ND)
37
NI M VUI KHA M PHA
cac haI hadron ban dau, chu chang co haI quark nao baI ra ca.
Theo Iy IhuyeI, ro rang khI cac haI quark ban ra, no se Iao Ihanh
cac cap quark moI, chung ban ra Iheo cac nhom nho va Iao Ihanh
cac haI hadron.
Cau hoI daI ra Ia IaI sao Iy IhuyeI nay IaI khac voI DIen dng
Iu c ho c de n nhu va y. Vi sao ch co ca c s ha ng kha c bIe I nho Irong
phuong Irinh, ma IaI co Ihe Iao ra nhung hIeu ung khac nhau,
Iham ch hoan Ioan khac nhau den nhu vay7 Thuc Ie nay da gay
khng I ngac nhIen cho nhIeu nguoI khI duoc neu ra Ian dau IIen.
Truoc IIen ban cho rang Iy IhuyeI do khng dung, nhung cang
nghIen cuu Ihi nguoI Ia IaI cang Ihay nhung s hang khac bIeI
do Ia I co kha nang Ia o nen ca c hIe u u ng kha c ha n. Va vi Ihe chu ng
Ia dang o mI IhoI dIem dac bIeI cua IIch su vaI Iy, hoan Ioan
khac bIeI voI qua khu. Chung Ia co mI Iy IhuyeI, mI Iy IhuyeI
hoan chnh va xac dInh cho cac hadron do, kem Iheo ca Ia nhung
Ih nghIem v cung chI IIeI, I m. Nhung IaI sao chung Ia khng
Ihe kIem Ira ngay Iy IhuyeI de xem no dung hay saI7 BoI vi chung
Ia phaI Inh Ioan Iy IhuyeI de Iim ra nhung he qua cua no Iruoc.
Neu Iy IhuyeI nay dung, Ihi dIeu gi se xay ra hoac da xay ra chua7
TaI IhoI dIem nay Ihi kho khan do Ia o buoc Ihu nhaI. ThaI kho
de hinh dung ra dIeu gi se xay ra neu Iy IhuyeI nay Ia dung. Toan
hoc can IhIeI de hinh dung ra he qua cua Iy IhuyeI nay Ia gi, o
IhoI dIem nay, hoa ra IaI Ia mI kho khan Iuong nhu khng Ihe
vuoI qua nI. Luu y Ia ch IaI IhoI dIem nay IhI day nhe. Vi vay,
vIec ma II can Iam Ia bang cach nao do khI su dung Iy IhuyeI
nay co Ihe dua ra duoc nhung con s de kIem chung mI cach I
m, khng ch dInh Inh, ma Iim hIeu xem IIeu no co cho ra nhung
keI qua dInh Iuong dung hay khng.
TI da maI vaI nam Irong vIec c gang Iim ra nhung cng cu
Ioan hoc cho phep gIaI cac phuong Irinh do nhung chang dI den
38
NI M VUI KHA M PHA
dau. Va rI II quyeI dInh rang de Iam duoc dIeu do, vIec dau
IIen II phaI hIeu duoc Ia dap s nhin daI khaI se nhu Ihe nao.
ThaI Ia kho ma gIaI Ihch duoc dIeu nay mI cach IhaI ro rang,
nhung II can phaI co duoc mI y nIem dInh Inh ve hIen Iuong
do dIen ra nhu Ihe nao Iruoc khI II co mI y nIem II mI cach
dInh Iuong. NoI mI cach khac, Iham ch khI moI nguoI con chua
hIeu (mI cach Ih so) hIen Iuong do dIen ra nhu Ihe nao Ihi II
da danh mI hoac haI nam de Iim hIeu hIen Iuong do co ban dIen
ra Ihe nao (mI cach Ih so) nhung chua phaI Ia dInh Iuong voI
hy vong Irong Iuong IaI nhung hIeu bIeI so b do se duoc chnh
xac hoa bang cac cng cu Ioan hoc chnh xac hay gIaI IhuaI de
Iim ra cac haI nay Iu Iy IhuyeI. Ban Ihay day, chung Ia dang Iam
vao Iinh hung IhaI Iro Ireu, nhung gi chung Ia dang Iam khng
phaI Ia Iim ra mI Iy IhuyeI vi no da In IaI, Iham ch Ia raI hoan
hao. Chung Ia dang IIen hanh nhung hoaI dng khoa hoc can
IhIeI de so sanh Iy IhuyeI voI Ihuc nghIem, bang cach kIem chung
nhung he qua can co cua Iy IhuyeI. Chung Ia bI mac keI Irong
vIec Iim hIeu xem he qua Ia gi: muc dch cua II, uoc vong cua
II Ia Iim hIeu xem IIeu minh co Ihe Iim ra cach de xac dInh he
qua cua Iy IhuyeI nay Ia gi (CuoI). Dung Ia mI Iinh hung Iro
Ireu khI In IaI mI Iy IhuyeI ma ban khng Ihe xac dInh duoc
he qua cua no Ia gi. Thuc Ie do khIen II cam Ihay buI ruI, nhaI
dInh II se phaI Iim ra no, Irong mI ngay nao do.
Hay d George lam d
De nghIen cuu vaI Iy dnh cao, chac chan ban phaI can mI
khoa ng Iho I gIan da I c ga ng khng ngu ng ngh de Ia p ho p nhu ng
y Iuong khng ro rang va kho nho. DIeu do cung gIng nhu ban
xay mI ngI nha bang cac quan baI eo oaI, ch can quen mI
39
NI M VUI KHA M PHA
Iam Ihi Ioan b cng Irinh se dI Iong. Neu ban bI ngaI quang hay
daI IoaI Ia ch can quen mI nua chu chua noI Ia Ioan b cach
Ihuc de IIen keI cac quan baI voI nhau, ban se khng bIeI IIep
Iuc nhu Ihe nao va ch co cach Ia baI dau IaI Iu dau. Cac quan
baI cung gIng nhu cac phan khac nhau cua y Iuong, phaI IIen
keI cac y Iuong khac nhau IaI moI co Ihe hinh Ihanh nen y Iuong
chnh. Van de chnh Ia khI ban Iap hop moI Ihu IaI voI nhau, kIeu
nhu xay mI Ioa Ihap Ihi chung raI de bI d sup xung. Vi vay,
doI hoI ban phaI raI Iap Irung, phaI duy Iri vIec suy ngh Irong
mI khoang IhoI gIan IIen Iuc. Neu cng vIec cua ban IIen quan
den quan Iy Ihi ban khng co IhoI gIan IIen Iuc danh cho vIec
do. Do Ia quan dIem ca nhan va II khng chIu Irach nhIem ve
quan dIem nay dau nhe. TI noI voI moI nguoI Ia II chang Iam
gi ca. Neu co aI de nghI II Iham gIa mI hI dng xeI duyeI nao
do, II se Iu chI Iay co Ia vi khng co Irach nhIem nen se II se
khng quan Iam de n vIe c da nh gIa sInh vIen. D nhIen Ia II khng
de mac ho vi II bIeI se co aI do Iam Ihay II va II quan nIem Ia
Hay de George Iam dI. Ban dung hoc Iap II o dIem nay nhe vi
no khng II. Con II se van Iam nhu Ihe vi II yeu Ihch nghIen
cuu vaI Iy hon va II mun xem IIeu minh con Iam duoc vaI Iy
nu a hay khng. Nhu Ihe xem ra co ve Ia ch k nhung II ch mu n
gan bo voI vaI Iy IhI.
Te nhal do ljch su
SInh vIen da co maI day du Irong gIang duong: Ban hoI II nen
day ho bang phuong phap nao Ia II nhaI u7 TI nen baI dau Iu
quan dIem cua IIch su khoa hoc hay Iu nhung ap dung Ihuc IIen7
Theo II, phuong phap gIang day II nhaI Ia khng dung IrIeI Iy.
No khIen nguoI Ia de bI Ian In va nham Ian khI phaI Iim moI
40
NI M VUI KHA M PHA
cach co Ihe de su dung no. Do Ia cach duy nhaI II nhan Ihay de
co Ihe dap ung duoc so Ihch cua sInh vIen nay hay sInh vIen kIa
Irong ca IIeI hoc, boI vi mI sInh vIen Ihch LIch su se cam Ihay
nham chan voI cac Iy IhuyeI Toan hoc va nguoc IaI. Neu Iranh
duoc kIeu day IrIeI Iy, ban se khIen sInh vIen khng cam Ihay Ie
nhaI va neu Iun Iam duoc nhu vay, co Ie kha nang gIang day
cua ban da duoc caI IhIen. Nhung II Ihuc su khng bIeI cach de
daI duoc dIeu do. TI khng co cau Ira IoI cho IaI ca cau hoI Iu
nhu ng ca I da u kha c nhau vo I nhu ng m I quan Iam kha c nhau: dIe u
gi Ihu hu I ho khIe n ho quan Iam va Ia m sao de ho ca m Iha y hu ng
Ihu . Co m I phuong pha p Ia su du ng me nh Ie nh, yeu ca u ho pha I
IhI d mn na y, pha I Ia m ba I kIe m Ira kIa. Do Ia ca ch ra I hIe u qua ,
ra I nhIe u nguo I da su du ng phuong pha p do . TI ra I IIe c Ia sau ra I
nhIe u nam gIa ng da y, Ihu nghIe m ra I nhIe u phuong pha p II Ihu c
su khng Iim ra duo c phuong pha p na o phu ho p nha I.
Go nha a, qua nha ay
KhI con Ia mI cau be, cha da Iao cho II nhIeu hung Ihu Iu
nhung cuc Iro chuyen voI ng. BoI vay, II c gang ke cho con
IraI II nghe ve nhung dIeu IuyeI dIeu cua Ihe gIoI nay. KhI chau
con raI be, II Ihuong ke chuyen cho no nghe Irong mI Ian dua
no dI ngu. TI da bIa ra mI cau chuyen ve nhung nguoI I hon
cao ba ng Ia m na y (dIe u b Iay ND), dang dI Ia I, co Ihe Ia dI pIcnIc
va v.v, ho sng Irong cac may Ihng gIo va dI qua nhung canh
rung voI nhung vaI mau xanh da IroI Io Ion gIng nhu cay cI
nhung khng co Ia ma ch co Ihan IhI. Ho phaI dI gIua nhung
Ihu nay va v.v. Dan da chau cung doan ra do Ia mI Iam Iham
mau xanh da IroI, co phan Iam bI xu Ien. Chau Ihch Iro choI nay
vi II m Ia moI Ihu Iheo mI cach khac Ia. Chau raI hung Ihu
41
NI M VUI KHA M PHA
voI nhung cau chuyen do va chung II da co nhung khoang IhoI
gIan IuyeI voI. Tham ch chau con duoc phIeu Iuu vao mI caI
hang am uoI co gIo IhI ra IhI vao Irong cau chuyen cua II, Iuc
gIo IhI vao Ihi am IhI ra Ihi Ianh va v.v. Do chnh Ia caI muI
cua con cho. D nhIen sau do II co Ihe noI voI chau ve cac chuc
nang sInh Iy Iheo cung mI cach nhu vay v.v. Cu cau raI hung
Ihu boI vay II da ke cho chau nghe raI nhIeu chuyen. TI cung
Ihch Ihu vi duoc noI ve nhung dIeu minh yeu Ihch va raI Ihu vI
khI nghe cu cau doan gIa doan non. Sau nay, II co Ihem mI c
cng chua nua va cung Iam nhung dIeu Iuong Iu nhu da Iung
Iam voI con IraI Iruoc kIa. Tuy nhIen, con gaI II IaI co so Ihch
kha c, c be khng Ihch ca c cau chuye n kIe u do , ma ch Ihch nghe
dI nghe IaI cac cau chuyen Irong sach IhI. C be Ihch II doc
cac cau chuyen do, chu khng phaI cac cau chuyen do II sang
Iac, do Ia su khac bIeI ve ca Inh. Vay day, II dang noI ve mI
phuong phap II de day Ire ve khoa hoc Ihng qua vIec hu cau
cac cau chuyen ve nhung nguoI I hon nhung no chang phu hop
voI con gaI II ma ch Ihch hop voI con IraI II ma IhI.
Khoa hoc khng pha la khoa hoc...
TI cho rang da co khoa hoc Ihuc su Ihi cung co gIa khoa hoc.
Nhu khoa hoc xa hI Ia mI v du cua kIeu khoa hoc ma khng
phaI Ia khoa hoc. Ho khng nghIen cuu mI cach khoa hoc ma
ch su dung nhung hinh mau co san. Ho Iap hop du IIeu rI IIen
hanh vIec nay vIec kIa nhung chang dua ra duoc dInh IuaI nao
va chang Iim ra duoc keI qua gi. Ho chang dI den dau ca (co Ie
vao mI ngay nao do chang7) va nhung vIec ho Iam khng duoc
caI IhIen gi, Iham ch con Ie nhaI hon. Chung Ia co cac chuyen
gIa Irong moI Inh vuc, nghe Ihi co ve ho (nhung nha khoa hoc
42
NI M VUI KHA M PHA
xa hI) Ia nhung nha khoa hoc Ihuc Ihu. Nhung Ihuc Ie khng
phaI nhu vay. Ho ngI Iruoc mI caI may danh chu va Iuong
Iuong ra mI vaI Ihu daI IoaI nhu Ia: Cay Iuong Ihuc Ion Ien bang
phan bon huu co Ihi II hon Ia phan bon v co. Co Ihe nhan dInh
nay dung, co Ihe saI, chang aI chung mInh duoc. The rI voI chIec
may danh chu, ho dung Ien IaI ca nhung nhan dInh nhu Ihe raI
mang Inh khoa hoc va sau do ho Iro Ihanh chuyen gIa ve Ihuc
pham huu co, va v.v. Su hoang Iuong va gIa khoa hoc kIeu nay
In IaI o khap moI noI.
Co Ihe II saI vi co Ihe ho hIeu bIeI ve nhung Ihu do nhung II
khng ngh minh saI. Ban Ihay day, du kho khan nhung II co
nhIeu IoI Ihe hon khI so sanh voI ho. KhI kham pha va de Ihuc
su hIe u duo c m I dIe u gi do , ba n ca n pha I kIe m Ira ca c Ih nghIe m
mI cach can Irong vi raI de mac saI Iam hay de danh Iua ban
Ihan. Do do, khI chung kIen cach ho Iam, II khng Ihe IIn Ia ho
daI den muc d hIeu bIeI day: ho khng Iam I m, khng co su
kIe m Ira ky Iuo ng va su ca n Iro ng ca n IhIe I. TI ra I ngo Ia ho cha ng
hIeu gi va ho dang hu doa moI nguoI... TI cho Ia nhu vay, II
chang bIeI heI moI Ihu Iren doI nhung do Ia suy ngh cua II.
Ngh ngo va /al djnh
Neu ban da Iung ky vong rang khoa hoc co Ihe Ira IoI duoc
moI cau hoI Ihu vI nhu chung Ia Ia aI, chung Ia dang dI den dau,
y ngha cua su In IaI cua vu Iru nay Ia gi v.v va v.v Ihi II cho
rang ban co Ihe de bI vo mng day. Co Ihe sau do ban se c gang
Iim mI cau Ira IoI co Inh chaI Ihan b nao do cho nhung cau
hoI nay. TI khng Ihe hIeu nI bang cach nao ma mI nha khoa
hoc co Ihe dua ra mI cau Ira IoI co Inh chaI Ihan b. DIeu do
IhaI ra chang quan Irong vi suy cho cung cung ch Ia hIeu duoc
43
NI M VUI KHA M PHA
dIeu do ma IhI nhung dau sao II cung khng Ihe hIeu nI dIeu
do. Du Ihe nao dI nua, neu ban ngh ve no Ihi vIec daI cau hoI
minh dang Iam gi cung dng ngha voI vIec ban dang Iim kIem
cau Ira IoI cho van de do va c gang heI suc de Iim hIeu cang
nhIeu cang II ve Ihe gIoI nay. MoI nguoI hoI II: ng dang Iim
kIem nhung dInh IuaI II hau cua vaI Iy a7 Khng, II khng Iam
vIec do, II ch dang Iim hIeu nhIeu hon nua ve Ihe gIoI ma IhI,
va neu hoa ra co In IaI mI dInh IuaI II hau don gIan co Ihe
gIaI Ihch duoc IaI ca moI Ihu Ihi se IhaI IuyeI dIeu de phaI mInh
ra no.
Neu keI qua Iim ra gIng nhu mI cu hanh voI hang IrIeu Iop
vo ma chung Ia phaI nhin mI cach chan ngaI va meI moI Ihi
Ihuc Ie buc chung Ia phaI chap nhan nhu vay. Du Iheo cach
nao dI nua Ihi khI ban chaI da xuaI hIen, Ihi keI qua IaI yeu phaI
Ia nhu vay. Do do khI chung Ia khao saI mI van de gi, chung Ia
khng nen phan Iruoc Ia chung Ia dang Ihu Iam vIec gi, ngoaI
Iru muc dch c gang Iim hIeu Ihem ve dIeu do. BoI vi, neu co Ihe
noI Iruoc do Ia van de Ia gi Ihi IaI sao ban con can phaI Iim hIeu
Ihem nua. Con neu ban ngh Ia minh dang Iim hIeu Ihem ve van
de do de co m I cau Ira Io I cho m I va n de mang Inh IrIe I Iy sau
xa na o do , ba n co Ihe ma c saI Ia m. Co Ihe ba n se khng nha n duo c
cau Ira Io I cho m I cau ho I cu Ihe do ch ba ng ca ch Iim hIe u Ihem
ve da c Inh cu a Iu nhIen. Nhung II Ihi khng nhin nha n va n de
Iheo ca ch do , m I quan Iam cu a II Irong khoa ho c don gIa n ch Ia
kha m pha Ihe gIo I, kha m pha duo c ca ng nhIe u ca ng I I.
Co nhIeu dIeu kha b an xung quanh kha nang con nguoI co
Ihe Iam duoc nhIeu vIec hon nhung IoaI dng vaI khac hay nhung
van de Iuong Iu. Tuy nhIen, do Ia nhung b an II mun kham
pha ma khng bIeI Iruoc cau Ira IoI. TI hoan Ioan khng IIn vao
nhung cau chuyen ky Ia duoc Iheu deI ve mI IIen he cua chung
44
NI M VUI KHA M PHA
Ia voI vu Iru o quy m Ion vi chung duong nhu qua don gIan,
IIen he qua maI IhIeI, qua cuc b va qua vun vaI. TraI daI, GIesu,
mI hIen Ihan cua Chua TroI, ha gIoI xung TraI daI. Tuy nhIen,
hay nhin ra ngoaI kIa, ng ay chang Ihe so sanh duoc voI su IuyeI
dIeu va v bIen cua van vaI. Tuy nhIen, do khng phaI van de de
Iranh Iuan va II cung chang Ihe Iranh Iuan duoc. TI ch mun
noI voI ban rang IaI sao nhung quan dIem khoa hoc Irong II da
co mI anh huong nhaI dInh den nIem IIn cua II. MI van de
khac can duoc quan Iam Ia Iam Ihe nao de xac dInh duoc mI
vIec gi do Ia dung va neu nhu cac In gIao khac nhau co nhung
Iuan IhuyeI hoan Ioan khac nhau ve mI dIeu gi do Ihi ban se
Ihay ban khoan. KhI baI dau ngo vuc, ban hoI II phaI chang khoa
hoc Ia chnh xac. Khng phaI nhu vay, chung Ia chang bIeI caI gi
Ia chnh xac ca. Chung Ia ch dang c gang Iim hIeu va IaI ca
deu co kha nang saI.
De hIeu ve In gIao, Iruoc IIen ban phaI cho rang moI Ihu deu
co kha nang saI. (Tuc Ia phaI ngh den ca kha nang cac IoI gIao
huan cung co Ihe saI chu khng ch Iuan Iheo chung khI xem
chung nhu Ia cac chan Iy). Chung Ia hay cung xem nhe. Ngay
khI ban Iam dIeu do, ban se baI dau IruoI xung IoI mI ranh
gIoI kho ma quay IaI duoc, v.v. VoI mI cach nhin khoa hoc, nhu
cach nhin cua cha II chang han, chung Ia nen Iim hIeu xem caI
gi Ia dung, caI gi co Ihe dung, hoac caI gi co Ihe khng dung. MI
khI II baI dau ngo vuc va Iim hIeu Ihi Iong IIn cua II bI gIam
boI dI mI chuI. TI Iham ngh do Ia mI phan can ban Irong
IInh hn II.
Ban Ihay day, II co Ihe sng chung voI su nghI ngo hay baI
dInh va chang bIeI gi heI. TI cho rang sng ma khng bIeI heI
moI dIeu se Ihu vI hon vIec dI Iim nhung cau Ira IoI co Ihe khng
chnh xac. TI co nhung cau Ira IoI gan chnh xac, nhung nIem
4S
NI M VUI KHA M PHA
IIn co Ihe xay ra va nhIeu cung bac khac nhau ve su chac chan
cua cac van de khac nhau. Nhung II khng IuyeI dI IIn chac
vao baI cu dIeu gi va co raI nhIeu dIeu II coI nhu minh chang
bIeI I gi ca, v du nhu IaI sao chung Ia o day va y ngha cua cau
hoI do. TI co Ihe ngh ve no dI chuI nhung neu khng co cau
Ira IoI, II se chuyen sang Iam vIec khac. TI chang can bIeI cau
Ira IoI, II khng he run so khI khng bIeI heI moI Ihu hay bI Iac
vao mI vu Iru ky b ma khng co muc dch gi. Do Ia Ihuc Ie IaI
yeu phaI xay ra. No chang khIen II so haI.
46
NI M VUI KHA M PHA
Chuong 2
May linh lrong luong la
n muo nm sau vu nem /om nguyn lu o Nagasak, cuu chn
/nh Feynman, nguo da lung lham ga du an Manhallan, da co
/u no chuyn la Nhal nhung la chu d hoa /tnh v ml van d
ma nhung ca dau lhng mnh nhal lho da van dang quan lam
do la luong la cua may linh. Chu d ln quan dn go han cu
cung cua kich lhuoc may linh duong nhu da /n Feynman lhanh
m l Noslradamus
1
cu a khoa ho c ma y linh. lo m l va d c ga ,
n dung cu a chuong na y co lh kho h u nhung day la m l pha n
do ng go p v cu ng quan lro ng cho khoa ho c cu a Feynman. o
va y, l hy vo ng r ng ca c d c ga se da nh lho gan do c no m c
du d kh pha /o qua ml va ch ll mang linh k lhual. Chuong
na y k l lhu c / ng m l lha o lua n ng n go n v m l lrong nhu ng
y luo ng cu a Feynman da la m nn cu c ca ch ma ng lrong cng
ngh nano nga y nay.
1
Michel de Nostredame (15O81566) nha chiem tinh hoc nguoi !ha, tac gia quyen
Nhung Th ky (LesCenturies) gm nhung loi tien tri ve cac su kien xay ra trong mt
the ky , xu t ba n l n d u tien nm 1555. (ND)
47
MA Y TNH TRONG TNG LAI
Go lhu
TI raI Iay Iam vInh du va han hanh co maI IaI buI Iro chuyen
ngay hm nay de Iuong nho den gIao su NIshIna
1
, mI nguoI ma
II v cung knh Irong va nguong m. Den NhaI de Iro chuyen
ve may Inh chang khac nao gIang dao Iruoc duc PhaI. Tuy nhIen,
II xIn manh dan Irao dI ve chu de may Inh, mI chu de ma II
raI quan Iam va do cung Ia chu de duy nhaI xuaI hIen Irong dau
khI II duoc moI Iham du buI Iro chuyen nay.
Dau IIen Ia II mun noI ve nhung caI ma II se khng dInh
noI IoI. TI mun noI ve Iuong IaI cua may Inh. Nhung II se
khng noI ve nhung phaI IrIen kha d quan Irong nhaI cua may
Inh Irong Iuong IaI. V du, co raI nhIeu n Iuc Irong vIec c gang
phaI IrIen nhung chIec may Inh Ihng mInh hon co quan he II
hon voI con nguoI voI muc dch co Ihe xu Iy cac s IIeu dau vao
va dau ra don gIan hon so voI vIec phaI IIen hanh Iap Irinh mI
cach phuc Iap nhu ngay nay. NguoI Ia Ihuong goI do Ia Ir Iue
nhan Iao nhung II khng Ihch khaI nIem do. Co Ie nhung chIec
may Inh khng Ihng mInh Iham ch IaI co Ihe Iam vIec II hon
nhung chIec may Ihng mInh.
MI van de khac Ia vIec chuan hoa ngn ngu Iap Irinh. Ngay
nay xuaI hIen qua nhIeu ngn ngu Iap Irinh va boI vay se Ia mI
y hay Ia can Iua chon Iay mI ngn ngu Iam chuan muc. (TI raI
Iuong Iu khI noI ra dIeu nay o NhaI vi nhu vay don gIan se xuaI
hIen Ihem nhIeu ngn ngu chuan hon. HIen IaI, cac ban da co
1
Yoshio Nishina (18DO1D51) nha vt ly nguoi Nht Ban, duoc dt ten cho mt cng
thuc trong vt ly, cng thuc KleinNishina. Tung la nguoi dung du cac du an nguyen
tu cu a Nh t Ba n. (ND)
48
NI M VUI KHA M PHA
den bn ngn ngu va duong nhu nhung n Iuc chuan hoa o day
IaI se Iao ra nhIeu chuan hon chu khng phaI I hon!)
MI van de kha Ihu vI khac cua Iuong IaI can duoc Iap Irung
nghIen cu u, nhung II se khng de ca p Io I o day, do Ia chuong Irinh
su a I I Ia p Irinh Iu d ng. Su a I I Ia p Irinh o day ngha Ia kha c phu c
nhu ng khIe m khuye I cu a m I chuong Irinh hoa c cu a m I chIe c ma y
Inh. Tuy va y, vIe c su a I I ca c chuong Irinh Ia I ga p pha I kho khan
vi ca c chuong Irinh nga y ca ng Iro nen phu c Ia p hon.
M I huo ng ca I IIe n kha c Ia che Ia o nhu ng c ma y va I Iy ba chIe u
Ihay vi Iam moI Ihu Iren be maI con chIp (haI chIeu ND) nhu
hIen nay. VIec nay co Ihe duoc Ihuc hIen Ihng qua nhIeu cng
doan Ihay vi mI cng doan. V du ban co Ihe Iam mI vaI Iop
vaI IIeu Iruoc rI b sung Ihem nhIeu Iop vao sau. Chung Ia cung
can co mI IhIeI bI khac voI kha nang Iu dng xac dInh duoc cac
IInh kIen bI khuyeI IaI Iren mI con chIp may Inh. Sau do, con
chIp nay se Iu nI day IaI de Iranh cac IInh kIen bI khIem khuyeI.
TaI IhoI dIem hIen nay, Irong khI c gang che Iao cac con chIp co
dung Iuong Ion, chung Ia Ihuong phaI vuI bo Ioan b con chIp
khI xuaI hIen nhung saI hong hay veI han II. Se hIeu qua hon
nhIeu neu chung Ia co Ihe su dung duoc nhung phan khng bI
II Irong con chIp. Nhac IoI nhung chuyen nay Ia II mun noI
voI cac ban rang II hoan Ioan y Ihuc duoc nhung van de Ihuc
su cua may Inh Irong Iuong IaI. Nhung dIeu ma II mun noI
voI cac ban IaI raI don gIan, I mang yeu I k IhuaI va ch Iap
Irung vao cac yeu I mang Inh nguyen Iac Irong khun kh cua
cac dInh IuaI vaI Iy. NoI mI cach khac, II se Ihao Iuan ve cach
cau Iao cua may chu khng dI sau vao cach su dung may.
TI se Irao dI ve mI vaI kha nang mang Inh k IhuaI Irong
vIec che Iao nhung chIec may Inh do. TI se de cap den ba chu
de. MI Ia, may Inh xu Iy song song se xuaI hIen Irong Iuong IaI
49
MA Y TNH TRONG TNG LAI
gan, IoaI may nay sap xuaI hIen Irong IhoI gIan khng xa vi nguoI
Ia dang nghIen cuu de che Iao rI. Tuong IaI xa hon Ia van de
IIeu Ihu nang Iuong cua may Inh, mI van de duoc xem Ia han
che o IhoI dIem nay nhung neu xem xeI ky Iuong Ihi khng han
Ia nhu vay. CuI cung, II se noI ve kch Ihuoc cua may Inh. Se
II hon neu chung Ia co Ihe che Iao duoc nhung chIec may Inh
co kch Ihuoc nho hon nhung van de daI ra Ia: ve nguyen Iac co
Ihe Iao ra nhung chIec may Inh co kch Ihuoc nho den gIoI han
na o Irong khun kh cu a ca c dInh Iua I cu a Iu nhIen7 TI se khng
Ihao Iuan ve IoaI may Inh nao hay kIeu may Inh nao se xuaI
hIen Irong Iuong IaI. DIeu nay phu Ihuc vao Ihuc Irang kInh Ie
va xa hI nen II khng co y dInh phong doan ve cac van de do.
May linh song song
Chu de dau IIen II mun Irao dI Ia ve may Inh song song.
Hau heI nhung chIec may Inh Ihng Ihuong hIen nay Iam vIec
Iheo mI so d hay mI cau Iruc do Neumann
1
phaI mInh ra. Do
Ia mI b nho raI Ion co Ihe Iuu Iru IaI ca Ihng IIn va b phan
Irung Iam co chuc nang Iam nhung phep Inh don gIan. Chung
Ia Iay mI con s Iu vI Ir nay cua b nho va mI con s khac Iu
vI Ir khac rI guI haI con s do den don vI xu Iy s hoc Irung
Iam de Ihuc hIen phep cng, sau do guI keI qua den mI vI Ir
khac cua b nho. Vi vay, Irong khI b xu Iy Irung Iam co Ihe hoaI
dng voI Ic d raI Ion va cuong d cao Ihi Ioan b he Ihng nho
ch gIng nhu mI caI Iu Iuu Iru Ihng IIn raI I duoc su dung.
1
|ohn von Neumann (1DO81D57) nha toan hoc nguoi My, sinh tai Hungary co nhieu
dong go quan trong di voi rt nhieu linh vuc trong toan hoc. Ong con duoc coi la
m t trong nhu ng cha de cu a ma y tnh.
S0
NI M VUI KHA M PHA
Ro ra ng Ia chu ng Ia co Ihe Ihu c hIe n ca c phe p Inh vo I I c d Io n
hon ne u co nhIe u b xu Iy cu ng Ia m vIe c Ia I m I Iho I dIe m. Nhung
va n de Ia o ch khI m I nguo I su du ng m I b xu Iy , anh Ia co Ihe
du ng m I s Ihng IIn Iu b nho ma nguo I kha c cu ng dang ca n va
vi Ihe ra I de bI nha m Ia n. Chnh vi I do na y ma nguo I Ia cho ra ng
ra I kho su du ng nhIe u b xu Iy co Ihe Ia m vIe c song song.
MI s buoc caI IIen Iheo huong do da duoc Ihuc hIen dI voI
cac may Inh Ihng Ihuong Ion hon goI Ia cac b xu Iy vecIo.
DI Iuc, ban mun Ihuc hIen cung mI Ihao Iac nao do Iren nhIeu
hang muc khac nhau, ban co Ihe Ihuc hIen chung mI cach dng
IhoI. Hy vong Ia cac chuong Irinh chnh quy se co Ihe duoc vIeI
Iheo ca ch Ihng Ihuo ng, sau do chuong Irinh dIch se Iu d ng nha n
bIeI khI nao nen dung kha nang vecIo nay. Y Iuong do da duoc
ung dung Irong he may Inh Cray
1
va Irong cac sIeu may Inh
o NhaI Ban. MI y Iuong khac Ia keI nI mI Iuong Ion cac may
Inh don gIan (nhung khng qua Ih so) IaI voI nhau Iheo mI
kIeu hinh nao do. Nho do, chung co Ihe cung Iam vIec Iren mI
phan cua baI Ioan. MI mI may Inh Ihuc su Ia mI may dc
Iap, nhung chung se Iruyen Ihng IIn cho nhau, khI may nay hay
may khac can IoI Ihng IIn do. Don cu, IoaI so d nay da duoc
u ng du ng cho he ma y Inh song song da I Ia I CaIIech co Ien CosmIc
Cube. No ch Ia mI Irong raI nhIeu kha nang. RaI nhIeu nhom
dang che Iao ra cac he may Inh co co che van hanh Iuong Iu. Co
mI cach khac Ia nguoI Ia Iim cach phan b mI s Iuong Ion
cac b xu Iy Irung Iam don gIan Iren khap b nho. MI b xu Iy
Irung Iam ch Ia m vIe c vo I m I pha n nho cu a b nho va gIu a chu ng
co mI he Ihng keI nI Ian nhau phuc hop. MI v du cua IoaI
1
He may tnh ni tieng duoc ra mt ln du tien nm 1D76 boi cng ty san xut sieu
may tnh co tru so dt tai Seattle, bang Washington, My. (ND)
S1
MA Y TNH TRONG TNG LAI
may Inh kIeu nay Ia he may ConnecIIon MachIne che Iao o MIT.
No co 64000 b xu Iy va mI he Ihng phan nhanh Irong do cu
16 b xu Iy co Ihe IIen he duoc voI 16 b khac va nhu vay se co
4000 kha nang IIen he Iheo kIeu phan nhanh.
Hoa ra nhung van de khoa hoc nhu su Iruyen song Irong mI
vaI IIeu nao do IaI co Ihe duoc xu Iy raI de dang boI cac qua Irinh
song song. Do Ia do caI xay ra Irong mI phan da cho cua khng
gIan o mI IhoI dIem baI ky da cho duoc Iao ra mI cach cuc b
va ch co ap suaI va ung suaI o nhung vung Ian can Ia can phaI
bIeI. VIec nay co Ihe duoc Ihuc hIen dng IhoI cho mI Ihe Ich
va cac dIeu kIen bIen Ihng gIua cac Ihe Ich khac nhau. DIeu do
gIaI Ihch vi sao IhIeI ke nay se gIaI quyeI duoc van de. Hoa ra co
m I s ra I Io n ca c ba I Ioa n Ihu c du ca c Ioa I co Ihe duo c gIa I quye I
nho qua Irinh xu Iy song song. Chung nao baI Ioan Ia du Ion doI
hoI phaI Ihuc hIen raI nhIeu phep Inh Ihi qua Irinh Inh song
song co Ihe Iam gIam IhoI gIan Inh Ioan dI mI cach dang ke va
nguyen Iac nay khng ch ap dung cho cac baI Ioan khoa hoc.
Ca ch day haI nam da co nhu ng dInh kIe n cho ra ng vIe c Ia p Irinh
song song Ia raI kho. NguoI Ia da nhan ra rang so d ho gap phaI
kho khan, Iham ch khng Ihe vuoI qua Ia vi ho su dung chuong
Irinh Ihng Ihuong cho nhung Inh Ioan song song ma khng IIen
hanh Ihay dI baI ky dIeu gi. Thay vi, chung Ia can baI dau IaI
hoan Ioan Iu vIec danh gIa kha nang Ihuc hIen Inh Ioan song
song den vIec vIeI IaI Ioan b chuong Irinh Iheo cach hIeu moI ve
co che ben Irong cua may Inh. Qua Ia khng Ihe su dung mI
cach hIeu qua nhung chuong Irinh cu va nhaI IhIeI phaI vIeI IaI
chung. Yeu cau phaI vIeI IaI cac chuong Irinh moI Ia mI baI IoI
Ion cho hau heI cac ung dung cng nghIep va gap phaI raI nhIeu
Iuc can Ion. Tuy nhIen, cac nha khoa hoc hoac nhung nguoI Iap
Irinh Ihng mInh khng chnh quy, nhung nguoI yeu Ihch khoa
S2
NI M VUI KHA M PHA
hoc may Inh, Ihuong su dung cac chuong Irinh Ion. Ho san sang
baI dau IaI Iu dau va vIeI IaI chuong Irinh de cac chuong Irinh
chay hIeu qua hon. Vi vay, nhung chuong Irinh phuc Iap va co
quy m Ion IaI chnh Ia nhung chuong Irinh dau IIen duoc Iap
Irinh IaI boI cac chuyen gIa Iheo phuong Ihuc moI. Sau do, vIec
nay se khIen moI nguoI dan Ihay dI quan dIem va ngay cang co
nhIeu chuong Irinh se duoc Iap ra Iheo cung phuong Ihuc nhu
vay va cac Iap Irinh vIen ch phaI hoc cach vIeI ra chung.
Gam lhu lhal lhoal nng luong
Chu de Ihu haI II mu n de ca p de n do Ia Iha I Ihoa I nang Iuo ng
khI su dung may Inh. MI han che ro rang cua cac may Inh co
kch Ihuoc Ion do Ia van de Iam maI may Inh. NguoI Ia da maI
raI nhIeu cng suc de gIaI quyeI van de nay. Theo II, do don
gIan ch Ia chuyen yeu kem ve ky IhuaI chu khng phaI Ia van
de co Inh co ban. Ben Irong may Inh, mI bII Ihng IIn duoc
dIeu khIen boI mI day dan co Ihe nhan haI gIa IrI dIen ap. Chung
Ia phaI Ihay dI dIen ap cua day dan Iu muc nay sang muc khac
hay noI cach khac Ia dua dIen Ich vao hoac Iay dIen Ich ra de
dac Irung cho mI bII. Ta hay Iay mI v du Iuong Iu voI nuoc.
Chung Ia d nuoc vao mI caI binh de co mI muc nuoc nao do.
Neu IruI heI nuoc ra chung Ia se co mI muc khac (ch co haI
muc Ia co va khng co nuoc). V du nay ch Ia mI su Iuong Iu,
nhung neu ban Ihch dIen hon, ban co Ihe Iuong Iuong ra nhung
so d dIen chnh xac hon. Nhung gi chung Ia Iay v du voI nuoc
o day ch mang Inh Iuong Iu do Ia d nuoc vao binh Iu mIeng
binh (Hinh 1) va bang mI caI van o day binh chung Ia co Ihe
Iam cho nuoc chay ra heI. Trong ca haI Iruong hop deu co su IhaI
IhoaI nang Iuong do su gIam dI ngI muc nuoc Ihng qua chIeu
S3
MA Y TNH TRONG TNG LAI
cao Iu mIeng binh khI nuoc chay vao den day binh. KhI ban d
nuoc IaI vao binh Ihi cung co su IhaI IhoaI nang Iuong. Truong
hop cua dIen ap va dIen Ich cung nhu vay.
Nhu ngaI BenneII da gIaI Ihch, dIeu nay gIng nhu dIeu khIen
mI chIec I, chung Ia can baI may de khoI dng va dap phanh
khI dung IaI. MI Ian baI may hay dap phanh, ban deu maI nang
Iuong. Co mI cach Ihu xep khac chuyen nay cho mI chIec I
do Ia keI nI banh xe voI cac banh da. KhI chIec xe nay dung IaI,
chung Ia se IIeI kIem duoc nang Iuong neu banh da van quay va
cac banh da do IaI co Ihe duoc keI nI IaI de khoI dng chIec xe.
V du Iuong Iu voI nuoc Ia mI caI ng hinh chu U co van o chnh
gIua day cua no, nI haI nhanh cua ng chu U (H. 2). Chung Ia
dong van va baI dau d day nuoc o nhanh ben phaI va de Irng
o nhanh ben IraI. Neu chung Ia mo van Ihi nuoc se chay sang
nhanh ben kIa. Chung Ia dong ngay van IaI dung vao IhoI dIem
nuoc chay heI ve pha ben IraI. Sau do, neu chung Ia IaI mun
nuoc chay IaI sang nhanh ben phaI Ihi chung Ia IaI mo van ra va
dong van kIp IhoI khI nuoc chay heI sang nhanh ben phaI. O day
nuoc bI IhaI IhoaI mI chuI, muc nuoc khng daI duoc d cao
Htnh 1. Htnh mnh hoa vc d nuoc vao /tnh.
NNG LNG S DUNG
S4
NI M VUI KHA M PHA
nhu Iruoc day nhung chung Ia ch vIec d Ihem mI chuI nuoc
vao de bu IaI phan nuoc da maI mI su maI maI nang Iuong
nho hon raI nhIeu phuong phap d day ngay. Thu IhuaI o day
Ia su dung quan Inh cua nuoc hay dung mI daI Iuong Iuong
duong Irong dIen Iu hoc Ia d Iu cam. Tuy nhIen, cac IransIsIor
sIIIc Irong cac con chIp ngay nay raI kho de caI IIen. Vi vay, voI
cng nghe hIen nay, phuong phap nay Ia khng kha IhI cho Iam.
MI cach khac de d day binh Ia su dung mI ngun nuoc daI
Iren muc nuoc mI chuI, bang cach nang ngun nuoc Iheo IhoI
gIan cung voI qua Irinh d nuoc vao binh (H. 3) de su roI xung
cua nuoc Iun Iun Ia nho Irong qua Irinh do. Tuong Iu, Ia co
Ihe su du ng m I ng Ihoa I de ha mu c nuo c Irong binh. Tuy nhIen,
chung Ia ch Iay dI phan nuoc o gan maI nuoc va Ihap hon ng
dan vao de Iuong nhIeI maI maI khng xay ra IaI ch phan nhanh
hoac neu co Ihi raI I. Phan nang Iuong bI maI maI phu Ihuc
vao d cao gIua ngun nuoc va be maI cua muc nuoc khI chung
Ia d vao. Cach Iam nay Iuong duong voI vIec Ihay dI ngun
dIen ap Iheo IhoI gIan. Vi vay, phuong phap nay se Ia kha IhI
Htnh 2. Ong htnh chu U, mnh hoa vc su dung quan linh cua nuoc.
QUAN TNH
(IN CAM)
SS
MA Y TNH TRONG TNG LAI
neu chung Ia su dung mI ngun dIen ap bIen IhIen Iheo IhoI
gIan. D nhIen chung Ia van bI maI maI nang Iuong nhung IaI ca
ch xay ra o mI ch nhung do Ia cach don gIan de Iao ra mI d
Iu cam Ion. So d hoaI dng kIeu nay goI Ia chuyen nhIp dng
b
1
boI vi ngun dIen ap hoaI dng dng IhoI con nhu mI dng
h xac dInh IhoI gIan cua IaI ca. Them vao do, chung Ia khng
can co mI In hIeu dng h b sung de xac dInh IhoI gIan Irong
cac mach nhu chung Ia van Iam voI nhung IhIeI ke Ihng Ihuong.
HaI IhIeI bI vua duoc de cap o Iren su dung I nang Iuong hon
neu chung chay cham hon. Neu II dIch chuyen ngun nuoc qua
nhanh Ihi muc nuoc Irong ng khng Iheo kIp, keI qua Ia muc
nuo c Irong ng bI Iu I ma nh. Vi va y, de Ia m cho IhIe I bI hoa I d ng,
II phaI van hanh voI Ic d Iu Iu. Tuong Iu nhu vay, so d ng
hinh chu U se khng Iam vIec Iru khI van o gIua co Ihe mo ra va
Htnh 3. Mnh hoa vc d day /tnh /ng ngun nuoc,
luong duong vo y luong su dung ml ngun dn /n lhn
lheo lho gan dl vao mach dn.
1
Nguyen vn: hol clockng. Kha i nie m na y du ng de chi qua trnh chuye n ma ch (tn
hie u) duo c thu c hie n du ch m, g n nhu tinh de gia m thie u t i da nng luo ng th t
thoa t, nghia la g n nhu doa n nhie t. (ND)
NGU N
CHUY N
NG NGUN IN BIN THIN
(NHP NG B)
THI GIAN
NNG LNG THT THOAT

THI GIAN = HNG S

S6
NI M VUI KHA M PHA
dong IaI nhanh hon IhoI gIan nuoc chay qua chay IaI Irong ng.
Neu Iam cham duoc IhIeI bI do, II se IIeI kIem nang Iuong. Thuc
Ie, nang Iuong maI maI nhan voI IhoI gIan hoaI dng cua mach
Ia mI hang s. Tuy nhIen, dIeu nay Ia raI kha IhI vi IhoI gIan
dng h Ihuong Ion hon nhIeu so voI IhoI gIan Irong mach dI
voI cac IransIsIor. Do vay, chung Ia co Ihe su dung cach do de
gIam IhIeu IhaI IhoaI nang Iuong. Neu chung Ia Iam cham hon 3
Ian so voI Inh Ioan Ihi chung Ia co Ihe dung 1,3 nang Iuong
Irong IhoI gIan Iau hon den 3 Ian, ngha Ia nang Iuong bI IIeu
Ian I hon 9 Ian. Chung Ia co Ihe dung Iau hon Iuc van hanh o
van Ic mach cuc daI mI chuI bang cach su dung cac Inh Ioan
song song hoac cac IhIeI bI khac de IhIeI ke IaI, nham Iao ra mI
chIec may Inh Ion hon ma van gIam duoc nang Iuong maI maI.
Nang Iuong IhaI IhoaI Irong mI IransIsIor nhan voI IhoI gIan
ma no Iam vIec phu Ihuc vao mI vaI yeu I sau (H. 4):
1. NhIeI nang I Ie voI nhIeI d, kT.
2. ChIeu daI cua IransIsIor, gIua cuc phaI va cuc Ihu, chIa cho
van Ic cua cac eIecIron chay ben Irong (van Ic cua chuyen dng
nhIeI ( ).
3. ChIeu daI IransIsIor Inh bang don vI quang duong Iu do
Irung binh d I vo I ca c va cha m gIu a ca c eIecIron ben Irong
IransIsIor.
4. Tng s eIecIron Irong IransIsIor khI dang hoaI dng.
DaI cac gIa IrI phu hop cua IaI ca cac Ihng s vao cng Ihuc
Iren Ia co Ihe Iha y ra ng nang Iuo ng duo c du ng Irong ca c IransIsIor
ngay nay co Iu 1 I den 10 I Ian nhIeI nang, kT, hoac nhIeu hon.
DIeu do cho Ihay chung Ia can kha nhIeu nang Iuong. Vi Ihe, ro
rang y Iuong gIam kch Ihuoc cua IransIsIor Ia mI y Iuong hay.
S7
MA Y TNH TRONG TNG LAI
Chung Ia gIam chIeu daI gIua cuc phaI va cuc Ihu de gIam s
Iuong eIecIron nen nang Iuong su dung se I hon. DIeu nay cung
cho Iha y IransIsIor nho hon se cha y nhanh hon bo I vi ca c eIecIron
co Ihe dI Iu cuc phaI sang cuc Ihu nhanh hon va Iam cho nhung
quyeI dInh chuyen mach cua chung cung nhanh hon. Tom IaI,
nguoI Ia dang c gang che Iao IransIsIor co kch Ihuoc nho hon
vi do Ia mI y Iuong hay xeI Iren moI goc d.
Tuy nhIen, gIa su chung Ia gap Iinh hung nhu sau: neu quang
duo ng Iu do Irung binh da I hon kch Ihuo c IransIsIor Ihi IransIsIor
khng con hoaI dng mI cach phu hop Iheo nhung hIeu bIeI cua
chung Ia duoc nua. Chnh dIeu nay da Iam II nho den caI duoc
goI Ia hang rao am Ihanh vaI nam Iruoc day. NguoI Ia Iung cho
rang may bay khng Ihe bay nhanh hon van Ic cua am Ihanh.
BoI vi, neu IhIeI ke Iheo cach Ihng Ihuong rI sau do daI van
Ic am vao cac phuong Irinh Ihi canh quaI se khng Iam vIec va
canh may bay se khng nang duoc Ien, dng ngha voI vIec may
Htnh 4. Mnh hoa su phu lhuc cua nng luong nhan vo lho gan
vao ml va da luong val ly.
S8
NI M VUI KHA M PHA
bay khng hoaI dng. y vay ma cac may bay van co Ihe bay
nhanh hon van Ic am Ihanh. Ch can ban xac dInh chnh xac
cac dInh IuaI ap dung cho Iung hoan canh cu Ihe va IhIeI ke cac
IhIeI bI phu hop voI cac dInh IuaI do. Ban dung ky vong rang
cac IhIeI ke cu co Ihe Ihch ung voI cac hoan canh moI. Nhung
cac IhIeI ke moI co Ihe hoaI dng Irong cac hoan canh moI. TI
co Ihe khang dInh rang chung Ia hoan Ioan co Ihe Iao ra mI he
Ihng IransIsIor, hay chnh xac hon Ia mI he Ihng chuyen mach
cung cac IhIeI bI Inh Ioan co kch Ihuoc Iheo cac chIeu nho hon
qua ng duo ng Iu do Irung binh. D nhIen II ch co Ihe dua ra nha n
dInh do xeI Iren kha canh nguyen Iy chu khng phaI Iren kha
canh san xuaI Ihuc IIen. BoI vay, chung Ia hay Ihao Iuan dIeu gi
se xay ra neu chung Ia co Ihe che Iao cac IhIeI bI co kch Ihuoc
nho nhaI co Ihe.
Gam kich lhuoc con chp
Chu de Ihu ba cua II IIen quan den kch Ihuoc cua cac phan
Iu Inh Ioan va nhung gi II Irao dI hm nay ch Ihuan Iuy mang
Inh Iy IhuyeI. KhI moI Ihu duoc che Iao o kch Ihuoc raI nho Ihi
van de dau IIen ma ban nen quan Iam do Ia chuyen dng Brown.
So d nhu vay vi IaI ca moI Ihu se bI rI Iung Ien va khng o
nguyen mI vI Ir nua. Vay Ihi Iam Ihe nao de co Ihe dIeu khIen
cac mach7 Hon Ihe, neu mI mach dIen dang hoaI dng, Ihi IIeu
no co co may dI nhIen dao IaI mach khng7 Chang han, neu
chu ng Ia du ng 2V cho nang Iuo ng cu a ma ch dIe n na y (H. S), Iu c
Ia Iuong duong vo I 80 Ia n nhIe I nang o nhIe I d pho ng (kT = 1,40
V). Kha nang mI su kIen nao do quay Iro IaI Irang IhaI ban dau
duoI dIen ap bang 80 Ian nhIeI nang o nhIeI d phong Ia e
80
hay Ia 10
43
. DIeu nay co ngha gi7 No co ngha Ia neu chung Ia
S9
MA Y TNH TRONG TNG LAI
co 1 I IransIsIor Irong mI chIec may Inh (d nhIen hIen IaI van
chua che Iao duoc), IaI ca chung chuyen mach Irong 10
10
gIay
(Iho I gIan chuye n ma ch ba ng 1,10 cu a m I nano gIayns), gIa IhIe I
Ia qua Irinh chuyen IIen Iuc Irong 10
9
gIay (khoang 30 nam) Ihi
Ing s Ian chuyen mach Irong chIec may Inh do se Ia 10
28
. Co
hI de mI Irong cac IransIsIor quay Iro IaI Irang IhaI ban dau
ch Ia 10
43
, nen se khng co baI ky II Inh Ioan nao gay ra boI
cac dao dng nhIeI Irong vong 30 nam IIen. Neu ban khng mun
Ihi co Ihe su dung ngun 2,S V va nhu vay Ihi xac xuaI gay ra
II Iham ch con nho hon. May chang su saI Iech Ihuc su xay ra
khI mI IIa vu Iru baI Ihan xuyen qua IransIsIor ma chung Ia Ihi
chang can hoan hao hon Ihe.
Tuy nhIen, Ihuc Ie con co nhIeu kha nang hon va II mun gIoI
IhIeu voI cac ban mI baI bao dang Irong s moI day nhaI cua
Ia p ch Scientific American cu a Ia c gIa C. H. BenneII va R.
Landauer co nhan de GIoI han vaI Iy co ban cua Inh Ioan
1
.
Chung Ia hoan Ioan co Ihe che Iao mI chIec may Inh Irong do
cac phan Iu va cac IransIsIor hoaI dng Iheo chIeu Ihuan va hy
huu Iam moI bI dao nguoc nhung may Inh van van hanh mI
cach binh Ihuong. TaI ca cac Ihao Iac Irong may Inh deu co IIen
va IhoaI. Qua Irinh Inh Ioan duoc Ihuc hIen Irong gIay IaI Iheo
m I chIe u, sau do Iu ngu ng, khng Inh nu a, r I Ia I IIe p Iu c Inh,
v. v. Chung Ia ch can day dI mI chuI Ia co Ihe khIen cho chIec
may Inh do hoaI dng va hoan Ihanh vIec Inh Ioan bang cach
Ihuc hIen qua Irinh IIen nhIeu hon qua Irinh IhoaI mI chuI.
Chung Ia deu bIeI rang IaI ca cac Inh Ioan co Ihe Ihuc hIen
bang cach keI hop mI vaI phan Iu don gIan IaI voI nhau v nhu
cac IransIsIor hoac Iheo kIeu ngn ngu IogIc may Inh duoc goI
1
ng tren ta ch, Sc. Am. tha ng 7 nm 1D85
60
NI M VUI KHA M PHA
Ia cng NAND (NAND co ngha Ia NOTAND). MI cng NAND co
haI dau vao va mI dau ra (H. 6). Hay Iam bo qua y ngha cua
NOT de hIeu Ihe nao Ia cng AND Iruoc da. MI cng AND co
dau ra Ia 1 khI va ch khI ca haI dau vao Ia 1, IraI IaI no se co gIa
IrI 0. NOTAND co ngha nguoc IaI. Vi vay dau ra cua no Iun Ia
1 (muc dIen Ihe se co gIa IrI Iuong duong voI muc 1 nay) Iru khI
ca haI dau vao Ia 1. Neu ca haI dau vao Ia 1 Ihi dau ra se Ia 0
(muc dIen Ihe se co gIa IrI Iuong duong voI muc 0 nay). Hinh 6 Ia
bang gIa IrI cac dau vao va dau ra cho mI cng NAND. A va B
Ia cac dau vao, C' Ia dau ra. Neu ca A va B co gIa IrI 1 Ihi dau ra
co gIa IrI 0, cac Iruong hop con IaI se co gIa IrI 1. Tuy vay, mI
IhIeI bI nhu Ihe hoaI dng khng Ihuan nghIch va se dan den
vIec maI Ihng IIn. Neu ch bIeI dau ra, II se khng Ihe suy IaI
duoc gIa IrI dau vao. ThIeI bI nay khng Ihe hoaI dng Iheo chIeu
Htnh 6. Mnh hoa ml va dc lrung cua mach hoal dng
vo ngu n d n 2l.
61
MA Y TNH TRONG TNG LAI
Ihuan rI IaI Iheo chIeu nghIch ma van Inh Ioan dung duoc. V
du, neu chung Ia bIeI rang dau ra Ia 1, Ihi chung Ia khng bIeI
do Ia do A = 0, B = 1 hay Ia A = 1, B = 0, hay Ia do A = 0, B = 0,
vi Ihe khng Ihe Inh nguoc IaI duoc. ThIeI bI nay Ia cng khng
Ihuan nghIch. PhaI hIen IuyeI voI, dc Iap nhau cua BenneII va
IredkIn ve kha nang Inh Ioan cua mI IoaI cng co ban khac goI
Ia cng Ihuan nghIch. TI se mInh hoa y Iuong cua ho nho mI
IInh kIen goI Ia cng NAND Ihuan nghIch. No co ba dau vao va
ba dau ra (H. 7). HaI dau ra A' va B' gIng heI nhu haI dau vao A
va B, nhung dau Ihu ba Ihi hoaI dng nhu sau. C' se gIng heI
nhu C Iru phI A va B cung co gIa IrI 1, Irong Iruong hop nay no
se dI gIa IrI cua cng C baI ke Iuc do gIa IrI cua no Ihe nao. V
Htnh 6. So d va /ang ga lrj cua ml cng logic khng lhuan nghjch.
62
NI M VUI KHA M PHA
du, neu cng C co gIa IrI 1, Ihi no se bI dI Ihanh gIa IrI 0, con
neu cng C co gIa IrI 0 no se bI dI Ihanh gIa IrI 1 nhung su
Ihay dI nay ch xay ra neu ca haI cng A va B deu co gIa IrI 1.
Neu ban daI IIen IIep haI cng nay, ban se Ihay A va B se dI
qua khng Ihay d I, co n ne u c ng C khng bI Ihay d I gIa IrI Irong
ca haI Iruo ng ho p, no se gIu nguyen gIa IrI. Co n ne u c ng C bI d I
gIa IrI, Ihi no se bI d I haI Ia n va do do va n gIu nguyen gIa IrI. Vi
va y, c ng na y co Ihe Iu da o nguo c ma Ihng IIn khng bI ma I dI.
Chu ng Ia co Ihe suy duo c da u va o ne u ba n bIe I da u ra.
MI IhIeI bI duoc che Iao hoan Ioan boI cac cng IoaI nay se
Iam duoc Inh Ioan neu IaI ca deu hoaI dng Iheo chIeu Ihuan.
ThIeI bI do van hoaI dng dung ngay ca khI dI Iuc co qua Irinh
Htnh 7. So d ml cng logic lhuan nghjch va nhung uu dm cua no.
63
MA Y TNH TRONG TNG LAI
nhay dI nhay IaI nhung cuI cung van hoaI dng du Iheo chIeu
Ihuan. Neu mI vaI qua Irinh bI nhay nguoc IaI nhung cuI cung
van Ihuc hIen Iheo chIeu Ihuan Ihi phep Inh van dung. DIeu nay
raI gIng voI mI haI o Irong mI khI kh bI ban pha boI cac
nguyen Iu xung quanh. Nhung haI nhu Ihe Ihuong dung IaI ch,
nhung ch day mI chuI, mI chuI Iheo chu y se Iam cho haI dI
chuyen Iheo mI huong nay Ihay vi huong khac. No se cham
cham IIen ve pha Iruoc va dI chuyen Iu dau nay sang dau kIa,
Ihay vi chuyen dng Brown hn Ioan nhu Iruoc day. Vi Ihe, may
Inh se Iam vIec khI chung Ia daI mI Iuc de kch hoaI qua Irinh
Inh Ioan. Mac du no se khng Ihuc hIen cac Inh Ioan mI cach
Iron Iru, nhung bang cach Inh dI Inh IaI, cuI cung no cung se
hoan Ihanh cng vIec. GIng nhu mI haI Irong khng kh: neu
Ia day nhe no, chung Ia se In raI I nang Iuong nhung IaI maI
IhoI gIan de day no Iu dau nay sang dau kIa. Neu chung Ia vI
vang day manh no Ihi Ia se maI raI nhIeu nang Iuong. Nguyen Iy
nay cung da duoc ap dung cho chIec may Inh ma II da de cap
o Iren. Ne u chu ng Ia kIen nha n va IIe n ha nh m I ca ch Iu Iu , chu ng
Ia co Ihe Ia m cho no hoa I d ng ma khng ma I nang Iuo ng Ia bao,
Iha m ch nang Iuo ng ma I dI Irong m I buo c Inh co n nho hon kT,
m I Iuo ng nho Iu y y nhu ba n mong mu n ne u ba n co du kIen nha n.
Nhung ne u no ng v I, ba n se IIeu I n nang Iuo ng va su Ihu c Ia nang
Iuo ng du ng de Ihu c hIe n ca c Inh Ioa n Iheo chIe u Ihua n nhan vo I
Iho I gIan ma ba n Ihu c hIe n Inh Ioa n Iun Ia m I ha ng s .
VoI cac kha nang nay, hay Iuong Iuong xem IIeu chung Ia co
Ihe che Iao mI chIec may Inh voI kch Ihuoc nho nhu Ihe nao7
MI con s Ion co nao7 Chung Ia deu bIeI co Ihe vIeI cac s Iheo
co s 2 nhu mI xau cac bII, mI bII Ia s 1 hoac 0. Nguyen Iu
IIep Iheo co Ihe xem Ia 1 hoac 0, vi Ihe mI chuI nho cac nguyen
Iu se du de bIeu dIen mI s, mI nguyen Iu ch mI bII. (Thuc
64
NI M VUI KHA M PHA
Ie, vi mI nguyen Iu co Ihe co nhIeu hon 2 Irang IhaI nen Iham
ch chung Ia ch can dung vaI nguyen Iu IhI, nhung mI nguyen
Iu Iren m I bII Ia du r I!). CoI nhu m I Iro IIeu khIe n Ir Iue , chu ng
Ia hay Ihu xeI xem co che Iao duoc chang mI chIec may Inh,
Irong do vIec vIeI cac bII co kch co nguyen Iu, chang han, khI
spIn huong Ien Iuong ung voI bII 1, con spIn huong xung Iuong
ung voI bII 0. Va khI do, IransIsIor cua chung Ia hoaI dng Iheo
co che Ihay dI cac bII o nhung noI khac nhau se Iuong ung voI
co che Ihay dI Irang IhaI cua cac nguyen Iu Ihng qua Iuong
Iac gIua chung. MI v du don gIan nhaI Ia Iuong Iac gIua ba
nguyen Iu co Ihe duo c xem Ia pha n Iu co ba n hoa c m I c ng Irong
mI chIec may Inh nhu vay. Nhung phaI mI Ian nua nhac IaI
rang, IhIeI bI nay se khng Iam vIec neu chung Ia IhIeI ke no Iheo
cac dInh IuaI ap dung cho cac dI Iuong co kch Ihuoc Ion. Chung
Ia phaI su dung cac dInh IuaI vaI Iy moI, cac dInh IuaI co hoc
Iuong Iu, cac dInh IuaI chI phI chuyen dng o muc d nguyen
Iu (H. 8).
Htnh 8. Ml va yu l ma ml cng logc lhuan nghjch
pha luan lheo.
6S
MA Y TNH TRONG TNG LAI
Chung Ia phaI Iu hoI xem IIeu cac nguyen Iy cua co hoc Iuong
Iu co cho phep sap xep mI Iuong nho cac nguyen Iu ch bang
vaI Ian s cng IogIc Irong may Inh ma van hoaI dng duoc nhu
mI chIec may Inh hay khng. Van de nay da duoc nghIen cuu
ve maI Iy IhuyeI va qua do nguoI Ia da Iim ra mI su sap xep
Iheo cach nhu vay. Vi cac dInh IuaI cua co hoc Iuong Iu Ia Ihuan
nghIch nen chung Ia phaI dung nhung phaI kIen ve cng IogIc
Ihuan nghIch cua BenneII va IredkIn. KhI van de co Inh Iuong
Iu nay duoc dua ra, nguoI Ia Ihay rang co hoc Iuong Iu khng
Iao ra gIoI han nao ngoaI nhung gi ma BenneII da Ihao Iuan Iren
quan dIem nhIeI dng Iuc hoc. D nhIen Ia co mI gIoI han ve maI
Ihuc IIen, do Ia cac bII phaI co kch Ihuoc cua mI nguyen Iu va
mI mI IransIsIor gm ba hoac bn nguyen Iu. Cng IogIc hoaI
dng Iheo nguyen Iy Iuong Iu nhu II da noI se co ba nguyen Iu.
(TI se khng c m Ia cac bII bang cac haI nhan ma se doI cho
den khI cng nghe daI den kch Ihuoc nguyen Iu Iruoc khI II dua
van de dI xa hon). Nhu vay chung Ia ch can gIaI quyeI cac van
de sau: (a) cac gIoI han ve kch Ihuoc den khI daI duoc kch Ihuoc
co nguyen Iu; (b) nang Iuong can IhIeI phu Ihuc vao IhoI gIan
nhu BenneII da phaI hIen; va (c) mI dac dIem ma II chua de
cap IIen quan den Ic d cua anh sang vi chung Ia khng Ihe guI
cac In hIeu nhanh hon Ic d anh sang. Nhung van de nay Ia
nhung gIoI han vaI Iy cua cac may Inh Iheo hIeu bIeI cua II.
Neu bang cach nao do chung Ia co Ihe che Iao mI chIec may
Inh co kch Ihuoc co nguyen Iu, co ngha Ia kch Ihuoc daI cua
no nho hon kch Ihuoc cua cac con chIp ngay nay Iu 1000 den
10000 Ian (H. 9). DIeu do co ngha Ia Ihe Ich cua no Iuong duong
co mI phan 100 I hoac 10
11
Ian kch Ihuoc cua may Inh ngay
nay, bo I vi Ihe Ich cu a m I IransIsIor Ioa I na y nho hon
IransIsIor ngay nay 100 I Ian. Nang Iuong can IhIeI cho mI Ian
66
NI M VUI KHA M PHA
chuyen mach nho hon khoang 11 bac so voI nang Iuong can IhIeI
de chuyen mach Irong mI chIec IransIsIor ngay nay. ThoI gIan
can IhIeI cho mI Ian chuyen mach Irong mI buoc Inh Ioan se
nhanh hon I nhaI Ia 10 nghin Ian. Vi vay, co raI nhIeu dIeu can
caI IIen ben Irong chIec may Inh va II de danh cho cac ban,
nhung nguoI Ihuc su dang Iam vIec voI may Inh, nhu mI caI
dch de vuon IoI. TI khng chac se maI bao Iau de ngaI Lzawa
co Ihe dIch heI nhung gi II da Irao dI nhung den day II xIn
keI Ihuc baI noI chuyen cua minh. Cam on cac ban! Va sau II
xIn duoc Ira IoI cac cau hoI cua cac ban.
Htnh 9. Mnh hoa cac kha nng gam v ml ly lhuyl
cua cac da luong dc lrung cho ml cng logic.
67
MA Y TNH TRONG TNG LAI
Ho va dap
Hoi: GIao su da noI rang mI bII Ihng IIn co Ihe duoc Iuu Iru
boI mI nguyen Iu. TI ban khoan xIn hoI IIeu gIao su co Ihe Iuu
gIu mI Iuong Ihng IIn nhu Ihe boI mI quark khng7
ap: Duoc chu. Nhung chung Ia khng Ihe dIeu khIen duoc
cac quark va dIeu do Ihuc su Ia khng Ihuc Ie. Ban co Ihe cho
rang nhung gi II dang noI Ia khng Ihuc Ie nhung II khng ngh
vay. KhI II noI ve cac nguyen Iu, II IIn rang mI ngay nao do
chung Ia co Ihe nam baI va dIeu khIen duoc Iung nguyen Iu. Con
nang Iuong IIen quan den Iuong Iac cua cac quark Ihi raI Ion.
DIeu nay se Iro nen raI nguy hIem khI dIeu khIen chung vi Iy do
phong xa, v. v. Tuy nhIen, cac muc nang Iuong nguyen Iu ma II
dang no I de n Ia nhu ng da I nang Iuo ng ma chu ng Ia ra I quen Ihu c
nhu nang Iuong hoa hoc, nang Iuong dIen hoc, va do Ia nhung
con s raI Ihuc Ie. Tuy nhIen, vao Iuc nay co Ihe nIem IIn cua II
chua co co so.
Ho i: GIao su noI rang cac phan Iu Inh Ioan cang nho bao nhIeu
Ihi cang II bay nhIeu. Tuy nhIen II ngh rang kch Ihuoc cua
cac IhIeI bI se Ion hon boI vi...
ap: Co phaI ban cho rang ngon Iay ban qua Io de bam nuI7
Hoi: Dung Ia nhu vay.
ap: D nhIen Ia ban dung. TI dang noI ve phan Inh Ioan
ben Irong, co Ie Irong cac roboI hoac cac IhIeI bI nao do. TI chua
Ihao Iuan ve dau ra va dau vao nhu Ihe nao, co Ihe dau vao co
68
NI M VUI KHA M PHA
duoc Ihng qua vIec quan saI hinh anh, Iang nghe gIong noI hoac
Ia bam nuI. TI dang noI ve maI nguyen Iy Inh Ioan duoc Ihuc
hIen nhu Ihe nao ma khng Ihao Iuan ve dac dIem cua dau ra.
Chac chan Ia dau ra va dau vao Irong hau heI cac Iruong hop
khng Ihe Ihu nho IaI qua kch co cua cac b phan cua con nguoI.
HIen IaI, vIec Ihao Iac may Inh bang Iay Ihuc su Ia kho khan do
kch Ihuoc cua ngon Iay. Tuy vay, nhung van de Inh Ioan phuc
Iap doI hoI raI nhIeu IhoI gIan moI co Ihe Ihuc hIen xong co Ihe
duoc gIaI quyeI raI nhanh nho cac may Inh co kch Ihuoc raI nho
voI nang Iuong IIeu Ihu Ihap. Do Ia IoaI may Inh ma II da noI
den. Khng phaI Ia cac ung dung don gIan nhu phep cng haI
con s ma Ia cac Inh Ioan raI phuc Iap.
Ho i: TI mun bIeI phuong phap cua gIao su de chuyen Ihng
IIn Iu m I pha n Iu co kch Ihuo c nguyen Iu na y sang m I pha n Iu
kha c. Ne u gIa o su su du ng Iuong Ia c Iu nhIen hoa c Iuong Ia c Iuan
Iheo co ho c Iuo ng Iu gIu a haI pha n Iu Ihi m I IhIe I bI nhu va y se
Iro nen ra I ga n vo I chnh ba n Ihan Tu nhIen. V du , ne u chu ng Ia
Ihu c hIe n m I m pho ng Iren ma y Inh, cha ng ha n nhu m pho ng
MonIe CarIo cu a m I nam cham de nghIen cu u hIe n Iuo ng chuye n
pha Ihi ma y Inh kch Ihuo c nguyen Iu cu a gIa o su se ra I gI ng
chIe c nam cham na y. GIa o su ngh Ihe na o ve vIe c na y7
ap: Dung vay. TaI ca moI Ihu chung Ia che Iao deu Ia Tu
nhIen. Ch khac mI dIem Ia chung Ia sap xep no Iheo cach phu
hop voI muc dch cua chung Ia de Ihuc hIen mI phep Inh Ioan
cho m I mu c dch na o do . Trong m I chIe c nam cham co Ioa I quan
he na o do ; o do cu ng dang dIe n ra m I Ioa I Inh Ioa n na o do gI ng
nhu Irong he MaI TroI. Nhung do khng phaI Ia nhung phep Inh
ma chung Ia mong mun Ihuc hIen. DIeu chung Ia can Iam Ia
che Iao ra mI IhIeI bI, rI chung Ia Ihay dI cac chuong Irinh
69
MA Y TNH TRONG TNG LAI
cho no va de cho no Inh cac baI Ioan ma chung Ia mun gIaI
quye I. DIe u na y kha c vo I vIe c chIe c nam cham ch co Ihe gIa I quye I
nhung van de cua chnh ban Ihan no ma IhI. TI khng Ihe dung
he MaI TroI nhu mI chIec may Inh Iru khI aI do daI cho II baI
Ioan Iim ra chuyen dng cua cac hanh IInh. Neu Ihe II ch vIec
quan saI Ia co cau Ira IoI. Da Iung co mI baI bao vuI vIeI nhu
Iro dua. RaI xa Irong Iuong IaI, baI bao xuaI hIen Ihao Iuan ve
mI phuong phap moI nham Ihuc hIen cac phep Inh IIen quan
den kh dng Iuc hoc nhu sau: Thay vi su dung cac may Inh IInh
xao cua IhoI do, Iac gIa nay phaI mInh ra mI IhIeI bI don gIan
de IhI khng kh qua mI canh may bay. (Anh Ia phaI mInh IaI
duong ham gIo!).
Ho i: TI vua doc mI baI bao co nI dung IIen quan den hoaI
dng cua he Ihan kInh Irong nao cham hon raI nhIeu so voI may
Inh ngay nay, Irong khI don vI cua he Ihan kInh nho hon raI
nhIeu. NgaI co cho rang chIec may Inh ma ngaI de cap den co
nhung dIem chung so voI he Ihan kInh cua nao khng7
a p: Co su Iuong dng gIua nao b va may Inh. O do co ve
nhu cac phan Iu co Ihe baI IaI nho vao su dIeu khIen cua nhung
phan Iu khac. Cac xung Ihan kInh dIeu khIen hoac kch Ihch cac
day Ihan kInh khac, Iheo mI cach nao do Ihuong phu Ihuc vao
vIec co hay khng nhIeu hon mI xung guI den, gIng nhu cng
AND hoac Ia cac bIen Ihe cua no. Nang Iuong can IhIeI cho mI
Irong nhung chuyen dIch cua mI Ie bao nao bang bao nhIeu7
TI khng co cau Ira IoI cho cau hoI nay. ThoI gIan de no Ihuc
hIe n m I Ia n chuye n xung Irong na o Iha m ch Ia Iau hon ra I nhIe u
so voI cac may Inh hIen nay. He Ihng da IIen keI cua nao van
IInh vI hon nhIeu so voI may Inh cho du Iuong IaI cua Inh vuc
kInh doanh may Inh se phaI IrIen den dau dI chang nua. MI
70
NI M VUI KHA M PHA
day Ihan kInh duoc nI voI hang nghin day Ihan kInh khac, Irong
khI chung Ia ch keI nI IransIsIor voI haI hoac ba IransIsIor khac
Ia II da.
AI do quan saI hoaI dng cua b nao va nhan Ihay rang no
vuoI IrI hon may Inh ngay nay o nhIeu kha canh. Nhung o
nhung kha canh khac Ihi may Inh IaI vuoI IrI hon. Day Ia dng
Iuc de nguoI Ia che Iao ra nhung chIec may Inh co nhIeu Inh
nang hon. DIeu Ihuong xay ra Ia mI k su co mI y nIem nao do
ve su van hanh cua b nao (Iheo quan nIem cua anh Ia) va sau
do anh Ia IhIeI ke ra chIec may hoaI dng Iheo cach do. Co Ihe
chIec may Inh do hoaI dng raI II Iren Ihuc Ie nhung II mun
Iuu y rang dIeu do khng co ngha Ia chIec may Inh da cung cap
cho chung Ia ve hoaI dng cua nao b cung nhu chung Ia khng
nhaI IhIeI phaI bIeI chnh xac ve hoaI dng cua nao b de co Ihe
IhIeI ke ra mI chIec may Inh Ihuc su co nhIeu Inh nang. Tuong
Iu , de che Ia o ma y bay chu ng Ia khng nha I IhIe I pha I bIe I ca ch
v ca nh cu a ca c Ioa I chIm cu ng nhu ca u Iru c Ing cu a chu ng. Chu ng
Ia cu ng khng nha I IhIe I pha I co hIe u bIe I ve he Ih ng do n ba y
ben Irong chan cu a m I con ba o geIa (Ia m I Ioa I d ng va I cha y
ra I nhanh) de che Ia o ra d ng co Iu d ng vo I nhu ng ba nh xe co
va n I c Io n. Vi va y khng ca n IhIe I pha I ba I chuo c su va n d ng
cu a Iu nhIen de n Iu ng chI IIe I Irong vIe c IhIe I ke ra m I IhIe I bI co
ca c Inh nang vuo I Ir I kha nang cu a Iu nhIen o nhIe u ma I. Day Ia
m I va n de ra I Ihu vI va do Ia Iy do II mu n Irao d I ve no .
B nao cua ban raI kem khI so sanh voI mI chIec may Inh.
TI dua cho ban mI day s 1, 3, 7... Hoac Ia day IchI, san, shIchI,
san, nI, go, nI, go, IchI, hachI, IchI, nI, ku, san, go. GIo II d ban
nhac IaI nhung day II vua noI. The ma, mI chIec may Inh co
Ihe IIep nhan 10 nghin con s va nhac IaI duoc nhung con s
vua IIep nhan hoac Iay Ing cac con s do hoac Iam raI nhIeu
71
MA Y TNH TRONG TNG LAI
vIec khac ma chung Ia khng Ihe Ihuc hIen duoc. Nhung IraI IaI,
neu nhin Ihoang qua mI khun maI, II co Ihe noI ngay do Ia aI
neu II da bIeI nguoI do hay noI ngay II khng bIeI nguoI do.
Chung Ia chua Ihe che Iao ra mI he may Inh sao cho neu chung
Ia cung cap cho no hinh mau cua mI khun maI Ihi no co Ihe
cho Ia bIeI nhung Ihng IIn nhu vay, mac du chung da duoc IIep
xuc voI nhIeu khun maI va chung Ia da c gang day d cho no
Iam chuyen do.
MI v du Ihu vI khac Ia cac may Inh choI co vua. ThaI Ia ngac
nhIen khI chung Ia co Ihe che Iao duoc mI may Inh choI co II
hon baI cu mI aI co maI Irong can phong nay. No co duoc kha
nang nhu va y Ia do nguo I Ia da Ia p Irinh cho no Inh Ihu ra I nhIe u
Iinh hung khac nhau. Neu anh dI nuoc nay, II co Ihe dI nuoc
nay, neu anh dI nuoc kIa, II co Ihe dI nuoc kIa, v.v va v.v. May
Inh xem xeI Iung kha nang va chon nuoc dI II nhaI. Cac may
Inh xem xeI hang IrIeu kha nang, nhung mI cao Ihu co vua,
mI con nguoI, IaI Iam Iheo cach khac. Anh Ia nhan dang ra cac
Ihe co. Anh Ia ch Inh Ioan 30 hay 40 nuoc dI Iruoc khI quyeI
dInh se dI nuoc co nao. MI v du khac Ia mac du quy Iac cua Co
vay don gIan hon nhung cac may Inh IaI choI khng II Iam. Ly
do Ia vi IaI mI Ihe co co qua nhIeu Iua chon cho cac nuoc dI va
can kIem Ira qua nhIeu du IIeu. Nhung may Inh Ihi khng Ihe
Inh Ioan cac nuoc dI mI cach sau xa den vay. Vi Ihe, hIen nay
cac k su may Inh (ho Ihch Iu goI minh Ia cac nha khoa hoc may
Inh) dang gap raI nhIeu kho khan Irong vIec gIaI quyeI van de
nhan dang va xu Iy Iinh hung sau khI nhan dang. Do chac chan
Ia mI Irong nhung van de quan Irong can gIaI quyeI Irong qua
Irinh IhIeI ke cac may Inh cua Iuong IaI, co Ie con quan Irong
hon ca nhung gi II da Irao dI o Iren. Vay hay che Iao mI chIec
may choI Co vay hIeu qua dI.
72
NI M VUI KHA M PHA
Hoi: TI cho rang moI phuong phap Inh Ioan se khng mang
IaI Ihanh qua gi neu chung khng Ihe cung cap cho Ia cach Iao
ra cac IhIeI bI hoac cac chuong Irinh. TI da ngh rang baI bao
cua IredkIn ve cng IogIc bao Ioan Ia raI hap dan, nhung mI
Ian II nay ra y ngh vIeI mI chuong Irinh don gIan de su dung
IhIeI bI do Ihi II da phaI dung IaI vi vIec ngh ra mI chuong
Irinh nhu vay con phuc Iap hon raI nhIeu so voI chnh ban Ihan
chuong Irinh do. TI ngh chung Ia co Ihe de dang vuong vao mI
kIeu hI quy v han boI vi qua Irinh vIeI ra mI chuong Irinh nao
do se phuc Iap hon Iu ban Ihan no va Irong vIec chay Ihu chuong
Irinh mI cach Iu dng hoa, chuong Irinh do se IaI Iro nen phuc
Iap hon nhIeu va cu IIep Iuc nhu vay, dac bIeI Irong Iruong hop
nay chuong Irinh Ia Ihuc phan cung chu khng phaI duoc Iach
rIeng ra nhu mI phan mem. TI ngh do Ia van de co ban cua
qua Irinh nghIen cuu che Iao.
ap: O day khng co su hI quy v han: MI chuong Irinh se
dung IaI o mI muc d phuc Iap nhaI dInh. ChIec may Inh ma
ma IredkIn de cap va chIec may Inh ma II dang Irao dI IIen
quan den Iruong hop co hoc Iuong Iu Ia nhung chIec may Inh
mang Inh ph quaI Iheo ngha chung co Ihe duoc Iap Irinh de
Ia m duo c nhIe u cng vIe c kha c nhau. Do khng pha I Ia m I
chuong Irinh phan cung. Chuong Irinh nay khng Ihuc phan
cung nhIeu hon nhung chIec may Inh Ihng Ihuong ma ban co
Ihe dua Ihng IIn vao chuong Irinh nay Ia mI b phan cua
dau vao va may se gIaI quyeI van de ma no duoc gIao pho. No
Ia Ihuc phan cung nhung IaI Ia ph quaI gIng nhu mI may
Inh Ihng Ihuong. Nhung dIeu nay con raI baI dInh nhung II
da Iim ra mI IhuaI Ioan. Neu ban co mI chuong Irinh Ihng
dung vIeI cho mI may Inh khng Ihuan nghIch, Ihi II co Ihe
chuyen dI chuong Irinh do sang chuong Irinh co Ihe su dung
73
MA Y TNH TRONG TNG LAI
cho may Inh Ihuan nghIch bang mI so d phIen dIch Iruc IIep
su dung nhIeu buoc hon va raI kem hIeu qua. Tuy nhIen, Irong
cac Iinh hung Ihuc Ie, s buoc co Ihe I hon nhIeu. Nhung I nhaI
II bIe I ra ng minh co Ihe Ia y m I chuong Irinh khng Ihua n nghIch
gm 2n buoc de chuyen dI no sang 3n buoc Irong may Inh
Ihuan nghIch. Co qua nhIeu buoc phaI Ihuc hIen. No khng hIeu
qua vi II da khng c gang Iim cach don gIan hoa ma ch co
mu c dch Ia Iim ra phuong pha p de chuye n d I ma IhI. TI khng
ngh Ia minh se gap phaI van de hI quy ma ban noI den, nhung
cung co Ihe ban dung. TI cung khng chac Iam.
Ho i: LIeu chung Ia co phaI hy sInh nhIeu Inh uu vIeI cua nhung
IhIeI bI ma chung Ia dang ky vong vi cac may Inh Ihuan nghIch
do chay voI Ic d raI cham7 TI raI bI quan ve dIem nay.
a p: Chu ng cha y cha m hon nhung chu ng se nho hon ra I
nhIe u. TI se khng Ia m cho no Iha nh Ihua n nghIch ne u II khng
can phaI Iam nhu vay. Chang co Iy do gi de che Iao mI chIec
may Inh Ihuan nghIch Iru khI ban dang raI n Iuc de Iam gIam
IhIeu mI Iuong Ion nang Iuong bI IIeu hao boI vi mI chIec may
Inh baI Ihuan nghIch hoaI dng cuc ky hoan hao ch voI nang
Iuong bang 80 Ian kT. No nho hon nang Iuong dung Irong may
Inh ngay nay khoang 10
9
hoac 10
10
kT, ngha Ia II da caI IhIen
duoc 10
7
Ian ve maI nang Iuong va II van con Iam dIeu do voI
cac may Inh baI Ihuan nghIch! HIen IaI, do Ia mI huong dung
dan de nghIen cuu. TI da Ihu IIeu khIen cho vuI bang cach Iu
ho I xem ve ma I nguyen Iy , chu khng pha I ve ma I Ihu c IIe n, chu ng
Ia co Ihe IIen xa den co nao (Irong vIec che Iao may Inh), va II
da phaI hIen ra Ia chung Ia co Ihe daI duoc IoI nang Iuong ch co
mI phan cua kT va Iam ra duoc nhung may Inh co kch Ihuoc
cuc nho co nguyen Iu. Nhung de Iam duoc dIeu do, II phaI su
74
NI M VUI KHA M PHA
dung cac dInh IuaI vaI Iy Ihuan nghIch. HIen Iuong khng Ihuan
nghIch xuaI phaI Iu vIec nhIeI bI Iruyen boI cho mI Iuong Ion
cac nguyen Iu ma khng Ihe Ihu hI IaI duoc. KhI che Iao mI
chIec may Inh co kch Ihuoc raI nho, II buc phaI che Iao Iheo
co che Ihuan nghIch Iru khI co Ihe cho raI nhIeu nguyen Iu vao
mI hp Ianh. Thuc Ie, co Ihe chang bao gIo den duoc IhoI khac
ay, chung Ia chua san sang cho vIec daI duoc mI caI may Inh
nho den kch Ihuoc mI mIeng chi chua 10
10
nguyen Iu, de Iam
no hoaI dng khng Ihuan nghIch mI cach hIeu qua. Vi vay, II
dng y voI ban Ia Iren Ihuc Ie, chung Ia phaI maI IhoI gIan daI
hoac co Ihe maI maI phaI dung cac cng khng Ihuan nghIch.
MaI khac, dan Ihan vao nghIen cuu Iheo huong nay Ia mI phan
Iham hIem Irong khoa hoc de Iim ra mI gIoI han va mo rng Ir
Iuong Iuong cua IoaI nguoI ra moI Inh vuc co Ihe. Mac du o mI
gIaI doan nhaI dInh, no bI coI Ia mI vIec Iam ngu ngc va v
dung nhung Ihuong Ihi hoa ra no IaI khng v dung chuI nao.
Ho i: Co nhung gIoI han nao Irong nguyen Iy baI dInh7 Co gIoI
han co ban nao ve nang Iuong va IhoI gIan cho so d may Inh
Ihuan nghIch cua ngaI khng7
ap: Day Ia y kIen chnh xac cua II. Khng co gIoI han nao
ngoaI gIoI han co Iuong Iu. NguoI Ia phaI can Ihan khI phan bIeI
gIu a nang Iuo ng bI ma I hay IIeu I n khng Ihua n nghIch hay nhIe I
Iao ra Irong cac Ihao Iac may Inh va nang Iuong chua Irong cac
phan chuyen dng ma chung co Ihe bI gIaI phong ra. Co mI mI
IIen he gIua IhoI gIan va nang Iuong bI gIaI phong. Nhung nang
Iuong co Ihe bI gIaI phong Ihem do khng quan Irong va khng
dang Io ngaI. No cung gIng nhu vIec Ihac mac xem chung Ia co
nen Ihem va o m I nang Iuo ng mc
2
(nang Iuo ng ngh cu a ca c nguyen
Iu Irong mI IhIeI bI) hay khng. Y II Ia khng co gIoI han nao
7S
MA Y TNH TRONG TNG LAI
khI noI den nang Iuong IhaI IhoaI nhan voI IhoI gIan. Tuy nhIen,
Ihuc su Ia neu ban mun Iam mI Inh Ioan voI may Inh o mI
Ic d raI cao, ban phaI cung cap Ihem cho cac phan cua may
chuyen dng nhanh va co nang Iuong. Nhung nang Iuong do IaI
khng nhaI IhIeI bI maI dI o mI buoc Inh Ioan.
ap (Khng co cau hoI): TI mun noI Ihem mI chuI rang II
co Ihe noI gi voI cau hoI ve cac y Iuong v dung. TI da doI neu
co aI do hoI nhung chang co aI nen II se Ira IoI no. Chung Ia se
Iam Ihe nao voI mI caI may Inh nho den nI chung Ia phaI daI
no vao mI ch dac bIeI7 Ngay nay, chung Ia chang co IhIeI bI
chua cac b phan dIch chuyen co kch Ihuoc v cung nho co kch
Ihuo c cu a ca c nguyen Iu hoa c Iha m ch va I Iram nguyen Iu . Nhung
Ihuc Ie chang co gIoI han vaI Iy nao Irong huong nghIen cuu do
ca. Chang co Iy do gi de cac manh vaI IIeu sIIc ngay nay IaI khng
duoc Iam Ihanh cac cum nho IInh dng. Chung Ia co Ihe sap xep
cac ng nho de phuI cac hoa chaI khac nhau den cac vI Ir xac
dInh. Chung Ia co Ihe Iao ra nhung caI may raI nho. Nhung caI
may do se de dang duoc dIeu khIen boI cung mI kIeu mach may
Inh nhu chung Ia Ihuong Iam. CuI cung, de IIeu khIen, chung
Ia co Ihe Iuong Iuong ra nhung c may co vaI mIcro meI chIeu
ngang, voI cac banh xe va cap nI duoc keI nI voI nhau boI day
dan sIIc sao cho mI vaI nhu Ioan b, Iuc Ia mI caI may Ion, co
Ihe chuyen dng mI cach Iron Iru nhu c mI con IhIen nga chu
khng phaI nhu Ia chuyen dng gIaI cuc cua nhung d choI cung
nhac hIen nay. CaI may Ion do, xeI cho cung, bao gm raI nhIeu
IhIeI bI nho, nhung Ie bao do duoc keI nI voI nhau va duoc dIeu
khIen mI cach Iron Iru. TaI sao chung Ia IaI khng Ihe Iam duoc
dIeu do nh7