CWS TEHNOLOGIJA PROIZVODNJE vode najvie istoe

CWS PRODUCTION TECHNOLOGY FOR HIGHEST PURITY WATER

KOLBJORN OLSEN i VLASTIMIR . STAMENKOVI, Kompanija CONCORDE WATER SUPLIES, Dablin, Irska, MARIN A. IVOEV, ENERGETIKA, DOO, Kragujevac

Kljuna oblast koju rad obuhvata je definicija specijalne tehnologije CWS proizvodnje vode najvie istoe metodama filtracije, a moe da se koristi za potrebe proizvodnje tople ili vrele vode kao i pare za centralna daljinska grejanja. Ova metoda daje kvalitetnije parametre od dekarbonizovane (DK) vode i demineralizovana (DM) vode, a najvea vrednost je u injenici da je CWS metoda mnogo istija, oprema i objekat su gabaritno mnogo manji, tehnologija je prostija i mnogo jeftinija, od omekavanja metodom hemijske pripreme vode. U radu su i uporedni podaci o kvalitetu, ceni, gabaritima opreme i objekta, manipulaciji i ekolokim aspektima omekavanja vode, u poreenju sa dosadanjim, klasinim metodama hemijske pripreme vode u termoelektranama i toplanama. Metodu dobijanja vode najvie istoe patentirano je jedan od autora ovoga rada i internacionalna kompanija Concorde Water Supplies, sa seditem u Irskoj. The key field this paper is focused on is the definition and special CWS technology with filtration methods for producing the highest purity water that could also be used for production of warm or hot water as well as steam for the district heating systems. This method provides better parameters than decarbonised (DC) water and demineralized (DM) water, and its biggest value lies in the fact that CWS method is much cleaner, the equipment and the facility are of significantly smaller size and its technology is much simpler and cheaper than water softening by the method of chemical water treatment. The paper also presents the comparative data related to quality, price, equipment and facility size, manipulation and environmental aspects of water softening, in comparison to the conventional methods of chemical water treatment in thermal power plants and heating plants. The method for producing highest purity water is patented by one of the authors of this paper and the international company Concorde Water Supplies with its present seat in Ireland. 280

Kljune rei: DK voda; DM voda; voda najvie istoe Key words: DC water; DM water; highest purity water

1. Uvod
Procene UN su da na Zemlji ima oko 1,4 milijarda km3 vode. Od toga 97,2% ini voda u okeanima i morima, 2% u polarnom ledu, a svega jedan mali deo, od 0,8%, otpada na reke, podzemne vodotokove i jezera [1]. injenica je i da oko 70% ovejeg tela ini voda. Sa druge strane, ve dugi niz godina naunici daju veoma pesimistine prognoze vezane za obezbeenja pijae vode u budunosti. Na primer, kau, ukoliko se sadanji trendovi nastave, 1,8 milijarda stanovnika u 2025. godini, ivee u dravama i regionima u potpunoj oskudici vode, a blizu dve treine populacije svetskog stanovnitva bie izloeno stresu prouzrokovanom nedostatkom vode [2]. Svake godine, kao posledica bolesti koje se prenose vodom, samo u zemljama u razvoju umire oko tri miliona ljudi. Zna se pouzdano da je kombinacija nedostatka pijae vode i oskudnih higijenskih uslova, drugi po veliini ubica dece u svetu. Oko 1,8 miliona dece godinje umre od dijareje, a najvei deo njih su deca mlaa od pet godina [1]. Pojavljuju se i naune pretpostavke o moguim ratovima za pitku vodu, a daljom analizom bi se dolo do jo crnjih pretpostavki. Slina je situacija i u poveanju potreba za tehnikim vodama. Toplane i termoelektrane troe ogromne koliine vode, a kvalitet parametara vode postaje kljuni parametar kod svih termoenergetskih postrojenje, posebno u izvorima toplote i centralnih vrelovodnih sistema daljinskog grejanja gradova i naselja. Rezultat aktivnosti vezanih za proizvodnju tehnikih voda za potrebe grejanja su i veliki finansijski izdaci, pa su trokovi proizvodnje tehnikih voda jedan od kljunih regulatora energetske, ali i ekoloke efikasnosti ovakvih vrsta tehnologija.

2. Poznati tretmani voda

Tretmane vode, po definiciji autora ovog rada, ini niz razliitih tehnolokih postupaka prevoenja jedne vrste fizikih, hemijskih i biolokih paramatara vode, u drugu eljenu vrstu i parametre. Poznatije tehnoloke grupe ovih aktivnosti su: I pretvaranje morske vode u pijau vodu; II pretvaranje povrinskih voda u: a) tehnoloku vodu, b) u pijau vodu; III pretvaranje svih vrsta otpadnih (fekalnih) voda u: a) tehnoloku vodu, b) pijau vodu, c) eko vodu za navodnjavanje u poljoprivredi; IV proizvodnja tehnikih voda: a) dekarbonizovana, DK, voda i b) demineralizovana, DM, voda. Dobijanje kvaliteta finalnih parametara vode, u principu je mogue postii ili grupom (1) hemijskih, ili grupom (2) mehanikih postupaka. Osnovu ovog rada ine 281

mehaniki postupci dobijanja iste vode, u praksi poznati kao tangencijalna filtracija (slika 1), odnosno membranski procesi dobijanja iste vode [5].

3. Desalinizacija
To je postupak dobijanja pijae vode iz morske vode. Vri se procesom koji se, struno, naziva desalinizacija vode. Ovaj proces je u sutini obrnuta osmoza, a praktino, to je filtracija koja dozvoljava molekulima vode da prolaze kroz nju dok blokira kretanje jona soli. Desalinizacija nije predmet ovog rada, ali se principi te tehnologije navode zato to se na toj osnovi obavlja i proizvodnja industrijskih DK i DM voda, na nain izloen u ovom radu.

Slika 1. Klasina (a) i tangencijalna (b) filtracija [5] Principi na kojima je zasnovana tehnologija membranskih procesa dobijanja iste vode glase: Slobodni molekuli vode kreu se u smeru koji smanjuje njihovu hemijsku potencijalnu energiju, a glavni faktori koji utiu na hemijski potencijal molekula su (1) istoa vode i (2) pritisak vode. Poveanje koliine soli u vodi smanjuje hemijski potencijal vode, dok poveanje pritiska vode poveava njen hemijski potencijal. Poto slana voda ima manji hemijski potencijal za molekule vode nego ista voda, molekuli vode prirodno tee da se kreu od iste ka slanoj vodi. Ova vrsta kretanja je poznata kao osmoza. Ako se stvori dovoljno veliki pritisak, molekuli vode mogu da se primoraju da se vraaju nazad ka istoj strani. Taj tok molekula vode od slane ka istoj vodi, sa primenom relativno velikog pritiska, poznat je kao teorijsko objanjenje obrnute (reverzne) osmoze, ematski prikazane na slici 2. 282

 U osnovi reverzne osmoze stoji tangencijalna filtracija vode pod izvesnim pritiscima, u zavisnosti od vrste tenosti na kojoj se vri tretman i stepena istoe na koji se eli dovesti morska voda. Pretvaranje morske u pijau vodu je 80-tih godina u svetu bio odgovor strunjaka za primenu novih tehnologija u vojne svrhe. Tangencijalna filtracija morske vode je rezultat efekta termikog trasiranja tokom dobijanja pitke vode, starim metodama, a u atomskim podmornicama, u kojima su zapoete prve aktivnosti na dobijanju pijae, iz morske, vode. Do prvih rezultata proizvodnje upotrebljive pitke vode iz Slika 2. Reverzna osmoza [5] morske vode, doao je, takoe, jedan od autora ovog rada. U ranije vreme su kao porozne materije bili uglavnom poliamini i izvesne familije lateksa (nevulkanizirane gume). Ove materije su dozvoljavale samo oko 20% do 25% proizvodnje, od ukupne koliine vode koja se tretirala. Evolucijom membrana, Concord-ovim metodama (slika 3), dobija se mnogo bolji kvalitet vode, jeftinija ista voda, vea koliina i znatna uteda energije. Trokovi dobijanja 1 m3 pijae vode iz morske vode iznose oko 1,7 kWh. Slana jezera (somatne vode) takoe su pogodan resurs za dobijanja pijae vode iz slane vode.

4. DK i DM voda
U sutini proizvodnje industrijske dekarbonizovane, DK, vode i demineralizovane, DM, vode, stoji otklanjanje karbonatne (KT) i nekarbonatne (NT) tvrdoe, odnosno otklanjanje bikarbonata kalcijuma i magnezijuma iz vode, a za nekarbonatnu, otklanjanje i njihovih hlorida. Jo neke karakteristike: DK i DM se koriste u: (1) termoenergetskim postrojenjima, (2) u proizvodnji sapuna i deterdenata, (3) u farmaceutskoj industriji, (4) za estoka alkoholna pia, (5) za prirodne i vetake sokove, (6) u svim vrstama rashladnih sistema itd. Postojei tehniki sistemi proizvodnje DK i DM vode imaju velike nedostatke: projektovani su jo pre vie od 40 i 50 godina, gabaritno su veliki, koriste opasne hemikalije, skupi su i negativno utiu na uslove rada i ivotnu sredinu ljudi. Metoda CWS (koju zagovaraju autori rada), podrazumeva otklanjanje anjona i katjona rezinama, koje se posle 8 do 10 godina upotrebe unitavaju. Koliina tenosti koja se upotrebljava za reaktivizaciju kree se izmeu 0,5% i 1% proizvedene koliine ove vrste vode. Znai da nije potrebna nikakva neutralizacija. Iz tabele 1 se moe zakljuiti da se u navedenim tehnologijama radi o izuzetno kvalitetnoj filtraciji. Ona se obavlja na mokrim membranama ili polipropilenskim vlaknima koja fiziki formiraju povrinu za filtriranje, svetlih otvora prenika 0,4 mikrona [7]. Taj podatak ini sutinu kvaliteta tretmana ovih vrsta voda, metodama Concorde Water Supplies. 283

Slika 3. Elementi CWS metode filtracije [6] Tabela 1. Podela procesa pod pritiscima Membranski proces Mikrofiltracija Ultrafiltracija Nanofiltracija Reverzna osmoza Skraeni naziv MF UF NF RO Veliina pora [m] > 100 5100 0,55 0,1 Pritisak [bar] < 0,1 0,15,0 5,010 10100

5. Voda najvie istoe

Aktivnosti koje se u ovoj oblasti obavljaju u svetu imaju dve sutinske osobine. Komercijalne su zato to su u oblasti tretmana voda, deo tehnoloke revolucije na itavoj kugli zemaljskoj, a humane, jer su deo zahvalnog svetskog procesa koji se danas budi u itavom svetu, u oblasti ouvanja i zatite ivotne sredine. Finalni proizvodi u oblasti proizvodnje tehnikih voda ovom tehnologijom, jesu DK, DM i voda najvie istoe. Demineralizovana voda (DM) je po sadanjoj tehnikoj nomenklaturi, najistija voda, a demineralizacija vode predstavlja tehnologiju dobijanja vode do sada najvieg kvaliteta. Voda najvie istoe je jo savrenija materija, a iz nje su eliminisana i izvesna jedinjenja, kiseline i elementi, to do sada nije bilo tehnikih mogunosti da se izvede. Znai da je voda najvie istoe, praktino, DM voda poboljanih parametara kvaliteta. 284

Voda najvie istoe je poveala izglede da bude koriena u farmaceutskoj industriji, u proizvodnji sapuna i deterdenata, estokih alkoholnih pia i prirodnih i vetakih sokova. Posebne mogunosti i isplativost proizvodnje vode najvie istoe imaju sve vrste termoenergetskih postrojenja, u toplanama i termoelektranama, u proizvodnji industrijskih voda svih vrsta. Jedinica kvaliteta vode najvie istoe je VS. U osnovi dobijanja vode najvie istoe stoji klasina tangencijalna filtracija, odnosno reverzibilna osmoza. Tehnoloka inovacija u tretmanu voda, koja razlikuje CWS od ostalih proizvoaa ove vrste opreme, jeste tehnologija proizvodnje i kvalitet modula i mokrih membrana, sastavljenih od platna mikronskih dimenzija i specijalnih materijala, poliamida. Malo postrojenje industrijski prototip voda najvie istoe i kvalitet Za demonstraciju karakteristika dobijanja vode najvie istoe, kompanija CWS poseduje malo postrojenje industrijski prototip. Kapacitet malog postrojenja industrijskog prototipa je od 350 do 400 L/h vode najvie istoe, u zavisnosti od potrebnog kvaliteta, odnosno oko 500 L/h DM vode. Postrojenje je prikazano na slici 4. Kvalitet vode, izraen preko elektrine provodljivosti, koji se postie tehnologijom CWS, kree se u granicama od 0,00 do 0,02 S/cm. Preiava bunarsku vodu i renu vodu sa peanim filtrima ili bez njih. Maksimalni kapacitet koji praktino moe da se postigne je neogranien, zahvaljujui injenici da je kapacitet svakog postrojenja u funkciji broja modula koje je mogue paralelno povezati u neogranienom broju. Maksimalni kapacitet industrijskih postrojenja za proizvodnju DM vode, koji je do sada postigao CWS, iznosi 4 x 50 m3/h (ukupno 200 m3/h), a izgraen je u Engleskoj. Materijalni trokovi proizvodnje vode najvie istoe Materijalni trokovi dobijanja vode najvie istoe, za malo postrojenje industrijski prototip, iznose oko 0,1 /m3 vode. Ovu cenu, u principu ine: elektrina energije, viskozni materijali, kiselina i natrijum-hidroksid za regeneraciju, troak rada pumpe za smole i regeneraciju, kasete za prefiltraciju itd. To je viestruko manje od svih poznatih metoda hemijskih tretmana voda. U veim industrjskim postrojenjima materijalni trokovi proizvodnje vode najvie istoe se jo vie smanjuju. Gabariti graevinskog objekta za proizvodnju vode najvie istoe Zapremina objekata u kojima se omekavanje vode vri CWS tehnologijom je 20 do 25 puta manja od gabarita graevinskog objekta u kojima se tehnologija omekavanja vode vri hemijskim metodama. Klasian izgled veeg postrojenja za omekavanja vode filtracijom prikazan je na slici 5. Eksploatacija i odravanje postrojenja Sve aktivnosti koje podrazumeva manipulacija postrojenjem tokom proizvodnje vode najvie istoe, kao to su: kontrola parametara procesa, temperature, pritiska, zatim preventivni obilasci itd., znatno su manje sloeni, bezbedniji su i povoljniji su uslovi rada rukovalaca. Osim toga rokovi preventivnih aktivnosti u okviru odravanja znatno su dui, vek trajanja delova je dui, manji je broj zastoja postrojenja itd. 285

Ekoloki aspekt proizvodnje voda najvie istoe Proizvodnja voda najvie istoe podrazumeva i istu tehnologiju, ne zagauje ni jedan vaniji ljudski resurs, obogauje ivotnu sredinu nadom da e generacije nae dece imati istiju zemlju, istiji vazduh i istiju vodu, i da e i u budunosti biti najvee ovozemaljsko blago, sa zdravijim biljkama, zdravijim ivotinjama i zdravijim ljudima.

Slika 4. Malo industrijsko postrojenje za proizvodnju vode najvie istoe

6. Zakljuci
Jedan od kljunih regulatora budueg razvoja oveanstva na Zemlji, svakako je obezbeenje pitke vode. Potpuno ista problematika prati i proizvodnju industrijskih voda. Kao najbolju tehnologiju dobijanja Slika 5. Veliko postrojenje za proizvodnju vode najvie istoe istih industrijskih voda, za potrebe termoenergetskih sistema centralnih vrelovodnih grejanja (i termoelektranama), autori u ovom radu preporuuju najsavremeniju tehnologiju filtracije. Pored toga to je jeftinija, ona je tehniki ista tehnologija. Skree se panja na jo jednu vanu ivotnu potrebu: da na drugaiji nain gradimo svoj odnos prema prirodi. Zato? Zato to ne vredi ni jedna ljudska sloboda, ni politika, ni ekonomska, ni verska, ukoliko ovek nema slobodu na zdravu ivotnu sredinu. 286

Najvee ovozemaljsko blago jesu, bili su i bie, zdravi ljudi, zdrave ivotinje i zdrave biljke, ista zemlja, ist vazduh i ista voda [8].

7. Izvori informacija
[1]  www.epa.gov [2]  *** United Nations Environment Programme UNEP [3] Nikoli,Duan, Svet u kome ivimo, Pravni fakultet, Novi Sad, 2008. [4] Meadows, Do., De. Meadows, J. Randers, Granice rasta, Stvarnost, Zagreb,1972. [5] HabudaStani, Mirka , Tehnoloki procesi obrade vode Membranski procesi, 2008. [6]  *** Concorde Water Supplies, Dablin, Irska. [7]  *** Interna dokumenta CONCORDE WATER SUPLIES, Dablin, Irska. [8]  *** NVO, Ekoloki pokret grada Kragujevca, Program, 2006.

kgh

287