Prof. dr. Nenad Zakoek Komparativni politiki sustavi Ak. god. 2011/2012.

Teorije transformacije
etvrti susret

Tipologija teorija transformacije

1. Teori e sustava
1. Parsonsova teori a sustava 2. !u"manova autopoietika teori a sustava #. Teori e moderni$a%i e

2. &trukturalistike teori e
1. Neomarksistiki strukturali$am 2. Teorem o disper$i i mo'i

#. Kulturalistike teori e
1. Teori e o religi sko(kulturnim tipovima %ivili$a%i e 2. Teori e so%i alnog kapitala

). Teori e aktera
1. *eskriptivno(empiri ske teori e aktera 2. Pristupi ra%ionalnog i$+ora

Parsonsova teorija sustava

, &redin a postavka- teorem o funk%ionalno diferen%i a%i i. u pro%esu so%i alne evolu%i e diferen%ira u se spe%i ali$irani drutveni podsistemi ko i vre temel ne funk%i e nu/ne $a reproduk%i u drutva, , , , prilagod+u- privredni podsustav ostvaren e %il a- politiki podsustav integra%i u- podsustav drutvene $a edni%e odr/avan e vri ednosni" o+ra$a%a- podsustav kulture

. stvara se temel na struktura modernog drutva, diferen%iran e ekonomi e i politike , odva an e normi od v erskog o+ra$lo/en a , odva an e %ivilnog drutva od politiki" institu%i a

, 0sva an e 1evolu%i ski" univer$ali a2 nu/no e radi pove'an a sposo+nosti prilagod+e u odnosu na prirodnu okolinu. . . . +irokra%i a tr/ite i nova% univer$alistike pravne norme demokratsko udru/ivan e i op'i slo+odni i$+ori

, *isfunk%ionalnost autoritarnog nametan a drutveni" normi u modernom drutvu. funk%ionalno diferen%iran e $a"ti eva reflektirano pri$navan e vri ednosti i n i"ovo internali$iran e od strane lanova drutva

, 3oderno drutvo tra/i d elotvornu politiku organi$a%i u 4u o+liku diferen%iranog politikog sustava5. pove'an e kapa%iteta uprave . potpora lanova drutva univer$alistikom pravnom poretku . posredovan e konsen$usa o o+avl an u vlasti

, Kritika komunistiki" politiki" sustava. totalitarna preten$i a vlasti u suprotnosti e s funk%ionalnom diferen%i a%i om modernog drutva . nametan e ideologi e i sveo+u"vatna kontrola 6 politiki podsustav prodire u sve druge drutvene podsustave i onemogu'u e n i"ov ra$vo 6 neinovnost transforma%i e komuni$ma

Luhmannova autopoietina teorija sustava

, 7unk%ionalna diferen%i a%i a temel i se na ra$vo u spe%i ali$irani" komunika%i ski" medi a i +inarni" kodova. . . . ekonomi a 6 nova% 4kod imati/nemati5 pravni sustav 6 pravo 4kod legalno/ nelegalno5 $nanost 6 istina 4kod istinito/neistinito5 politika 6 legitimna mo' 4kod pos edovan e/nepos edovan e mo'i5

, Autopoiesis- svaki diferen%irani drutveni podsustav e autoreferentan8 on temati$ira i r eava pro+leme u svom komunika%i skom kodu , Komunistiki sustavi krili su spe%i ali$irane kodove privrednog8 $nanstvenog i drugi" sustava. domina%i a politikog 4ideolokog5 koda so%i alistiko/neso%i alistiko . svenadle/nost politikog vr"a 6 ekonomske kri$e pretvara u se u kri$e legitimnosti politikog sustava

Teorije modernizacije
&e9mour 3artin !ipset8 &ome &o%ial :e;uisites of *emo%ra%9- <%onomi% *evelopment and Politi%al !egitima%98 APSR8 =#8 1>=>? Political Man 41>@05
, na rani i prim er komparativne statistike anali$e odnosa ekonomskog ra$vo a i demokrati$a%i e- 2A europski" i anglofoni" $emal a B 20 latinoameriki" $emal a , osnovna te$a- 1Cto e +ogati a na%i a8 to su ve'i i$gledi da 'e odr/ati demokra%i u2 4The more well-to-do a nation, the greater the chances that it will sustain democracy.5 , testiran e "ipote$e pomo'u uspored+e europski" i latinoameriki" dr/ava . elementi uspored+e. ekonomsko +ogatstvo 4do"odak po glavi stanovnika58 stupan industri ali$a%i e 4udio pol oprivrednog stanovnitva58 o+ra$ovan e 4udio pismeni"58 ur+ani$a%i a 4udio stanovnika ve'i" gradova5

, o+ an en e kau$alnog odnosa- porast um erenosti i toleran%i e re$ultat e porasta ra$ine o+ra$ovan a8 sredn a klasa ra$vi a se kao glavni po+ornik demokra%i e

Adam Pr$eDorski8 3i%"ael <. Alvare$8 Eose Antonio F"ei+u+8 7ernando !imongi8 Democracy and Development: Political Institutions and Well-Being in the World, !"#- !!#8 Fam+ridge 0.P.8 2000. , :a$lika endogeni" i eg$ogeni" teori a moderni$a%i e. endogene teori e- drutveno(ekonomski ra$vo pove'ava v ero atnost demokrati$a%i e . eg$ogene teori e- moderni$a%i a uvr'u e demokra%i u nakon to se ona ednom uspostavi 4na temel u drugi" im+enika5

, <mpiri ska prov era teori a pomo'u podataka $a 1)1 $eml u u ra$do+l u od )0 godina 41>=0(>05. falsifika%i a endogene teori e- ve'a ra$vi enost ne pove'ava v ero atnost demokra%i e . verifika%i a eg$ogene teori e- vii stupan ra$vo a podupire opstanak demokra%i e kad se ona ednom uspostavi 4granina vri ednost @000 0&* po glavi stanovnika5 . demokra%i e se mogu po aviti i opstati i u siromanim $eml ama

Farles GoiH8 &usan Farol &tokes8 <ndogenous *emo%ratisation8 World Politics8 ==8 200#8 =1I(=)>
, Jpovrgavan e $akl uaka Pr$eDorskog i suradnika. prov era pove$anosti drutveno(ekonomskog ra$vo a i demokrati$a%i e $a iste $eml e u istom ra$do+l u 41>=0(1>>05 poka$u e da s ra$vo em raste v ero atnost uspostave demokra%i e . opstanak diktatura u nekim +ogatim $eml ama ut ee na korela%i u+ogate arapske $eml e ko e i$vo$e naftu8 ra$vi ene komunistike $eml e . proiren e ra$do+l a u ko em se ispitu e pove$anost do sredine 1>. st.- posto i sna/an endogeni uinak ra$vo a na demokrati$a%i u . uvoKen e kontrolni" vari a+li dodatno istie ra$vo kao na va/ni i u$rok demokrati$a%i e

, *ovol no iroki o+u"vat slua eva 4oso+ito u pogledu ra$do+l a ko e se ispitu e5 poka$u e sna/nu pove$anost drutveno(ekonomskog ra$vo a 4moderni$a%i e5 i demokrati$a%i e

Teorije modernizacije: ekonomski razvoj i demokratizacija

, <konomski ra$vo uvodi $eml u u ekonomsku 1tran$i%i sku $onu2 4L m erenu G*P(om po glavi stanovnika5. desta+ili$a%i a autokratskog re/ima . porast $a"t eva $a demokrati$a%i om meKu graKanima

, *ovol na ra$ina privredne moderni$a%i e 6 ve'i i$gledi $a konsolida%i u demokra%i e , Eaan e sredn e klase pogodu e demokrati$a%i i. u+la/avan e klasni" suprotnosti . o+ra$ovan e i privredni polo/a pove'ava u interes $a politiku parti%ipa%i u.

, Privredni rast legitimira demokra%i e M autokratski re/imi u 1$oni tran$i%i e2- ekonomski usp e" pove'ava pritisak graKana ko i tra/e demokrati$a%i u8 neusp e" dovodi u pitan e legitima%i u re/ima

Nedostaci klasine teorije modernizacije

, Nepre%i$no definiran stupan moderni$a%i e na ko emu poin e pri ela$ u demokra%i u. raspon od 1000 do @000 0&* pri"oda po glavi stanovnika . raspon drutvenog +ruto proi$voda po glavi stanovnika u novim demokra%i ama poetkom 1>>0(i" kre'e se od #)0 0&* u Al+ani i 41>>#5 do @.=00 0&* u &loveni i

, Ne mo/e o+ asniti poetak i u$roke pro%esa demokrati$a%i e u sla+i e ra$vi enim drutvima , Ne o+ an ava slom demokratski" sustava u ra$vi enim drutvima. N emaka i Austri a u meKuratnom ra$do+l u . Argentina8 Nile i 0rugva 1>I0(i"

, Ne istra/u e kulturne i v erske kontekste ko i potiu ili spr eava u demokrati$a%i u , Navodi samo dugorone i glo+alne pros ene trendove8 ne mo/e odrediti vremensku toku na ko o poin e demokrati$a%i a , Ne istra/u e konstela%i e aktera i politiko(institu%ionalne aran/mane ko i su povol ni i nepovol ni $a demokrati$a%i u ostvari.

Neomarksistiki strukturalizam
, Klasino d elo ko e utemel u e pristup- Garrington 3oore8 T"e Social Origins of Dictatorship and Democracy8 1>@@.
. kvalitativna anali$a malog +ro a slua eva- <ngleska8 7ran%uska8 &A*8 Kina8 Eapan8 Ondi a

&trukturni preduv eti uspostave demokra%i e. . . . . raspod ela mo'i unutar elita ekonomska osnovi%a gorn ega agrarnog slo a konstela%i a klasni" koali%i a raspod ela mo'i meKu drutvenim klasama samostalnost dr/ave u odnosu prema dominantnim klasama

3odifika%i a 3ooreove teori e- *ietri%" :ues%"eme9er8 <vel9ne Pu+er &tep"ens i Eo"n *. &tep"ens8 Capitalist Development and Democracy8 1>>2. klasne strukture i klasne koali%i e- va/nost polo/a a radnike klase . odnos mo'i i$meKu dr/ave i %ivilnog drutva

Teorem o disperziji moi

, Tatu Qan"anen u vie istra/ivan a anali$ira velik +ro $emal a. The Emergence of Democracy. Comparative Study of ! States "#$!%!8 1>A). . The &rocess of Democrati'ation( A Comparative Study of )% States, !"$- !""8 1>>0. . The &rospects of Democracy8 1>>I.

Ondeks i$vora mo'i 4*nde+ of &ower ,esources8 OP:5 . na temel u istra/ivan a &teina :okkana. . . . . udio gradskog stanovnitva u ukupnom stanovnitvu udio oni" ko i ne rade u pol oprivredi u ukupnom stanovnitvu +ro studenata na 100.000 stanovnika stopu nepismenosti ukupnog stanovnitva povrinski udio o+itel ski" sel aki" iman a u % elokupnome $eml inom pos edu . stupan de%entrali$a%i e neagrarni" privredni" resursa

3 era demokratinosti- parti%ipa%i a na i$+orima B odnos mandata na ae stranke i opo$i%i e

, Vanhanenova teza. to su i$vori mo'i u drutvu raspreni i8 vii e stupan n egove demokrati$a%i e . to e mo' u drutvu kon%entrirani a8 ve'e su prepreke na putu u demokra%i u

, , , ,

emokracija- ra%ionalni kompromis meKu elitama i skupinama u nekom drutvu ! to su drutveni i$vori mo'i raspodi el eni man e asimetrino8 v ero atni i e temel ni demokratski kompromis Ondeks i$vora mo'i 4OP:5 pove$an e sa stupn em demokra%i e Qari a%i e OP:(a $a demokra%i e- &A* =2828 &: N emaka ))8#8 Austri a ##8> Qari a%i e OP:(a $a autoritarne re/ime- Eu/na Kore a 228 3eksiko 12818 Pol ska 10818 Ta land @82 Qari a%i e OP:(a $a totalitarne re/ime- Kina 081

Teorije o religijsko"kulturnim tipovima civilizacije

, , &amuel Puntington8 The Clash of Civili'ations and the ,ema-ing of the .ew /orld Order8 1>>#. Jsam %ivili$a%i ski" tipova1. 2. #. ). =. @. I. A. $apadna kultura 4li+erali$am8 protestanti$am5 latinskoamerika kultura 4katolianstvo5 apanska kultura slavensko(pravoslavna kultura "induistika kultura afrika kultura konfu%i anska kultura islamska kultura

Prve tri %ivili$a%i e kompati+ilne su s demokra%i om8 druge tri su neutralne8 a konfu%i ani$am i islam spreava u demokrati$a%i u

, Puntingtonovi argumenti o nekompati+ilnosti konfu%i anstva 4Kina8 Kore a8 Qi etnam8 &ingapure8 Ta van5 i demokra%i e. primat skupine nad po edin%em . primat autoriteta nad slo+odom 4tradi%i e nad amstvom l udski" prava5 . primat imperativa "armoni e/solidarnosti nad konkuren%i om/ suko+om

#ompati$ilnost konfucijanizma i demokracije

, 7ran%is 7uku9ama osporava Puntingtonovu te$u o opre%i konfu%i ani$ma i demokra%i e , Komponente konfu%i ani$ma ko e pogodu u demokrati$a%i i. isti%an e o+ra$ovan a i i$o+ra$+e . tolerantnost konfu%i ani$ma u uspored+i s islamom8 "indui$mom i kr'anstvom . egalitarnost . u kineskom konfu%i anstvu na via vri ednost ni e autoritet dr/ave nego o+itel L 1$atitni +edem2 od autoritarnoga dr/avnog prese$an a u privatnu sferu

%slam i demokracija
, &uprotnost islami$ma 4L islamski fundamentali$am5 i demokra%i e. politika legitimnost temel i se na v erskim naelima . politika ne ovisi o demokratski iska$anim preferen%i ama graKana8 nego o nadvremenskim v erskim dogmama

, <mpiri ska potvrda te$e o suprotnosti islama i demokra%i eni edna arapska islamska dr/ava ni e demokra%i a , Prim eri islamski" politiki" re/ima i$van arapskog svi eta. AtatRrkov sekularni kon%ept dr/ave omogu'io e demokrati$a%i u Turske . um erene ver$i e islama u 3ale$i i8 Gangladeu i Ondone$i i ! demokrati$a%i a 4u$ prisutne defekte5 . Pakistan- neusp e" demokrati$a%i e8 autoritarna uloga vo ske

, Zakl uak- odva an e dr/ave i religi e pogodu e demokrati$a%i i8 fundamentali$am unemogu'ava demokra%i u

Teorije socijalnog kapitala

, *rutvene vri ednosti8 so%i alne tradi%i e i "istori ska iskustva i$gradn e $a edni%e i prakti%iran a suradn e va/ne su $a uspostavu demokra%i e , :o+ert Putnam8 0a-ing Democracy /or-. Civic Traditions in 0odern *taly8 1>>#. 4"rv. i$dan e 1a-o demo-raci2u u3initi d2elotvornom8 Zagre+8 200#5 , *emokratske institu%i e $a"ti eva u potporu u d elovan u graKana. vri ednosti ko e podupiru demokra%i u mora u se nauiti8 "a+ituali$irati i povi esno akumulirati kao 1so%i alni kapital2 . dugoroni anga/man u %ivilnom drutvu stvara potre+an 1so%i alni kapital2 u ko em se mogu usidriti demokratske institu%i e

Teorije aktera
, Za ednika o+il e/ a teori a aktera. prevladava u statiko promatran e sistemski"8 strukturalistiki" i kulturalistiki" teori a . naglasak na mikro( i me$ora$ini 4M makrora$ina5 . od+a%ivan e determini$ma 4u$rokovanog so%i alnim strukturama8 kulturom ili funk%ionalnim imperativima5- neodreKenost politikog d elovan a . pro%es transforma%i e primarno ovisi o su+ ektivnim pro% enama8 strategi ama i d elovan ima relevantni" aktera 4L elite5 . sud elovan e masa avl a se samo kao kratkotra na8 prola$na po ava . strukturni i drugi uv eti- koridor djelovanja politiki" elita

, Slavne vari ante teori e aktera. deskriptivno(empiri ska stru a- Suillermo JT*onnell8 P"ilippe F. &%"mitter8 !auren%e U"ite"ead8 Siuseppe *i Palma . deduktivni pristup ra%ionalnog i$+ora- Adam Pr$eDorski8 Eon <lster8 Eosep 3. Folomer

eskriptivno"empirijske teorije aktera

, 0 fokusu istra/ivan a su prom enl ive konstela%i e aktera u ra$liitim fa$ama transforma%i e. fa$a li+erali$a%i e- poputan e re/imski" elita L posl edi%a oekivan a da su trokovi represi e ve'i od posl edi%a gu+itka vlasti . fa$a demokrati$a%i e- prola$na mo+ili$a%i a masa8 kl una uloga re/imski" i opo$i%i ski" elita . transforma%i a se odvi a ili kro$ paktove stari" i novi" elita ko i sman u u nei$v esnost i definira u nova 1pravila igre2 4 rules of the game5 ili kro$ ednostrano nametan e pravila u slua u kolapsa starog re/ima . usp e" transforma%i e ovisi o konstela%i i aktera i n i"ovom d elovan u

, Prevladava deskrip%i a stvarni" pro%esa transforma%i e8 a ne modelska deduktivna konstruk%i a vari anti 1tran$i%i ske igre2

Pristupi racionalnog iz$ora

, Teori ska podloga anali$e mogu'i" transforma%i ski" s%enari a- teori e igara , * elovan e aktera predviKa se u$ uva/avan e ograniava u'i" i povol ni" im+enika8 ko i nasta u kao re$ultati rani i" d elovan a i i$van ski" pritisaka , Potraga $a povol nim konstela%i ama aktera. ra%ionalni akteri 6 pogreno o% en u u vlastite i$glede da odr/e ili steknu vlast 6 poetak pro%esa tran$i%i e . fa$a li+erali$a%i e- kriva pro% ene re/imski" elita da mo/e kontrolirati i po /el i $austaviti pro%es otvaran a/ poputan a 4prim erpostfrankistike elite8 Sor+aov5 . va/nost reduk%i e nei$v esnosti 6 vari ante 1tran$i%i ske igre2 u ko ima kl uni akteri uspi eva u posti'i dogovor o institu%i ama . prognostiki poten%i al- opasnosti i prilike $a d elovan e ra%ionalni" aktera8 o emu ovisi usp e" transforma%i e 6 1re%epti2 $a usp enu tran$i%i u

Teorijska sinteza
1. Teorije sustava i teorije aktera- ne mogu same o+ asniti ni poetak8 ni ti ek8 ni re$ultat prom ena sustava 2. Teori e sustava i teori e aktera- ima u razliite o$jekte analize i ra$liit analitiki domet #. Teori e sustava i teori e aktera- tra/e pove$u u'e kon%epte 6 teori ski most i$meKu makroso%ioloki" i mikropolitoki" pristupa ). Povezujui koncepti- kulturalistike8 strukturalistike i institu%ionalistike teori e =. &o%i alno(ekonomske8 kulturne i institu%ionalne oportunitetne strukture L koridori djelovanja unutar ko ega m erodavni akteri donose odluke ko e su va/ne $a transforma%i u