Dinamika Kumpulan

ii

GMGM2043

Dinamika Kumpulan
Fazilah Mohd. Othman Halimah Abdul Manaf Noor Faizzah Dollah Abd. Rahim Romle

Pusat Pendidikan Profesional dan Lanjutan (PACE) Universiti Utara Malaysia Sintok 2010

iii

ISBN 983-3282-81-4 Cetakan Pertama, 2006 Cetakan Kedua, 2007 Cetakan Ketiga, 2009 Cetakan Keempat, 2010 Pusat Pendidikan Profesional dan Lanjutan (PACE) Hak cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana bahagian artikel, ilustrasi dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan cara apa jua sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Pengarah, Pusat Pendidikan Profesional dan Lanjutan (PACE), Universiti Utara Malaysia, 06010 UUM Sintok, Kedah Darul Aman. Siri Modul Kendiri merupakan bentuk bahan pengajaran dan pembelajaran kendiri di bawah Program Pengajian Luar Kampus, Universiti Utara Malaysia. Siri Modul Kendiri diterbitkan tanpa melalui proses penilaian. Mutu Siri Modul Kendiri ini diperbaiki dari semasa ke semasa berdasarkan maklum balas daripada aktiviti pengajaran. Edaran buku ini terhad dalam kawasan Universiti Utara Malaysia sahaja.

iv

KANDUNGAN
Prakata Penghargaan Kata Kunci Matlamat dan Objektif Modul Pengenalan BAB 1 PENGENALAN DINAMIKA KUMPULAN 1 1 2 4 5 6 8 9 9 9 10 10 10 10 11 12 13 13 xi xiii xv xvii xix

Objektif Bab 1.1 Pengenalan dan Perkembangan Kumpulan 1.2 Latar Belakang Kajian Kumpulan 1.3 Definisi Dinamika Kumpulan 1.4 Definisi Kumpulan 1.4.1 Karakteristik Kumpulan 1.4.2 Jenis-Jenis Kumpulan 1.5 Faedah Menyertai Kumpulan 1.5.1 Sense of belonging 1.5.2 Sokongan 1.5.3 Aktiviti 1.5.4 Prestij 1.5.5 Self-esteem 1.6 Halangan dan Cabaran untuk Mencapai Kumpulan yang Berkesan 1.7 Bidang interdisiplin lain yang berkaitan dengan kumpulan 1.8 Kesimpulan Soalan Penilaian Kendiri Jawapan Soalan dalam Teks BAB 2 PROSES KUMPULAN

Objektif Bab 2.1 Pengenalan 2.2 Pembangunan Kumpulan (Group Development) 2.2.1 Model Asas Pembangunan Kumpulan (Tuckman) 2.3 Group Socialization 2.4 Kejelekitan Kumpulan (Group Cohesion) 2.5 Norma dan Peranan Kumpulan 2.5.1 Norma Kumpulan 2.5.2 Peranan (Roles) 2.6 Kesimpulan Soalan Penilaian Kendiri Jawapan Soalan dalam Teks
v

15 15 16 17 20 24 26 26 31 34 34 35

BAB 3

INTERAKSI KUMPULAN 39 39 39 39 41 42 42 43 45 45 46 48 48 50 52 53 54 59 60 60

Objektif Bab 3.1 Pengenalan 3.2 Peranan dan Kepimpinan 3.2.1 Konsep Peranan 3.2.2 Kepentingan Dimensi Peranan dalam Kumpulan 3.2.3 Peranan Berasaskan Tugas dan Kecekapan Kumpulan 3.2.4 Konsep Kepimpinan 3.2.5 Teori-Teori Kepimpinan 3.3 Komunikasi dalam Kumpulan 3.3.1 Konsep Komunikasi 3.3.2 Rangkaian Komunikasi Pemusatan (Centralized) dan Pengagihan (Decentralized) 3.3.3 Komunikasi Formal dan Tidak Formal 3.3.4 Komunikasi Lisan dan Tidak Lisan 3.3.5 Jenis-Jenis Klimaks Komunikasi Kumpulan 3.4 Pembuatan Keputusan dan Penyelesaian Masalah 3.4.1 Model Proses Pembuatan Keputusan 3.4.2 Proses Pengumpulan Maklumat Kolektif 3.5 Kesimpulan Soalan Penilaian Kendiri Jawapan Soalan dalam Teks BAB 4 PENGARUH KUMPULAN

Objektif Bab 4.1 Pengenalan 4.2 Definisi Hubungan antara Kumpulan 4.3 Jenis-Jenis Kumpulan 4.3.1 Kumpulan Tidak Formal 4.3.2 Kumpulan Tradisional 4.3.3 Kumpulan Penyelesaian Masalah 4.3.4 Kumpulan Kepemimpinan 4.3.5 Kumpulan yang Diuruskan Sendiri 4.4 Faktor-Faktor yang Menyebabkan Hubungan yang Tidak Baik antara Kumpulan 4.5 Langkah-Langkah Mewujudkan Hubungan yang Berkesan Antara Kumpulan 4.5.1 Arahan yang Jelas 4.5.2 Ahli-ahli yang Berpengetahuan 4.5.3 Tanggungjawab yang Jelas 4.5.4 Prosedur Operasi yang Munasabah
vi

65 65 65 66 66 66 66 67 67 67 69 69 69 69 69

4.5.5 Hubungan Interpersonal 4.5.6 Berkongsi Kejayaan dan Kegagalan 4.6 Konflik 4.6.1 Sumber-Sumber Konflik Kumpulan 4.6.2 Perbezaan dan Konflik dalam Kumpulan 4.6.3 Proses atau Peringkat Berlakunya Konflik 4.6.4 Kesan Konflik 4.7 Kuasa dan Pengaruh Sosial 4.7.1 Konsep Kuasa 4.7.2 Hubungan Kuasa dan Pengaruh Sosial Kumpulan 4.7.3 Kesan Kuasa terhadap Keberkesanan Kumpulan Soalan Penilaian Kendiri Jawapan Soalan dalam Teks BAB 5 APLIKASI KUMPULAN

70 70 70 71 71 72 73 74 74 76 78 80 80

Objektif Bab 5.1 Pengenalan 5.2 Kepelbagaian dan Kreativiti 5.2.1 Definisi Kepelbagaian 5.2.2 Permasalahan Kepelbagaian dan Kumpulan 5.2.3 Kelebihan Kepelbagaian dan Kumpulan 5.2.4 Mengurus Kepelbagaian dalam Kumpulan 5.2.5 Definisi Konsep Kreativiti 5.2.6 Proses Kreativiti 5.2.7 FaktorFaktor Pendorong Kreativiti 5.2.8 Faktor -Faktor yang Menghalang Kreativiti 5.3 Pasukan Kerja dalam Organisasi 5.3.1 Ciri-Ciri Pasukan 5.3.2 Pasukan dan Konteks Organisasi 5.4 Keberkesanan Kumpulan Soalan Penilaian Kendiri Jawapan Soalan dalam Teks BAB 6 ISU-ISU DALAM KUMPULAN

83 83 83 83 84 85 88 90 91 92 94 96 97 98 100 103 104

Objektif Bab 6.1 Pengenalan 6.2 Definisi Persekitaran Kerja dan Tingkah Laku Kumpulan 6.3 Persekitaran Dalaman dan Tingkah Laku Kumpulan 6.3.1 Kualiti Individu 6.3.2 Keperluan dan Nilai 6.3.3 Persepsi 6.3.4 Motivasi 6.3.5 Kebolehan
vii

107 107 107 108 108 108 109 109 109

6.4

6.5 6.6 6.7 6.8

6.9

6.10

6.11 6.12 6.13

6.14

6.3.6 Penglibatan dan Kepuasan 6.3.7 Tekanan Individu 6.3.8 Kualiti Kerja 6.3.9 Hubungan Interpersonel 6.3.10 Karakteristik Organisasi Persekitaran Luaran dan Tingkah Laku Kumpulan 6.4.1 Sosiobudaya 6.4.2 Politik 6.4.3 Ekonomi 6.4.4 Pembekal 6.4.5 Pesaing 6.4.6 Pembeli Perubahan dan Kumpulan Definisi Serta Konsep Perubahan dan Kumpulan Kepentingan Pengurusan Perubahan dan Kumpulan Objektif Perubahan dan Kumpulan 6.8.1 Meningkatkan Motivasi kepada Kumpulan 6.8.2 Meningkatkan Tahap Pengeluaran 6.8.3 Pengurangan Konflik antara Kumpulan 6.8.4 Meningkatkan Keberkesanan Kumpulan Proses Perubahan 6.9.1 Tahap Awalan/Kesedaran 6.9.2 Tahap Pertengahan/Perubahan 6.9.3 Tahap Akhir/Pengukuhan Peranan Kumpulan dalam MengurusPerubahan 6.10.1 Menjelaskan Perubahan 6.10.2 Mengadakan Kawalan 6.10.3 Memastikan Komitmen 6.10.4 Membimbing Prestasi Individu 6.10.5 Membuat Keputusan dan Penugasan 6.10.6 Melatih bagi Menghadapi Perubahan 6.10.7 Sentiasa Mengambil Berat 6.10.8 Belajar daripada Perubahan Konsep Kualiti dan Kumpulan Definisi Konsep Kualiti dan Kumpulan Kategori Definisi bagi Kualiti dan Kumpulan 6.13.1 Merentasi Pemikiran Manusia 6.13.2 Berasaskan Barangan 6.13.3 Berasaskan Pengguna 6.13.4 Berasaskan Pembuatan 6.13.5 Berasaskan Nilai Kepentingan Kualiti dalam Kumpulan 6.14.1 Organisasi 6.14.2 Kumpulan Pekerja 6.14.3 Kumpulan Pelanggan
viii

110 110 110 110 110 111 111 111 112 112 112 113 113 114 114 115 115 115 115 116 116 116 116 117 117 117 117 118 118 118 118 118 118 119 119 120 120 120 120 121 121 121 121 122 122

6.15 Kualiti dalam Konteks Kumpulan 6.16 Kualiti Pengurusan Atasan 6.17 Kualiti kepada Kumpulan Pelanggan 6.18 Kualiti Kumpulan Pekerja (Spesifikasi Kerja) 6.19 Kesimpulan Soalan Penilaian Kendiri Jawapan Soalan dalam Teks BIBLIOGRAFI LAMPIRAN: Jawapan Soalan Penilaian Kendiri

122 123 123 123 124 124 125 127 137

ix

PRAKATA
Kursus DINAMIKA KUMPULAN ialah antara kursus teras program dalam program Sarjana Muda Pengurusan Awam dengan Kepujian di Universiti Utara Malaysia (UUM). Kursus ini memberi tumpuan kepada kemahiran individu sebagai ahli kumpulan dan pembangunan kumpulan yang berkesan untuk kepentingan pekerja, masyarakat dan organisasi. Kandungan kursus ini memberi penekanan terhadap kepentingan memahami persekitaran dinamik yang berlaku dalam sesebuah kumpulan. Kefahaman terhadap perkembangan dinamika kumpulan boleh mempengaruhi tingkah laku individu dalam kumpulan serta isu-isu yang berkaitan. Modul ini disediakan kepada para Pendidikan Jarak Jauh (PJJ) UUM sebagai teks asas dan rujukan utama bagi kursus ini. Modul ini akan dikemaskinikan berdasarkan perubahan dan isu-isu semasa yang berkaitan sebagai usaha penambahbaikan dan menjadi teks yang lebih mantap pada masa akan datang. Pelajar dinasihatkan supaya tidak bergantung kepada modul sahaja, malah perlu membuat rujukan tambahan sama ada di perpustakaan atau teks-teks dalam pasaran. Penulis mengharapkan agar penulisan modul ini dapat memberi manfaat dari segi perkongsian ilmu kepada pelajar PJJ UUM serta menjadi panduan dalam mengikuti kursus ini. Bagi tujuan penambahbaikan mutu modul ini, penulis mengalu-alukan cadangan daripada mana-mana pihak mengenai format, isi kandungan, fakta dan sebagainya. Semoga Allah menambahkan ilmu pengetahuan kita serta mendapat keredhaan-Nya. Fazilah Mohd. Othman Halimah Abdul Manaf Noor Faizzah Dollah Abd. Rahim Romle

xi

xii

PENGHARGAAN
Segala pujian dan rasa kesyukuran atas segala rahmat-Nya memberi kekuatan kepada kami untuk menyiapkan modul ini bagi memenuhi keperluan pelajar-pelajar PJJ Program Sarjana Muda Pengurusan Awam dan Undang-Undang. Setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan terima kasih ditujukan kepada Dekan Fakulti Pengurusan Awam dan Undang-Undang serta Ketua Jabatan Pengurusan Awam kerana memberi kepercayaan kepada kami untuk menyempurnakan penulisan modul ini. Selain itu, ucapan terima kasih juga ditujukan kepada Pusat Pendidikan Jarak Jauh, UUM dan Jabatan Penyelidikan dan Inovasi, UUM yang bertanggungjawab menerbitkan modul ini. Melalui penulisan ini diharapkan ia dapat dimanfaatkan oleh para pelajar sama ada bagi tujuan pembelajaran kursus ini atau menambah pengetahuan semasa. Semoga semua usaha ini diberkati Ilahi. Fazilah Mohd. Othman Halimah Abdul Manaf Noor Faizzah Dollah Abd. Rahim Romle

xiii

xiv

KATA KUNCI
Terdapat beberapa lambang yang akan anda lihat di dalam modul ini. Lambang tersebut memberi maksud tertentu seperti yang dinyatakan di bawah. Lambang ini disediakan bagi membimbing dan melengkapkan proses pengajaran dan pembelajaran anda. Soalan Dalam Teks (SDT) atau soalan latihan yang merujuk kepada perbincangan dalam teks yang dipelajari. Contoh jawapan disediakan di akhir setiap bab. Soalan Penilaian Kendiri (SPK) atau soalan ulang kaji merujuk kepada perbincangan keseluruhan bab. Skema jawapan disediakan di akhir modul kursus. Anda boleh menyemak jawapan latihan anda dengan contoh/skema jawapan yang disediakan di akhir bab atau modul kursus. Anda dinasihatkan membuat latihan terlebih dahulu sebelum menyemak jawapan tersebut. Anda dikehendaki berfikir sejenak tentang situasi di sekeliling anda atau mengimbas kembali bab yang lepas. Pelbagai soalan yang berkaitan dengan bab tersebut akan dikemukakan.

xv

xvi

MATLAMAT DAN OBJEKTIF MODUL

MATLAMAT Matlamat modul ini ialah untuk mendedahkan elemen-elemen persekitaran dinamik yang berlaku dalam sesebuah kumpulan. OBJEKTIF Setelah mengikuti kursus ini, pelajar akan dapat: 1. 2. 3. Memahami konsep dinamik dalam sesebuah kumpulan. Mengenal pasti konsep dan fungsi kumpulan dalam mempengaruhi tingkah laku individu dalam organisasi serta isuisu yang berkaitan. Menguasai kemahiran berkumpulan untuk meningkatkan prestasi kerja serta proses sosialisasi.

xvii

xviii

PENGENALAN
Dalam sesebuah kumpulan, aspek dinamika amat penting khususnya dalam dunia pengurusan global. Isu-isu pengurusan kumpulan dinamik yang berkesan boleh mempengaruhi tingkah laku ahli ke arah gaya kerja yang lebih produktif seiring dengan keperluan perubahan semasa dunia. Ahli kumpulan perlu saling memahami tingkah laku ahli yang lain khususnya dalam mewujudkan persekitaran kerja yang dinamik. Interaksi yang berlaku dalam kumpulan turut mempengaruhi keberkesanan kumpulan. Justeru, penulisan ini akan membincangkan analisis terhadap asas-asas kumpulan yang perlu dilakukan bagi mewujudkan pasukan kerja yang mantap. Melalui kursus ini, pelajar akan didedahkan dengan konsep dinamik kumpulan yang merangkumi proses-proses yang berlaku dalam kumpulan serta faktor-faktor yang mempengaruhi seperti psikologi, sosiologi dan persekiataran. Topik-topik yang akan dibincangkan dalam kursus ini berkaitan dengan pembentukan dan peranan sesebuah kumpulan secara praktikal melalui aktiviti-aktiviti berkumpulan yang dijalankan.

xix