T.C.

Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Orta retim Sosyal Alanlar Eitimi Ana Bilim Dal Corafya Eitimi Bilim Dal

CORAF BLG SSTEMLER (CBS) UYGULAMALARININ CORAFYA DERSNDE RENCLERN LG, MOTVASYON VE RENME DZEYLERNE ETKS

(Yksek Lisans Tezi)

Muhammet Yasir AYDOMU

stanbul (2010)

ii

T.C. Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Orta retim Sosyal Alanlar Eitimi Ana Bilim Dal Corafya Eitimi Bilim Dal

CORAF BLG SSTEMLER (CBS) UYGULAMALARININ CORAFYA DERSNDE RENCLERN LG, MOTVASYON VE RENME DZEYLERNE ETKS
(Yksek Lisans Tezi)

Muhammet Yasir AYDOMU

Danman: Yrd. Do. Dr. Mehmet NL

iii

NSZ
Corafi bilgi sistemleri (CBS) uygulamalarnn corafya dersinde rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerine etkisini ieren bu alma CBSnin ilkretim snflarnda da kullanm ve yaygnlamas adna nemli bir rnek zellii tamaktadr.

Milli Eitim Bakanl tarafndan 2005 ylnda orta retim kurumlarnda uygulamaya konulan Corafya Dersi retim Program, yaplandrmac temellere dayal, ezbercilik yerine aktif renmeyi nemseyen ve rencilerin ok boyutlu dnebilme ile problem zme bilgi ve becerilerini kazanabilmelerini amalayan zellikler sergilemektedir. Bu ynyle yaplan bu almann rencilerin

amalanan bu becerileri kazanabilmeleri noktasnda corafya retimine ve retmenlerine katk salayarak nemli bir eksiklii doldurmas dnlmektedir.

Yaplan bu uygulamann her aamasnda destekleriyle beni motive eden ve yardmlarn esirgemeyen ve byle nemli bir almann seilmesi ve alma srecindeki rehberlik ve desteklerinden dolay Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Ortaretim Sosyal Alanlar Eitimi Corafya retmenlii Blm Bakan Prof. Dr. Ramazan zeye ve tez danmanm Yrd. Do. Dr. Mehmet nlye ok teekkr ederim. Yine tez sresince deerli katklarndan dolay , Do. Dr. Mehmet Karakuyu, Yrd. Do. Dr. Ali Demirci, Yrd. Do. Dr. Sleyman ncekara Yrd. Do. Dr. Ahmet Karaburuna ve Dr. Fikret Tunaya kranlarm sunarm.

Ayrca, gsterdikleri kolaylk ve uygun artlarn salanmasndaki desteklerinden dolay Pnarkule lkretim Okulu mdr Yafes Bakrc ve Md .Yrd. erif Bakr Beye teekkr ederim. Son olarak, almann her aamasnda desteklerini esirgemeyen eim Nermin Aydomua ve sevgili ailemin deerli yelerine teekkr eder, almann tm ilgililere faydal olmasn dilerim.

stanbul, 2010

Muhammet Yasir AYDOMU

iv

PREFACE
This study including the affects of GIS to the motivation, interest and learning levels is an important sample for the use of GIS in primary schools.

The geography curriculum put into practice by The Ministry of Education in 2005 is based on constructive education. It prefers active education and problem solving to the classical education and aims gaining various skills. In this regard, this study is intended to help students to acquire these skills.

Due to his guidance before and throughout the study I would like to thank to Prof. Dr. Ramazan ZEY, the chairperson of the department. I also thank to Yrd. Yrd. Do. Dr. Mehmet nl, my supervisor. Also, I would like to thank to Do. Dr. Mehmet Karakuyu, Yrd. Do. Dr. Ali Demirci, Yrd. Do. Dr. Sleyman ncekara and Dr. Fikret TUNA for their contributions.

In addition, I would like to thank to Pnarkule Primary Schools principal Yafes Bakrc and vice principal erif Bakr for their support. At last, I would like to thank to my wife Nermin AYDOMU and my family for their sincere supports throughout the study. I hope it will be useful for the area.

stanbul, 2010

Muhammet Yasir AYDOMU

ZET
CORAF BLG SSTEMLER (CBS) UYGULAMALARININ CORAFYA DERSNDE RENCLERN LG, MOTVASYON VE RENME DZEYLERNE ETKS

lkretim 6 ve 7. snf sosyal bilgiler dersi ierisindeki corafya konularnda yaplan corafi bilgi sistemleri (CBS) uygulama gelitirme almasn ieren bu alma ile CBSnin rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerine etkisi aratrlmtr. Uygulamalar sonras rencilere sunulan anketler ile rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerinde anlaml bir farkllk oluup olumad gzlemlenmitir.

almann ilk blmnde CBS hakknda temel bilgiler, CBSnin corafya retimindeki yeri ve nemi ile almann yntemi zerinde durulmutur. Drdnc blmde ise 3 adet rnek CBS uygulamasna yer verilmitir. Uygulama sonras bulgular deerlendirilmi ve sonu blmnde verilmitir. CBS uygulamalar genel olarak rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerine olumlu bir katkda bulunmutur.

ANAHTAR SZCKLER Corafi Bilgi Sistemleri (CBS), motivasyon, ilgi, renme dzeyi

vi

ABSTRACT
THE EFFECTS OF GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEMS (GIS) TO THE MOTIVATION, INTEREST AND LEVEL OF LERANING IN GEOGRAPHY LESSON

In this study, including the GIS applications in primary school 6th and 7th grades, is intended to find the effects of GIS to the motivation, interests and level of learning. The difference was measured by the polls after the applications.

In the first three sections of the study, basic information about GIS and the importance of GIS for geography lessons were given. In the fourth section, three applications were applied. The findings were evaluated and results were given in the last section of the study. GIS applications, generally, has contributed to the motivation, interests and level of learning.

KEY WORDS Geographical Information Systems (GIS), motivation, interest, level of learning

vii

NDEKLER
NSZ ............................................................................................................. PREFACE ........................................................................................................ ZET ................................................................................................................ ABSTRACT ..................................................................................................... NDEKLER ................................................................................................ TABLO LSTES ............................................................................................. EKL LSTES ............................................................................................... KISALTMALAR .............................................................................................. v vi vii viii ix xii xiii xiv

1. BLM: GR ... 1.1. Problem .............................................................................................. 1.2. Aratrmann Amac ........................................................................... 1.3. Aratrmann nemi .......................................................................... 1.4. Varsaymlar ........................................................................................ 1.5. Snrllklar ......................................................................................... 1.6. Tanmlar ............................................................................................. 1.7. Ksaltmalar .........................................................................................

1 2 4 4 5 5 6 6

2. BLM: CBS UYGULAMALARININ CORAFYA RETMNDE KULLANIMI ................................................ 2.1. CBSnin Tanm ve Bileenleri........................................................... 2.2. CBSnin Yaps ve Temel levleri................................................. 2.2.1. CBSde Veri Trleri, Gsterimi ve Modelleri ................ 2.2.2. CBSde Veri Taban ve Ynetim Sistemi ....................... 2.2.3. CBSde Veri leme Sreci ............................................. 2.3. CBSnin Geliim Sreci ve Uygulama Alanlar ................................. 2.4. CBSnin Corafya retiminde Kullanm ........................................ 7 7 8 8 10 11 13 14

3. BLM: YNTEM 3.1. Aratrma Modeli ...

19 19

viii

3.1. 1. rnekleme Metodu............ 19 3.1. 2. Gzlem Metodu..... 19 3.1. 3. Anket ve Mlakat Metodu... 19 3.2. Evren ve alma Grubu ....... 19 3.3. Veri Toplama Yntem ve Teknikleri 20

4. BLM: CBS UYGULAMALARI ... 4.1. Uygulama Gelitirme almalar ..... 4.1.1. Birinci Uygulama ...... 4.1.2. kinci Uygulama ...... 4.1.3. nc Uygulama .......

21 21 21 26 31

5. BLM: BULGULAR VE YORUMLANMASI ..... 5.1. Anket Sonular ve Yorumlanmas ...

35 35

6. BLM: SONU VE NERLER ... 6.1. Sonu . 6.2. neriler ..

61 61 63

KAYNAKA EKLER .

65 69

ix

TABLO LSTES
Tablo 2.1: Corafya retiminde Eski ve Yeni Yaklamlar.... Tablo 5.1: Bu uygulamayla konuyu daha kolay rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar.............. Tablo 5.2: Bu uygulamayla konuyu daha hzl rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar...... Tablo 5.3: Derste dikkatim daha az dald. sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar......... Tablo 5.4: renilen bilgiyi pekitirme imknm artt sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar...... Tablo 5.5: Bilgisayar kullanma becerilerim geliti sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ...... Tablo 5.6: Corafya dersine kar ilgim artt sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar............................ Tablo 5.7: Uygulamann ilgi ekici olduunu dnyorum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar .. 42 Tablo 5.8: Uygulamalar ile ders ok elenceliydi sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ...... 43 Tablo 5.9: Kendime olan gvenim artt sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar .... 44 Tablo 5.10: Benzer uygulamalarn devam etmesini istiyorum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ...... 45 Tablo 5.11: Dier konular da bu ekilde renmek isterim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar .......... 46 Tablo 5.12: Uygulamann kolay olduunu dnyorum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar... 47 Tablo 5.13: alma hakkndaki genel notum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ....... Tablo 5.14: Uygulamada olmaktan memnun oldum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar .... 49 Tablo 5.15: Programn aralar mensnn kullanln rendim 48 41 40 39 38 37 36 14

sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ....... 50 Tablo 5.16: Aralar mens ile rendiim ilemleri yapabilirim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar....................... 51 Tablo 5.17: Haritalarn ne ie yaradn rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ... 52 Tablo 5.18: CBSnin katmanl yapsn rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ........ 53 Tablo 5.19: Haritalar nasl okuyacam rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar .... 54 Tablo 5.20: Ktalar ve okyanuslarn daln rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ...... 55 Tablo 5.21:lekler arasndaki fark rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ........ 56 Tablo 5.22: lek ile detay arasndaki ilikileri rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ...... 57 Tablo 5.23: Trkiyede nfusun nerelerde daha youn olduunu rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ....... 58 Tablo 5.24: Trkiyede nfusun nerelerde daha az olduunu rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar 59 Tablo 5.25.:eitli nfus zelliklerine gre sralamalar yapabilirim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar ... 60

xi

EKL LSTES
ekil 2.1 CBSde Temel Semboller (Nokta, izgi ve Alan) ve 10 11

Veri Modelleri (Vektr ve Raster) . ekil 2.2 ekil 2.3 ekil 2.4 ekil 4.1 ekil 4.2 ekil 4.3 ekil 4.4 ekil 4.5 ekil 4.6 ekil 4.7 ekil 4.8 ekil 4.9 ekil 4.10 ekil 4.11 ekil 4.12 ekil 4.13 ekil 4.14

CBSnin Katmanl leyi Yaps ...

Harita Saysallatrma... 12
CBSnin Corafya Eitiminde Kullanm...

18 22 22 23 23 24 24 25

Trkiyede Yerleme Katmannn Grntlenmesi ...

Ykseklik Katman zerinde Akarsular Katmannn Gsterilmesi.

Byt Simgesi le stanbulun Bytlmesi... Klt Simgesi le Trkiyenin Kltlmesi ... Kaydr Simgesi le Haritann Kaydrlmas .... Tanmla Simgesi le llere Ait Bilgilere Ulalmas.... Bul Aracnn Kullanlmas ..

Xy Konumuna Git Aracnn Kullanlmas. 25 ki l Arasndaki Mesafenin llmesi ... Trkiyede Yerlemeler ve Nfus Dalm llerin Etiketlenmesi llere Ait znitelik Tablosunun Almas . 2000 Yl Nfusuna Gre llerin Azalan Sralamas En Fazla Nfusa Sahip 5 lin znitelik Tablosundan Seimi 29 29 26 27 27 28 28

ve Harita zerinde Gsterimi . ekil 4.15 ekil 4.16 2000 Yl Nfusuna Gre llerin Artan Sralamas . En Az Nfusa Sahip 5 lin znitelik Tablosundan Seimi ve

Harita zerinde Gsterimi .. ekil 4.17 ekil 4.18 ekil 4.19 ekil 4.20 ekil 4.21 ekil 4.22 ekil 4.22 Nfus Younluu Haritasnn Elde Edilmesi . Okuryazarlk Oranna Gre Snflandrma .

30 30 31

Ktalar ve Okyanuslarn Gsterimi ...... 32 Kta simlerinin Gsterilmesi ... 32 Haritann Bytlmesi le lein Grlmesi .... 33 lein Klmesi. 33 lein Daha da Klmesi .......... 34

xii

ekil 5.1 ekil 5.2 ekil 5.3 ekil 5.4 ekil 5.5 ekil 5.6 ekil 5.7 ekil 5.8 ekil 5.9 ekil 5.10 ekil 5.11 ekil 5.12 ekil 5.13 ekil 5.14 ekil 5.15 ekil 5.16 ekil 5.17 ekil 5.18 ekil 5.19 ekil 5.20 ekil 5.21 ekil 5.22 ekil 5.23 ekil 5.24 ekil 5.25

Bu uygulamayla konuyu daha kolay rendim ...

36

Bu uygulamayla konuyu daha hzl rendim ..... 37 Derste dikkatim daha az dald ...... renilen bilgiyi pekitirme imknm artt . 38 39

Bilgisayar kullanma becerilerim geliti ........... 40 Corafya dersine kar ilgim artt .... Uygulamann ilgi ekici olduunu dnyorum ... Uygulamalar ile ders ok elenceliydi .... Kendime olan gvenim artt .... Benzer uygulamalarn devam etmesini istiyorum ... 41 42 43 44 45

Dier konular da bu ekilde renmek isterim ... 46 Uygulamann kolay olduunu dnyorum ... 47 alma hakkndaki genel notum ..... 48 Uygulamada olmaktan memnun oldum .......... 49

Programn aralar mensnn kullanln rendim ..... 50 Aralar mens ile rendiim ilemleri yapabilirim ...... 51 Haritalarn ne ie yaradn rendim ..... 52 CBSnin katmanl yapsn rendim ... 53 Haritalar nasl okuyacam rendim . 54 Ktalar ve okyanuslarn daln rendim ..... 55 lekler arasndaki fark rendim ... 56 lek ile detay arasndaki ilikileri rendim ... 57 Trkiyede nfusun nerelerde daha youn olduunu rendim ... 58 Trkiyede nfusun nerelerde daha az olduunu rendim ..... 59 eitli nfus zelliklerine gre sralamalar yapabilirim ... 60

xiii

KISALTMALAR
CBS: Corafi Bilgi Sistemleri MEB: Milli Eitim Bakanl

xiv

BLM I GR

Corafya, corafi yeryzndeki doal, beeri ve ekonomik olaylar, insanla ilikiler kurarak inceleyen bir bilimdir (Doanay, 1993). Corafya sadece yerlerin isimlerini ezberleme ve bunlarn dnya zerinde nerede olduklarn gstermek anlamna gelmez. Corafya, rencilerin yaadklar alandan balayarak lkemiz ve tm dnya ile ilgili corafi bilin kazanmalarn, gelecekteki yaantlarnda etkin bir ekilde kullanabilecekleri bir donanma sahip olmalarn amalamaktadr (MEB, 2005).

Gnmz corafya bilimi, gelimi lkelerdeki seviyesinin dnda, gncel ve yaamla ilgili problemlere zm yollar retebilecek yapnn ok gerisinde kalmtr. Genel olarak okullarda corafya dersleri uygulamalarna bakldnda bu durumun nedenleri rahatlkla grlebilmektedir. Snflarda genellikle kitap okuma, anlatma, not aldrma gibi retmenin aktif olduu metotlar kullanlmaktadr. Bunun yerine ilikileri grme, sentez yapma, prensipleri uygulama, sonular karma, kritik dnme, alternatif yollar gelitirme, yeni bilgiler retme, bilgilere ulama, tartma, sorular ve bunlara cevaplar retebilme gibi rencilerin eitli yeteneklerinin gelitirilmesinde etkili olacak teknikler maalesef gz ard edilmektedir (Demirci, 2008).

Bilgi ve teknoloji a olan gnmzde, pek ok lkeden eitimciler, rencilerin farkl boyutlardaki (bilisel, duyusal ve devinimsel) geliimlerine ynelik olarak bilgi teknolojilerinin kullanmna ihtiya olduunu vurgulamaktadrlar. Buna paralel olarak Trkiyede de, zellikle son yllarda, bilgi teknolojileri kullanlarak etkili retim modelleri ve materyalleri gerekletirmek iin youn giriimlerde bulunulmaktadr. Bu giriimler, eitim sistemimizin dnsel alt yapsn oluturan tekdze mantk yerine oklu sebep ve oklu sonulara dayal bir anlayn olumas ynnde younlamaktadr (Balolu Uurlu, 2008). Ksacas corafya eitiminde bilgisayar ve teknolojiden yararlanmak, gnmz artlarnda artk kanlmazdr.

Corafya biliminde yaanan en nemli teknolojik gelime artk pek ok corafya eitimcisinin de ifade ettii CBS yani corafi bilgi sistemleridir. Ancak, ilkretim kurumlarnda ve Corafya Dersi retim Programnn baz kazanmlarnda etkinlik olarak kullanlmas nerilmesine (MEB, 2005) ramen ilkretim ve ortaretim kurumlarnda henz CBSnin kullanm ile ilgili uygulamalar olduka snrldr (ahin & Gentrk, 2007).

CBS ile 2000li yllarda tanan Trkiyede bu yndeki almalar henz balang aamasndadr, yaplan almalar kstldr ve retmenlerin elinde yeterli dzeyde uygulama materyali bulunmamaktadr. Mevcut eksiklii tamamlama ve yol gsterici olma adna bu almada, CBSnin ilkretim sosyal bilgiler dersi iindeki corafya konularnn retiminde kullanlabilecek rnek CBS uygulamalar hazrlanm ve bunlarn rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerine etkisi aratrlmtr.

1.1. Problem Corafya Bilimi, doadaki tm fiziki ve beeri, canl ve cansz btn varlk ve nesneleri ve bu nesneler arasnda bulunan ok ynl balantlarn mekanizmalarn, insann hayatn srdrd beeri ve fiziki evreden, herhangi bir zarara neden olmadan maksimum seviyede faydalanabilmesini ve nne kabilecek problemlere zmler gelitirebilmesini incelemektedir. nsan ve onun yaad doa arasnda bilinli bir iliki kurulmasnda ve bu ilikinin iki taraf asndan da zararsz bir ekilde devam edebilmesinde ve insanln faydasnn en st seviyeye kmasnda byk rol oynayan corafya bilgisi ve bu bilginin eitimi elbette byk bir nem tamaktadr. Dolaysyla bu bilginin sunumu ve bu sunumun nasl olmas gerektii de corafya eitimi asndan byk neme sahiptir.

Trkiyede ilk ve ortaretim corafya eitiminin ok eitli problemleri tamakta olduu, akademisyenler tarafndan yaplan almalarla devaml gndeme

getirilmektedir. Corafya eitim ve retiminin retmen anlatm ve kitap okuma merkezli, uygulamalara yer vermeyen ve ezbercilii tevik eden bir yapda olduu bu alnmalarda dile getirilen ortak problemlerden bazlardr. Trkiyedeki corafya

eitiminin renci merkezli, kitap ile birlikte dier ara gere ve teknolojilerin de kullanld, eitli uygulamalar ile birlikte rencilerin aktif olduu ve ezberleme yerine, konuyu bizzat yaparak rendii bir yapya kavuturulmasnda CBS bulunmaz ve deerlendirilmesi gereken bir frsattr.

lkemize baktmzda Corafya Eitiminin baz problemlerle kar karya olduunu grmekteyiz. Corafya retiminde en byk problemlerden birisi konu anlatmnda yaanan eksikliklerdir. rencilerin ilgisini ekememe ve ilgiyi uzun sre koruyamama, motivasyon eksiklikleri, gncellikten uzaklk ve yeteri kadar ve modern ders ara ve gerecine sahip olamama gibi nedenlerden dolay konu anlatmnda eitli problemler ile kar karya kalnmaktadr (Tuna, 2008). Bu problemleri amann en nemli yollarndan birisi anlatm, soru cevap, tartma vb. gibi var olan retim yntemlerinin yannda srekli yenilenen dnyaya paralel olarak gelien eitim ara ve metotlarn yakndan takip etmek ve bunlar retim programlarna dhil etmektir.

Corafya konular bazen rencilere gncellikten uzak, ezbere ynelik, uygulama alanlar kstl gelebilmekte ve motivasyon eksikliine neden olabilmektedir. Bu tr problemlerin yaanmas corafya eitimi ile amalanan hedefe ulamaktan uzak bir sistem ortaya koymaktadr. Tm bunlardan yola karak, corafya retiminde yaanan eksiklikleri ortadan kaldrma, programda nerilen retim yaklamlarn programa dahil etme ve corafya eitiminde teknolojinin maksimum oranda kullanlmas iin ncelikli olarak yaplabilecek almalardan birisi corafya derslerinde CBS uygulamalarnn yaplmas ve bu yolla rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerinin artrlmas olacaktr.

CBS ile renciler; yeryzndeki nesne ve olaylar, bal olduklar mekn ve birbirleri ile ilikileri erevesinde daha doru olarak grr ve anlarlar ve karlam olduklar problemlere Nerede?, Neden? ve Nasl? gibi sorular sorarak zmler gelitirirler. Harita, projeksiyonlar ve dier kartografik konular daha doru ve etkili renirler ve corafya biliminin akademik alan dnda gncel yaamda ne ie yaradn bizzat deneyerek renirler. Snf ii ve d alanlarda yapm olduklar

uygulamalarla kendilerine gvenlerini artrarak kiisel geliimlerine katkda bulunurlar. ok ynl zihinsel becerilerinin kullanlmas ile corafyann aktif renicileri ve corafi bilginin de aktif kullanclar olarak bata kendi evreleri olmak zere, yerel ve kresel problemler zerinde alarak bunlarn sebep ve sonularndan haberdar olurlar. Kullanlan teknoloji ve zerinde allan ok ynl gncel problemler nedeniyle, corafya bilimine ve ileride bu bilimle ilgili olan meslek dallarna olan ilgilerini artrrlar ve veri toplama, hazrlama, depolama, analiz etme ve sunma gibi aratrma srelerine aina olarak temel bilgisayar becerileri kazanrlar. Ayrca, okul ve toplumla i ie, gncel ve yerel problemler zerinde alrlar (Demirci, 2007).

1.2. Aratrmann Amac Bu almada, corafya derslerinde rnek corafi bilgi sistemleri (CBS) uygulamalarnn yaplmas ve bu yolla rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerinin artrlmas amalanmtr. Buna gre, yaplan uygulamalar sonucunda ilgi, motivasyon ve renme dzeylerinde anlaml bir farkllk oluup olumad gzlemlenecektir. Yukarda belirtilen temel ama dorultusunda aadaki sorulara cevap aranmtr: 1. 2. 3. CBS uygulama sreci nasl gereklemektedir? CBS uygulama srecinde yaanan sorunlar nelerdir? rencilerin gerekletirdikleri CBS uygulamalarnn zellikleri

nelerdir? 4. Gerekletirilen CBS uygulama sreci sonrasnda, rencilerin ilgi,

motivasyon ve renme dzeylerindeki deiiklikler nelerdir? 5. rencilerin CBS proje uygulama srecine ve ortaya koyduklar

rnlere ilikin grleri nelerdir?

1.3. Aratrmann nemi Milli Eitim Bakanl tarafndan 2005 ylnda orta retim kurumlarnda uygulamaya konulan Corafya Dersi retim Program, yaplandrmac temellere dayal, ezbercilik yerine aktif renmeyi nemseyen ve rencilerin ok boyutlu dnebilme ile problem zme bilgi ve becerilerini kazanabilmelerini amalayan

zellikler sergilemektedir. Yine programda, arazi almalar becerisinin corafya dersi iin vazgeilmez olduu belirtilmekte ve Coraf Bilgi Sistemlerinin (CBS) imkanlar lsnde uygulanmas nerilmektedir.

lkemizde CBSnin derslerimizde uygulanmas adna retmenlere yol gsterici zellikte rnek eksiklikleri bulunmaktadr. Bu almayla, CBS uygulama srecinin nasl gerekletii, srete yaanan sorunlar, ortaya kan rnler, sre sonrasnda rencilerin eitli bilgi ve becerilerinde meydana gelen deiiklikler ortaya koyulmaya allacaktr. Ayrca, rencilerin srece ve ortaya kan rnlere ynelik grleri alnacaktr. Bu nedenlerden dolay almann, corafya retim programnda nerilen fakat uygulamalara ynelik eksiklikleri bulunan CBS uygulamalar adna corafya retimine ve retmenlerine katk salamas dnlmektedir.

1.4. Varsaymlar Bu almada; 1. Uygulanan test, lek, form ve anketlerin aratrma amacna uygun

kapsam geerliliine sahip olduu, 2. Kontrol altna alnamayan deikenlerin testleri, lekleri, formlar ve

anketleri eit dzeyde etkiledii, 3. rencilerin testleri, lekleri, formlar ve anketleri yantlarken

gerek beceri, duygu ve dncelerini itenlikle ve dikkatlice yansttklar, 4. rencilerin birbirlerini ve aratrmacnn rencileri

deerlendirmelerinin objektif ve doru biimde yapld, 5. rencilerin proje uygulama srecini eit grev ve sorumluluk yk

paylaarak gerekletirdikleri, 6. Alnan rneklemin genel olarak evreni temsil ettii varsaylmaktadr.

1.5. Snrllklar Bu aratrmann sonular;

1.

2009-2010 retim ylnda, stanbul ili Beylikdz ilesindeki

Pnarkule lkretim Okulu 6 ve 7. snf rencileri tarafndan yaplan CBS uygulamalarndan elde edilen verilerle, 2. Gerekletirilen CBS uygulama sreci sonucunda elde edilen verilerin

belirlenen ara ve yntemlerle deerlendirilmesiyle, 3. Bir eitim retim dnemi srmesi planlanan uygulama sresi ile

snrldr.

1.6. Tanmlar Eitim: Kiinin davranlarnda kendi yaantlar yoluyla kastl olarak istendik davran deiiklii oluturma sreci (Ertrk, 1982).

retim Program: Bir eitim kuruluunda rencilere, nceden belirlenen hedef davranlar kazandrabilmek iin planl yaplan eitsel faaliyetlerin tm.

Mfredat: Derslerin retiminde takip edilecek konular ieren program.

Corafi Bilgi Sistemleri (CBS): Yeryznde mevcut olan her trl veriyi haritalamaya ve analiz etmeye yarayan corafi temelli, donanm, yazlm, veri, insanlar ve yntemler olmak zere be ana bileenden oluan bilgisayar destekli bir sistem.

1.7. Ksaltmalar CBS: Corafi Bilgi Sistemleri

BLM II CBS UYGULAMALARININ CORAFYA RETMNDE KULLANIMI

2.1. CBSnin Tanm ve Bileenleri Corafi Bilgi Sistemleri farkl yabanc bilim adamlar tarafndan deiik ekillerde tanmlanmtr. DOE (1987) CBSyi dnyaya bal meknsal verileri elde etmek, depolamak, kontrol etmek, ilemek, analiz etmek ve grntlemek iin bir sistemdir eklinde tanmlamtr. Parker (1988) CBSyi meknsal ve mekansal olmayan veriyi depolayan, analiz eden ve grntleyen bilgi sistemidir eklinde ve Dueker (1979) veri taban uzayda noktalar, izgiler ve alanlar olarak tanmlanabilen meknsal datlm nitelikler, aktiviteleri veya olaylar ierebilen zel bir bilgi sistemi olarak nitelemitir. Burrough (1986) CBSyi, gerek dnyada meknsal veriyi toplamak, depolamak, istendiinde elde etmek deitirmek ve grntlemek iin gl bir ara kmesi olarak ve West (2003) corafi verilerin depoland, dzenlendii, analiz edildii ve gsterildii bir sistem olarak tanmlamtr. Heywooda (1998) gre ise CBS, dnya zerindeki corafi verileri toplayan, depolayan, kontrol eden, kaynatran, istenilen ama dorultusunda kullanan, zmleyen ve gsteren bir sistemdir. Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) insan, yer ve meknla ilgili corafi verilerin yeryzndeki gerek referanslar ile birlikte bir veri tabannda toplanmas, bunlar zerinde amaca gre eitli analizlerin yaplmas ve sonularn harita, tablo ve grafikler eklinde gsterilmesi iin tasarlanm olan bir bilgisayar sistemidir (Fitzpatrick ve Maguire, 2000).

CBS konusunda Trkiyede eitli almalar yapm bilim adamlar da CBSnin farkl tanmlamalarn yapmlardr. Yomraloluna (2000) gre corafi bilgi sistemleri; konuma dayal gzlemlerle elde edilen grafik ve grafik-olmayan bilgilerin toplanmas, saklanmas, amalar dorultusunda ilenmesi ve kullancya sunulmas ilevlerini bir btnlk ierisinde gerekletiren bir bilgi sistemidir. Demirciye (2008) gre CBS, yeryzndeki nesne ve olaylara ait her trl verinin gerek

koordinatlara gre bilgisayara girilmesi ve burada analizlere tabi tutularak harita, tablo ve grafikler eklinde gsterilmesi ilemlerinin yapld bir sistemler btndr. Tunaya (2008) gre CBS, corafi veriler kullanan ve veriler zerinde eitli ynetim ve zmleme grevleri yrten bir bilgisayar sistemidir. Dier bir tanma gre ise CBS (Corafi Bilgi Sistemleri), meknsal zellii olan herhangi bir verinin (iklim, bitki rts, yer ekilleri, nfus, yerleme vs.) bilgisayar ortamna girilmesi (saysallatrma), girilen verilerin kullanlarak yeni verilerin elde edilmesi, bu verinin sorgulanmas, dzenlenmesi, analiz edilmesi, birbirleriyle karlkl ilikilerinin ortaya konmas ve elde edilen sonularn grafik, harita, 3 boyutlu grnt vs. eklinde grsel hle getirilmesine dayanan bir bilgisayarl haritalama sistemidir (ncekara, Karakuyu, Karaburun, 2009).

CBSnin tanm kiinin alma alan ve bak asna gre farkl yaplmakta ve tanm gelimelere paralel olarak zamanla deimektedir. Tanmlardaki ortak noktalardan yola karak CBS, corafi verilerin betimlenmesi, tanmlanmaya allmas ve gsterilmesi amacyla bir sistem dahilinde analiz edilmesi ve istenilen sonuca corafi metotlar ile ulalmasdr.

CBSnin bileenleri temel olarak donanm (bilgisayar), yazlm (kullanlan cbs programlar), corafi veriler, veri ynetim ve zmleme yntemleri ve kullancdr (Tuna, 2008). Bilgisayar CBS ilevlerinin gerekletirildii tek kullancya ynelik veya bir an paras olan aratr. CBS ilevleri bilgisayar araclyla gerekletirilir. CBS yazlmlar, elde edilen verileri depolama, zmleme, haritalama gibi eitli ilevleri gerekletirmek iin kullanlan programlardr. Corafi veriler gzlemler, veya aratrmalar gibi eitli yntemler sonucu elde edilen ilemeye hazr verilerdir. Corafi verilerin ilenerek istenilen bilgiye dntrlmesi ise veri ynetim ve zmleme yntemleri ile gerekletirilir. Son olarak kullanc ise CBS ile sreci gerekletiren kii yani insandr.

2.2. CBSnin Yaps ve Temel levleri 2.2.1. CBSde Veri Trleri, Gsterimi ve Modelleri CBSde zamansal, konusal ve mekansal olmak zere farkl trde veri

kullanlmaktadr. Zamansal veri toplanan verinin zamann, konusal veri konuyu ve mekansal veri verinin dnya zerindeki konumunu belirtmektedir (Heywood ve di., 1998).

CBSde verilerin gsterimi iin nokta, izgi ve alan olmak zere temel sembol kullanlmaktadr. rnein; nokta, okullarn ve lokantalarn yerlerini; izgi, yollar ve akarsular; alan ise, gller ve orman alanlarn gstermek iin kullanlmaktadr. Bir almada her nn de yer almas durumunda ise her sembol birlikte kullanlmaktadr.

Corafi bilgi, corafi zelliin yerini ak ve eksiksiz olarak belirtmek iin enlem, boylam veya koordinat sistemi gibi bir referans sistemi iermektedir. GIS, bunu yapabilmek iin corafi kodlama ad verilen bir sistem kullanmaktadr. Bylece i merkezleri, orman alanlar, deprem blgeleri, fay hatlar gibi analiz gerektiren corafi olaylarn yerleri belirlenmektedir.

Corafi kodlama iki farkl metot ile yaplmaktadr. stenilen zelliklerin trne gre bu metotlardan biri veya ikisi de kullanlmaktadr. Bunlar vektr ve raster modelleridir. Vektr modelinde nokta, izgi ve poligon sembolleriyle gsterilen corafi zellikler x ve y koordinat sistemi ile kodlanr ve depolanr. Nokta sembol ile gsterilen bir petrol kuyusu, poligon sembol ile gsterilen bir akarsu havzas, izgi sembol ile gsterilen bir ulam a vektr modeli ile gsterilir.

Vektr modeli birbirinden kesin bir ekilde ayrlan corafi zellikler iin uygun olmasna karn, toprak tipleri, nfus younluu gibi sreklilik iinde deiim arz eden corafi zellikler iin eksik kalmaktadr. te bu durumda kullanlmas iin raster modeli gelitirilmitir. Rasterda gsterilecek olan zellikler hcrelerin gruplanmas ile yaplandrlr. Kullanlan lek hcrelerin boyutlarn, hcrelerin boyutlar ise znrl, dolaysyla haritann kalitesini belirler. Vektrde ise temel yap noktadr. Nokta gerektiren zellikler tek bir nokta ile gsterilirken izgi ve alan gerektiren zellikler noktalarn birbirine balanmasyla gsterilir.

Yaplan almann niteliine gre her iki modelin de kullanmnn avantajl veya eksik olduu durumlar bulunmaktadr. Bu yzden almadaki zellikler uygun olan model seilerek modellenmekte ve CBS alma prensibine uygun olarak bunlar ayr katmanlar halinde kaydedilmektedirler (ekil 2.1:Tuna, 2008).

ekil 2.1: CBSde Temel Semboller (Nokta, izgi ve Alan) ve Veri Modelleri (Vektr ve Raster) Kaynak: Tuna (2008).

2.2.2. CBSde Veri Taban ve Ynetim Sistemi Veritaban ve veri taban ynetim sistemi CBSnin nemli zelliklerinden birisidir. Yeryzndeki nokta, izgi veya alan olarak gsterilen her trl zellik CBSde bilgisayar tabanl bir veri taban ierisinde depolanr ve ynetilir. Bilgisayar tabanl

10

olmasndan dolay bilgisayarn sunduu her trl avantaj CBS veri taban ve ynetim sisteminde mevcuttur. CBSnin veri ynetimi ve ileyiindeki en nemli zelliklerinden birisi de CBSnin katmanl yapsdr. CBSnin kendine has bu yapsnda veriler farkl katmanlar halinde depolanr ve ilemler yaplr. rnein bir araziye ait haritada jeolojik zellikler, yer alt sularnn durumu, akarsular, arazi kullanm vb. ayr ayr katmanlar halinde depolanr ve kullanc tarafndan istenilen katmanlar st ste getirilerek ekranda gsterilir (ekil 2.2).

ekil 2.2: CBSnin Katmanl leyi Yaps Kaynak: www.sbinfra.com

2.2.3. CBSde Veri leme Sreci CBSde eitli kaynaklardan elde edilen verilerin ok eitli yntemler ile bilgisayara girii yaplr. Dijital (digital) ve dijital olmayan (analogue) biimlerde elde edilen veriler eitli ilemlerden geirilerek CBS programlarnn kullanmna hazr hale getirilir. Dijital haritalar, hava fotoraflar, uydu grntleri ve bilgisayar verileri CBS programnn kullanmna uygun biimdeki dijital verilerdir. Kat zerindeki

11

haritalar, veriler, belge ve izelgeler ise ncelikle bilgisayara aktarlmas yani dijital hale getirilmesi gereken dijital olmayan verilerdir. Bunlar yazlarak, taranarak veya saysallatrlarak dijital hale getirilir. Saysallatrma, kat haritalarn bilgisayara manuel veya otomatik olarak aktarmn salayan ilemdir.(ekil 2.3)

ekil 2.3: Harita Saysallatrma Kaynak: http://www.aag.com.ph/services.html

Bilgisayara veri giriinden sonra aktarlan verilerin kaynandan veya giriinden kaynaklanan hatalar dzeltilir. Hatalar, eksiklikler veya projeksiyon farkllklar veri ileme ve dzeltme srecinden geirilir. CBS almasnn sre ve nem olarak yardan fazlasn oluturan bu sre sonunda veriler analiz ve sonuca uygun hale getirilir.

Sonraki aama olan veri analizi, amaca ynelik asl almalarn yapld aamadr. eitli sorgulamalar, snflandrmalar, aktrmalar ve analizler yaplan bu aama CBS programlarndaki gelimelere paralel olarak srekli bir gelime ierisindedir.

Son olarak alma sunum, rapor veya rn olarak ortaya konulur. En yaygn sonu ekli haritalardr. Ancak elde edilen haritalar, geleneksel haritalardan farkl olarak 3

12

boyutlu vb. olabilmektedir. Ayrca, retilen haritalar srekli olarak gncelletirmeye hazr bir durumdadr (Heywood vd., 1998, s.83-155).

2.3. CBSnin Geliim Sreci ve Uygulama Alanlar Teori geliiminden daha ok teknolojideki ve uygulamadaki gelimelere bal olarak gelien CBSdeki gelimeler, bilgisayar haritacl, veri taban, bilgisayar alan, corafya, uzaktan alglama, veri ileme, matematik ve istatistik gibi alanlarda yaanan gelimelerin ortak bir sonucudur ve CBS, ksa fakat etkileyici bir gemie sahiptir (Tuna, 2008).

CBS ilk olarak Kanadada, 1960l yllarda doal kaynaklarn analiz ve envanter almalarnn yaplmas amac ile gelitirilmitir (Yomralolu, 2000: 15). Goodchild (1995) CBSnin kklerinin 1960larda yattn ve en nemli gelimenin CBSye verilerin tabakalar halinde gsterimi yaklamn sokan Kanada Corafi Bilgi Sistemi (CGIS) olduunu belirtmektedir. CBS, 1960l yllarda ortaya kndan ksa bir sre sonra, 20. yzylda insanolunun yaantsn etkilemi olan en nemli 25 gelime arasnda saylmtr (Cook vd., 1994). Harvard Grafik Laboratuarnn rettii ARC/INFO, CBS yazlmlarnn ilk rneklerinden biridir. CBS, 1970 ve 1980lerde hzl gelimelere sahne olmutur. CBS daha ok kullancya ulam ve daha ok alan CBS ile tanmtr. 1990larda uzaktan alglama sistemi (remote sensing) ve kresel yer belirleme sisteminin (global positioning system-GPS) kullanlmas ile CBS byk bir gelimeye sahne olmutur. Uydular tarafndan elde edilen uzaktan alglama verileri ve yeryznde enlemboylam, ykselti vb. gibi verileri kolayca verebilen GPS verileri, CBSnin veri kaynaklarnda, ilemesinde ve kalitesinde nemli gelimeler meydana getirdi (Heywood ve d., 1998, s.163-175).

Corafi bilgi sistemleri (CBS) gnmzde eitim, salk, belediyecilik, ulam, turizm, savunma, sanayi, tarm, ormanclk ve afet ynetimi gibi pek ok alanda kullanlmaktadr. Bir ok alan ve bilim dal tarafndan kullanlan, hatta sahiplenen CBSnin kullanm gnmzde her geen gn artmaktadr.

13

2.4. CBSnin Corafya retiminde Kullanm Dnyada 20. yzyln ikinci yars ve 21. yzyln balarnda yaanan siyasi ve ekonomik gelimeler, enerji kaynaklarnn azalmas ve hkimiyet mcadeleleri gibi faktrler corafyann nemini daha da arttrmtr. zellikle geliimlerini tamamlam olan lkeler klasik corafya eitim ve retimini brakarak rencilere eletirel bak as kazandrmaya, soru sormaya, bilgiyi kullanmaya, problem zmeye, lkesinin dier lkeler arasndaki konumunu, avantaj ve dezavantajlarn okumaya dayanan, onlarn corafi yeteneklerini en st dzeye karmay hedefleyen, standart temelli ve etkinliklere dayal programlar uygulamaya balamlardr.

Tablo 2.1: Corafya retiminde Eski ve Yeni Yaklamlar

Corafya retiminde Eski ve Yeni Yaklamlar Eski Yaklamlar Yeni Yaklamlar Spesifik yer ve lokasyon temelli retim Meknsal ilikiler zerinde duran retim retmen merkezli retim renci merkezli retim Bilgileri hatrlamaya dayanan retim Problem zmeyi destekleyen retim Didaktik retim rencinin aratrma ve kefetmesi Olgulara dayal deerlendirme Eletirel dnme yeteneinin gelimesi Ksa paralardan oluan retim Disiplinler aras alma temelli retim Ders kitabna dayal retim Aratrma temelli retim ahsi rekabete dayal alma birliine dayal mterek alma Bir elence olarak arazi gezisi Gzleme dayanan arazi almas Konu datcs retmen mkn ve ortam salayc retmen Bilgi ve yeteneklerin deerlendirilmesi Performansa dayal deerlendirme Yalnz braklm bir renci Yeni teknolojilere adapte olan renci Etiketleme vurgusu nsan evre etkileimi vurgusu Yetenee bal gruplandrma Heterojen gruplandrma Snrl derecede yeteneklerin geliimi Corafi yeteneklerin toptan geliimi

Kaynak: ncekara, (2007).

Trkiyede 2005 ylnda ortaretimde uygulamaya konulan 2005 Corafya Dersi retim Program corafya dersi retimine ierik, yaklam ve anlay asndan ok nemli yenilikler getirmitir. Yaplandrmac yaklama uygun ve renci merkezli olarak hazrlanan programda rencinin bilgiyi ezber yoluyla edilgen bir ekilde deil, renme-retme srecine aktif katlarak renmesi, bilgiyi anlamlandrarak yaplandrmas ve yorumlamas istenmektedir. renciler soru sormaya, aratrma ve planlama yapmaya zendirilerek, rencilere eletirel dnme becerisi, yaratc dnme, iletiim ve empati, problem zme, karar verme,

14

bilgi teknolojilerini kullanma ve giriimcilik becerisi gibi genel becerilerin yan sra, corafya dersine ait harita, gzlem, arazi almas, coraf sorgulama, tablo, grafik ve diyagram hazrlama ve yorumlama, zaman alglama, deiim ve sreklilii alglama ile kant kullanma becerileri kazandrlmaya hedeflenmektedir.

Programda, corafya dersi retiminde kullanlan fotoraf, harita, film, CD-ROM, simlasyon, mltimedya, hipermedya, internet gibi aralarn yan sra CBS kullanm da nerilmektedir. Coraf Bilgi Sistemlerinin (CBS) uygulanmas baz

kazanmlarda nerilmekte ve okullardaki teknik donanm ve fiziki imknlara bal olarak, retmen CBS uygulamalar gelitirebilir veya mevcut rnekleri inceleyebilir denilmektedir. Programda, amzda bilgiyi reten ve bilgiyi kullanan insanlarn tartlmaz bir stnle sahip olduu ve bilginin kazanlmasnda, kullanlmasnda ve donanml insan gcnn yetitirilmesinde en nemli grevin eitim sistemimize dt belirtilmektedir (MEB, 2005).

Corafya derslerinde snf ortamnn, duyusal renim merkezlerine hitap etmesi ve rencilerin snf ortamnda aktif olmalar, retimin istenilen hedefe ulamas bakmndan son derece nemlidir. CBS ile ilgili eitli programlarla oluturulan eitli harita, kesit, blok diyagram ve grafiklerle snfn fiziki yaps corafya dersi iin uygun bir ekilde tasarlanmaktadr. Renkli ve farkl grntlerle

zenginletirilmi bir snf ortamnda; rencilerin corafya dersine ynelik ilgi ve renme eilimleri/ istekleri zerinde olumlu gelimeler grlecektir. Byle bir snf ortam rencinin derse motive olmasna yardmc olacak ve islenen konu hakknda rencinin kiisel beceri ve ilgisinin kefedilmesini kolaylatracaktr (zgen ve Oban, 2008)

ESRI (2004), CBSnin corafya derslerinde neden kullanlmas gerektiini u sebeplerden dolay gerekli ve faydal grmtr: 1. 2. CBS bilgisayar okuryazarln gelitirir. CBS nin etkin bir ekilde kullanlabilmesi iin, yazlm bilgisini

gelitirir. 3. Harita ve grafik okuryazarln gelitirir.

15

4. 5.

Yer ekilleri hakknda bilgi edinmeyi salar. Bilgiye nasl ulalacan gsterir.

CBS,

corafyaclarn

yapmakta

olduklar

analiz

ve

sentezleri

yapmay

kolaylatrmakta, ayrca veriler rahatlkla gncellenebildiinden

renci ve

retmenlerin gerek hayatta meydana gelen deiiklikleri derslerine yanstmalarn kolaylatrmaktadr (Karakuyu, Acar, 2004).

Corafya derslerinde ama CBSyi retmek deildir. Bir mimarn proje izmek iin cetveli kullanmas gibi CBS teknikleri de sadece bir aratr. Asl hedef corafya derslerinin mfredatnda belirlenen konularn renciye aktarlmasn ve daha anlalr, aklda kalc olmasn salamaktr. renci corafya derslerinde Gnmzn zellikle gelimi lkelerinde rneklerini grdmz ekliyle, corafya derslerinde bilgisayar ve teknolojinin kullanlmas, kendini daha ok Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile gstermektedir. Ksaca yeryzndeki nesne ve olaylar analiz etmek ve haritalamak iin gelitirilmi olan bilgisayar tabanl bir ara olan CBS, renci ve retmenlere klasik corafya retimi dnda ok byk avantaj ve frsatlar sunmaktadr (Demirci, 2004)

renci CBS araclyla etkinlikler yapacaktr. Bu srada da bu yazlmlar tanyacak, kullanabilir hle gelecektir. Bylece derslerde CBSnin mantn anlama, uygulama, hatta bu yazlmlar kullanarak projeler hazrlama becerilerini

kazanabilecektir (Gnay Ergn ve Ayday, 2006).

CBSnin en nemli zelliklerinden biri dinamik olmasdr. Veriler gncellendiinde yeni bilgiler corafi zelliklere ait grsel sunumlarn yer ald CBS uygulamalarna otomatik olarak yansmaktadr (Wiegand, 2001). En etkili ve ada retim yntemlerinden biri olan bilgisayar destekli eitimin, geleneksel retim

yntemlerini bile daha etkili hale getirdii, renme srecini ise daha da hzlandrd ortaya karlmtr (Barker ve Yeates,1985).

16

CBS kullanlarak yaplan uygulamalar ile renci mfredat konularn, ilgili verileri girerek, ileyerek ve analiz ederek renmektedir. Bunun dnda CBS, rencilerde eitli becerilerin gelitirilmesine de yardmc olmaktadr. Bunlar; ekip almas ve bireysel olarak alma, bilgi iletiim teknolojilerini kullanma, veri toplama, veri retme, veri toplama metot ve yntemleri gelitirme, verilerin doruluunu kontrol etme, verilerin bilgisayara girilmesi, gzlem yapma, gzlemleri saysal verilere dntrme, karlatrma, analiz etme, yeni veriler zme, kritik dnme, verileri harita, grafik ve tablo olarak grselletirme, harita, grafik ve tablolar yorumlama, meknsal analiz yapabilme, sebep sonu analizleri yapabilme, sonular yorumlama, alma alanndaki yaplar arasnda 2 ve 3 boyutlu konumsal ilikileri deerlendirme, elemanlarn fiziksel ve tarihsel znitelik bilgilerini veri tabannda derleyebilme, haritalardaki grafik bilgiler ile veritabanndaki znitelik bilgilerini ilikilendirebilme ve saysal ortamda birletirip sorgulama, analiz ve modelleme almalar yapma becerilerini kazandrmaktadr (Demirci, 2004).

CBSnin corafya retiminde kullanm iki metot altnda ele alnmaktadr. Bu metotlar CBS hakknda retim ve CBS ile retimdir. CBS hakknda retim, anlatma, tantma ve gsterme olarak e ayrlmaktadr. Anlatma aamasnda CBSden ve uygulama rneklerinden bahsedilmekte, tantma aamasnda daha detayl bir tantm yaplmakta ve gsterme aamasnda ise CBSnin kullanm hakknda uzman veya retmen tarafndan sunum yaplmaktadr. Corafya hakknda retimin ilkretim corafya derslerine adapte edilmesi daha uygundur. CBSnin retmen ve renciler tarafndan aktif olarak kullanmn gerektiren CBS ile retim aamas ise rencilerin CBS kullanmn rendikten sonra aratrma, veri girii, analiz gibi temel CBS ilevlerini gerekletirdikleri aamadr. Daha ok ortaretimde kullanlmas uygun olan bu aamann gerekletirilmesi iin iki nemli metot n plana kmtr. Bunlar uygulama gelitirme ve proje gelitirme yntemleridir (Demirci, 2008) (ekil 2.4).

ekil 2.4: CBSnin Corafya Eitiminde Kullanm

17

Kaynak: Tuna, 2009

Uygulama gelitirme yntemi, corafya dersinin dnem iindeki ak iinde seili baz konularda rencilerin CBS uygulamalar yapmalarn ve bu yolla bilgi kazanmalarn iine alan yntemdir. renciler, nceden retmenin yapt hazrlk dorultusunda kendilerine verilen ynergeleri adm adm izleyerek snfta etkinlik ve bilgisayar banda CBS uygulamalar yaparlar. Proje gelitirme ynteminde ise ele alnan konu hakknda CBS tabanl olarak bir proje gelitirilir. Proje gelitirilmesi almann balangcndan sonu elde edilmesine kadar ileyen srete bir dizi aamadan geilmesini gerektirir ve renciler bu aamalarn her birinde eitli kazanmlar elde ederler. Bu ynyle proje gelitirme yntemi rencilere proje tabanl renme ortam salamasndan dolay nemli bir yere sahiptir (Tuna, 2008).

18

BLM III YNTEM

3.1. Aratrma Modeli Bu aratrma, corafya derslerinde CBS uygulamalarnn yaplmas ve bu yolla rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerinin artrlmas srecini, sorunlar ve nerileri kapsamaktadr. Bu nedenle, alma birden ok aratrma metodunu iermektedir. Bunlar genel olarak rnekleme, gzlem, anket, mlakat, sorgulama, analiz metotlar ile istatistiksel metot ve benzer olaylar karlatrma metodudur.

3.1. 1rnekleme Metodu ncelenecek byk gruptan, bu grubun btn zelliklerini temsil etmesi kaydyla kk bir grubun seilmesi ve amalanan incelemenin bu kk grup zerinde yaplmasdr (Doanay, 2002). Aratrmada ilkretim kurumlarndaki rencileri temsil etmek zere Pnarkule lkretim Okulundan rneklem alnacaktr.

3.1. 2Gzlem Metodu Srecin ileyiinin ve rencilerin proje almalarn nasl yrttklerinin gzlemlenmesi amacyla kullanlacaktr.

3.1. 3Anket ve Mlakat Metodu Aratrmann amacnda belirtilen bilgi, beceri ve grlerdeki anlaml farkllklar ortaya karmak iin Anket ve mlakat metotlarndan faydalanlacaktr.

Ayrca yine almada, aratrmann amacna ulaabilmesi iin sorgulama ve analiz metotlar ile istatistiksel metot ve benzer olaylar karlatrma metotlarna bavurulacaktr.

3.2. Evren ve alma Grubu Aratrmann evrenini Trkiyedeki ilkretim kurumlarndaki renci ve corafya retmenleri oluturmaktadr.

19

Aratrmann rneklemini stanbul ili Beylikdz ilesinde yer alan Pnarkule lkretim Okulunda 2009 2010 eitim retim ylnda renim gren 6 ve 7. snf rencileri oluturmaktadr.

3.3. Veri Toplama Yntem ve Teknikleri Aratrmada, ncelikle corafya derslerinde CBS uygulamalar yaplmas ile ilgili youn bir literatr taramas yaplacaktr. Bu taramalar ile; CBS uygulamalarnn ne olduu, eitimdeki nemi, uygulama sreci ve uygulama yntemleri, mevcut uygulama rnekleri ile uygulamalarn corafya dersi retim programndaki yeri hakknda bilgiler elde edilmeye allacaktr.

alma srasnda literatr taramas ve aratrma amacyla YK tez merkezindeki mevcut tezler ile eitli niversitelerin ktphanelerindeki almalardan

faydalanlacaktr. Ayrca yine bu amala pek ok kaynaa internetten ulamaya allacak ve alanda nceden alm eitli kii ve uzmanlardan gr alnacaktr.

alma konusu ile ilgili gerekli literatr taramas ve aratrma yapldktan sonra, rneklem olarak belirlenen okulda seilecek renciler ile CBS uygulama sreci gerekletirilecektir. CBS projelerinde kullanlacak haritalarn CBS konusunda profesyonel almalar yrten kurum veya kurululardan edinilmesi

planlanmaktadr. rencilere CBS kullanm hakknda temel bilgiler verilecek ve nceden ynergeler hazrlanarak uygulamalar salanacaktr.

Aratrma iin eitli yntem ve teknikler iin toplanan veriler, corafya derslerinde CBS uygulamalarnn yaplmas ve bu yolla rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerinin artrlmas iin rnek bir alma ortaya koyabilmek ve gelecekteki almalara rnek oluturabilmek amac ile titizlikle incelenecek ve sonulandrlacaktr. Bu amala, rencilerin gerekletirecekleri uygulama sreci dikkatle izlenecektir.

20

BLM IV CBS UYGULAMALARI

4.1. Uygulama Gelitirme almalar lkretim sosyal bilgiler derslerinde CBS kullanmna rnek oluturmak amac ile Beylikdz ilesindeki Pnarkule lkretim Okulunda bulunan 6 ve 7. snf rencileri ile CBS ile retimin uygulama gelitirme ayanda rnek bir uygulama yaplmtr. Yaplan almalar ile CBS ile retim srecinin deerlendirilmesi imkn elde edilmitir.

4.1.1. Birinci Uygulama lk uygulama 6-A snf rencileri ile CBSnin leyiini ve Basit Aralar renme konulu olarak yaplmtr. Okulun bilgisayar laboratuarnda bir ders saatinde gerekletirilen uygulamada renciler, kendilerine yazl olarak verilen komutlar bilgisayarlar banda srasyla gerekletirmilerdir. retmenin

rehberliinde gerekletirilen alma srecinde srasyla aadaki metodoloji izlenmitir:

retmen tarafndan nceden hazrlanan uygulama dokmannn

rencilere datlmas: Uygulama saatinde ncelikle daha nceden retmen tarafndan hazrlanan uygulama dokman rencilere datlmtr (Ek 1). rencilere dokmanda yazl olan komutlar srasyla uygulamalar, aamadklar sorunlarda ise retmenden yardm istemeleri anlatlarak uygulama balatlmtr.

Uygulamann gerekletirilmesi:

renciler dersin ilk 30 dakikasnda uygulamay gerekletirmilerdir. retmen uygulama sresince rencileri gzlemlemi ve sorun yaanan durumlarda yardmc olmutur. Uygulama ile ilgili ekran grntleri aada verilmitir (ekil 4.1-4.9):

21

ekil 4.1: Trkiyede Yerleme Katmannn Grntlenmesi

ekil 4.2: Ykseklik Katman zerinde Akarsular Katmannn Gsterilmesi

22

ekil 4.3: Byt Simgesi le stanbulun Bytlmesi

ekil 4.4: Klt Simgesi le Trkiyenin Kltlmesi

23

ekil 4.5: Kaydr Simgesi le Haritann Kaydrlmas

ekil 4.6: Tanmla Simgesi le llere Ait Bilgilere Ulalmas

24

ekil 4.7: Bul Aracnn Kullanlmas

ekil 4.8: Xy Konumuna Git Aracnn Kullanlmas

25

ekil 4.9: ki l Arasndaki Mesafenin llmesi

renci grlerinin alnmas:

Uygulama sonunda rencilerin uygulamaya ilikin grleri alnmtr.

4.1.2. kinci Uygulama kinci uygulama olarak 7-A snf rencileri ile CBSye Giri ve Trkiyede Nfus konulu bir CBS uygulamas yaplmtr. Okulun bilgisayar laboratuarnda bir ders saatinde gerekletirilen uygulamada renciler, kendilerine yazl olarak verilen komutlar bilgisayarlar banda srasyla gerekletirmilerdir. retmen alma srasnda kontrolr ve gerektiinde yardmc roln stlenmitir. alma srecinde srasyla aadaki metodoloji izlenmitir.

retmen tarafndan nceden hazrlanan uygulama dokmannn

rencilere datlmas: Uygulama saatinde ncelikle daha nceden retmen tarafndan hazrlanan uygulama dokman rencilere datlmtr (Ek - 2). rencilere dokmanda yazl olan komutlar srasyla uygulamalar, aamadklar sorunlarda ise retmenden yardm istemeleri anlatlarak uygulama balatlmtr.

26

Uygulamann gerekletirilmesi:

renciler dersin ilk 30 dakikasnda uygulamay gerekletirmilerdir. retmen uygulama sresince rencileri gzlemlemi ve sorun yaanan durumlarda yardmc olmutur. Uygulama ile ilgili ekran grntleri aada verilmitir (ekil 4.10-4.18).

ekil 4.10: Trkiyede Yerlemeler ve Nfus Dalm

ekil 4.11: llerin Etiketlenmesi

27

ekil 4.12: llere Ait znitelik Tablosunun Almas

ekil 4.13: 2000 Yl Nfusuna Gre llerin Azalan Sralamas

28

ekil 4.14: En Fazla Nfusa Sahip 5 lin znitelik Tablosundan Seimi ve Harita zerinde Gsterimi

ekil 4.15: 2000 Yl Nfusuna Gre llerin Artan Sralamas

29

ekil 4.16: En Az Nfusa Sahip 5 lin znitelik Tablosundan Seimi ve Harita zerinde Gsterimi

ekil 4.17: Nfus Younluu Haritasnn Elde Edilmesi

30

ekil 4.18: Okuryazarlk Oranna Gre Snflandrma

renci grlerinin alnmas:

Uygulama sonunda rencilerin uygulamaya ilikin grleri alnmtr.

4.1.3. nc Uygulama nc uygulama olarak 6-A snf rencileri ile Ktalar ve Okyanuslar Tanma ile lek konusunda yaplmtr. Okulun bilgisayar laboratuarnda bir ders saatinde gerekletirilen uygulamada renciler, kendilerine yazl olarak verilen komutlar bilgisayarlar banda srasyla gerekletirmilerdir. retmen dier almalarda olduu gibi bir rehberlik yapm ve almay izlemitir. alma srecinde srasyla aadaki metodoloji izlenmitir.

retmen tarafndan nceden hazrlanan uygulama dokmannn

rencilere datlmas: Uygulama saatinde ncelikle daha nceden retmen tarafndan hazrlanan uygulama dokman rencilere datlmtr (Ek - 3). rencilere dokmanda yazl olan komutlar srasyla uygulamalar, aamadklar sorunlarda ise retmenden yardm istemeleri anlatlarak uygulama balatlmtr.

31

Uygulamann gerekletirilmesi:

renciler dersin ilk 30 dakikasnda uygulamay gerekletirmilerdir. Uygulama ile ilgili ekran grntleri aada verilmitir (ekil 4.19-4.23):

ekil 4.19: Ktalar ve Okyanuslarn Gsterimi

ekil 4.20: Kta simlerinin Gsterilmesi

32

ekil 4.21: Haritann Bytlmesi le lein Grlmesi

ekil 4.22: lein Klmesi

33

ekil 4.23: lein Daha da Klmesi

renci grlerinin alnmas:

Uygulama sonunda rencilerin uygulamaya ilikin grleri alnmtr.

34

BLM V BULGULAR VE YORUMLANMASI

5.1. Anket Sonular ve Yorumlanmas Snflarda yaplan CBS uygulama almalarnn arkasndan rencilere almalar deerlendirmelerini isteyen anketler uygulanmtr. Anketler, 6-A snfnda yer alan 32 renciye ve 7-A snfnda yer alan 27 renciye uygulanmtr. Anketlerin ilk 19 sorusu her iki snf iin ayn olup genel beceri, yetenek, ilgi ve motivasyonu; son 3 sorusu ise almayla ilgili konunun renilme dzeyini lmeye yneliktir.

Anketlerde rencilerden sorulan sorulara 1-5 aras cevaplar vermeleri istenmitir. Cevaplara katlma oranlarna gre renciler 1-5 aras iaretlemelerde

bulunmulardr. 1 hi, 2 az, 3 orta, 4 iyi, 5 ok katlma anlamna gelmektedir.

Bu blmde anketlerin deerlendirme sonular ortaya konulmu ve yorumlanmtr. ncelikle her soruya ilikin grafikler verilmi ve bunlar yorumlanmtr. Sonra ise sorulara verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar tablolatrlmtr.

35

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.1: Bu uygulamayla konuyu daha kolay rendim.

rencilerin % 67,8i, yaplan uygulamayla konuyu ok iyi biimde kolayca rendiklerini belirtmilerdir. Ayrca, % 22si iyi, % 6,8i orta ve % 3,4 ise az biimde kolayca rendiklerini belirtmilerdir. Hi cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.1 Bu uygulamayla konuyu daha kolay rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar f 59 % 1 2 3 4 0,0 3,4 6,8 22,0 5 67,8

SORU 1. Bu uygulamayla konuyu daha kolay rendim.

36

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.2: Bu uygulamayla konuyu daha hzl rendim.

rencilerin % 59,3, yaplan uygulamayla konuyu ok iyi biimde daha hzl rendiklerini belirtmilerdir. Ayrca, % 27,1i iyi, % 8,5i orta ve % 5,1i ise az biimde kolayca rendiklerini belirtmilerdir. Hi cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.2 Bu uygulamayla konuyu daha hzl rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 5,1 8,5 27,1 5 59,3

SORU 2. Bu uygulamayla konuyu daha hzl rendim.

f 59

37

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.3: Derste dikkatim daha az dald.

rencilerin % 72,9u, yaplan uygulamada dikkatlerinin daha az daldna ok iyi cevabn vermilerdir. Ayrca, % 25,4 iyi, % 1,7si orta cevab vermilerdir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.3 Derste dikkatim daha az dald. sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 1,7 25,4 5 72,9

SORU 3. Derste dikkatim daha az dald.

f 59

38

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.4: renilen bilgiyi pekitirme imknm artt.

renilen bilgiyi pekitirme imknm artt sorusuna rencilerin % 76,3 ok iyi, % 16,9u iyi, % 5,1i orta ve % 1,7si ise az cevab vermilerdir. Hi cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.4 renilen bilgiyi pekitirme imknm artt sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 1,7 5,1 16,9 5 76,3

SORU 4. renilen bilgiyi pekitirme imknm artt.

f 59

39

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.5: Bilgisayar kullanma becerilerim geliti.

rencilerin % 76,3, yaplan uygulamayla ok iyi biimde bilgisayar kullanma becerilerim geliti demilerdir. Ayrca, % 18,6s iyi, % 5,1i orta cevabn vermilerdir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.5 Bilgisayar kullanma becerilerim geliti sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 5,1 18,6 5 76,3

SORU 5. Bilgisayar kullanma becerilerim geliti.

f 59

40

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.6: Corafya dersine kar ilgim artt.

Corafya dersine kar ilgim artt sorusuna rencilerin % 61i ok iyi, % 13,6s iyi ve orta ve % 11,9u ise az cevab vermilerdir. Hi cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.6 Corafya dersine kar ilgim artt sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 5 0,0 11,9 13,6 13,6 61,0

SORU 6. Corafya dersine kar ilgim artt.

f 59

41

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.7: Uygulamann ilgi ekici olduunu dnyorum.

rencilerin % 83,1i, yaplan uygulamann ilgi ekici olduunu dnyorum sorusuna ok iyi cevabn vermilerdir. Ayrca, % 8,5i iyi ve orta ve % 3,4 ise cevab vermilerdir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.7 Uygulamann ilgi ekici olduunu dnyorum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 8,5 8,5

SORU 7. Uygulamann ilgi ekici olduunu dnyorum.

f 59

5 83,1

42

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.8: Uygulamalar ile ders ok elenceliydi.

Uygulamalar ile ders ok elenceliydi sorusuna rencilerin % 79,7si ok iyi, % 15,3 iyi, % 5,1i orta cevabn vermilerdir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.8 Uygulamalar ile ders ok elenceliydi sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 5,1 15,3 5 79,7

SORU 8. Uygulamalar ile ders ok elenceliydi.

f 59

43

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.9: Kendime olan gvenim artt.

rencilerin % 57,6s ok iyi ekilde kendilerine olan gvenin arttn belirtmilerdir. Soruya rencilerin % 30,5i iyi, % 5,1i orta ve az, % 1,7si hi cevabn vermitir.

Tablo 5.9 Kendime olan gvenim artt sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 1,7 5,1 5,1 30,5 5 57,6

SORU 9. Kendime olan gvenim artt.

f 59

44

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.10: Benzer uygulamalarn devam etmesini istiyorum.

Benzer uygulamalarn devam etmesini istiyorum sorusuna rencilerin % 81,4 ok iyi, % 11,9u iyi, % 5,1i orta, % 1,7si ise az cevab vermilerdir. Hi cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.10 Benzer uygulamalarn devam etmesini istiyorum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 1,7 5,1 11,9 5 81,4

SORU 10. Benzer uygulamalarn devam etmesini istiyorum.

f 59

45

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.11: Dier konular da bu ekilde renmek isterim.

rencilerin % 81,4 ok iyi cevab vererek dier konular da bu ekilde renmek istediklerini belirtmilerdir. Soruya % 11,9u iyi, % 6,8i orta cevab verilmitir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.11 Dier konular da bu ekilde renmek isterim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 6,8 11,9

SORU 11. Dier konular da bu ekilde renmek isterim.

f 59

5 81,4

46

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.12: Uygulamann kolay olduunu dnyorum.

rencilerin % 67,8i, yaplan uygulamann kolay olduunu dnyorum sorusuna ok iyi cevabn vermitir. % 16,9u iyi, % 15,3 orta cevab vermitir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.12 Uygulamann kolay olduunu dnyorum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 5 0,0 0,0 15,3 16,9 67,8

SORU 12. Uygulamann kolay olduunu dnyorum.

f 59

47

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.13: alma hakkndaki genel notum:

Yaplan alma hakknda rencilerin % 61inin cevab ok iyidir. Ayrca, % 28,8i iyi, % 10,2i orta cevab vermitir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.13 alma hakkndaki genel notum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 5 0,0 0,0 10,2 28,8 61,0

SORU 13. alma hakkndaki genel notum:

f 59

48

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.14: Uygulamada olmaktan memnun oldum.

rencilerin % 74,6s ok iyi derecede uygulamada olmaktan memnundur. Ayrca, % 23,7si iyi, % 1,7si orta cevab vermitir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.14 Uygulamada olmaktan memnun oldum sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 1,7 23,7

SORU 14. Uygulamada olmaktan memnun oldum.

f 59

5 74,6

49

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.15: Programn aralar mensnn kullanln rendim.

Programn aralar mensnn kullanln rendim sorusuna rencilerin % 84,7si ok iyi, % 10,2si iyi, % 5,1i orta cevab vermitir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.15 Programn aralar mensnn kullanln rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 5,1 10,2 5 84,7

SORU 15. Programn aralar mensnn kullanln rendim.

f 59

50

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.16: Aralar mens ile rendiim ilemleri yapabilirim.

rencilerin % 84,7si ok iyi derecede aralar mens ile rendiim ilemleri yapabilirim cevab vermilerdir. Ayrca, % 8,5si iyi ve % 6,8i orta cevab vermitir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.16 Aralar mens ile rendiim ilemleri yapabilirim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 6,8 8,5

SORU 16. Aralar mens ile rendiim ilemleri yapabilirim.

f 59

5 84,7

51

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.17: Haritalarn ne ie yaradn rendim.

Haritalarn ne ie yaradn rendim sorusuna verilen cevaplarn % 83,1i ok iyi, % 15,3 iyi, % 1,7si ise orta olmutur. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.17 Haritalarn ne ie yaradn rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 1,7 15,3 5 83,1

SORU 17. Haritalarn ne ie yaradn rendim.

f 59

52

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.18: CBSnin katmanl yapsn rendim.

rencilerin % 54,2si, yaplan uygulamayla CBSnin katmanl yapsn ok iyi biimde rendiklerini belirtmilerdir. Ayrca, % 30,5i iyi, % 6,8i orta, % 5,1i az cevabn vermitir. % 3,4 hi cevab vermitir.

Tablo 5.18 CBSnin katmanl yapsn rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 3,4 5,1 6,8 30,5 5 54,2

SORU 18. CBSnin katmanl yapsn rendim.

f 59

53

50

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.19: Haritalar nasl okuyacam rendim.

rencilerin % 84,7si, haritalar nasl okuyacam rendim sorusuna ok iyi yaplan uygulamayla konuyu ok iyi cevab vermilerdir. Ayrca, % 8,5i iyi, % 5,1i orta ve % 1,7si ise az cevab vermitir. Hi cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.19 Haritalar nasl okuyacam rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 1,7 5,1 8,5

SORU 19. Haritalar nasl okuyacam rendim.

f 59

5 84,7

54

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.20: Ktalar ve okyanuslarn daln rendim.

Ktalar ve okyanuslarn daln rendim sorusuna rencilerin % 59,4 ok iyi, % 28,1i iyi, % 9,4 orta, % 3,1i az cevab vermilerdir. Hi cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.20 Ktalar ve okyanuslarn daln rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 3,1 9,4 28,1 5 59,4

SORU 20. Ktalar ve okyanuslarn daln rendim.

f 32

55

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.21: lekler arasndaki fark rendim.

rencilerin % 40,6s ok iyi, % 28,1i iyi, % 18,8i orta, % 9,4 az ve % 3,1i hi cevab vererek lekler arasndaki fark rendim sorusunu cevaplandrmlardr.

Tablo 5.21 lekler arasndaki fark rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 5 3,1 9,4 18,8 28,1 40,6

SORU 21. lekler arasndaki fark rendim.

f 32

56

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.22: lek ile detay arasndaki ilikileri rendim.

lek ile detay arasndaki ilikileri rendim sorusuna rencilerin % 37,5i ok iyi, % 31,3 iyi, % 28,1i orta, % 3,1i az cevabn vermilerdir. Hi cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.22 lek ile detay arasndaki ilikileri rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 5 0,0 3,1 28,1 31,3 37,5

SORU 22. lek ile detay arasndaki ilikileri rendim.

f 32

57

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.23: Trkiyede nfusun nerelerde daha youn olduunu rendim.

Trkiyede nfusun nerelerde daha youn olduunu rendim sorusuna rencilerin % 70,4 ok iyi, % 14,8i iyi, %11,1i orta, % 3,7si ise az cevab vermilerdir. Hi cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.23 Trkiyede nfusun nerelerde daha youn olduunu rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 5 0,0 3,7 11,1 14,8 70,4

SORU 20. Trkiyede nfusun nerelerde daha youn olduunu rendim.

f 27

58

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.24: Trkiyede nfusun nerelerde daha az olduunu rendim.

rencilerin % 66,7si, yaplan uygulamayla Trkiyede nfusun nerelerde daha az olduunu ok iyi rendiklerini belirtmilerdir. Ayrca, % 25,9u iyi, % 7,4 orta cevabn vermilerdir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr.

Tablo 5.24 Trkiyede nfusun nerelerde daha az olduunu rendim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 0,0 0,0 7,4 25,9 5 66,7

SORU 21. Trkiyede nfusun nerelerde daha az olduunu rendim.

f 27

59

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil 5.25: eitli nfus zelliklerine gre sralamalar yapabilirim.

eitli nfus zelliklerine gre sralamalar yapabilirim sorusuna rencilerin % 44,4 ok iyi, % 29,6s iyi, % 18,5i orta, % 3,7si az ve hi cevab vermilerdir.

Tablo 5.25 eitli nfus zelliklerine gre sralamalar yapabilirim sorusuna verilen cevaplarn frekans ve yzde dalmlar % 1 2 3 4 5 3,7 3,7 18,5 29,6 44,4

SORU 22. eitli nfus zelliklerine gre sralamalar yapabilirim.

f 27

60

BLM VI SONU VE NERLER

6.1. Sonu almada, ilkretim 6 ve 7. snf sosyal bilgiler dersi ierisinden seilen corafya rnek corafya konularnda corafi bilgi sistemleri (CBS) uygulama gelitirme almas yaplm ve bu yolla CBSnin rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerine etkisi aratrlmtr. Yaplan uygulamalar sonucunda rencilere sunulan anketler ile rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerinde anlaml bir farkllk oluup olumad gzlemlenmitir. alma Coraf Bilgi Sistemlerinin (CBS) ilkretimde uygulanmas adna rnek tekil etmektedir. Bu nedenle almann corafya retimine ve retmenlerine katk salayaca

dnlmektedir.

almann ilk blmnde CBS hakknda temel bilgiler, CBSnin corafya retimindeki yeri ve nemi ile almann yntemi zerinde durulmutur. Drdnc blmde ise ikisi ilkretim 6. snflara ve biri ilkretim 7. snflara ynelik hazrlanan ve yaplan rnek CBS uygulamalarna yer verilmitir. almann uygulama aamas, 2009-2010 Eitim-retim Ylnn birinci dneminde stanbulun Beylikdz ilesindeki Pnarkule lkretim Okulunda 6 ve 7. snflarda bulunan toplam 59 renci ile birlikte yaplmtr.

almada toplam 3 adet uygulama bulunmaktadr. 1. uygulama CBSnin ilevi, alma mant ve basit aralarn tantmadan oluan bir uygulamadr. Bu nedenle her iki snfta da uygulanmtr. Trkiyenin nfusu konulu 2. uygulama 7. snf rencileri ile haritalar ve lek konulu 3. uygulama ise 6. snf rencileri ile yaplmtr. Uygulamalarn 1 ders saati ierisinde yaplmas n grlmtr fakat rencilerin ilgileri ve anketin doldurulmas nedeniyle uygulamalar 2 ders saatinde yaplmtr.

61

Uygulamalar sonrasnda rencilere 22 adet sorudan oluan anket sunulmutur. Sorularn ilk 19u CBSnin gelitirdii becerilere ynelik her iki snfa sunulan anketlerde ortak olup son 3 soru kendilerine anlatlan konu ile ilgilidir. Anket sonular deerlendirilip CBSnin, gelitirdii beceriler ile ilgi, motivasyon ve renme dzeyine etkisi ortaya konmaya allmtr. retmen uygulama sresince CBS konusunda temel bilgiler verilmesi, almann amacnn aklanmas ve uygulama konusunda rencilere rehberlik yapmtr. Uygulama sresinde bir kontrolr ve gerektiinde yardmc roln stlenmitir. retmen tkanan noktalarda teknik yardmlarda bulunmutur.

Anket sonularna gre renciler uygulamayla konuyu daha kolay ve daha hzl rendiklerini, derste dikkatlerinin daha az daldn, renilen tekrar tekrar yapabilme imkn bulduklarndan dolay bilgiyi pekitirme frsatna sahip olduklarn, uygulamalar yaparken bilgisayar kullanma becerilerinin gelitiini belirtmilerdir. rencilerin corafya dersine kar ilgileri artm, renciler uygulamalar ilgi ekici bulmular, dersin monotonluktan kurtularak daha elenceli olduunu belirtmilerdir. rencilerin uygulamalar bitirebilmelerinin ardndan baar gdleri artm ve kendilerine olan gvenleri artmtr. Uygulama sonras renciler benzer uygulamalarn devam etmesini isteyerek dier konular da bu ekilde renmek istediklerini anketler sonucu ifade etmilerdir.

renciler, uygulamann kolay olduunu dnerek uygulamada yer almaktan memnun kalmlardr. almaya verilen genel not sorusuna ise rencilerin % 61inin cevab ok iyidir. Ayrca, % 28,8i iyi, % 10,2i orta cevab vermitir. Hi ve az cevab veren renci olmamtr. Bu durum bize almann rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeyine olan etkisini dorudan ifade eden bir gstergedir.

Anketin ders konularna zel sorularna verilen cevaplarda ise renciler ounluk itibar ile programn aralar mensnn kullanln rendiklerini, rendikleri ilemleri yapabileceklerini ve haritalarn ne ie yaradn rendiklerini ifade etmilerdir. CBSnin alma prensibini anlatan nemli bir soru olan cbsnin katmanl yapsn rendim sorusuna ise renciler % 85 orannda iyi ve ok iyi

62

deerlendirmesinde bulunmulardr. Ayrca, renciler Trkiyede nfusun nerelerde daha youn ve az olduunu, haritalar nasl okuyacaklarn, ktalar ve okyanuslarn daln, lekler arasndaki fark, lek ile detay arasndaki ilikileri rendiklerini ifade etmilerdir. eitli nfus zelliklerine gre sralamalar da yapabileceklerini belirtmilerdir.

Ankette en fazla olumlu sonu kullanlan programn aralar mensnn renilme dzeyini len sorular ile haritalarn okunmas konusunda verilmitir. Ders konusuna ilikin sorularda ok iyi ve iyi cevaplarnn toplam 1 soru haricinde % 80in zerinde kmtr. lek ile detay arasndaki ilikiyi anlamay len soruda ise oran % 37de kalmtr. Bunu konunun zorluuna balamak mmkndr.

Uygulama sresince sorun yaanmamtr. Bilgisayar ve program altyaps saland takdirde uygulama kolayca yaplabilmektedir. rencilerin ilgi, motivasyon ve renme dzeylerinde beklentinin de tesinde olumlu ynde deiiklikler meydana gelmi rencilerin srece ortaya koyduklar rnlere ilikin grleri olumlu ynde olmutur.

6.2. neriler almann aktif renme, rencilerin ok boyutlu dnebilme ile problem zme bilgi ve becerilerini kazanabilmelerine nem veren gnmz retim programlar iin faydal olaca dnlmektedir. Alanda yaplm almalar ve mevcut rnekler ise son derece az sayda olduundan dolay nemli bir eksiklii doldurmas mit edilmektedir.

Ancak baz nerilerde bulunmak benzer uygulamalar gerekletirecek eitimciler ve aratrmaclar iin faydal olacaktr:

1.

Okul

idaresinin

ve

ders

retmeninin

alma

konusunda

nceden

bilgilendirilmesi uygulamann kolaylamasn salayacaktr. Bylece yaanabilecek problemler gerektiinde kolayca nlenebilecektir.

63

2.

Bilgisayar

laboratuarnda

mevcut

bilgisayarlar

saysnca

rencinin

uygulamaya katlmas salanmaldr. Fazla sayda renciler birka seans halinde alnmaldr. Bylece daha verimli bir uygulama gerekletirilecektir.

3.

alma ncesinde rencilere CBS ile ilgili teorik bilgiler verilmelidir.

renciler uygulama konusunda cesaretlendirilerek motive edilmelidir. Bylece renciler almaya olumlu yaklaacaklardr. 4. rencilere uygulama srecinde mutlaka rehberlik yaplmaldr. retmen

snfta dolaarak mutlaka rencilere yardmc olmaldr.

5.

almamz mfredatlarndaki snrl sayda corafya konusu arasndan rnek 2

konu zerinde yaplmtr. renci saylar da kstldr. Daha geni katlml almalar ve farkl konularda yaplan uygulamalar bizlere daha doru tespitler sunacaktr.

6.

Hizmet ii eitimler vastasyla retmenlere CBS konusunda bilgiler

verilmeli, retmenlere cretsiz yazlmlar temin edilmeli ve yaplacak almalar neticesinde belirlenecek rnek uygulamalara ders kitaplarnda yer verilerek retmenlere yol gsterici olunmaldr.

64

KAYNAKA
Balolu Uurlu, N. (2007). Sosyal Bilgiler Dersinde Trkiyenin Doal Kaynaklar Konusunun Corafi Bilgi Sistemleri ile retiminin rencilerin Tutum ve Baarsna Etkisi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Ankara.

Barker, F., Yeates, H. (1985). Introducing Computer Assested Learning. London: Prentice Hall International.

Burrough, P. A. (1986). Principles Of Geographic Systems For Land Resources Assessment. Oxford: Clarendon.

Cook, W.J. (1994). Breakthroughs that are Changing the Way We Live and Work. U. S. News and World Report, 2, s.46-60.

Demirci, A. (2004). Corafi Bilgi Sistemlerinin lk ve Ortaretim Corafya Derslerinde Kullanlmasnn nemi ve Yntemi: Fiziki Corafya; Deprem ve Volkanlar Konusu le lgili CBS Tabanl rnek Bir Ders Uygulamas, Coraf Bilgi Sistemleri Biliim Gnleri, Fatih niversitesi.

Demirci, A. (2004b). Trkiye ve ABDde Ortaretim Corafya retim Sisteminin Mfredatlar, Metotlar ve Kullanlan Ara-Gereler Asndan Deerlendirilmesi, Baslmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi, Eitim Bilimleri Enstits, stanbul.

Demirci, A. (2007). Corafi Bilgi Sistemlerinin Yksek retim Corafya Eitimi le Entegrasyonu: Baarl Uygulamalar in Bir Yol Haritas, Marmara Corafya Dergisi, 15, stanbul.

Demirci, A. (2008). retmenler in CBS: Corafi Bilgi Sistemleri, stanbul: Fatih niversitesi Yaynlar.

65

Demirci, A. (2008b). Corafi Bilgi Sistemlerinin lk ve Ortaretim Corafya Derslerinde Bir retim Arac Olarak Kullanlmas: nem, lke ve Metotlar, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits neri Dergisi, 28(7), s.377-388.

Doanay, H. (1993). Corafyaya Giri Metodlar-lkeler ve Terminoloji. Ankara: Gazi Bro Kitabevi.

Doanay, H., Zaman, S. (2002). Orta retim Corafya Eitiminde Hedefler-Stratejiler ve Amalar, Dou Corafya Dergisi, 8, s.7-25.

Dueker, K. (1979). Land resource information systems: a review of fifteen years experience. Geo-Processing, 1, s.105-28.

Ertrk, S. (1972). Eitimde Program Gelitirme, Ankara: Meteksan.

ESRI. (2006). GIS for Schools <http://www.esri.com/industries/ k-12/index.html>, 20.02.2006 tarihinde edinilmitir.

Fitzpatrick, C., Magure, D. J. (2000). GIS in Schools: Infrastructure, Methodology and Role. In D. R. Green (Ed.), GIS: A sourcebook for schools, Taylor & Francis, s.61-65.

Goodchild, M.F., Palladino, S.D. (1995). Geographic information systems as a tool in science and technology education. Speculations in Science and Technology, 18(4), s.278286.

Gnay, E., Ayday, C. (2006). Orta retim Corafya Derslerinde Yaplandrmac Program Yaklam Ve Cbs Etkinliklerine Bir rnek, Ege Corafya Dergisi, 15, zmir.

66

Heywood, I., Cornelius, S., Carver, S. (1998). An Introduction to Geographical Information Systems, Longman, New York, s.11-12.

ncekara, S., Karakuyu, M., Karaburun, A. (2009). Ortaretim Corafya Derslerinde Yaparak renmeye Bir rnek: Corafi Bilgi Sistemlerinin Proje Temelli renimde Kullanlmas. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 8 (30), s.305-322.

Karakuyu, M., Acar, A., (2004). Corafya ve Coraf Bilgi Sistemleri Arasndaki liki, 3. Coraf Bilgi Sistemleri Biliim Gnleri, Fatih niversitesi.

MEB. (2005). Corafya Dersi retim Program, Milli Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl, Ankara.

zgen, N., Oban, R. (2008). Yaplandrmac retimde Corafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) Kullanm Ve Yksek retim Kademelerindeki Corafya Derslerinde Uygulanabilirlii, I. Uluslararas Sosyal Bilimler Eitimi Sempozyumu.

Parker, H. D. (1988). The Unique Qualities Of Geographic Information System: A Commentary. Photgrammetric Engeneering And Remote Sensing, 54 (11), s.1547-49.

ahin, S., Gentrk, E. (2007). Kuram ve Uygulamada Corafya Eitimi, Corafya Eitimi ve Bilgi letiim Teknolojileri, Ankara: Gazi Kitabevi, s.175-222.

ahin, T. (2000). lkretim 6. Snf rencilerinin Fen Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Derslerine Kar Tutumlar, Akademik Benlik Kavramlar ve Bilisel renme Dzeyleri. EARGED: Ankara.

67

imek, N. (2008). Sosyal Bilgiler Dersinde Corafi Bilgi Sistemleri (Cbs) Teknolojisinin Kullanlmas, 16 (1), Kastamonu Eitim Dergisi, s.191-198.

Tuna, F., (2008). Ortaretim Corafya Derslerinde Proje Tabanl renimi Desteklemek Amac le Corafi Bilgi Sistemlerinden (CBS) Yararlanma, Yaymlanmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, stanbul.

Tuna, (2009). CBS'nin Corafya Eitiminde Kullanmnda Proje Gelitirme Uygulamas rnei Toplu Tama Hatlar Analizi, Marmara Corafya Dergisi, 20, s.79-100, stanbul.

West, B. A. (1998). GIS in the Secondary School: Some Possible Outcomes. Geographical Outcomes. Geographical Education, 11, s.12-17.

Wiegand, P. (2001). Forum Geographical Information Systems (GIS) in Education, International Research in Geographical and Environmental Education,10(1), s.68-71.

Yomralolu, T. (2002). Corafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar, Trabzon: ber Ofset.

68

EK-1: UYGULAMA-1

69

70

EK-2: UYGULAMA-2

71

72

EK3: UYGULAMA3

73

74

75

EK-4: 6. SINIFANKET

76

EK-5: 7. SINIFANKET

77

EK-6: ALIMA ZN

78

EK-7: ALIMADAN FOTORAFLAR

79

80