Dereaedificatori00albe PDF

m
Ulrich Middeldorf
Digitized by the Internet Archiye

in
2011 with funding from
Research
Library,
The Getty Research
Institute
http://www.archive.org/details/dereaedificatoriOOalbe
AEDIFI RE DE CA TORIA LIBRI DECEM LEO

;
nisBaptiftae Alberti Floremini uiri clarifsimi,8c

chitecu" nobilifsimi,
Ar/
quibus omncm Architcdan
di rationcm dilucida breuitace
com/
plcxuscft
Recens fummfc diligentia capitibusdiftinc*ri,cV a

fcedis nicndis repurgari,per
Eberhardum
Tappium Luncnfcm,
Qtianti hbc opus Angclus Politianus accrrimi iudicrj uirfeccrit,in fcqucntipaginarcpcrics
wi
1/5
lO
'
Argentorati excudebat
tacobus Cammer/
i
^7
lander Moguntinus,
Anno
BAPTISTA SICV>
lus
m autoris pcrfona ad L e<fiorcm

per aera pennis
INgenuum fupcrcffetopusnuncDcdaIe,fi mt
LcgiflTcs ,ualidis uolitare
VidnTcs,!teneri trepidantia brachia nati.
Poffet 8C Archimedes totum qua uerterct orbcm Inuenta grauderebafi,curac|? iolutus Siquis Hyperborcos ardet difcindcre ontcs , Acmulus afTiduo fuperet Babylona laborc,
Vclificatus
Condat 8C cxcelfo pcndentia culmina olympo Athos narratur iungereterras

Pontibushumanainftruxkfollertia.Sedtc Non minusifta mucnt uolumus,quae pagina Ggnat* Pugnabit noftra hoec armatos machina muros Cauu'us,hac poteritfefe hoftis ab hoftc tucri,
Terrigenifq? minus nocuiffcnt tada tonantis, Fruftra Sc* Trinacrrj fudaffent brachia fabri,
Enccladus Sicula ncciam prarmeretur harena,
Qyo priuata domus,quo rcgia rccfla ftruantur

Ordinc,quo locafacra deum ornes,quo uc prQphanav' Ccrtus cris quo rura colas,quam ferttlis ilhnc Surgat agcr,lxta ut capiant uix horrea meffcs, Inde operii uitia crmncks qua regula,qucmue Quifcp modum rcbus tandcm proponat agendts
Acccdit poft harc Romanae graba linguaev
Si
te fbrte iiiuat
nulla pallefcere culpa,
Orc loqui,cloquium nic eft,quodcj{ imiter/s habebis. Et qux nulla tibi uctcrum monumcnta dcderc Hic nofccs, lcclure mcas fi uolucre chartas
Non pigeat Non te
, Tocuhfq? tenax fi parccrc auarit Dedifcas, largasft bibliopola fonanti lmplcatieremanus,noftroslegiffeIaborci
pcenitcafjCcletiquoscallidusartc
Imprcflbr docfte pcrftrinxjtroborcdcxtrac*
Angclus
.
**
ANdELVS POLITI ANVS L A VREN/

tio
Mcdici patrono fu o S
.
BAptiftaLcoFiorcntmusc clarifTima Albcrtortim

gcnij elegantis
,
accrrimi iudicrj
Farmlia, ufr in/ exquifuiftimaecjidcdrinoc , cum
coplura
alia egrcgia
monimcntapoftcrisrcliquiflct,tumlibroscIucu
brauit dc Architcdura dcccm,quos propcmodum emcndatos,perpoli tof<$ aedkurusiamiam in luccm , ac tuo dcdicarurus nomini , fato cft
funecus.Huius frater Bcrnardus homo prudcns , tuicj? intcr primof ftu diofus,ut una opcra tanti uiri mcmoriae,uoluntatiq? confulcrct, 3C tuis in fcmcritis grariam referret.defcriptos eos cx archcrypis, atcj? in uolu/ men redacftos , tibi repraefentat Laurenri Mcdices. Et cupicbatille qui/ dcm,utipfum apud tc munus, authoremcjjmunerisBaptiftam ornarc uerbis.Quod ego mihinulla ratione ftatui fadendum, ne tam abfblua
tamc$ excellcntisuiri Iaudes culpa detcrere ingenrj. Nacôperi ipfi maius multoexlecnore preconium acccdet,quam quan tum ego ullis uerbis confcqui poflim Authoris autcm laudes,nbn fo/
opcris
,
quidem
lura epiftolae anguftias,fcd noftrae omnind paupercarcm orationis re/ formidant.Nullae quippc hunc hominem latuerunt quamhbct rcmctg
utrum ad ora/ toriam magis , an ad poeticcn fadus , utrum grauior illi fcrmo ruerit an urbanior . Ita pcrfcrutatus antiquitatis ucftigia cft , ut omnem ue/ tcrum architecftandi rationem , deprehenderit , 8C in cxcmplum re/ uocauerit . Sic, utnon folum machinas , &p3egmata,automatacf:pcr multa,fed formas quocj? oedificiorum admirabileis cxcogitaucrit.Opti
u'ter3e,quamlibet reconditaedifciplinae. Dubitare porfis
&
musprjetcreapjcTtor
, cV ftatuariuseft habitus , cum tamen interim ita cx amuflim teneret omnia,ut uix pauci fingula.Qtiarc ego de illo, wde Carthagine Saluftius,taccre fatius puto,quam diccre.Huic autem libro Laurenti cum uel proedpuum locum in tua bib liotheca uclimattnbuas, tum cum &Cipfelcgasdiligen/ ccr,& lcgcndum uulgo,publicandumcj;curcs.Narn 8C ipfe dignus eft,qui uohtet do<fta per oratu'rum,c3C in tc iam uno propcmodum rccumbitde/ fcrtum ab alrjs patrocinium
litcrarum.Valc,
Index
INDEXLIBRORVM ARCHITECT.VRAM CAPITVM

ET
IN
,
Lconis Baptiftae Alberti.

Auforis Prcjatio, rcioedificatorioe commoditatcm,utflitatcm,necefsitft tcm ac dignitatem , fufccpti item opcris caufas 8C ordincm brcui /
buspcrftringcns..
t
DElincamentiSjSccorum
LibripnW,quideIineamentisinfcribitur,Capita, \ ui acrationc.Caputi. \ De occafioncconftitucndarum xdium. Quot partibus tora aedl ficandi ratio conftet,quaeq; cuiq? harfi partii! confcrant. Ca.2. 3
pc regione,ccclo fiuc aere,fole 8c ucntis aerem ipfum cuariariribus

Caput,j, Qtioenam rcgio poncndisaedificrjspcrc6mmoda,5C qux minus putquartum,
^
,
Ca/
ti
Qj.ubusinditrjs&:conicduriscommoditasregionisfitindaganda.Ca/
putquintum. y Dc quibufdam occuhioribus regionis commodis fjnui1,& ihcommo/

diSjquaeiapientiquLocfindagandaiunt.Caputfextum. g Dc3rca,deq;line3rumfpcctcbus. Caputfcptimum,. Dearearum fpcciebus,forrais xarcGguris,& quae nam carum utiliorcs.
ac firmiorcs,CapmoCxauum,
'
10
Deparritione.Aedificandiratioundeprofcfiafir.Caputnonum, \% De colunis ac parictibus,dec his,quae ad colunas pertincnt, Ca.x. r)
Quam uttlia fint tetfta tum incolis tum cacterisoedifidorum.partibus,

,
l
Qudd naturafintuaria,&ideouarrjsfiguris extruenda.Ca.xi. J4 De aedifiaorum apcrtionibus,fcneftpis folicct,oitrjs Si alij?,qu2e tota

,
non pcruadunf,deccor.um numero ac mag/ 15 Delcalis &Tearura gcncnbus,gradutimcpimpari numcro $C quantita

parictis crafljcudincm
nitudine.
Capurduodccimum.
te.De inrcricdtisareoIis,funu,aquartmi.cf; cxitu,focigulis, liuoruin
& cloacarum commoda pofiticne acfuu.Ca putdecimumtertium. 15 CapicaScciindiUbrijquodcMatcria agitur. l 7 Edificiurn nonccmercinchoandumcffe, fedmulto antcanimoac menrc rcuclucndum quale,& quantum fururu fit cpus, dcindc no prsfcnptione folum &picutra, ucrutn ctiam modulis cxcmplarrjfq?.
dcdit<ftiQnc,puteorum
INDEX.
fa&is
aflferula fcu alia quauis re uniuerfum opus , 8C fingulae cunc*taru partium dimenfiones cx confilio peritorum penfitanda.- 8C cxaminade. ne repcracra facfti re poenitcat.Caput pnmum. 13
Supra uires nihil aggrcdiundum dTe^nauira? non rcpugnadum,
8C
no
modo quidqucas,fcd quid dcccar,& quo loco cgas conf.cap.2. 19,

Perfpedacxfingulismodulorum partibustotaardifjcrjrationcprudc/
ftabir
tesfupcr hacre confitlendos efle,& antccp ordificetur non modo co/ unde fumpttbus fatisfiat,fcd 8C rcliqua ad ipfum opus pcrficie/
caputrcrtiLim.
2,0
dum necefTariamulroanteciTeparanda
Qvise 'nam fintparandaad gdificium quifabri feligcndi, &quoterripo rearbores cxdendoc caput quartum. 20
Deoelaematerieicuftodiaaclinitione, decâduerfus futuros morbos remcdrjs,atcaptacollocationeeapurquinn.im. 12, Qux'nam arborum opcri aedificiorum finr commodiorfs,quaccf;i]la/ rum natura,ufus,utilitas,SC ad unamquanqjaedificrj parrcm aptitu/
do caputfcxtum.
21
24. De arbonbus iterum fummatim caput feptimum. De lapidibus m uniuerfum,quando eximcdi 8C in opusreponedi.Qut
faciliores,tolerantiorcs,meliores Sddurabil. Caput 8 25 Nonnulla de lapidibus memoram digna a uereribus tradita.cap.c?. 2.6 Lateresunde 8C quandoducendi,quo modo formandi,^ quot illoru genera.De triangularium lapidum utilitate , decp plaftice obiter ca/
'*
putdedmum.
tem dirTeranr,decf
-
17
alijs
Dc calcis 8C gypfi natura,ufu 8C fpeciebus,in quo conueniant,in quo i/

nonnullis noratu haud indignis cap. 11
2
De triii harenarum genribus,3cdifTercntrjs,decj;diuerfa uanorura lo

corum aedificandimateriacaputduodecimum.
aptum,quibuscj; precibus 8C augurrjs captandum fit inituim
,
)0
caput
31
An temporis obferuatio inchoandis aedificrjs conducar. Quod tempus

decimumtertium. Capita tertrj libri,in quo de Operc fcrmo in/
ftituitur.
OPerisaftrucndiratioinquouerfetur. StrucTura? partes quaefint, quibubCîndigeanu Fundamentum non elTe ftrucTurae partem. Quod folum fir futurum oediftcio commodum caput primum. 52 Quod fundamenta lincis fint proefignanda. Soli firmitas quibus argu/
i
men/
ND
EX.
J2*
itipnKs cognofcatur caput fccunduni
Vana eflTe loconira gcnera,& ideo nulli
fidendirm iTi'cr>,niii primo aut cloacx,cifterna\puteicpfodiantur.in locis autera paluftnbusinuer/ fx,prxuftxC^fudes,acpalimalIeisleuioribus, attaracn lctu crebro adufc^ fublimcfigcndascfTecaput tcrtium 3$
,
Dc lapidum natura,forma,habitudine
arqjilligamcntiscaputquartum.
deqj calcis 8C fuldura? glutino

$4.
j<r
Dcpedaincntorum caputquinrum.
extrucftione
cxuctcrum monumcntis 8C cxemplis.
AcftuariaiiucfpiramentaincraiTionbusmuris ab imo ad fummum ufq; aperraeiTerclinquenda.Quid intcr pedamentum 8C parictem
primarix qux, Detnbus ftruclurx genenbus dct"|? podrj materia 8C formacapur icxrum. }e Dc lapidum creatione,contextu 8i connexu.Quiiapidesfintfirmiores qu* item dcbiliorcs caput feptimum. $7 Dc complcmenti parubus,corticibus,infarrinamentis,3c* corum gene/ nbuscaput ocftauum. ^y
tcrfit.Panetis partes
Dclapidum procinclu,nexu,coronarumr{jfultu
Quo modo lapides

$9-
plurimi in parictis foliditatem cogantur caput nonum. $3 Delegittimo panetisaftrucndi gcncre,cVlapidum cum harcnis conue
nientiacaputdeamum. Deparictum illinendorumjUcfticnJorurac^rarioncânfisCxrcarum

nisdepulfioncm caputundecimum.
rc/
mcdrjs,dcq;uetuftifsima Architccftorum lcgc,& rcmedrjs ad fulmi/
40
"
Dc rcClilincis tedis,dcq:trabibus,tignis, 3C ofsium inter fe compadio/

necaputduodccimunu
41
Deflixihneistedis,dcarcubus,corumq;dirTircntiactcxtrucnonc,dccp cuncorum in arcubuscompofitionc capur decimumternum, î Tcftudinum uana cffc genera.Qio modo mter fc d.ffcranr, quibus co
ftiruantur
lincis,5c'
quisfit relentandi
moduscaput 14,
De te&orum cruftis 3c corum unlirate,d<C-p tcgularum

mis
43
generibus , for,
Dc
3C matcria caputdecjmumquinrum. 45 pauimetis ex Piinrj et Virruurj opinione ac ucrcrum operibus s dccjj
uanorum mcipicndorum
ac rerminandorum operurn rcmporc,an/ niaerisq?modo3cfaciccapiitdccimumfcxtum. 4C* Qiiarti iibrijCui de uniuerforum opcrc cft titulus *
Captta.
Ai/
indb
x;
AEdificia,fiueaduitae ncccfsitarcm,ufusoportunitam,fiucad ccra porum uoluptarem dcfinita fint,tamcn hominum caufla eflccort/ ftituta.De rerum publicarum apud diucrfasgcnrcs uariadiuifione. Ho minem ratione SC artium cognitione a beluis diffcrre,cx quo SC ho/
minuminter fcarcâdcoasdificiorumctiamdifTerenria 8c diuerfitas caputprimum. 4.7 De urbium regione,loco acfirucommodoatcpincommodo, partim cx uererum,parrimexfuafenrenria caput fecundum. 49.
coNigitur
Dcurbium ambitu,fpacio,&amplitudtne, deoppidorum SC muro/ rum figuris,decfueterum in deiignandisurbibusmore, ceremonrjs

ac obfcruatione caput tertium.
52,
Dc mcenibus,propugnaculis,turnbus , coronis, 6t
ualmscaputquartum.
portis, earumcjj
5$
,
De uiarum tam militarium quam non nulirarium magnitudine for / ma 8C ratione caput quintum. 54. De pontium,fiue lignci fuerinr,fiuclapidei comoda locanone, dtcg
illi
comm pilis,forniabiis,arcubus>anguiis,riparumfubicibus, cunus

anfisjinftratura&famgiartortceapuifcxfum.
55
ofsis aquarrjs
^DîdoAC(s5tcarum ufu ac fpeciebus, deq; flununibus SC

nauigrjs inieruienribus caput leptlrnlJm~~
53
in
De portuum cxrrutfnone commoda

necaputocTauum.
Qtiinti hbrijin
de'q?
platcarum
urbe partitio/
5S
quode fingulorum openbustracta.

tur,capita.
5.9+
trjs SC parribuscapur primum $9, DcporricUjUeftibulOjarnajfalajfcalajitionibusâpertionibus^porticis,
DE
regia
Sc.
tyrannica munitione,fiuc habitatione,carumc difFere"
occultis recefsibus,cclv.risc diffugrjs..
Principum acpriuatorum
ae/
dcs in
C*ta'ue
quo diffcranr.Pnncipis quocjj.& ciusuxoris difireta , coniun/

habitationc caput fecundurn
eTO
De porricus,arrrj,eoen<iculi aefuualis aut hycmalis, fpeculjr SC arcisco/ moda aftru^ftione.De regiar actyrannicjefedispropnctatc capuMtX
tium
61
De arcts,fiuc maritima ilh fit,fiue in pJano,fiue in monte tueritfita, co moda extruLtrone,fitu scmunmone.Dc podio itcm,arca,murofof/
fis.
pontibus, St~ ru.nhus eiuldem
Quo modo excubiarum inarcc
capm quartum. iUuones Sc cri difponenda

4
62.
.,
rccla
4.
extrt*
INDEX;
mrucnda,&quiDusobfirmanda Dcrdiquisitem rcbusadarcet*
.
rcgisfiuctyrannincccffarrjscaputquintum e>$ Fefpubhca quibus confht. Vbi SC quo modo domus rcmpublicam ad minifiranuum Sc Pontificum conftituendx . Dc tcmplis maionbus 8c minonbus,dclubris ac faccllis caput fextum . Pontificum caftra dauftra cffc.QuidPontificis cfTicium.ClauftrCrum gcncra quor,ubi,cV quo modo conftitucnda caput fcptiir um 6" 4
Dc paleftns,publicis audit orrjs SC fcholis,imbccillium

rjjSjagrorumc^diuerforrjscaputoc^cauum
locis SC
hofpita/
6$
Dc Senatona,iudiciariaq$ curia,tcmplo ac proetorio, 8C quoc his acco/ modaiintcaputnonum 66 Caftrcrum tcrrcftnum triaeflegcncra.Quo modo caftraiint obualla da,idq; cx aliorum opinionecaputdecimum 66 Deteireftriumacftatiuorum caftrorum commoda pofitione, c3coru
magmtudinc,forma
SC
parnbus caput undecimum
6J,
Dc nauibusjcarumq; parnbus.De caliris<m mannmis SC corum mu niuonecaputduodccimum 69

Dequxftore,publicanis,dccumanis,&:idgcnuscommcatuum magi/ ftratibuSjquibushcrrcum^rariumârmamcntarium^cmporium, naualia 5C cquilia dcbcntur. Dc tnbus ircm carccris gcncnbus Sc co/ rum ftrucfturiSjlocis ac formis caputdccimumtcrtium 70 Depriuatis jcdificrjs,& corum difcnminc.Dc uilla,& qua? incius pof tioneaccxtrucftionefintobfcruandacaputdcamumquartum . 71 Villarum tcctadupliciaciTe. Dcuillxpamum fineularumcommoda pofitioncpartimadhominum,partimadanimalium,partimadrc/ hquorum inftrumentorum,neccfTariarumq; rmuxi ufum caputde/
cimumquintum
72,
Quod uilhci mduftria tam circa animalia,6^ circa mcfTes, frucluscf col
ligcndosSc condendos,arcamq; conficiundam ucrfabitur caput de/
cimumfcxtum
3
Dc henli Si mgcnuorum uilla ciufc| pariibusfmgulis, SC carum com/ moda locatione caput dccimumfeptimum 74
Jntcr locupletiorum uillas SC ui banas xdes
7$
quid
intcrfit.
Tcnuiorum $
diiicationcsadlocuplctiorcs,quantum pcrfacultatcspcimittitur,ac/ ccdercdcbcrc,cx xftiUisquidcm cphybcinisufibuspotiusardifican/ du caput decimumocuuum 77
Cv
ND
a?;
73'
Capita Sexri libri, qui de Ornamentis infcribitur.

k-ETufcepti opcris difficultate SC ratione,.undeeolligit
quantu ftu/
^\Hrj,laboris,acinduftrioein hisfcribcndi&impcnCum fir.Ca.i.
7$
Dc pulchritudinc 6C omamento,& que. abiflismanentpiSt" quid intcr fc
dtffcrant^Côdccnaarrisr^tioncritpediftcandum, Quisfit artium
parensSCalumnus.CaputSccundum.
78
Aiia r florem apud Grarcos, pro/ batirsimamueromaturitatcmapudItaiosadcpfarit,Cap.3, 79 Quod autab ingenio,aut ab arrifidsmanu decor &rornatns omnis re/ busimmittatur*Dcrcgione5c*area,dccf nonnullisuctcrumlegibus templorum gratia latis,acalrjsquibusdam notaai quidcm C admi/ rationedigniSjfcdcrcditudtfficillimis.Caputquartum, 8r JDe partitione dcccnri repetitio brcuiufcula,dccj5 parietis actecxi cxorna 9 tione. Qiiod accuratus ordo ct modus-in eoropornda,fit fcruand . 8* Caputquintum. Qiirajone maximorerrn lapidu molcs zc pondcra facilius loco mouca/ tur 9 autin akumfubleucntur.Caput fcxtum 8J Dc rotis,axcclis,rotuiis,uc(fribus,trochleis,carum magnitudinc, for
<îod sedificatoraadolefcentiam
in
.,
ma,acfigura.Caputfcptimum. De cochlea,eiusq; anulis. Poudera quo
S?
modo trahenda,uchcnda ct pd
S<5?
lenda.Defcriptio forcipt\implcoke,ac machina:. Cap.S.
In eruftandis parietibus harcnarionumainieas tr.es adminus adigcdas efle.Quae fintcorum orHcia 5dmarcria.De cruftatiombus 6>C 3runx
fpeciebus,dc calce ad inductas: cruftarioncs paKanda,deq; fjgnorum genenbusacpictorrjscruftarionibus.Caputnonum. 87 Marmorisfccandi ratio.Quoeharenaadcam rem aptior.Dc tiflulatof rum accircumexcdtorum marroorum conuenicnria acdiffcrentia, decppulriadinncicndumprDrpararionc.CaputdecimwirL 38
De tcdi contignationibus,teftudinarionibus,&: fubdiualibu-scruftatio

nibus.Caputundeeimum. 89 Apertionum ornamenta plurimum adfcrrciuainc|aciV,(cdhabcrcdi.f ficultates ac incom moda multa SC uaria AfficTerum opcrum duo cfle genera,& quid cuiq? conducat. Caput duodeciraum 90
.
De columnis,corumcornamcntis.Quid plana,quidaxis,iiritor
ic<fturae,retracl:iones,uenter,torquis,cldnextriini.C3p.J3.
prO
91
Septimi Libri,quo de Sacrorum ornamentisdiflcritur,capita.92 /f Ocnia,tcjnpla,C>C bafilicasdrjs dicatasclle Dc urbis rcgicne 8C a
1 3
INDEX,
rea,dcc$ illiu orttammtis prarcipuis.Capur primum
9 Quopotifsimum & quanto lapidemcenia fint cxtrucnda,& a quibuB
principio tcmpla fint condita.Caputfccundum 94 Qtianto ingenio,cura Sc diligcntia rcmplum conftirucndum fitac ac/ ornandum.Quibus drjs,&ubi fitponcnduro.Deuarioitcmfacrifi/ candintu.Caputtcrtium 95 Dc uTplt partibus,formact' figura.De tribunalibus& corum pcfitione caputquarrum. $
,
Dc tanplorum porocibus,acccfsibus,gradibus, ipfiuscf porticus apcr ricmibus &C interuallis.Caput quintum 97 Dc columnarionu pnbus,dcq; capitulis,& coru gnribus cap. e> . 98 Dc columnarum 3C carurn partiu lincamcntis.Dc bafi,choris, orbicu/
lis,anulis,Iacaftro,lineamcntorum particulis,fafcf ola,gradu , rudc9 funiailo,canah'culo,gulula,& undula caput fcptimum. 99 Dc capitulo Dorico,Iolico,Corinthio 5d Italico caput cdauum 'co
Dccapitulorumtrabc,tignis,afsibus,fafcris,modulis,t<gulis,imbria'/ bus,ftrrjs,&alrjshuiufmoi,qu3eadcoJunationcsr2tincntcap9 ict
Dctcmplipauimcnto,intcrioribusfpacrjs,arc3c loco, parictibus 8C co/
rumornamcntiscaputdccimum.
Tcmplorutccftacurtcftudinatacflcoportcatcaput
ornamcntiscjicaput duodccimum.
104
undcdmum
105
I0e
De tcmplorum apcrnonibus,fencfiris,oitrjs,ualuis ct carum parficuiis

Dcara,coenaecomunionc,dccj;lummibus accadclabriscap.ij . 107 Bafilicae primordia,portus,partcs,ftructura,& quidnam atcmplo di/
fcreper caput
dccimumquartum
10
Dc trabcatis Sfarcuatis colur>ationibus.Qualcsbafilicarucolunaf,co/

rcx\xc$,8C caru fedcs,necno fcncftraru alritudo,iarirudo cV rctkula/ rio.Dc corignarioebafilicaru,decianuis,ttearu ronibuscap. 15.109 Dcpublicisjrcrum monumcntistam in cxpcditioncipfa qp uicftoria par v u,parrim a Romanis,partim a Grxcispofirisaccrcdiscap.td. 110. An ftatujefint in tcmplisponcndx , SCqua; illarum matcna coinmo/
difsimacapurdccimumlcptimum.
Capita
bi
oiftaui libri,qui publici
m,
DEuiarum
profani ornamentu infcribitur . f i| publicarum fucmilitarium,feu urbanarum crnatu.V

fit
fcpdicndum
auturcndum cadaucr.Caput primum
11 j,
Dc fepulchorum ac fcpclicndi uarrjs rationibus.Caputfccundum.

I3cfaccllis fepulduroi
114.
u,pyramidib Volunis,aris
& molc*Cap.).
115.
Dc
1NDEX
Dc fcpulchrorum titults,notis, fculpturis cap ut quartum Dc fpccults,& earum ornamenris capuc quintum
Si.
.-
Ti$
118.
De urbium urjs dignioribus,ut portx,portus,pontcs,aTcus , triuia 8C

forum exornctur caput
tuitascaputfeptimum
licigiofis
fcxru
10
Dcfpec~taailis,thatris,& cuFriculisadornandK,quantai$ fttcorum u/

122,
Dc ampro'theatro,arco,ambularionib c ,ftationibus, flcTminortt iudicti

.
porticibus,eorumcj? ornamcntis capuso&auum
ilc7,
Dc comitiorum,fenatusc currjs adornandis.Vrbcs luris,natarorjs,li/

bris,bibIiothccis,fcholis,ftabulis,naiHii ftationibus,ncc non inftm/
v
mcntismathcmaticiscxornaricaputnonum. Dcthcrmis-,earumcommoditatJbus5ornacucaputdecimum, Noni libri,cui tituluSjPriuatorum ornamentum,Capita
117 119
150
FRugalitatcm &parfimoniam-cum inomnibusrebusetpubliciscc priuatis,tumin archiredura maximeferuandam cfle.De regise,fc/

natorije,acconfuhrisdomusornamentis caput primum
i$o
131
Dc urbanorum 8C rufticorum aedificiorum ornamcntis cap.i.
Acdificiorum partes ct mcbra tam natura cpfpccie diftcrre,uariocp rco i}i lineamcntisotornatudecoraridcberecaputtcrtium. Acdes priuat3e,pauimenta,porticus,are3e 8C horu quibus pi<fturis,pla
tis,urcl
ftacuisorncnrur caputquartum
154
Triacflequae praecipue ad pukhritudincm acuenuftatem jdificiorum faciantmumerum falicer,ftguram 8C collocationem.caput 5. 1^5
Dt numerorum in dimeriendis areis coPKfpondencia,decjj diffinitibnis

rationeharmonrjsSCcorporibusnorrinnatacaputfcxtum.
138
Dccoliinarum ponendarti modo,dimenfione 8C collocatioc ca.7. 139 1 40, De quibusda grauionbus rci jedificarorioe uitrjs.cap.8. Quod fit architeclti bcne confulti officium,& quae ad ornamcnti elega .namfaciantcaputnonum 141, Qitac potifsimum architccfcofint confydcranda, quae cf ci fciru ncccffa/ riacapurdccimum i^ Architcclus quibus,& quo modo confilium fuuar& operam imparti ridebeatcaputundccimunv 14.4. libri,quide opcrum inftaurarione in(cnbitur,capita. Dedmi 145 S operum uitrjs,& undc proueniant.Quae ab archm<fto cmcnda.
DE
ri
poffmt, 6v qua' non.Quaenam item caclum graucfaciant , cap
primura,
145
INDEX:
Quodaquînprimis adufumneccflariafit,'quodc|? uartx
.
illius fint
14^ Quatuor circa remaquariam conGdcrandacilcÊtundcgenfrctur,;!!* erumpat,quo\iedcJUiataqua.Capiittcrtium. iaS ^X^rJuiunucmcj^^ i^%

DcioJliura ^Lflruii^îUtei^t^cunic^
.
fpccics.Caputfccundum
50
QcaquadliiiAbuSyquy fahihdQr^s^dopturjjûd-contra Ca.cT. 150 ffihftffli jff faeendx rarionc^.quo^mqdcKld humanosufusaccommo

daripofsij.Caputfeptimuni. 1 5^ 'Dc ciiicrnis,c3c' carum ufu ac utilitatc Caputoctauvm l 5$ Deuitein pratoponcnda.Quo modo fylua crcicat inpaluftri>utcj? rc/
giombus,qu3cab aquisinfcftantur,fubuenicndiim. Cap.$v
ifff 15-r
De itiner'ibus,tirjs aquaticis Sc aggerc Caput decimum

D&foiTaru
m adornatione, nc aqu ar um copja defir, nc-uc ufus etus impe

153
.
diaturCaputundecimum
^Quibus aggcribuslittus mariscorroborabitur
Quomodo portus 8C
!
oftiamuniantur^quocji aitmdoaquxdefluuiaocdudantur Gaput
duodccimum.
59
De rcrum quarundarn emendauoneac rcmcdrjsin gnc.Cap.13

Minutiora cmoedam
quac*
i.ti
ad igms ufum confcrunt Caput 14.

.
lef a,
, 8i icjgcnus pcrdantur &arccantur. Caput 15 12$ Dc locis oedium calcfacxcndis ac refrigci adis : dcc parictum uirrjsrefor mandis 8>C emendandts.Caput ckcimumfcxtum ICT4
Quo m odo fcrpcntes, cujjceSjamiccs^mufcjeamureSjpuliccs^tincae
Dc liis quae non prouideri,ied iam cflccta cmendari pofsint Caput dcci
jnumfcptimum,
icf$
Eorum ucro quae in hitce hbris continanturIocupletiorem.adde re indicem cum tcmporis brcuitate,tumctiam aduerfx ualc/
tudmis iniuria,nunc non dabatur.Sccunda ucro meli/
ora.Intcrimdiligentiuslccftoranimaducrtatqufin
tustracflantur,
Lco/
E>E
RE AEDIFICATORIA
BAPTIi LEONIS STAE ALBERTI INDECEMDE

AR^
chitcctura Libros
PRAEFATIO.
Reiaedificatoriaecommoditatem, unlitatem , nccefliita/ ccm , acdignicatem , fufccpti itcm operis cauflas 8C
ordincm breUibusperftringens.
IvLT,AS,ET VARIAS ARTES.

quoe ad Dcnc ,beatecg agcndam faciant , fumma indu/ lftriaj&: diltgentia coquifitas nobis maiorcs noftri tra/ Jdid cre.Quae omncs,& fi fcrant proe fc,quafi' certatiin
\\
v ^***
*
*huctcndcre,utplurimum gcncri hominum prbfint,ta
me habcrc innatum,atr$ infitum cas intclligimus quidpiam quo

v
fin
gulae fingulos prae caetcris , diuerfocj? polliceri fru<ftus utdeantiir. Namcfc artesquidcm aliashcccflttatcfcclarnur,aliasprobamus utili
ucro ,qudd tantum ctrca rcs cognitu gratiflimas ucrfentur, in pretio funt . Quaics autcm hae fint artcs non cft utprofequar , in promptu cnim funt. .Vcrum (i rcpctas , cx omni maximarum artiii tiumero nulla pcnitus inucnics,qug rio fpretis reliquis fuos quofda, 8Cpropriosfinespetat, contcmplctur . Autfitandem compcrias ullam, qux aim huiufmodi fit,ut ca carere nullo pa<flo poflis, tum 6>C de fc u tilitatcm uoluptati, dignitan cjj coniuncfte m prarftet, meo iu dtrio ab carum numcro cxdudendam efle no duccs architeduram l namcj: ca quidem(fiquidcm rem diligcntius penfitaris)& publice,& priuatimcommodiffima,ctuchcmetcr gratiflima gcneri hominum s cft, digniratecj? intcr primas non poftrcma .Scd antequam ultra prd grediar cxplicandum mihi ccnfco, quc mnam habcri uclim archite/ clum . Non cnim tignarium adducam fabrum.quem tu fummts cae ceraru difciplinarum uiris compares.Fabn enim manus architafto proinftrumentocft.Archite<ftiimegohuncforecoftituam,quiccr/ .. Architcctufi caadmirabiltcj? rationc,& uia,tum mcnte,animo'cj; dirTinire,tum opcrc abfoluere didicerit qusecumcj? ex ponderu motu , corporficfe SiU!S compacuonc^ coaugrnetacionc dtgniflinus hormnum ufibus bcl
tate,aliae
&
,*
&
"
liflime
LEONIS BAPTISTAE ALBERTI

liflimc comodentur.Qjae ur poflit coprchcnfione,cY cognitione / puscftrcrum oprimarn,& digniflimarum.Iracfhuiufmodicrirar/ chirertus.Rcdco ad rcm ,Fu'c re qui diccrcnr aqua,aur igncm praebu
iTe
principia,quibus
erTecftfifit
ur hominil cqerus celebrarcnrur.
No
ho
bis ucro
rccli,pancriscjjurilirarcm,arcf ncccfliraicfpcclanbus,ad
mincsconaliandos,arcpunaconrinendos,maiorcinmodiiualuiflc nimirum pcrfuadcbitur . Sed ne Archrredo quidcm ca re folum de/ ruta,optatacj; diffugia contra Solis ardores,brum3, prui bemus,q> Arch/rec*turx nascp de.cjerit(ram er fi ipfum d haud quacf minimum bcneficiu eft) u tiluas quam quod mulra inuenerit priuatim, publice proculdubio lon/ geunlia,cx* aduiroeuiumireru atqjirerum accomodatiflima.Quot femilias honeftifluiias,Sc' hoftra,& aliae orbis urbcs tcmporum in/
&
iurialabefaclatasfunditusamifiirct,nicospatriilarcs,quafiinmaio rum fuorum grcmio rcccptos confouiflcnt r Daedalum fua proba /
Dedalus a/ runrtempora, uelmaximcq>apudSelinundos antrum aedincarir, pud Seiinu/ cx quo rpcs,Icniscj; uapor ita cfflarct ,ac coIligcrerur,ut ludorcs gra nos proba/ tilTimos ciicerer,corporac$ curarct fumma cu uoluptatc . Quid al% quam multa ira.ufm.odi cxcogirarunt quae ad bona ualitudinc facy lus. ant,geftationcs,natariones,rhermas,c3t huiufmodir Autquid rcfcr uehicuIa,piftrinas,horria/& minuta haec,quae ramen inuira degcn/ da plurimu momenri habenrcQuidaquarum copiasexinrimis,re/
coditiscpproducxasjufibusq; tam uarrjs, tamc$expcdirisexpofitas? Qtiid trophea,delubra,fana,rcmpla,& eiufmodi,quae ad culrum rc
Iigionis,frudum^poftcnratisadiaunitcQuid dcmum qudd ab/ icilTis rupibus,pcrroflis moribus, compJctis uallibus,cocrotis lacu, nauibus,dircns flum imbus, Architcccu/ ro ar tf$> exP ur ata pa!udc,cojdificatis oftrjs,conftitutis pontibus , portu cj? non folum tcmpora/ cxpcditis *x laus rrjs hominum commodts prouidit,ucrum SC aditus ad omncs orbis prouintias parcfcdr.rfx quo cftVtum cfi,urfrugcs, aron.ara, gcm/ mas,rcrumcj peritias,6c cogmriones,&: quarcunq? ad falure m, 8C u tx commodum confcrant,homincs homimbus mutuis orTirrjs com municarint. Addc his tormcnra,machinas,arcs , 8i quae ad parnS, ubcrt3te,rem,dcaisâ'uitatistuendam,augcndamv|?, adpropaga 4um,ftabihcndumCj; impcnum ualcant.riquidem ficarbiiror,quot quotauetere hominti mcmoria utbcsobfidionc fubaliorum impe riumucnerint,fi rogemur aquodebcllatxfubaccxt$finr,non nega turas ab architcVtg, Aimauim cnim faalc Uoftcm cgutan pfifle , icd
T5B
RE AEDIFICATORIA
quaVn nunqua" cucnit ut fefe
alia rc
mgenrj utm,& opcrum mo!an,& tormcntorum

fc.Et cotra,obfeflis
impaum, quibus
urgercr,obruerer,preflarctcj; architcjftus, tolcrarc diutius :ncquiuil/
m agis, quam
ii
architccti optydC artibus faris forc tutos
dcputcnt.Tum
habitas at
peditioncs repaas,fortaflis rcpcrics huius artibus 8C uirtutc ui&ori as plurcs,quam impcratoris dudu,aufpicrjs ucpams,hoftcmcf: fx pius huius ingcnio abfq? lllius armis,quam illius fcrro, finc ifuus co
frlio fuccubuifle.Et quod maximc prar ftat,parua manu,faluocjj uirt citmilitearchitecûs.Dcudlirate hadenus. Qtiam uero grata, 8C c^ penitus infideat animis edificandi cura 8C rario,cu aliundc,tum hinc
apparet,qudd neminem repcrias,modo adftnt facultatcs, qui r6 to tus ad qutdpiam coardificandum pendear. Et fi quid ad re sedificato
rtam excogitarit,uolens ac lubens non proferat,&, quafi iubcnrc na tura,ufuihominupropalet.Etquam faepeeuenit, ut ena rebus alrjs occupatinequeamusno faccrc,quin mcnte 8C animo aliquas ardifica tioncs comenremur, 8C ahorfi fpeCcato aedifitio fingulas llicd dimen
IIoncsluftramus,acpenfitamus,procj;ingenrj uiribus difquirimus, quid nam adimi,addîmmurari uepoffit,quo id opusreddatur cle/
;
gantius,ultro'c$ monemus.Si quid ucro bcne dtfFinitum, rectecj; ab folutum (u , quis id non fpcctet cu fumma uoluptata atcj; hilaritatcr lam ueroquanrtr aues domi,foris'q? non iuucrit modo, atq? dele&a rit architcctura,fed multd quidem honeftarit, quid cft quod refera^
Qjis non fibi laudt afcrtbar,qudd aedificarirPriuatts ctiam , quod

habttemus xdibus pauld accurauus conftrucris gloriam^Boni uiri, o> parietem,aut porricu duxeris lautiflimam, quod ornamenta po/ rou>columnarum,tecti'c|t impofucris,cV tuam,& fuam uicem cora/
probant,Sc* congratulantur.Vel earcmaximequod intelligunt qut dem tefru&u hocdiuiriarumnbi,famili;r,pofteris, urbi cj;plurimit
. . decoris 8C digmtans adauxifle. Cretam iniulam in primis fepulchrff U 11 louis nobilitauit,nec tanru Apollinis oraailo Delon,qua forma,6C^ -T. JJ" * 511 eta * fpecie urbis,tcmpli'q$ maicftate colebatur.Quantum ucro authori/ rr]- !l
tatt
imperrj
8C nominis Laani contulcnt aedtficario nihil plus dico,
f?!
l
P
l
anoscxhisbuftis&refiduisuaeris magnificentia?,quaepafTimui/ F,
demus,muIrahiftoridscrederedidtciflc, quar alioquin fortaflemi/ nuscredibilta uidtbantur.Prarclare igttur apudThucydidan prude-
^J olnJu *a -
P
*ê
tiauaerucomprobatur , qutita
rafienr, uc longc,c|
urbc" ommoedifidorum gcnere pa/ aanc^potcntiorcs uiderentur Ec quis fuit fum/
mo/

rnoru
acfapienrifluiiorfi principu,quin intcr prjmas
propagactfno
minis, SC poftcritans ctiras re habucrit xdificatonar Scd de his hacle nus.Dcmu hocfit ad re\ftabilitate,dignitate 9 dccus'q! rci publice plu rimit dcbcre arcfutcao,qui quidc crnciat,urin otio tu amcnjtate,fe (tiuitatc,falubritatc,in ncgorio cu emo1umcnto,rcru'c|j incrcmcnto, in utris'c|; nnepericulo,& cu dignitateuerfemur.Hunc igitur cxuo/
luptate,atc mirifica oper{igraria,ex'q? neceflitate
, ex'q* inuentorii x adiumcntis,praefidio c^,cxcp fruclupoftcritarisprobandurn colcn/
du'c$effe,arcinterprimarios,quidegenrchominii honorcs& p/ miameruenntjhabendunon negabimus Atcjnosquideaimiftêc

.
ita
efteintelligeremus,caepimus animigratiadceius arte,arebus ac curatius pcricrutari,quibus 'nam principrjs diduccrcntur, quibus'uc
parnbushahercntur,atcg finircntur. Quas cu inucniffem gcnere ua/ ria,numero penc infinita,rc admirabili,utilitate incrcdibili,ut intcr/ dum non conftaretquaenam hominii conditio,aucqu3eReip.pars, N aut quisduitatisftatus magisdcbcat architccxo,imo omnium coru modif arum inuentori:publica,an priuata;facra an profana: otiu an wcgotivhfinguli nequiq?,an genus hominu uniucrfum , lnftiruimus plunbus dc cauffis(qu ae longum eflet hic profcqui ) cadc ifta collige re,quae his dece libris mandata funtlitcris Quorum hic crit rebu* tracladis ordo.Nam 3edifitm,quod corpus quoddara eficanimad/ ucrtimus,quod lineamcntts, ucluri alia corpora coftarct materia, quorum altcrum iftic ab mgcnio produccraur,altcrum a natura fii fcipcrctur.Huicmcntcm,cogitarioncmcj?,huic altcri parationcm, fef lcctioncnrfq; adhibcndam.Sed utrorumcjj pcr feneutrum fatis ad rc ualcrc intcllcximus,ni 8c periti artihcis manus,quae lineamenos ma/ teriam coformara,acccflcrir. Cum'q; aedinriorum uarrj clfent uftis, perucftigandum fuitan cadem hneamentot u finitio,quibus'cg opc/ ribus conuenircr. Difunximus ea dc rc cedificiorum gcncra,in quib9 cjtiidemcum habcrcplurimum momenriuidcremus,cobefione"mo' dum'c|; lincarum intcr fe,ex quo prarcrpua pulchritudinis cffccftio c/ manarit.DcpuIchritudineidcirco c^pimusdifquircrc, quidnam cf/ Ut,SC qualts cui^j deberctur.Cum'c in his omnibus pcccata intcr/ dum ofFcndaentur, inucftigauimusqudpac~tocmcndari inftaura/
&
ri'c#
titulus
poflent.Cui'q? igftur libro pro rcrum uariaate (uus inferibitur huncin moctum.Nam pnmi quidcm titultis.Primolincamc
ta^Sccudo niataia,Tcnio opu$,Quajrto uniucrforum opus, Quti to
D\R AEDIFICAT.ORIA
LIB,
I.
to Singulorum opus.Sexto ornamentum, Septimo Sacrorumor/ namentum.Ocfcauo publici profaniornamentum.Nono Priuatori
lim ornamentum.Decimo opcrum inftauratio,additi na uis,aeraria hiftoria, numeri dC lmearum , quid

conferat architedus in negotio.
-WLEONIS BAPTI* DE RE AEDIFIC ATORIA $TAE ALBERTI

,
Liberprimus , qui de Lincamcntisinfcribitur,

DeLineamentis,SCeorumuiacratione.
Caputl.
LINEAMENTIS AEDIFI
iriorum confcripturioptima, dC elegan/
riiTimaquxc^ a peritiflunis maionbus fuifle literis tradita, 6C quae in ipfis operi

busfaciundiscflfeobferuata animaducr jtcrimus,colligemus, noftrumcjhoc in jopus transfcrcmus Hisctiam addemus ji; fi quid noftro ingenio, 8C perueftigand <^ra,& laborc adinucnerimus,qudd q/ JJP;
.
dcmufui futurum putcmus.Sed cum hu P iufmodirebusalioquinduris8c" afperis,

]t$<i
at^J
mulra exparte obfcuriflimisconfcribcndis mc cupiam
eflc
aper
ti0lmum,&quoad fieri poflir,facilem,& expedit)flimii,noftrocro more- cxplicabimus quid xiam fit quod aggrcdiar.Nam hinc no ne/
Ûgcndi rcrum dicendarum fontes patebnnt,unde caetcra afquabili/ QuibuS ar/ oreorationedicantirr,Rcmigiturficordicmur, Totaresacdificato ch7K(f tura ^^ ria kncamenris,& miidura conflituta e(t,Lineamctorum omnis uis ftitU af Ur * ckratio.confumiturjUtrcdajabfolufa^nabeaturuiacoaptardijiu/ a gen/
LEONIS BAPTISTAB ALBERTf

gcndiclineas,cx:angulos,quibus.x<kficrj fadcs comprehendatur, atcfcconcludatur.Atquicftquidcm lincamcnti mtlttus cV officium #
pracfcribere xdificrjs,cV partibusardificiorum tfptum locum, cV ccr Sc gratum ordincm , uriam tota
aedificij
tum numcrum,dignumcp modu,
forma,& figura ipfis in lincamenrisconquicfcat.Nccj: habct lincamcntum in fc ut matcria (cquatur, fcd cft hurufmodi,ut cadcm
ardificrjs cflc
plurimis in
illis
fpcctctur
lincamctafcuriamus,ubi una,atcjj cadcm irt forma.Hoc cft,ubi corum partcs, 8C parrium fingula/
rum fitus,atc$ ordincs intcr fc conueniant totis anguhs, torisq; hne/

is.Et licebit intcgras formaspraefcribcrc
animo,cV mcnte, fcclufa o/
mni materia.Quam rcm aflequemur adnotando,& prcfinicndo an

r gulos,& lincas ccrra direc rione,8c' conncxionc. Harccu itafint, crit crgo Imeamcntu ccrta,conftanscj; pracfcnptio^conccpta animo, fa/ cla lincts, SC angulis,pcrfcc*ca'c animo 8C ingcnio crudito . Quod fi
Uniametum
uclimus mucftigarc quidnam ipfum e.dificium,tota cj? ftrucmra pcr (t fit,fortaflisfacict ad re,fi confyderabimus quibus pnmordrjs, qui bufuc progreflibus inhabitandi fcdcs,quas xdificia nuncupar, olira cceperint,atqj excreucrint ,Qui,fi rcclc opinor, dc tota hac rc fic fta/ tuiiie poifumus,
Dcoccafionc conftiruendarum aedium*
Quot parribus
1
.
tota xdificandi rario conftct,qua?cji cuic harum
parrium confcrant.
Cap.
Condcndoru J^duiifcehdi fpacia,cx illic inucnta arca ufui commoda grata co & aedinrioru pn catC f, tum ipfum occupauiflc, ut non codcm locoficri domc/ ft, n|f mi ortus. ^ lca omma> & pnuata uolucnr,fcd alibi accubari,alibrfoaim habc ri,alibialia adufum collocari.Hinc adeo ccpiflcmcdariutte<5tapo
nercnt,qu6 cffent a fole SCimbribus operri,idc ut faccrcnrr adicaflc demde parictum Iatcra,quibus tecta imponcrcntur. Sic cnim ageli/
dis tcmpcftatibus 8C pruinofis ucntis fe futurosturiores mtelligebar, panctibus aper uiflc a folo in fublimiuias,8c" fcncflras, qur
~ T^Rindpiogcnushominumin aliqua tutarcgionefibicjuaefiuifle
Dcmum
bus cum
ris
aditus,8c" congrcflus
,
darcntur,tum 8C lumma,cV aur % apcr
8C conce pta fortaflis intra Jares aqua, uaporesc^ expurgarentur.Ita quiaimcîllefuitfeu Veftadea Satur/ ni nlia,(cu Euryalus,Hypcrbiuscp fratrcs,fcu Gcllio , autThrafon ,'
temponbus exqperentur
Cydops uc Tiphinduus,qui ifta pruicipio in ftttuerit,t audcni fic pu

to
DERE AEDIFICATORIA
LIB.I.
4.
10 hos fuifle condendorum jedificiorti pnmos orrus,primoscp ordi ncSjdemii exereuifle ufu,Sc" arte hanc rc arbitror . Varrjs aedificioru
gcnenbusinuenris,quo ad res prope infinitas,rcda<fta eft.Nancj; alia quidem publica,alia priuata,alia facra,alia profana,alia ad u(um cr necefTitatem,alia ad urbis ornamcntum, alia ad temploru uolupta/ ,, . _, <s Sdmcanaa te coftituuntur,fed omnia ab his quae reccfuimuspnnciprjs manaffe r. P ar ubus negabit nemo.Quoe fi ita funt m promptu eft tota aedificandi rc con con " at ftare partibus fex.Hae funt eiufmodi,Rcgio, Area,Partitio , Parics, Tcclum, Apertio.Hjec pnncipia fi fuerint pcrcognita, fiet utquse di
.
ftunfumusfaciliusintelligentur.Ergo ea ficfiniemus. Nzncjjeritcj/ dem apud nos Regio arcilcxpofita totius foh amplitudo , 8C fades, Regio, ubi aedificandum rit,cuiuspars critarea.Area ucroerit cerrii quod/ Area. da lociprxfcnptum fpacium, qd quide muro.ad ufus , utihtateraq? ambiarur.Scd areas appellatione ucniet quoq: id, cjcumq; ipfum x/ dificrj loco fit,quod ckambulantes ueftigio prcmimus Partitio e ft p art v; quae totius xdincationis arca in minoreis areas particur , undeficut
.
unum adacfcis SC coaptaristotum oedificrj corpus mi noribus aedificrjs refertum fit. Pariete dicimus omncm ftrucmram, quoe a folo in altum furrexerit ad ferendum onustctftorum , quae'ue P****3 obducta ftet ad mtenora aedificrj uacua obuallanda.Teelum appel/
quafi mebris in
lamus no partem
illa ardificrj
folum fublimem atq? extrcmam , qua Toftum
pluuiaeinterdpiuntur,uerum 3C tcdum id maximeeft,quicquid la/ ce,Iongccp dtftenrum fupra deambulanrium caput adfter .Q110 in gc nerefunt contignariones,concamerarionss,teftudinata,flc" cuifmodi Apertiones nuncupamus cjuiequid eft ubicj; per xdifictum,quod in grciTiim,egreflara'ue inde incolis, rcbus ue praebcnt . De his igitur 3 SC defmgulorum partibusnobisdicendura ef},(i prius ncnnulla r< tulerimiisquoe quidcfeu prinapia^feuprincipiisnoftii huiusinftitu
ci operis mfita atcft innata funt, plunmum cerie facitn t ad re. Na con 'fyderantibus an fit quidpiam,quod quibuscf harum, quac dlxjm ,,
^P**1*
parrium conferat,mainuenimusminimepeftponenda, quaequidf

$C tetftis , cV paneiibus,cx' rcliquis ciufeiodi plunmu conueniajit,ea funtha-c.Vtfintcorufingula ad certum,deftinatumcufum como/ . . da,cx* inprimis faluberrima. Ad firmitate, pcrpcruitatemcp mtcgra, Sarubrita, &folida,& ad modu aeterna. Adgrana cV amcenitare cnmpta,com F"" 1*38 ' pofita,ctomnipartefui(utitaloquarjredimita.Hisquafircrtrmdice Auieeniiaa.
daium primordrjs,
6C fundamctis lactismftiuuum
proftquamur.
LEONIS BAPTISTAB ALftEffTI'"

Dcrcgione,ccelo,fcu aere,fole > 8C uchtis,aerem
ipfum cuariantibus.
Capuclll
.
REgioncm.uctcres utomni nocuo liberam , SCcommoditatibiK

refertuTimam habcrcnt,quo ad ciusfieri porerat,uchemeritei e/
habitaiidus. laborabant.Atq; inprimisccsluninehabiturieficnt graue dC infey
ftum,omni diligenaapcnituspraccauebant, prudenriid quidcm , pcrmaximc neccflario confiho . Nam rcrram accf aquam fi quid ha bearin<feuitrj,arte,& ingenio corrigi poffe non ncgant,Co?kim ue/ ro nulla ingcnrj ope,nullacp hominum mariu fatis pofle emendari,
&
Atnentemc acuminc in/

genn,
Ccrunt
A
nc/
bams prem
Aer Pallas
Acr purus
quis.
'
Aer
peitifer
maxime uitam a/ ad falutcm conferer, fi erit qua purifli/ mus.Tum dC quantam habcat ccrlum in gigncndis,producedis, alc diSjieruandisc^ rebus uim,quiseft quem id fugiatrQuando 6c prcy ftare ingenio eos intclligas homines,qui ccelo fruantur puriorc,qua eosquicraiToSc^madenu.C^sunaresponirimumcftciiTemclJtur, Athenienfes acumine ingcnijmulto praeftitcrint Thcbanis . Cce/ j um lw Q^ locorum facic aliud atcp aliud haberi fentimus,qua/ ^ fQ f rum uarietatum rationespartim intelligcre uidemur,parrim naturar OD fcuritate abditaâtcf obfrrufae nos penituslatcnr. Sed de manife/ {^ s prius,poftoccultiora pcrfcrutabimur, quo regiohcs comodiiTi/ mas deligere, 8f falubcrrime poflimus degere. Aercm ueteres Thco logi Palladem nuncupar{Tt,S<C hanc Homcrus deam cfle air,cx* Glaa copim appel!ari,purum fignificans aercm,qin natura fui perlucidif/ fimus fit. Atqui in promptu quidc eft , eum efle acrem faluberrimu\ 1" purgatiflimus,& qtu piiruTmusfit,qui adcuifusliberrime pcr fl uuis,quiperlucidus,qui lcuiflimus,cuicoxquabilis,Sc' minime ua/ rius.Tum contra pcrtiferum illic cflc acrem ftaruemus , ubi fpiflitu/
aiTcueran t. Et omnino fpiritus anhelitus,quo uno
Ii,ieruaricf fcnrimus,mirificc
quis,
dinequadam,autnebularum,autuaporum
itetconcretus,atqfctu/
lentus,ut quafi quoddam graue haereat fupcralrjs,atq? acic prcmar. Hacc,utita fint,utramcf in partem fieri atbitror, cum ceterasob res,
itum folibus maxime,atq: uento.Nccj; hicphyfica

.;
.
illa
rccefcnbimus,
quo pacto ui folis uaporcs cx inrimis terrc uifccnbus exhauriantur, atcj: in afthera rolIantur.Qiio maximo in fpatio orbis uaflum in cu/
.
mulum coaggrcgari,autimmanimolefua faceflunt,autradiosSo/

cxcipiendo,qua parte arefacti funt coin Iatuslabuntur,fuOcp caf fu aci cniinipelJunt,ucmosq? condtanc.Indecj; ft-fe inrra occanum a/
lis
DERE AEDIFICATORIA
c"u firi
LIB.
I.
immcrgunt, mari dcmu infufi 8C humore praegnantcs iterato

ftillet,atcj;
aere uagando uentis coerccnrur,& quafi fpongia pcrftricti guttatim
expreifum humore
impluanr,
quo 8c noui terra uaporcs
concreentur.Siue haecuerafint quae recenfuimus,fiueeft ucntus, aut ficca fumofitas terrae, aut calida euaporatio mora a fngoreimpellen
te,fiuc aeris ffatus,fiue purus aer mundi motu,aut fyderum curfu,SC radioc5motus,fiuegenerabilisreruipiritus fuapte natura agitabi/ lis,fiue quidpia fit,quod no in fe ipfo,fed in aere potius confiftat du/ cfhl ex cahda ui fummt aetheris, atcjj ineenfionefada ad aerem liquen tcm,fiue alioru alia ulla ratio,3t" opmio in difquifitione habendafir/ mior 8C anriquior cft,praetereundumccnfeo, q> forraflis ab re uidert poflit. Veru hic,ni fallor,dabitur ut poflimus interpretari cur fit , c^ uidemus alias orbis regiones eflc ciufmodi,ut acre gaudeant loetifli/
mo, dum aliae illis couguae 8C propc pofitae in finu triftiore ccelo,Sc"
quafi mcefto die cofordcfcant.Naq? id quide fieri conie<fto alia nul/ lam ob re,nifi q> his cu fole 8C uentis no bcnc conueniat.Siracufas a/ c: rac /v iebatGiccrojtaeflepofitas,utintcgruperannii accolae cuiusqj diei
.
folem uideant^raruid tame optandu,cV quo ad
ncceflitas
loctcj;
o/
portunitas no intcrpcllarit,in primis afFcctandu.Sumedacj; ca cmni eritrcgio,ab qua nebularu uis,6V omnis dcnfiorisuaporis craf/
um
fitudo longe abfit.Comperm habcntqui iftafeCtantur,radios,ardo rcscpfolis acriusurgcre,in quo denfum offenderint,q?in raro, in o/
leo quarrt in aqua,in ferro qj in lana.Ex
quo aere,qui iRic, q? in pro

.
ximOjUchemeriuscn^ruefcatjgrauejCraflumcjjeflearguunt.Aegyp tftde riohiliiatfcoiendcntcscuxaeteris orbis gentibus gloriabantur eflcapud fe hominu gcnus principio^pcreatumjneq; alibi procreari oportuifle,c^ ubi faluberrime eflent uufturi.Se enim quafi pcrpetuo uere,& c5ftanti aeristenore pras caeteris omnibus dcorum benigni/ 8C inter Aegyptios eos praeiertim cj. tate mirifkc donatos efle. ad Libyam fpcdent^cjj ibi nunq? aurx uarientur,efle omnium prae/ ditos ualitudine homines qua intcgerrima fcribit Herodotus.Etcer/ tc uidere uidcor urbes quafda,cum Italiae , tum 8C aliarum gentium no aliam ob re,quam ob aerismodo frigenris,modo feruenusfubi/ tam intemperie fierimorbofas atq; pcftilcntcs, Itaq; 8C quantum fo/ lis,6C quos (btcs habeat rcgio non tniuria fpe&andum eft,nc quid ad
.,_/
c
)
yp tr *fP*1 wos normnu

c atos
S lor,a
ur *
Tum
fit
aut folis,aut umbrarum,quod plusfatis fit.Sclc
Garamamcs ori
.
^ Garatrantes.
cnte 8c ocadente cxecr ar.tur, q> nirrua radij afliduitate urahtur
Alrj
iiocxe
LEONIS BAPTISTAE ALBERT.l,

,
no&c quafipcrpctua pallcntHaecita ut fint non id tantu efficit q? qt. bis axcm proniorc aut obliquiore habcant( facitid quidc plurimii)
quam q? ipfa locorum facic,aut obfjciantur fobbus atq? ucnris excipi

cndis,aut obftruantur.Malim quideauras,c ucntos, ucntos tamcm quauis acrcs 8C immodicos minus modeftc,c| immobile, 8C pcrinde
Vicinia tctro
graue ccelii fcram,Et capiunt uitiii(inquit Ouidius) ni moueatur a/ quoe.Quid aerrprofecto motu uehcmcntcr(utitaloquar) hilarefcm. Nam motuficr quide opinor,ut furgcntcs a tcrra uapores, aut duTi pcntur. aut motibus incalcfcendo concoquantur. Scd hos uentosuc Ixm fracxos obiectis montibus 8C fyluis,aut longa comigratione lai/ fos appellere,uelim 8c*neperlocaappellant, underaptu malum ad nos ancrant.Idcirco uitandum cuiufqua uiciniamadmoucre,ex qua noxium quid effluar.Quo in genere funttctcr odor,impuruscfc om/
nis
odorc uitanda
uapor paIuftrium,fccdarumc|?proefcrtim aquarum cVfoiTionu.
Conftat apud phyficos omnem fluuium qui niuibus excrcfcat, aerc duccrefrigidum,ck craiTum,fcdintcr aquasnulla eritfccdior,cj que-
motu nullo exagitata contabefcat , cntcj? morbofior uiciniae huiui/ N modi contagio,quo ucntis minus probansfubftituetur Nam ucn/ tos fcrunt fuapte natura non omnes efle tales, ut falubrcs,aut infalu/
bres fint,fedaquiloncm,inquitPlinius,Theophraftum atq: Hippo/ cratcm fccutus, omniu ciTc ad bonam ualitudinem rcftimedam arq? kruandam accomodaniTimum. Auftrum aiTirmant omncs phyfici
Aquilofalu/
jjj-jg^
praecaetcrisgcncrihominumeiTenoxium, quin 8C pccudcm auftro
pafcuis arbitrantur.Nccj; itcm fe ufpiS Aufter noxius n antc non fine pcriculo ciTe in
temcre ciconias auftris comittcreobferuarunt.Delphines pcr aquilo ncm uoces audirc aura fecundante,auftro ucro 8C tardius audire, 8C non,nifi ex aducrfo rcdditas.Spirantcaquiloncdics durarc anguilla fcnos finc aquis,auftro non durare, tanta ineflc huic ucnto craiTira/ tc,6CinmorbosuimItact! 8C auftro aegrotare, SCadmodum pituito, fos reddj,ita <5t" Coro tufli referunt. Meridianum etiam mare impra: Meridianu ma bant,unaproefertim re,quodradiorum flcxionibus obicctam regio ncm ûos P atI ^^ s iudiccnt,unum ccelo , altcrum ab aquis inurch/ rc accolcces du tcm.Etmaximaillicficriuarictatcm aensfolecadenrcintelligunr, u as folis panun k> frigcntes umbroe nocftis aduencrint.Et funt qui occiduas appulfio cur inuftioncs. ncs, flexionescf radiorum,fcu ab aquis 8C man^cu a motibus rem ir .:..-. tantur,ca?tcrismoleftiorcsputcnt, quodintcgrociusdieifolciamin; calcfacrtim locum plus fans fcruidiorc rcddanr,aeftu addu<fto,c3c" ftcfc
,
...
"XI
D RE AEDIFICATORIA
.
LIB.I.
<5T
xiombus congeminato Qyddfidabit, uthiscumfoIibusgrauio7 res etia ucnti hberos ad te habeant aditus, quid erit quod moleftius, aut minus ferendum furMatutinas etiam auras,quae crudos obfur/ gentesuapores ofTerant,non immerito longeimprobabunt Dixi/
mus de foIe,ct uentis,quibus aere uariari,Sc" falubrem atq; infalubre

mantfeftd fenrimus,6t* diximus breuiffime, quoad hic diccdum Ijidcbatur,^ dehisfuo loco diftin&ius pcrfcrutabimur.
fieri
Quse nam regio ponendis aedificrjs percommoda, 8>C

quaeminus.
CaputHII.
RVrfusincaptandaregioneconuenictutfitea quidem eiufmo/ di,utincoksomniexpartebenefitfuturum cum rcrum natura, <&C cum rcliquorum hominum gcnere atq? conuictu Neq? enim ego illic,ubi condere Caligula urbem deftmauerat in Alpium ahquo 8C Caligula difficili iugo,nifii maxima cogat neceffitas,aedificabo. Vitabo 8C de/
.
fertamfolitudinem,qualem Varroftiifferefertparrem Galliae, quae Adicnum fit,quale'mue fcribit Caefar per fua fuiffctepora Bri/ taniamNec|:pIacebitfiillic,uriinfulapontiOenoe,uiuedumento/ * rr # c noc,n luIa _ uistantumauium,autfiglande,uti apud Hifpaniam Plinrj tempon ani * l>us nonnullis uiuebatlocis. Velim igitur nihil defit, quod ad ufum -. P Alcxan r * futurum fit.Praeclare Alexander,negauituelle in monte Athos con dere urbcm,aIioquin futuram ex Polycratis architecti commeto ad/
inter
'
mirabilem,eare,quddrerumafflucntiam
incolae habituri
,
non
ef/
fent. Ariftoteli fbrtaflis poterat placere ea regio
praefernm condcn/
dis urbibus,quae diffidles haberetaditus. Et
comperio fuiffe genteSj
qu jejfuos fines deferriffimos 8C deftitutifTimos longe ac late hoftium incommodadorum gratiaeffe affectarint.Horumrationes probai/
lehe conueniat,an non,alibi difceptabimus.Scdhaec fi itaiuuatpub
licis
iftiufmodi in rebus,non eft Ut
totum inftitutum improbcm. At
reliquis prpfe<fto oedificrjs
ponendis mihiea perplacebit regio , quae Rcgio poncn/ 8C multos, SC uarios habebit aditus,quibus 8C naui , 8C iumento , 8C dis aedificijs co
iugo,tum3eftate,tum&hyeme neceffaria commodiffimc poffint moda. tonuehi Atqui erit ipfa regio,neque aquarum exubcrantia madi/
fententia nequeat,pauld frigentem 8c ficcam,
x
da,neque ficdtate afpera, fed habilis, SC contemperabilis,aut,fi id ex quam minus calentem

8C plusfatis hurne&am eligcmus.Nam tecT:o,paricte,uefte,igne,mo
rxi,
fngora uincentur Sicdtatcm quidc-m,cur udiementer hominunt 6 i cor/

,

corpora aut ingcnia laedat, haberein fe quidpia haud multu arbitrS
tur.Tum
& ficcis durefcere^frigidis fortaflis homincs horrcfccrc pu
tant,ueruhiJmidstabcfccrccorporaomnia,ctcalidjsfoluiaffirmat f Et uidere licct rfi fiigida,ppter tepora homincs,tum SC frigcnti Ioco habitatcs corpore ftare uahdo et morbis hbero,tam et fift atu,autca IentibuslocisexcelIereingcnia,frigentibusprxPtarecorpora.Tum cx Appiano hiftonco intellexi Numidas ca dc rc maximc logaeuos
Numidfregio cflfe<j>hyemcnequicghabeantfrigente.Omniumtamcnoprimacrrt optima fubhu regio,qu fub humecia SC tepcs fit. Proccros enim dC u cnu ftos ca ho mines feret,atc etia minime rriftcs Sccundo loco ea critRcgio pcr/ mcrta.
.
conioda,quoe niuofisin prouintqspIuscaeterishabcbitfolrs,& quae prouinaa plus habebit humecu atcp umbrarurri. folibus arefceti Scd nullo ponetur loco xdifiavr,utai^îpfum fit,incomodius atcp Aedifiajinco/ indeccnrius,cjcumintraconuaHe abditum fit.Na,utcoercra omma, ualle abdiri in/ qu c m proptu fi{A:ea finc ulla dignitatc dclitcfccre, &7pfpec<tus amce commoda. futatcinterceptanullahabercgratia.Qindillud,quodbrcuifiat,ut smbrium ruinis obruatur,et circu fluetibus aquis infundat:& in dico imbibito humorc connnud madefcat,& terrcnu uapore ualitu dini hominum uchemeter noxiu affiduo effumetr Non illic ualcbut tngenia hebetaris fpintibus,non illic durabunt corpora, comacera/ tis compagibus:putrefccnt libri,arma,& quarcunc inhorreiscruc, marccfccnt denicj;,uitiabuntur uliginis exuberaua. fi ed ingre ditur fol undiq? rcciprocatis radrjs torrcbuntur , fi non excipient fo/ les,crudcfcent umbra,arq; torpebunt.Adde his, cj> ucntus fi eo pcne trat,quafi canalibuscoarcftatus, dunus 8C moleftius funr qua par eft.Si non ingreditur,fit,ut concretus illlic acr (ut ita dicam) tutefcat,
mo
Tum
Conualle enim imufmodi poflumusnon indeccnter lacunam, ftag/
FormaloaV
Vitruuius*
nurn'ue putare aeris Jtaqt erir quidem Ioa forma, cV digna dC amce/ na,qux nequac[humil!s,& quafi'immcrfa,ied quse cclfa, 8C admo/ dum fpeculatrix fiet,& quo Jenffimus aer afliduo aliquo fptritu mo ueaturHabebit praeterea earum rerum copia^quae ufui 8C uolupta/ ti ufcj; futura fint:aqua,igne,3rfcam .Sed in his leruandum erit nc qd mdefaluti,S rebushominum offiaar. Apencndi, guftandicpfotcs Spc&andx -SCignibus aqux nc quid uifcofi,mucidi,crudulenti ue in morbosinadar.Sinoillud qd fc admixtum habeant,qud incobe aquisfir,utgutturofi,calculofiq; rcddatur, Smo Sc rariora illa aqua rum mir acula a cni a? 3C doclc 6t elcgantcr colligi t Vimiuiu arehire/
s>
CtUA
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
I,
Aus f EjctatHippocratisphyfici(cntetiaaquanodcpurata,(dgrairc, Aquaenon de et faporc n3 deceti cj bibcrit, hi ucntrc eftuofo et tumenti fient, cjtcra puratae,in po/ corporsmebra,cubiti,fpatulf , facicsrcddenturpenitusextenuata, tum afliimptf miru in modum graalia. Adde q> uirio fplenis malc concrcto fan/ incommoda
guinein morbosincident uarios,& peftilentes. Aeftateproluuieue/ nonpauca, trisfluente , bile, et diflbluris humonbusdeficient , tum et morbis grauioribus,atq? diurinis integrii p annum laborabunt , aqua inter/ cus , 3C precordioru anguftia, et anxietaribus laterum urgcbuntur Iumores bili atra infanient ,fenes humorum incendioflagrabunt* Fceinine- gre condpientêtpcr quam difficilespartus enitcntur.Om nisdemqj oetas, ScCcx? morteimmatura intepeftiuc cadct,a<fta mor/ bis , atq? abfumpta . Dies ucro uitej iftoru aget nullus non tnftes , et coinquinatosmalishumo^Ris,atq?omnm perturbationu genere uexatos,tu et animo exagitatifem p. erunt in mcerore atq? Iudu.Plu rapoflTent dc aquis did,que. uetercs Hiftorici anntparut,uaria SCad
mirabilia,et adhominu' genusbenc atq; male
habendu ualidiiTima,
fed rarailla,<St* fortalfis ad peritia oftcndenda,quam ad re edifleren/ dam facerent^tum 3C de aqws prohxius fuo dicetur loco.Illud adeo
neghgendu non eft,quod
m proptu eft,aqua nutriri omnia,qux co>

motu ui/
alefcaiit,plantas,fe!Ttma,& quibus ca uitx pars ineft^ quoe
geat,quorum frucUi 3C copia reficiantur homines,atq?nutriantur* Id fi ita eft profe&o quos nam habeat fuccos aquaru haec in qua ui/ ta acftun fumus regio,quim diligenriffimefcrutari oportet.Indiam, inquitDiodorus, multa exparte habere hominesproceros,& uali/ India unde^pcf s homines dos,ingenio^j? pr3editosacri,q>acreducant puru , aquasfaluberri / habeat. faporem mas bibant. Atqui aqua diccmus efle fapore optima, quae habeat nullu,& colore comodiflima^que omnifitcolorepenitus ua Aqua optima cua & libera.Tum 3C aqua efle optimam refcrunr,quae limpida,p/ cujae* Iudda,.Sc"renuis{!t,qu3e in candidu linteum infufa non comacularit, quoe feruefacla fece non dimiferit,qux mufcofum alueu, quo perflfu at,6Cprae(errim faxacoinquinatanon reddiderit, Addunt aquapcr/ comodam (fe,in qua regumina decocTa bene miteicant, 8C bonam, qua bonum effidas pane. Perfcrutandu item pari rarione nequid e/
datregio,quodfitpeftilens,autuenefiaim,quoadquideganteolo/ c ' Colchicff ci in penculo fint.Smo illa,quae apud uetcres celebrantur, Colcho cx homines pro/ exanimcs, frondibus arboru ftillaremel, quo guftaro profternatur crnir, ex Antonrj in qcPaium integrum pro mortuishabeamur Et , dicm^
B y
trci/
LEONIS BAPTISTAE ALBERTl

hcrbarum
uitio cucniflc^quas frumenri inopia militcS
M An.exefCV cusbcrbaru ui
iadinfaniam rc
daccus.
ercitu
cum if
diflcnt,infani fadi Iapidibus fodiendis intcnti ufcf ed fcfc exagitabat,
quoad bili commota
caderent,atcj; intcrirent,nuIlo tuti
tra pernicicm,uticribit Plutarchus,cj?
AraneoUjipcLhac xtate apud Apulcam in Italia ~ApuIeam uc/ lisucncniuisincrcbuitextcrrcftribus nonnullisarancolis,quarum nclici, morfu homincs ad uaria infaniae deliramcnta concitantur,atcf? uelu/
per furore acfci reperiunturcMirum diclu,nullus grauistumor,nu! lus liuor cxtat, qui corporc ufpiam appareat facfhis ueneficae beftio/ Ix feu morfu feu aculeo.Sed pnncipio obrepta, mentc languentc at/
ti
rcmedio co uino cpoto.Trita harc Quid Supcri boni ? quae nam incredibi/
.
opcm arTerant,confcftim percunt, HosTheophraftimc dicametis curant, qui quidc uipcraru morfibus ribicine adhibitame deri afleuerabar,Ergo uarrjs modorum fonis mufici,ita coftcrnatos, mulcent.Cum ucroadfuum ucntum eftcanedimodum,illico, qua fi exciri,ailurgut, 8C per alacritatem ex libidine animi rcm omni ntt uorum 8C uiriii contenrionc excquuntur. Atqui uidebis dcmorfos a lios faltitando,alios cancndo,alios alia cxcrccndo,cV conando, quaetbniti,Sc* ni
libido eorii 8C infaniafcrt,ad
ultimam ufq?lafl"itudinem,nc quicqua
fntermiflaoperadiesplufculosdefudarc, 8C nullarealiaconualefce/ Ve,mfifacictatc concepta?,inchoatoeq: dcmcntiac. Atqui fimilcquid/
_Axajie_AlbaL da apud Albanos eos, qui cotra Pompciu multa equitii ux bcllarut,
nx,
it
arTuiirclcgimus.Nacîllicfolitasfcruntgigni araneas,
quaru
aliaeta
crosafehominescogcrentridendoemori,ali3econtraflendo,
Quibus indicrjs 8C coniecfturis commoditas regionis fit Caput V. indaganda,

afpectu,8t" propalam funt expofita,uerum etiam obfcuriorib* Indicia lecreti/ inditrjs notatis totam cauflam animo aduertiffe opus eft. Atqui erujr ora regionis quidem indicta optimi aeris,integrarumcj; aquarum, fi ca regio fe/
NEcfc item in fcligcnda regione ca fpectafle tatum fat eft, que_ fiib
opriiuoe.
retbonorum fru<fhium copiam,fifcncs oetategrandcs,numero com

plurcs nutriat: fi ualida 8C formofa iuucntutc; fiintegro 8C frequenui artuabundabit:Addc,fipurospartus, 8>C nullts monftris foedatos dabit.Nancj; cgo uidi quidcm urbcs,quas temporum gratia non no minOjin quibus partunat nulja,quj non fe fpedet una hominis,atc^ prxterca monftri alicuius cffe&am matrem. Vidi 8C urbcm aliam 1/ raliaeûbi ftrumaejftrabijclaudi, 8C tortuofi tam multi nafcantur , ut
nulla
PE E AEDIFICATORIA
mjllapenc
'
illic creucrit familia, quae non aliquem habeat mancum comminutum.Et profed:6 rccte admonent, ubi corporis ad cop/ pus,mebri\ie ad membra crebras ac maximas diffimilitudines ui/
SC
deris,id ceH,aerisc ui ac uitio, aut occultion aliq deprauatoe natur %
caufla fieri.Et faciat ad>em, quod aiunt , in craffo aerc minus fame/ Ycimus,in tenui plus fitiunt.Nec^ non condecct cx altorum antmanti
'
"
um forma, atq? effigie futuras hominum

atc protenfione
habitudines conieCtaffe.
Futura? haby
Namfiiumenta Scpecora firmiffima , cxTmembrorum amplitudine tudinis conie/

muita ciTc allic uidcrinr, tales fe habituros itidem fili ctura. os poterunt non iniuria fperaffe. Ncq? ab re erit fi acorporibusreli/ quis,quibus uitoe uigor cxtinclus euyndicia fumpfcrimus acris, atc uentorum Namcf: ex proximis aedificioru ftruduris ea didiciflepof fumus,quoe fi erunt facca fcabra SC cariofa,inditio crit aducnritia in/ demalacofluere. Arborcs etiam in unam aliquam partcm quafi co
.
fiflc
muni fenfu proclinatoe atc refracftae infeftis ucntorum motibus cci/ oftentant.Ipfaq? rediuiua faxa Iocis innata,aut pof a,fi fummc/
tenus plus fatis putria fa<fta funt,uariam loci intempcriem, nunc ar/ cWcenris,nunctorpentis aeris attcftantur . Et uitanda nimirumhaec primis erit regio , qua uchemcntes iftiufinodi tcmporum tempe/
ftatumcj?
motus craflentur
Nam mortalium
corpora fi caloris aut
frigoris acri appellente ui occupentur,illico t^ta corporis
coagmen/
tatio, &fingularum partium connexio labefadatur ac foluitur , SC Vrbcm fub ad morbos , immaturamcj? fenetfutcm compcllitur monribus,quae ex procliui folem fpedct occidcntem,uel ca rc maxi/
m infalubrcm efle aflirmant,qu6d mox anhchtus no&is,SC umbre.

gclidioresfcntiantur.
Conueniteriam praeteritorum tcmporum ui
ciiTmidine ex prudentum obferuatione rcpetita,fi qua funt etiam ra/ riora omni diligenria praeco<*itaffe, ficut funt loca quaedam
Nam
quibusineftnatura occultum quidpiam, quodad fcelicitatem atc v infcelicitatcm faciat. Locris Sc Crotorioe nunqua fuifle peftem rc Locri.CrottV ferunt. IninfulaCrctenullumnocuumuerfarianimal. ApudGar na , Crcta, liasrard uifum iri monftrum annotarunr. Alibineque aeftatcfer/ Apud Gallia*
lienri
riia,
fttis
neque hyeme fulgurare affirmant phyfici . Atin Campa/ rarum oritu? , per id tempus ciuitatibus ad mcridicm po/ monftrum. Ceramnia apud Epyrum montes ferunt nomi/Ccramnia fulgurat.
,
inquit Plinius
rtatos a crebris ftilminibus

i&ic affidua
Tttm
,
8c
Lemnum
infulam
qu6cl
Lemno*,
fulmina iaciantur
poctis dedifle * inquit Seruius,
'.
ute

Bofphoms.
Infodoncs
.
ut eo lod Vulcauum cecidifle diccrent. Apud Bofphorfi 8C Infodo/ nestonirrua 8C fulgra nuncp uifa atteftantur. Acgypro portcnti locci
eft
Acgyptus
Hydafpe.
In
fi pluerir. Apud Hydafpem aeftatis inirio continui imbres manat. Libya tam raros moueri uentos ferunt,ut cx cocli craflitudinc ua/
rix per aere concretae uaponbus fpeaes fpecftcntur. At contra maio/ rc in partc Galariae per jftatem tanra uis perflat ucnti, uc lapidcs pro Galatia. harena per fublime trahat. In Hifpania ad Hiberum Circio uento o/ Hiberus. nerara per caeh plauftra praedicant.Notum quidc apud Aethiopiam Acthiopia. non pci flare.Hunc uero apud Arabcs uentum,cx" Troglodytas ui/ Arabcs. Tro^lodyta. renna omnia exurere affirmat hiftorici Dclon quide nunqua fuifte tcrraemoubus uexatam,fed femper eodem mannflc faxo, cum cirax Dclos. uirinoe terremonbus ceadcrint,fcribitThucydidcs.Parte eam Italiey quoe ab Algido fub Roma torii Hernicorum colliiim traccu ad Ca/ _. puamufq; cft,crebristcrrjmotibusqualTatam,&propc dcfolatam Herntci. uidcmus.Sunt qui Achaiam a crebra aquaru inundationedicla ex/ ft>mct.Romam xternum febricofam fuilTc coperio,eastj; febres Ga Roma feh n ii cnusnouumcrnitrlt arumcflegcnusputar,cuiuaria, &propcpug**' nantiain uariashorasrcmcdiaadhibendafunt Apud Poctas uetusTypnon. fabula cft,Typhonem Prochytainfula fepulrum fefefub terra com/ Procnyta, mouerc,ex quo fiat,ut funduusinfula contremifcat.Id quidein Poc/ tae fuccinere,quoni3m tetrocmotibus infula,cx* eruptionibus uexare/ tur,adco ut Entricnfes, 8C Chaladenfes habitatores ohm coacfti fintr aufugere,& rurfus , qui pofttcmpora ab Hierone Syracuiano miffi cflcntjUt nouam illicurbem conderent,affidui periculi 8C calamira/ cis metu aufugerunt.Itaqj riufmodi omnia exlonga obfcruatione rc
Libya
'
petendafunt, &exaIiorumIocorumfimilicudinibus comparanda,
qud tota ratio integrior habeatur.
De quibufdam ocailnonbus rcgionis commodis fimul 8C incomodis,quae fapicnri quoq? indaganda funr. Cap. VI
o:
kVin& dfquircndum
annullis
incommodis occultioribusca
'redio ofFcndi aflueucnt.Putabat Plato cflc ut locis nonulhsdi/
ûina
quaedam intcrduminfpiretuigetc}; uis,acdacmonum tcr/
minatio incolis aut propitia aut cotra infefta.Suntquidem loca qui/ bus homincs facile infaniant , quibus fcfe faale in perhiricm dcdant, quibusautfufpendio,autpra?apirio, autferroSfuencno faalc uiti ponant. Adde his qcPfecrerioribus itcrum naturoe indicrj? pcrfcruta/ os, quxcuncp ad rem faaant rxnfitaflt opus cft , Vctus a Dcmctno
ufqe
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
I.
9
Demetrrj
infti
ufq; dudum inftituiti non modo ui bibus,8 cppidis,uerum etia mi
litaribusindiescaftr:sponendis,uticcora depaftarumillicpccudum tutum# infpeAemus,quo fint habitu SC colore.Quae fi forte uitio infetfta ap/
paruerintjiiitandam loci mfalubritatem prae
fe ferunr. Aiebat Var/ ro compertu habere fe locis quibufdam minutiflima quaeda atomo ruinftar uolitareanimanria aere,& anhelitu in pulmonc excepta hae rcrc pr3ecordrjs,& rodendo inferre morbu atrum,8t' rabificu,atque
pcrindepefte,perniciecp afferre. Neq? illud prartcreundu eft , q> loca inueniesaliquafuaptenatura incomodispropc omnibus uacua& N periculis libera,fed ita funt expofita,ut co gentes exterae, 8C aductitiar non interrard peftem 8C calamitatem infcrant. Eam c re non armis tantum dC iniuria exequuntur,qualia funt quoe Barbaris atcj; imma/ nibus obrjciantur,uerum ficCper amictria atcfc hofpitalitate uehemen/ ter Ixdant. Altqui q> uicinos cupidos reru nouarum habuerinr, exil "cra# lorfi ruina SC iadura periditati funt.Peram in Ponto Ianuenfium co loniam aflidud peftisuexat,q> ed loci indics excipiantur conuedi fer ui cu animi aegntudine,cum 8C fitu,atqj illuuie tabefcentcs ct morbi/
di.Aufpicrjsitem,8c"feruato cejo regionisfuturJifortunamindagai/ fe prudcntis,et bcne confulri efle aflfirmant. Quas ego artes modo cu
religtone conueniant,minime afpernandas duco
.
Quis
id negabir,
quicquididipfum fit,qcFfortunam nuncupatin rebushominum ua lere plurimuY Noe uero amrmabimus publica urbis Romoe fortuna ad propagandu imperium ualuifTe non plurimum. Yolai urbem in Yolaus urbs m P r libcra, Sardis ab Hcrculisnepote condiram,&fi a Carthaginefibus,Roma/^ laceflita-exriterit,3efernu armis tamcn fmfle liberam, nis'q; perfaepius fcribttDiodorus. Anidabfq?lociilliusfortunafadueftapud Dd/ phos,utteplum a Flegiapriusincenfum, tertio item Sillae tempori/
busarderetrQuidcVCapitoliu^quoriesarfit-rquotiesflagrauit-rSy/ c u saritenfium urbs cum iteru atq; iterum uexata,8<: rurfus deftiruta,& ^ urfus dcleta cxtitiffety poftrem o etiam deferra manfit. Qiiin 8C illinc Itgientes mala profecuta fceltcitas eft. cum alid fcfe tranftulif/ fent^nomencj: urbis priftinu abieciflent,tande calamitate efle immu nesnequiccf potuere. Nouisenimirrucnribus tncoiis uctuftiffimae atqj primariae famtlioe omnes ferro,8c" caede abfumptae una cum te/ plis,ScT urbefunditusperiere. Scd iftafinamus, quorum referriffime lunt hiftorioe,hoc apud nos coftct,hominis cfle non ftultiffimi, om/
Nam
na tentare, aggredi,quibus aedificarionis ciira atcj: impenfa futura fit
non

nonfruftra,opuscj? ipfum futurum fit coftans 8C falubcrrimum , Et Sapfcnris ofrV profecfto in tanta re cxcqucnda nihil proctermififlc fapictis 8C bcnc co eft no maximum nbi,tuiscaggre fyckrati hominis offirium eft, sium,
An
di,quod ad falute faaar,quod ad uita cum dignitate,St' uoluptatea/ gcndam conucniat,quod ad nominis pofteritate 8C celebritarem co/ feratrlftic tibi rerum ftudia oprimarum,iftictibi liberi , 8C dulcis fa/ milia,ifticocrj Sc negocrj dies habcbutur.Iftictotiusuitx rationes co Cimentur,ut tota in uita nihil apud genus hominu inuenire opiner,
proeter uirtutem,cuimaioreajra,opcra,diligenria uacadum fir, qu5 ut fofpite cum famiha bene habites, 8C bene habitan his neglecfhs re/ bus quae recenfuimus,quis eft qui poflc affirmctcSed dc his haden9 . Sequitur ut de area inuefugemus,
De area,decf linearum fpeciebus,
Caput VII.
Arca,
'N area captanda quicquid de regione difleruimus obferuandum [eft,Nacpun quidcm regio amplions cuiufdam prouinciae certa fc I; lecftacj; cft pars, Ita 8C arca torius regionis pr cfcriptum 8C diffinitum quoddam fpacium eft,quod quidem ad xdifkium habendum occu patur.Eadcrefcrme omniahabetareacumregionecomunia , quarl ad laudcm uirupcrarioncc};faoanf, Verum harccam 8C fiira finr,ha/ bct tamcn difquifitio,& aducrfio haec preccpciones quafdam,que_ u/ mcc 8C proprie ad aream fpcctare uidcatur. Quafdam riam quf no tanrum ad areoe prcrfcriprionem faciant, quin multa cx partc quoqj ad regionem rtioncsperrineant,5cfunthuiufmodi.Nam confyde/ rafle oportet quid aggredtamur,publicum'ne opus an pnuatum,fa/ crum'ne an profanum,8cxreragencrisciufdcm, dequibusfuolo/ co diftincnusloquemur. Aliud cnim foro,aliudtheatro, aliud pale/ ftroe,aliud remplo fpacrjJocorumcftdcbetur.Itac^ pro cuiufq? rario/ nc,&ufuhabendusarcaefituseTit,cxmodus,Verumhocloco, urge ncratim ifta uti coeptmus,profequamur,catantum arringcmus,que.
fore ncceflana arbitramur,fi prius dclincis aliqua rctulcro,
qux
acl
rcm commodc exprimcndam facianr.Nam de arex dcfcripnonerra

.
Perlcnptio,
clantibusconucnif,utde hisrranfigamus,qiribusipfa perfcripTio an notatur.Omnisigiturpcrfcriptiol3ncisfit,6Yangulis,Lincxquidcm funtcxfrcmaperfcnptio,quaintcgrc arearfpacium circumcludjfur, Hanc ucro ad pei fcriptionem pars illa fupcrftcici fubftirura,quaein/
Angulus,
K a 4uas mmuo fcfe mtercidcntcj lincas conunerur,angulus chcitur

"
.; ..
.
Atqui
DE UE AEDIFICATORIA
fii
10
Atqui e* mutua quide duarum lincarum interfectione quatuor con {cnbuntur anguli, Quorum crit quifcj? quibufq? trium rcliquoni 3equalis,rcdi nuncupabuntur. Et qui recto minorcs crunt,acuti ap/ peHabuntur,ut qui rccto ampliores obtufi diccntur.Linearum itcm r aha re<fla,alia flexa, coclcas 8C ucrticofas lincas hic non eft ut refcra. ^ Recta linea apuucto eft ad pundum oblonga pcrfcriptio,ducfta ita, pj ut ficri nulla poffit brcuior . Flcxa linea pars eft circuli Circulus eft q ea gfcriptio facta ab altero duorum pun&orum, qui in cadem fupcr fieic ita tic cii cuma<flus,ut toto pcrfcnptionis ductu femper nccf plus
.
'
,n â #
u us *
heqj diftct minus a medio immobili,quem obambiatpundo,qucm
ciim primum circumduci occcperas. Sed his addendum quddflexa Iinea,quam efle partem drculi dixi mus, apud nos hic architcdos,fi/ militudims grana, Arcusuocatur , Et quae linea a duobus cxtrcmis Arcus
pundis flexoe lineae dirccfta dudtur pari fimilitudine Chorda nuncu Chorda patur.Etquaelineaapundomcdixchordf cooequalibus utrinc^ an Saîtta guits adarcum ufcp perduda cxritcrit,fagitta appcllabitur. Etquae li nca a pundo immobili,quod intra drculum eft,ad flexam,eandecj5 p cxrremam drculilineam perducerctur Radius dicetur.Et pudo qui/ ,-> ' * mrum# dem huic immobili,quod medium intra drculum affider,Cetro no men erit.Et quae linea reda pcr ccntrum tranficns, duobus locis flcx
alius comminutus , alius compofi/ mcdiam partcm occupat,hoccft , cui chorda intcgricft circuli diamctcr.Comminutus, cm chorda cft mi/ nor diamctro, eftcj? pcrindeidcm is arcus comminutus femictrculi pars. Compofitus cx duobus comminuris conftat, effidtcj? ea dc r< in fummo angulum arcubus fcfe mutua iundione interfccantibus, quod necj; mtcgro,ncqj comminuto euenitHis cognitis rcm fic pro
am circuli lineam fecabit,Diamcter appcllabitur.Inter arcus itcm dif ^wm ter

ferentta
eft.Namcg alius integcr,
cuscft.Integer is eft,qui drculi
*
j
fequcmur.
De Arearum (pcdebus,forrais atc nguris, cVquaenatii

earumutilioresacfirmiorcs.
Caput
VI II,
..
.
ARearum alia angularis,alia drcularis, Angularium, alia penit* ~ r<arura dlu
rcdis lincis,alia redis 3C flcxis roixtim codufa cft.Qux ucro an lo * gularis flexis pluribus fit lincis pofita, nullis intermiffis re/
c*Ks,me in Vetcrimi xdificrjs inucmfle non mcmini. At in his obferuanda ea funt maxime,quaetn tctis xdifkrj partihus uehe/ ''' i men/

mcnter uituperantur,fi
bcntur
fi
dcfinr, 8C
non fme graria 8C commocutatc ha
adfint,hoccft,ut cu angulis,tum lincis,tum etia partibuscj buscg; uarictas quaeda adfit.Ne nimium quide frcquens, neue omni no rara,fed ita ad ufum,8c gratia pofita,ut intcgra integris, 8C pari/
buspariacorrcfpondcant,Recftisangulispcrc6modeutuntur,acuti8
Angulirccti.
angulisnemo ufus eft,etiam minimisin areis,Sc*ncgledis, nifiinui/ dignarum arearu rarione,er modo* Anguh obrufi Obrufos angulos faris decenres purarunt,fed hoc feruarunt,ur nume
Anguli
acuti. tus,et cogenre,aur locorum,aut
ro eiTentnufqjdifpares.Arcam
omnium capadiTima,5cin quafepi/
Arca rotunda enda,fcu aggere,fcu muro minusimpenfae habearur,eam effe afnr/ omnium capa manr qujefirrorunda.Proximahuicpurant,qua?plurimos habeat
5
ciflima
efle oportet angulos ommno coparcs , mutu correfpondentcs,arq? coxquabiles omni in arca. Atqui has qui dem primis coprobanr,quasintelligant parietcs attollerc como/ de ad operis altitudinem recftc ftatuenda,uri ea eft, quae fex , qux'ue
proiectos angulos,fed
ocj?
habeat angulos. Vidimus 8C arcam angulorum dece aptiflima, 8C uenuftiflimam,eft etiam,ut recte poni angulorum area queat,du/
ocfto
odecim
arqj irem fexdecim Vidimus quidcm quaruor 8>C uiginri an gulorum aream,fed rarioraiftaec.Larerum lineasita efle oportet,ut
, ,
c regione oppofitae coa?qualesfinr,8c* nufcplongiflimg linea? totoin
Angulorum
poflCLlS.
opcrc breuilTime uno pcrdudo adigenrur., Sed erit inrer cas pro rata lufra 8ccondecensproporrio. Anguloseo uerfusiubentfta/ tui,unde courgcns,aut ponderis ex rupc aquarum,aut ucntoru im/ N pctus,5c uisimminear,arc$5imperat,quo appellcntem iniuria, mole' ue diffrndat atcjj diflipct,muris frontc ualida, non imbccilhtatc latc/ rum aducrfus molclna(ut ita Ioquar)illu<ftantibus, Qyod fi cactera aedtficrj lincamera cuctuerint quo mmus poflis angulo iftic uti cx fcn
rcrum
Flexalinea,
Circulu6.
utendum crit,quando &flexa linca circuli eft pars,ct arculus ipfe philofophorum fcntcntia,torus eft angulus Caeterum area,aut plano ponerur loco,aut accliui, aut fummo in montis ucrti cc.Siplano ponetur loco,coaggerarcoportct, Scquafipodiumfub ftruere.Nam id cum ad dignitatem plurimum confcrar, tum cV,ni fi at,plurimu incomodum adferct.Fluminum enim,8t* imbrium allu/ uioncs afferrc limum folent planis locis,quo fit,ut ipfum folum fcn/ fim inrumulefcar, nim 8C hominum ncgligentia non afporrarisrude ribus,Sc purgamcnris , quoe indics dcftituunrur plana facilccircum/ crcfcunt* Romam aicbatFrontinus archirectus fua artate collibusex
tcntia,flcxione
crcuiite
DERE AEDIFICATORIA
LIB.
I.
crcuilTepropter inccndiorum frcqucntia. At cam ipfam hacaetate ui dcmus tota ruinis SC foeditatc obrutarm Vidi ego inVmbria facellu uetuftum plano in loco pofitum,tamcn multa cx partefubmcrfum, facta foliln fe excretione,q? ea planities fub montibus extedatur.Sed
Apud merrjs nobile id delubrum,cui pro te<5to integrum extat lapidcu uas, lapi/ tametfiamari,5Clongeamontibusrefidcar,plustamcnquartafui namuas te/ pro dcum parte intra folum immerfum eft ui tcmporum.Qua uero altam cffe tum pO" cuiufq? areae exaggerarioncm oportcat,fuo dicetur loco, cum dc his rebus no fummatim,ut hic,fed diftinctxus loquemur.SedeiTe quacj* aream,aut natura,aut arte faclam firmiffimaiii conucnit,quade reil losin primis audiendos puto, qui monent, ut una, aut altcra fpacio Area omnis
Kauen/
cbftanribus foffxonequidfolumiddcnfitatc,autrarirate,
quideamcmorem, quaefabmonbusfuntapndRauennamcfubpo
mollmaue
firmacrit.
ad fercnda ftructurae onera per fe ualcat,perfcrutemur. Etenim h ac/

oleftrjs diui ponetur loco,profpiciendum eft neiiipcriora prciTurc trahat, impelIant,autinferiora,ftfortemoueantur,ce.teraxnruinam
Firmimmamqnidemoômnicxparteob&rmatamuclimhanccf/
partem,quae totius opens futura fit bafis.Si erit area in mo quidem exaggerada aliqua cx parte, aut decuf/ fo cacuminc praefurgenns monris coaequanda Hic profpiticndum ft,utid aggrcdiamur,quod fcruata dignitate modcrata, 8C modica fiatcum impenfa,atqs labore.Fortaffis quidcm conducctpartcm ab fublimiexfcindcre,5iC partcm accliuam cxaggerare . Qiiam rcm be/
fe aedificrj
cis
uertice,aut erit ea
neconfultusquifquisfuitillearchitcclus apud Alatrum Hcrnicam urbeminfaxeo montepofitam,effecit.Curauitenirnutbafis,feu ar/ Alatri " r "ct u cis,feu templi,quae fola nunc caeteris fuperxdificariombus dirutis ui ra fpoftabius,
t
Nam
detur,cx refcilTis afummo uertice fragmentis,fubfirmata 5C fubftra/ ta extarcr.Et coin opere illud eft,quod maiore in modum probcm, obiecit angulum areae eo uerfus , unde repcns montis pendcr,
cumcf confolidauitangulum congcftispraegrandibus immanium fragmentorum fruftis & mole.Deditcp operam coponcndis lapidi/
bus,uTftructurgferuanparfimoniadccorcmarTcrrcr.EtilliiisquoG^ confilium placuit architcdi, qui quidem quo loci non ufq? adco tan tam lapidis habuerat copiam fubftituendo monris pondere aggcre ftruxerit frequenbus hemicyclis dorfc flcxarum lincarum intra mo lem abic&o. Qyae ftrucftura cumgrata cft afpeCcu, tum cft firmif/
&
fima,tum eriam,quod inopenfarum raubnem facit , Nam efficit mu/
rum
mm non folidum,qui tantum habcat uiriu

m
acfi penirus fuiflct foli/
dus,latitudinequanta,& flcxarum lincarum illicfagittoe funt.Vititt urj quocj? ratioplacct, qua uidco Roma pafftm auetcnbusarchire/ Tarquinrj aggcrc obfcruaram,ut antcridcs fub/ <ftis,acpraeferfim mtuercncur.Sed non ommbus locis id obfcruarunt, ut fcmpcr intcr fc antcridcs tantum diftarct,quanrum ipfa effet alta fubftrudio. Scd pro montisfirmitate,aut(ut ita loquar)labi!itatc, modo frequenrio/ rcs,modo rariorcs pofuerur. Ammaducrti ctiam ucteres architccTtos
non una^pximam^propter arcam fubftructionefuiffe contcntos,fcd plunbus , quafi gradibus adinfimasufcfe radiccs monris totas rupcs firmatas cffe uoluiflc.Quorum ego coniilium minimc neghgenduna
puto. Ad Perufiam riuus,qui intcr
.
Lurimum montem,& collcm ur
Pcrufia. bisfluit,q>affldu6collisradiccsabrodcndofubcacaucttotam acdi
\T atlV*na facel
i
*a'
uitatismolcm infeimpcndctemcommouet, cxquomagnaparsur quidcm uchcmcntcr probantur faccl * a coplufcula, quae ad bafilica maximam in Vaticano hinc atcfc hinc arcu arcam adada funt.Nam iftarum quide cae,quae intra excifum SC infoflum montcm pofitae ad parietcm bafihcae cohcrent plurimu adminiculi 3C commodttatis praeftant. Molem cnim continuo ingra
bis foluitur,3C labafcit. Et mihi
Ucfcentis montisfuftcntant, SC per
miditatem intcrcipiunt,atq?in
cclla
obliquum montcm fuffluentc hu xdem aditum intcrpcllant, quo fitut
rcddatur . Quae uero fa/ alrerum ad infimum obliqui montis latus affidet,ea quidem to ram fuperiorem coplanationem facftam opere arcuato fiftere,8C pro nos omnes teliuris lapfus coercedo facile poffunt fcrre. Et eum etiam archit(ftum,qui Romae ad Latonam tcmplum ftruxit,pcrquam re
bafilicae primanus paries ficcior,firmior cfc
Acconfuluiffcopcri,5cfubftrucfturaeaduerti. Angulum cnim areae ita porrexit intra fupennfidcntcm monte , ut urgentc ponderis uim
duodirecli parictcs tolcrarcnt,& obicdo angulo aduerfam molefti/ am diuidcrenr. atcfcdifliparenr. Atqui poftca quam dcuetcrum lau/
dibus dicerc aggreffi fumus,qui pruderi cofilio 3edificarunt,illud no lim praeterrjffe,qcPin mente redit,5c* egrcgic facit ad re. Extat architc <fci perutileinftitutum apud Veneriasin tcplo Marci. Artacnim toti ustcph cum confcrriffiiTK obfolidarct, plunbusputeisrefoflam rcli
cociperennir^facilcm fibi exi/ Arcae ad libel/ quit, qud fi qui fortc flatus terrae fubrer arcas uniuerfas , quas tecfco fcccris opcr/ uendicarcnr.Poftremo tum coequadc; lam uero fub diuo rcli<fte finc cas.ad libcilara coxquaflc condccct ,
Qux
ahbd/
DE RE AEDIFICATORIA
alibellaipfa
LJB,
I.
n
Na
non plus cp.ut imbrium defluxus cfferant,deprimcndx
funt .Sed de his ha&enus, SC fortaffis plura,^ hic locus pofccrct. plcraqj harum rerum^qux diximus,ad murorum opus faciunt.Sed
ita incidit,ut
quae natura admodum inter fc conncxa ftint , ca 8C nos dicendo non fegregarimus.Sequitur ut de partitionc dicendum fit*
Dc partitione. Acdificandiratio undeprofecta

fit.
CaputlX,
pcritia
aedificrjpartcs, 8C
uis ingenfj,omniscj rcrum aedificadarum ars SC TOta na partitione confumitur.Intcgri enim

in
u/ par
diifingulariiintcgras(utitaloquar)habitudincs, omniumcj; denicp
linearum,5 angulorum confenfum,&l cohefionem in
unum opus,
quid, philofophka
et clo iina hecparritio,utihtans,dignitatis,amoenitatiscp habita ratione co Ciuitatis metitur.Quddfi auitas,Philofophorumfententia, maximaqueda mus diffinino
ft
domus,<3 contra domusipfa mimma qusedam eft
ciuitas,
domiciha diccn/ iturûti eft atnum,xyftus,ccenaculu,porticus,et huiufmodi.Et in ho rfi quduis quid nam erit autincuria,aut negligcntia praerermiiTum,
mharum ipfarummcmbraminimaqu3edamciTc
quod no dgnitan,5Claudi opcnsofhciatrPiurirau igitur curae 8C di

ligentiae
adhibcndum cft his rcbus confyderandis,que ad uniuerfum opus faciunt , dandaq; opera utctiam minime. partcs effe ingenio 8t artc conformcs fadae uidcantur.Hanc ad rem apte 8C commode per
ficiendam fuperiora omnia,qujC dc rcgionc,dec area di&a funr,per pulchre conucniunt,ac ueluti in animante membra mcmbris , ita in aedificio partcs partibus rcfpondeant,condecet.Ex quo lllud diclum
& contribuetur non amplior

quam
dignitas poftulet,
in pnuatis
Itaq? cuiq?
membro apta quam

,
regioâccommodatusiitus^
rci
ufus cxigat
non minor
non loco
alieno 8C imperjrinenti,', fed (u/
o\ SC lta proprio , ut ahbicommodiusefle nufquamporoerit,Nn nim quoe honcftifTima cedis pars futura cft reiedto m loco, non quae maximc publfca in abdito , non irem quae priuata in pro/ parulo collocabitur Addc quddcuam temporum rarioncs ha/
.
Dcndce flmr,ut alia ceftuus ,

aliae alijs
I
alia
debcmur
8i fitus 8i magnitudtnes
hybcrnis locis attnbuantur . Nancfc , Acftiuas laxiores cffc
opor/
'

cionum haben darauo,
Qujfithabita oportct,hyberna? ucro c5prcfTiorcs fj crunt,non imprcbantur Tu arfhuis umbra 2C uenti,hybcrms foles dcbcntur. Et m his caucndum cft,nc incoliscucniat,utexhoclocofrigenti,alterumm Iccumacftu/ ofum xquabili non intcrmifTo aerc exeant,aut ifto cx tcpcnti, in altc rum brumis uentis infeftum.Nam id omnium maximc faluti cor porii ofhcerct.Et ccdant ca quidcm intcr fc membra mutucj oportct ad comunem torius operislaude,St" gratiam coftituendam, uel corn ponenda,nequid omnis decoris conatu occupato,alteroe penitusnc
.
&
recftecj;
gleclx relinquantur.Sed intcr fe ita conueniant,ut indc unu intcgru, coftitutum corpus magis , cjj diuulfa 8C diffipata effe mebra
uideantur. Cxterum in mebris conformandis modeftiam naturx i/ rchquis,fic 8>C in hacrc non magis fo mitari oportet.Necj; cnim uti 9 brietatem laudamus cp profufam xdificandi libidinem uituperam ,
modicaelTeoportet mcmbra,&adrem,dequafisaifturus, necelTa/ r a ,]\Jam xdtficadi omnis rano,fi re&e profpexeris,a ncceflitarc pro do a neceiTira/ a c ft .gam aluit commoditas,ufus honeftauit,ultimum fuit ut uo te profecta. luptati profpiceretur,tam 8C fi nuncg ab immodids omnibus ipfa uo luptas no abhorruit.Erit crgo huiufmodi,ut membrorum in co nihi lo plus defydcretur,q; quod adfit,ct nihil quod adfit ulla ex parteim probetur.Neq? ltem omnia unica tatum linearum ducftionc,et termi
Acdificandi ra
^
,
nationc perfcribi uclim,ita ut nulla re intcr fe differant, fcd alia dcle/ ftabut fi maiora fmt,alia cofcrent fi ininora fint,alia cxiftorum mc/ diocritatclaudcm affequctur.Ergoplacebutcrectis coftitutx lincis, hx altcrx flexis,ac demu alie utracplincarum du&ioneprxfinite co probabuntur,modo id fcrucs,quod fxpe admonco, nc id uitium
"etas
monftrum imparibus,aut humeris,autlatenbusui incidas,ut dearc.Codimentum quidem granx eft omni in re uarictas,fi compa cla 2C cofirmata fit munia inter fe diftantium rcrum parilitare,eadc fi
fcciffe
d.ftbtutacVdifcouenientiquadam difparitatcdifcreparint,e/ rit ca quidem abfurdiffima.Nam ucluti in lyra cum gr aues uoces rc/ fpondeat acutis, 8C mediac inter utrascf ad conccntum intentx refo/ nanr,fit ex uocum uarietatc fonora, 8C miri&ca quaedam proportio/ nuitfxquabilitas,qux maiorcm in modum obledct animos atrp de tineat.Ita 8C quibulcp reliquis in rebus euenit,quoc quidem ad mouc dos,habcndoscp animos faciat.Cxterum hoec,utferatufus, atcf: co/ moditas.atcfc ctiam peritorum Iaudata cofuetudo excqucnda crunr. confuctudiniquklcm in plxrifcj; ucl repugnare gratiam collit* i i
intcr fe
-
Nam
ucl
DE RE AEDIFICATORIA
probatiflnuiarchitech
fa<fto
LIB.
I.
ij
ita carteri
uelaffentiriemolumento cfl,atq? cgr cgic coducit.Quando

attcftariuififunr,hancfcu
Doricam,fcu
Ionicam,feu Corinthiam,fcu Thufcanicam partitiontm omnm cf/ fecomodiflimam,non quo eorumdefcriptionibustransfcrendis no ftrum in opus quafi aftridi lcgibushoercamus,fcd quo indcadmoni unouisnosproferendisinuentiscotendamus, parcmillismaiorcm uc fiqueatfructum laudis affequi.Sed dc his fuo loco diftincfuus pro fcqucmur,cum inucftigabimus quo pa<fto ui bcm ct urbis mcmbra,
&quzc ad cuiufcj ufum oportcant,colloccntur.
Dc columnis SC parictibus
nas pcrtincnt.
decj; his
quae ad colum /
Caput X.
NVncfequitur ut dc parictum defcriptionc fummatim tranfiga/

mus.Scd illudhicnolim praeterrjfle,quod apuduetcrcs anno/ ArchitcctOfff cxtrcmam lincam rccta Utcri[ m obfar praelonga,<Sc" cfletilla quidcm nullis locis non intcrcc uano duccrcnt,itaut pta,cum flcxarum linearum conexione,tum ct angulorum fctftione. Atqui hocideo feciflc peritiflimos uirosin promptu eft,quo ucllent
raui,cos maximopcrccauifle,ne ullam areae
parietcm,quafi adadis adiumcntis, quibus cohorrcat,firmiore rcd/ dcre.In parictum ranonc reccnfcnda dignioribus incipicndum eft.
Is crgolocus admonet,utde columnis,S<: dehis quae ad colunas pcr tinent,dicendum fit,quando ipfi ordmes columnarii haud aliud funt cp plunbusin locis perfixus,adapertuscj? paries.Quin 3c columnam
i
cum iuuct, fortaflis non incpte effc eam dicam firma Columna G&, pcrpctuam muri partcm , cxdtatam ad perpendiculu ab folo,imo ufq? adfummum,tccfti fercndi gratia.Tum & totain re aedificaroria nihil inucnies quod opera,& impcnfa,cV gratia prjefe/ rascolumnis.Scdhabcnt columnaripfaequidpiam interfc, quofinc
ipfam
difhnifle
quandam,
dC
diflimilcs.HicnosfimilitudinemjCj) ca ptffertim adgentis pcrtmcat non praetermittemuSjdiflimilitudinem uero, cum ad fpecics ca qui/
idcm ipe<ftet,ahbi profcquemur fuo loco. Atqui ut ab ipfis (utita lo/ quar)radicibusordiamur, quibuscj; columnisfundamentafubftitu antur.Fundamentis quidcm ad arcae planiticm coaequatis,confueuc re murulum fupcrimponere,quem nos arulam , alrj fortaflis pului/ nar nuncupabunt.Supra murulum bafim adigcbanr,in bafi colum Muriuu8 ' nam ftatuebant,fupra columnam capitulum collocabat . Et harum iquidcm h cc crat iauo>u columna omnis tnfra mcdium turgefceret,
r.
fur
LEONIS BAPTISTAE ALBERrTI

Columna ad
ouid inuenta
furfum uerfus rctraheretur, craflitudinecf; fua efletpede uno ampli/ or,qua fummo capite, At columna inucntam puto prinapio fuftinc ôrum tcCtorum graria.Poftea dcuenifle hominum ftudia uidemus digniflimarum rerum aflequendarum cupiditatc cxcitata, ut quae ey diiicannt mortalcs,3eterna cfl"e 8C immorralia,quoad poflcnt,elabo/ rarint,ldcirco columnas,5c trabes,atc criam tabulata,ac teda mte/ gro cx marmorc pofuere. Atcj in eiufmodi rcbus ftatuedis uetcrcs ar chirecu^naturarerii lpfarum itaimitati funt, ut acomuni ufu aedifid
orudifccfliifeuideriminimcuolucrint, &unaomnibusmodisftu/, duertnr,uteoru cflcntopera,ciiadufum apta ckfirmiflima, tum 8C afpecru ucnufniTima , Coliinas natura nimiru primo prebuit ligne/ as 8C rotundas,poft id ufus effccir,ut aliquibus lodshaberentur qua drangulx.Iddrco,fi bencrc inrerpretor,quoduiderctligneiscolum Anulus in co/ ms a d alterutra capita immiflbs anulos,aut fcrro,aut aere conflatos, lumnis. quoad podcris perrinacia coliinae ipfa? minus finderentur.Inde 8C ar.
chitccu marmoreis coliinis laiii in lmo pede anulu hxere ad fafceolae
fimilitudine, quafiatutetiamaguttisrefultanriuftillarudefendant,
/..
co
umn -
8C in fummo item fafceola,& fafceolae torquem fuperadiectii pofue/ re,quibusadiumetisligneam efle columnauidcrcntcomunitam. Ac inbafibuscolunarumhocobfcruarunt, utcaruinfimaparsrccrarii fitlinearum,&rccTtorumanguloru,fupremauerofupcrfides adfue.
fus lata
coluna? ambitiifiniretur.Et obferuariit,ut cflctbafishaecquacfuer/ magis cj alta,tum &ciTe eam certa parte fvi latiorc,quam fit
columna uolucre,et infimam bafis ipfius fuperficjc latiore cfte quoc^ uoluere,quam fupremam.Et murulii itcm parte efle quota amplio/. rc quam bafim.Ec fundamentum item efle partequotalarum magi6 qua murulum uoluere.Et quaecunq? huiufmodi alterain alteris po/ fucre ad perpendiculum medrj ccntri collocaucre. At contra capitu/ la omnia in his coueniunr,ut in fme partesfuae columna? lineasjmitc rur,fuprema- uero SC quadrangulam fupcrfidcm definant.Et erit ci/
Paries.
demcapitulifupremaparsnunquanonamplior,quaminfima.Hjc clecolumnis.Pariesuero ipfcad columnarum rarionestolletur, utfi. alntudinc erit futurus,quan ta cft columna cum capitulo , craiTitudo illifit quanta in imo eft coIumna.Tum 8C hocobferuarunt,utnulIa
elTct
.;".
columna,nutbafis,aut capitulum, autpariescxtcnsfui ordini& ullaexpartc nonfimillima,altitudine, cx" latitudine , &omni denicfc
dimeftonc, ac figur a, Cum c| in uitio unrumcg fif .parictem
S>C
tcnuio/
rem
DERE AEDIFICATORIA
LIB.
I.
14
rcm,S craffiore\cVdemifliore,& fublimiorem fecifl*e,g rario 6? mo dus poftulat,maIim tame peccare in partcm hanc,ut dcmi poflit , c| ut addi oportcat.Hic iuuabit 8C uitia etiam no prercrire jdifidorum, qudadjefimuscaunores.Primaenimlause{tcarcrcoiTiniuitio,atg aduerri in bafilica Pctri Romae id,quod rcs ipfa prae fe fcrt , fadu in/ cofulriffime,utfupracrebrasSt"cotinuatasaperriones proelongum, prclatu panctc duccrcnt nullis flcxis lincis corroboratu,nullis ful cturis comunitum,quo'due cofyderafle oportuit tota ipfam alam pa rietis nuniu frequenti apcrtione fufFoflam, perquam fublime tctcn/ dir,pofuitq? ut impetuofiffimis aquilonibus excipiedis extarct. Quo faclueftjUtiamtumprimuaiTiduauentorumoleftia pedcsplus fex a perpendicult rc<ftitudine in pronum ceflerit.Neq? dubitofuturum, ut olim leui appulfu,modico'uc motu fa<fto corruat.Quod ni trabca rionibus tedorum conrineretur, proculdubid fponte fua iam incho ata obliquitate ruerct.Sed archite&um eft ut minus uituperem,qua/ doquidem loci 8C fitus neceflitatem fecutus fatis fe a ucntis cutum for raffis putauit montis obiecftu, qui quidcm templo praeftar , mallem camen totas illas hinc atq? hinc alas obfirmiores effe.
...
m ?aus P* *
1
*
1C1
c * Y* Teo
&
'
Quam urilia fint tccla tum incolis,tum caefcris aedifidorum par

dbus.Quod natura fmt uaria,5d ideo uarrjs figuriscxtru/ Caput XI. cnda TBftorum urilitas omnium eftprima 8C maxima.Non enim fb/
lum incolarum faluti confert,dum nocccm,imbremcjf , arq; primisaeftuantem folcm repellunt,atcj? excludunt,uerum 8C minficc omnctuetur xdifidum.Tolletedum,putrefcet materia,labefcct pa/ rics,farifcent latera,omnisc dcnicj; ftrudurafenfim diflblucrur.lpfa ctiara fundamcnta teCtorum protectionc,quod uix crcdas, corrobo
rantur.Neq?tantaaedifidorumuis,igne,&fe.;ro,6chomumrnanu, _, 8C ceteris omnibus calamitatibus data in ruinam cccidere,quata cor * f<-* a #c!ifido ruerc jedifida non aliam ob rem,nifi duium negligentia,qudd tecfto ^11111 ^* 10 * rum opc dcftituta,6c~ nuda reli&a fint. Armanimirum aedificiorum ttda funt contra tepeftatum iniun as, atcp impetu. Qua? cum ira fint praedaremihimatores noftn,cum caetcns in rcbus,tum hac in eui/ dcntur fcriflc,qui tantos attribuere tecto honorcs uolucrint, ut tedia ornandis omncs condecorandaru reru artc prope coflimpfennt. Te tfia enimuidcmus xre t SCuitro,&C auropofita lacunanbus aureis, la
1
tninisq: auraus.SC
coronarum praet<rea,& floruin fculptur a,Sc fta/ t cuis
tuis ctiam clegantiflimeinfignita.Tecra alia fub diuo,alianofubdi/ Tccla fub di/ uo.Sub diuofuntquoenullos ad ambulationis ufus,fe unicc ad im/ Tccla brem excipicndum fint pofita. Non fub diuofunt conrignationum, uo. teftudinum intermediae extenfiones , quibus fiar ut aedifkio quafi non fub chuo.
&
xdificium aliud fuperimponatur.In his ergo illud ueniet ut una infc/ cedificrj membrisipfum id opustectum fit, 8C fuperioribus item fit area.Sed harum quidem contignationum ca pars redum rc/ <fteappellabitur,quaefupra caput diftenta pendeat,quam candem ce.
rionbus
Ccelum, lum nunaipabiimis.Quxueroobambulanriumpedeprefletur,pa/ Pauimentum, uimentum,tecluracj; nuncupabitur.Sub diuo autcm cxtrema operi Teclura, menta,qux imbribus excipiedis imponutur, pauimenu'ne loco finf alibi difquiretur.Teclorum ucro quoe fub diuo funt, tam SC fi plane
infefortafiefintfuperficieSjnunc^tamcncruntilljquidemaequcdi/ ftantes pauimcco quod operuerint pauimento , fed femper in aliquS erunt partem procliuia,etobliquaimbrium efFundendorum graria* At teciorum,qu3e non fub diuo funt , planas quafcp fupcrficies cfle pauimento acquc diftantcs oportet Teda uniucrfa angulis 8C lineis adareaefiguram^parietumq? formam,quibusoperimcntum futura
fint,fe
(nam alia
dijfit
accomodent neceffe eft Atq; haeccum mtcr fc fucccdant uaria flexis omnibuslineis,aliarcclis,& alia miftis, 8C ciufmo/
inde adeo uttecloruquocjuarijc^&multipliccs manarintfor/ 8C fi tecla ipfa ex fe fuapte narura fint uana.Quoru alia he/ mifpheria,alia concamerata,alia fornicata, alia arcubuscomplufcu
moe,tam
Tectorum ua Iiscompadta.ltem
rictas.
aliajquxcarinredicanturâlia, quaedifpluuianfi
fit, omne tecftum efle huiufmodi oportetjUtumbrafuipauimentum foiicu,aqua'iiniepluuiani abu/ niuerfo,cui operimentum xdificio fitpcnitus admoucat.Nam femg quidem eftad lacdendum paratus imber,St addirus ad malcficium, quamuisminimosnuncpnonufurpatjCtenimtcnuitatepertcrebrat,
cupantur. Verum utcunq; futurum
niollirieinficit, afTiduitatccomaccratomncsoedificrj neruos, denicp. ftrucfcuram funditusuitiat,atq?perdit. Ea dcreprobe obferuariitpe

riti architeclijiit liberfi
flucndi ctirfum
imbnbus pararenr,.cauerctcp
Imber adloede nequolociaqu3 confifteret,aurufpiam pcruaderct,quonoxam in/ dum fempcr fctrct Hinc niuofis in locis tecla maxime difpluuia furfum arrccta efleadacutum angulum uolucre,quoniuiumincremcntaminus paratus.
accrcfccrent,&liquidiusdilabercntur.Loasucro(utitaloquar)afti.
qis tctfta obliquitatc
minus repcnte pofucre.Cxicruni urandum
e(i
DERE AEDIFICATORIA
LIB.I.
i<
Ut qp maximcuno eodemcj? compari,atcj?integro feruata luminum,parierum cp ratione longc latccj? totum penitus %/ difctumoperiatur,itautftillicidrjs dilabcnsaqua nullam parietum partcm madefociat.Tum 8C tecxum ita poncrc oportet,ut aliud tc Ctum non impluat.Superficies quoc$ te&i decurfu eflc oportct no ua ftas 8C immanes.Nam tegularum ulrimis canahbuspluuia? prj mul torum imbrium cxubcrantia redundarent,8c" intra aedificium influ/ crenr,qua?resmultocflentcum opcris dctrimcnto Ergo ubienta/ rca maxima in plures efle duufum fuperficiestec5tum,in uariascj; par
neripofltt,tecfco'cjj
tes deflucrc
pcrtinet.Si
oportct.Nam id cum ad commoditatem, tum ad gratii quo incidet locout plura poncnda tecfla fint,coadiungcn
,
tur illic quidem tecus tc<fta
ita ut
qui femel fub tcdto cxcepti ftnt,
to/>
tas obambulant xdcs opcrti
tecflo.
lrjs
Dcacdificiorum aperrionibus,feneftfis fcilicr,oftrjs,Sc* a / qu^ totam parietiscraflitudinem non ptruadunt, dccjj corum numero ac magnitudinc. Caput Xi I
SEquiturutdcapcrtioncdicendumiir. Aperrionumduofuntge/ nera,Nam alia luminibus 8C ucntis,alia rebus &incohs aditum,

.
Aperuonum
uogencra, cxitum'q;in edificium praebent.Luminibusfeneftrxfcruiunt, rcbus om'a,fcalf 8C fpada intercolumnarum Itctn quibus aqua 8C fumus
pcruadit,urifuntputci,cloac3e,&lfoa(utitaloquar)gula,iSCprffur/ hia arcj aeftuaria apertionum loco ueniunt. Atquipars quaeq? dom' habcbit fcncftras,quo rcfpirat indufus aer, atq? in horas lnnouatur*
Nam alioquin putrefcet,Sc* iririum afferer. Apud Babyloniam in te/

lam pcructuftam,ex qua corruptus , 8C perindc uenefiais uulufusa/ Md? arcuW * cr,cum illa quidcm rcfringerctur fefc eflfundcns,non cosfolum intcr
cmit,qui rum propc aderant,uerum 8C contagionibus peftem atro/ dflimam totamin Afiam ufcj? ad Parthosintuht . Ex Ammiano itc
plo ApollinisinucntamrcfertCapitolJnushiftoriaisaurcam arcu/
a<
1**"
MarcelhnohiftoricolegimusMarci Anromoi 8C Vcn tcmponbus apudSeleucam poftdireptunr*cmp!um,er perlatum fimulacru Cor Vapor pcftilft liici ApolhnisRomam,fuiflcper mihtcs inuentum anguftum 8C pri a U Sclcuci. p us conclufr.m a Chaldcorum uatibusforamcn.Quod ubi predj ftu
chorefcrarunt,peftilcnscxilucrituapor
lrs,ut a
tam atrox,tamcj? dctcftabi/
Perfarum fimbus intra Galham ufq? infcda omma fint reddi tatctro 5CnincftojnorboFchcftras igitur-cflcoponctmanfionibur
fingu
fingulis.Id quidem
cum lumims excipiendi,tu ctiam innouandi aeri* gratia,& eas quidc ad loci ufum,cV parictis amplitudme sccomoda/
ite minus cxcipiant luminis, nccf frequcntiorcs SC profpicicndu cft qtnbus uc aut rariorcs fint | ufus poftulet. ris cxapicndis patcant femftrx ipfne.Na quae ialubrcs fpcCtabunt au ras multo adapcrtas quoquo ucrfus liccbit facere.Et cas quidcm tu/
tas,ut necf plus,nccj!
Tum
^**1 *
n.
bi
j
.
ponen
uabititaapcnrc,utincoiarum corporaappellcsflatusambiat.HoC niaximc fict fi fencftraru (pondae cffcnt humilcs adeo,ut uideri,cV ui/ j erc ^ cr u ^ cos ambulantes poms, Qiiae aute non ufcfquaqs falubcrri niis ucntorum plagis obicccoe crunt fencftrac,ita ponenrur, ut lumii na cxcipiant no pauciora,c| coueniat,fed ne ctia plura,c| quibus pof/ fit carerc.Et poncntur illae quidcm in fublimi, qud ucntos a corpori bus obicdus paricsinterapiar.Nam habcbunt quidcm hoe padio u? tos,quibus acr reficiarur,icd crut infra<fti , atcg perinde non omnino non fani.Profpicicndum cft ctiam quifokspenctraturi mdeintra x/ des fint,& pro diucrforum comoditate habendae apertiorcs, atit ar/ cftioresfcneftraefunt.Nam acftiuisdiucrforrjs, auruaftosquaqsuer/
fus,ficrunt
llloc
quidem
feptcnrrionalcs
aut iieruntmcridianac foli/
buscf? obicctx, infimas 8C
modicas pofuifle apcrrioncs confcret^qua
do quidcm lllx cxpcditiores auras excipiant,hx minonbus radioru

circuhs offcndanmr . Et fatis habebit aiiiduo circumfulgcntcfole lu/
minum is locus,in quo magis umbra.' gratiahomines , qua luminu

conuenerint.Contra hybernis in diuerforijs feneftrae diredis folibu* patcbunt,fi cruntadapcrrar,fed uennsnonitapatebunt,fi crunt fub/ limcs,nam rcrto curfu uenti ftantcs incolas non impetent.Cxterum lumina undc'uis exccpturus fis,haben ca in promptu eft, unde ccelu
liberum intucaris.Et omncs apcrrioncs quc. luminum excipiendoiu

cauffa fadae fint,nullo pado condccct pofuifle infimas Vultu enitn lumina fpedantur,non pedibus,tii 8C eucnit iftiufmodi,ut uiiius aut alterius hominis obiccftu lumina intcrcipiantur, locusc$ dctnceps re liquus reddatur obfcurior.Qcr' quidcm lncommodum non fn luini ne ducflo a fublimuOftia fcneura s imitcntur,ut pro loci frequentia,
.
obferuatumuideo ut pubhcis ardificrjs compiurimx horum irt primis generum apcrtiones ficrent.Eam rem nobistheatra attcftan/ tur.Qux fi rerte inrerpretamur,tota conftant apertionibus,cum fc* Thtatra. maximc fenefjrarum 8C oftiorum, Atqui apcruones qui
trifcj;
Ofcj.
& UlU tttaioraâurminora^plurajpauciorrfucadhibeantur, Sedinu
^^^01
dcui
DE RE 'ABDIFICATORIA
i<f
<lem ita locaffe oportct,ut amplionbus parietibus non minimae' po/ nantur apcrtioneSjcV modicis parictum frotibus nihilo uaftiorcs adi gantur q ufus poftulat.In huiufmodi apcrtionibus alrj aha,pbarunt lineamcnra.Sed probariflrmi,ubilicuit,non nifi quadrangulis dC rc/ Silineis ufi funt Tandem in hoc omncs conuenhint , ut pro aedificrj amplitudinc 3C figura uricuncj? ill quidem fint accomodentur SC oftiorum apertiones ita conftitucndas ducunt,ut alriores omninp fint c| Iatae.Et cx his que. altiores fmt duos hx capiant conrinuos cir/ culos, que. uero humiliorcs altitudinem habcant diametri eiusqua/
.
T5
drati,cuius fit latus
ima oftrj ipftus latitudo.Et pofuiffe oftia illic con
uenit,unde in quafcf partes gdificTJ comodiflimus,quoad fieri poffit huiufmodi aper aditus prgbeatur, tum SC gratie. ftuduiflfe oportet rionibus,utmagnitudinibuscoaequarisdextcrafiniftris rcfpondeat Feneftrae oc o/ Numero aute fencftras &oftiaafluciiereponcrcimpari,icdita,ut ftianumero hinc atcjthinc pares panbus re(poderent,media uero effent paulo am impan poticn pliora.Atcf maximopereprciuebanr,ut uiribus ediu parcercnt,ea da
&trt loge ab angulis,& colunarum^pducftionibusapertioncsponc bantloaspotiflimumparictisimbecillioribuSjfedqufoneri fuftine do nonuacarent.Etferuabant,utafoloadte(fcum uiqjintegrgetmi nime interfracftj g plures poflent parieris partes furgercnt ad pcrpen diculum.Eft genus quoddam quafi aperrionum quod oftia 3C fcne/
ftras fitu 2C
forma imitentur,fed totam parietis craffitudinem no per
uadit. Vcrum quafi fcaphisincauaris digna,aptacp fpacia fcdcscf; fig niSj&C tabulis prebent.Hac aute,& quo loci,& quam crebroe,quac amplae ftatuendoefint,tum diccmus diftinetius , cum de ornamentis, duiciorum tracftabimus, tam 3c fi non minus ad impenfx rarione, quam ad ucnuftatem operis faciat, quod in muro complendo min* lapidum,&cementiconfumatur.Hoctantum faciantad rem, quod has fcapharum collanones numero aptas,amplitudine inuaftas, for ma decenti effe oportet,ut (ui ordinis pcnitus feneftras imitentur Et aperriories quidem iftiufmodi,uticuncjillaefint, aduerti exueterum operibus non ampliores confueuiffe poncrc,quam ut firi parietis par tcmoccupent fcptima,fcd nc minorcs quidem, g ut capiant nonam, inter columnarum fpacia, nimirum intcr primas apertiones connu/ merandafunt.Eaproacdificiorum uarietatequocpuaria conftituun tur Sed de his diftinccus dicemus , cum pracfertim de fecris ardibus. parandis fuo loco rarionaJbimur , hic fat fit admonuiife apcrti / oncs
LEONIS BAPTISTAE ALBER TI

ones hafccita ponendas,ut columnaru
relinquantur, in
ratio, quoe
tecftis
,
fuftincndis
pnmis fit pcr cp dihgcntiifime habita ne quid lllae quidem graciliores rehnquantur atc$ rariores,cput comodc ferreo/
nus tcctorum poirint,ne'ue quidem craiTiorcs , autfrcquentiorcs , qj ut areae fpacia,& aditus ad rerum,temporumcj; ufus expedita rclin/ quantur.Coetcrum apertioncs aliae,cum crebrae extabuntcolumnf, aliae cum rarae.Nanc^ crcbris columnis trabs, raris arcus fuperaddu citur.Scd omnibus apertionibus,quibus arcusducitur,curadum eft jparte ad utfit llle quidcm arcus non minor, qua circuli dimidia pars ditafemidiametri feptima Nam apud peritos copertum aftinnanr, hunc cffe omnium unum ad perennitatem accommodatiflimum,cf ccros uero omnes arcus effe putant imbecilles ad fercndum onus, 6i promptos atq? expofitos ad ruinam Praeterea fcmicirculum arcum cflc unum,qui chorda SC adminiculis non indigcat,arbitramur. Cx x tcros autem omnes,ni cis aut chordam,aut contraria pondcra,qui/
. .
bus cum certcnt,adegcriSjUidemusfuapte ui fatifcere, atC labafcerc. Non hic praetcrmittam cgregium id,laude'cj; dign iffimum,quod an
notauiapuducteresapcrtionesiftiufmodieriam,&tefiudinum arc9 ira optimis illis ab architectis pofitas in templis , ut fi omnes intimas fubdemeris columnas,tamen apertionum arcus,tc(fcorumcp teftudi ncs pcrfiftant , SC minimc corruant , ita funt omnes arcuum ducfiio/ nes,quibustenudinesincumbunt,ad folum ufq? perdiKftae miro arti ficio,& paucis cognito,ut ftet opus folis arcubus incumbcndo . Etc/ N nim cum illis quidem tellus pro chorda firmiffima fit,quid ni et ipfi pcr fc arcus firmifTimi aetcrnum pcrfiftenfc'
Dc fcalis SC earum gcneribus,graduumcj? impari numcro

&quantitate.Dcintericcftisareolis,fumi, aquarumcji exi/
.
tu,focigulis,rtuorum deducxionc , puteorum 8C doaca/ rum commoda pofirionc ac fitu. Caput XIII.
, cp ut poffis nifi maturo cV digc/ Cbnfiho refteponere.Nam unis infcalistresueniuntapertio/ ncs. Et harum una quidcm cft oftium,quo in (calis confcendendjs a/ dit patear. Altera eft fencftra,qua far,ut recepto lumine cuiufc gra/ dus retractio perfpiciatur. Tcrtia cft contignationis 8C tccfti apcrtio,
SCahs poncndis plus cft negocrj

fto
qua mfupcrius pauimcntum,operimentumcj;peruadimus,r_adcrc Ulud aiunt fcahs nimirum impcdiri opcrum defcriprioncs, Scd uo
r
lcnc
DE RE AEDIFICATORIA
tent fcalis nori impcdiri fcalas,ipfas
LIB.I,
f 7
non impcdianr. Ccrtum cnim ct proprium dwcabuntfparium areae,quo libcr,SC folutus excurfus pa/ tcat fuprcma ufq? ad te<fla,qu3e fub diuo funt, ncqj tc pigcat quod ta tum area? fcalis occupetur.Nam fatis rcferent commodi rilic,ubi cay terisparnhus aedificrj mfcrant minimum mcomodi, Addc q> etia for nices,etuacua,qua?fub fcalxs relinqucntur, ad ufus percomcdos no dccrunt.Scalarum apud nos duo funt genera . Nam de mihtaribus Scalarum duo expediuonum,munitionumc|; fcalis non cft hoc loco ur refcra. Vne; crcnera. quidem per quasnon gradibus,fed obliquo accliui, alterae , quibus
pcr gradus in fublime confcendimus. Accliuia ponere maiorcs con/ fueuere,quoad eius fieri poterat,faaIia 3C prseffa,uerum, uti cx coru aedificrjs annotaui,fati? commoda putarunt qucc ita cffent ducfta , ut altitudinisperpendens Hnea adlongimdinis iacetem lmeam partc rc/ fponderctfexta.Ingradihusuero maximetemplorum imparcm nu merii probauere,nam ficri quide? aiunt ut rc&o in teplum pcde ingre diamur,qua rcm ad religione facere arbitranrur, At ln his animad/ uertibonosarchited:osobferuaflc 3 utgradus nunqjfermc pluresu/ numin ordinecontinuos,cpautfeptc,autnoue adigerenr,crcdo auc p!anctaru,aut urbium numerurrumitatos. Sed ad huiufmodi fcu fe ptenos, feu nouenos quofcj; gradus coniuluflime areola fubtcxebSr, quofefli,&imbeallesadconfcendendilaborcmintermiiras habcret
quictes.EtnquiscafusinddifletjUticandentesruerentjhabcrentillici
dcm fpacia UDt corruendi impetu fifterent, iec}; recipercnt atq; firma rent.Etid quidemipfeuehemcnterprobQ , utfHuicalaefuisardsin/ terccpt3r f fintcj? luminofje , 6C pro Ioa dignitatc amplje 8C fpariofoe, Gradus uero fcalaru lta finiendos duccbant,vit neqt crafliorcs fexta/
te,neq; tenuiores dodrantc effent.RetracftionesCj; gracjuum ne minus quam fefquipedales, ncue plus cj; bipedalcs ponerentur Scalx toto
.
Gradus.
mxdihcio,quoeruncnumeropauaores,qudue Qccupabuntminus areae,ec> crut comodiores.Fumi SC aquarum exiruacxpcditos cffe o/ portet,St" ica dcriuatos,ut non perfiftant,noexubcrfnt,noncoinqui/ aqua ncnt,non offcndant,non penculum afferant aedifiao. Hncgulas fo Eutrj rurn cxitu s. omni matcria fciunxifle ab opus cft,ne aut frinri(Ia,aut con/ ri longe
&
calefacftione incendatur,fcu trabs,feu
tignum,qua? fucrint proxirn a.
ECCI
'
Riuos eriam fluentium aquarum ita dcduci nibct, ut fiiperRua dcpcl lantur,& nullu,autabroaVndo,aut madcfaciedo uitium infcrant av Riui fluuicrfi dincio.Naq; horu fi qua noccnt,tam SC fj,uunutiffune noct at,f. t ta/
mcn

mcn 8C teporis diuturnitate,cx" Iacefcendipci fcueratia
Imbres
ftillici/
,
ut acoimtila/-
riffime nocecit.Bt in his aquarfi ducTionibus obfcruatu a perinffimis. architcclis aduerti,ut etiam imbrcs itillicidioru,aut ita duccrenr por/.
orum<
aducntantcs no afpcrgerent,aut ita exciperent impUi hominu ucl intra cifternas colligerent , uel cogerent ufum urjs,ut ad
re<frisfiftulis,ur
Putriubi
ncndi.
po
emanare,unde priuatoe fordes abUiertimi6Lhominu na minime offcndcretur. Et in primis airaffe mihi uifi funt, vt omne aquam pluuia longe ab aedificio arcercnt, atc amouerenr, cu eoereras ob res,tum neaedificrj folum humcctaretur . Et in omni/ bus apertionibus id mihi curaffe etiam uifi, ut eas ponercnt locis ap/ iiflimis,undeplurimumcomodorumuniuerfo aedifido praeftaret Et praclertim puteos maxime in publica 8C patend aedis parte poncn dos ftatuo,modo digniora,& non fua fpaaa no occupcntur. Et fub diuopofitos puriorem 8C fynceriorem aquaexhibcre phyfid-afEr/ rnlht.Scctcraacirojj aedis partc aut putei infoffi, aut doacae fubftratx fuerint,aut aqua SC humor infundcrit, apertioncs effe illic oportet </ xufmodijUt eo plurimu aeris afpiret,quo humedx cxalarioncs paui nienti abfterganrur^ depellantur ucntorii afffatu, atqj acTisimpul/ fu. Hactenus dc lineamentis xdifidotu,quse ad uniuerliim opus pcr
certis locis
tcs,ocu1ic
tinereuidcbantur,pcrftrinximus, fingulisrcrum diccndaru generi/ bus annotatis,nunc de opera , 6C ftrudura aedifidorum diccndu cft,
fed prius de materia,cV rebus his,quae paraffe
ad raateria oportet.
^WLEONIS BAPTI* STAE ALBERTI DE RE AEDIFICA/

,
toria Llber Sccundus

N
quo de matcria agitur
Aedifidum non temere inchoandum effe , led multo ame ani/ mo ac mentc reuolucndum,qualecx" quamum futurum fit opus.Dcinde non proefcriptione folum 8C pic*tura,uerum etiam modulis excmplarfjscp fadis afferula feu alia qua/ uis reuniucrfum opuset fingulf aindarum par tium dimenfioncs ex confiJio peritorum
penfitandxcVexaminandar,ncrepera
tfafacVtepcenitear,
CaputL
Opus
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
IT.
iS
Pus 3edinciorum,atcfc impenfam non tcrcerc inchoan/ da arbitror,cu caeteras ob res, tum ne honori & nomi ni officiat Na cum bene conftitutu opus his omnibus laudcmadferat,qui inca reconfihfi,opera ftudiumue adhibucrc, tum ctiam fi quid erit in quo a utons prude
ciam,autopiricispcritiam ullaexparredefydcres,plurimu laudi, 8C nomini officiet.Et patcnt quidcm atqjadmoduin proptu extant lau
des,8c" uitia,maxime publicorum opcrum, in quibus magis ad fe dc fpiciendum nefcio quo pacflo trahit quod indecens eft, ad fe admi/ randum quod pulchrc perfccfcUjSc* omni cx partc abfolutum coftcr Ac miru quidem quid ita fir,cur moncnte natura,ct dodi, 8C indodi
omncs in artibus ct rationibus reru quid'nam innt,aut re<fti,aut pra ui confcftim fentimus.Eftcp preferrim in rebus ciufmodi ferfus ocu/
atiqutd curuim,claudicans,rcdundans,inane,aut inconditum
lorum unus omnium accrrimus.Qud fit,ut fi quid fe obtulerit, in cj Oculomm Q

lir,ili/
fus.
cd commoueamur,& lepidiora effe defyderemus.Cur id acddat no omnes intelligimus,tamen fi rogcmur cmendari,corrigicj? pofle n gabit ncmo. At qualis ca fit ratio exequendi non crit om nium expli/ caffe,ied folum in ea rc bcnc confultcrum, Benc quidem confula cft omnia prxcogitaffe,Sc* pracfinifle animo, Sc mentc , nc in opcre, aut pcrficiundo, autiam abfoluto dicendum fit, hoc noluiffem , illudcjj maluiffera. Etmirum quidcm quam nonleuiffimas pcenasmalc conftruAiopcrispcndamus Quod enim tcmerc 8c inconfulte ag/ grcfli initio non perpcndcramus,temporum fucceffu tandcm recog nofcimus. Exquoftt,aut3eternum ob crroris offcnfam pcenitear, finon deleatur ac emcndctur, autfidemoliatur, impenfartim &ia cfturae jatio , iudierjcp tui leuitas, cVinconftantia damnctur. Iulius x Coefar aedcm in Nemorcnfia fundamcntis inchoatam,inagnoque Iulius a?dcm fumptu abfolutam , quia non totaad animum ci refpondcret, to abfolutam di/ catn diruiffe affirmat Suetontus . Qua quidem in rc cfiam apud ruit, nos poftcros uitupcrandus ucnit,ft quidtum non fatis, quae ad
.
praccogitauit , aut fi fortc quae tum erant rcde in/ , potuit poftea leuitatis crrorc odiffc . Idcit co uctus opti/ . mc oedificantium mos mihi qu idem fcmper prnhahir m^ n r non Vttusmcsay perfcriptionc modo &j3J(5tura t uerum etiam modu iis, cxcrr.pl a/ dincantiunj, rrjs'quc Ijacjisjaffet ula lcu cuauis re uniuerft ir>^pis ^fmgulx 4
faccrent
ftituta
rem
CunCjaTumjpartiuiu dimcnuo ncs dc.ggîlio_jjfifiia^t#.moruna
tte/

iterum
atcj? itcru
pcnfitcmus,atcj? cxaminctur prius,q? quid aliudag
Modulorum grcdiare,quodimpcnfam
ducendorum
rario*
aur
dis dabitur,ut rcgionis fitu,& arcae
airam cxigat. Inmodulisucro duccn ambitu,& panium numeru atcj?
ordinem,&panetum faaem,&tcctorumfirmitatem, Sc"omniude/

nicj? rerum,de qmbus hbro fuperiore tranfegimus,rarioncm 8c con formationem pulcherrimefpcctes atcj? confyderes.Et licebit iftic im/ pune addere,diminuere,comutare,innouare , ac penitus peruertcre, quoad omnia re&e conueniant,St* coprobentur Adde q? futurf im/ penfe. modus,Sc* fummafquae res minime negligenda eftjcerrior ha/
.
ma,fpccie,qualitatccj? reru fingularum
bebirur latitudine,alritudine,craiTitudine,num<ro,amplimdinc, for pro earum dignitate et fabro
rum manu penfitaris.Nam columnarum,capitulorum,bafiu,coro/

narumjfaftigiorum^crurtarionumjpauimentorumjftatuarumti?,^ ciufmodi,qu3equidem aut ad conftitucndu,aut ad cxornandum x/ difkium pertinent,ratio,5L fumma cxplicanor,cerriorcj? habebirur, HocpraercrmittendumnequicqpcenfcOjqcfualdefaaatadremjmo/ dulosfucatos,&(utita loquarjpicturxlsnoanrjsphaleratos produ
ccre,non eiusarchitecti,quirem docerc ftudcat, fedciuseftambitio/
fi,quifpcctantis ooilos illicere,& occupare,animumcj;abrcc*tadif/
quifitionepartium penfandarum admoucre ad feadnurandum conc tur.Qj.iare modulos ueiim dari non exaCto artificio pcrfinitos , tcr/ fos,illuftratos,fed nudos 8C fimplices, in quibusJnucntorisingcniu, _nojr^fabrnnanumprobes.Intcx^p5toris atq? architecxi perfcriptione
hitecti pcrfcri
Pictons Sc ar/ hocintcrcft,cp illc prominenriasextabula monftrareumbris,& linc iSjSCanguhs cominuriselaborar. Arxmwcliisiprctisumbris promi/ prio qu$. ncntias iftic ex fundamenri defcriptione ponit Spaciauero,ck n'gu/
.
ras frontis cuiufcj?,5Clatcvum alibiconnantibuslinris,atcf?uerisan/ gulis docet,uti qui fua uclit non apparctibus putan uifis, (c<\ ccrns ra tiscfrdimenfionibus annotari.ItaO? modulos huiufmodi feciffe opor
tet,SC eos diligentiiTime
fe,
cum tc ipfo,& una cum r^luribjiicxaniinai/
iterum recognouiffe , ut mhil in opere uel minimir futurum fitquod non,& quid,Sc qualeipfum fit, &L quosad ufusfu rurum fir,teneas,Et proefertim tcCtorum ratio pra? caetcris utexpedi/ tiffima fit in primis curandum eft.Nam tcdum quide natura fui,fi re Tccftum * cT:cintcrprctor,cxomnixdificationcmortalibusprimumfuitt'orii, quje ad ufumquictis faccrcnt,ade6uttcCtorum gratia non pariesfo lum,5c" qux aim pancnbus furgunt SC confequuntur, ucrum ctiam
3C itcrum
atcj?
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
II.
19
a,qua? fu^-fojo ipfo funt,inucnta elTe non ncgent , uti funt aquarum <fopulfiones,& deriuattones,quae ex imbribus,& cloacis, 8C eiufmo di.Ego uero ufu ift irum rerum perdoclus memini,c| fit difficilc pcr
duccre opus,ut in eo fint partium comoditates dignitari,uenuftaricf coniuncîe,hoccft,ut habeant,cum cercra,qug probetur,tum &par tium excultam uarietatem,quale proportionum ratio, 8C coucinni/ tas diffinierit.Magnum eft fuperi id quide,fed habili,deftinato, dece o,aptocptedo openrecuncfeahaec non niiifolerris,5Cadmodum cir cumfpecfti eflTe ingenrj opus,3t" artificrj affirmo.Demum cum tibi, a/ Jrjscp periris tota opcris facies perplacebit 8C coniecftatio , ita, ut nihil f< offerat in quo haefites, nihil in quo mclius poflfc cofilium capi fta/ tuas,moneo,ne libidinc ardificandi ad opus mchoandum properes , uetuftaaedificiademoliendo, autimmania uniuerfi opens fundame
ta iaciendo,q> ipfum inconfyderau,8t* praecipitesfaciunt,fedfi me au dias,fuperfedebis tempus aliquod , quoad ingenrj W1 recens 3ppro/
bario deferbuerit^cuncâ
demu acarratius
rccogniturus,
cum no in/
uenti amore,fed confilrj rauonibus dabitur, ut de ipfa rc confydcrari
us drjudices.Omnibus enim in rcbus agcndis multa tempus afferct, ut aduertas atc perpendas,quae te ucl folertiflimum fugcrant
Supra uircs nihil aggrediendum clTc , naturae non repug/ nandum,& non modo quid qucas, fed quid dcceat,w Caput 1 1, quo Ioco agas confyderandum
.
rccognituro haec inter penfandas rationes ucrfen/ tur,neceffe eft, Pnncip/o ne quid aggrcdiarcfupra uires homi num,ne'ue quid fufapias quod cum rcrum natura protinus depug/ Natura. naturum Gt.Naturaeenim uis,tam SCfiinterdum molcobie<fta intcr pellctur,aut innixu aliquo dctorqueatur,ciufmodi tamcn cft, utfiue rit ea quidem nunq} non fuperare , ac profLgare quicquid obuerfc/
tibi
MOdulos
tiir,atcgimpediat,tomnem quidem contrafeexpofitam rcrum (ut italoquar)peruicaciam diururna 8C alTiduaoppugnandi pcrfeueran tia,tempore,fcecunditate labcfactat atcjs proftcrnit , cjj multa homi/ num manufacla et legimus ct uidemus nullara pr e/ertim ob rcm no duraiTe,nifi cj? cum natura rerum contenderinr. Eum qui pontcnaui busproducôobequitarcinftin.icratmarequisnonirridcat,autpoti portus Qati/ us infolcntis oderit infaniamr Portum Claudrj fub Hoftia , 8C apud j" a rjriam. Teracinam portum Adriani,opera omni ex parte alioquin ^tcrna, tamcn uidemus lam tum pndcm obftrufts harena fauobus 8c reple/ r E 5 to
'
LEO-NIS
BAPTISTAE ALBERTI
to finu penitus defcciffe,marc nunq intermiffa illudatione affidualx ceflentc,& indiespcruinccntc.Quidtum putas futurum iibi,autim/ pctentium aquarum uim,aut rucntium rupitun molun cmnind ar/
ccre,propellerec inftitucrisT
Qux cum itafint aduerttfle opcrtct ne

rccftc cuitl
quideiuimodi aggrcdiamur quod ipfum non
rcrum na/
tura conucniat. Proxjme cauendum ejftne_quid ad tc rccipias in quo perficiudo ipfc tibt dehctas re impcriccla/Tarqiiinum rcgcm Roira norum,ni fuperidrjamplitudini urbis fauiflent,ni crcfcenteimpcrio
Tarquinus,
opum ad tantam tnchoatam magnificentia fuppeditaflcnt,qui8 nonuitupcraflct,(ptempli fundamentis iaciundistotamfuturiope/ ris impenfam profudiflar Asccdit quod non modo quid queas,ue/ rum dC qutd deceat non in poftremts confyderadum eft. Rhodopcn
fatis
Rhodope.
Thradammeretncemillamcelebrcm, &(uorum tcmporum me/
moriam non laudo,

iuffit
.
quae
fibi
fi
fepulchrum
incredibili
impenfa condi
Nam ea quidem 3c
pcs,regio tamen Artemifiam contra non uitupero,quae amantiflimo 8C digntflimo uiro fcpulchrum condidit magntficentiffimum , quamuis quocj; in
meretricio quaeftu regias adepta eflet o / digna fepulchro ncquiccg fuit . At reginam Cariae
Mcecenas
cbar.
atdt his
modcfttain probcm.Meccenatcm increpabat Horatius,q>

.
ardifi/
ficando infani
cando tnfanirct M.ihi uero apudCorneliumTacitum probaturis,

fi
qutOthonifepukhrumpofuitmodicum,fedmanfurum. Quod,SC tn priuaris monumentis modcftiam,in publias magniftccntiam ex
igunt,publicactiaminterdum priuatorum modcftia collaudanmr. Pompei theatrum ob egregiam operis magnitudinem 8C dignitate,
laudibus&admirarioneprofequimur.Dignumopus& Pompeio, 8C uictnceRoma.Scd Neronis aediftcandi infaniam,6V: uaftiflimorCi Pompeittteat. operum ad folucndum furorem non omnes probant, Tum 8C cum quitam multis hominum miltbus montem apud Puteolosperfodc/ rit,quisnonmalitutiliorialiquainre tantum operae atcg impenfx
confumpfiffec Hcliogabali prodigiofam infolentiam quisnondete/ ftabiturcCogirarat enim columnam poncretngentcrh,per quamin Hdiogabali in trinfecus adfummum confcendcrcrur,utillicHchogabalum deum > folcntia. cui eflct initiatus,Iocaret,fcd non inuento tara uafto faxo , conquifi/
ft.
a^ dendum cft.ncquid ag/ co ufcg ad ThrhaiHfm^rftirir.H)^ cn> grediare,quod ipfum SC [i ahoquinutile,dignum,ac no pcmtusdif/ 9 fialc fadu fit, facultatibus,& temporis oportunitatefuppeditantib ,
t.amenftipfumciufinodi,utbrcui,autfucccflbt^ticgligcntia,autin/ cola/
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
11
10
colarum txdio dcfedurum fir.Foflam quincj; rcmibus nauigabilcm ab Aucrno ufcg Hoftiam Ncronc inftitutam,cum alias ob rcs uitu Fofla nauiga/ fce bilisa Neronc Jkro, tum criam cp ln caferuandapcrpctuam xternamcpimperrj
idtatem,c^huiusrcifludiofosconrinucprincipcsdefydcrafletQuj
Cumitafintofficrjcritcafpec1:affe,quac recenfuimus, hoccft, quidfit quod agas,Sc* quid quo agas loco^Sc" qui fis qui id agas. Etpro cius
dignitatc 8C ufu
inftituta
rcm totam conftitucre , nimirum hominis crit benc

aedincrj rario/
confulri Sfconfydcrati
Pcrfpcclaexfingulismodulorumpambustota
recce definita,& apte fuis locis diftnbuta. Qyo pro munerc obeundo ipfum tc ita compares opus eft, ut in omni rcrum iftarum aducrfionc prae tc fcras,turpe ducere tc non id affcqui , quo/ ad in tc fit,ut aliud alibi opus nullum pari faclum impcnfa , Sc fimili
HIS corii quarcp
nc prudentcs fupcr hac rc confulendos cfl*c,6Y anteq; aedificctur no modo coftabit unde fumprib 9 fatisfiat,fcd 8C reliq ad ipfum opus perficiendu neccffaria multo antc eflc parada, Caput III. notaris atq? animaduerfis,Iuftr5da tibi crunt rcliqua , an fint
k^M^j^ ofTi
du<ftum oportunitatc poflir,aut fpecliari lubcntius,aut laudari ubcri us.,Necg enim fat cft iftiufmodi inrebus non conteni,fed probari qut dcm in primis condecet,SC item habcri,ut imitentur. Quarcfeucros
cffe nos,& percp diligcntes
ut cum nihil
rerum cxplicatorcs oportct Et curandu non elegans,& probatiffimum intcrponatur, tum 8C o
mnia inter ie mutuo ad dignitatcm,gratiamf^ conueniat, ufq; adco ut quicquid addidcris,aut mutaris,aut dctraxcris,uiriofius id^SC dc/ ccrius futurum fit.Scdrcrum iftarum,iterum atqj itcrum admonco, fac fit modcratrix pcritorum prudcntia, 8C confilium corum qui fpc tfaturi fmt recxo aliquo 8C fyncero cum iudiao.Nam iftorum fcien/ cia 8>C inftituris magis q priuata uoluntate 8C fcnfu dabirur,utquf a/ gas uel oprimafint,uel optimisfimilia . Demii pcritoru uocc ,pbart qd agas profccto pulcherrimii eft,5c" faris,fuper cj? approbat, qui mc Iiora non adferunt,cx qua rc frucrn quocj? uolupratis capis,quando
>
ncmo iftoru,qui fiipiunt,no aflenriantur.Et coferct quofdam audii/ (c.Nam interdum euenit,utetiam iftarum rcrumimperiti ea dicant, quac minimc afpernenda pcntiflimis uideantur. Cum uero tota aedi ficrj ratio ex fingulis modulorum parabus ira ent apud te ipcctara 8C cognita , ut nihil non animaduerfiim , nihil non adnotatumuf/ piam relinquatur, 8C interea ita omnino dccrcueris jcdificare , Sc apud

apud te conftabit unde fun-ptibus oponunc fatisnat,par?bis rdiqua ad opus ipfum cxequcndu neceflana,ncquidinter acdificandum de/
fit,quod a pcrficiundi operis celcritate auocer.Na cuii; finr plura,cj/ bus ad opus abfolucndu indigeas,cun. cjilloru quiduis,ni adfit, o / mncm ftruclura poflit aut impcdirc, aut uiriare , officrjerit nihil nc/
gIcxiflc,quod conferat fi adfir,aut noccat fi dcfit.Dauid SC Salomon H^brocorum rcgcs fatfuri tcmplu Hicrofolymis, cum maxima uim
auri,argenri,xris,!ignorum,lapidisc|:, &Cciufmodiparaflcnt,rufiC
nc quid dceflet,quod ad reifacilitatem,5c* cclenratc faccrct, a proxi/ mis regibus multa fabrorum milia , dC archircccos acccrfuiflc fcnbit EufcbiusPamphilus.Qiiodfa<ft:iim quidcm uehcmentcrprobo.NS adfcrt nimirii operi digniratcm,& autoris glona accumulariorc rcd Mtra inter x6i dit,q? arte ac rcclc factum maturc pcrfaftum fit. Apud fcnptores ce/ ficandum celc/ lebratur Alcxandcr Maccdo,qucm refert Curtius, urbem apud Ta naim non minima aedificaflc dicbus non plus fcptem , 8>C Nabucho/ îtas, donofor,q> tcmplum Beh(ut (cnbit Iofcphus hiftoricus)dicbus quin dccnn abfoluenr, q> ucBabylonem tnplici(utiaiunt) murocinxcrit diebustridem quindccim,Titus,q? muru ftadioru paulo minusqua draginta aftruxerit : Semiramis , q? fingula maximorfi muroru fta/ dia apud Babylonem fingulis diebus pcrfcccr!t,q?'uc rr.urum ad co/
crccndum larum ftadrjs duccntis admodum profundum,atcj;latum dicbus non plus fcptcm duxerir.Scd dc his alias.
QuxYiam fint paranda ad xdificium,qui fabri feligcndi, SC

quo tepore arborcs cxdende ex fcntcntia uetcru.Caput
1111
OVxuero
.
rabriqui
^..
i/
gendu
_,
**
A^t.t dcntia.
^ rU
paraflcconucnir,nimirum hxcfunt,calx,harena,la/ \^^pis,matena,Itcm pis,matena,Itcm &ferru,&3PS,3^plumbum,&uitrii,cVhu/ &ferru,&xs,$t'plumbum,&uitru, dC hu/ -\î inprimisfabrosminimcimperitos, primis fabros mmimc imperitos, minimcleues, iufmodi u fmocji # ,Et j5t in minimc inconftantes fcligendos duco, quibus tu opus rc<ftc pcrfcri/ ptum fcdulo faciundum mandes,atqicomendcs, ut probe perfimat, maturccpabfoluant.Etinhisomnibus probandisiuuabitexproxi/ miSjquaealibiinpromptuextantjOpcribusduccreargumcntajC^co tcduras,quibus admomtus ftatuas,qutdtuainrcagedum fit Nacjj ii\ illis uitia,8 laudes notentur,eadem quoq; in mo futura opcre per fimillima potcns arbiti ari.Ncro princeps cum inftituiflct ccnnin ac u, S inr* pcdum Romx ad ueneranoncm folis coloflum ponere , in t\ fupcriorum amplitudincm 3c magmficcnriam fupcrarct , non priu
.
localTc
faciundum Zcnodaro
artificipcr ca tctr.poracekb i,acf;rg,u
la
DERE AEDIFICATORIA
.
LIB.IL
uidir,
Iari(ut fcribit
Plinius)quam fatis probatum
quid in tauti ope/
apud Arucrnos coloflb min pon dcris. Atcp his conftitutis caetera profequamur Atqm nos quicic in huiufmodt rebus,qux ad opus jediftctorii commoda funt, reccr.fi n/
ris aruficio ualerct, facfio in Gallia
dts,ea referamus,qux do<fli uetcres tradidcre 9 praefertim
Thcophra
(tus,Artftoteles,Cato,Varro,Plinius,Vitruuiuscf.NaeaquidcIon gaobferuationemagis,cp ullisingenrj artibuscognofcuntur , ut ab .hisquiiftiufmodi fumma diligenriaadnotarunr,petcnda fint. Scque murigitureacolligentes,quxprobatifllimiueteres plunbuscV ua/ rrjs locis tradauere,addemus ctia noftro pro more fiqua ipft ex ma/ .iorum opcnbus,aut experitorum arrifiai monitis adnotarimus , q ullaex partedicendis conferant . Etenim percomode ficrt arbitror (
naturam rerii tpfarum fequentes ab his ipfis mdpiemus , quae priu adhianc rexdificatonam fibi hommesufurparunt . Ea,nf falhmur, fuere caeduf arborc5,8c*fyluarum materia, tam SC fi apud autoresm uemam qui dc his mter fedifcrepent Sunt qui dicat homines primfi Ipcluncis habitafle,ita,ut pecus, 5c domini comuni dauderentur um bra.Htnc crcdunt,quod fertur apud Plintum, Gelhum quedam Ta
.
naturar primum omnium Iutcu fibi aftruxifle aedi Saturniftliaait primum habttacula inucnifTe.Eufebius Pamphilus diligens anttquttatum perfcrutator ex Inuenfo ucterii teftimonrjs Protogenis nepotes excogitafle homt nibu s domi
xium imttatione
ftdum.DeaDiodorus Vcftam
dev
nilc , JO
cilia aflfeuerat,qu3e ex folrjs harundmii 5^papyrotexeretur.Sed nos redeamus ad rem. Vcteres tgitur dC tn prinris heophraftus, fcinde/ y rearborej5raelerttmabietem,&piceam,8Cpinumiubct, ubiprimti % *
Vbi 8C prop humoris exubcrariam faale corticem amouifle poflis Efle tan e altquas poft uindemia,qua? coefx comodiores fint,uti cft acer,ulm 9 ,
germinafle,teneroscj? caudices prompfifle occceperint.
ter
.
Qu
tc n^nore
'
cardantur Vere,fieriteredinofa attefta arbot cs cur,at eadem fi cjdantur bruma,fiert ut necj; uittentur, necj: pandan/ x cur:Et fadat ad rem quod adnotarunt matertam qutde, quj per bru flantcBorca caedarur,etia uirente belltflime,& prcpe iirmime
fi
fraxinus,ttlia.Robora ttem
ackn
mam
fumo ardere.Quoe rcs tndido eft humorc fuccofam elfe,ncn crudo fed digefto Vttruuio placuit materiam cfdt a pnmo autumno ufcij
antec| flare inctpiat Fauonius , Hefiodus quando inquit fol ncftru in caput pendes multa inferucfdtui,& homtnu indc color fuicatur,tuc meflis mftat, cu ucro dccidcrc folia corpcrtnt , tu (yluam cxdito At
.
FCi

Cato rcm totam
fic
bi folftirium fucnt.
Nam ad bruma fcmper intenpcftaia cft
moderatur.Mater!e,inquit,fi obur fir,cxditotl , ca tct a

i
niaterics,quxfuenhabet,cumaturumfuer:r,quxnonh3ber,eum
libuerir.Qux maturu,& una uiridc habet,tunccxdiro cu fcmcn ex/ ciderir. Vlmum ucro curo caduni foha.bt rcfcrrc plui iiii (i aiunt qua Qualuna Fcr/ i un afcrrum adigas.Nanc^tantaquidcuimlunationumtiTcinciuf/ rii arbonbus 1Tloc|i re bus fcrro attmgcndisputant,cum cxtcn,tum m primis Var adigas rcfcrt r o,utctiam qui tondamurlunadecrefccte ficriconfcftim caluos affe plunmum , uerent.Eacp de rc TibeniT prinapem rcfcrunt diem capillo tondcn/
do feruafle. Aftronomi affirmant non defutura animo tnftitiam, ili capillujautungucmjfccuerislunaopprcflajmalccâffccla.llludfaci at ad rcm,qcPaiunt, quas res ad ufum habiturus fis ut locis moucan tur,hasferro,manucp rradandas cum fuentlunain libra,cancrouc,
quxuero ftabiha,3loasimmotafumrafmt,mncinchoandasc' g/
leonc,rauro'ue,5c" eiufmodi.Scd cxdi opor marenc periti omncs admonent Iuna deficicnte.Nam tuc admo Qti cnam luna dum exhauftam efle arboris ftatuunt craflain illam pituita,qux qti pro cxdcdis ar dcm ad atam putredinem imbuendam perprona fit, lunaq? ifta cx/ bonbus como Tam caric non infcftan cxpertum eft.Hinc <ft,q> aiunt, frumcta ut uc das mcriro lunapleniore.Nam SC ipfa tuncadmodum plena funr,ut diiTima,
tradandas ciicnt luna in
tcrc
uero aflerucs mctito luna fmente.Coftat ctiam frondcs arborum Iu/ na dccrefccnrc prxparatas non putrcfccrc Diem ucro cxdendts ar/ bonbus comodam putat Columellaa uigefima ufq? ad trigcl]ni5 confencfccnrislunx. Vcgetiofcindiarbore placurt a quinradecmiJ Itfcftad uigcfimam tccundam luna, hinccj? religionc ortam puiat,tit pro xtcrmtate his tantii diebus celebrcnt,<|> pcr cos cor fa jternum du rent, Addunt &lunam obfcruandam,ut occidat. AtPImius optime cxdi arborcm putat Canc fyderc maximc oriente,luna cp cocunte,c| dicsinrerluniumuocarur, 8i notfem duatcxpcclandam eius ipfius dici quoad luna fub tcrra (it.Huius rci rationcm Aftronomi cffc pr
humor commoueatur. Ergo humo dicant,q> ui lunx omnis rei rc lunam ucrfus ad ultimasradicisfibraSjautrctraiftOjaurdcftiruto,
cxtera matcnespapurgatiorrehnquitur. Addchisquod mulrofi/ deliorespurantfuturarfi non ftaum proftcrnantur,uerum arcumci
um
dantur,ut ftanrcsf carefcant.Quin&abictcm arborem,aIioqumc5 rra humoris contagionem hau Jquacp firmifl*imam,fi luna dccrtfce
t<
dccorticaurjfuturamamrriunût aquisnoncorruinpatur. Strnc
qui
DE RE AEDIFICATORIA
qiri artcftcntur robur,8c* qucrcfi
LIB.II,
graucs maccrias , qua? aquisnarura ftibfidant,ficiramiadanturucreprimo,etpoftamiflam frondcpro; fternantur,reddi ut aquisad dicm ufc nonagefimum adnarent, Alrj aniplius conadi ftantis arbons craffitudinem lubcnt ad mediam uf/ q? mcdullam quo famcs 8C malus fuccus ftillando cfFuflus deplearur,
His addunt ne uUam ftcrnas arborcm dolandam,aut fecandam an/ tefuos xditosrriKftuSj&feminismaturitatcm. Percifam indearbo/ rem,ut praefertim quae fru<5um ferat , nudari pcnitus corncc admo/ ncnt oportcre.Nam facik quidtm fub libro, du cortice opcrtf ftcnrr concaminantur.
De cefae materici cuftodia,ac Imitionc,dec$ aducrfus futu/

ros morbos rcmcdrjs,atcj; apta collocationc. Caput V. CAefammateriemhabcrcconditamoportetloco,ubigrauesfo p **iroo boufllo les,& acrcs uentofumarflatus non appellant,St" praefertim qu$
.
ipontedantur,umbrapcnitus contecftas cflc oportet. Quin 8C huius n,accr,a uneda

*ratiaftmo illinirc maxime bouillo uctercs architccfti obleruarfit. Id ca de re fieri T-heophraftus diflerebat,cj> circumdufis cgretT;bus,to/ jereta puuita , immodicacjj uaporum uis pcr medulla fenfim infullet
%ti$ r^fpirct,quo
fit fit
caetcra hgni ficcitas ftceado cocequalibus
con/
denfecur.Stantcs ite cacumine qcfi nuerfo comodius ficcari arbztran/ tur.Tff 8C cotra uetuftate ac futuros morbos uana adhibeant rcme/ N dia.Thcophraftus defoiTam marerie multo dcnfariarbitramr, Ca/
x H ubet caefam materie amurca ilhniri,quo a tinea , 8C caric imir u/ Amurca,pice, mfit.Quae aquis SC mari uiticntur psce tutarim propru cft, Refcrut k>& u 'fc cV hna,qu x macerata f.nt amurca nulio furoi taedio ardcrc. Ad la/ n)atcna lncda byrinthu Aegyptifi pofitas efle trabes cxfpina Aegyptia inchcatas oleo fcribit Phmus,Vifco,inquit 1 heophraftus , illitam materic r.o ardere.Necfhoc pretermitta.txtat apud GeliiiT cx annalibus Qinn/ ti Claudrjturrim ligneam ad Pyru,quod ik Archclaus Mithndatts prarfedus multo alumine obliunTet,Sylla oppugnate minimc ariil/ fc.Sunt praetcrea quoe modis uarrjs denfentur , 8C contra tctnpcftatu inturiascorroborentur.Nacitrcam quide matericm condiuntccrra, &illtnunt caera,imponuntc^ aceruis frumenn feptcnis ditbus , toti/ dem tntermiiTiS.Qud ntutcum firmior,tuni & ad cpuscoiiiroodi/ r rcddatur.Miru enim in nuxiii ponderi dttrahitur,hancetiam fic/
catam mari duriticm acquircre affirroant fp ifniY^Sc mcorruptibilc. Caftancam aquis ttiajispuran conftat Ficutu A> gypriam fcribjt
LEONISBAPTISTAE ALBERTI
Plinius ftagno
tmmcrgunt,ut ficcetur atc$ leuigetur,nam ea quidem phus aquts fubfidit.Noftros fabros tignarios uidemus aquis, 8C lu/
to fubmcrfam,qua prxfertim torno utuntur,materie fcruare dtcs tri ginta,q> matunus exficcatam,& fteh ad omnes ufus habtliorem pu/ rant.Sunt qui amrment materiei cuiuis euenire hxc,ut fi dum adhuc
uiret,defodias in
cis'ue
humido,xterna ftt,fed ftue defodias,fiuc illitam lu/.
condita ferucs hacin fententia pcriti omnes conueniunt, ut nift; poft rrimeftre tangi uctent. Denfari enim, 8C quandam quafimaturi opus producantur .Sic tatem firmitatis imbuiflTe oportet priufqua habitam tubct Cato eximi,produci:p ad fole luna decrefcetc, 8C poft
quatuor proximos dies, quib* . Et cu <duxeris,cauendum netrahasper rorem,neuerorulentam,autgcli/ dam,aut ufcj; quacg ficcam doles,autperfindasferra
meridiem,decrfcenriscj;
lunx
ipfius
plcna fuerit,improbat,admonetcp ne Auftro flante educatur
Qux'nam arborcs operi xdificiorum fint commodiorcs,

tjuxcf illarum natura,ufus,utilitas,cx* ad
xdificrj
unamquamqj
partcm apntudo. Caput I, Ateriem uifus eftputane Theophraftus non antctricnniu bc/ neexficcatamfore,adaflcrcspraefcrtim,&ualuarum ufum. Opcri xdificiorum comodiiTjmasputantarbores has,Ccrru,Qucr Arboresxdifi cum,robor3 } efculum,populum,nlium,Salicem,Alnum t FraxinCt, Ptnum,CuprciTum,01ea{trum,01eam,Caftancam,Lahcem, Bux ao aptx. um,& Cedrum,item SC Ebanu,& itcm Virim.Scdhts omnibus ua/ ria eft natura,& pcrinde uarrjs ufibus commodandx,Nam alix fub
M;
diuo cxtens prxftant,alix in
umbra (eruantur,a!ix nitcnt aere,alix
durefcunt inter aquas,cV dcfoflfx xternioresiunt.Idcirco hx lamfjs, aflcribuSjfculpturisînteftiniscpoperibuSjalterxrigniSj&trabibus^ reliquxfubdiualtbuspauimentisferendts, 3C opcrimcntis habcndis;
Alnus.
Efculus.
Vlmus.
Ptcca dC
Alnus fluuialibus 8C paluftnbus pa lauonibusfundamcntorum omnescxuperat, dC humoris pacicntifli ma cft.Eadcm in aerc 8C folibus non durat. ContraEicuIus impaties c ^ humoris, Vlmus aere 8C in propatuio dcn(atur,alibi panditur,fic!
exjftunt firmiorcs,& prxftrtim
Pinus
Hobur K
non p*rfiftu.Rcea,& irem Pinus,fi terra obruantur xterna ftint. At robur quidem cj> fpiffa,3t* ncruofa Gt,8c' denfa , minutisc^ foramini/ ^ UR prxdita,humorcm non rcripicns,fcrrcnis quibuscp xdificatio/
nibu^percpaptiflimacft^maximccppofitautfcratpond^raêriftum
quidcm pro columna acbnodum uatiduTinia j Vcrum huic natura

cura
DERB AEDIFlCATORIA
ri,8d
LIB.
1.
xj
CUm tantam immi(critdurici*cm,utpertercbrarinequeatnifimadefa.

c*ta,tamen affirmant firpra terram cfle inconftantem, 8C rituofam
fic
>
cotorqucre fefe, candemcp eriam aqua marinafaeilecorrumpi. Qlea. Id olex SC ilici 8C oleaftri,qux cxtcris in rcbus cum roborc conucni/ jj^ unt non acciditutaquis comaccrcntur.Quercus nullo fcnio con f,c'/.01c'aftcr tur,quia intimum fuccofa eft,Sc" prope un uircns fit . Fagum ltcm 8C Qucrcus* Fa/ Iuglindcm aquis non ufeg corrumpi,SCintcr pnncipales,qux defo/ gus q^ 2 ^ x ar diantur,annumerat,Suberitcm ad ufum columnarum, 8C pinusfyl borcsadcolu/ 9 ueftris,ck morus,St' acer,S ulmus non inuulcs funt.Trabearionib narura u futn 8C rignis apram purat Theophraftus nuce Euboicam, q? ca quidcm a DtX9 ' antecp rumpatur , fonitu fignum det, Excg co factum olim ut ex bal/ quiinerantomnesincolumesab ruinatccto Antandrum, ... nco apud AD|W rum fecuta efFugerint.Sed omnium oprima Abics,Nam cfl proccri cate Samplitudmc primana f<t,tum rigore naturali contcnta non la cile onenbus prxflannbus flcetitur, fcd direda inuicxacj; pcrmanet, Adde cj? faaliseftjSt parietibus fuo pondcrc non molcfta Huic uni
,
plunmx afcribuntur Iaudes,plures dc fe prjftarc utilitates affirmat, Vnumtamcn illi clTe uitium non negant,quod perfacilc ad fc flam/ mas admittat,atq?ignibusinfenfa fit.Huic nonpoftponitur contig/
nanits xdibus Cupreflus,arbos alioquin eiufmodi , ut intcr noftras arborespnmariam 8C prxcipuam (ibilaudemuendicet . Hancuctc/ res intcr daruTimas coputabant non ulrimam ab cedro , at<# ebano. Cupreflumcj? apud Indosprope inter aromata uenerantur, 8C meri to id quidem.Laudct,qui uclint, Amoniam,Chiam, ct Cynaicam, quam cfle jtcrnam prjdicatTheophraftus,utrum odorc,nitorc, ro
bore,magnitudinc,re<fhtudine,percnnitatc,his
^ uPr< "US
_.
omnibus in laudib 9,
ftirc
arborc,coparabisrCaricm 8C ueruftate pcnitus nihil icn cupreiTum aflRrmant,Sc' rima fpontc haud quaqj capere.fra nim i |jum dc rc Plato lcges publicas,atq; inftituta in facris poncndas ccnfe libat tabulis cuprclTinis,quod ruturas fortc xterniorcs putabat q xre. Hiclocus admonet ut referam mcmoratu digna , qux dc cupreflu i/ tcmplo Ephtfix Dianx pfa legcrim 8C uidcrim. Valuas cupreffas a j ire ojprcl/ annos duraiTcquadringcntos teftarur,Sc" cas feruafle nnorcm, adco r
illi
|
quam tu
mnouasperpctuddiccrcs.NosRomxadPctnbafilicamuidimus, cum ab Eugcnio ponnficc maximo ualux reftituerentur,ubi homi/
rcmDlo
*
p^.
num manus iniuriam rapicndo argcnto , quo olim
fuerant iicfiitx,
iftoa intuluTent, fohclas 8C integerrimas
annosplus quingemos quin
qua
LEONIS BAPTISTAB ALBERTl

.
'
quaginta perduraflc. Nam fi recftc annalcs ponuficum urbis Fcmae. intcrpretamur , tot ab Adnam tcrtrj Pontiiicisteir.ponbus, quicas pofuit,adquartum Eugcnium funt Itacp contignanonilus fsciun/. dis Abictcm proban^cx" cupreflum unare ortaff.sprekrunt,q;fjt pmum,8<: piccam . Pinu atcrnior.Scd cft abicte grauior .Probant pondus rcniti pttanr, cflc contra inicclum , pcrfimifcm abictc cnim Sedinterpmum atcpabictem,cumcaetcra,tum hocinurtfl,q trrcdi neabiesedlxditurminus,qu6 eftpinusquidem ft ccocpabicsdulci
&
poftponcndam puto Lartcan . Hanccquidcm ftruclu diutifl~imefuftentafle,cu ahbi , tum a/ pondcrafirmtflimc,& rarum pud Vcnctias cx ucti. ft.s fori opcnbus annotauimus. Atqui cam qui dem dc :e pr jrftarc utiliratcs cunctas.quas cxter e prac ftent arborcs af Ikimant.Ncruofa eft t uiriu tenax,in tepeftatibusfirmifljfnaâduerfus caric ilixfa, Vetus opimo hanc cotra igmu iniunas inuicftam, cVprox 8C obriciendoscxlaricc aflcrcs eo ucrius, petllxfam perfiftcre. undc igniu aducntmumalum cxumcfeasiubent.Sed noscauidim* incenfam ardere,tamen ita ut flammasdedignari,easq; uellc abfc di fcuterc uideatur. Vnuin haberc cofiatuirium , na aquis marinis rcd/ Plin.ub.tf 8*/ ditur tcredmi obnoxia.Inutilcs trabcationibus forc proedicant robo. olcam,q> grauia finr,q> cedant pondcn,& prcpe fpontcftia dc pitc 4 flcdantur.Tum 8C quaefaaliusfranguntur,qfindanturadiftostra/
ori.fcgo nulli
Qum
&
bcationumufusutilianonfuntjUticftoIeajCtfiCus^tilia.&^faliifca,
&.huiufmodi.Mirum quoddcpalmaafieucranr,contrafuperimpo
fitum pondusrcniti,cx" in diucrlum curuari.Subdiualibus tvabcatic? mbus 6>C tctfturis luniperu omnibus prjpferunr,& huic ait Plinius e3/ Ltb.iS ,C**)6* ^cm cffc naturam atcj: ccdro.Sed fohdiorcm . 8C oham mflni/ tam haberc seternuatem pradicant,5c" Buxum ctiam interpr n.anat
Tum
annumcrant . Caftancam quidem,tam 8C (inandeat,cx toi queatur,' non tamen m his openbus,qux fub diuo eflc cporteat,rcceftnt.I Yo bant 8c m primis oleaftrum,ca maxime re,qua 8c Cuprcflun , cj> cx ricm non fcnnat,quo in numero funt arbores,quibus infltus,cV inftr
fus un<fcuofus,6C
di cnim
gummofus fuccus cft,pr3cfcrtim amarus.Eiufrr o/| ucrmcm negant admittere, 8C aduentitias humiditatcs cxdu
ckre in proirptu cft.Contrariam hisputant mareriem omnem,quachis tamcn exci/ dulci fir fucco pra?dita,& qux faule mccndatur. piunt olcam dC oleaftrum.Cerrum autcm 8C Fagum natui a itv.bcctl lau eii c contr 4 tcmpcftaturt t $C non pcrucnirc ad uttuft.ue aflirir ac
Ab
*i
VltlU
tVB
RE AEDlFrCATORlA
LIB.
II;
14
Vitruuius.Phniusquercum itcm celeriter ait marcefcere. Adreliqua uerointcftina opera ualuaru,lcdoru,menrarum J fubfcllicrum,8C e/
iufmodi abiescgregia eft,prjclerrim quoe ad Alpim Italia? montem XaefcatNa hxc arbos naturaeft ficciffima, &gjunna c| tenacifli/ picca 8C aipreflfushisrebuspercomoda.Fagum fore alio/ ma.Eft
&
cjuin fragilc praedicant,fed capfis,lccust]?urilem, Sc in tenuiflimasfe cari laminas,fccari quoc^ $>C lliccm aiut bclliflfimc Inurilcs ad afleres
habendxfuntiugIans,cjjfacilcfrangatur,ulmus,fraxinuscj;.Nahoe
tam dC filente,facile tamen panduntur. Verum obedicntiflimam efle

vto effe in
omniuminopercaflirmantfraxinum.Sednucem demiror no mul/ antiquorum monitis celebratiorcm,quando ea quidem,ut mdere licet,cum ad cereros pleroscp ufus,tum maxime afterirrjs opc
hbusadmodum habilis,&pertracTtabiliSft.Morumlaudant, cum

ob eius oetcrnitarc, tu cp nigrefcat uetuftate indics,&fiat gratior. Val
uas memorat TheophraftuscofueuifTediuites ponere exloto , llice, buxdue. Vhnti,quia rigorem firmiifime afl"crucr,ideo portarii car/ dintbus utile ducunt Sedpermutari iubcnt oporte re utfic radixiu/
perior inuerfo cacumine.Cato ueftc aquifoIios,laurcos ,
atcfc
ulm
os fieri iubet.Clauiculis cornum coprobant.Gradus ad fcalas orno, atcg acereponebant.Pinus,Picca, Vlmus ad aquarum ducftus intcr/
caucbantur,fedhafce,nifitcrracontcgas, ocyifimefcnckcre aflcuc/ rant.Cjererum ornandis aedibus lancern fcemmam , quoe colore fi/ milis eft mdli,compcrtum hahent in tabelLs piclorum cfTe inimor/ Cakm,& nullis rimis fiflilem. Pratcrea , quia d nerui non infint tra/ erim,fed cxfim,ida"rco ad iimulachra deorum eflicienda utcbantur. &utebantur Lotho,acBuxo &Cedro,5Citecuprcfl"o,&:aaf ATboresfig/ fiore olcarum radce,Aeg\ytiacf perf ca quam cflfe lotho fimilem nisSc" tabuhs
Tum
referunt.Torno autcm fi quid reretc reddidilTe cpus erat Fago,Mo/ faaundis aptj* egregic ro,Tercbintho,8t*inprimisBuxo omnium fptfliiTima , tornatiIi,SCebanoomnium gracillima utebantur.Necj?f!gniscV ra/ bulis cfriciundis afpernabantur populum albam,& itcm rogram,& falice,St* carpinum,5t forbum,fambuoi dC ficum.Quae arbores, cu ficci tatc. St" xquabilitate ad excpienda , feruandatj? piclorum gluti/ namcnta 5C ilhnamenta unlesfunt,tum ad formasexprimendasdu/
&
dibiles quidcm,atc|j
admodum
.
faalcs. Verum inrer hafce
ommum
SUV
molhffimam extarc nliam in prompru cft.Suntqui ad iignaconfi/ tienda iuiubam compi obant His contraria eft robur , cuando
'
...
LEONIS BAPTJSTAE ALBER TI

quidem intcr fe,8c* cum alrjs omnibus eiufmodi materrjs infociabilif omnino,Sc omnis glutims afpcrnatnxfit.Idcm uitium cfle otr.nibut
lachrymofis 8C crifpis aiunt , utomne genusglutinamenri abdicent. Rafileindem atv^denfumquodcplignii aegrc cohofretglutino.Qii^ tK diuerfa funt natura,uti cft Hidcra,Laurus,Tiliaq;,q> calidf finr, aim his qux humectis locis nafcuntur,q> eiufmodi cnmes frigidf na tura fmt,diu glutino non cohxrent. Vlmus,Fraxinus,Mcrus,Cx/ rafus'q:,cj> ficcf fint cum platano 8C alno , quae madtdae nattrafunt, non conuemunt.Quin 8C tantum abfuitapud maiorcs,ut natura in/ ter fe non congruentia 8C contraria,glutwo conncdcrentjUtetiam.fi
mul non iugata,fed haerentia uctucrint coagmentan. Hmcillud Vi/

truuij,q) efculcos quidc axcs
admonct querdnis non iungendos
tores conftat infoccundas arborcs firmiores elTe fcrnlibus, fylue ftrc%Scmanu,fcrro'q;non cultasduriorcs efledomeiticis. Namfyl/ Arborcsfylue ueftrcsquideminmorbosincidcre,quibusinterimanrur ncgatThe ophraftus.Domefticasuero,SC maxime,quae fructus fcrant,graui(/ ftrcs fimisciTe obnoxiasmorbispredicant.Et inter feraces, prarcoces fcro tinis,& dulces acuris cffc imbccillicrcs ftatuunt. Ft intcr acutas arque afpcrasfolidiorcsputantcas, qux frudus acerbiores rariorescj; a?/ t . Arborcs do/ quae pcnitus fterdes finr,fera/ fo^Qux alternis annis promunt, 8C N luciucj, c ibusnodofiorcsfunt.Etiftarumquo quaeq:brcuior,eddifTicilior. Et ftenles magis crcfcunt,q fcrtilcs. Addunt 8C eas, qux in propatU/ io y 8C nulhs neq? montibustectar ncq; fyluis,fed crcbns ucntis 8C tcrn peftatibus agitata? creuerint,firmiores
illas
v:
Dcarbonbusiterumfummatim. Caput VII. "Erum,ut de his omnibus fummatim rcferam,apud omnes au/
quidcm crafliorescj? eflc,

x
fcd breuiorcs,nodofioresq;,q; quar in conualle 8C loco a uentis tuto excrcuerint.Tum 8C arbores orre in locis humidis atq? opads molli
orcs putant,cp qu in apricis atq? ficcis coaluennt . Et que. ad Borca nafcuntur apuores efle,c| qu d borca ad auftrum declinent . Et qu locis a fua natura fint alienis nat non fecus, atq; abornuas reipuur. Et mcridianas quidcm preduras fore,fed mcdullis cotorqueri,6V mi
nus cojquabiles prfftarefe ad opusexequendum.Prettrca aridas na tura,atq; ad crcfcendum tardas robuftiores cffc, qua quj lax$ 8C fce cund fint.Nam quod in his fcemineam, in his uero alteris mafcuh/ nam cflc naturam putabat Varro, 8C candida qu jcj; ligna minus ef/ magjs tracubilia^ quibus color quiuis infufus fit. Et po Cc dcnfa ( dcro
e.
&
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.II.
i<
dcrofa quide omnis marcria fpifl"ior,duriorcflctii cfr. Er cuo qu$cp leuior,e6eft Tragilior^&l quocnfpior^coafrridior.Tum quibus na Qâlirasmatc curadcdcrir,urdiurjusinuitauigcanr,dedifleetiam urabfoife rardi/ riaium,
us corrumpanrur.Omni ctia in ligno,quo minus meduliae imft, c naturailliacnorSCrobuftiorcft.QuaeparrcsadmcduI]am proximi orcs funt,duriores hx quidc caetcns,acdcfioresfunr,qL^ cornci pro pinquioresfunt,neruo tenariorefunr.Erenim in arbonbusueluti animantepro curceffe ftaruiircxtrcmum cortice,pro carne id,quod ad cure fubeft,pro offe id,quod ad medulla drcti obuoluirur, no dos in planris pcr fimiles efie neruis putabat Anftoteles.Ligni parre omniu peffimam Alburnum dcpuranr,cum alias ob res,rum <j> terc dinibus mfenfa fir. Addc his,q> partes materiae , quae dum ftarct ar/ bof,ad folcm meridiem ucrgcbant, andiores eruntcxtens 5C ;raoIi orcs,tcnuioresq:ramendcnfiorcs,habebuntcj!mcdullami(tacxpar tccortiouidniorcm.EtquxitcmpartesfclIun,5^radicibusi"uercfi/ nirimae,{tabunrdlaequidecCTisgrauiores.Huiusfignum q>aquis aegrc adnatabunt,& arboris cuiusq: pars mcdia crifpior,&: macule. iracucj;finr,qu6 radicibus adiundiorcs,co amphractiores, intiraas tamcnquafcfpartesfupcrnanbus conftanriores SC comodioresdu/ cunt. Vcrum in arboru genenfous copcno ahquas,de qmbus oprimi fcnptorcs longc miranda rcfcranr. Nam uite quide faeculorum % tcr nitate fupcrarc afnrmar. Iouisfimulachrum factu cx uitc m urbc Po De uire puloma ad Caefans tcpora confpioebatur faeculis permultis incor/ ruptum.Neq? ulli efleligno natura penirus xrerniorc omnespraedi/ canr. In Arriana Indorum regione haberi uitcs tam craflasait Srra/ bo,"ut cius truncu homincs uix amplcxcntur bini. Apud Vricam te/ _, ~ e*tum cx cedro fteriiTe annos raillc ducentos, octo 8C fcpruagmra tra * ec tlIni cedri diierc. In Hifpania teplo Dianae trabcs cx iunipcro ab anno ducente nurn * [imo antc cxodium Troiar,ufc ad Hanibalcm durafle tcftantur. At * rarj,cs at iu/ qui ccdro quidem mira eft narura,fi,un fcrunr,una harc arbos clauu n 'F cro non tcnct.In m5nbus,qui ad Btnnacu funt,abieris genus ngct, qto feceris uas,nfprius olco pcrunxcrts,non continebit uinit, Hacten 9
&
"i
dcarbonbus.
Dc Lapidibus in uniuerfum,quando eximendi,cV in opus repo

nencU.Qui faciliorcs,tolcrannorcs,meliorcs 8c durabilio/
rcs.
Caput
V III.
,
PArandus cft eaairi lapis, qui pco tnuns habcndus fit
is erit
du/
plex

plex. Alius qui cementis coaprandis,deuinciendisc, alius , qui ftru/, cuirae conueniat.De c6 qui ad ftrutfuram prius,fed roulta, cum brc
uitariscauflfa,tum q? nimium mtafunr,praetcrmittam.Neqnfthiciri fiftam utphyficaillade lapidum primordiisarcfcorigintdifputem,
<x aqux uc, ac tcrrx comixtiombusuifcofailla principiain limu pri us,fubindc in lapidcm duruerint,frigons nc,an,qd*dc gcmmis aflc/ luntjCaloris ui,lolisc|? radio denfara concrcucrinr,an potius, utrcrd aliarum,iic 8C lapidum itidem fint i rerum natura indita tclluri fcmi
na.Colores'nc lapidibus cx rata terf enorum corpufculorum cum li quenti aqua confuftonc infinr,an xinnata feminis ipfius iri, an cx co fi for/ cepra radrj imprcfTioneadfint.Itacg iftiufmodiomnia, tam taflfis aliquid facercnt ad rem cxornandam,ca tamcn prortermittam,
&
rcmcj? ipfam xdificatoriam , quafi intcr fabros,ufu,& arte propatos tradansliberius,& foluttus profequar,c| cxadiflime philofophan/ tes fortaflispoftulant.Cato lapidem(inquit)cftatc eximito,fub diuo Quo cmpore habetOjantc biennium in opus nc ponito. Aeftatt quidem,qud uen/
lapis
eximcd
ris,& gclicidr)s,5Cimbribus,rcliquisuctcmporuminiurijsinfuctila pides fcnfim aituefcat.Nam lapidc quidem nupcr cx fodina humo/ re natiuo,5t" fucco prxgnantcm,fi ucntorum accrbitati, SC fubitis gc licidrjsobieccris,findcturatc|;foluctur.Subdiuo,qudquifq;lapis,^ fit ualidus,& conrra res aducrfas,3C lacefcentes conftans rimo iftiuf/
modi,quafi pr.dudio,rucuri cum tcmporisaeternitateccrtaminis co
probetur.Non antcbxennium,qudimbccflksnatura, SC quiuitium

*n opercfafturi crant,non tclatcat,8t" a firmionbusfcparcntur. Etc/
nim quocunqj in gcncre lapidcs inucniri ccrtum eft intcr fe uarios,ita

ut alrj fub aere durcfcanr,alrj pruinis afperfi rubigincm trahant , atqp diflbluantur,& huiufmodi. Vcrum hi qualcs pro locorum uaricta/ te dC natura fint,3c" cxperientia pulchcrrimc lnnotefcut. Vt lam cx uc cerum aedificrjs cuiufcjj lapidis uim,& uirtutem didiciflc plcnius pof/
monumcntis, tamcn dc toto la . Albus quifqj Lapidum qua lapisfacilior fufco eft,Traslucidus opaco ducftibilior,cV quo quifqj magis imitabitur falem,edcrit intracâbilior , Harena infperflis la/ litates, pisconuftrantiafpcrcffâureaeftintcrmicabuntnrintill^, contumax,
fis,qp
exphilofophanrium
fcriptis
Si.
pidii genere,ut
fummarim
loquar,fic liccbit ftatuifle
nigrantcsfi(ut
ita
gulanbus afpcrfus,ts
mmor<!i,co cnt lapis
Ioquar)fcatcrpuncli,indomitus, Qnigtrtriscftan eritfirrr.ior,<5 quiglubofis,cV gurta: quoerut

lojlcra nrjor ,Et
qud ariq? color purgarior atqj kmpyi
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.II.
ier
Iimpidior,ed 3eternior.Etlapidi,quoucnarum aderitniinus, co in/ tegrior.Et quo ucna ipfa contiguo lapidi colorc congrticntior, co / quabihor,ckqud tenuior, cd morofior, 8C qud anfracfdor 8C uoluti
or,co auftenor,3t' qud intcrnodofior,cd accrbior. Vcnarum ca cft apprimc fixilis,qua? fui mcdio lineam habucrit ductam rubrica, aut ocrca putrcnti proxima,ad has erit,quae diluto 8>C albefcente herba/ ceocolorc fparfim fufcabitur.Omnium difFiallima,qu3e glacic prar fertim caerulcam imitctur. Vcnarum numcrum difTidiofum, 8C inco x ftantem indicant,&qud dirccîores,cdinn'deIiores.Lapis,quo dil/ fractis glcbulis acicm acutiorcm,SC tcrfiorem dcdcrit ,cd erit concrc/ cior.Etlapis cum dcfringitur cute , qui minus cxtabit afpcra , is crit habilior teabro.Sed fcabri ipfi quo crunt candidiorcs,co mmus erfrt obfcqucntcs, Et contra fufcus quifcf; lapis ubi crit luna minutiorc, il/ lic magis ferri aciem a(pernabitur,ignobilis quifc^ lapis, quo fiftulo fior,co durior Etqui aqua alperfusfummotenustardiusarefcet, i cnt crudior.Et grauis quifqj: lapisfolidior 8C expohbilior Icui,& le/ uis qtnfcg friabilior graui,& refbnas dum fcrias lapis denfior eft fur/ do,cxqui dunccr perfricatusoIebitfulphur,acrior cft g qu/nihil re/ fcrac olidi ( quo denicj; ad fcalprum contumacior, co contra lacef/ fentes tempeftates ngidior 8C conftannor. Ad fauccs fodinae qui tem
.
&
pcftatibus perft rucxus glcbis fcfc grancUonbus afTcruarir, hunc firmi
orem ducunt.Omnis item lapis ferme cum defoditur moliior eft , cj fub diuo eft habitus, Sc humore afperfus atqj infufus lapis tracubili/ or ferro eft c| cum cxarucrit.Et fuo quifcfc lapis quo humediore fodi noe loco excmptus fit,eo cum aruent crit dcnfior, 8C auftro flarite cre dunt dolabiliores efl"e,qua flante borca, dC borca urgcnte halius fin diqua auftro, Verumlapidesipft qualesfuturtper aetatemfint, (i quid libeat ocyus periculum faccre,indiaa patebunt hinc . Nam qut aqua com madcfaceus pcrplurimum ponderi adiccerit, erit is quide humido diffblubilis.Qui uero lgne oC flamis pertacftus facefcet, fub foIeaeftucpnonperdurabit.Necjshic praeccrmittenda ccnfeo digna
memoratuquxdam,quardenonnullislapidibus
re.
uctcrcs
mcmine/
Nonnulla delap<dibus memoratu digna,a uctcnbus tra/ Caput IX. erit quidc no ab re intellcxiflV quantu habeant in fc 8C ua riecapfc 8i adnurauonis,quo qujcjf apus uiubus dtccr.u 9 acccn; mo/ 2. dcn
Ndica, Am

dentur.Circa Volfinienfem,&- in Stratonenfi agro eflelapidem prae Lapis Volfln. dicant omnibus oedinciorum ufihus accomodanlTimum, cui necf ig nis,necg ullatepeftatum uis noceat. Eundem cfefle cdtratcpeftatem pcnitusa-ternumatcîncorrupnbilcyS^fimulachroriilineamentag diutiiTime afleruet.Cu ex incendrjs urbe refmueret Nero,fcnbit Ta/
ctus,faxo Gabino SC Albano ufum pro trabibus, cp is lapisignib 9 Vmbna Pice/ imperuius far. Apud Ligunam Sc apud Venetias Lapisalbus^ no,apudcf Belgasfuppcditatalbuslapis,qucm ferraredentatafcrra N fcrratilis. Qc dolare poiTis perfacile.Et alioquin natura eflet inualidus,8c rm becill!s,omnium egrefiusforctinopenbus,fedpruina, 6cgelu,& a/ fpergine riipitur,& contra auras maris minime eft robuftus Habet Hiftria lapidem marmon no duTimile, fed is uapore SCflammis per t ~,v r. o tacftus llico fmditur.St' duTilit. Quam ipfam re euenire alTctierat oi/ LapiS ., . c r r iu ri cr r rHltriC' iclapidi,qutronisiit,praricrtim alboiilia,cxitemnigro, utigneis ne quiccp perferat.In Campania lapis eft fufco cineri fimilhmus , cui etiam mixtos putes SC intcnecftos e/te carbones.Is quide fupra quam LapisCamp. poflisexiftimareponderelcuiseft,&ferrodolabilis, QC prorfuste/ nax,5c" ltem conftans,cV contra ignes,& comra tempcftates non in/ ualidus,fed adeo arens SC fltiens,ut calcis humorcs confeftim abfor/
,
beat,5c" uret,cxhauftacf 8C uanida, pulueris inftar relinquet illimcn/
ta.Hinc breui diflbluris copagimbus labefat opus ultrd, atc corru/ it.Atlapidihuicnatura conrranuseftglobofuslapis,prae{ertim qui
fitfluuiattlis,nam
fempeTmadenscemenoisnoncohjret. Quidillud
tcpora inucnta fub tcllure funt
fifiulofi
Marmora
crcfcere
ex/
quodin marmorrjslapidianiscdpertum habenr,marmoraexcTefc<

re.Romae per
h.nec
lapidisTy
burtini minutalia
unum m folidum lapidem ternporis,tcrr3eC|; (ut i/
Lapfs agri
carua.
Lu
ta loquar^fomero concreuiiTe. Ex lacu Reanno uidebis qud lod pcr abrupmmilludproeapitium aquaredundansinNarfluentem cor/ ruir, ripoc fupremuin labrum mdies concreuifle , ut argumcn / tum hinc nonnulli fumpfermt exifhufmcdi addimento,Iapidisc|5 in cremento conualle tpfa faucibus abftrufa cfTecftam lacum Sub agro Lucano non Ionge a Silan fluuio , qua parte ad orientem uerfus ex altis rupibus aquse ftillantcs defluunt, concrefcere indies uidebis gra
dia pendentiuTapidiT glaceonia,admagnitudine utflnteoium qcfcp onuscarrorumperqjpIunmorum.Islapisrcccns,cx' maternofucco madcns admodii rener eft,ubi uero aruerit,ftt dunflmius, SC ad om ncs ufus accomodanflimus.Id lpium euenire cx non nullis uctxribus
aqu{
DE RE AEDIFICATORIA
aqur ducubus
fpectaui,
LIB.II.
vj
utformarum
lareraconcrcra
quada gum/
manonelap-.disconaurtcri-r.InGaUiaduofpectaffehacairarcIicc/ bit digna memoraru .Nanq: exrat quidem agro Corncliano peralta torrennsnpa.ee quagrandes,cx plunrciglobciihpidesterraeuifce . ribusinrimisconcepnpalTim lnd.cscrcbrislodspartununrur.Ina/ Lapves pon/ groFauenrmopropterLamonisfluennnpam adfunt narura protc nalccnr.es, n uafn lapides.qm non modicam mdics uim fahs uomant , fpaaocp t
Iapidcfcerc arbitrentur
amnefundus
ca
efi.-.n
In a^ro Flcrennno Hetruriae apud Clanm quo akernsfeptcnnrisprafdura^quTbusabundc^

.
confpcrfusft.faxa.tr. glebas
redcunt.Apud Cyzicenos, cx"itemar/
CalTandnam uern glebofamrerram
m iaxA,refertPlinius.In Pu/
E)io
tcolanopuiuisfuppeditat,quiaquamarisdurefcit,6Vfitbpis. Toto cnam hnore ?.b Oropd ufcp Aulidem quicquid man abluatur lapi/
dcm fien,cx concreru reddi referunr.In Arabia enam gleba?.ait

.
dorus.erToiTatcrrafuaueolenies^quaequidem uelun metaHa fufeig m in lapide uertanrur Addit cx hofce dcmu lapides eiufmodi elTe, uc eum:n eossrurtaeaquae pluuix ceadeTmt,iuncfturiscoIlique{ccnnb 9 toto fiant in muro lapis unitus.Sarcophagum quoq: lapidem apud Troadis Aflfum dcfodi ferunt, qui f.iTm uena coniungarur In hunc haenjs * arc " lapjdc dcfunctorum comiflacgrpora ante diem quadragefi rmimrg tajpraetcrjcjntesâHurni aflcrûnt^Sc^qupd magis rmr en?,uef;e.c al/
.
aamentaq:.er_.:f:r.odi una
cum corponbus lllita uerri in lapide prg^

9
-r
dicant.ContrariushuiceitChernitesIapis, quoDanncondicbflxrc rnrpnra p rarfru; TprfgfrrimiTT~fctcie rus"hactfnus. feruntjs ?m
ATqui
Lateresunde,cxquandoducendi,quomodoformandi,5C quonllorumgenera. D-.cf tnangularium lapidum unlirate,deq:piafuccobiter. Caput X. conit.n;:: r[u iem r Jts Iocouctcres pcrlubentcrufosla Laren v * tenbus. crcdo cqîdcm mopia rcrum,5C ncceUitatc ductcs ho/
..
:
ponercnt edificia. Quod pcftea^ ammaducrfum eft.ce id ftruecurae genus opera faale,ad ufum com/ modum,ad grariam aprum.adperennnatemnrmu, conftanscp exi fteret.prokcun iunr.cum cxtera, rum cxregiasa?des ftruerelaterin/
iirp .liTc.u:
1
mmcs pnrr. u
itterioa
rcS cur u
caiu.feu mduftna perccpcre quod :gms ad fn / mados,deninioj^!a:cre? uaIeret,teftaceopalTiro opcrccmr.ia at/ tollere pa&ueraninc. Et quanrum ex ueruftiflimis ftrucrunsannota uijhocproiccco aufi m d;cere, ruhiladomneisquoiueiis ardificario/
as.Dema poftea cf fcu
num

jwin ufus inucniri comodius latcre no erudo,ueru cccto, ubi coque di,SC ducedi ratio diligcnsadhibcatur.Scddc lareritrj cpcnslaudc a/ lias. Ad rc fit q> aiiit latcri duccdo tcrra probari cam , que_ fit albicas 8C crctofa.Itc^pban quocf rubicofam,& ea , qua? mafculus didtur, fabulo.Harcnofam uero,& pcnitus fabulofam uitanda,& in primis f alculnfam nyn"'"" abigcnda. ftacuunr, q> hinufmo di intcr coqucn/
-"vdum diftorqueatur,cVpcrnndantur,tucxacirfpote fua attcratur.La
A "
"{tcres nnn ftinm fffnffarrrrndnreclps pnranr , (>ci fodi tcrra c^TubentjComa cerari tota p rr hymc,3c uerepnmoduci.Nam fi ducas Cbruma,in propai cft rjrn ofos fie r igclatu ? fin folftitio, acn ocftu fcndc 111 fy&BU3SOW& cxficcando.Quod fi cogat ncceflitas, ut pcr hyber/ auan/* nos a 's orcs ft n ? as latercs,opento illico" ficoflima harena,fn pcr ae/ cendi \ * J ftatc ferucnrc,hume<ftis palcis.Na fic habiti non findutur necj; coror/
^
q V autuno _w
Latcrcs uitro
^** 4
quentur.Sunt qui lar.ercs_iutto habcreillitosuclint.ldfiiuuabit., cu/ ra jrc oporcec,ne ducantur cx fabuIofa,aur nimiu macra arcnricj; ter/ ra,na uitrii abforbercnt. Vcrum ducendi funt ex albicanri 8C cretofa SC ICta,habendicpfunt tenucs,n5 crafliorcs qui forte fint acgrc perco
tcbit
quuntur,& fixuraimmuncs noeuadut Q^ fi crafTiorcsfacercopor incomodo prouidebitur , multa ex parte ubi medias pcr craffi/
.
tudines uno,& ltc alteris lods ftilo perforabuntur, quo 8C ficcari, 8C excoqui comodius ualeant fudore, uaporecf pcr lftas ipfas quaii ae/ ftuauones afpirante^ Figuli fifl ilibus lupf^lhni ynf rrcr am albaria
qua fiat,utuitru parinis arquabiliflimc alliqucfcat lncutim .ld

peri latcritio conferet. Aducrti ex
etia
o/
uetcrum
.
ardificrjs in
latcnbus mix/
taefTeparte nonnulIaharenaf,praefertim rubrar,cV rubrica,6Y mar/ mor immifcercaflueuifle inuenio Experti fumus cade una ex terra reddi latercs multd ftrmiores , fi ueluti pancsfacturi maflam prius,
quafifcrmetarimus,demu iterumatcf lterum fubaclam reddideh/ mus,ut fit acknodu cerca,cx* omnibus ctiam minutis calculispurga/ aflima.Durefcuncquidecocrura, adeoucmultaflamainfiliccadu/ nriem uertanair.Et iateres,feu fiat igne id,du coquuntur,fcu fortc h/ at aere dii fccancur(qu3p eade res euenit panibus ) cruftam adducunt
fohdam.[uuabitigiturtenuesfacere,quop1usadfitcrufie,rninusir.e dullar.Ecm his cxperiri licetfi tcrfi 8C perpoliti aftrrancur,cfurabunt illacfi conrra tepeftates,quod cuiuis lapidu seque euenic t ,ut tci (i fca/ britie non exedantur. Atqui tcftas quidem tergenda? putart, ?ut nu
pcr cxempus cx fornacc, amcqua comaducrinc , aui fur.adcrt aiuccj fkcc/
DE KE AtDIMUATOKIA
.
LIB,
II.
13
ficcefcat.Nam femel madida, atcf rurflis exftccata durefcir tefta adeo ut fcrri acic delimct atcp cofumat.Sed nos comodius proximc ducla SC adhuc urente radimus Atqui laterfi tria apud uetcrcs fuerunt ge/ Laterum tria nera. Vnum longfi fexquipede,latu pede . Alterum palmos quincj ocncra.
cJuoquouerfus.Tcruu palmosnonpIusquatuor.Vidcmusin a?di/ ficrjs teftas, prjcfertim ad arcus , dC nexuras pcdesquafqjucrfus latas
tanr,fed
binos.His non cequeufos ueteres publicis atqj priuatis operibusreci maioribus publica s minoribuspriuata ftruxiiTc aedificia.De, his quocp annotaui, cfi alibi m ueteru monumctis,tfi uia Appia,alia atcjr alia extarc maiorfi SC minoru lateru genera,quibus uaric uteren tur,ut no modo quicquid ad uîlitate,uerfi etiam quicquid adgrariA am aptfi,8C condeccs ucneritin mente,id fedulo uoluifle pcrficerc af bitror. Vt cjeteia omittam,Iateres uidi longos digitos non plus fexy craiTos unfi,latos trcis Sed hispotiflimum pauimenta fpicarim in/ fternebanr.Prae oeteris mihi probatur trianguli,quos faciebant hfic tn modum. Laterc cnim quoquo uerfuspedali amplitudinc ducc/ Latcrcs trian/ bat craJTum digitfi 8C fcmis,hunc du uirebat duabus lincis diamctra gularcs libus ab angulo ad oppofitum angulfi fignabant lmea profunda , q ufq?dimidia latcriscraflfitudincm Tcinderet. Hincigiturquatuor ha/
;
>
bebantur trianguli arquales.Latcres,has pre.ftabant commoditates.
Nam minus capicbant cretoe,coaptabantur in fornacejCximcbarur,

dcfcrcbanrur in opus habilius,puta qui una manu quatuor haberen Hos fabcr leui ictii intcr aftruendum altcrfi ab altcro diuidebat. Hiscpperfrontesparietum ordinesinduccbatlatcre pcdah cxtrinfe/ cus ut pateret,angulo uero introrfus obieclo Ex quo impenfa qui/ cum to dc minor,opusgratius,ftru<frura ftrmior rcddcbatur. topariere nulli non inregri adeflc latcrcs apparcrcnt, rfi angulidenta tim in frac*turis paricrfi illigati opus firmiflimu reddcbant Ducftos fornace imponas iubcnt,ni perficci fint, 8C non an/ latercs ne illico tc bienniu ficcos rcddi,8Cin umbra commodius ficcari q in folc afley rut.Sed dc his quoq?hac$cnus,ni fortc addas , quod annotaucrc ter/ Tcrra pfaftica ra ad huiufmodi opcra,quf plaftica nuncupatur, probari intcr cgre
tur.
.
Nam
giasSamia,Arctinam,cxMutincfem.InHifpaniaSaguntcam,Pcr/ gamcam in Afia. Vnfi hic brcuitatis graria no praetermifta , quarc^

delatenbus ufc^dicla funt,eadc integuhsteclorum, atq? imbncib^ atcgtubulisâtq? omni deniq; plaftico,ficuhcj; opcrc fore obferuada Diximus dc 1 apide, fcquitur ut dc calcc diccnduni fit

Dc calcis SC gypfi natura,ufu 8C fpeciebus, in quo conueniant,
in
quo kcm differant,dctj;

indignis.
alrjs
ncnnulhs nieinoratu haud
CaputXI.
ifiicicn/
CAlcem exuario lapidc Cato Ccnforius improbat. Et calcc que.

fiatcxfiliceadomneopusdamnat.Tum &adcalccm
in
damuehementcrc(tinutih'slapisquifquisexhauftus,airidus,putns,
quo excoqucndo ignisnon inueniat quid abfun mat,quaicsfunt
Tophinei,3t" qui circa Romam agro Fidcnatt atcj; Albano fi.bruffi x fuusfucrac arq; pallcnresfunt.Tcrtiacnim partefuipondens,qua lapisni lapisleuiorfitcalxoportctca,quampcntiprobcnt.Quin
&
mium (iccofus,& natura madcnSjqcnub lgnc uitrefcar, haud quacp

eft
hcmcnterrefiftit.
ad calcem efFicieridam utilis. Vindis(inquit Plinius) lapis igni ue/ Atnosdeporphintehpide compcrru habcmus,
flamis non cxcoqui,
non modo
uerum
8C contigua quarq* circuhae
C a ? a ueteri/ V u
1
reat,faxaintra fornaccm rcddere,ut ignibus ne quicq; fatis excoqua tur. Atqui SC tcrricofum quoq? lapidem , q> calccm impura rcddat,
rcfpuat.Scd calcem in pnmis laudanr uctcrcs architccxi, quac dc lapi de fiat prxduro 8C admodum fpiflb, 5C prxfertim albo . Hanc enim cumcocterisufibusnoincommodam,tum maximeteitudinibusfir/
miltimamducunt.Secundolocoprobantcalcemcam,quxfitexla/
pidc alioquin non leui$Cputri,fcdfiftulofo Hancenim ad opus t</ dorum cHe omnium prxcipuam 8C cxtensducrnbiliorem,& rcddc/ rc opcra fplendidiora ccnfcnt. Vidimus 8C m Gallia ufos architedos calcc non alia,c| qux fa<fta fit cx colleditio torrentium faxo, globo/
.
fo,fufco,prxduro,&ciufmodi,utpoiTisputarefiliccm ,cam tamen in operc tum faxo,tum latcnbus multa per tcmpora cgregiam prx/
ftitifTefirmiratcmcoftat. InucnioapudPlinium eamquxfiaccxmo lan Iapidc calccm efle natura pinguletam,idcirco ad omncs ufus pcr
commodam.Nosexpertointcllcximuseummolarclapide,quigut
tatim fale afperfus cft,cum rudior,acpcrinck aridior fit,nonfucccde rc,cii ucro alterum falibus non mixtum qm fpiffior,6Y hma oi fran/ gaturtenuiorccftpulucrc,fucccdcrc.Scdlapisuticunq;fit,adcalccm efFoflus utihor cnt cj collccftirius, &.' cx uinbrofa humcticj; fodina cx emptus,qua cx arenti,<St" cx albo duftibihor^qua cx (iifco.ln Gallrjs apudmantinasHcduorumregioncs calccm lapdisinopiaoftraceis Gypfurn
conchilrjsq? crTiciunt.Eft 8C calcis genus gypfum,fitenim $C ipfuro la pidc exco<fco,tam 8C fi Cypro 8C Thcbis fodi gyplum rcfcrunt fum/ tna
,_
DE RE AEDIFICATORIA
ma tcllure folibus concrcmatum
tur,Nam prgdurus quidem
.
LIB.II,
29
a calcis lapi
Sed gypfcus omnis Iapis
dibusdiffertjCj? tenernmusfir,friabilis,prarter
unum,quiinSyria fodi
eft.Differut ctia, cj? gypfcuslapishoris no plus uiginti,qtu uero lapis ad calcem eft,horis non minus fexaginta co quitur .Gypfi quatuor aduerti effe per Italtam fpccies, harum duae tra/ lucidae,duoe non tralucidae.Tralucidarum una glcbis aluminis, fcu po Gypfi quatu/ nus alabaftro eftfimilis,hanc Squamcolam nuncupanr,q? tenuiffimis, or fpcdcs. quafi fquamis cohgrenubus,& paginatim copreffis coftet. Altera fqua rricofa quoc eft,fed magis fali ftmilis,fufco , q? alumini. Non traluci/ daru autcm fpecics ambe^ crctam obdcnfata imitantur.Sed cft altera al bicans SC fuppallcns,altera pallori fufFufum colore liabet rufFum.Po/ ftremj prioribusdenfiores,interpoftrcmasfubrLifFatenacior, lnter pri orcs quae purior, ca candidiora 8C fplcndidiora in dcalbarrjs opcnbus
coronas praeftat. Apud Ariminum gypfum inuenics, folidff, marmor,aut alabaftru,, cx co luffi tabulas fcrra dcntata fcrrari ad opus cruftationum comodiffimas, Omnegypfum ( ne quid Gypfi confe/
figilla &C
ut dicas
efTe id
proetcrmittamjmalleis Ugncis affligi
ct
conteri,ufc in farina rcddatur, <ftura.
loco ficciffimo accumularum feruari,ftatim produci,aqua celerrime in fundi,confcftim ad opus adigi oportct.Calx contra,non cnim tunfam uerii cx glcba mfundi, 8C multo quidem ante comacerari oportct, aqua n cxuberantc,prius c$ m opus,proefertim te(ftoru,immifceas qud fi qua Jalcis confc/ , tura fortaffisgleDaparufucritignibusexcocta macerationcdiuuna folua/ ^ turatqjliquefcat.Namcum recens,&no pcnirus proluta SC comacera ta fumitur,q? in ea fint latcntes fubcrudi aliqui calculi , cucnit u t hi qui/ deindics putrefcant, 6C fubinde emittantpuftulas,quibusomnis cxpo/ iitio uittetur. Addc q> calce non uno fimul(ut lta loquar)proluuio , in/ fundere,fed fenfim oportet madcfaccre altcris atc altcris, atc itcm altc ris afperfionibus,quoad plane fit cbria reddita.Dchinc loco humedo v fub umbra purafinc ulla rcru aharum miftura,<5c" nihil plus , qua fummotenusleuiopertaharcna afTeruandaeft,quoad tcmpons mora liquidius fermentctur.Et copertum quidem habctcalcem diuturna hu iufmodi fcrmcntationc multii ad uirtutcm augere. Nos quidem uetcri fcriptis relicta,poft annos( uti ex mulris conic/ bus,ac deftitutiffimis <fturis perfpicue patebat)quingcntos nuper inuentam uidimus madida &liquentcm,cV(utitaloquar)matura adco,utmolliticraclla, ofFiucp mcdullaslongcfuperarct. Atqjcaquideadqucmuis ufum noneftut putcs commodius pofle quidpia inucniri.Duplu rcfert fic habita harc/
&
narum

r naru,<| qu rcccnter cxrinc ta,mifccatur 4 In his igitur calx atc gypium
nonconueniunt,in cercris coucniunt.llicoenimcximasexfornacc, ac fubumbra,Sc*ficco in loco habcas,moxinrundas oportet.Nafiuefor/ naceipfa,fiucahbiadaura,adLuna,adSoleadfcructur,pr3cfcrtim x/ ftate,ocyiTimcrefoluetur in cinere,Sc" fietinutilis.Haclenusde his.For/ nacibuslapideneimponnSjmoncntjni^confrcgcriSjitautfintfruftaglc bisnonminora,finoilludq?faciliuscoqiiantur,Copcrtum quidcmcft incdrjs in lapidibus,pfertim globofis, interdu adcfle uaaias ahquas co cauitatcs,quibusacrinclufusplurimuafreratdctrimcnti,Nafucccnfa fornacibus igne fit ut iftic fcu frigorc introrfus afccndete acr perftnnga/ tur,fcu incalefcentcdemu lapideide aer in uaporcm cxaugcatur,fit,in/ quam,ut cotumefcat,3t quaq* uerfus r^fratfto carcere , quo coerccbar, immanifoniruacricîmpetucrupat, totamcf fomaciscongencdiftur bct atc pcrucrtat. Et funtqui lapidibus iftiufmodi uideruntmedia in/ ilVcrrnes irija / tusvHgcrcanimantia,ci1aha,& duievfa,tuucrmcspilofodorfo,6Ymul tipcdes ? quiquidefornacibusfoleant difpcndiii affcrre.Ncc hic no fub pidibus, iunga digna qu^dam memoratu de rcbusiftiufmodi,qu3e noftra acta/ tc uifa funr.Non em harcfcribtmus folti fabris,uerum ct ftudiofis eriam rerum dignarii.Qua derc iuuat intcrmifccreinterduquoe dclcclcnr, dC ab re tn atcp inftituco aliena non finf. IWartino quinto pontifice, allatus Anguxs uiuus xtituanguisrcpcrtusLaiioafabrisapudfodinasuitaduccnsin uafto
r
in lapide
ftruius.
ob/
quoda lapidc cirdi omnibus afpiramcnris obftrufis * Rcpcrta?
8C
ahqt
ranx,&itccancri,fcd hicjdem mortui.Tum 5c candidifiimomarmo re in^medLQ^.hcc tepora frondcs arborii rcpcrtastcftor. Vdlinus mos qui Brutios a Marcis diuidir,omniu pra cclfus toto uertice calucfcit la/ pidc alfoo,& rediuiuo,illicqua partcin Brutiosfpcctat, pafiim uidebis disfracloslapidesrcfertosfigillisconchiliorumaritimorum, nonam/ plioribus,c| ut ea fub uola manus capias.Quid illudr Ex agro Vcrone
fi
tndics colltgunrur faxa ccelo ftrata ilgno quinqucfolio,certis 3C
copa
ribuslineisaptifluriepjcripta, atcfbeliuTimcimbricatanaturxartcad
niirabili,<3^pcrfinita,utimitarifubtil:tatcopcrispoflitprorfusmortali
Uffl
ft
nemo.Et quod magis mircre nullii hmufmodi inuenies lapidc,ni/
inucrfum,imprciTamc^ figni forma obtegente, qud facilc putcs natu ram non admiranoni hoinmum, fcd fibi cfTinxaflc t antas dehtias artifi/ trj fui. Ad rc redco.Non hicinfifta,rcfcrcs , quo pacfto foci ucftibulum, pfurnium tytcftudinare,cV inrcriorc igniu (iduii coaptarc oporteat, ut jftuans flamarefpircs,ur fuis quafi limiobus cocrcâtur,ut in unum ad
opus
DERE AEDIFICATORIA
LIB.II.
*o
...
pus coquendi confluar'tota ignifi uis,atqj confpirer.Ncq?,pfcquar, c} pa<fto fenftm fuccendcre,& ignc non intermittere ufqj dii flamma ad fu premum uf nequiccp fumofa exeat,8c fummi intra fornaccm lapides candc(cantj& coctum Iapidem non cflenificum flammis turgefacta,
qtixcircumhiarat fornaxfefercccpcrit atq; perftrinxerit Miriiin quo naturara fpcetes elementi.Nam ficalce coCta ignem fubdcmeris,fict cal caria fenfim minusin imo calens , in fummo uero magis multo redde/ cur ignita.Nunc quoniam his openbus perficiendis non calce tantum, uerum St"harcnaopuseft,deharenaipfanobis diccndum eft,
Detrium harenarum gcneribus acdifferentfjs,dccf: diucrfa uario/ rum locorum aedificandi mateira, Caput XII.
HArenaru tria funt gna,Foflkea,Fluuiatilis,Marina,Omniu opti/

mafoflicea.Atq;eaquidemulriplcxeit,nigra,cana,rubra,& car/
bunculus,&glareofa.Siquismerogctquidnaefle harcnam ftatuamr

dixcro ea efle,que. maionbus cofra&islapidibus minutulis co fi Vitruuio placuitharena,&jpfertim in Hctru ria,qua carbunculii dicunt, genus efle quodda terrae ignibus a rerii na tura intra motesinclufis perufte. 8>C reddirae,ut fitia terra,non cocta fo/ Iidior,8t* topho ipfo mollior. Verii mter hafce oes harenas pferunt car bunculii. Aduerti Romae publicis edificrjsufos no in poftremisrubra, Canaintrafofliceasultimacft. Glareofafundamentis farciundis como
fortaflis
flet
cnarurn ? tna o cncra

x
Hi
lapillifculis.Tam
&
da efhSedinterprimanas^pximoloco annumerarglaream tenuiore, pfertim qu angularis,3t" ab orni terroe immixrionc immunis fir,uti cft q apud Vilumbros abunde fuppeditat. Subindc harcna,pbanr,que_ cx fluento poft prima fupmam cute abrcpra eximatur. Et inter fluuiatiles torrentiti,& inter hafcc unlior que intra motes pronionb,pfluufjs fub
ftitit.Extremo uenitloco harena,q cx maricxccpta
flt,
8C intcr mariti/
mas nigrante,acuitrofam non omnir.o uitupcrant. ApdPicentcs asro

Salcrnitano harena ex mari fumpta fofticeae no poftponwt, Scd eiusre gionis no omicxliuoredefumpta^pbant.Na compertiiquide habenc 9 littorib ,q ad auftros exdpiendos patcant, harcna efle omniu deterri/ ma.Quguero ad Libycufpeclentlittora, eaqdem harenam ferremini
.
me peflima. At inter mariumas harenas cffc comcdicrem coftat, quoe

adrupesfubf1dcat.granouccrafl10refit.Atc4 habctharcnoequidda,
etiam
diff erant inter fe.Nancfc
q manna inarcfcit difiiak,8C falfuîne dif/

onera egre,5C nun/
folubilis madefcit cotinuo atc^fubfluit.Indc igitur
unrcnarrn J "'ff^nria.
quarafidiumicfuftuKt.FJuuiaiihs quoqjhumctfior cft, fofiicca,eac
Hide

f de rc duc tibiIior,& tcctorrjs habilior.Foflicca proptcr pinguedinem t nacior,fed facit rimas,ca de re concameratiombus adigunt,no ad tecfio ria.Scd erit.harena optima fuo in gne,quaeq$ fricata,8c* perftncta mani
bus ftridore fadat,5i qug in candida ucftem cxccpta non coinquinabit, necg tcrra fubfidente rclmquet.Contra erit harcna non bona,quae per
fc lenis,Sc" nequicqp afpcra,3C
colore,odorecp lutea terra imitetur, quae
ue inrra aqua exagitata,aquam reddetplurimu turbulentam 5c*limo/

fam,quoe'ue in arcarclidailicdherbefcet,eritq?non bona,quf dudum confecca diu cxtiterit fub acrc ad folc,cx* lunam,8c" pruinas.Nam tcrri/ cofa efficitur,8c" putris,3c" perindc cu ad produceda arbufcula, 3C capri ficosparata,tum adcontincnda ftructuram infirmiffima. Diximusde materia,lapide,calce 8C harcna,quaea maioribus^pbarentur.Sedloris non omnibusdabitur,ut ca pro inftituto,rebus agendis comoda 8C pa
rabiliainucniamus,AfiamaicbatOceroproptcrcopiamarmoris,fem pcr aedificioru 3C fignorum gloria floruiiTe. At marmora locis omniV bus non inuenies,alibi aut nulluseft lapis,aut fi eft,is quidem non ad o mnem ufum eft habilis.Tota Italia ab eaparte,quae ad meridiem uer/ gitjfofijccaiTt reperiri harcnam tcftantur,ab Apennino ritra nonrepc/ rin.Babylones inquit Plinius bitumine, Carthaginenfes luto utuntur, Mos oedifican Ahbiomnino lapidisinopia,cratibus Scârgilla aedificant. Budinos rc di apud diuer/ fcrt Herodotus aim priuatas,tum ctiam publicas aedcs non rc alia aedi/ ficarc cg ligno,ut etiam urbis moenia, atq? ipfa deoru fimulachra fint a fas gcntes, pud cos hgnea.Neurosligno penitus carcrc ait Mela, utlignorum lo/ co fuccendere cogantur ofla. Aegypto iumentoru fegcftionibus focum foucnt.Hinc cft ut alrj alia fibi habcre pro neccffitate, 8C rerum oportu nitatc diuerforia cogatur.Apud Acgyptiosfuntqui uel rcgias domos harundinibusâpud Indos,qui caetarum coftisfibi xdificcnt, apud De, daliam in Sardis fuffofla tellurc habitarc fcribit Diodorus.Carris Ara bix oppido muroSjdomoscp maffiscfficiut falis.Scd de his alias. Itac^ (ut diximus) no omni loco eadcm lapidts,harenxq?,8c* huiufmodi, eft copia,fed diuerfis diucrfa,8t" naturae,8c* rcrum exiftit ratio atq? modus. Idcirco his uri oportct quae fuppeditant, SC in his ipfis adhibcda cft cau cio,primo,uthabiliorcs,& commodiorcs, felecftos, paratoscj;habea/ mus,proximc, utaedificandoaptioribusutamur ,fuis quibuscj locis
cunda
rerte difparticndo*
An temporis obfcruarioinchoandisaedificifs conducar. Qiiodte

pus aptum, quibuscj? preobus 8C augurijs captandum fis inuium, Caput XIII.
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
II.
31
SEquitur ut paratis rebus,quae rcceTuimus,mateTia,Iapide,caIce,ha/ rena,nuncde conftruedi aedificrj rationc SCmodo tranfigamus. Na
fcrrum quidem,aes,atq? plumbum,& uitrum,8C rcliqua iftiufrnodi,ut
pares,nihilo plus
opus cft induftria,qj ut coemas,atcj? in unum cogas,

8C di/
quoad in opcrc perficiundo non defint,tam 8C h de his (eligendis

ftribuendis dicemus fuo loco,quae
ad operis,ornamentorumc ratio/ ne abfoluendam conueniant. Atq? nos,quafi opus faduri fimus,Sc' ma nu aedificaturi ab ipfis fundamcntis rcm ordiri aggrcdicmur Scd hic priuseft,utiteru admoneam,pcfanda eflecempora,cumpubIca,cum 6C priuata.Noftra,noftrorumfeiufmodifint, nc quid aggrcdiamur
quo percurbatis rebus,aut inuidiam caprcs,fi perfeueres % dificando, aucdifpendium,fi deferas. Adde q? S>C naturae ccpora in primis eriit ob feruanda.Nam uidere quide licet,uti ea,quae per hyemem edificantur, locis proefertim frigidis gelenr.Ea uero,quoe pcr aeftate,Iocis praefertim aeftuofis arefcant,prius cjp cohaereant.Hincigicur admonebat Froncin 9
in
ad opus cxequendum apca,accommodacacj; cepora, q canorj; antum. * iunc a Kalcndis Aprilis ad Kalcndas Nouembreis,incermiflb eftacisfer uore.Sed prolocorumuariecace SC ccelo,opus macurandum,autpro/
archireclus
cife
TVmmis aedif?
ducendum ftacuo.Icacjj fi cum his,cumcjj cxceris rebus quoe fupra rece (uimus,bcne tibi conuenict,erit demum areafutun opens defcribenda, fignacisin folo fpacrjs,(ua&C lincarum 6Canguloru dimefionc.Ac funt qui admonenc bonis inicrjs inchoandam efle aedificacione, permaximc quideincereflequoquidcfeceporismomencoinrerum pfencium nume ro efle occeperic.Lucius Tarucius urbisRomae nacale diem admucnif/ fe forcunae fucceffibus annocaris prxdicacur.Tantamcj? habere uim ad res futuras ipfum hoc imtrj momentum putarunt fapicnnffimi ueteres, ut fuiflfelulius Firmfcus Maternusreferar, qui mundigcnituram cxre/ rum cucntibus copertam feccrint,ac de ea re accuraciflime fcnpferint* Nancfc Aefculapius, Annubiuscg, 3C iftos fecuci Pecofiris 8C Necepfo fic U ^ uo 2 . fuilte hanc affirmar,furgence ab orizonte Cancro,& Luna ex dimidio 1 nat |L9 no Sole in Lcone,Sacurnoin capricorno,Ioue in Sagiccario,Marce in fcor jc u * pione, Venere in Libra, Mercuno in Virgine.Er profedo cepora, fi re/ * V jJe * freincerpreramur,plurimir^lxriscinrebuspom^
lud, qcPaiunc, dk
brum ali pulegium ridum floreTcere inflatas ueficas n
difrumpifalictorumloiio^Maloru grana uerti,ac eircuagi, muriumfcp *> iecufculis fibras numero indies ad Lunoe numerum congruere,arc x/ 3
i^^JEôucrodcCiiiiius^CdplhxptokSonbus, & tcmporum ob/ -^
$ fcrua/
/
'4

>
feruatoribus non tantum tribuam,ut cos exiftime fuis pofle artibus cer cam praftare fortunam rebus,non tamcn eftutafpernandos ducam' fi quando difputent prejcripta ifiiufmodi tepora monentc coelo utrancp
in parte polfe
q plurimti.Sed uri ca ftfe habcat res,feruaflc qua! adn.o/ nent,aut plurimiiprodcrunt,fi ucra funt,aut minnv.u nocebunt, (i criic falfa. Addcre hic aliqua ridenda,q uctercs probaucre inchbadis rcbi.s #
fed
nolim interpretetur fccus,atq; rcs ferat.Et profecco ridiculi, qui bo
no ite ominCjCum caetcras rcs , tu 8C in primis areoe praefcriptionc inire iuflcrinr. Vetcrcs hisfupcrftitionibus adeo uacabant,ut cfleprimti mi/ litc in dclectu confcnbcndo curarent,ne ei cflet nomcn ulla cx parce in/
fauftum,tum SC luftranda colonia atcj; excrcitu bonis nominibus clige bant,qui hoftias duccrent,& locandis uectigalibusCcnforcs. Lucrinu Supcrftitiones lacum,obnominisfoelicitatecffcomnium primiiinftitucrc.Tfi&ma 1 nominis ominc pcrmoti,qua? prius Epidamnum uocabat,nein da/ uecerum. numc6nauigantcsircdiccrcntur,Dyrrachiumappcllariuoluere,Ea/ dem ronc flt" Bencuentum,quod prius Maloeton diccrctur nuncupauc/ re.Rideo hic,nam bona etia ucrba,6^ prccantia adiungi placct. Etfunt qui affirmet hominum uerba tanti cffie,ut ucl a fcris,mutiscp rcbus au/
dianrur.SinoilludCatonisûerbislafTatosJbciuejinfiaurari. SoKrcq/ dem homincs aiunt impctrarc^7oTo patrio ucrbis 8C prccibus , ut in fuetas 8C alienas alat arbores,ipfascf arborcs cxorari poflc, ut tranfmi
C* grcnt,8t"
in alicno accrcfcant.Iam mihi,poftea
q incpti efle ccepimus,
^v^c
I
/vr^-^horum ineptiasrcccnfcndoillud ndiculi gracia non cmittam,quod a/ ' iwnx adeo audirihomin um cnus3 ut raparriijujmncnt ampliorcm crc/
fcere,fi,dum u7ratur,obfecrctur,utfibi,8c" familieô? uicinisbenigne co
fcrat.Qi.ue
quidcm rcs,fiita funr,non
intcll:go cuirjoc^Trju
herbam pu
ccnt,quo magis cum malcdiclis 8C probrisfatuiTrfit,eorructuslticrcs affcrre.Sedmiflahaecfaciamus. Caetcrum procftarcquidcm arbirror, fi omniopinionum lncertafuperftirionedcfpcda, rcm ipfam farwftcSC mufce^JQujso mnia plc na. rcliginff aggrcdiamur. Ablpue princjpiu 1 Ergo purfficato animo,& fanctc* ,piecp adorato facrificio,inchoan ta/ ^cam rem pcrplaccbit,his maxime habitis prccibus ad fuperos , quibus Cpofcatur,ur opcm,auxilium C|? prxbcant opcri,6c faucant ccepris,quo
Vad
f
fauftCjfceliciter^fpcrccj; eucniat rcs,fitc|;16ga,cum fua,fuon.!tvcj?,
hofpitumcj; falutc,ck.lalubritate,cum rcrum firmitatc,animi aequabili iare,fortunarum incremcnto,6V induftriae frucui, 6C gloria* propagati one,bonorumcf omnium perermitateatcjtpofteritate.Dchishacftcn9 .
Leo
DE RE AEDIFICATORIA
LIB,
III,
^WLEONIS BAPTIr STAE ALBERTI DE AEDIFICA/

,
RE
toria Liber Tertius,in
quo dc Opcrefcrmo inftttuitur.
Operis aftruendi ratio in quo uerfetur.Strucmrae partes qux finto quibuscg indigeant.Fundamentum non effe ftructursc par/ tem .Qiiod folum fit futurum a?dificio comodum Caput 1
.
Mnis aftruendioperisratio,hacunain reucrfatur atcpco fumitur,utpluribus ordinecongcftis,5c~arte copartis re/

teria,feu qd aliud uis folida
bus,feu fintilli quide quadratilapides,feu cerncta,{eu ma ex eis,& quoad eius fieri pof/
fir,intcgra,unttacp conftructioperducatur.Integra
racf;
couni
-
ca di'ccntur,quorum partes 5 partibus ncq? refedae nec difiunda*,
.-
neq? nort futs infitx- locis fint,fed toto lincaru traetu cohaereant atcfc co/ fcquatur.In ftrudura igitur confyderafle oportet, qua?'na fn ea prima riaefint partes,& quoe parttu Iinece atq? ordines . Strudurae pficiunda?
minime obfcurae funt.Nancj;fummum,infimum,dcxtrum,{ini ftrum,proximum,dtftant, SC q inter has extremitatcs incurrat medra, cxfcpatent.Sedqutd cuicîn(lt,cur inter fedifferant nonomncsintelli/ gunt.Necfc enim eft opus tollere,ut putant imperiti,lapide lapidi, SC cx metacementisfupcraftrucre. Seddtucrfaecufintpartes longe diucrfis
partcs
mdigentrebus,& induftria. Aliudenim rundameriSjaliudypcinduijS^

coronts,aIiud angulis,8c"apertionum labris,aliud cxtremrscutibus, a
liui intimts parietum infraflionib 9 SC craflarionib 9 dcbetur . QcPaute v cuic debeatur,noftrmn erit^pfequi. In his igit abfolucndis ab ipils fun
9damennsinciptemus,eos
manu fintopus effe/ c"iuri.Fundamentum,ni fallimur,ftrucuirae pars non cft , fcd Jocus ui/ deltcet ac fcdcsîn qua ftrucwra ipfa tollenda,ftatuendacp fit.Nam fi da
(ut
dixim 9 imitari) qui
Fundametum
bittir area penitus folida,atcf?

les
omnino conftans,lapidea fortafiis, qua/

ttbi tllic
apud Veiosnonnullas inuenis,qux'n3m

,
erunt
.
fundamcn/
ta iaciunda potius
quam ut ftrucuiram lpfam attollas

.
Apud Senas
uifuntur maxtmxturrium moles,tpfo primo, &nudoinfolopofitav Eftenim mons fohdus fubftratus topho Fundarioneigitur,hoceft,
itione in
fundum
atq>ie foffuraerit
opus ubi firmum ,

fit
,
ftabileq?
fo/
lum,profdiTa a demiiTa que fouea quyrendum

-
quod ipfum
ficri
LEONIS BAPTISTAE ALBERTL

fieri
Commodum modu futurum folum inditio crunr haec,

foluM.
ferme ploeriscp omnibus in locis conuenir,de quibus ppftca . fi nultae adcrunc herboe ,.qux locis foIeant,fi arbore aut nullam fcr3t,aut ea tantum,cj ni hume<ftis fi in pduro Sc dcnfiflimo oriatur, Si circum mulro crunr omnia ficcilTi/ ma,& pcnirus arcntia.Si lapidofa lapide non minuto,non globco, fed angubri,folido,pfcrtim fihcco.Si fub fc,necf fcaruricnr fonrcs, necj: flu cnrum peruadcr.Fluentienimnamraeft,'utautrapiatfcmpttcrnequo/ ad motu ualear aur importcr.Ea rc fit ut plana,qu x proprcr fluuius cx currit,folifirmitateprafftcntnon prius,c| ubi fub alueum dcfccndcns.
Com
Prius,qj qukqfodcreincipias,angulosarearum etomneslatcrum linc as diligentiflimc iterum atcj; iterum annotafle tc oportet , qualcs fururi fint,& quo ftatuantur loco. His angulis poncndis norma opus cft non
pgrandi,quo direclionum lmexccrtiorcsconfequant.Nor conficicbanttribus rectis rcgulis in unum triangulum co iunctis,quarum crat una cubirorum trium,alrera quaruor, rcrria cubi Nbrma uctc/ torum crar quinc, Atq hos quide angulos ponerc lmpcriri , nifi rcbus rum architc/ omnibus,quoe arcam occupent,amoris,& folo prius rcddiro uacuo,et pcnirus coplanaro nefciunt.Eacj; dc rc,qcFin hoftium agro modcranri/ ctorum.
pufilla,icd
mam uctercs
usfaccrcnr,rcpcntcraptismallcolis,fabrosuaftatorcsaddiriicda&!d< lcnda omnia immittunt,quorum cft crror cafrigandus. Nam multa SC
forrunoeiniuria,Sc"tcmporum aducrfitas,cx* rerum cafus atcf ncceffitas poflunrarTerrequaemoncanr, uctcnr cg ne quid cocpta profcquarc. Bt intcrcadcdccct profefto non parccre uetcrum labonbus,et confulcrc ci
uium commodis, hisquoeafluetismaiorumfuorum laribus capianr, quando 8C perdere,cx" profternerc, 8C funduus conuellere quoecp ubiqj
funt,ex arbittio femper reliclum fit . ltaq; priftma uclim fcrucs intcgra, quoad noua illis non demolitis artolli nequeant.
Q2. fundamcntalincis
fint
praefignanda. Soli firmiras quibtis ar/
gumcntis cognofcatur , Caput 1 1. FVndamenrisdefcribcndis meminiflcoportctprima parictum cxor dia,&foccos,quos ctiam fundamcnranuncupant,habcnda cflc q/ 9 Socci, ta parrc fui ampliora,q fir fururus parics , corum lmirauone qui alpib cnbros adigur Aetruri x pcr niues ambular, Nam hi quidem pedibus funicuhsincumipfumufumconrcxris, quorum amplirudine ucfrign
minusimmcrganrur. Anguliipfi quo pacfto annorcnrur, eflcr non faoi tcexamuflim profequi ucrbis folis, cj> fir corum captandorum rario cx mathcmaticis duda,6C lincarum cxcmplo indigear^rcs ab inftituto alic na
DE RE AEDIFICATORIA
na,de qua
alibi
LIB.IIL
;;
m comcntarrjs rerum mathcmaticaru tranfcgiir.us'Tc

.
tabo tn atcj:enitar,quantum hic conferar,ita loqui,ut qui irgcmo uale muita,unde totam rc poftea cx tc confcquaris Ob fcunorafortaiTisqujdcbuntur,il libebitadunguetenere,cxccn mcn/ tarrjs ipf:s pcrita percipies, Nos quidem fundamenta dimnicntcs aflue/ uimuslineasdirigcrc,quasradiccsnuncupamus,huncin modii.A n.c dia enim fronteoperis,adpomcu protcndo linca,ad cuius dimidia lon Fundamcnti gitudine figo tclluri clauu, per quam tranfucrfam duco cx gccmetro/ difnniencunao rum monitis perpendiculare.Itaq? ad hafceduas hncas, quicquid dime dus, ticndum cft rcdigo,fucccdunt omnia belhflime, prxfto funt aequidifta tes,certiflimi fimuntur angulis,partes partibus reipondent, aptccf con formantur. Q^ fi fortc dabitur ut intencdis panctibus ucterum xdifici orucaptandianguliterminiracfederadiouifus cxpcdirc notafle non queas,tibi arque diftantes lincoe duccndae funt ca,qua hbera expedua
as,fac.lc lntclligas
&
patcbit uia,hinc fignato intcrfecuonis
pundo,cu gnomonis , tum dia/
metriprodu<fcione,tumeriam alrjsaequcdiftantibusadnormam ccse/ quatislincisrepulchcrrimcaiTequemur. NcqjcritnonaccomodauiTi/ radiosuifuslocis fupemincntibus tcrmmare lmea,qud illincdc/ miflb perpendiculo ccrta pftetur dircctio atc^progreflio.Signatis pcr/ indclinciscVangulisfoiTionuconucnirctquide oculorum 8C intuitus uim habcrc, quale per hgc habuifle tcpora Hifpanu qucmpiam fabula tur,qui aquarii ucnas pcr tcrrae intima ferpentes,non fecus difcerncbat aperto flucrcnr,tantafub tcrrafucccdunt incognita,quibus ncn acfi tuto onus,8impcnfam ^dificationisfufbnenda comittas.Etoportct^p fccfto,cum toto aedificio , rii prjefertim ipfis fundamentis nihil ncgligc/
mum
re,in quo cauti 8C circumfpeCuaedificatoris ratio 8C diligentia deiydcra

ri
facilius,cx*
cjeteris fi quid erratii cft,ledit lcuius, 5: emcndatur perfertcomodius,cpin fundamentis , in quibus ni;lla crrati * xcufario admirtcnda cft At uctercs,quod fauftu 8c fcehx fit fodito,in/ quiunt,ufc|; dum folidu inucnias.Habet cnim tcllus fi.bdi phccs ct ir ul npUcescutes,aliasfabuIofas,aliasharenofas,ahas calculcfas,etciuiiro Tclluris cut' di,Iub quibus ordine uano SC incerto, denfa 8C ccncrcta fub ftitit cutis, mukjpfcx r ^ fcrendis ardificrjs ualidiflm.a.Qua: Sc ipfa quidc uaria cft , ncc cxtens fuigeneris ulla pcncin rcf:milis,fed ahbidunfTin a, &' fcirc j rcpc in/ cxpugnabilis,alibi cr3iTior,alibi nigncas,ahbi albicans,qua cctcris im becilhore pl $ric putant. Alibi crctacea,alibi tophinca, alibi cx qucda argillg gne immixta glarca.Dc quibus oriinibus quae na fit optim a cer
.
pouit,quando in
tunt

tum dari aliud nullii iudicium potcft,prxrer unii,ut ea probcnt, q fer/
ru argre excipiat,qu 'uc aquaimmifTa minimcdifibluarur.Et folidum ca dc rc nullfi haberi putar cerriusarc^ coftanrius, cp qcPad aqua per tcr rx uifcera fcaturientc fubiir ,Nos uero dofloSjcV peritos omnes , inco/ 9 laSjSc" uicinos archiredos cofulcndos putam .Qyi quidc 8C ueterir aedi
firiorii
cxemplo,& ponendoru indies ufu re<fte iftius a?dificrj,& regio/ nis folii qttalc fir,& qd ualear facile didiafle potucre. Danf rn argume
ta de foli firmirare prcnranda 8c cognofccda.
Na ubi grauc aliquid per
folu^puolurariSjaur exalro cadcnre demifens,8^ nonfubcontremuerit Jocus,aut aqua ex parina illic ftatuta cnfpante noreddiderit, nimirii fir*
mitatc ifticpolliceri intcrprabimur. Tu rn folidum inuenies non femg omni in loco,fcd dabirur regio uti eft apcF Adriam , apudcj Venetias, ubifub congeftitia inueniasaliud nihil fermcprjeteriolutum limum,
Varia clTe locoru gcnera,& ideo nulli fidendum ilico,nifi primo, aut cloacarjcifternxjputeicffodiantur.ln locis autem paluftribus inucrfx prxuftVcp fudcsacpa]i,malIeisleuionbus,attamen
icfhicrcbroadufcf fublimefigendosefle,
Caput
III.
Dluerfa igitur tibi erit fundationis ratio, pro locoru diucrfitatc cxe
quenda.Locorii
riagenera .
fertim
alius clatusâliusdepreflus,
aliusintcrhaecmc/
Locorum ua/ jmsûtpufa quiaccliuisfit,hicadeo ah'usficcior& aridior, utifuntprj

monnii iuga 8C uerticcs,ali 9 pcnirus madens, 8C infufus,uti cft cj
apcrniare,apudlacunas,etintra coualksfubfidat.Aliusita cft pofirus, ut nccp{icc 9 omnino,nec penirus madensfempitcrncfit, uti natura fui funt accliuia , irt quibus aquc no pcrfiftunt immotae 3C contabefccntes,. fcdlapfu aliquopcrpronu deducuntur.Nullislocisilicofidendii eftin ucnto quod fcrrii rcipuar,poiTer enim id efle in campeftri parte,ut 8C in firmtr,exquo maxima iactura, 8C totius operisruina oliin confequerc rur.Nosqj uidim 9 turrim apud Mneftorc,Vcnetiarum oppidum,que. poft annos aIiquot,c|r abfoluta extitit, pondere fui perforaro cuiincii/ bat folo,utires monftrautrjtcnui 8CtmbcciIIi,adfumma ufcfc propug/ nacula iinmcrfum ierit. Quo magis inailpandi funt , C[ non fobdo i&jf ufmodi a natura iubftrato 8C fubftituto, prcxipue ut ferat aedifida , fed uel macerie aliqua ucteris ruinxinucnta,non ea quanta 8C quabs fitfun dirusperfcruratur,fcd ih ca palros parietcs attollunt incofyderatc,cV mf nucndx impcnfae auiditate omne acdificationc ulrrciperdunt.Prarclarc idaVco admonentur,ur omniir prinii fodiantur putei.Id quidc cum cae
tcras
ob res, tu
ut apcrnfluncpatcatcjuati qusecpfcfchabcatcutis ad
o BUt
DEEE AEDIFICATORIA
LIB.
III.
34
pus tolerandu aut inftrmandum. Accedit qcFad multas rcrum agcnda ru comoditates,c3c" aqua inuenta,&: qua? cgcranttir coferct , acccdit etia ep hinc adapcrta refpiratio a fubterraneis exhalationu motibus tuta i!
Ijfamq? pftabit aedificio firmitate.Itaq?fcu puteo,fcU cifterna, feu cloa/ ca,feu quauis^pfundiorefofTione recognitis,q fiib terroe latitabant cuti BuSjComodimma eligenda eft,cui opus comittas.Tu Sc elato, 8C quo/ cuncj; etia m loco,unde,pfluens unda conuellcre, aut afportare quidpi/ am ualeat,profundiore omnino induxiftefofTam conferct.Na affidua
tmbriu iteratione montes ipfos ablui,abftergi,atq? perinde imminui irt

dicio
eft,cj>
extantes fpecule. indies expediti 9 uifunttir,q interieexu
mon/
os primit9 no apparebat.Maurelius m6s,q fupra Florentia" eft , patrfi noftroru aetate multa uirebat abicte,at nunc nudus , 8C afpcr relicx 9 cft, imbrium,nifallor,abfterfionibus.Decliuib 9 areis, iubebat IuniusCo lumella,inferiori a parte,8t" loco pffiore fundameta aufpicarcmur. Pcri
teîdquide.Nac^prjteridjqcPilliciactaj&pitructaadmodum fuisco/ Fundamcnta aptata locis pfiftent,quafi fultura ualida renitent aduerfus ea,q mox, fi UD j quomo aedes^platare libuerit,ad partc fuperiore applicabunt,Fiet etia j ut quae <Jo aufpicanda fortams uitia fubfecj ad iftiufmodi fofliones interdu foleat hiante folo atqjlabete,minuste lateant,minuscj? noceant.Paludofisin locis laxam adaperirefoiTam couenit,foflaec{?latera pahs,cranbus,tabula, alga,li/ hio,et iftiufmodi reb 9 munieda,hinc atq? hinc,ne qua fubinfluat.Mox cxhaurieda,fiquarefiduaintramunirionesineft aqua,cgercndacf: hare tia,obrucndus'q? lutofus alueus fundit 9 , quoad inucnias ubi pes ueftigi' 6 fiftat Ide ipfum fabulofo in folo quoad res poftulet faciundum cft, CaeterumomnisfofTionisfundumadlibcIIaplane coaequandum eft,
&
iit
qua in parte
ufpia
fit
decliue,quo
imponenda coaequatis pondenb 9
collibrent.Habet
em pondus in fe hoc mfitum Sc innatum,ut depreffio
fafcmpoppetat&opprimat.Suntqinpaluftribusficriiubent, fcdma gis ad ftruccura,cp actfundationis re pertineant. Atqui fic enim iubent* Sudium SC palorum copia cacuminc pufto, pede muerfo ad fublime fi gito,utfit opens hui arca lata duplo , futurus eft murus , fintcf pali ad muri futuri altitudine logi,nihilominus una partium ex oeto,fintcg crafli ut ad fui longitudine, lta ut pars refpondcat nihil minusduodeci mj,deniq) conferti coftgantur,quoad,ubi plures interfigas aditus non pateauConfigedorum paloru machinas uticuncp illejint habere opor cet malleos,no grauiffimos,fcd ci cbro i<ftu mcudetcs.Na prf graucs cu fintpOndere,inuuani,impetucf mtokrabih matci iam protinus perfritx
'
I 1 giint
*>

gunr.Crcbriras quide omnem foh conrumaciam SC peruicacia aiTidui/ tarclaxnr SC dominr. Viderc licct ubi rcnue uchs duram in matcna cla/ uum infigcre,fi mallcouransgraui,nonfucccdir,fin pufillo 8C apto,pc ncrrabir. Hjec de foiTiombus ha<ftcnus,nifi fortc lllud addcndum fir, qcF inrerdii aurparfimonix graria , aur uirandx foli inrcrmedrj labiliraris cauffa uiuacnon una 8C conrinuara fofla op folidum perducere,fcd in tcruallis intcrmiiTiS,quafi pilastrh, aur columnaspofituri fundamus j cjuo mde ab alteris ad alteras duclis arcubus , rcliquus paries fuperex/ tollatur.In hiseadcobfcruandafunt, quaeufq* rcccnfuimus.Sed qud plus onensin hafceimpoflrurusfis, edlariores&obftrmiorcsfubigas fiindariones arcj; pcdamcnra oporter, Hartenus de his.
De lapidum
Eliquum
eft
rjeglurino,arc illigamentis.
ut (trucftura
narurajforma^habirudinejdcc}? calds 8C ful<ftu/ Capur 1111.
R!
LaDtdum V/
r
aggredtamur.Sedcum tota fabri ars, or

natura,cVforma 5 cx' ha/
docj? a(rruendipendear,parum exlapidii
birudine,parrim excalcisfulcrurecpglurinoarcîlligameris.Dchisigi tur P r,us breuiiTimc recenfendafunr,quse ad re faaanr.Lapidu alrj redi uiui,3^forrcs,5cfuccofi,qualcsfunr,filex,marmora,&eiufmodi,qui/ busmnarume(t,urfinrgraucsSC!fonon.Alriexhaufri,leues,furdi,qua lesfunrrophinci&ftbulofiJrc lapidum alrj pIanisfuperfVciebus,re&is Imeis^qualibus anguIis,quosquadraros nunaipanr,alrj fuperficieb 9 , tineis,3:igulisnuiIriplicibus,eruarrjs,quosinccrrosappellabimus.Rur fiis lapides alrjprcegrandcs,hoc eft,quos fmgulos nudoe hominum ma nus abfcp- craha,uccftc,rutulo 8C gcrulis,& iftiufmodi, agere ad arbirri w nequeanr. Alrj minuri,quos uel una manu tollere,collocarcc|; po(/ fisexfcntentia.Terrrj lapidesinrer iftos , qui pondere SC magnirudme medii(inr,iuftosappellamus.Omne lapiclem dC inregrum, Sc mirimc lurofum,^benemadenrceireoporrer.Inregcr,anquaflarus(ir,indica/
bit fonus quc {lib uftu rcfert. Abluetur nullibi
punus
faris
cjji
rorrenre
,
Non
qui iuftus fic lapis,qui aurem pgrandis,rardius.Nuper cxcmprus ex fodina longt ucrerano comodior.Qv.it fcmel calcem expcrrus fu lapisfccundancn a/
confrar
penirus madidii rcddi aquis anre diem
nonum
marconmgia.HjecdeipfoIapide.Calcemcidcm 5 quxexfornaceap/
Catcisopcra. porrataglebisfuenr noninregris,fedrefoluns, atcp
admodum
pulue'
ruiofis,rfprobanr,<SCiiatidam fururaihcpusneganr.Eam probanr, q fonora fir , qux ue ctim afpcr/ ignibus pcrpuraca candicar.s,& icuis
&
gas
muko crepitu,acrc uaponsuim ln ahum cuomacSur rnori quocl

iaxj
DE RE AEDIFICATORIA
aliter. Vttruuius
LIB. IIL
j*
impotcns fKjharcnx minus debcri confiat,at ualididn huic pIus 4 Cato ft atuebat in fingulos pedes dari calcis modiii unum, harenae duos , alrj
qindc
atc]?
item Plmius,harenas iubet admifccn, ut fic
ad fofliccas pars quarta,ad fluuiatiles atq? marinas terna.Ceterum ubi pro lapidum natura 3C qualitate(uti mox referemus) matena futura c/ ritliquidior 3C mollior,inccrniculis harenaexcipietur,ubi ucro fpilTior tuncglarca angulans , cxTradtonu minutafiaadmifcebuntuna cu ha/ rcna ex dimidia.Tcrna fi tunfa? tefta? parte adreceris , afftrmant omnes futuramulto tcnaciorem.Tutn uticunc$ mifcueris,itcrum atcj;iterum fubigas oporrct,ad minutorum ufq? corpufailorum comixtioncm.Et funteadcrecûiprobecommifcendigraria mortariis diutius ucrfant
atqj intundunt.bt dc calcc quocj; ha<ftenus,ni forte his qux diximus, il lud defit,calcem fuis,cV prxfertim eadcm ex fodina, cognins laprdibus
tcnacius
quam cum exrernis cohxrerc ^

extrueuoneexuererum monumentis.SC
exemplis.
De pedamentorum
Caput V. PEdamcnsiscxtruendis,hoceu\ fundamcnrisadarcamufc^compleT dis,quidnam moneant mhil inuenio apud ucteres, prwter unum ll Iud,utlapidem,qui fub diuo(uti fupra diximus)biennium hafct9 uitiii
fecent,fundamcntis conrjcias.Na ucluti in rnihtia defidcs Sf lmbellcs, cj perferre fole SC puiuerem nequeant,domum ad flios no finenota rcmit tuntur.Sic 5C iCiic molles SC encruatos lapidcs rerjaurtT,ut priftiiio in o/
rio,afluetacj;inumbra ignobiles conquiefcant.Tam ckTi apud hifto/
ricosaflueu.fiein terracoperiam uctercsponcndis pedamentis,
induftria 3C diligentia en<ti,ut eflet illic ftrudura,
fct,orhi ex parte lius
omni
^*
. ~
1 . ,
quoadeius fieri pol/

ut qui cx ere ali
*
nirwlominus cfin cxtero
muro fohdiflima. Nicerini 6
Aegyptiorum rex Afithis,cuius id fuitinftitutum,
eno tencrentur,patns cadaucr in pigrtus darent , Iatcntia ftrudurus py ramide,fundamentis*iaciundispraenx!t !n pnlude trabes, h:sq? fupcrdu xitlateres.Memoriae quoq? ,pditum e<ft Ctcfiphum optimum illum,cj Diuerfa peda/
celebertimum DianjeteplumapudEphefumaftruxit, cumfibiloeum mcntorum ge
delcgiiTetplanum SCemumfcum , quidemum atcrrjemotibus futurus nerafletimmunis,principio,nelubncoillic,atc^parum ftabiliin folbtan/
tjemolisfundamcntatcmerc collocarenrjrjftrauiffeaiuntcalcanscar/ bonibus Deinde uellenbus tantum palorum media mtcrualla explcri mox quadi ara fuperextcndi crebernmo carbone atq? inconculcan ,
&
kxamncluris cj longsflimis.Copcrio
dC
apud Hierofolymam
in fun/
i *
da/

damentis publicoru operum fuifle , qui lapidcs ponercnt longos uige/ nos,altos no mmus dcnos cubitos. Vcrfi alibi experttfliniorn ucrcrum ampluTimis operib 9 aducrti uarium ilhs fuiflc modum atc inftitutum coplendisfundametis, Ad fcpulchru Antoniorum fragmentis pdun la pidis non maiorib* cjjucmanu impleant,natante cxmento coplcucre, In foro argentario excemento omnisgcncris fracfcorufaxorum,apud Comitium fruftisg glcbis ex lapide ignobili fubftruxcre . Scd hi mihi t>placucre cj apud Tarpeiam imitati natura funt opcrc collibus praefcr dm aptiiTimo.Nl ueluti ftruendis montibusilla folidislapidibus mol/ liorc materia intermifcet. Sic hi duoru pcdum fubftrauere opus qua/ drato potuere integro lapide, Huicfuperinfundere quocf duorfi pe/
:
dum quafi pulte caementitia,atq; fic dcinccps alternis ordinibus
lapidii
8C pultc fundamenta opplcuere. Alibi,cum glarea foflili, tum 8c ite col lecftitio faxo,firmiiTima uidi a maioribus facfca jjftare poft multas aeta/ tes opera fundametorum huiufmodi 8C ftrucluras, ApudBononia tur ris excelfae atcj; firmiflimse,cum demoliret,inuenta fundamcntafunt in
farcita
faxo globofo 8C creta ad cubitos ferme fcx Cxtcra deinceps a/

.
quid horum proe cae teris probc,non facile dixenm,ta ex omniiftorum gne inuenio,qcflon gefirmilTimum &ualidiflimum exiftat,Scd parfimoniae inferuicdum ftatuo,modo rudera,& quae putrebilia fint non p/undas Sunt 8C alia pcdamentorum giia. Vnum quide porticibus 8C locis his dcbctur, ubi columnarum ordines conftituant, aliud, quo manomis utimur locis, ubi folidi ad arbitrium captandi foli certa facultas non pateat.De mart timis tum dicemus,cum de portu,cV mole intra ^pfundum mare fiften datracflabimus.Napcrtinetidquidenoad uniuerforum acdificiorum Pedamenta co op 9 ,dequarchicloquimur, fed adpropriaurbispartequandam , dc lumnarum q/ qua una cum alrjsfiu generistracfcabimus , cum de publias iftiufmodi modo facicda operibus mebratimrefcremus.Ordinibusigitcolumnarumcomplcrc in oblongumfoflam totanon eft opus ppetuato ftrucfturae ducftu , fed columnarum ipfarum pnmo fede cubihacj; conuemtobfirmare , hihc ab altcro ad altcrum,quoadcj? horum ducedifunt arcus,dorfoin pro/ fundum inucrfo,ut ei pro chorda fit ex area planicics Sic enim unuiri in locum plura hincatq; hinc fupcradiecfca pondera,minuserunt ad J>/ forandum folum prompta,arcuum fultura iftiufmodi obfiftcnte, b't c| fihtcolumnaeadfolumperforandum aptae,8c quam courgeanr, pref/ fenugpondera in easpofita,indido eftadnobile Veipafianitcmplum
ftrucftura erant calce.Itacji uaria in his ratio eft, 8C
. .
DB RE AEDIFICATORIA
LIB,
III.
&
angulus,q ad seftiuum occafum ucrgit.Na cum illicuiam publicam, a reae angulo interceptam redderc r>uiam uoluiflent,paulula facfta ad w/ ter aream diuerfione, fornicecfper tepli ftruduram adada , angulum ipfum quafi pilam ad uiae latus rcliquerunt,5t" confirmarunt opcris fo/ liditate,antcridiscj; fubfidio, At is tandcm prcmcnte uafta xdifierj mo/ le,& indulgcnte folo fecit uitium.De his fatis
mum ufqj aperta cfte relinquenda.Quid intcr pedamctum &pa/

riecem interfir.Panetis partes primariae qux
t
Aeftuaria fiuefpiramenta in craflioribus muris ab imo ad fura /
genenbus,decpodrjmateria&forma, Caput
De tribus ftructurg VI.
'
IAAis fundamentis expeditusinfequitur paries.Hicillud pretcrmifii/

fe nolim,qcP,cum ad fundamenta complenda, tum adtoros parictes abfoluendos pertincat.Nam uaftis quide in aediticrjs,ubi craflior futu/ ra murorum moles cft,ab ipfis fundamentis medium per opus ad fum rnum ufcj; relinquenda funtaperta ceftuaria,fpiramcnraq; non pcnitus intcrrara,unde,fi quid uapons concreri et coacti fub tellure moueatur, libere id abfcp ulla ftructur x perniac profufe poftit cxhalare . Vetcrcs huiufmodi nonullis in locis,cum iftius ipfius rei gratia,tum 8C como/
ditatis,quo in
Inter
fummum op 9 afcenfus pateat , tum 8c fortaflis impenftse
minuendzecaufafcalamcochleamintimumrjducebant, Adrercdco j^ x pedamctum atq; expeditum pariete hoc intereft, cp id latcrib fof jf (x coadiutum coftare fola poteft infarcftura, hic alrer plerifq? compont cur,utimox referam partibus.In paricteprimarixinfunt partes,tma,q ilico fupra fundamcti infarcfturam furgit,hac,fi ita Iicer, appellabimus n paricte prt/ J podium,fuggeftum ue.Media,q pariete circumambit atq; amplecut, ruariae partca, hanc^dn(flumdicunt.Supma,hoc eft,parsca,q ultimum panetis illa queamentum habeat,hanc demum coronam nuncupant.Sunt SC inter JflttfkZu* primarias parictum partes uel in primis pcipue anguli,& inferte conce/ l
ptoecp feu piloe,feu columnae,fcu qduis iftiufmodi, cj> quide fuftincndis trabeationibus,arcubuscftedorum,illiccolumnarumflintloco,c]o/ mnia appellatione oflium ueniunt . Sunc 8C aptionum ftantia hinc atc$ x hinclabra,qanguIorum,columnarucj?infimuInaturamlapiunt,Prae terea 8C arjcionum tecn.im,hoc it 5 fuperliminare,fiue rcflo fit pofirum
trabe,fiue arcudu<fto,ipfa inter ofla
^^hT
Vv***r**
rvv^t^
N
^v
.
computabitur.Nam cffe araim cj/
f(^
dem non aliud dicam,quam deflcxam trabe, 8C trabem quid aliud , cf intranfiicrfumpofitamcolumnam , Quaeautem intcr hasprimanas parres inccrcurrunt atque.exccndunrur, rfte complemcnta, nuncupa/ buntur.
C^y^*

Gfc*~
****
*>
buntur. Vniuerfo etiam
in parietc aliquid
ciTe,qucd ipfuin cu<ftis,q!ias
C**y ujZyn
|iicreccnfuimuspartibusccu'.niat,hoceft,mcdiaii'uninfarcinario, dC gemini hinc arq; hinc,feu coria nuncupes,feu cortices, quorii aSicr cx/
tnnfecos uetos foleij; excipiat,alter inteftinam areu umbra fcutar.Scd corticis,infarcimentorumc inter fe ropro ftrucfcurj; uanctntc uaria eft, Struclurjegcncrafunthxc,ordinariu,reticulatum,inccrtum.Ethicil/
Struclurx ge/ lud Varronis nonihil

nera.
faciet
ad
rc
q? refert
Tufcub.nos quidcm fcptos
Otn)~***"\
frv%*r44/
duccre ftructura cx lapide, in agro uero Gallico ex ccctihbus latenbuSjin Sabinis crudo,per Hifpanias,tcrra ex lapilhs copcfua cdi/ ficarc.Sed dc his poftcaÔrdinaria ca ftru<ftura cft, n qua lapidcs qua/ drati,fcu iufti,feu potius prcgradcs coayfgmcnranf, lta ut fint fuisjine/ isordine ad regula,libcllam,cV perpendiculu pofiti, qua firu<ftura nul
ad
uillas
la cft firmior,nulla conftanrionRcticulata ea tft,in
qua lapidcs quadra
(?(Û.Un
ti,feu iufti,fcu
angulu potius minuti ponunt ncn racctes in latus, kd ftantes,fronte ad rcgula SC perpcndicr.lu cxpofna Jncerta ea eft,in qua
lapis inccrtus
'Z+revU*:
rit,contigui lapidis lateribus hjercat ad
ua inieritur,ut quodcp latus,quoacfper"eius lineas licue/ unguc.Huiufmodi lapidii adtfi
clionibusinftliceauiaruftruvfturautimur, Ceteiil hisgenenbusuarrjs.
locisuanc uremur.Na ad podium, crufta non nifi quadrato ponemus lapide,prxgrandi,praeduro.QiioM fi ftruduram quidc cfle ( uridrxi/ Podrj ttiateria, nius)quoadeiusficripofltt,integra&folidiifimam cportet, SCtotoip fo in muro nufcp cft foliditate,firmitatecj; opus matcre,c| iftic,qujd, in 9 unico fi qucas lapide,aut certe numcro lapidu firmabis co,qui ad um intcgritatc,perpetuitatcnicp fit pcrcjt proxtmuscPre.grandis quide quo argumento lapis tratfictur,atq? admoucatur , qn id gcnus ucl maxime , adornamentumfpecftat^fuociiccmusloco.AtquiducitOjinquitCafo, Catonisfentc/ cx fi rrrl olapide,& calcc,ucifupraterraopusextctpede, rchquam ucro tia parietis partc,ucl eriam crudo,fi hbear,laterefieri no t ctant. Hur.c ea ronchic motum in prSptu eft, cj> guttis fttllatium cx tcctis imbrium ea panetispars abroditur.Sed noscum ueterum xdificia repctimus,intue mur qj,cu ahbi paflim has rc<fte conditoru oedificiorum partcs pradu/ ro efle iubftitufaslapide,tum 8c apud eas gcntes, ubi pluutarum iniuri am non uereantur,fuiflc,qui ad pyramidcm tota fubftrauerint bafim, apud Aegypiu nigro lapide prxduro fit,ut re latius interprctcr. Na ue
Uiciintcrro,aere,acc3eteriseiufmodi,fiitcratoatcj;iteratoincontrarias
partes inftcctaatur,fatifcunt,&C poftrcmo laflata rumpuntur,ltact ccr
pora alternis ofLnfiombuslaceflica maxirneuitianturâtcf; corrumpu

cur.
fi tur.Qua rcm ipfam pr jfertim Iigncis. Na qua? par tcs temporu uiaflitudintbus modo ficcoe folis radio,St~ ucntorum affla tu,modo madentcsno&urnisaquaeuaporationibusfunt, easquidcm ocyflime reddi cxa?fas, atcj: penitus canofas utdemus. Ipfum idcm licet uidere cxmurorum partibus his,qug imae proptcrfolum cxtent.Nam
aducrti cx pontib 9
alternis
DERE AEDIFICATORIA
LIB,
III.
humorum cC pulueris
contaminationibus comacerantur atcp
abroduntur.Quadc
rc ipfe fic ftatuo, totius Dedincij
firmiflimo,8t" praegrandi lapidc aftrucndum,
podium , duro SC N quo crebris contranoru

fint lapides,
offlnfionibustutiuimum perfeumt.EtdunfTimiquales fat libro fccundo rcccnfuim us.
VErum
Dclapidum crearione,contextu,& connexu.Quilapidesfintfir/ miorcs,quiitemdebiliorcs. Caput VI K lapides ipli,cu iftic,tu 8C alibi pcrmaximc tnrercft quo po/
nantur contextu atcp connexu in opere.Na ueluti ligno, ita 8c la/ pidi infunt,cum ucn3r,tu 8C nodi,tum 8c partcs alif alijsimbcalliorcs.
Qitin 8C pandi marmora,cx* contorqucn m proptu eft. Habentur in 2a pidibus apoftcmata,3c' collectiones putris materiae , quae temporibu tntumcfcit aeris inhaufti, uti puto,humectarione imbibita, cx quo gra/ uiorcs puftu! 8C collacerattones columnaru atc$ trabiu fequunt. Qua rc prcr ea,quae delapidc fuo loco fuperius trafegimus, nofle oportet la pidecreana naturajUtiuidcmuSj^pcumbcntcm^matcriaûriinterprc/ ^,
c.
tantur)liqucntc SC fluxibili,quaecufenfimconcrcucrit,
& obduruent, ~ rcat, **V f

%
'
fpfimaflaprimasfuarumpartiumfigurasafTcruat.Hinccftcînco in fimae partcis corpufculis,utputa grauionbus,conftant maiufculis,qua

fuprcmae,8c"intercurrunt ucnae,prout matcnamatenae fupcrmfufa, 8C obducta cohaefit.Ea crgo quxin uenaiaccant,fcu iint illaeqdcm pno/ ris matcriae fpumenta,una cu fupc radducl x materiae fccibus comixta,
feu quid aliud funt,quando hasipfasficdifparcs couniripcnitus natu/ ra non fiueru,fixile nimirum cfTe inlapidcconftat,Pr3eterca,utiexrei/ pfa pala,atcj5 in proptu cft,tepeftatum(ut lta loquarjcorumclia ( ne cjd rcconditiora perfcrutcmurjcompacxa ct concrcta omma conficiuntur, diflbluunrur.Ita 8C in lapidc , q partes tepeft atibu s gferendis obnoxiae cxtitcrunt,maccratiores funt atq? putribiliorcs.Qiia cu ita fint poneu/ dis lapidibus aducrtifle iubcnt, his jpfernm partibus aedificrj , quas cflc
robufhflimas oportct , ut firmiflima? SC minime decidua? lapidu facies contra aduerfanas reru ofFenfioncs obrjciantur . Ergo non in latus ue/ na ftans coUocabitur9 ncquid dccruftet ccmpefraubus, fcd taccbtt^pftcr/
nata
LEONIS BAPTISTAE ALBERTJ

nata,utprefla
in
molc fupincumbentium nufcp pandat.Et.interior , qux
abdita fuerat facics,fiftetur ut cxtct patula. Succofior cnim eft 3C ualidior, Verfi nulla tolerantior habebitfaciestoto in abfciflb lapi/ de,cp qux maflam ipfam non per fodin e. tractu defciucrit,fed qu % traf/
fodma
ucrfam lacentis mafla? protenfionc obtruncant, Anguli infupcr totfi g

3edifia'um,cj> cos
quidcm percj? egregie ualidos efle oporteatjftructura
admodufolidafirmandifunt. Nacpprofedo,firccfteinterprcror, an/ gul 9 quifcjj totius aedificrj altcra cft pars,qn unius quidc uitium anguli abfcp duoru latcrum ia<ftura non fuccedar.Qi fi hucfpe<ftes, proculdu bio coperics nulla fcrme ardificia ccepifle dcficcre aliunde , cp ab anguh" alicuius infinmtate. Retfie iguur uctcrcs angulos aflueuerc ponerc craf/ ^ Veterum indu lores multd,quam parictes,& in colunatis porticibus ad angulos fir/ ""oraadigerealamenta, Anguliigiturfirmitasnonedtmdefyderat, ftriain an<ni/ ~ teC tum ferat(eft cnim id columnaru opus magiscj anguloru ) ue/
Iis
*
ponendis,
rum 8C in primis qud parietcs in ofFicio contincantur , ne a
ppendiculi rcditudine ulla in partem deflecftantur, Ergo habebit is quide lapides p duros,5c" longitudine prolixos,ut quafi brachia,& ulnae per coniuga/
fitudine lapidcs hi,ut nulla fit
torum parictum protenfionc inuehantur, Eruntcj; lari pro parieris craf opus media infarcinarioe, Similia efle an
gulis oflain paricte&apcrnonumlatera codecct,6t cd fumiora, qud maionbuspondenbusfortalTisfuenntfubfl:itucnda,Etinprimisopor cctmanuSjhoccftâliquoshmcatcjjhincaltcrnisordinibuslapidcs^p/ mineant, quafi adminicula ad reliqui panetis coplementa fuftentanda.
Decomplementi partibus,
gcneribus.
corricibus,infara'namentis,cV
eorum
Caput VIII.
quas uniuerfo pariet comunicare dixi/
COmplemcnti partes funt,
mus,corticcs,cV infarcinamenta.Sed corticum alrj extimi,alrj c re none pofiti inteftini.Exrimum fi lapide pofueris duriore conferct,id cj/
dcm ad xdificrj pcrcnnitatcm,alioqui toris complementis,operequo !i

bucrit,fcu rericulato,feu incerto induxcris,non redarguam, modo in/ feftis 8C acritcr lacciTentibus,feu folibus,feu uentorum mofeftrjs, fcu eti
am ignibus,aut prufnis lapidem obrjcias etim , qui narura fit ad impe/ tum,molcmcp,atcj;iniuriam tolerandam ualidiflimws.Etprsefcrtimil licubi ex fiituliste<ftorum,aut ftillicidrjs maiores cadentes imbresucn/ to i!lidantur,omnino adhibenda robuftiflima materia eft , quando id quide in uetuftis xdificrjs,paflfim uidifle liceat , iftiufmodi afperfionum
iniuria
ipfum marmor (ut ficloquar)pr*frcfuni,atcj penitus exa?ftim
DERE AEDIFICATORIA
cfte.Tam 8C fi
dcrcnc,
plaericj;
LIB.IL
*8
omnes periri architcdf^quo
huic iniuria? proui/
imbrcm
a tectis colle&umaflucucreperimpluuiainterclufum
cbducere atcj? diipellerc.Qiiid lllud quod annotarunt maiorcs,foIia per annuos autiinos folcrc partc arbons , quae ad auftru SC mcridicm fpc/ <ftenr,prius dccidcre.Nos aducrtimus collapfa uctuftarc edificia omnia ccepifle ad auftrum dcficcrc.Et cur id cuemat , fortaflis in caufla eft , q> QH ac* a ultrri (blis ardor,& uis,dum uircbat opus , immaturae fuccos aflumpfit cal/ pcflanr,citiu8
cis. Adde,q? auftrinis flatibus itcrum atc iterum humecftatus atq; fub/ dcfitiunt. indcfolisinccnfionibusinferucfacftuspariescommaceratusimputruit. lprgo his, 8C huiufmodi iniurrjs apta 8C ualidiflima obrjcienda materia cft. Ulud in primis obferuandum cenfeo,ut cocptos ordines toto ftru/ c*turae ambitu coarquato 8C minimc difpari ducas,nc quid ad dcxtram praegrandi,adfiniftram uero minuto conftet lapide.Nanq; prcflariq/ dcm aiunt ftruCxuram nouiflimo pondere iniecfco , 8C calcem prcflio/ neintcrficcandumdcfiftcrc, exquoper opus lacerationes ficrineccflc cft. At corticcm incefttnum una cum tota fui parictis facic molliorc du caslapidc non uetabo . Scd quocunc^ utare tam inteftino quam exti /
motoUcnduscortexcft,utftetisquidemadfuamlineam atcg pcrpert/ diculum extcnfus 3C perfcnitus. Sua crit linca, quae ad areae circumfcri
.ptioncm coaequata refpondcat,
ita ut fit ea penitus omni parte fui nuf/ quamtumida,nufquamcaua,nufquam undofa, nufqua non dirccta, 8C probc coaptata 8C perfinita.Inter ftruendum,cV dum murus uirct, fi
primam induxcris harcnarioncm,fictdeinceps, ut quam adegeris, feu

cruftam,feu albarium,indelebile opus pr ^ftetur. Infarcinamentorum duofuntgenera.Vmim,quointer corticesad uacuum, quodincftca?/ Infarcinamcn/ mentiscongeftisopplent. Alterum,quoidiapidenonnifiordinario,
fed ignobih poriusinterftruunt,quam opplcant. Vtrunq; parfimoniae ncra cauflainuentum adparet. Quando quiuislapisminutusatqjignobilis
torumduo 9
huic murorum para demandatur.Na fi dabitur,ut praegrandis 8c qua drati lapidis copia fuppeditet,quis aut minuto, aut fraclitio fpontc utc tur lapide' Atqui hac una in rc a complementis ofla ipfa difFerunt
.
tn his mcdia inter cruftas infarciuntur, fracftirio 8>C comunlato quocikfc datur lapide, opcre prope congeftitio , 8C rumulrario . In his altcris
nulli
, aut perquam modici lmmifccntur lapidcsincerti,fed tota totuin idmrimum ordinario cxtcxunt opere.Âalklliadcternuamrjênis ox_ dinibus uniucrfum parietcm quadrato lapidc com pletuin rcddere"rta
Q^
menqualicuncûacuuidintercortices lapidc opplendum inftitueris quoadrespatuur,curatoutducftuc.oaequa/ K t co
LEONIS BAPTISTAB ALBERT!

co Iibrati ordines conneifrantur.Tu SC offcrj quidcm crit ab ahero exri ad altcrum inteftinu cortice, aliquos nopenitus interraros ordina/ rios lapidcs mcdia pcr panetis craflitudinc ad cortices ipfos mutuo co/
mo
infufa infarcinamcnta fpondas cruftarii non , qud protrudanr.Infarcinanonum dudus obferuarunt ueteres, una perpctu refufione attollere , non alnores qp utin quinos quofq? pedcs ordi/ Infardnationu a <# ncs ^'pcxtendcrent,guo ueluti neruis,illigamentiscj? ftruclura arcfcara, duc~tus aoud conrinclacp reddcret,quoetiafiC[d tota per infarcinatione aliquo , auc uetcrcs fabrorum uirio,aut cafu defidiflc coperit,non ilico in fe reliquorum fu perurgennum pondus trahar,fcd habeant fuperiora,quafiinnouatam
nctftendos traducerc
ad coniiftendu bafnn.Cxterum admonent^qcfapud omes ucteres^pbc

obfcruatu uidco,necjd maiora inter farciendum faxainterferatur, ci uc librxpondusc5pleant.Minutioraenimqfunt,faaliusuniri,atcj!adnc xuras adoequari arbitranrur,cj; praegrandia.Etfaciat adre quod apud is quidc cum plebe pcr artc* Plutarchum de Mino rege traditur magis minutas diuifum in par/ diuideret,fic cenfcbat corpus omc,qud
.
Nam
Ks ftt,cd faalius ad
arbitriinu tractari atq? coaequarj/illud
non neglige
dum puto. q? caua omnia c5plefle 3g nihil ufpiam mteruacuum rcli/ quiflfroprnTiT^Mrn Jaflgatt 55 rfyum obid,neiflu cammantiain gre/
dttntu^qujrmdiiii
pcrmurum exdtcnt.Dkfcu mcrcdibile qultas lapidum moles, 6C quat

congeries commotas una
eiTe
arboris radice uiderim

ftint
Illiganda igirur
& complenda,qu3e conftruas,omniadiltgencer
Delapidumprodnclu,nexu,coronarumcj;fuItu. Qiromodola pidesplurimiinparicrisfoliditatcm cogantur Caput IX. T Nter procmcuis aliquiprctercancxuslapidumaiorum inducuntur,
.
J qui 3C crtrftasextcriores cruftis intcrioribus,8d ofla etiam oflibus illa

queara rcddant,quales hi funr,quos in pcdcs quinos interfcrcndos dixi mus.Alrj uero,flC hiquidc priniarrj procmcuis funt,qui anguloru prf hendor'.im,operisej; detinendi gratia,pcr totam pariens longitudmem gducuntur.Sed hi poftremi ranores adhibenf, SC unicoin parieteplus quam binosautintirdum treis,mc nufcjjuidifle memini . fcorumcffi/ tus^fcdcsqjprimana eft,ut fummum panetis , ucluti corona , immune frequentioribus lllis inncxuris aequi in pcdes quinos fiut.Lapidcs fi ade runt tenuiorcs non dcdecebit.In his uero altcns , quns ceronas nuncu/ pamus,qud ranorcs lllae quidem funt,8c* plus habent ncrocii rdro buftioreSjSC crafliorcs appofuifle lapides conuenit.In Utfiscj fucj ge/
Procinclus.
&
ncrc
DE RE AEDIFICATORIA
LIB,
III.
nere longiffimi,St" latiffimi,& firmiffimi defyderantur. Scd ita colloca buntrainoresilli,utiinaccaetcrisparicriscorticibusad ppendiculum &rcgula conucniant.Hi ucro altcn coronasimitati frotis^picctura pro minebant.Ponunturcplapidcs iftiufmodi plongi, SC admodti lati ad li
"
bella,& ordinibus bcnc connecmntur , ut quafi fupaddito pauimcnto fubinftrucla operiantur.Lapidu iftic ncxura cft , cii nouiflimus quifcp nunc fupmfternatur lapis,ita in la tum fubftratos coagmentatur 3C co/ cinnatur,utinduorum fubftitutoru comiffuram ,a?quata& coilibrara cxccnfionc mcdius accubat . Quoe lapidii nexura uniucrfa in ftrucmra minimenegligenda,cu fit, tum cft cadc inprocinc^bushuiufmodima iore in modum obferuanda. Aduerti rcticulans opcnbus uctcrcs affue _ Vtf uiffeprocinduminduccrejUtconftaret ordimb 9 laterculorii quinq?, autnihilopaucioribustribus,quorii effcnt,cum cartcri, tum ad minus ordo unus lapidc pofltus non craffiore quamcaeten illic iuncti, fcd lon giore atqjlariore.Ordinarrjs uero in ftrucluris latcritrjs uidimus quof/ qj in pedes-cjnos illigamenri loco fuiffc uno contentos ordine latcris ty ampli bipcdalis. Vidimus etia qui Iaminas pliibcas pra?longas,panerf
^L *
'
7
/.
.
J***-
busq; pares laritudine illigamcnti gratia intcrfparferint. Verii in lapide pgranai aftruendo prbcincftu rariorc,uel quafi folis coronis contentos uidco.In coronis abfoluendis qnhoe quocj; parietem firmiffima recin/ gunt nexura,neglexiffc nihil oportct coru, q hadenus de procincft.u ip/ omnium fo diximus,ut in his nulli, nifi plongi,& admodti lanffimi > fir miffimi lapides immittantur,coaptentc|j nexura continuat3,c3c" rede <6pacla,ordinibus ad libeHa exa<ftt's,& pro cuiufcp rone ad rcgulam re da&is 8_ coaequatis.Eocp maiore lftic cura &diligenriam adhibcas,ip fa rcspoftulat,quo 8C pcingunt opus coronaeipfo loco labiliore Ette claprxterea munus fuii in parietesobrinenr.Hinceft quod aiunt,lateri trjs parietibus crudis teftacea coronam adigito,ne ff quid ex ftimmo te
&
cÔjautftilliodrjsimpluatjOfTiciarjied^ptecfturatucantur.Eadereadco
in omni rcliquo pariete quouis obferuandii eft,ut ci pro tccfto bene ob ftrucca ftetcorona ad ornne imbrium iniuriam refellendam.Rurfusco iydcraffc oportct,quo fultu,quibusue adminiculis lapides plurimi una
in parietis folidttate coganrur atqj contineantur .
fefeoffertjUtin primis 3d iftam re opuseffccalceintuar,tam 8C
Confydcrann nimirii fi non o Marmeruiria mnem lapidem calce iungcndii ftaruam.Marmora enim contactu cal/ tur calce, ris non modo candorr affl.ittunt,ucru criam obfccenis maculis cruorisdchoneftantur^Ta; ta^ m marmore incft candoris fupcrbia^ ut ix ali
ti

irm
'
****** rtm.
ipfum fe.Quidputesrfumos dcdignatur , olco illi pallcfcit,nigroinfufum uino lutcfcit,aqua cx matcria caftaneae. fidufla fufcarur intimu,atcf? inhcitur,ut ne abrarcndo quidem lftarii re
poffit perferrc qp
butum
opus marmora,nullo calcis ru notx* delcantur.Hincuetercs nuda linimento obdu<fto,quo ad potcrant,adigcbant.Scd dc his poftca,,
Dclecrittimo aftrucndi generc,cx" lapidum grucntia. Caput
il
cum harcnis con/

non tam feligcrc co/ rcm nos
quando ad NVnc modiora,q; apteaccommodareq;

fic
pcriti fabriofficiu pcrtinct,

uti
his,q fuppcditent,
profequcmur.Calccm intelliges excoctam efle uiq; ut probes , quac mrufa,&indcpoftfcruorcmcxtinaa,fpumamla<ftisimitatafcfcfufci/ tans totis glebis tumuerit.Non fatis comaceratoc indicium crunt calcu/ infcnfi.Plus forte fi admifcucns harenae, cf par fit t \i intcr harcnandum cohaercbit.Sin aut minus qua cius natura dC uis feras non fui afpcritatc quafi uifcuslentitudincimproba refritabit,e;grC obfcqucrur.Calcem non ufqucquacj? maccratam , atc alioquin imbcalliorem indcmnius comittes fundamentis,g caetcro parieti,ck inter farcinamcnta, qin cru/ ftis. Ab angulis uero dC offibus prxcin<fubuscj;,procul abigenda eft o pradertim arcubus fidiffi/ tnnis calx,in qua ucl minima infit menda J maintfrmifcendacft.Anguli,offa,proanctus,coronaeharcnamtenui orcm,graciliorcm,purioremq?exigunt,pra:fcnim ubi tcrfo ducanrur
3
&
lapide.lnfardnamcntaglandulofioremnonrefpuenrmatenam.Lapis
arensnatura,&Cfiricnsfluuiatilicumharcnanonpeffimecoucniet. Ma ^ cnsnatura j a pi S)0^h ume<ft USj harcnasfofliccasad3mabit. Adauftrii harenarum co ft0 j im fcjmpxam extnari harenam obrjcias,feptcntnonis ad uentos for ucnicnua . ta flfis commodius cxponetur. Mmuto cuicj; lapidi matena debctur fpif fior,ficco &C exhaufto craffior Quamuis uniucrfa in aftruc"aonc uetc/ rcs craffiorcm pultcm iftiufmodi tenaciorem putent cj tenucm .Pra gra dcsiapides non nifiper liqucntcm,&fluxibilcm matcriem fulccurcr cx arbitno recumbunt,ut fortc magis lubncandi cubihs gratia (qud funt illi quidem,dum coaptanrur,fub manu admotum faciks)qua conglu tinandi caufa,huiufmodi cffc mducta matcnes uidearur Atqui omni/ noplurimumcofcrctaliquidmolleiftiufmodicxlleuigarum cubilcfub mitterc,quo fiat,ut lapides miquo fub pondere laborantcs non dcfrin/ gantur.Sunt qui,ubi paflim cxuetcrum openbus prargrandcs intucS/ tur lapides, mednsiucturisillibutosrubrica,uios interprctcturca pro cakc.ld mihi non fit ucriunule,uel maiumc ca rc,<j> non ucrafcj: adiun/
Lapidum cx^
fls
cfuonis
DE RE AEDIFICATORIA
ftnantia,c3c*
LIB,
III.
40
*i j
c3ionisfuperficies,fedtantum alteramillibutam uideam. Eft cr/am cir/ ca parietes quidpia,quod neglexifle non conferat.Neq? ern praecipiti fe
tumultuaria
manu eftpariescoaceruand 9 ,opcra nufquani
fty***-*'^*
/
,
'A > / t opere procraftinandii,fed profequi rem oportet modo, SC ratione , an ' quafit celeritas coniuncta cum confilij SC diligentige matur itate Altius ttolli opus uetant periti,nifi pars ha<ftenus exacta duruerir.Nam rece6 ^molleopus,impotens,&rfolubilecura(jt,quarfuperaflruxerisne/ quaq perferer. Videre quidem Iicet,hirundines natura edodas cum ni/ /. 7 v-*.**!*^ dificant,primasillutariones ad tigna,qti3e quidem pro fundamentiscSC radice operis funt,atcuem his primisproximas aggcftiones appone/ re ne quicqua temere,fed opere intermiflb , mature fenfimcj? aftruere, quoad primordia operis firmitudinem confecuta fint. Duruifle calcem Modus aftru/ ftatuunt,cum lanugincm flofculoscpfabriscognitosdefudarir. Quot endiparietis* in pedes mtercalandum {itîpd muri crafl"itudo,& loci,6c" coelt tcmpcri es admonebir. Vbi duxeris intercaladum operito fummum opus ftru mcntis. ne uento, 3C fole fuccus materia hauftus euanefcat potius,quam attcmporato ficcefcat SC cohaerefcar Vbi opus refumpferis,puram ite/ y rum arq; iterum aquam infundifo,quoad probe immadefcat,cV pulue / res,nequid caprificibusgignundis fomenta rclinquantur,pcnitusablu / antur.Nihil eft,quodopusadfoliditatcm,ftabiliratemc magisconfir met,quam abundantilapidem commadefeafleaqua.Madidum ncgat lapidem effe,qui fi difFregcris,non totaijt facie intima infufus Sc nigri/ cans, Adde his,qudd inter inftruendum in fingulis locis, quibus ad ua rios aedificrj ufus,& uoluptarcs. defyderafle quifpiam nouas apertiones poflit,per parietis dudum intexendus arcus eft,quo poftea indefuffof/ fus paries,tutam 5C cognatam habeat quicfcendi fedcm,arcumNeque dicipoteft, utiynicointc rdumfubdem ptoexparie telap illo, tota ftruy fturx uisSC nerui labefadtg ntur , Et profecfto aflequcmur nunquam ut ueteraris ftrucfturis nouae applicentur,ita ut non continuo intcr fc diffi/ diumfaciant,St*eamobcicarricem debilitatusparics,quam reddatur ad ruinam promptus,non eft ut referam . Craffus parics armamenta
intermilTayneq^pcrfegnitiedefjdiofamjquafiinuitusgdinceSj.cceptoeit
*
'
'/
'
non poftulat , quando

fiftanr,
fabris latitudinefuipracftcrjUtaftruendocon/
De parietum ilIinendorum,ueftiendortimcg rationc,anfis SC

corum remedrjs,deq? uetuftnTima Archircdorum lcge,c^ re medrjsadfulininisdepuliioficrn* Caput XI

Dlximus dc legitimo aftruendi gcnere,quo quidc lapide attollatur
8C
,A
duratum reddatur calce,fcd cfi fint eaptandi lapidis genera, a/
lia,qux no calce,fcd luto ftent interlita,cx" alia,qua lapidibus nullo ful taglutinocoaptentur,5cfintprxtereaaliaaedtticandigcnera,quorfola
infarCtura,5âlia,qu3efolisfinianturcorticibus, cx"huiufmodibrcuifli
metranfiêmus.LapidcquiilliniaturterrajCumquadraaimjtu^ma xime arcnte efle oportet t eamcj; ad rc nihil eft comodius latere icu co/ <fco,feu potius crudo bene exficcato , Panes crudo ductus latcre ual itu/
._, f
.
dmi habitantium aptus,cV contra ignes tutiflimus aim

i
fit,tum
S>C
terrg
inocibusnonmultocommouetur,fcdideniftatcraflior, conngnatio/ Fari ncg non to i cratt Hinc pilas iubebat Cato interftrui lapideas,qmbus tra beamentafubftituercntur.Limum,quo ftilcias,funtquicffeoptantbi/ tuminiperfimile^&efleoprimum arbirrantur eum,qui immiflusaqua lentc dilToluitur,qui de manu argrt abluatur , qui longc denfctur cum Gccefcat. Alrjharenarium pfcrunt,quia dudibilior fir . Veftire oportet opus hoc cruftula exrrinfecus ex calcc,intcrius fi libct gypfo,aut etia cre ta argcntana.Ea,utcoha?rcfcat 3ptius, mtcr coponendum ccftacea funt fragmcnta rimulis iuncturarum fparfun interferenda,quoe ueluridenti culi promineant,uteiscruftulafirmius conrineatur.Nudum lapidcm, cum quadratum efle oportct,tum 8C prae alrjsgrandem,atcj! etiam fo/ lidum 8C firmiflimum,hic nulla infaramenta,3cquatiflimi ordines,per petua nexura cxiguntur,crebracj? dcbcntur anfarum clauiculorumcp il tigameuu Anfae funt, quibus aequate appofiri lapides binatim iungan r tur,& continuatum in ordine couniantur Clauiculi funt , qui infeno/ res, 8C unafupenores in lapides infixi cauent,ne quid forte protrufi or/ < dinesalteriabalterisdiftrahantur. Anfas,dauiculoscjiferreosnonre/ -,. Clauicuu ^ ant) fc(j nos cxueterum operibusintclltximusfcrrum corrumpi,& hequiceg durare,aes uero durare,3 prope acternu efle. Quin 6i ferriru
.
.
bigine marmori comaceran 8C arcumrumpi aducrti. Vdunuir 8C lig/ ncae anfac lapidibusuetuftiflimorum operum interfmae, quasego fer/
rcis
haud quaqp poftponendos duco. Aereae,ferreaecj; anfae plumbo fir
mantur,ligneae iatfirmx funt fuapte forma,quae ficdolantur ut fimili/ tudinisgratia caudae hirundineaenuncupcntur. lnferendae anfaefunti/ ta ut imbrium ftillje ad eas uitiandas non pcnetrent. Aencas contra ue/ tuftate firmari putant , fi dum conflantur tngefima ftagni pars immi/ fccatur,rubiginem mtnusuercbuntur,fi bituimneautetiam oleo pcrS
gancur,Ferrumcerufa,gypfo,Sc: liquida piceccmpcraryicrubiginem

fen/
DE-RB AEDIFICATORIA LIB.

fentiat,amYmant. Anfx
lignca? cera
III..
illibuta?
41
pura , &C amurca
non pu/
trefcunt.Plurimti liquentis pltibi,& admodum fcrucntis,ad capita an/ fariiq> infuderint,lapidcsfubcrcpuifl*cuidco.Sola et infar&ura duclo
paflim inuenies in ueteru

tur
a?dificrjs parietes
per q* firmiflimos.Hi ducti/
queadmodum d>C terrei,cjbus Aphrica et Hifpania utebatur,duab 9

pro
cruftis
utrtnq?,feu tabularti,feu craricioru fpondis adadis,qua?
ad
ftcnr,quoad infufum opusduruerit.Sedin hocdifferunt,q? hic caemen titiam pulte propeundanteinftindunt,illic terrakntofam humeftatio ne SC fubactione reddita dtidibilcm inculcant pede , &T planatorrjs ue/ tftibus , Iftic etia pro nexura in pedes trino quafi ruderame ta in fterniic tnaiufculoslapidcsprffertimordinarios,autetia fractitios angulares# Namglobofus&ficontrainiuriasplanefitfortis, nifitamen multadc uincfHiseritfuffragarione, in omni ftructuralongeinfidelehabcbitfe lllic uero terreis Aphricaeparieribus fpartu aut maritimum iuncii luto immifccnt,opus ductu mirabile , quod ucntis 8c"imbnbusincorruptu durct. Ad Plinrj tepora turres Si fpeculae terreaeiugis monrium impo/ fitae,uicj; ad HannibaJe fpedabanair.Solas lnducimus cruftulas (ut fic cas potius qj corrices appellcm)craticrjs atc# ftorrjs ex harundine no re/ centibus opus illiberale,fed quo paflim uetus Romana plebs ureretur^ Uliniuntur crates lurp una cu paleis triduo fuba<5to,poft ueftiuntur( uri
mox dixi)calce,aut ctia gypfo,dcmu pictura,fignisue honeftatur.Gy/

pfo fi teftam tunfam ex temaimmifcueris, aiperugine nimis ucrebitur, Calce lmmixtti maiorem in modti inualefcit,in humido,pruina, 6C gc tu,gypfum omnino inurile eft.Reftatut quafi epilogu, lege referam a/ pud architedos uetuftiffimam,quam pro oraculo obferuanda ftatuo, ca eft huiufmodi.Muro bafim fubigito firmiflimam, fuperiora infcrio .ribus medio centro ad perpcndiculii refpondeat,ponito, Angulos,of/ facf parietum ab folo.in fublimc robuftiore iapickobfirmato;Calcem comacerato,Lapide in opus nifi madente ponito , infeftis offenforibus duriore obrjcito,Strucfturam ad regula,&hbellam,& pcrpcndiculutn, ducito, comifluras antccedenriu medrj deinceps lapides obtincarit cur.a.
to.Integros ordinibusxponito,mediuparietcrefra<ftis farcito , oreli/ nes ordinibus crcbris tradudis lapidu nexuris coadiugato . Hacftenu de pariete,ucnio ad tcctii,Scd nolmi illud protrterrjfle ,cuius argtimcnta
^** uctus Ar/

c h"ôrii
de
parietibus a/
ftruendis,
apud uctcres maiorcm in modu obferuata intclhgo. Sunt in rcrum na tura,quibusproculdubip incft uis npn afpernanda,Iauru arborc,m,scj lam alitcin, uitulum c$ maiicimum pifec aiunt fulgura non petere. Hgc
ftopc'

fi
operi interdudantur , funt qui fortalTe putent futurum intacfhim ful/ minibus,8dimmune.Equidemidegofqucpofleui'dcorfperare,arcîI ludcrcdcre,cpaiunr ranam rubetam fic7iIiinclufam,mediocf defoffam agro,arcerealires ab fcmenns.Et oftnm arborcm,fi in domum infera/ tur,rcddere partusdifTiciIcs. Et enomion Lesbiam frondc fub tccfhs ha bitam praecipitare aluum 8C inanitatcpeftem inferre.Rcdeo ad re Hic repctere oportet quaefupra, cnm delineamennsaedificiorum tracftare/ mus,perftrinximus
.
De reclilineis tc<5ns,dcc]? trabibus,tigniscj*,cx' oflium inter fe

conpadione. CaputXII.
non fub diuo.Et horum aliqua conftant recftis,aliqua flexis,aliqua mixtis . His addito, qd' hicfaciatad rem.Nam aut exarboru matcnapone tcccum,autlapide,
TE.ftorum
lineis
igitur aliafub diuo,alia
Tectorum Ha Ordiemurinde adeorepnncipiohincfumpto ,utftatuamusquidpi5 na genera. efle,quod ipfum ad uniuerfi tecfti ratiocinatione pertineat , 8C fit huiul/
modi.Teclo cuiuis 8C
ftulas inefle oeque, atc
offa 8C neruos, St* coplcmenta,5c corrices, 8C crii
muro interpretemur,tn hoc ita ne fit re ipfa co fyderemus,Principio,ut ab his,qui reclislineis ex materia fyluarti con ftantincipiam 9 ,tecus quidem fercdis opuseftfirmiores apariete ad pa
rietc fubftiruas trabes,atq; has,uti modo comentabamur, cffe in tranf/ uerfum pofltas columnas non inficiabimur.Offiscrgo loco erirtrabs, ej> fi per impcnfae rationes Iiceret,qs non optet totii habereopus( utita
tis
loquarjofleuiTtjScfolidiflimumjhoceftjConnnuatiscoluniSjSCcouni/ trabibus conpacftu 8C obfirmatunTSed parfimonioe,p{picimus,fu/
perflufi putantes qcquid feruata operisfirmitate pofiit detrahi,ca de r trabium hic finuntur interualla.Ex quo 8C trabibustranfuerfalia impo nunrur tigna,& abducuntur decurrentes quadruli, 8C fi qua funt iftis fa mlia.Qi,iae omnia haud quaqj dedecet putafle illigameta.In his dcmii
nimirum coplemcnri uicc tcncbur, effe cxrimum.Ccelum u ro tcclijqcFfupra caput pendeat intimum efle cortice non negabimus. Ergo haec ita effcfi coftar,inueftigem 9 fi qd fit,quod cuitfhorum dcbe
affes,tabulaecp ampliores coaptatae
pai iq* rarionc pauirnetum,tegulasqj cortice
atur,quo hisrccogniris facilius,q lapideis tectis c6ueniat,inrcHigam 9 Dehisigitur,quoadrespoftulet,breuifTimerrafigamus.Sedfacinthoc ad rc,huitis aeratis architatos non laudo , ci contignationibus habcn/
dis
,
uaftas
foraminum lacerariones ipfisin offibus parictfi rclinquunt^
quibus abfoluto pariete tr abium capita im mir rant, Ex qua re paries rrh becillior atc$ aducrfu s ignium populauoncs, secUnau malc tuiu rcd/
DE
fcE
AEDlFlCATORiA
LIB.
III.
'
4i
ditur,q?pareantindcadproxirnaaulamaditusinccdio.QiJarcplaccnr apcfutTcrcsgaflueucreparictibÎapidcosmutulosfirinifliniosbnco/ mendarc,quibus,q dixirrabium capira,imponant, q? fi cocarenan tra beanone paricres uelis,no deerunt anfae 8C fibulae xnea?, 8C captus exra tes cx murulo,cjbus comodiflime ad eam re urare.Trabc omnino inre
gra eflc 8C admodum fyncera, media q; pferrim longitudine ftii uacarc mcndaoportet.Aureadaltcrum capurpofira,icftusaltero excapircre/ fonantes accepti G crunt inquafli 8C obrufi,inrimum latcrc morbum in
dicabunr.Nodofiras in trabelongc repudiada,pferrim fi crunt nodi crc bri,5c*unum in cumulum coruberofi.Quarligni parsmedulleadfir,p/ scrma dolabit,ut ftet in operc fupma . Ex inferiore aute q futura eft rra/
bis fugficie dedolara,pter corricc,aur nihil,aut qj id qucat minimum. autc in latere tranfuerfi alicjd apparuit uirrj, ponito id ur ftcr fup/
Qyo
mum.Oblonga fi qua excurret dirccftam pcr rrabc fiflura,larmbus nc

comittito,fed autfupmx,autpoausinfimae mandarofupficiei. Si qua gtcrebranda aurfortalTis couulneranda fit, parcito mediaelogirudini, infimacj; nclxdirofuficiem.Sin aut,utiin bafilicis obfcruarunr,bina/ rim crunt trabes poncdf. ,laxamcnta digitorii aliqt intcrmirtiro, qua rc
fpirenr,nc qd mutuo incalefccndo inficiant.Er conferer quidc pcr fingu lu par trabcs ipfas alrernaras collocaflc, ne iuxra eode in cubili ambo/ ru capira concjefcanr.Sed ubi iftius pes,iftic alrcri 9 capur incumbar.Sic cnim muruo firmibf e pedts roborc muruj Icutoris parris imbecillirati fubucniet,8t* rrabcsipfascogn/ras eflc,hoceft,unomateriar gne,unacj: fylua,una cceli fronre adultasji ficri por, eade c die abfciflas oporter , Cubilia pro quo parib* natur j utribus par oflicm geranr.Cubilia rrabibus ad libcl rrabibus qua/ la fterniro,ita ut fitcoru quodt folidum 8C firmiflimum,cauetocj; po ha eflc debcnt. nendis trababus,nequid materies calcc arringar,& finiro crrcilaperra et libera fpiramenra,ne quid ulliue penirus conra<ftu uirietur,aut conclufa tabcfcar.Adtrabis puluillfifubfternito filice hcrbam arentc,aur carbo ncs,aur porius amurca fuis comixram nucleis . Sin aute crunt arborcs
niinorcs,cputqucasintcgraunicoextruncotrabeponcrc,plurcsin u/
n5 conpacfturam coagmcntato,ira ut intcr fc ardius u/m obtineat, hoc

cft.ut fuperior copacftoe trabis linca fieri nequicq*? poflir ponderu pref/
furabreuior,6^contrainferiorlincafierihaudpofritlongior. Scdqua fi chorda ad fupadacftos,qui fcfe contrarrjs frotibus protmdcnt , trun/
liqua matcries, cp
cosobfirmandosneruofofiftatcapru.Tigna proximc, omnis^jrcli/ cx, u abc fcda expcdiaiuur irabis fynceritate , intc t /
grira/

n-itatecj;
probabuntur Tabulas nimiu fpiflas putant non comodar,,

.
qm dct orqucri cu occeperint,dauos extrudant,& afleribus quis
tenui
onbus dauos apponi iubent duplices,praefcrrim fubdiuahbus coaffa/

nonibus,quibustabularum anguli,&media,Iateraq?firmentur. Cla/ uos qui pondcrain tranfucrfum fcrant craflioresfieri iubent. Alios aiit graaliorcs ubi fint,non reprobant.Sed longiores cfle hos 8C capitcdi/ iatatioresconuenit. AencosclauosfubdiuocVinhumecto pcrcnnio/ res,ferrei intefuno in opcrc 8C ficco ncruofiores fbrc copcrtum habeo. Vbi ex ufu ad firmandam contignationem ucniat,ligneis clauiculis de/ kftantur.Qux autdehgneistccxisdiximus, eadem 8C in lapideis trabi bus obferuabuntur.Tranfuerfx em 8C uenx,& mendae a trabium ufu. Detrabibusla rerjcicntur ad efFiaundas colunas, autfi erunt mendaemoderarae 8C Ie/ ucs,latcralapidis,quibus apparuerint,cu in opus ponentur, rcfupina/ pidcis. bunrur.Per longum excurrcntcs ucnx, quibus uis in trabibus tolerabi liores habcbuntur,c| tranfucrfx. Tabulae itcm lapidex , cum alias ob res,tum 8C pondcris gratia minimc crafliorcs ponentur.Qux demum in techs aut ligncis,autlapidcis apponentur afleres,tigna, trabcs , necfl adco gracilcSjnecp adco rari ponentur,ut ad fefe,onuscf fercndum fint inualidi.Et contra nccâdeo crafli, neqj adeo conferti ut opusxllcpidu^ 8C informe reddant.Sed dc opcris forma gratia ahbi.Itaq; de rcctili/ neo tecto,qux ufqj dicu funt,fufFiciat,nr forte illud dcfit,ut moneam^ quod quide omni opere uehementcr obferuandu cenfeo. Aduertcrunt phyfict m corponbus animantium natura aflueffe opus fuum ita per/ finireût nunq? ofla ab oflibus feparata, aut difiuncfla efle ufpiam uolu erint,fic etiam nos ofla oflibus coniungemus > neruis,illigaraenttscj belhflimc afFirmabimus,utfit offium feries> copacf?:ura,qua fola,erii (i dcfint cetcra ftet opus fuis perfinttum mcbris atc firmitanbus. a
&
&
&
De flexilineis tccus,de arcubus,eorumcj; differentia 8C extrudio/

ne,decp cuncorum in arcubus compofitione.Caput XIII. "Enio ad teoa flextiinea. Atqui ca quide,qux omnes ad numero* rcdilineistcdis plenc rcfpondeant,confyderemus.F7exiIineum te ctum con(tituuntarcus,& arcum cfletrabe inflexam fuafimus.Procur Arcus ducen/ funteriam hicilhgamenra,adduntur 8C qux intcruacua coplcant . Sed diratiounde. ucIimapeniusintell!gi,qLiidaraisipfefit,quibiis1ieconfTetparribus.
v:
Etenim ducendi arcusranoncm traxiflehomines hincputo. Nam

j
cum
uiderenttrabcs duas iuncftis capiribus poffe imis pedibus diuaricatis iti finuar ,u t mutuo inn<xu,paribust contra fe pondenbus fifterent, pla
cuit
DE RE AEDiFICATORIA
LIB.III.
4*
cuicinuenmm,vx* coepcrunt iftwc opcrc difpluuia ardificrjs teda appone re.Poft id fortaffe cu exinftituto maiorem coopcrirc arcam trabiu bre uitate nequiuiffent ,intcrmcdium adfublimiatruncorum capiraaliqd
interpofuere,ut effetprope atcjj apud Graecos litera n, appofitumCj?i/, pfuraid fortaffis cuneii appcllauercSuccedente inde argumcnto mulri plicatis cuncis iftiufmodi arcus effigie effcctam fpft.ates,pbaucre , eac
tis
ducendi arcus ratione ad opera lapidea transferctes,integru additamc/ arcu effecerc,ur iam faterioporteat arcum ipfum cuncorum plufcu/
lorum copacuone conftare. Qiiorum alrj capitibus infimis ad arcum ipfum fubfideant,alrj ad dorfum infidcntcs nodu fpinae obtincant , alij rcliquu m explcant ambitu coftarum .Non fit ab rc eade repctcrc , quae
c*tus,quc integer fcmicirculus conftituit,huius
dirigitur.Eft SC qui trabis naturam
primo in libro recenfuimus.Araisinterfedifferunt.Nam cftquidc re/ Arcusinteric

chorda pcr circuli
ccntrtx fe diflcruBr
magis cp arcusfapiar,hunc commi nutum di cimus,q> fit non intcgcr femicirculus, fcd fit eius quota aliqua pars,huiuschorda accntrodiftat,6ifupracft.Eft &compofitusarcus, quc eundem alij angulare,alrj arcu dicunt,qui ex arcubus duobus c5/ minutis coponitur,habctcj5 fua in chorda duo duarum flexaru (ek mu
tuo fecantium linearum ccntra.Recxum arcu omnuimeffcfirmiffimu, cum rc ipfa cenfct,tura dC ratione,argumento $ monftratur.Et diffol/ ui quide fponte quo poffit pacfto noh uidco, niii cuneorum altcr altcrii cxtrudar,ab qua quidem iniuria ta longc abfunr, uretiam alter alterius ope confirmemr.Quinetiam ubi fortc id moliri aggrcdianrur,pondc/ rii natura quibus aut fubfiftunr,aut imbuti ipfifunt cunei , uctantur, Hinc illud Varronis,qcPait, in arcuatis operibus dcxtra non magis fta rc cx finiftris,c| finiftra exdextris.Et fpectarc licct rcm. Suprcmus qui/ 4cra cuncUs^qui ad fpinam mediam unicus fir >quo'nam modo crit ua/ lidus cuncos propellere collatcralcs r autillis ipfis praementibus quan/ do poterit is quidem cx fcde iam occupata protrudi % Qui ucro proxi/ mi pcr coftas fucccdunt cunei Iibramcntisponderum faale in oflicio co tinentur.Demu SC alterutra adcapita qui fubfideant cunei,quid cnt cur moucantur fupcrioribus in officio pcrfiftenribusr Ergo reccis arcubus qui fefe faale tucantur chordam non exigimus, in cominutis autc fcrrc am catena , aut cp chordae uim obtineat , panetura extenfiombus hinc ate#hinc confirmamus,hasq; effe extcnfiones optamus non breuiores, c| quibuscominutus,qui deeft ambitus,qucat intcgrari . Qiiodipfum faccre uctercs ar ducccu nung neglexereêt cominutos omncs arcus ubi
u&

ic!Hcuit,nuncnonintraparietumlatcra tmegrarum.Qufa cYprarcla/ fiIluciobrcruarunt,utrcclastrabjbusubioc.ariopfiPbatur,ccir.anu/ rum arcum fupadducerenr.Tum 5C cominuus ipf:s arcubus rccftos ar/ cus ctia fupcradigercnt,qui fub fc pofitos cominutos confoucrct,cV po dcrum moleftias intet ciperent.Coinpoim arc 9 apud uctcrcs non uilun tur.Sunt qui turrium apcrtiontb 9 mduccndot putcnt,quo nimia fuf>/, impofita pondera quafi prora obiecfta diftindant.Tam 6c fi ccrr.pofiti arcus iftiufmodi ponderibus confirmenrur fupadictfis magis cj oppri/ mantur.Cuneos quibus arcus ducatomncs dc lato, 8C quoad ficri pof fit,pr jegrandi uelim ex lapide. Na cft quidc cuiuscj; corporis pars indif folubilior,quae a natura concreta 8C counita eft,c| quoe hominum ma/ nu 8C arte coniuncta atq* compada cft. Efle ctiam oportec mutuo cox Cuneorum in quaks,utquafiinlibra,dcxtcrafjniftrisrefpondcanttacie,mngnitudi/ arcubus com/ ne,pondcre,8Ceiufmodi.Arcusplurcsfiad porticusper apertioncs co/ pofirio tinuatasacolumnis,6^capitulisduxcris,faatoamei,undebini,autplu rcs arcus lumfh infurgunt, non duo, aut pro arcuum numero toridcm (int lapides 8C difiecli,fed unicus,atcj; idem prorfus intcger , quo huiu 8C iftius arcus capita conrineatur, Qui uero fccundi proximi in hos pri mos infurgent cunci,fi pgrandi erfit ex Iapide curato ambo, alter ad al terumfuis haereat iunclis ad lineamrenibus.Tertiusqui fecundoshof/ ce operiet lapis ad murorum leges hbella coaptabitur ncxura compa/ rili,ira ut iuncftis ambobus arcubus feruiatj, amborumcj; cuneos dcti/ neat captu.Toto in arcu facito ut iuncfcionum adhaefionc6 8C conclau/ furaefuum ad centrum dirigantur.Spinaecuneum peririunico,&inte/ gro,<S pgrandi femper lapide appofuerc,q> ft crit muri craftttudo ma/ ior,cj ut cuneos iftiufmodi queas integrcs poncre, is demum la non arcus,fed efle teftudo porius mcipiet, quam nos fornicem appellabimus.
Teftudinum uaria efle gencra .Quo modo inter fe diffcranr, qui/

husconftituatur lineis,& quis fit rekntandi modus.CaputXlUL TEftudinum uariafuntgna. Difquircndum quid mter fe differanr, s 8C quibus lincis conftituantur.r ingcda mihi erunt nomina, quo
fim,que
elTe
mehis libris maximeclaborandum inftitui, facilis
et
mini
me obfcurus. Neqj mepraaterit Enniumpoetam maximas coeli appel/

IaiTe fornices,&. Seruium cauernas dixifle eas ciTe , q in carinarum ftnt fadae modum.Sed peto hanc ueniam , ut his libris id tande fatis pute/ mas di(fcum latine^qcFjCum apte ad re,tum SC aptiflune intelligat.Te/
ftuduiMmi^fumsnajfornuc^camcrajSCrcdalphgrica, &ftquxifta/ runi
DERE AEDIFICATORIA
LIB.III.
44
rum quota funt pars.Ex his rc&a fphaerica fui natura non nifi parictib* Tcttudinum
acirculari area furgentibusimponirur.Camera ucro teftudo quadra/ gencra# ns debetur areis.Fornicibus autc area? angulorum quatuor, feu breui/ orcs ill x quide,feu oblonga? fint,qu3lcs tudemus tr iptoporucus, ope/ miht.Teftudb ea,q perfbrati ad montis fimilitudinc ducat , ucrbi etia fimilitudineapud nosfornixappellabif.Erjrigituriduelutiunum atc p orn {x item alteros ad arcum arcus adegeris , aut quafi flcxae trabis latitudme cxtefam multo ae,ptinus dilatata reddideris.Ex qua rc aflequemu.r , ut quafi inflexus panesin caput pro recfco adftet.Sin aute fornicc hanc for caftis a fcptcntrionc ad meridie protcnfam , tranfuerfa altcra fornix ab oricnte ad occidcnte folc puadens totis lincis fecuerir,teftudinem confti cuet,quainfIexorum cornuum fimrlitudine,qu3e in angulos ^pcurrant Camcra, camcra nuncupabimus.Q^ fi arcus ipfi coplures,^ cooequales mutuo unicum in puncftum mcdrj cuIminisfcfcintcrfccuerint,tcftudineconfti/
tuentco2lofimiIcm,rcctaindcfph^rica appcllari hancplacuir. Qiiaetc ftudmes iftarum c parnbus confter,hje funt.Na cceli hcmifph jrium na tura ppendiculari 8C rccfta fe<ftione ab orientc ad ocddcntcm ucrfus du/ as ih partes diuiicrit, teftudincs dabit gcminas , qua? qdem fcaphis he/ micydorum pro tccto funt.Sm autem ab onentis angulo ad angulum
mcridiano iftocad angulum occidentis,&: ab ifto ad an/ gulum feptentrioms,ct aYcptentrionali quoq? iftoc ad primarium illud oricntis angulum pan rarione natura circumfeptum et commutilatum cceli hemifpharium reddiderir,teftudinem tum quidem in mcdio rclin quet,quam nosturgidiuelifimihtudine aulca nucupabimus.In qua ue
meridici,Sc" a
fornicis parccs conuenianr , qualcs uidemus fex o/ cloue angulorumarcagtcftudinari, hacnosfphaericaangulareappcl/ Snhsrrica an/ labimus.Teftudinu aftruetidarum ro eadcm,qux in muris,aflcruabi/ yt 2 an$ ar ca, tur.'Ofl"a em integra ad fummit ufcfc teftudinis exoflibus parieris infur/ genc,8C pro illorum modo ifticimpofita jxUicencur,et mtcr fe quotaa/ liqua diftabiit parce. Ab offibus ucro ad oflfa illigamcnta ^ptrahcntur, mcdia coplcmcnta infardcntur.Sed in hoc difrerunt, q> in parietc ad
ro tjuciunda plures
&
rcgulam,n6rma^,3d iibellam , lapidcs Sc finguli prdmcs coag/ mencantur acq? coponunrur,in teftudine aute ordines ad flexam regu/ lam,& Iapidcs omnes conclaufura? ad fui arcus ccntrii dinguntur.OI/ fa ferme nufq^ induxere ucteres mft cocfto ex latere , eodeir. c ur plun/ mu bipedali,monentcp teftudinum coplementa abfoluas lapidc kuif/ fimo,ncquidmuriiniquo abhihc pondere fatigentur Confucuiffe um.cn
re<fca
,

cirnen adumt aliquos non folidiffima fcmpcr ofla pcrduccrr,frd cfln! loco fparfim ftantcs in latus latercs lnrcrferuiflc , capiribus pcctinanm in fc uincfas.uti fi quis dcxterf manus fummos digiros fummis finiftns diginsinterftringar.Etintermcdra complcrccemennno congcftu, SCp fcrtim pumiccconfucucrunr, que omnium lapidcm tcftudinationibus
PutBcx. c5pi C ndiscommodiflimum
cfle
omncs proStcntur.Scd arcubus & re/
ftudinibus ftrucndis armamcnto opus cft,id rudis, $C tcmporanca qu da cft contignatio ad flcxae linex ambiru diffinita, cui pro cono SC cu/ te aut cratcs,aut harundincs,aut uilia iftiufmodi conftcrnunrur,fuftirie
dx coaggerarionis in tcftudinc quoad durucrit. Eft tamcn intcr tcftudi rcs una omnium rccta fpcrica,quae armamcnra non poftulet,quando
ca quidem non cx arcubus folum conftat,uerum aam coronis Et cjs pouitrcfcrre,autmcditari , c| fint horum utcrq; innumcrabilrs haercn/ ccs,adacTi # fefc mutuo intcrfccantcs ad parcs angulos, Sc ad imparcs, ut ouotocunq; loco per umucrfam tcftudinem iftiufmodi alique interfccu
.
cnslapide,plunmorum inrclligas tc , Sc arcuum SC coronarum cuncu appofuuTc,St' coronamqui coronx fupcraftruxcrir,criaro arcum , qui akcrum arcum pcrduxent,i&ngiroucllcid opus labefccre, undeinapi/ ct , cunctis prxfcrrim cunasunu ccntrum pcrcruibus pari SC uiribusfif innixurHuiusteftudinis nrmirate plenc^ apud uetercs adco abufi funt, ut foluminquotosaliquos pcdestcftaccasfimphccscoronasinftrauc/ rint, cxteram uero tcftudincm opererumultuario cxmcntariam pcrfn dendo matcnc perfcccrint.Sed longc cos probo , q mtcr duccndum o/ pus curarint, utqua artc lapides in pancre ilhganrur , eadc hic coronac infcnorcs ^pximis fupcrionbus, Sc arcus inuicc arcubus loas no ranfli' mis innectanrur, prxfcrrim fi harcnx fofliccx copia non fuppcditabir, aur maritimis,auftnnis uc opus obrjciarur.Angularcm quocftcftudi/
fphxrica An<*ularis tc/ ncmfphfricam,modopcTciusiftiuscraflitucU'ncm recram tcrftruas,potcris artollerc nujlis armamentis,fed ifticncxura potiflimu fphcrica ftudo opus cft,qua huius imbccillx partes partibus illiusfirmioribus aictifli tnc illigcntur.Tamcn cofcret ducus lam una,atq: alteris lapidcis,& du rafis coronis,leuiailUcfubillaqucaremcnta,ctanfas,quibi:s tanrutn ar
rnamenti commtttas,quantum fat fit fcrendis coronishis,qux aliquot indc in pcdes fupcraftruant,quoad ficcx fiant. Et dcinccps cu h? quocjr parrcs durucrint, in quotos quofq: ordines ifta hxc armamcnti lubfi/ dia ad fuprana pcrftauda transferre,quoad ulq; opus abfolurum rcd/ didcris,Tcuudo,camcra,atq; item forntx armamcnasfubuituttstndu
ca/
DE RE AEDIFICATORIA
folis pediculis
LIB.
III.
4?
catur necefle eft,fcd uelim lftaru primos ordines , et arcu capita firmif/ fimis fedibus comendari , Necpplacent,ci pnustotospanetes extolliit
mutulorum
relicris
.
tnfirmu opus atcp incoftans
Quare fi mc audient una
,cjbuspofttgateftudinc comittant hicjde arcus,&
pahbusordinibuscufuoparictecuiinh^reant, duccntur,qudidopus plunbus,perquam ualdeid fieri poteft,firmifl"imisnexibus couniatur. Vacuauero inter affurgentesinflexusteftudinu,ct parictc cuiadhaereat
relicta, lutis
quclocufabri coxamnucupant,infarciantur notellureautfo/

,parieric|;
rudenbus ficcis,fed potius ftructura ordinana,et ftabili
iteruatcpiteruconexa , Etplaccnt,quileuadioneris grati3,fictiliauafa aquana uacuagcoxarucraflitudines indidere rimofa,atcj?inuerfa,nc quid collectailhc humiditate ingrauefcet , etcjmentafupinfundereex/ lapideminimegraui, fed alioquintenaci Totademuintcftudineuti/ cuq; llla fit,naturam imitabimur,que quidc cu ofla adiuxit oflibus, tu carnes ipfas intexuituillulis nexura per oesdiametros interducnsin
.
longuînlatumîn^fundum, in]obhquu,Hocnobis artificium naturg lapidibusinterfercdisadteftudinesimitanducenfeo.Hisabfolutispro/ ximu eft ut irifternatur,res in tota aedificatione primana,8t" non magis neceflaria,q diftidlis,in quaaflequeda,&:pficiunda omnis omniu cura et dihgetia ateru,atc iteru elaborauit. De his nobis dicendum eft , Scd prius lllud lnterfercndu iuuat , quod ad teftudinu opus in primis fpec/ cat. Et enim inter teftudines abfoluedas difFerentia eft Na cj arcus aut te/
.
ftudofubiectis armameris facienda fir,confcftim,atcp mimmeintermif/ DiflFercnria in fo ope aftruatur ncccfle eft,que uero fine armamctis fiat,intercalarioni tcr teftudines
bus ^ppefingulos m ordincsindiget,qucad congcfta firmenmr,nepar abfolucndas nouiflimg fuperadiectae, priftinis no fatis firmatis,refolure defluanr. Etprgtereaarmamentatis tcftudinibusiuuatilico,ubi fummis condufg
tes
fuerint cuneispauld(utita
fuftincatur. Id
loquar ) relentarefubices,quibusarmamcta quidcm, ut reccti adhucin opere conrr.tffi cunei no natct
inter fometa,ct fultu calcis,fed co^quabile intcr feacquiefcendi fede fuis

libratis
pondenbus occupent,alioquin inter fiiccandum congefta , non ut opus poftulat, conftipate congruerent,fed rimas rehnqucrent fede/ do. Idcirco fic fiat,non prorfus adimantur,fed indies (enfim relentctur
fi non attempcrateuibdcmas ,crudum opusfequatur. Poftdiesuero aliqs pro op<ns magnitudme adhucplufculurelcrato, fic deinceps facito,quoadlapidci perteftudincmcuneifefecoaptent,et opus durefcat. Rdentadi modus hic eft, Nam cu operis armamenta in
armamcnta,ne
pilis

pilis,aut ubi comiucat,coftitueris,primum illicfubigis
,
capitibus rpfis
armamcnti cuncos ligncos ad bjpennis fimjlitudinc acuminatos.Cum

igiturrclenrareopusuoIueris,malleolocuneoshofcediftrudcs fenfim, quosd uoles,finc pcriculo.Deniq; ficftaruo,non anteintcgram perpcf fam hycmem armamenra elTe fubdemenda,id quidcm , cii ob crtcras
res,tumneiinbrium madefactionccneruatum,refolutumcpopuspro ruat.Tam et fi dari reftudinibus nihil comodius poteft,q; utaquam a/ bunde combibant,& nunqj firim fcnrianr JHacftcnus de his.
Dc rccftorum cruftis,& corum utifitate,dectegularum genc
REdco ad
ribus,formis&matcria. Caput XV. cruftam Nepe fi recfte interpramur , nihil cft in toto oedifirio antiquius,c habcrc fub quo urcntesfoles,arc c ccelo ca/ denresrepeftares profugiens cxcipiare. Id adco bcncficium tibi ut pcren ne fit,pracftat non paries,non area,non qtiiduisiftorii omniu,fcduna in primis,quanru uidcrcliccr,extremaredi cruftula, qua ipfam habc/ rc contra ocs remporii iniurias ualidam,pro ut rci neceiTitas poftular, arcj; conftante hominu induftria, 8C artcs fadto rcrum omnifi pcriculo uix dum fatis rcpertam reddidcrc.Nec^ faole rcperiri pofle cofido. Na
tecfti
.
cii
non folum imbre,uerum 8C gelationcs,
8C ceftus, 8C
ititTimiucntilacciTerc nuîntcrmittant,quistaalTiduos,
ommii itc infc/ imo acerri/
moshoftcstolcrareufpiam
cbutiuspolTitc' Hinccft,
cj>
aliailico putre/
fcunt,alia diftbluuntur,aha parictcs dt'primunt,aliafinduntur,rumpij
rur,alia abftcrguntur,ut nc metalla quide alabi conrra
iurias inuicla iftic
t5.
tcmpeftarum in multas jp/erre oflenfiones qucanr . Sed homincs
ad maaus fubucnirct no afpernati , quoad Mos contcgcn licuit neceiTitari prouideriir.Ergouaria* conregencforii opern orte. ob/ darum cd'um feruationes.Pyrges,inquit Vitruuius,harundine, 8C apud MafTiha fub
locorii narura copia rcrii,q
rcnuesinlaminas,quasprorcgulisexponum.Ligurcs,Hxrrufd'cj;te/ gendis rdibus lataftras adhibcnt cruftofb cx lapide diflcptas. Alrj pa/ uimeta,dc qbus mox rcfci a",expri,rande omnibus picliratis, nondil tn ingcnia &C induftria mortaliii inuencre comodius tcgula teftacea.Nam pauimentorii cjdcm op^pruinisfcabrefcit , findit,fidet,pluir)bft fcn:o ribus folis colliquefcit,ocs,fi gr3uc eft,magno por.it,fin tcnue,ucnt is de
iurbatur,at6J crugine gracilcfc,it > ablaccracujr rTegula
Cyprium
qucrr/
dam
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.III.
4*
dam Criniam agricolx nliu inuenilTe ferunt. Eius duo funtgna Vnu planum,latumpede,logum cubitum,fpodishincatcf hinchirtiscxtan Inuentor tcgu tibus adfuilatitudinepartcm nona.Aliudaduolutum,& crurium tue larum darum arma imitat.Ambo quaimbre defluente capiant apriores,qua cuomant arcliores.Sed plani imbriccs comodiores funt, modo ita lun
gantadreguia,8t* libella,neinlatuspendeat, nccubt lacuna? intcrcur/ rat,aut tumuli extent,necjdtranfuerfi fluente pluuia interpcllar, nc cjd interuacuu relinquat.Vartafierittcctifupcrlicies, ampliorcs exigentur
, neunbnum riuulicanalibusnon recipientibusfupfundantur* Tegula,nerurbinesafportenr,uelim omne fultu calcis affirmari, pfer/ tim publicis openb p ,Na in priuatis fat ent fi prima ftillicidia contra
teguloe
uentorumimpetum affirmaris,rum &C foIuriaptiusinftaurant,ubi uiti
um facflum
ftis
fit.
Altoquin id huncin modum

.
fiet
apnflime
Nam in tc/
quidem ligneis ailium loco teftaceoe tabellulae ad dccurrentes qua drulos extendentur uintfte. gypfo In has tabellulasfuperinfterncntur
plani imbriccs,& firmabuntcalce.Opus id contraigncs turiflimum,& ad ufum incolarum accomodatiflimum.Er minorefictimpefa,ii tabcl
lularum loco cannagraecam fubinftraucris,calcecf;firmaris.Tcgulani qua prcfcrtim ogibus publiciscalce arTirmans,uelim non nifi biennio fub gelujSc" fole habira fumas.lnualida cm fi fuerit pofita, non fine opis
difpendio rollcf.Subucmr ut illud i cfera, quod apcPDiodorum hiftori "orti pcnfifcs cum celebr cs illos ad hortos penfilcs Syrix, nouo 6C minime inutili ucto faelum lcgim 9 .Na in trabibus quide harundines afphalto oblitas appofuere , in eas Cotftos lapides coaptaucre duplici inftratura umcftos
tatas, ut nullus
gypfo.Tcrrio loco plubeas adiunxcre tegulas ua coflatas atcf coagmc humor ad primos lateres penctraret
De pauimentis cx Plinrj 8c Vitruurj

bus,
dccjj
opinione ac uctcrum operi / uariorum incipicndorum actcrminandorum operum
tcmpere,omni,3erisc{;modocVfacie. Caput XVI. ad pauimeta, qn ea quidem tctftorum natura fapiunt . Ho/ rum alia fub diuo,aha contignaris,alia non conngnatis,urnfc fo Pauimentoru lidam,&ad fuaslineasexacftam efleoportctfuperficiem, ubiinducan/ diuiuo* denos quofque pcdcs tur . Sub diuo fupcrficies faftigiabitur , ut habtbit quo aqua dcflu/ Et digitum dcdinet . nihil minus bmum in cloacas Hiscx do denuctur , aut . exapiatur afternas aut cns, acis,fi, ar.t in marc, aut in amnes non potcnt refurdi , infunciito mptis iocis putcos ad aquara ufque fcaturitntcm , fofiamque reple/ i tofa/
VEnio
LEONISBAPTISTAE ALBERTI
plero faxo globofo.Id demii fi non licebir,foueas,inquiunr,fadro caf/ paccs,& indiro carbones,dcinde coplcro fabulo,hac humoris exuberS tiam forbcbunt atcf abfument.Carterum fi erit areoe folum congeftitiii
feftucabitur acuratiflime,& fuperinducetur
cum fcatuminc rudus. Sin autc erit fubcontignata fuperhdcs , tunc altera fupaffigatur tranfuerfa coaflatio,^ fcatuminetur,& inducatur rudus ci aflum pede.Subrudus funt qui fpartum aut filicc fubfiernendam putet,nc quid materia calds
conta<ftu uitictur.Rudus fi crit nouu , ad tres partes una calds mifceaf, finrefiduum adquinqjduaînducftum confpifletur, ccdendo ucctibus celebemme. His ad craiTitudinem digitoru fenum addatur puls ex tex ta trita,quae ad treis parteis una habeat admixta calds*Vltimo inferan tur fernlia,auttefta fpicacea,autteflera? adlinea 8C regulam Tutiuse/ rit opus,fi inter icatumen 8C pulte imbrices,tegulae iunctae calcc ex ole/
o infternenf .Pauimentum no fubcliuale , quod dus ob ficcitatc cgrcgic

Pauimentum non fubdiuale
probant,ficfieri iubet
Varro,Fodito ad pedesbinos,Sdfeftucato folii,
& inducito autrudusauttcftaceum pauimentu. Dimittito apertas na/

res,undefuospercanaleshumorextillet,congerito carbones,hisejj,p/ culcans,atq;admoduminipiflarisinducitofabulonc,cV calce,5 fauilla tnixtam ofTam cralTitudinefemipedali. Haecquae hacftenus.recenfuim 9 exPlinio atq? inprimis Vitruuio interpretati fumus.Nunc,qua: dc pa/ uimcntis cx ueteru operibus , fumma SC cura Sc diligentia collegcnm y rcferam, aquibuspluramelongec|a fcriptoribusprofireordidicifle. Atqui incipiam quidem a furama crufta,quamc| non infirmam, 6C ri mofa habcre pcrcj difficile quide efle.Na cum humore pgnans eft hu
mida,fit fole,ueus'ue ut fummotcnus ficcefcat
. Ex qua reuti in rcfiduo alluuionis uidcmus Iuto contrahitur curis,atc fifluras pandit incroen/
Crufta
dabiles.Na illic partesquae aruerinr, quouis artificio amplius non co/ haerent.Humecftx ucropartes facile protrahennbus ccdunt &Tfcquun/ tur.Cruftam uidco, autteftaccam impofuifle ueteres,aut Iapidea Na t l ^ 3s quidc,maxime ubi pcdibus non preflentur, pofitas uidi quacjj uerfus latas cubito,iun<ftas calce cx oIeo,ck uifunflaterculi minuricraf/ fi unum,.Iatt binum digttum, longi duplo cj[ Iati , iuncxi ftanres m latus ad fptcarum imitationem.Lapideas eruftas uidcre pafTim licct cx tabu lismarmoreisgrandionbus, 8C item ex refecftis roinuuoribus atq; tcfle rulis .Prartcr ca fpcctantur ueruftx cr u ftae ex (ola materia, qua? ft ar iun/ da calce,harena 8C tunfa tefta minutiore, quantum coniccror cx rcrtia. CQmpenuhabcocruftashaicefore hrmiorcs 8C conftantiorcs, fi parre"
.
achcce/
DE RE AEDIFICATORIA
adicceris quarta tunfi lapidis Tyburtini.
ftas ite
LIB.III.-47
Sunt qui Putcolanu pulucrtj

licct
quem rapillum nuncupant,huicopcn probcntnurum m modu.Cru/

quae cx fola fint matcria obducftoe cxperin
fi
uerbcratu crebr i
fi
ore,& indies iterato acquircre fpiiTitudine 8C duritie , prope ut fuperet

lapirlfm.Fr criiftis ifriiiPmpcft rnnftar
Innira calnsafperganftir
T
o/
leo linaceo obliniantur T importari duritie quandam uitream 7
& cootra
tepeftaresillefamTCalcem oleo fubacfta afhrman r nilril pa m'rn,f ntis nn riuum admirr<re.N uh crufta uidco affufam materia ex calce,& minutu iisteftae pfracftoe ad craiTitudinedigitorum binum,trinumc, Sub eaof
enditur,quafi infanfiura partim cxtefta pcrfracfta,partim ex minutulis lapidum,quje fabri cxcufterint fcalpro, 8C hanc ferme craffam pede ali bi inter fuperiore,atc|? hanc inuenio teftaceoslaterculos fubftratospo/ ftremo infimum faxa fubfidunt pugnis non maiora. Videre licct in tor rcnte faxaquae mafcula dicuntur,utifunt globofa,filicea,& uitraria,ilt Mafcula faxa. cocx aquis ficcari.Tcftam uero, clttophum , 8C iftiufmodi diu feruarc concerjtu humorcm Ex quo funt qui affirment non penetrarc admo/ dum ad cruftas humore cx tcllurc,ubi fubinftratum iftud fit faxo paui mentii. Vidtmus criam qui in pufillas pilas fexquipcdales quadrato or dincper folum binos in pcdes difpofitas appofuerc tegulas teftaceas, c| businftruxere,qualediximus,pauimcntum.Scdhocpauimentigenus pcipue ad balneas pcrtinet,dc quibus fuo dicetur Ioco.Humore, hume <ft,ocj? aercgaudent pauimcnta dum fiunt, 8C in umbrofo atqs humido Pau/mcnto uti firmiora 8C integriora feruantur.Etpauimetis nocua inprimisfunr , fb Iia,& adueria,
!i
infirmitas, 8C repens exficcatio.

ita
Na uelut rcitcraus pluurjs denfatur in
abunde humecrata in unam 8C intcgram foliditate ferruminantur.Qyo in loco pauimenti ex fiftulis tectorii im/
aruis tellus ,
8c pauimenta
ber cadens excipitur,lapide5. pofuiffe oportct cruftam percp integram,

8C
admodufblidam,neimpoterium guttarii
j
affidua(utita
loquar)im
,pbitate refodiatur,atq? uitxctur
Practerca pauiraentu
quod in raatcria
c^contignatoinfternifiirjCurandumcfturofrajquibusfuftineaturjUiri busfintualida,Sc:interfecocequalia.Qucercsfinoncrit,putafiquoIo co,aut paries,auttrabs ualdc robuftior caeteris fubiefta fit , co lod fin/ detur pauimentum,anf; uitiabitur . Na cum matcria nonfemper eode rcnore,uigorec confiftat,fed temporu uarictatibus moucatur , humi/ dis mollcfcir,ficcis ad rigiditate fcfe rcuocar,atC obfirmat,ea re partib* eneruationbus flib pondere laborantibus atqj fidcntibus nimirum fin ditur.De his hactenus Scd lllud nolun practcrrjfTe, quodprobe faciat
v*A
***

ad re.Namcj; alia quidcm fundamctis fodiundis,alia coplcndis, alia pa rictibus attollcndis,alia tcftudinibus imponcndis, aha cmftis obduccn
distcmporaatcânni,acriicj; modus,&facies dcbcntur. Etcmm fodiii tur quide comodtflime per caniculam,atq?ipfum pcr autumnii tdlurc arcnti,& humoris.exiibe$anria fflione #s..noj3tmpcdiecê.CorrpIcnt e/
tiam baud omnino irtcdmode ad pnmum ucr^maximeubi.profuridio ra funt,nam ab acftaus atdor.ibus.fatis prqtcgcnrur tellure obfidente, no atcjj circumfouente.Sed longe comodius complcbuntur acTfcruTrToeim obferuatio contcmncnda tium,modo earegio non fitfub cceli axe,& cu;fmodi,ure ucftigioge/ Ittpotiuscjj-cohaereat.Paries quoqj cum u ftusnimios,tum 5C acres al/ gores,atq; fubitas gelationes,atcj; prar cactcns aquilones uentcs odit. fct tn prinus tcftudo omnium maxime acquabile SC conteperatam cce/ 9 li tepeftatem optat,quoad obfirmauent op fcfe atqj duruerit. Cruftas percp attemperatc inducemus ad uergiharum ortum , S>C pcr cos demii x prorfus hu diesquibus multo afflarint,humc<ftarintcj; auftri. Nam meccum (it,quod crufta aut opere dealbano ucftiatur, non cohserefcet appofita,fed paflun difFifla,difcerptacj; decidcnt , crcbracj; fcabntic o/ pusdehoneftabitur.Scd dccrufta,albariocôpercfuolocc diffufius di cetur.Nuncabfolutisrerum dicendarum gcncnbus, ad reltqua diftin/ Cxius confyderanda tranfeamus.Et primo de ardificiorum gencnbus ct uarictate,SC quid cuicjj dcbeatur,proximc de aedificiorum ornametis, poftremo de iftorum uirrjs,qu3e aut opifios errore , aut temporum in/
.
Anni 8C aeris
iuria fafta (int,emcndandis,aut inftaurandis tranfigemus.
BAPTI" ^WLEONIS STAE ALBERTI DE

,
RE AEDIFICA/
tona, Liber Quartus , cui de uniuerforum operc

cft titulus.
Acdificia,fiuc
ad uitx neccflitacem,ufusoportunitatem,nue ad tc
porum uoluptatem defimta ftnt, tamcn hominum caufla cfle con ftitura Dc Rcrumpublicarum apud diucrfas gcntes uaria diuilio tie.Homme rationc & artium cognitione a bcluis difterre, cx quo
.
& hommum inter
fc atcjj adeo ordif ciorum enam dtfkrcncia &&uafcascoUigitur Capuc Primum,
Ac/
DE RE AEDIFIC ATORIA
AEdificia hominum effe caufa
cipio quidem,fi
recfie
LIB.
Wfc 4*
conftituta in promptu eft, Nam prrh intcrprctamur , facere opus homincs ccepe/ re,quo fc,fuacp ab diuerfistempeftatibustuercnmr.Proximeitem pro fecuti funt non modo uellent,quoe ad falutem effcnt neceflaria , ucrum 8C fi qua ctiam ad expeditas quafcj; commoditatcs affcqucndas confcr/ rcnt,ea nufqua effe praetermiffa uoluerejnde adeo rerum oportunita/ cc admoniti atcp illeiftijeo deucnerc,ut etiam,qii3e ad uoluptates explen dasfacercnt,excogitannt,indiesq? ufurparint,utfiquisitadixerit3edi/ ficia fore aliqua ad uitae neccffitatem , alia ad ufus oportunitarem , alia adtemporum uoluptatem difFmita,fottaflis apte ad rem aliquid dixe/ rit.Sed cum oediftdorum circumfpicimus copiam 3C uarietatem, facilc
intclligimus
non tantum hos effe ad ufus omni3, neq; horum tantum, aut illorum gratia comparata,fed pro homintim uarietatc in primis fic
ri,uthabeamusopcrauaria 3t" multiplicia. Quddfiaedificioiumgenc ra,Sc"generum ipforum partes,faus,uti inftituimus, adnotaffe uolucri mus,omnis inueftigandi ratio nobis hinc captanda fitatcj; inchoanda, ut homincs,quorum cauffaconftent aedificia, 8C quorum cxufu uari/ cntur accuratius confyderemusquid intcr fe differant , qud indcfingu/
la clarius recognita diftintftius perrractcntur,
Repctamus ea dc re,quid
dehominum coetu partiundo uetcrcs illiRcrumpublicarum,lcgumcfe

conditores uiripeririffimi fenferint,qui ftudio,cura , diligemiacfc iftiui/ Reip.apud di/ modi rcbus pcrfcrutandis atcfc reccnfendis fumma cum laude,inucnto/ uerfas gcntesf rumq? admiratione uerfarifunt.Thcfeus(inquit Piutarchusjrempubli cam diuifit in eos, qui Iegcs diuin3s atcfc humanas conftituerent atcj; in terpretarcntur,& eosqui arnficio exercercnrur.Solon pro cenfus, diui tiarumq; copia 3C modo , fuorum habuit ciuium ordines difrributos, ita ut qui minus.ccc.ex agris annua excipcrcnt prope in ciuium numc/ ro cenfendos non putarit. Athcnicnfes primos fibi habere uiros dcxftri na et ufu reru cultos acpcritos,proximos oratores,poftrcmo opificcs. Romulus a plebc cquites 8C patritios difcreuit. At Numa rcx pkbe di/ uifam fecit per artcs Apud Gallia:. pkbs pcnc fcruorum ducebatur fbr tc.Reliquos,autmilitcs f.iiffetradit Cxfar, aur fapientir rtligionicpdc ditos yquos Druidr nuncupant. Apui Pantheos fuprcmi funt faccrdo tcs,fccundi agnco ice,tcrtrj milites,cum quibus,8c*paftores,&duces o/ uium.Britanni fuos quatuor diuidebant gencribus.Primi cranr,quib* fiant rcgcs , altcri facerdotcs , tcrtio loco niihtcs , poftrcmo uulgus.
. 1
Ac

Asypoj primos dedcre gradus iacerdou, fubinde rcges
,
prxfcdoscf!
bcllatorcs , cx mulntudmc diuerfc itidc Ae^^yprii. lo<arunt,tertio pofuerc ordine pecuanos,artifKesq; , atq; ctianv ut inquit Hcrcdotus) a<*ricolas intcr
Hippodamus ^
Arutotclcs,
mcrcennarium cx nautam.Hippodamumrcferuntfuamquocpdiuiff/ fercm publicam m partes tras,aruficc,2gncolam, &.' propull3toic bel

^- ,mprobaiTe Anftoteleseosinfuseft, quiamukitudinefelegerint
^j^n^j^qLiosconfilrjSjmagiftranbuSjiudicriSucpreficerenijCa-teraue/
roplebcdiuifam rtliquerinrintcragricclas.artif:ces mcr:atcrcs,rrer/ ccnnanos,equites,pccutes,cx turbam naualem Cui haud n.ulto diflV
3 .
Indi.
rr.ilc cx Diodoro hiftorico fuiiTe 2pudIndos rerrpublica apparet Na ilhcfacerdos,arator,paftor,arnfX,mile<,cphon,cx'quipubliasconfi irjs prcefunt.Plato rcmpubhcam alteram dixitpacatam ciTe,& ociiqui etisq:cupidam,alteram ardemem.Cx bellatncern.prcutcorumciTenta nimi.qui rcbus praeeiTent,cxq; animi parnbus orr.nc ciuium mulmudi
.
nem partuus eft.Vnam corum,qui ratione,ccnfihcq;cuncta mcdera/

tur,alrcram corum,qui armisimunas.pfcquantur . Tertiam ccrum cj ahmenra,quibuspatres 5C militesiuftenrentur, praebeanr, &.' fubmini/ ftrcnt. Hjccdemulnsueterucomentarrs excerpta breu:lTimeperftnn/
ge
gamusîuua fic difleruiiTc.iN \ortalium numerum fi quis in partcs diui/ iurusiit.quidnam huicahudpnnapiouenietin metem,qiurfc:-.natn5
cofdemccnfcndoseiTe,fiunalociahcuiusincolasuniuerics c5lydcre>, parnbusfeparatos,difunccosq; recefeas-Froxime natura ipfam SKft contemplatus, numfentietillosquiderainquapor.ilimum realter ab altero differat.cx ca re fibi notas capc.ndas ciTe,qmbus alteros ab altc/ (nsfecemar Atqui mhileft,quomagishomoquidpiam diffcratabho !n quibus diffc' mmCjCj una llla in re,qua ab gencre beluaru longiiTime abcft , ranone,
rat
horao a
be^ art
'
lua.
pnmarum cognmonc,addc, fi uelis fortunae profpcruarcro. ,{i Qjibusindonbusomnibuspauaunamtermortalesproeftantatcêx

,
"ccllunt.Htncigitprimanobispatebitdiuifio, utpaucosexomnimul/ otudme fehgamus,quorum aln, fapienna,confiho , ingeniocj;illuftrcs:
alrjufurcrum cx"perinaprobar.:alri cpura copiacx" forrunarit affluen/ oaexiftantcclcbres.HisprimariasrcipublicaErpartcsccmmittendas, qs necet:E:ro egregrjs uins qui coniTlio polleanr.prnr.a cx" cura cx modc
rauo rcrura coraendabttur.Hi rtm diuinam rcligione
ftatuent,iufti,ae/
qui/
DE RE AEDIFICATORIA
qui':p
49 modum lcge conftituent, bene, beateq?uiuendi uiam mcnftra/

IIII.
.
LIB.
bunt,pro autoritate,dignitateq! fuorum ciuium tuenda,ind:esc auge/ da,aduigilabunt. Atcj; ubi quid comodum,utile, ncceiTariism fore prg
fenferint,cu xpfi actatcforte fefli conteplandis rebus occupari maluerint
cis,ut
qj exequendis,dcmandabunt pcntis ufu rcrum, atq; ad agcndu expcdi de patna bene mcreriprofcquantur.Hiucro altcn fufccpro nego
cto,cum domifolertia &foIiatudine, tu forislabore&tolcrantia rcm xomcioprocurabimt^dicetiuSjductitabuntmilitcmjexerccbuntfccjr, fuorumq? manus,& induftriam.Dcmu cum rebus pficiundis inrelligcc fruftra;inniri,nifi 8C facultatcs adfint,ad iftos igitur proximi, quib 9 aut cx agro,aut mercatura facultates fuppcditent . Caetera omnis hominu manus,&numerushifceprimarrjs, proutufuspoftulet, obtcmpera/ bunt,atc|; fubminiftrabunt,Hxc fi fatis conueniunt ad re, coirrpertum qiude habemus e.diftciorum gcnera debcri alia ciuium ccetui uniucrfo, alia primatibus,alia multirucbni 8C primatibus aha his qui do/ mi conQlrjsc}; prcefunt,alia his qui negocio cxcrccantur,alia his qui fa/ cultates congerant. Quorum omniu quidc cum pars quxda ad neccifi cate,uri diximus,pars ad comoditates referatur,fic quoc nobis qui x/ dificia commentamur,par alicjd animi gratia dediffc,dum proemij lo/ coiftiufmodiparritionumexordiaeffeexphilofophantium rudimen/ tis repctenda inftituerimus.De his igitur nobisdiccndum eft, quid una uniuerfis,quidpaucionbus primarrjsauibus, quid minorum multitu dini conucniat.Sed exordiu ad rcs tantas unde captabimusc An uti ho mines ifta fibi coparare indics p rofecuu funt <r Ita 8C nos a priuatis age/ noru cafunculis re inibimus,ck indead amplifTima ifta, quae uidcmus cheatrorum,thermaru,tcplorum c opera perucnicmus.Na conftat cj/ dcm orbis gentes diu nullis anclas urbiu mcenibusdegiffc. Etfcnburit quidem hiftoriciDionyfioIndiam r3agrante,nullasfuiiTeepudcasgc/
Tum
,-,
o1'vf
\
tesmurocindasauitates.GroeciamcfolimnulhsmunitamfuiircnHi/ u' s * nc ris fcribit Thucydidcs.Et per Gallias itcm ad Gx faris tcpora, tota Bur gundiorum gcns non urbibus cogcbantur, Qd paffim in uico congru N cbant.Qiiin 8C primam quidem fuiiTe urbc compcno Bybium a Phce niabusoccup3ram,quamcircuobdii(5tofuis3cdibusmurocinxcritSa Saturnus rinx turnus* Tam 8C U ufqj antediluuiu conditam lcpcm dinumcrct Pom/ itByblum m
,
ponius. Acthiopcs,inquitHcrodotus,c(i Aegyptum occupa(Tcnt,nul/ lum dclinqucnnu occidcbant,fcd erat ut terra- cumulos ad uicos, quos incoltbantjexaggcrarentjhuicper Aegyptum conftiuflt urbes dicut N Atdc
*"0,
q
*
LEONTS BAPTISTAE ALBERTI
At dehisalias.Nunc &fi natura quidem,uti aiunt,omnia quxfiuntlc

uioribus prinriprjs excreuifle uidea,placct tamcn a dignioribus ordiri,
tia efle
VI hanc
.
Deurbiumregione,loco,acfitucommodoatq:incommodo, parrim cx ueterum,partim ex fua fcntentia. Caput I L "Niuerfis urbibus,St" qua? urbis parres funt publica omnia dcbcn/
tur.Vrbishabend3efpecie,caufamcj?,fiexphilofophorumfentcn conftituemus,ut uita ed ducant accole pacatam, 3c",quoad
cius ficri poiTit,uacua inc5modis,orhicjt moleftia libera,profecfco iterii
mani
*
atqjiterumexcogiralTeoportet,quo ponatloco,fitu,ScTinearum am/ bitu De his alrj aliter fenfere.Summa fcribit Cefar ad Iaudc,foliros Ger manos ducere,ubi lariffimas circumuaftatis finib 9 habcret folitudines,
Id quide ita, q> repentinas hoftium excurfiones ea re maxime abuetari arbitrarcnt.Exercrtum in Aethiopia Sefoftrim Aegypriorum rege im
mittcrc deftinlTeputat hiftorici,q> frugum inopia,& locorum difficul/ tateabfterrererur.Rege Aflyrrj aduenadefertis, 8Cit\ aquofistutatilo/
funt nunq. Arabes ltide q? aqua 8C frucubus deficianr,ab exter norumimpetu,Sc" iniuriaarternum fuiffe immunes ferunt Iralia nulla re alia fbepe a barbaris petita armis fcribit Plinius,qj uini,fici 'q? uolup/ Ctate. Addc q? rejrujjuftanmi^cîaâg-ad uoln ptate s fa ciat ? uti aiebat JCratcs^JmibuîJcjuiLenibus nocua eft. Na illos efferatos , hos effoe/ minatos reddit. ApcFAmencos(inc]t Liuiusjregio ferrilirTima eft, fed, ^q? plxrumq? ubere folet agro cuenire,homines alit imbelles. Cotra Li 9 grj,cj) tcrra incolant lapidofam,qua exerceri affiduo , 8C extrema uict
cis palTi
i
J\parcitate die trahere oporteat,percj induftrrj 8C robuftiflimi funt.Qyx res cum ita fint,huiufmodi fortaflis regiones afperas dC difficiles condc dis urbibus erunt,qui non uituperent,alrj fecus Nac optabunt quidc
,
apud fc naturc- biificio 8c"muncrc,ut,aim ad neceflitates,tum 8C ad uoluptates 6t delitias addi amplius nihil poflit . Bonis em ut bene uta/ mur,dari pofle legibus,Sc* patrum inftitutis. Atuero q conferant in ui/ ta,hicundiora quidc nimirum ea effe^fidomi fit,cp fi aliunde qujfito o/ PFtXTrastcrra psfit.EccupieTitc4dcmagrumpari,qualeapudMemphim(quemfcri ^ 1Z arro ^rvu cce ^ acko dcmenrijiit nulli arborum, ne uitibus quide \ ot rum aiiqu o j ia ntc rurn p cr annum dccidant)quale'ucfub Tauro montelocis g ad aquilonc fpecftant, namcf lllic Strabo raccmos dari cubitorum bi/
agi
^
,
nVm acccftarur,5c" fingulis uicibus fingulas uini amphoras,& unica

exficiimodioscolligilxx. Qyaleuelndia, Hyperboreacpininfulaad oceanum colit,cuius agr*>bis annuos frutfus capi predicat Herodot9 .
Qua/
DE RE AEDIFICATORIA
Qualeueapud
LIB.IIII.
50
Lufitanos,undcexrcciduisfcminib 9 altcras atcj;alte/
ras capiant mefles, Aut potius quale Talgc Cafpio Hi monte, qui ager frugesena incultus pbeat.Rara hec,<Sc" q facilius optcs q? repenas.Ergo prgitantiflimi uetcreSjCj de huiufmodi rcbus ab alrjs acccpta,3c" ab fcex cogitata mandarunt litcris:Ciuitatem ftatuuntita efle oportcrc pofita, utagrocontentafuo , quantum rerumhumanarum ratio Sfconditio patuur,nullisaliundcpcdtisindigcat.Etitamunita.finiumambitu, ut cum ab hofte non faale poflit inuadi,tum 8C aliena emitterc proum/ cra militem ad arbitrium ualeat hofte etiam inuito. Sic em habitam ci/ uitatcm&libertatcm tuerijScTe, imperiumcp multo prcpagarc poflc confentiunt.Sed quicl cgo hic dixenmr Aegypto ad laude in primis da
1
munita,& penitus lnacccflibi "^SYP*1 * aus tur,q> fitquacfc uerfus mirum rn lis,hincmari,illincdcfertiuaftitate obiecta,dcxtera montibus abruptif
modum
fimiSjfiniftra
cfle
paludibus diflufiifimis.Tum 8c agri tanta cft fcrnliras,ut
Aegyptum ueteres publicum orbis horreum dixrint,folcrccfr de/ os ed animi gracia,&falulis^confugerc. Hanc tfi regionem tam muni/
tam,ta fertilem,ut cunelos mortales pafccre, dcos ipfos excipere hofpi cio,fakiarecj; pofle glorientur,nunqfuifle omni ab uo libcra tcftatur Iofephus.Probc igitur ad rcm admoncnr, qui rcs morralium ipfiuseti am louisin grcmio tutas nequicq futuras fabulentur. luuct idcirco illcf Platonisimitari,cum rogaret,ubi'nam eflentpdaram illam , qua fibi effinxiflct duitate lnueturirnon inquit,agimus iftuc,ied cuiufmodi fO/
re omnium optima ftatuifle dcceat,r)ueftigamus, tu ea caetens pracfcre damduciro,q ab lftiusfimilitudine min aberrarit. Sic&C nosquafi cx
<;
cmplaria afFercntes,cam pfcribamus urbc , quam omni ex partc futu/ ramcomodamdoctiirimiarbiterntjincaetcristrji&rcru ncceflitati ob
fcquentcs.IHud Socratis tenebimût q res ita pcr fe c6ftcr,ut nifi pc/ ius qucat urtmutari,cflc hancputcmus optima.Itaq: efle oportcrc urbe Vrbs quo lo/ ftatuirn 9 ciufmodi, utincomodorum omniu q pnmo rcccnfuimusli/ coponenda. bro,nulla omnino adfint,&: fi cj rcs ad uit ncceiritare optctur,nulle_ dc fint.Habebit agrum falubre,latiflimuro,uariu,amoenum,ferace,mu/ nitum,refcrtu,ornaru orhi fruduu copia,omi fontm exubei atia. Ade/
rutfluminajlac^^mariscôportunitaspatcbitjUndecomodiflimc^fiq defint,conuchant,&qfupfint,exportcnt,Deniq{adresciuiIes 3 bcnicas t$ pdare coftituendas atcp augedas omia fuppcditabut,cjbus,&: fuis p/ fidio,5C urbiornameto,3c*amias uoluptati,^ inimiastei rorifitfutu/ ra.Et bii quidc agi cu ea ciuiutc ftatua, que. bona aliqua agri pae pof
fl/

fitinuito hofte colcrc.Cjetcrum locafle
urbcm oporrct agro in mediO, undc fpcctare in oram fuam,<St' difccrnere oportuna,& atteperarc pra/ fto eflc,qud nccciTitaspoltu]er,unde uilhcus,aratorc|?ad opus prodirt frequcns,5t" cx agro cii fruclu et mefle onuftus momcnto referti poflif Sed patcnti nc n campo,an littorc,an montibus colloccs maximi inter eft.Nam habetcjdem horumquodc|;quodpr3eftet,c^cotra,quod mi/ nusprobes.CCi exercitum Dionyfius per Indiam agcrct confe&u aftu dcduxir ad montes,ilico falubn captata aura conualuit. Et montes oc/
cupaife urbis condiroresuifi funr,cj> lllic tutiores fortaflis futuros intel/ lcxennr,fedaquisdenciunt. Fluminu, aquarumcp commoditatesprae
Vrbs quomo doadmarcpo

ncnda,
ftabu planities.Sed eade crafTiori operitur ccelo,qu{ a*ftateferueat,hy eme algeat intcperanrer,cftcj5 eadem ad impet9 aduerfos minus ualida, Littora ad contrahendas mercesoportuna,fed qcFilliâiunt, mantima omnis urbs rerum nouaru illecebris,& nimianegociantium ui cxcita/ ta arc uexara affidud flu<ftuat,& ad multos periculorum,externarucjf clafliumcafus,ck:difcriminaexpofitaeft,Quareficftatuo.Quocucj?po nas urbe loco,conandum utiftorii omnis c6moditatisfitparticeps,in/ comodis uacet . Et uelim montibus dari planitiem, cV planis tumulos, ubi urbc ftatuam Id ex arbitrio aflfequi locoru uarietatefi non licebir, utemur ad res nccelTarias captandas argumenris huiufmodi,ut manti/ misplagisurbsnonlittori nimiii uicina,fieritin plano, neucnimium fcmota,fi cntin montcfita,relinquatur.Mutari littora tcftantur , cura
.
plara\-jj alibi alia* urbes,tum in Italia Baiae
mari unmerfa\ Apud Ae/ gyptum Pharus,quae prius mari fueratcirciidata,nunc uelunChcrfo/
nclTus ad continentc harct.Sic Sc Tyrum SC Clazomenas fuifle fcribit Srrabo. Qj.nn SC tcmplum Ammonisolim fuiflc ad mareferunr fecef'
fu,cj>
Iittus,aut
manslogc in mediterraneis rcftitiflc.Atci monent , autipfum ad porro longe ab mari ponas.Na maris quidem auram uiderc licet fale grauem efleatq? afperam. Ergo cum ad mediterranca prafcr/
tim planaappuieris, humentcirlicaerem offendcris inhaufto dclique/ fcentcfale,nimirum ccelum rcddit craflum, SC prope mucuJcnrum , ut plariscpiftiufmodiin locis uoluinonnunc) aeretelas aranearum fimi/
les uidcas,aiuntcp cii acrenon fccus arq; cum aquisagi, quasin prom/ ptueft mixtionc faJuarum corrumpi, quoad etiam fcetore ofTendant, Probant urbcm ueteres,praferrim PIato,qua* a mari milia diftetdcceY Q*. (I ab mari longepofiirflc non licebir,fitu locabitur quo aura iftiuf/
modi nifi diffra<ft3r,& iaflW,ac dcpuratae appcllant. Locabiturcj ponc

ut
DE RE AEDIFICATORIA
lit
LIB.IIII.
?i
montium intcrcurfu uis omnis a mari noxia intercepra fruftetur. Ex brtore afpectus ipfemarisperasiucunduseft, ncq?item nonfalubrilu/
ftratur coelo.Qjae
enim
affiduis uentis agitatae continuis
momenris rc
Anftoteles faluberrimas rcgionesputat. Sed caucat nc fit mare iftic herbidu dcpreflb littore Sc*immerfo,fed profundum , ab/ ruptis uiuo ftxo,hirtisq; ripis rigens.Ipfamcp urbe fuperbo,un loquu tur,montisdorfo ftatuiffe,cfiaddigr.itate,tum ad amoeniratc, tum SC in primis ad falubritatc atc$ falutem coferet.Nam quo loci ad mare im nnncant rnotcs,nu(q? eft lliic mare non^pfundum .Tum ex mari fi qua uaporfi craflitudo infurgat,afcenfu deficit , SC (i quid rcpenrina hoftilis manusattuleritaduerfi,maturiuspuidctur,5CtutiusAjbmouetur. Col Itbus pofitam urbe,pbantueteres,qux ad orientem uergar.Probant e/ tiam qua pertingat calidaxn regioneboreas. Alrj fo- taiTis ea ^pbabunt quae ad occidentc prona fir, ducticf ea fub cozii facie fertiliores eiTc cul/ tus fenferint. Atqui fub Tauro monte,quae partes ad aquilone fpectet longe ame alias efle falubrcs,ea pfortim re, qua &C fcrtiies praedicant ht ftondDemu ficubi in montibusponendum fit oppidu,in primis ani/
<pirent,has
efle
VrDsm
. .
..
maduertendiieft,ne,c]iiodimiifmodiinloa'saiTolet, maximeubicelfi .. ._ ores circu alrj CcCe attollant colles,grauis, Sc diutina nebularu colleftio ./ u u atra diem,<3c" fufcu afliduo,rigidumc ccelu praebeat.Tum 8C uentoru
mon/
immodica excurfitatio SC moleftia,ne qtiid immanius uexet, prouide/
dum eR,SC praefcrtim boreas iftic.Nam is quidc,inquit Hefiodus,cura

xit urbis area, in
caeteros,tum in primis fenes reddit torpcntes 8C inflexos . Incomoda c/ quam fupextenfa rupes a folc conceptos uapores rcftl dat,aut in quam auernae conualles aura acrius obfiindant. Alrjpraed/ pitijs locoru eflc tirbis larus finiendu monent.Sed precipitia ipfa fcrmc omnia,quicxfc contra motus <Sc" tcpeftates lnualidafint^monfirant^cii
plaeraq; oppida,nim SC in Hxrruria Volatcrrae Labunair enun temporu duc?tu,<5c" quae impofueris trahuntin ruina.Et cauifle quidein oportet,nc quis fupra immineat contiguus mons , quo occupato irife/
.
.alibt
ftus hoftts urgear,nc'ue ulla fubtendat hofti tuta planitics tanta,ut

ct
eo lo
ad obfidendu , aut aciem ftrucre ad oppugnandu pof/ fit. Vrbem condidifle Agrigentinam Daedalum legimus ardua in pe/ tra,diffcili aditu, uctribus non plusuiris cuftodiretur aptu prxfidiu, modo non oeque pauds obftruatur armis exitus, atqj arccatur ingref/ fus.Cingolum m Piccno a Labieno conditum, periti rci militans uehc mcntcr coprobamyrum caetcras ob res^tum q? plxriscj fermc omnib*
caftra uallare
ruoma/
'

c
montanis oppidis eucnir,ut ubi confccndcris equa parcat dimicatio, id illicno fit.Rupcerneduc ta,& pcipiri rcfutantur.Ncchabetquidcm ho ftis qui agru una circu cxcurficnc populari ac uaftarc ad arbitriii pof/
fir,ncc
oes una obfidcbit aditus
nec fc iuxta caftris pofitis tuto rccipi/
ct,nec pabulatu,lignatum,aquatii emittetfincpericulo.Cotra

9 nisfit,nafubie<ftis, fubnexiscf hinc atqj hinccollib
oppida
crcbns intericdis uallibus habet,quac ueftigio egrcdi,laceffere, atcf im^puifum ad om/ nem fubitafpc ct occafionem poffint irrupere atcj; opprimere.Nccf; mi nus^pbantinMarfisoppiduBifleiumipio in tnuio confluenuu hinc atcf hinc numinu,atcjunde uallium anflo ingrcflu,acceflu difficili,afpe ns,Sc" inurjs circiifurgcnnbus montibus,ita,ut neq? loco afliderc hoftis necg oes obferuare ualliu fauccs poffit, oppidanis ad fubfldia comca tus rccipienda atc impOrtanda,SC ad laceficndii cgregie expcditis.Ha/
&
denusdcmotibus.Q^fiplanopofuerisloco^jUtiaflblent, ad flucn/ puadat mcenia, curato nc ab auftro, Vrbs plano lo aut auuri-j defluat.Nam ilhnc humiditas, hinc frigiditas adau<fta flu co quomodo ur ua 0riD 9 mo leftior,infeftiorC^ gueniet . Sin aiit extra oppidi fcptii p ponenda. proctcrlabet,praeftanda erit circu regiOjSCcjbus firucntis aditus cxpedi
.
tu,ita,utis quide mediafortaflis
muros obrjciendos,fluuius habendus pone.In cxteris lllcfnau taru fatict ad rem,q> putant ucntos quidem natura fui admodum fub/ fequi folere folem,ck oricntalcs auras Aiunt phyfici mane diei purio/ res efle,cadentefole humidiores.Contra occidentales cfle auras furgen tefolefpifliores,occidentc lcuiorcs.Quoeresfi iracft,flucntaad orientc atc item ad occidentem dimifla haud quacp improbabuntur.Na cum folcipfo peruenicns aura aut difpellet[fi quidtrans urbcmexhalarit ua porisnocui,autfuo acceflu minimum adaugebit. Poftrcmo ad borca
tior,his
flucnta,lacu,& eiufmodi fubtendi malim,qj ad auftrum , modo ne fit oppidum poft umbra montis pofitum,quo quidc eflet nihil tnftius.Si no coecera qugfupradiflcruimus. Copcrtum habentauftrum graucm quide eflc, SC natura morofum,ut cius mole preftis uelis nauigia,quafi%
addito pondere multo obmergantur. At borea cotra marc , prorascj? leuigan .Sed horii quiduis proeftat fubmorii efle prociil,cj aut immif/ fum,aut ad muros adiuncflum atq? adplicitu. Et prefcrtim re^pbant flu uium qui dcpffus ripis admodum hirtispfundo alueo,faxco,umbro/ focp fluar,q> is gdem cVpotus dct noaios,et acrcm infalubrc, tum cV
ftagnopaludcq? pigra, &lutofaloge abfugiflcomnino prudctisacbx nc confulti cft.No repcto cceli morbos qui infunduntur iftinc, innatas qui/
DE RE AEDIFICATORIA
quidem habentcum
LIB.
IIII*
5*
caetcras ftiuas peftes fcetoris,culicum,fttdilTirno
rumcjj uermiu,Sîufmodi,tum 8C ubi aliocjn terfiflima perpurgatifli macp putes efle,illud no decft,ut,qd deplanisdiximus,multo ifta ma/ gis atqj magis hyemc algcant,S fub oeftu inteperanter feruear.Poftrc,/ iterum atcj? iteru^puidiffe oporter,ne fiuc mos fiuc rupcs,fiuclacus fiue palus,fiue flume,iiue fons,fiue quiduis horum ita fe habenr,ut ho/ ftem munire,tutaricf;,aut urbi , 8C ciuibus affcrre ulla ex parte incom/ modum poflit.Hjec de urbium rcgione ac fitu hadenus
mo
De urbium
ambitu,fpacio,<Sc" amplitudine,de oppidorum 8C mu/ rorum figuris,dect ueterum in defignandis urbibus more, cc
;
Caputlll, rcmonr}s,acobferuatione. 9 IPfius urbis ambitum,& parrium diftnbutione intelligim pro loco/
ru uarietate futura efleoportcre uan'5, quandocjdem monribus non dari in proptu cft,utfeu rotunda,feu quadrangula,aut qua alia^pbes, murorum dcfcnptione poflis aeque atq? aperto in plano ducere Vctc/
anguIosim>barunt, <$> ho ftibuslaceflentibus magis,c|zncolis defendennb 9 opitulent,cj> itemad machinarii iniurias tolerandas fint nequag ualidi. Et certe anguli ad in fidias atcteloru mifliones,expugnatoribusnonihil cofcrunt , ubi ex/ curredi,&: fefe recipiendi facultas pftetur.Motanis tfi urbibus rjde maxi mo interdum pfidio funt,ubi fe acluerfus uiarum occurP offer3nt Ad Perufiam urbe celebrc,q> uicos hacillac quafi a manu difpafos digitos per obductos collcs porrigat,fi uolet hoftis anguli fronte pctcre,no pa tebit illic ubi multa inceflit manu,& quafi aliqua fub infidente arce ex/ ceptus,tela eruptionesq; no pcrfcrct. ltaq? non Iocis omibus circundan
res architecti oppidis circundadis,muroru
.
dae urbis una eadecjj ro eft.Poftrcmo incjunt uctercs,urbe , atcg nauim haudquacg cffe oportcrc tam ampla,ut uarillet uacua, aut non fufficiat
r
plena.Sed alrj q? turiore putannt,confcrtiflimam uoluere , alrj q> opu/ mamfibifpepollicercntinpofterum,laxionb 9 fpatrjsdele&atifuntja/
lij
nominis poftcritati cofuluerunt Namcj? urbc Vrbcs fpatio , quam maxi/ quidemfblis a Bufinde conditam, quam Thebem nuncupant Mcmphim centcna ct quinquaginta,Babyloncm fupra treceta itc quin mx quagmta.Niniucm bisducenta,atcglxxx.circuiffe ftadia exucterum hi ftorrjs comperio, Et fuerunt qui tantum condufcrint arcx,ut intra fe/ ptum ex urbis folo annua alimenta colIigerent,Hinc cx ueterc proucr/ bio illud probarim,quod aiunt,omnia,utmhil minus,aut, fi in altcra peccaflfeparcemiuuet , hanc rua'ura qux adauftum ciuium numcrum per/
fortaflis celebritati SC
.
CLX

percomode poffit excipere,cp quar fuos honcfte no capiar Adde q> no ad tcctorum modo ufum 8>C ncccflfitate urbs habenda eft , ucrum 8c ita
.
habenda,utaajnsduilibusadplatearfi,euirKulorum, hortorun
cp,
dC ambulationfi,etnatationum,cV huiufmodi ornametadelitiasc|;gra uiifima patcant fpacia,& diuerfiones. Referunt uetcrcs, Varro,Plutar/ religione diflinirc. Iu chus,alrjcp,folitos maiores urbiu mcema,ritu Mos antiquo/ gatis enim bobus mare fcemina diu aufpicato aencfi aratrum trahe/ rum in urbe bat t ficbatq? fulcus primogenitus,quo mcemfi ambitus defignaretur, Bouefcemella interiore,mafculo cxtcriorefequcbantur ararrum. Co/ d<fi<*nanda. lonipatresglcbasfubmotas 8C (parfas profciiUrm fukfi refundcn/ ces,incumulantescpnequiddifleminaretur, cum adlocosportaruuert
&
&
cum erat aratrum manibus fuftinebant, quo intactfi portarum limert relinqucretur.Ea re pratcr portas totos murorum ambitus.&.opusfa cratfi ducebat.Portas ne appcllarc quidc facras crat fas,Per Romuli t?/
pora,inqmt Dionyfius Halicamafcus,patres inchoandis urbibus foli/ cos faclo facrtfirio lgnes antc tabernacula inccndcre, eocp populfi edu/ cere,ut expiationis gratia flammas tranfiliret. Pollutos nimirum ad ca rcm facram non admittendos arbitrabant.Hxc illi, Alibi copcrio pro feminata puluere ex tellure alba,quam pura nuncupant,folitos ponen
dorum murorum linea" dcfignarc. Et Alcxandrum m huiustelluns lo cum,cum Pharon condcret,q? pura defecilTct,farina fubicciflc, quc res
uatibusfutura praediccndi occafioncm pfntit,q? iftiufmodiprarfagrjs nj natales urbium dics annot3tis ccrtos putarcnt cucntus teinporum poi/ fe praedican.Quin 3C apud Hetrufcos ritualibuslibns doccbatur quae nam ôrent ex nata ^ urbiuni die frcula fuccclfura, Id quide non fpcvfta f-T ctru C A Td/ - to coelo,de qua re fupi a fecundo diximus libro,fcd captis ex pradentui . P ma c rerum argumentis atq; coniectura . Sic cos fcripfilfe meminit Cenfori/ cuenata , nus.Quodieurbcsconftituantur,dehis, quicodienatifunr, quidiu/ tiffime uixenntdie mortis fuae, primi fceculi modulum finirc , coq: die qui cffent rcliqui in ciuitate,de his rurfum dus mortem,qui longiflin a egiflct xtate,finem eife fjeculi fccundi.Sic deincepstempus reliquarum ierminari,mitti a drjs portcnta,quibus admonertmur,quodq* fa?culir
, . .
'
cffefmitum.Hjecilli.
ciffc pcrpulchre
Tum 8C addunt hisargumcnns Hatrufcosdidj/

.
enim mandarunt mcmoriae quatuor pri Quintiim cxxirj.Scxtum xx.3C C.Scpcimumjtotidcm odauum^cum dcmum agi pcr tcmpora Cxia/ rfi.Nonum 3c decimum fu pcfle.Tum 8C farcula ipfaquaha futura flnc non ignorari arbicrabancur hifce incUcrjs Ronia cjdcm orbis impcriu
fua
fjjrcula.Sic
ma luorum fxcula annorum fuiflcC
DE RE AEDIFICATORIA
LIB,
IIII.
5$
habituram ex eo conicetarunt,cji qua dic condita
fircx natis pcr
cam ctt
cm unus regnum adeptus fit.Hunc inucnio fuiffe Numam.Nam codi/

tam urbc SC natum Numamxirj.Kalendas MaiasmcminitPlutarch 9 . At muro incinccam urbe Lacenx qp no haberent,gloriabant.Frcti ern fuoru ciuium armis,& roborc, fans fc quide putabant munitos cffe le/ gibus.Aegyptij autPerfaecfcontramaiorein modufuasurbes muro
3
rumprgfidrjsmuniendasputarunt.Nac|;cumalrj tum&lNBiiues,atcj; ^pwffimis
,.^?
1u ns
.
Semiramis muroril craffitudine fuis efTe urbibus uoTuere , ut rundi currusfuprcmaperoperisamplitudinctrahercntur,alritudincc|:tanta cduxcre,ut ccntcnu excederet cubitu. Apud Tyrum altafuiffe mcenia pcdes cl.mcminit Arrianus, Et copcrti qui nc unis tantum contenti fue rintmotnibus.Carthaginenfestripliciurbecinxcre muro.Deiocesur/ be Cebatanam,tam 8C fi eflet in ardito pofita , feptimo cinxiflc orbc ait Hcrodotus.Nos ucro qn ad tuendam falute 8C libertate , hoftibus aut fortuna, aut numero fuperantibus potiflima incfle ipfis in muris praefi diaintclligtmus^necjiftos^pbamuSjquiprorfusnudauoIucrint urbc cffe,nec|3 illos,qui omnc tuendi fui fpe,ipla m moenium exrrucfhonc po fliiffeuideantur.Platoni tn aflentior.Nam cfle quidem ciuitari cuiuisin fitum atqj innatu,ut fingulis mOmentis tpjs fit penculis proxima capri
ite
cm"ae#
uitaris,quado ita feu natura,feu hominum monbus coparatum fir, ut habcndi termmos, SC concupifccndi fines , nullius ro fibi neqj publicc
necjj priuaum pfcripferir.Ex qua una ponffimiT re armorum omnis in iuriaoborta eft.Quoefiita fint,utiq; cuftodibus cuftodias,5c" munino/ nibusmuniriones addendas quis negabitc Caeterum quod alibidixi/ mus,omnium erit capaciffima urbs,quae fit rotunda,tunffima, quoe fi nuofis anfradibus muroru obualktur, quale fuiffe Hierofolyma fcri/ bit Taritus.Non emfine difcrimine hoftem intra finus, aut ccrta cu fpc frontibus machinas admoturu ftatuunt.Comoditaribustnipfb cxop pido capiendis profpiciemus,quam re pro locorum oportunitate etnc ccffitatefeciffeuetercsaduertimus.Nacp Antium quidem uetuftam ur/ bem Larinam ad httoris finum amplexandam,oblongum fiiiffc ex ue/ terisruina? refidui apparet. Carrae ad Nilum quOcjj oblongu tcndunf, Polumbotram urbe Indorum in Grafrjs longam fuifle fcnpfit Mega/ fthenes ftadia Ixxx.latam xv.diftentamfcdVn fluuium. Quadrangulu habuiffe murorum ductu Babyloncm, Memphim ucro in deltae litcrg
modum pfmitam rcferunt. Deniqjquacumc^probansambitusdefcri

ptionem,
fat pro rci ncccffitatc
prou ilum putat Vegcrius
fi t a '
m latos
pofu

pofucris muros , ut,ppulfatorcs armati mutuo fc obuia cxcurfione no impcdiar:fi cxcitarimus ta altos, ticfcalis admotistranfccndi nequcit:
ua calcejftrucluracp firmarimus,utarieti,ir'achiniscfl non cedant.Ece nimmachinarumduofuntna.Vnu,quoidu,impuliucfcprofternut x Machinarum r ~ *, fl rj " \ 7 ,? opus. Alteru,quo fufrodiunt muros arcf; iubruunt Vtnicj; magnaex a ai a parteprouidcbitur non muro magiscpfoiTa.Nammurumifticnifiab infima aqua,aur firmo a lapideperduclu non probant , fcd ipfam fo(/ fam,& latam,& admodfi profundam exigunt. Nam caquidem teftu/ dmc,cV currim ainbulatona,& iftiufmodi cxcludcr, nc admoueriiux/ taqucann&inuenta aqua,aut faxo, omiscuntculorti agcndorucona/
fi
,
,
'
tusfruftrabitur.Eitapudmilitarcsquae(tio,folTam'neprxftetaquare/ pleca habere,an ficca preferanr.Incolaru cnim ualirudini,no in poftre/
misconfulenduftatuunt.Tum Scîancprobant,inquafiquidmiffihu impetu corrucrir,ihco id tollcrc 8C purgarc pofits commodc, neiftinc

aggcrarusingrcfltishoftirclinquatur.
De moenibus,propugnaculis,turribus, coronis
8C portis,
SEd uigcnumpcdum intcrpofito,duo intnnfecus murifabricitentur,de/

do ponendi.
cx ôCfis cgefraintcrmirratur , ucctibuscj; dcnfctur , tollenf c^ ut de plano ouitans ad fimihrudinc gradus quaii diuo molli ufcp adpropugnacula poffit afccndi. Alrj,exfoiTa,inquiut cxempta tcllurcm pro aggerc ad urbis ambitum ponito,murum vf u/ nii ab ipfo foffae alueo tollito craflitudine,ut terr j fuperurgcnris onus pcrûalidcfubftincat. Ab hocitcm aliiimintraurbc uerfus muriie/ ducito celfiorem,a prioricp diftante fpacio non angufto,fed quanto il/ licfacta acie cohortes habeant fpacia dimicandi expedita Muros itidc ab cxrcriore ad mreriore murum tranfuerfos intenacitb,quorum ncxu
Inc^ c rcrra
earumepualuis. Caput 1111. redeo ad mcenia.De his ducendis fic moncnt uetcrcs , interuallo
mun ifiiufmodi, a,
& adminiculo primarrj inter

miflae
fe his iuneti
dctincantur , SC tcllurisintcr/
uim urgerite proeferant ualidius. At nos quidem praetcr hacc eos
murosprobamus,quiitaftatuantur,utfitandcmimpetentiummachi narum ui fternantur,habeant fubftitumm arece fpacium, quo loci mo les aflidcant, 9C foffas ruina fui non copleanr. In eeteris perplacet Vxtru uius.Opus,inquit,mun fic faciundum ccnfco , ut ciusper craffitudinc
tabulae oleaginexuftulatje perg[creberrimeinftruantur,ututra:c^mu
ri frontes intcr fe qucmadmodum fibulis haftilcis colhgatx , a ternam habeantfirmitatem. Huiufmodifcrmc aPeloponncfibusobicfliPiate cnfes obiecific hofubus muru referc Thucydides,Nam latcrculis quidc
LIB.IIII. 54 ligna intcr mifcuere,atcf; multo frmauere . Et muri omnes inquit Cay far apud Gallias hac fere forma funt.Trabes dircctx pcrpetux m lon/
gitudinemparibus interuallisdiftantesinterfeintrorfusrcuinduntur, Scgrandibusfaxiseffara'untur,ita,uttrabstrabcmnoncontingat,hu/ iufmodi ordinibuscoagmentandisuiftam murialntudinem explent, Id opus SC fpecic non dcforme,St" ad dcfenfionem eft ualidum, nam ab incendio lapis,8C ab aricte matena defcndit . Hafce in muris connexio/ nes func qui non ualdc probcnt , nanc$ aiunt quidem calccm SC matcri n diu non conuenire,q> uratur SC abfumatur fahbus,ardorecf calcis,
DE RE AEDIFICATORIA
tum fi erit utmiflilibus machinarum opus impctat,fict,inquiunt, ut u/

muri connexa exaggeratio,qaaflata commoucatur,8t" una om ad ruinam rcddatur prona. At muros contra mifTihum iniurias fic pulcherrimc firmari arbitramur Anterides bafi triangula uno m ho/ ftes angulo proiecto dcnum interuallo cubitorum inter fe diftantes per muri diredioncs excitabimus, 8C arcus ab his ad alteras interducemus,
niuerfi
nis
atquetcftudinabimus, Sc"interuacua,qu3eillic, ueluti fcaphoe
rclicfcac
Anteri C3 #
funt,fubacca paleis,argilla,uc<ftibus dcnfantcs complebimus.Fiet
hmc
ut tormentorum uis,Sc" impetus appcllcns lcntit udinc fruftretur argil/ lae,fieteriam,utnon nififparfim , Siilico obftruendis feneftns murus tormentorum afliduitate qucat dcbilitari . Apud Siculos pumicis co / piaperpulchreid prxftabif,quodifticquo?nmiis. Alibipumicis, 5c ar gillar loco uon incommodcutuntur topho,Gypfum ctiam huic opcri
nonrecufabimus,Demumexhisfiquidadfit, quod humoris auitro, nocturniscp uaponbus obiectum fit,id lapidca crufta, atc^tedura ue/ ftiatur.Etin primisiuuabit ripam foifje extenorcm paulo ponere ela/ tiorem accliuitate,c|t coeterii agri folum cft.Sic em miflilium dcftinario ncs murosurbis no attingcnt,fedfupuolabunt. tt funtcj murti contra machinamctaniaiTiliutunrlimum putcnteu, qmhneamcntoitaducac ut fcrroe denticulos imitet. Atc^ plactnt ad urbem Roma muni , quibus
dccurforiu ad
<fcoe fiffuroe ,
mediam
altitudine ineft,funtcf? pcr
muru aptis locis rcli/
unde furtim a fagittarrjsincaur 9 St",pperans hoftis faucietv Et ad muruturres quinquagenosincubitosquafiantcndes adigendx
^deunribusmrotundutrontib,&,pccritatc ceifiorcsmuro,utcjpro/
pius applicucrit miffihb'-* nudu obi-jciat lat9 ,Sd coficiatur.Sic cm SC mu rus a turnbus,et turris a turrc mutuo defcndet.Turres quo larere urbc fpectat,muro nudatas ponito 3C apertas, ne hofte fortaflis immiflum Turres,
^tcganr^Turnb^munscji coronae 8C decon funr,
6C firmitate cx
nexu 1 raaffc

afferunt, 8C admotarum fcalarum irreptiones prohibent.Sunt quiprr muros fub ipfis pfcrtim rurribus intcnnilTa prxcipina rchnqui uchnr, 8C mumri pontibus ligneis^q confcftim,aut reducfti, aut deictfi pro ut
,
rcs exigat,ufui aut faluti funt.
Ad porrarum utrfiq; latus,ueteres aflue/
ueregcminas grandiores turrcs pr^fiitucre multa fui pai te folidas,qu$ ueluubrachia,fmus,faucescîngrelTiisfoucaf.Turnbusnullatcftudo, fcd hgnca tabulata interftruantur,q ubi opus fit,&: rcuelli , 8C igne ab/ fumi qucant, Turriu tabulata clauisfigi uetant,quo maturius poflinr hoftc rxiincentedcturbari.Teda 8C feccflus non deerunt,qbus excubie. hybcrnaspruinas,&eiufmodi temporuiniurias tolerent Propugna/ culis pendentia fubfint foramina,quibus lapidem 8C faccs in hoftem dC aquam etiam,fi quid portam incendcrir,fundas. Valuas corio 8C ferro redas abigneuindicariproedicant.Dehis haclenus.
.
Dc uiarum tam militarium,quam non militarium magnitu
POrtarum
dinejforma 8c ratione. Caput V. ro pro uiarum militarium numero habendacft.Nam ui

militares,
arum quidem alioe militares,ali3e non
Non hic illa iunf/
confultorum^pfcquor , ut a<ftus iumcntorum irer hominu habcri gra/ tiauiamutrumq;cople<ftiftatuam.Suntquidem militares, qua inpro Via militans. u n cta proficifamur cum exercitu atcj; impedimcntis. Ergo militarcm
{
non militaribus multo effefpaciofiorcm oportct. Er aducrti afTeuiTe uc

teres poncre,ut effent cubitis nufcp
minus o<fto Exlcge xrj.tabularum

.
uiam
*
lic
finiunt,ur quoe in porretftu fint, latitudinem habeat pcdcs xrj
t;.quaeinanfradum,idcft,ubiflcxumcftxvi.Nonmi!itarcsfunt,quibus ^^' vianonmiu/7 * , f

,
a militan cgredimur,autm uillam,oppidum ue,auta?que aliam uia militarem,uti funt per agrum a<ftus,per urbcm diucrricula. Eftpraete/
*-.
rea uiarum
qddam gcnus,quod quidc plarcae naturam fapiar,

,
uti
funt
puta qua? in tcmplum,in curriculum,in bafilicam ducar. Viarum militarium duft 9 non eofdcm ipfum pcr agrum effe,arq; intra urbcm oportet, Extra ur bemomnino fcruandahxcfunr,utpatula,& aruiffima ad omncm cir/ cumafpeftum fir,utimpedirionibus,cum aquarum, tum ruiuarum fit libei a 3C cxpcdicifsima,utlatronibus ad infidias captandas nulloc peni/ tusJatebrae,nulli fcccfsus relinquantur , ut in eam non pafsim undcuis adirusadpopulationcspateant.PoftrcmOjUtdirccftajbrcuifsimaqrfir, omniutn crit brcuifsima^non ur illi,qux rcc7ifsiiv.a,fcd qux rutifsima, malocf prohxiorc paulo,qi parum comodam Sunr quiputcnt agru
.
qux ad ccrtos aliqs ufus habcantur^prapfcrtiin publicos
Priuer/
DERE AEDIFICATORIA
Priuernatcm
efle rutiflimn, q?
LIB,
,
IIII,
perfccent,ingreiTu
eum profundse uiae,quafi dimerfse foffbe ambiguae^pgreftu inccrtoe ,& minimctutae, ripisex
tantibus,unde hoftis facile poffit obteri.Peritiorcs tunflima putat, que. cooequatum per colliculoru dorfum agitur, proxime ad hanc accedir, vq ex uetcrc moreexrructo aggere mcdios per caposdiriginjr.Quin 8C illa ucrcres ca de re aggerir nuncuparunt,St" protecfta fic rxiucfta mulras dc fe pbebir comodirates,nam, cii cx profpecuis amcenuarc pcr celfam exaggeratione ambulantcs uiatorcs ab inneris Iaborc 8C moicfna plu/ rimum leuenrur,ru SC mulro inrereft hofte longc praeuidifle, dC habere quf poffis mfeftum urgente,aut modica manu diftinere,aut nulla ruo/ rum iacftura^ft fuperct,ccdcrc, 8C ad rc fit quod ad uia Portuenfem an/ noraui.Quando cm Aegypro, Aphrica,Lybia, Hifpanrjs, Gcrmania infulis hominum mgcns numerus,merriu maxima uis connuebat,ftra tam crTecerc duplam , 8C in mcdio lapidu ordo cminens uti limcs cxta/ bat pedc,ut prodirent altcra,rcdircnt altera, uitata properantiu offcnfi onc,huiufmodi cflc miktarc uiam cxtra urbe oporrcr,cxpediram, dire câmarc^runITima,CumadurbcappIicuerit,fieritduitascIara,cVpr$ potcns uias habere direcftas ampliflimas condecet,quae ad dgr.iratem, jnaicftateq; urbis fadat.Sm aute erit colonia , aut oppidum tutilTimos pftabitadituSjfi non cxpedito in portam rccftabir,fedin dextram,autfi niftram prqpc moenia , acpraefertim fubipfismuronl propugnaculis diducetur. Intra urbcm uero non direcla , fluentiim morc in hanc, hanc, atq? iterato hancipfam efleparte molli flexu finuofam atq; condecct.Nam pr3etenllud,q? ca quidem ubiprolixior uidebitur, H\ic urbis amplitudine opinionc adaugebit,profccto uehemcnter quoq? co fcrtad gratiam,ad ufus comoditatcs,adtemporitcj;cafus, 8fncccflita/ tcs.Etenim 8C quanti erit hoc,St" rcaantibus ad fingulosgradus,fenfim
fpecftus
nouje aedificiorum facies obrjcianrur,ut cuiufqjdomus egreflio,5 pro ex media uix ipfius amplitudinedirigatur , ut cum alibi nimia
Jaxirasindecorafir,5teriaminfalubris,hicipfaquocjuaftiras condu/
car.VrbeRomamfcribitCorneliuSjdilaratisaNeroncurpcfTccla fer/ V?!" 3 "" aiat uidiore,& ca de rc minus falubrem , alibicontra in arcfris uiarum cru/ a Nerone, dcfcunt,aeftare nunc| cnt non umbrofa. Nulla ircm adcrir domus qua non diei radiusingrediarur,& aura nuncj eritimmunis.Nam undcuis mota appulcrit recrtam,<5 magna exparte cxpcditam prgterflucndi a/ rcam inucniet, 8C ucnros eadc nunej infcftos expcrictur,ihco cnim r ctii dcntur parietii obkctu, Addc ejj fimgrcdictur hoftjs,non minus a fron
teatqj
LEONiS BAPTIST AE ALBERTI

tc atq; lateribus,c| a tergo laceflitus pcriditabirur
Dc rrilitaribus ha/ ctuius.Non nuhtares hafce imitabiitur,nrfortaflis hoc intcrfit, cj> iftic quidcm ad lincam dire&cfierunt,cu angulispanetum, cVpartibus fdi ficioru magis conuenient.Scd intra urbe placuiflc copcrio Utcnbus,ui
.
asadeflcaliquasinextricabiles,atcahquasnulliuscxitus, quasir.gre/ dicns hoftis,noxius ue,anceps,fui'q? dimfus haefitct, aut , fi cfie audaci/ or perfcueret,mature pericliretur.bfle 8C mmutiorcs uias confcrcr, non
longum produ<fcas,fcd iu primam tranfucrfam uiam terminatas,ut non publicum,expeditum cp iter, fcd potius obie<fta: domus adi/ tum pixbcat,uamidc3<l domibuslumiua paratiora, SCurbiquam Uo
in
quafi
lunt hoftilem cxcurfioncm impeditiorcm prxftabit

difparfis,6T
minimccontinuis habitam
us.Platoni contra non uicos modo, bcn coniunclosp*acuit,idcj; opus urbi cffc pro muro uoluit.
Vicisintraurbc fcribit Curti fed parietes ctiam domorum ha/

.
fuifle
Babylonem
Dcpontium,fluclignciilli fuerint,fiuelapidei, commoda locati/ one,dcq; lllorum piIis,fornicibus,arcubus,anguIis,riparum fubt
Caput VI, quidcm potiflima uiac pars eft. Pontis habcndi locus ent ido/ neus non omnis, naprxtcr ld cj> non cxtremum fcclufum cp in an/ Pons ubi loca gulum paucorum commoditatibus rclinqui, fcd mcdias in rcgioncs u
cibus,cuncis,anfis,inftratura&faftigatione.
POns
jhis.
fibus uniucrforum patcrcpontcm conucnit.Profccfto locandus isqui/ dem crit,ubi SC facile ponerc,& impcnfa no grauiffima pficere, Sc aeter
num futuru fpcraflc liccat.Captanda igitur uada non^pfundiora non

,
obruta,non wcerta,non mobilia,fed coarquata, 2C manfura . Vitandt

uorticcs,gurgitcs,uoragincs,5c:ciufmodi,qmalapcrflucnraucrfant,
Vitandicfcin primisanfra&ibus riparu cubiti,cu caetcras ob rcs(funtc/ nim iftic ripoe, ut uidcrc l.cer ruinis obnoxioc ) tu q> per eos lpfos cubi/ tos alluuionii tepeftatibus rapta cx agris matcna,cx: trunci, 8C fylue n5
rccftOjCxpcditoc^lapfudcuchunturjfedobucrfanturjaliacfaliasrctar/ tando glomcrantibus congruunt, uafiucj; coacftxm cumulii harrefcut
pilisûndefauccsarcuiiobftipatxfuccubunt, quoad mokprotffanritf aquarudcturbatur opusatqtdiruitur.Scd funtpontiu alrj lapidci, alij li>nci,De lio-neis pnus,q> opcrae fint faciltorcs,poft dc lapidattranfi /
ual da lig/ gcmrs. Vtrumcp ftmiflimu efle.oportct, Ergo is multa , norfi copia corroborabitur.Qua ad rc pulchrc cxcqtunda, lllud Cefa rismaiore in modii co^fert.Na pontiscjdtm cff cicndi rpncm ficiniti/ tuit.Tigna bma fefc^pedalia paululu ab imo prc.ac.uta din:cnfa ad alti/
&
cudi/
5* tudinem fluminis,interuallo pedu duoru inrcr ic mngebat, Hxccu ma

chinatiombus immifla in flumcn defixerat,fiftudsc|;adegerar, non di/ prona ac faftigiata, utlecundum natura flu/ minis procubercnt.His ite contraria duo inter fe ad eunde modum iuV fta intcruallo pedum quadragenum ab infcnoreparte, cotrauim atcjj impetum flummis coucrfa ftatuebat.Hxc utraqûti diximus,conftitu/ ta pipcdalibustrabibusfupimmiflisiungcbarlongisquantum corum cignorum iuncfiura diftabat . Huiufmodi autc iminiflx trabcs bmis u/ trincjj fibulis ab cxtrema parte diftincbant.Quibus difclufis,atqj m co/
recle ed perpendiculu,fcd
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. IIIL
rerum natura, litqud maior uis aquxfeincitaiTet,hocarcftius colligata tcncrcntur iu/ ga.Hxcmateriainieeta contexebantur,acIongurrjs,cranbuscj cofter/ nebantur,ac mhilo fegnius graciliores trabes, quas a fubrjciendo fubW cas nuncupant,ad infcriorc parte fluminis obliqux agebantur q pro arietefubiectx,c3Ccum ommoperc coniun&e/uim fluminis cxdperent. Et alix itcm trabes fupra pontcm extabant fluuio mediocri ipacio inf?/ xx,ut fi arborum trunci,fiue naues dcrjciendi opcris cauiTa cflcnt a bar baris milTx,his dcfcnfonbus earum rcrum uis minucretur , ncu ponri
traria partc reuine*is,tata eratoperisfirmitudo, atcg ea
nocerent.Hxc Cxfar.Non fit ab re, q? apud Vcronam aflueuerc lignc os pontes infternere fcrrcis ufrgis , ea prxfernm parte, qua rhedam 8C carros trahcbant. Scquitur lapideus pons, cius partcs hx funt Subi/ Pons lapidcus
cesriparum,pilx,fornix,inftratura Infcr iubicesriparum atquepilas hocintercft, qudd hx ualido penitusobnixuperftentncceffc eft, non ad fuftinenda modo fuperinieCtx fornicis ponderaûti 8C pilx, ucrum 8C amplius ad prima pontis capita,& arcuum uim arcendam 8C conti/
.
nendam ne quid pandant. Ergo eligendx npx,uel potius rupes( lapi dex nancj; obfirmiffimx)quibus pons capita committas . Pilarum nu merus ad fluurj latitudinem referetur. Arcus imparcs cum delccftat nu/ merOjUim SC conducuntfrrmitati.Nam medius flucnti curfus , qud *T coercione ripariT rcmotior eft,ed 8C liberior,3t: qud IibcriorjCo 8C cod tatior, atq; irapetuofior deuoluit Ergo is cjdem linqucndus eft uagus^
.
locade per fluuium pilj cjdem funt,ubi caftgatiores,5c!,ut ita loquar, dcfidiofiorcsundx ptcrlaban/ tur .Huius argumentalod dinofcedi alluuiones moftrabunr,aliocin llc
firmitari oflldat illucfiado.Et
ne pilarum
rcm captabimus.Eoscnim imitati qui nucem

coflecus obfefli uefcercntur,
longe ad paflus,puta raillx
fluminefparfere, quibus perpctuum fluminis tranfitum fupra quingentos^quo prxfcrum tempore

fluui/

fluuiu3Cxcrcucnt,qutdpi3mtalequodaquasfuj3natctdcijcicinus.Indt cio ent aquas maiorc ilhc fc concitarc impctu,qud loa qua? icccns plu/ rimum coucniant . Poncndis igitur pilis hunc uitabimus locum , cum captabimus,ad quciacxarariora,tardioraq;dcucncrint Minarcx,cu ad Mcmphim pontc faccrc inftituifict, Nilum deduxit alid ptr trores, abfolutocj; opcrc fuum in alueum rcftituit . Nicoris Aflyrioriiin regi/ na paratis omnibus,qua? ad pontc aftrucndum faccrer,effoflo lacu am phffimo,fluuium diuerritcd, atqj intereadum lacusimplct ficcoflumi'
.
msalueopiIasextruxir.Hxcilli.Atnosficrcmprofequemur.Pilarum fundamenta per autumnum aquisdeficiennbus fiftcnturfeptocircum

Scpti,
a&o.Septi faciundi modus hic eft.Pali non infrcqucntes duplici ordine aqua emergantin uallorum fpccic, obducun tcg introrfum ad pi!as,pro uallorum ambitu crates, 8C conlcntur ordinfi inter ualla alga 8C luto,infpiflantcj? conculcatione,q> influerc amplius a
figunt,ut capitibus ab
qua ncquiccj poflfit.Moxcp mtrafinum fcpti refident,feu aqua,fcu prae ter aqua hmus,harena'ue fit,fcu quid aliud operi incomodum fit cximi
..
Balispuarum,
tur.Coeteraperficiunturutihbrofupcriorcpcrfcripfimus.Adfolidum cmm defoditur,uelpotiuspalisprauftisfolum arcliflimcconfpifiat. Iftic aduerti egregios architccftos aflucfle perpetud pontis ipfius tra<ftu perperuam fubftiruifle bafim,ea cffecere non una ocm claufo fluminc unico fepto,fed additamentis nouiflima iam tum pofiris adigedo. To ta enim uis aquae omnino^rccri,&: conrinen nequicq por.Ergo finen/ da fluenro dum opus dudmus aeftuaria funt,quibus lafletur contuma/
cia^pturgentium undarum. Acftuariaifta:c,3utipfo in uado aperta di/ mittcnrur,aur,ubiconferat,parabunturforma?lignea?,5(:canalcspen/ files,qbus exuberans fluenus aqua fupfluendo labatur. Q^ fitanra* pi/ guerit impcnfj fingulis bafis pilis bafcs ponito fimpliccs,ut fint cx hbur nae fimilitudineoblong3e,prora 8C puppi in angulum promifla, 8C pfi mta,atcpfcdrm aqujeipfius decurfum adlineam dirigito,utprxpotcn/ tium aquarum uim difpartiundo comminuant. Meminifleoportct un das puppibus pilarum cp proris efle infcftanores Id mohftratur ex ea re,q? ad puppes pilarum fcecundior lllucftatur aqua,cp ad proras,rum 8C uifuntur lllicgurgites in profundum excauan , cum prora- ipfhe al/
.
uco harena opplenorepfiftant.Quaequom itafinthascflcparresin o/ mni operis mole muniuflimas, 8C adtoleradasaquarum afstduasmo'
leftias
firmatifsimas oportet.
Ad rc iguur uchcmenter cofert,fiprofun/

,
dum opusipfum pedamcnt: multo quacj; uerfus
8c maxime ad pup/ pim protcndctur,quoad etiam quouis cafu fubdempta pcdametorum
DE RE AEDIFICATORIA
parte, multafupcrfint qu
fertcj; in
57 oncn pilarum fcrcndo non dcficiant Con/

.
LIB.
IIII/
primisjjuisbalim lfticipfo a primordio^pduccrc in accliue,ut aqu fuperuadentes non prerupto irruat,fcd lapfu molli facilc dilabif precipiti cadcns aqua fundum comouet , 8C inde facta turbidior afportat comota , 8C locu momcntis excauat Pilas aftruemus lapidc, quamidqueat,pregrandilongitudine,&laritudineeximia,quinatura llii geliddrjs reiiftat,^ aquis non maceretur: neq? alioquin facile diffol uatur,neq? facefcat fub onere.Coagmentabiturq? orm diligentia ad re/ gulam,ad perpendiculir, ad libellam,nexuris nunquam intcrmjiTis.,in iongu,in tranfucrfum iuncturis mutuo coplicitis,fpreta omni minoi fi lapiduinfradlura Adigcturcjj ex ere acus,& anfe. crebre , eorum Iocu lisita preflis , 8C ita difpofitis,ut ulcenbus non debilitentur lapides,fed firmctur captu,tolleturcp in altum opus,prora SC puppi angulari toto uerticeemincnriufcjictiamexuberantesalluuionespilartimfrontesfu/ p| Un perct Pilarum craiTitudo ad ponris altitudinem eritfub quadrupla, ' n- j ra" uuci0 Fuere qui no in angulum proras iftiufmodi, 8C puppim fed hemicyclo fmicruntdudos,credo,liniamentiuenuitate Et cydum tametfi habere anguli uircs dixerira,angulum tamcn iftic in primis probo,modo non ita acuminctur , utad omnes leuesiniurias decuflatus dehoneftctur.
Nam
,;
Qyin et isquidem cyclo decuflatus,detcnfuscp placebit , fi erit non ita

obtufus rclictus , &impctenns undoeceleritasinfenfa refiftet. Iuftu pilis angulum ftatucmus fore cui rectusangulus fexquitcrnus fit,autfi mi/ nus dele<ftct,fexquialter,Haec de pilis. Ad riparum fubices,fi quales op tamus,naturaloci nonpraeltabuntur,pilarum operefirmabimus, no uiflimafq? ad ripam pilas ipo in ficco arcufcp aliquos protendemus,ut fiquidfortcundarum affiduitas tempeftatum fucccfluexripa abfter/ ferit,uiatamen productoin agrum ponteminimeinterfecctur. Forni/ ces 8C arcus, cum caeteras ob res,tum propter acres, 8C nufquam intcr/ miflas carrorum intrcmitationcs efle oportct per cp egregic ualidas, 8C mirincc obfirmatas. Adde q> mterdu traheda per pontcm funt uaftifft ina fortaflisponderacololToru,obelifcoru,et ciufmodi,utcj?Scauro lt mitare lapidem trahcnti eucnit,redcmFtores publici damna infecta mc tuant; Earepons,& lineamcnto , 8C omni opere ad perpetuitatem erit accomodanduscontracarrorum incuflioncs crebras atque moleftil/ fimas. Deberi pontibus integroslapidespr^grandcsinducitratio, fa dlc ut aflentiamur,incudis exemplo. Nam figrandis,ct pcrinde crauis illa quidcm fit,maUeoru iiicuiTationes facilc fuftinct,fed fi leuior, icftibus
rcfulrat
LEONIS BAPTI$TAE ALBERTI

rcfultat , 8C comouctur. Diximusforniccm arcubus, complimcnrisrjj conrincri,& arcum cfle firmiflimum cum qui fit re<ftrus.Quod fi ex pr/ larum difpoflrionc itarcfpondeatrcaus,ut cius nimirum procerain/
Arcire
curuitatc offendare,utcmur
cominmo,riparum
fubicib 9 maiori
craflfi
tudxne multd confirmaris.Denic arcus quiuisg ad forniris iitius firon/ tcs cxtabit coaptabitur ipfocx lapidc praeduro et prgradi nihilofegni/ us,quam is, qucm pilismandandum duxeris.Etnc cruntquidcm gra/ cihorcs in arcu lapids, qua ut craflitudinc ad chordam fui ex decupla rcfpondeant.Chorda nc cnt quickm longior,c| ut ad pilac crafluudirK
fexcupla,ne breuior,quam Mt quadrupla refpondcat. Adcruntc ad cuj neos iftiufmodi mutuo innetftcdos aais xrei,infiri,atq;anf minimc in ualida?, rum ad arcum fuprcmus cuncus,qui fpina diatur,crif,cum ac
SpinSt
compareslincascum crterisdolatus,tum habebitamphusquidpiam altero fui capitc craffitudinis , quo non nifi fiftuca infcri , St kui arietc Sic cnim fubindc rcliqui per arcum fubiecricu/ pollit intrudi
nei araius pcrftridi conftanrius in ofTiciopcrdurabunt.
Com/
plcmcntaomnia interftrucntur lapide,quo nullus ir\ tegrior nexura, qua nulla coniuncxior afFcrri poffit Quod fi firmiiTimi lapidis copia ufqjnon fuppcditabit complemcntis perficiundis , imbecilhores pn
.
nccciTitatcnonrcaifabo,modotoroipfikisfornicisdorfofpina,5Cufrii quc conris;ui ad fpinam adach ordincs nequiccj nifi exprxduro lapid
afcifcanf .Sequitur utinfternatur id
opus,non magisponribus,quam
pcrpctuis quidcm urjs dcnfandum eft iblum , irtfpargcndumcf glarca ad cubit craflirudincm, poft fupcrinftruendus lapis fultu harenar pur
fiuuiatilis,aut marine.,
Ponribus autemfubftratura ScTolum cemcnrio opercadfui arcuspare craflitudinem crit cofquandum,poft id,quae ftraucris calcc fulcicnda fum.In cctcris parambobuscrirrario Nam municntur quidcm latera ftruaura firmiiTima , cV fuperinfternetur fa/ pidc ncc puiillo, ncc uolubili,qui lcui appulfu diucllatur,ncc itcm am
illic ueluti in lubrico prolabi iumentum , ficoe/ peritjruat^prius^quam fixura inueniat,ubi ungula rcftita. Atquiplu/ rimum quideinter eft quoinftcrnatur Japide , autquid puraslongo,& affiduo umcntorumrotarumcfattrituficri, qtiando formicasipfum
phffimo,aded,ut
pcr filiccm
aducrti,
ftrauiffe
pedum artritu cxcauafTecaHem admoncamur r Scductcrc: cum ahbi,rum adTyburrinamuixmcdium filiceolapidcin

Latera uero hincatqjhinc operuiffc glarca minura. Id qui/
dcm qud tffic rotinftrata corrumperent minus > recur.eiiumcntort

nngulauj
DERE AEDIFICATORIA
LIB.IIII;
imgulas,alibi 3C pferrim pontib fublatos bpideis gradibus toto potfs

tradtu callcs habuere ad fpondas, quibus ambularenrpcdites niridius, mcdiii aurepiauftriscquitibusuerelmqueretur.C^teruuetereshuico/ peri filiceum lapide egrcgie,pbaucrunt. Inter filices fiftulofus comodi/ dr,non cjadurior,fed quia ueftigrjs minuslubricus. Qttalicuncf dabit lapidc pro rcru copia utemur,modo pdurifiimi feligantur,cjbus ea fal
teuijcparstnfternatur,quaporiffimumiumentareptadopctant. Etpe Siliccsad in/ tuncquideaequabiliore,accliuiorcm penttusrecufant,poneturcfeu fi/ ftraturam qui lex,fcuquiuislapislaCus,cubitu craffusnc min 9 pcde,fuprcmafuperfi/ commodiorce cie aequabili,lareribus coharrcntibus nullis intermiffis hianbus difpofi/ tusadtaitigiUjquoêxceptusimberdirTundatur.Faftigiatiotriplex.Na au; in medium ftratae decurret accliuitas,q> latioribus debetur urjs,aut in tatera,cj> arcftiorcs minusimpedir, aut rcctam per Iongitudinem per ducetur.Ifta quidcm moderanrur,prout cloacarum,riuulorum cp cxi/ tus in mare,in lacum,autin fluentumpreTiantur.Iufta eritfaftigario bi nos in cubitos digitum femis, Aducrti ueterum accliuia, quibus m mo tcs afcenderentjtnginta quoufc^ ln pcdes pedem faftigiaffc unum .Et lo cts nonnuUis,utputa ad pontium capita , uifuntur faftigiata alritudine, ut fmtfingulos in cubitos palmo,fcd funt ca quidem breuia 3 qua? onu/ fium iumentum uno innixu pr.r teru olet
De doacis,ac carum ufu acfpeciebus,dec flumfnibus 8>C foffis a/

quarrjs,nauigrjsinfcruientibus,
Caput VII.
CLoacas ad opus uiarum fpecftare arbitranrur,q? fubtcrmedfas per

uiasducenda? unr,q? adinfterncndas,coacquandas,purgarioresc|t reddcndas uias conferant.Has ca de re hfc non ncgligamus. Enimuero cloaca quid cffe ego aliud dixerim,qp pontc,ucl potius arcu ahquc lon
gcIanITlmunlmIrum,idcircoiniliscloacIsconftltuendlS,quêha<^tcn ,
de ponte ipfo aftrucndo rccenfuimus , omia admodil obferuabunrur. Arqtu cloacarir quide ufum ueteres ranti fccerc, ut in nullo orx abfolue do tantum impenfa?,&diligentix adhibuiffc ufpism uideantur Clo/ Cloacarum u acasintcr mirificaurbisRomaeopcra pnmasannumcrant. Non hic f"* infifto quantas afTerant cloaca" comniodttatcs,ad urbis lauritiam, ?d publicarum , pnuatarum'que a?dium mundicicm , ad aens falubnta/
,
tem,& fynccritarcm non infidmdam. j^Sn^rnainurbcm , in quaTrc bonium Dolobellaobfidionelibcrauit,uiarum 6i recrtione,& operum ornamentis alioquin fuiffe pulchcrriinam ferunt,fed doaca? qudd non
adcffentjquibusfordcscmiiTaecxcipcrcntur, foeditate hofpites c ffen/
i dcbat

Scnar.
dcbat.Senis ui Hcthruria ad lautiticm dccft,q? defut doace> Ex quo fit, ut non folum prima,ultimaq? noctis uigilia quibus horis collcctarum
.
fordium uafaex fcncftris funduntur,tota foetcat , ucrum SCindeiterdii obfccena , 8C grauitcr humectata iir Cloacarum alise funt quas diffu/ forias appcllo , immiflas aquas in flucntum, in lacum,autin marede/ fundar, Alioe fubdiuoe quibus,conccptx aquarum fordes non alio euo Cloacae difFu/ manf,fcd quafiterrx alueom hauftae iidendo conficiantur.Diffuforias forise, efl"c fubftratas oportet ftratura decliui, ac prona , SC folida,q hberrimc
diffluar, 8C
q lllic ftructa fmt affidua humectatione non maccrentur,
Ef.
Cloacc fulodi hafccconferthabcrcafluuiofublatas,quoadturbidisalluuionib 9 non na?, compleatur,& limo minime obftruatur . Sub diuis ipfb nudo erimus cotenti folo .Nara terram quide poetoe ccrberu, philofophi lupum efle Tcrra omia deoru predicat,q> omia uoret,omia cofumar. Igitur fpurcities,8 q im uorat SC con/ mifla concipientur tcllure conficientc euancfcent , SCminus uaporuad fgditatem odoris exhalabut Sed ueiim doacas ln quib 9 urina funden/ furatt. da fit^pcul abduci a pahetibus. Ardoribus enim folis maiorem in mo/ dum inficiutur,atqj uinantur Flumina preterea, 8C foflas aquarias,q prefcrtim ferendisnauigrjsferuianr, cum uiarum rationibus cenfendas puto,quando inter uchiculorum gcncra nauium afcnbendam non in/ ficientur , tiT 8C mare ipfum natura fui , quid entaliud demu, q multo
.
patensuia.SeddehisnihilefthoclocOjquod^plixius
N
diflcruiiTe
confe/
rat.Quo d (t quid accidcrit ut hominu ufibus ifta li c minusfuppcditet,

erittuncutmanUj&Cartejquxforteoffendcrint uitia,emendentur,&Iq defintconmoditatesparentur,quarum rerii iuo tractabitur loco rario.
Deportuum cxfruclione commoda,de cj? platcarum in ur/ be partitione, Caput. VIII.
NVncfiqua
Portus.
iuti
efturbis pars,qua? cumhisconueniat,dequibushic
ea nimirum erirportus. Atqui portusquidem, ue/ hh curriculo cfle -carccr uidebitur, a quie curfum ineas,aur pcracta
agendum eft,
cxcuifioncdefinas,8conquiefcas.Alrjpornim fortafllsnauigrj ftabu/ lum cfleintcrptabuntur.Elto id utiuis, 8C carcer,3d itabulu,cVcocepta 9 culu,certe fi port cuiufqj propnu eit,nauim a jpcellarum impetu ad f<
reapere,tueri,pfccto ncccfFeeft.Adfinrlatcraualida, &aIra,tu&coap ratum habeat fpanu oportct,ita, utilltc nauigia,& gradia 8C onufla ex
Athcnis
dpi comodc , 8C acqutefcere tuto poffint,quas res fi prf ftabitipfa pcr fe locorumoportunitas,nihil erit quod ampliusdefidcres, (nifcrrc, ueluti apud Atheas,qua treishabuiffe portus naturalc.sfcnbit.Thu cy
didcs
59 quenamcxpluribusabiprjedpuucaptes,ubi tresportus terras,quasportuspoftulet, profequare. Atconftat quide exhisquae naturaUs* primoinlibrodiximus,regionesen^,alias,quibusucntinon ocspof/
dides) animidubiusfis,
fiit, alias
DE
R:E
AEDIFICATORIA
LIB.
II II,
igitur
quibus corum ahqui permolefti Stpcraffidui uigeant. Hunc proefcremusportum , qui faucibus mmores , 8C feditiores auras
,
fpirat,que 'ueingredi,S egredi uolentibus uentis
ncc
dudum longif
cxpeaatis ualeas.Oes intcr uentos placidiflunum efle borea arbitrantV rum SC aqutlone motum mare ilicd ceffanre uento quieicerc auftro cei/ fante poftdiu fluctaare afleueranr.Sed pro locoru uarietate ad nauium ufura quoe conmodiora SCexpeditiorafint eligentur , optatur 8C prO/ funditaSjCiim faucibus,tum finu,tum ripis,q nauim onerariarri graife conuectisrebus non rcfutet:S<I fundoefl~epurgato,nequicq hcrbofoco uenit.Tametfi plurimum interdum commoditarisanerantherbarum denfe^complexecf radiccs ad ancoras obfirmadas.Mahm tamc huiui/
modi eflfe portum,ut nihil in fe concipiat,quod puritaten
aeris conta / minet,aut naues ledanuti funt alga^herbeq? aqs orta? Na infeftiftimcs carinis uermestineas,atqjlumbncuIos,S putrefcentibuslittorib pefti lentes fetores cxdtant Portum quoq?tabifiaim 8t* peftilenr.cn reddent dulces immifhe aquae , prcfertim quas montes a nimbis conccptasde/
derint
Habcretamenconterminos, proximofc^fonteSjacriuosunde puram,S naui feruabilem defumas aquam,8c* uelim expeditos,& dire
.
cros,8t"cerros egreflus habeat,

ti$,rutus ab infidrjs
immunesfyrtibus , liberos impcdiinen
8C pyratarum , tum 8>C in caput luxta cel/ fos SC confpicuos uelim aliquos uertices monrium imminej e infigncs, notabiles,qs naute procul dinofcentes,ueluti dcftinatu uelificationis fi/
hoftium
gnum
petant . Intra portu ducenda
eft
ripa 8C
pons,quO nauis exone/

alrj
rande. comodttasfit
proximior . Hecopera
uetcres fecerc,
alitcr,dc
quibus non cft hic eduTerendiloc9 .Nam corum quidem ratio ad portu cmcndandiijmolecpducendapertinetjqugfuo diccntur loco . Habebit Quac ad por/ ctiamportus drcuambulationemô^porticum^c^tcmplujquacgreuli tum neecfiaria naui excipiatur.Non deerut columne.,8t anfe^Sc" anuli ferrei quibus na uis illigetur.Crebri ftatuentur forniccs, quibus importata condantur
Sufcitabuntur SCturres profaucibusaltg,S^ munire,utea ex fpecula uc
lorum aduentus pr uideanr,6^ noca.irnis ignibus certos nautis ingrcff9

monftrenr, 8t" porpugnaculis nauigiafociorum tucantur,8<I tranfuerfg adrjeienturcarcng, quibushoftisexcludatur, 5aportu,mediamcin urbcm dirigetur uia raihtaris,coniluentc^ uid non pauci,quibus unde/
quacp

quaq? iniblencem in claiTem fiat irruptio , habcbitq; introrfus fcdu&os finusminorcs,ubi debilitata nauigia mftaurctur.Sed hoc qcfad portu pcrtincat non pr jetermittatur, cclcbrcs Sc fucre , 5C (iint ciuitatcs ca rc tutiorcs,cj> fauccs , pro faucibus ingrcflum inccrtum habeanr,6V utx in oculis mobilcs canalium diucrfioncs in fingulas horas annatannbus cognitum Haec funt qux de publicis uniucrforum rcbus diccnda uic\c bantur,ni illud addidcris 2 cj? partiri platcas mbcant, quibus in pacc co/
&
Pâto:
mcrcctur, 8C inucntus cxcrccatur , SCin bclJo lignationcs, pabu / lationcs,SCimufmoditolcrandacobfidionisrcmcdiaiducntiir. Tcm/ plum uero delubra,& bafilica, $C fpc<ftaculum,ct eiufmodi magis com munia funt,quam propria non multoru,fcu faccrdotcs illi quidcm,fcu tnagiftratus fint.De his igitur fuo dicctur loco.
uc<fta
-^WLEONIS BAPTI* STAE ALBERTI DE RE AEDIFICA/

,
tona Libcr V.in quo dc fingulorum operi/
bus tradatur.
De rcgia ae tyrannica munitionc,fiue habinrione, earum cp

differentrjscVpartibus.
Pcrum uanctatcs cum
intra
CaputPrimum. urbem,tum 3C in agro ad ci/
uium,incclarumcj; rntioncsaccommodari oportere,pro
ximo fupcriore libro difTcruimus,compertumc},' fccimua

aliaciuium ccmiiuniucifo,aliadignioribus,aliaignobi/
Dizniflunus auui fit *

r
Quxautem uniuerforum grata a conuenirentabfoluimus.Singulorum necciTitati,quintus hic hbcr,co/ modiscj? comparabitur,Qua in rc 8C uaria,& ampla, 3C difhcili cxpli/ canda,quoad nobiscritingcnrjjinduftrixcpenitcmur, ut intclligas uo luiiTc mc nihil proctermfrtere , quod aptum ad rcm dcfydcrarc quifpii poiTit,Sc"nihil afIcrrc,quod magisad exornandam orationem,qua ad cxcquendum inftitutum faccrcr.Ordieudum quidc a dignioi ibus.Di/ gniUirni omniu funr,quibusrcrufumma,5C moderatiocommittatur, 1 R ul'dc pl u s erfir,aut unus . DigniiTimum nimiru oportct cfie hilc qui cjercris prxfit folus. Qiix igitur iftius unius grana fiant confydt. e mus.Si maximi mtereft cmufmodi foreipfum hunc conftituamus, UIi/
lionbusdebcrioediftcia.
usne fimilc,quifancV,piccj? impcret uolcntibus, qui uenonmagisfu/

<a
DE RE AEDIFICATORIA
is
LIB. V,
w>
,
emoIumentis,cp fuorum ciuium falutc 6C comodismoucatur tra eiufmodi,qui fibi parata cflc cii fubdiris uclit re, ita ut eriam
an co
inuiris
imperetcNam cii caetera plaTacj; omnia aedifiaa,tum dC urbem ipfam non eandeoportetcoru e(Te,quostyrannos nunaipant, atcf eorii, qui
jj e
imperium,quafi conccflum magiftrarum inierint,ac tueantur.Regum mcrit urbs munita,plus fatis,ubi aduetitium arccre hofte ualcat.Ty/ ranno,cum Cui nihilo fegniushoftcsfinr,q; alieni , utrincf cimunicnda Tyrannorum ciuitas eft,adticrfus alienos,aduerfuscj? fuos,&ira municnda, ut alicnis
contra fuos un fubfidrjs ualeat, ln hoftcs urbcm fuperio/ urbs. rc libro munitam ferimus,in fuos quid expcdiat confydcremus.Pcrua/ lidum putat Euripidcs aduerfariumcffcmultitudinem naturafui,eacp (i fraudcm, dolumcjjin unum cotulerit rcddi omnino incxpugnabile. Carrx Carras apud Aegyptum urban populofiffima,adeo utciiin dicm dc/ funclorum capira {i non plus millc cffcranturjfofpitem, &oprimc ualc
atcjj
um
urbsJ
etiam
fuis
rc arbitretur.Prudentiffimiregescrcbrafoffa nquariaita diuifcrc,ut la
non unam,fcdplurimas effepufillasiunccasurbcs dicas Id ita fccerur, crcdo,ut nifi commoditas pafllim diffundercrur. Scd ea rc in primis af/ fccuti funt,utgraucs multorum motusnon ucrcantur, SC qui mouean
,
tur leuiffimecomprimanmr, utifiquisexmagno coloffoduasplures ue effcccrit ftatuas rracfcabiles atq* portabilcs, Romani nullum fenaco
rem mittebant proconfulem in Aegyprum, (cd equcftres uiros fmgu/ iis locis cUftnbuebant Id quidem ca dc rc inftituiffe aiebat Arrianus,. nc tam apta ad rcs nouas prouinria unius imperio agerctur. Et annota runtquidcm urbemnullam ciuium diflidrjsxmmunem dari, cuiusare
.
am natura difcrcucric,
utifipcruadat flucntum
autfiplurcscmineant
<olles,aut fi pars colle,pars iaceat plano
muro intcrduclo commodifli
mediuidetur.Duccndum puto,non quia Diamctrum tranfucrfaro pcr aream,fed ueluri circulo circulum includas,nam ditiores qutdcm laxi/ oribus delcctati fpacrjs faalcpriore amuroexcludi fe pacientur,macd/
!umcj?,mediascj? urbis officinasnoninuiri
rrjs
,
aicumforaneis cupidena/
relinquent,ignauaîlla Tcrentiani gnatonis turba,fartorum,lani
ferct,qj fi
orum,coquorum,(5C eiufmodi-plusfecuritatis, 8C minus fufpitionis af ab ea primarrj ciucs non excluderenrur.Illud non fit ab re qcr* apud Heftum kgirnus,Ser.TuIIium patricios uico luffiffe habitare , in cjuo ft quid molirentur , cx loco fuperiorc poffctoppnmcrc , Murum hunc intcriorem oportct ita ducerc,ut nuila fit urbis rcgio , qua is qui/ dcm non pertin2;a>,c3t" oporrct 2 cum cactcrosurbis muros^tum maxi/
mc.

tne hunccra(Titudine,omnic[; opcris artificio
,
ualidiffimum attollenc,
8C
fublimem,guo ad pnuata cunrtoru tecla excellatjiviiniscj; 8C propu
gnaculis,atq? fortaifis etiam foffa conuenit hmc atq? hinc munire, ut p cii fatellitesutroc,ptccu laterctutentur . Turrcsanfuptrncnadapcr/
cas introrfum,fed circumtc(ftas
muro , Sftam in fuos q? in adueniirios
hoftcs expofitas eflc locis oportct,pra:fcrtim quibus uiae, aut alta tcm/ ploru tccfta dh igantur.In turrcs uelim nullos,nifi per murfl ipfum con fcenfus dari,& in muru , nifi qua pmifcrit princeps aditum patcre . Ex
arcc per urbe ad uias,nulh arcus,nullx ufpiam turres relinqucda?,pro hibenda 8C mocnia,ni proiccfturoe , unde miiTihbus dccurfitantes per iii cos mihtes poifint fubmouere.Dcnicf; ita paranda omis harum reruftl acdificatio cft,ut cdita omnia qui dominctur poflidcatfolus, 8>C fuis pcr airrcndiuniucrfam per urbe facultatcm rcmorctur ncmo. Itacj; his ty/ rannoru urbs a regu urbc diffci r.FortaiTis ca etiam rc differunt, q? hbe Tispopulis plana comodiora fint,Tyrannusmontcfit turior Cartcra Diffcrcntia rc/ jft orum aedificia,quaeinhabitcnt& regis& tyranni , placriscîn rcbus gi.Y ac tyranm non mocj mtcr jp^ uerurn 8C una cum plebcis priuatorum acdificrjs co cx urbis u<niunr,nonnulhs etia. ab his atqtintcr fe diffcrunt , prius diccdum qui conueniant,poftquidcuiq;fitpropriu.Hocgcnusardium ncccflitaris
.
graria conftitutum interpi 'ctantur,infunttamcn partes aliquar, ahogn commodx,quas ufus 8C confuetudo ita uiuendi cflicit,ut putcntur pcni
tusncccflaric,uticftporticus,ambulatio,gcftatio,5Cciii(modi,canos,
quando fic acdificationis ratio fuadcat,non ita diftingucmus , ut com /
moda abipfisneccifarrjs fcgregcmus,fcd fic, utqucmadmodum in ur/

bibus,ita 8C in 3edibusifriufmodi,alia
alia
umuerforum cfle,aha paucofu,
fingulorum dicamus
Dcporticu,uc(libulo 3 atrio,fala,fcala,uionibus,apertionibus,po
fticisôccultisreccfribuSjCaelauscpdlffugiis.Prmctpumacpriuato rum aedes in quo differant . Pnncipis quocj; 8c cius uxons
difcreraconiuncftacfhabitatione.
Caput
II.
POrticum quide 3C ucftibulum non feruorum magis(uti Diodorus

putat)qj uniuerforum ciuium gratia pofitum arbitramur.Intra x/ falam ( qua a faltando dicla puto, cp ambulationc,aream,atrium, des
in ca nuptiarii 8C
(ed
conuiuarum
alacritas celcbrctur)
non uniucrfoi um,
potiusincolarumfunt.Cxnaculaaliahberorueflc , aliafcruorum conftatûtndormitioncsmatronarumjuirginujhofpitumjfingulorii fcrmc funt. Dc uniuerfa iftorum partmonc quoad gcncratim pertinc/
bat.
DERE AEDIFICATORIA
LIB. V.
e>i
bat,diximuslibro primo,in lineamentis,numero ern amplitudie, 8C (i tu pro cuiufc^ ufu aptc expediantur ncccfle cft,nuc jfta particulatim^p/ fcquamur.Porticus&ueftibulu adituhoneftabitur,Aditus, cum uia,
qua patcat,honeftatur,tum
coenacula,5t" celloe,&
8C operis dignitate,
qua perfiniatur interio
eiufmodi locis difponctur aptis, ut immifla co ra rnode feruentur,ut bii cum aere,fohbus,uentisc$ conucniant,ut a d uf* xpetitos accomodentur,dJftinguenturc necjd comertiajauthofpitu, autafliiduorum iftis dignitatc,comoditatem,uoluptatc ue minuant,il/ lis petulantiam augeant,ac ueluti in urbc foru,plateoe,ita in a-dibus a/ trium,fala,8t" generis eiufdem habebuntur,loco non reiccfto,non abdi to,nec angufto,fed propta fint ut coetera,in eas mebra expcditiffimc co fiuantjn has quide fcalarum 8C itionum apertiones , in has conuiuarit falutationcSjCVgratulationesterminabunt. Rurfushabcbirardesadit9 non multiplices,fed unicu,quo ianitore infcio ingredi nemo, aut afpor fcneftrarii cauebi tarequidpiapoflit,Apertiones,cum oftioru, tum i-nuSjnefuribuSjncûeiteuicinispateantadturbandajfpedandajnofce/ dac quoe intus,aut dicantur,aut gerantur. Aegyptrj ha domos priua/ tas aedificanr,ut extrinfecus nullae feneftraru apertiones apparcant O/ ptaretfortaflis quifpiam pofticam adefleianua, qua meucs,feu rheda, feu iumento inueherentur,nequid inqnamentis primaria ueftibula de/ honeilarentur,adderentcj;po(tiailafecretiorc, quainfciafamiliafolus
&
dominus admittcrc occultostabellarios,etinternuneios,cgredicj?ex ar rerumcp modusferat Hofcc non improbo,il/ lud pcruelim non deeiTe abdituTimas latebras, occultiiTimos recefTus
bitrio poflit,prout tpa
dC coelata diftugia,ipfi patnfamilias uix agnita,quibus aduerfis cafibus
argennim,ueftem,fcc,fiiditamalatempeftastulcrit, faluct . Fecerant -.
adfepulchruDauidloculos,quibusthefaurosexregishorreditatecon
derent,arte mirifi'ca,ita ut nullatenus poflent efle manifefti.Ex
cf
,
,
JP
r c
'
quorum
P. \
unopoftannosM.CCC.Hircanumpontifice,aitIofephus,auritalcn/ tahaufifletria millia, ut obfidione ab Antiocho liberaretciuitatc . Tu et poft tempora Herodem ex alrero magna quccj; rapuifle uim auri p/ dicant.In his igitur aedes principum cu priuatis conueniunt.Inter prin/ cipu 8C priuatorum aedes hoc inaxime intereft , q> earum utroeq? fuain in primis natura fapiunt In hac quidem quasplurimorum funt ufib ad icatae,nuraero cx amplitudine excellere,in altera, quoe pauccrum,
autfingulorumfunt,cultioramagis,câmpliflmafieii conucnit.Tu 3c hocintcreft cj in Iiisctia fingulorum reccptus naturam fapiant pnn
;
Q^cipum

cipum
neceiTe eft,quoe quide
plurimorum fint,quando nufcp in regurri
alterisuero priuatisdomibus par tcs,quxplurimorii funr,itaquocf! pofuifleiuuat, utneplusquidem rc
domibusnon fupfluitmultuudo,in
gia
domus mcbra penitus diftincfta,uxoris,uiri,miniftroru,ita ut quf/ non modo ad ufum,uerum 8C ad maieftate pertineant,ubicj?fuppe/ cfc ditcnt,St" nulla exdomefticorum multitudine confufio rcdundet. DifT cile fane id,5c" quod haud queas unico fub tefto efTicere.Ergo cuicjj fua SC regio,<3 area,fuum cpintegrii tecfti (patiu,& opus dabitur.Scd ita iii
genturtecfto,5îtionibus,utfcruorum,domefticoruq?manus,dupr3c ftandis openbus properant, non ucluti cx uicina aliqua domo acciti fc
iepraebeant,fedpr3efentesprjeftotS^pr6ptifinr.Atquiparuuli,ancille,
garruljecjjcohortis ftrepitus a uirorum comertrjs fedudantur,3C mint firorii omnisillauritiesfeparabirin\Principum confcfTus SC tridinia di
gnifTimo ftatuentur loco.Dignitate affcrct loci celfitudo, 8C fub oculis (pectatu mare,colles,St" amplaregio . Tota uxoris domus omninoa principis uin domo fecernetur,pra:tcr id,quod ultimti conclaue Sfgc/
nitalis leCti dormitiones utrifq? comunia patcbunr.Oftio Sc ianitore eo de uno amborudomusdaudetur atcjj cuftodietur Caetera quibus eae ab alrjsdifTeratmagispropriafuntprHiatorumcpprindpum, de ipfis crgo fuo dicemus loco.Nam proeter ea quoe priuaris eorii ufibus debcrt tur,habere quidem oportet adirum exipfa militari uia, ipfocj; praefer/ tim fluuio autmari,tum pro ueftibulo lnxos receptus, quibus legato/ rum,procerumcf commeatuSjfeu uchicuIo 3 fcu lumcnto uccftuxripi/
.
antur
Deporri"cus,atrrf,coenacuIi3citiuaIis,authycmaIis, fpecute
&ar
Porricus.
ciscommoda aftrucnone.Dc regiae ac tyrannicx fedis proprictate. Caput III. 8c"tecta non hominum folum gratia,ucrum 8C iumenro/ POrucum rum uelim adcflc,qbus a foUSC imbri contegantur Ad ucftibulii
.
Veftibulum.
porricus ambulariOjgcftatio^&tiufmodi pergrata cft,ubi iuuentus fe/ niores a principis colloquio redeuntes expcdans cxcrceatur faltu, pib, difco,lu^ta.Pro penetrafibus fubindeatnu,bafilicam ue,ubi dientes dt fputando patronos prxftolentur, ubi 8C princcpsius dicturus ad tnbu
nal fcdem ftatuat.Subindc conccenacu!um,ubifcnioresprinc]purn fa/ lutarum conucniant,& rogarifcntcntiam dicant.Idcj; fortaflis aliud f/ ftiuum,aliud effe hycmalc conuenit,6Y omnino patrum,qui conuene/ rint a:tatifcflV > dditrjs profpidcnduni cft,nc quid i\Hc uajitudini ad/ CJ/
&
DE RE AEDIFIC A-TORIA
LIB. V,
6i
uerfum influat,& quantum ratio, 8C necefluastemporum poftulat re/ fcus difceptandis,ftamcndiscj?, poflint fine ulla uel minima impedirio/
necommorari, Compcrioapud Scnceam,primumomniumGra/ chum , mox Liuium Drufum inftituifle non uno loco audire omnes, fed habere turbam fegregatam 8C aliosin fecretis reciperc, alios cum
,
plunbus,alioscum umuerfis,uti amicosprimos^&fccundoseopacfto

notart,id fi iftiufmodiin fortuna,aut licet,aut placct, ianuoe diuerfae fi tnt,dC plures,qiubus alia atcp alia parte recipiant, ac receptos mittant,
& quosnolintexcludantfinecontumada. Aedibusfpcculafuperemi/

neat,qua e ueftigio cuiufuis motusfiat certior.Itaque in his,& rftorum fimilibus conueniuntjin quibus ucro diffcrunt hoec funt. Nam regum quidem oedes in mcdia urbe aditu facilis, ornatu uenufta , lautitioe cle/ gans magis quam fuperbafit condecet. Tyranno non aedes magis, c| arx locanda eft,ut fit necj in urbe, neque cx urbe . Adde quod ad re/ gts aedes fpeclaculum,templum, procerum cj? tecta pulcherrime adiun guntur. Tyrannorum fedes quaque circum foatios in modico fegre/ garis omnium oedificfjs (c^ conrincat necefleeft, Honeftiffima, 6t qux urrumq; decear,atc iuuet crit aedificario, Ci nec exponetur regia patcs adeo,ut infole/centcs nequeat depellere,neq? diftinguetur arx,ita ut car cermagis,quamlauriprinapisdiucrfonumuideatur. Vnum hicno/ p./i r , ae au cu " limprocterire.Namcommodiflim3equidemtyrannisfuntoccultae,5c: tator,3e latentesintra craflitudinemparietisfiftulaeaufcultatonae, quibusfur/ tim captent quid feu hofpites,feu familiares inter fe colloquantur , Sed v quum regice domus propnum fit,omnibus penc , acmaximc prima/ rrjsin rebus aliter fe atque arcem habere, officfjcrit arciregiam adiun/ gerc,quo 8i rex fubitis cafibus, arcem ueteres urbibus ponere infiitue/ rimt,quo m aducrfistempeftatibusrefugium habcrent,ubiuirginum, rnatronarum 'q? pudidtiam cum facrorum fanctirate tutarentur.Memi nit quidem Fcftus arcem apud ueteres religioni facratam fuifle , Sc ap/ pellan folita augurialem,arcanuq; illic fieri quodda folitum pcr uirgi nes facrificm,occultu,longec^ auulgi notitia remotfi.Ea de re prifcorCr arce nullam efle teplis uacuam inuenics.Sed arce tyrannifibi ufurpaue re,loci'q?pietatem,ac religionem ad fcclus,immanitatecp uerterunt, ca lamitatist|!fanctiim illudrefugium erumnarum fomctum reddidere Nos rem^pfequamur. Ammonfjs arx ad tcplum muro circuibatur tri
plici.Primaextabatmunitiotyrannorum, proximaconiugum cum lt Q.* be/

beris,ultima farcllitum erat fcdes, Aptu opus, ni magis fpcclet qui tole rct cp qui infcrat uim. Ac mihi quide titi cius militis fortitudo non pro/
barur quidcm,fi nihilo plusprxftet , cp ut infultantcm hofte obdurat pcrfcrat,fic SC ab arce expeftandum puto,ut non modo fuftinere laccf/ compefccre impctcntes ualeat, Vtruncj? tamcn ita cu/ fcntcm,ucrum randum,utuchcmentcripfum ad folum quacfifle uidcarc. Haecut affe/
&
quamur,loci fitus,& murorum ratio proeftabit.

JDe arcis,fiuc maritima
illa fit,fiue
in
plano, fiue in monrefueritfi/

,
ta,,commoda extruclione,fitu,acmunitione Depodioitcm,a/ rea,muro,foffis,pontibus,&turribusciufdem, Caput IIII.
DVbitare uideo peritos rci militaris,arccm'nc effcfirmiffimam uc

lit,colle,an plano collocetc Collinas quidem non dari ubi'uis c/ iufmodi,ut obfcdiffe 8C diruiffe nequcas,necj; plana,fi re<ftc 3ftruantuf, impune attentari armis.Dc his non difputo . Tota nepe res locoru eft oportumtatibus commcndanda,ira,ut quoe dc urbc diximus, omia ad poncndam arce confummcntur Omnino habeat arx oportet expedi/ tas irruptiones,unde in hoftes,in dues,in fuoscfccaftrcnfes, fiqua fedi/
.
tio,autpcrfidiaidcxigat,5Cfua, 5t"externapoffitauxilialibcrepetere,
ards defcri/ C.in flcxiscornibuspr3ehendant,non circumcludanr, fic, autvi quaplurcs radrj ueluti ad circumferenria cxcant,fic ern quod oportere nupcr dicc/ Arx urbis DO/ b amus ) nCF * ntra urbc crit arx,ncct adco cxtra urbc. Q^ î quis arccm uolct breuiiume dcfcnbcrc fortaffis non crrabit , cam dixerit pofticS ftica effeurbis,omniexparrecgregiemuninffimam.Scdfitcaquidc, utiuo lunt,operu fuprcmus ucrtex,& urbis nodus, minax,afpcra , rigidacfc
atcfe
immittcrc tellure,flucnto,lacu,mari Pcrcomoda
crit
puo,quoefibiiungctomnesurbismuros, quafio
litcra,ingcntes
fii
fit
oportct,pcruicax,inui<fta:pufilla q?
ampla crit tutior.
Nam hic pau/
corum fide,illic multorum officio indigebimus, Et quid ille apud Euri pidcm,Nung fuit multitudo non rcferta malis ingcnrjs, itaifticin pau cis fidcsminus incerta erir,qua in mulns pcrfida. Arcis podium ponct folidu,u.iftislapidibus,linea cxtrinfccusobliqua, qud ieala? admotx curuatu debilitentr,& qui applicuerithoftis hoerendo admurudimif/ foslapidcs non euitet,Se' tormcntis immiffa non ufcf arietcnf,fed ex ob
liquo difTilcat.AreaHitrorlus paffim lanffimiscV craffislapidibus,du/ plici atcfc ctiam triplid folio dimiffis inftcrnetur , nc quid cuniculis fur/ tim obfidentes irrcptcnt.Murus altiffimus,folidiffimus,craffiffimuscj ad fuprcmas ufcp coronas attollatur,qui pukherrime machinaru uim,
cV
DE
Rfc
AfcUIMUA 1 UKI A
LID, V,
OJ
&miffilia refutet,cx" fcalis,aut ctiam aggcre, quoad in nos fit , minimt queatoequari.Coetera utideurbiu muris diximusEficientur.Precipua 9 quide ad tuendos urbis 8C arcis muros in hoc crit ratio , ut curcs penit qua doa/ foffa, ne hofus impunc propiuspoffit appellere.Idfiet,cum mus,profundai^,latac|7,tum &lfurtarrjs(utitaloquar ) fub fiflurisper ipfum imum podrj difpofitis,unde hoftis dum fc fcuto fupne proteget,
qua fit parte non tcclus tranfuehetur. Hoc enim genus defenfionis om/
nibus ante eft.Tutius enim iftic occafioncm conficiendi hoftis captant, breuiore finiunt linea,raro petunt hofte fruftra,cui totu corpus operi/ re diffictle eft,unumcp obuiii hofte,fi praeterit teUim,petet proximum, autinterdu unum,& item altcrum,& alteru . Supernc autem immiffa non fine periculo deftinantur,uix unu tantum petunt, qui dC praeuidtl/ fe,& leui momento dedinaffe , SC breui fcuto refutaffe immiffa qucat,
machinamenta propius pofftnt appellere .
Si erit arx maritima circuuadaimpedicntur palis, faxis , ne nonnunqj Si ent plano, foffa aquaria
rircudabitur 5 fed ca ne quid puridi aeris adfet at,ufq: fodietur, quo fca/ turiat uiua aquam.Si erit monte,prarcipitrjs uallabitur , ubt hccbit his omnibus utcmur.Quibusuero ex locis tormentorum miffilia pcffint
impetere,cycli,aut potius anguli mUrorum ueluti prorae in acutu obrj cicntur.Non me fugit q? penti aliqui militia afferunt contra miffiliuiri
impctum murosprxaltosforenoutiles.Horum crnruinaxquatisfof Ad arccm mr prima/ hs expeditiffimuii prxberi hoftibus irrucntibus adirum. Hoc non eue/ ris una
niet,fi,quaefupradiximus,obferuabuntur.Redeo ad re, Ad arcem tur ria exdtanda* ris una prtmaria exdtabitur, multa fuiparte folida , toto opcre robu/
fta,undic munita,caeteris celfior,acceftu ardua,ingreffu
te
non nifi pon/ mobili.Mobihum pontiu duo funtgencra. Alteru,quo inucrfo clau ditur egreflus, Altcrum,quo porre<fto,atq? retracfto utimur , ubi acrcs
lafciuiunt uenti.Poftcnor
miflilibus poffunt parte huic uerfa
commodior eft.Turres quae circiipcccre hac nudx habebuntur , aut muro tccftac
relinquentur gracili.
Qiiomodo excubiarum in arceftationts,& fori difponcnda , te/ <ftacxtruenda,8<:quibusobfirmanda.pereliquisitcm rebusad

arcemrcgiSjfiuetyrannineceffarrjs,
Caput V
fori diftnbucntur,utalij
EXcubiarumXtationes,&: propugnatorum
dtbuscj? curent,dcmfi aditus 3C cgreffus, 8C
infimasarcisparres,alrjfuprcmas,alrjaliasdifiin<rtismunenbus,fe/ omnis partitio fic habebit,
&parata,& murwa,ut nec$ amkorum pcrfidia,
necj inimicorum uis, Q, 3 fraus
LEONMS BAPTISTAE ALBERTI

rrausuepoiTirlaL-dere.Aras teaanctormentorum pcndcnbusobru/ ancur,ad acuru angulu fmienrur,auc uahdo opcrc fpjiTuTimis trabi/
&
bus obfrrmabunrur,poft imponaur crufta,3C m cam prxterca rubuli, per quorum uacua exccpcus imbcr pfluat,nullo calas, aut limi fultu il lininitcrncntur.Poftremotcftacasfragmenris, uelponuspumiccfup/ infparfis cpcrietur binum ad cubitu cralTirudinc.Sic ncq: ruennum po dcrum m fe,neq;ignium iniuria uerebuntur.Summatim quide crit arx
pernaenda,uti ii pufillam quandam urbe coaedifices. Pan igitur , arcjf urbsipfa munictur opcre,5C arre,cactcraq; coaprabutur quae ufuifinr. Nondeeritaqua,fuppcditabitubi nulitcm,arma, frumcnra, pernam, r acenJ,&inpnmisli5nacolloccsarq:an crues,&in arceipfaturnsiftarc ~~r _ ifor* dc P"niariaquadiamus,uelunminutiorqu3edaaaent arx, cui prorius I^PP dcfitnihilcoru^quaearabusdefydcrcnrur.Habebitcifrernam, cxllocu/ iosrcrum,quibusfefeabundealatcx'tt<catur .Habebitaditus, undein fuos eua inuitos irriipat,Sc' undc penta fubfidia lmmitrat lllud hic no praetcreocunicuhs aquarrisarcesintcrdu dcfcnfas.interdum urbesclo/
' .
Qs
acis capcasfuiiTe.Horii utriiq? luuat nftcns emittendis. At curalTc
opor
cct,utiftiufmocUresmultominuslxdercpoiTint.q:iuuarc.Fientigitur apnffimi,dcenturtorruofi,cxap}cnrurprofundo,u:n<:q;srm2ruspcr/ uadere,neq:inermiSTnarcemcuadcTc, nifiuocarus. admilTusc^fitpO'' ns.FinietbclliiTimecloac3,autponusdcfcrta,5Cigr,otainarcnaria,aut fecrenstemplorufanifas,acbufruariis. Tumfi humanoscafusnequic qua neglcxiiTc oportcr,nimirum niuabit notos iibi habcrc lngreflus in Ciraara m arcem,quibus fi quando cucnit,ut excludatur , polTir attcpe/ ratc lrrumpcre cura armans,& fortaffis confcrct ad hanc rcm , parton habcre aliquam murorurn abdmiTimam , quae nor. cx calce , lcd crcta
obftructafit. Vniustantum gratia qui cartens pra?f:c,fcu
litille
quidem
rcx,feu tyrannus,quid feaiTeopcttcat diximus,
Rcfpublica qutbus conftct, Vbi bi quomodo domus rempublicl adrainiftrannum OLPonuncura ccnftituendx.Dctcmphsmaion
busconftcr.
busacminonbus,dclubnsacfacclhs. Caput VI. SBquitur ut eacranfigamus,cuae hi rcquirant, qui non unia tannim praHunt,fed funul plurcs gurernent rc.His aut tota refpublica qua/ fi unus magiftratus intcgra comircecur,aur parnbus diftnbuctur. Con ftat refpubhca facris,quibus fuperos colimus,his pontificcs pra:funr, ^pphants, quibus hominu foaetas 3C ialus couneatur His domi fcna/ cor iudcx,forrjs caftroru dux, & clalTispfectus,& huiujrnock Cui'utt
.
i-
tfto
DE RE AEDIFICATORIA
ficiii,altcru
LIB. V.
<s+
iftorum duo debent genera domiciIrj,aIterii quod ad fuu perrincat of/ quo fe,familiam cj? fua recipiat. Larem quide familiare ha/
bcbit quifqj iimilc huic,cui fefe pro uitae inftituto cflc uclit firmle,aut re gi,aut tyranno,aut dcmii priuato.Sunt tn aliqua quae huic hominu g
apprime debeatur.Praeclare Vcrgilius. Sccrcta incit crat patris An dom 9 ,arboribuscj; obte&a receflerat.Intellexitquide primatu e/ des,& fua,Sc" famihoe gratia auulgi ignobihtate,& fabroru tumultu 15 gc abeflfe c5uenirc,cti cxteras ob rcs,ob delitias,comoditatscj; fpacio ru,hortou,amcenitatu,tii nctanta in familia,ta muitiplici, tauana Ja/ fauicsiuuentus(du ommu fermc nco uiuat fibi,dbo,potucj? alicno plj rucpinfaniatjmaritorti querimonias exritct,tii etia nc quid nnproba fa lutantiu ambitio plus fatis patronos inquietet . Etprudctiflimosuideo principes non modo extra uulgi frcquentia , uerti 8C ab urbc fccefliflc, nc quis plebeius,nifi magna impulfus rc molcftiorc afliduitatc infcftet. Aut quid tanti crunt iftorum opes,(i no licuerit interdum ociari,& pi/.
ncri
chife.
grefcere.IftorCiquide
domus qualefcuncfc fint habere adrnodii oportet
qua prodeat in fo rUjminimeanguftajnCjquiftclanturfamiliarcs^clientulij&lcohortaks 8C qui fe congerunt ut togatulorum numcrum augeant,imer ftudia co mitandi prcfluris turbentur.Qyae autcm fintubi fefehiproceres profu
falutatoru conceptacula capacia,5c egreiium SC uia,
fccpto muncrc excrceant,inpromptu cft,Scnatus curia,Iudcx bafllica, prxtorio'uc,Duxcaftns,claflecj? cVeiufmodi.Quid pontrfex r huicqur
dcm non templum folum,ucrum cV,quaciHi funt caftrorum inftar,ap

primcconucniunt,quando militiam <3Cpontifex,5c* qui fubpotificc fa cris adminiftrandis additi funt,acrc 8C labonbfam agunt quale in co (
libro,qui pontifexinfcnbkur,recenfuimus)uirturis aduerfus uitia
Tc Tcmplum*-
plum aliucf maximii,quo fummus antiftcsfolcnni ritu ftatas cercmoni as 8C facrii faciatialiud,cui minores pontifices pftnt, quo in numero pcr urbcrcgiones,facclla,& inagrodelubrafunt. Tephim maximume/
dia in urbefortaflisc5modius,fedu<?tu aute a confcrta cium multitudi/ ne,8C frcqucntia honeftius,colte dignius,plano ftabiKus collocabit ob terraemotus^Demum co poncndii ent loco tephim , c^fit fummafncu ru cum uencrationc et majcftatclnde adco circumlonge a coêdu abi gendae funt pemtus rcrum omnin fbrdes,impuritatS,indccenn'a?cfe,er/ bus.patrcs,matron3e,uirgincsfupplrcatu accedentcs aut of endant,auf afanc"cimonia?obcundx mftituto prxuertanrur, Apud Nigrigcncum aichire&um ( qui dc limitibus fcnpfit ) fic inucruo ? pnfcos archite/

ctos putafle deorum
tecfta rccftc
gcrcnt,fcd placuifTc poftcnonbus
qua cceli parteprimum
habcri , quac frontibus in ocridcntc uer omnc cam rcligionem conucrtcre,ct tcrrailluminetur,co ucrfus tcpla dC limitcsob
ijdendos putafle,ut ftatim furgentc cx aurora folcm confpicarentur, 11 lud tn in delubris,facelliscj; uctercs probaffc uideo,ut cor um frotcs ,p/ dcunnbus aut cx mari,aut cx fluuio,aut cx uia militari pomgatur .Po ftremo tale ipfum cffe oportet,atc ita omi ex parte coparatum, ut ab/ femes ad feuifcndum ille<ftet,pnrfcntcs dclcclet, atcj; detincat opcrisad miranone raritate.Teftudmatii ab inccdio erit tutius,contignatu ab
&
terrxmotibusilljefius,fcd conrrauctuftatemhocrobuftius,adgratia
alterum hocuenuftius.Detcplishacftenus.Nam pcrmulta,quaedicen/ da uidebantur,ad ornamcnta magis , qua ad ufum tcmplorum perti/ nent,de quibus alibi tranfigcmus.Minora tcpla, 6>C facclla pro loci &i% nitate 6c ufu maximitempli rationcs imitabuntur
Pontificum caftra dauftra effe.Quid Pontificis ofTicium.Clauftro
rumgcneraquor,ubi&quomodoconftituenda. Caput VII. POnnfias caftra quidcm liint clauftra,quibus aut pietans, aut uirtu
tisgratia plurimi conuenere,quales funt qui fe facns addixere,cV c| uirginitatem fupcris uouere.Sunt SC caftra pontinria, quibus ftudiofo rum ingeniain rcrum humanarum,diuinarumcj? cognitione affcquen da uerfantur.Nam fi poniificis officium cft ccetus hominum ad mtam omni cx partc pcrfccftam,quoad in fe fi t,perducere, ld no re alia fict pul
chnus qj philofophia.Quom cnim
in
hominu natura duo fint,quf no
D on ^ u
frtim of
*
ki s, dpra?ftare poflint,uirtusfrilicct,8c"ueritas,quando fictquidcm,ut harc pcrturbationes animi fcdct, atq; exdudat , illa uero naturar opus,
atcfcrationcse*plicet,nobisccomunicct
exquibusrebusingeniuab
ignoranria,mens a corporis ccntagione purgcrur. Pcr hanc nimirum inimus uitam beatiffimam,propeut fimus drjs reddiri pcrfimilcs. Ad/ de quod bonorum cft,quales &C effe,6t habcri ponnficcs uolunt, ca me ditan,ftudcre,profequi, quae hominum gcncn ab hominc dcbcri intel
ligantjaegrotoSjimbcllcSjdeftitutoSj&fciufmcdiofTiciOjbcncfido,
mi/
fericordia,leuando,iuuando.lnhisernfefc,fiiosc|;excrccatpontifcxof ficrj eft.De his nobis,feu ad maiorcs pontifces, feu potius ad minores pertineat,dicendum uidetur. Atqui a dauftris incipiemus .Clauftroru
genera alia concluforum,ita ut nufqua in publicum prodcant,prartcr/ quam fortaffis in templo,& luftrationum popa. Alia non ufq; conclu w,ira ut perpctuis temponbus arccantur.Horum itcm alio mares,aIio
fx
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. V.
c%
fceminx contincntur. Vtrginu dauftra nccp intra urbe fi pofita fint ui/ tupero,neq? oninino cxtra urbc laudo IlJic fane folitudo minus prx/
bcbitinfcuatorum,fedquifcingcirennt,plushabebuntocrj,&licentif
ad facinus,ubi nulliafliftcrcntarbitn,c^hicxnter multosfcclcnsfpccu torcs,atq;dehortatorcs.ln utnfcfprouidcndum quidem cft, ncuelint

dccaftitate mcrcri male.fed in pnmis ne poffint.Qua de re ita praeclu/ dendi aditusomncsfunt,utnemini paceant,obferuandi,ut circumuoli
tarc attcntator poflit ncmo finc prxfenris ignominix fufpitionc , Neqj tara munita cfle legionum caftra uallo,foflaq? oportet,6^ iftarum fcp/
tafuntmurisobuallandaaltis,tntegns,nullisufpiamaperrionibusrc/
licus,quibus,n<>dico caftimonixcxpugnatores,fedne oculorum,aut ucrborum quide faces,3c" ueneres ad animos labefadandos poflintitu
mitti.Lumina inrrorfus pcr arcam fubdiualcm excipient.Circum arel porticu8,9mbulatio,ccllx,ccenaculum, condaue , 8C quce ufui funt ex priuatorum xdiii rationibus aptis locis difponcntur.Ncqi deeflc uelim
hortulifparia,cVpratuli,quxad recreandos aniraos magis,q? adfoue dasuolupcaeesualcant,qux quomitafint,noninconiTilie ex mediain/ colarum frcqucmia fummoucbunrur Vtrorum fepta fi ex urbe con/ ceflerintconferetid quidcm ,Nam eorum adfcriptafancftimonix afTi/ duitas,Sdanimipacatareligio,cuifefetotosdedicarunt, minusuexabi tur falutatoru frequcntia.Sed iftorum tetfta feu marcs feu fccminx fint, udim ocaipentloca,quam xdficri poiTitfalubcrrima, ncc daufiro inA dufi,dum folum uacant ammo,corporc autc rnulra macrcurdine,& ut gilrjs arTerti torpent,uita dunus trahant xgrotauonibus quam par fir. His demfi quos urbs exclufit m primis locum dari uelim natura muni
.
tum,querepentina latronum uis,autexcurrenshoftislcuimanuadar
bitnum nequeat populari,eaq* de re ualIo,muro,turrict? pulchrc mu/ nietur,quod loct rcligio paaetur.Eorum uero conduforu fedes qui flu dia bonarura artium cu religionc coniunxennt,quo illi quide pro (iiA fcepto officio comodius queant hommura rebus confulere, non omnt no medtos mtcr artificu tum ultus ac ftrepitum, fcd ne etiam ab auium frcqucntiafeducftoslonge cfieoportetîdquidCjCum aliasobres, tum quddfuntcorit familioegrandcs, tumetia cp multiad fe conaonantes, diTercntesqjderebusfacrisconfluant. Quibus rebusproculdubiote/ do indigent immodico , Rcde locabuntur apud diucrforia publicoru operum theatr^circijplatex, quo multitudo fpontefua fefe animi gra/ uapcrlubcntcr confercnstauliuspatiatur tftorum perfuauone, hortati
one

one7 admonitionc a uitrjs,ad uirtutem:ab imperitia, ad rcrum optima
rum cogwtionem euoc3ri*
De paldtris,pubhas auditorrjs 8C fcholis,imbedllium locis & ho fpftarrjs,xgrorumc tam manum,quam foeminarum

diucrforrjs.
Caput VIII.
APuduetercs,pra:feru*m Grccos,afiueucreurbeinmcdia poncrej/

dtficia,quas paleftrasappellarunt, ubi philofophantesdifputado
uerfarentur.Illicquidcm ineranrfpaciafeneftrata, cx apationumpro/ fpfCuiSjcV fedendi ordmes,aderant 8c porricus , uircnte herbisarcaro,

6c fl oribus ueftitam circuentes, huiufmodi opera perquam belle codu cunthuic religioforum generi.Acuelim quidcm , utqui ftudrjsbonis
dclec*tentur : airidiii
apud artiu profeflbres comorentur fumma uolup/
t*
famdioprsefcntium rerum, autfadctate. Eadereitaiftic parabo,& porticu,8c' are5,cVeiufmodi,ut nihil amplius ad diucrfandi ufum opres.Lenes excipient folcs hyeme,3eftate uero umbra, auramcjj cf id fieri queat gratiflimam.Scd de his 3?dificationu delitrjs (uo diftin/ ctiusloco profeqiiemur.Q fi iuuat publica ftatuereauditoria,St"fcho las,ubifaptentes,doclorestyconuenia9,eaponitoloco, utfintincolis omnibus equc oporaina.Ccflent fabroru ftrepitus,abfint nidores, fcc rores,non admittat ocioforii lafciuias,fapiat folitudinem,grauibus,8C circa res maximas,5c' rariflimas occupatis condigna,habatqjautori/ N tatisin fe magis quam uenuftans.Ceterum, quo pictatc aduerfus imbc
iate,nul!o
cfi
deftitutos exerceat pontifex,Iocus erit SC ttarius, 8C fumma dili Hofpitaria, cAks gentia conftitucndus.Nara aIibijdcftitutos,alibi xgrorantcs fufdpias, 8C foueas neeeflc cft,tum Sc inter egrotantcs funt,quos cauiffe oporter,
&
nc dum pauds inurjlibus profpidas,pluribus,3c* urilibus pcriculum } Fucrc in Italia prindpes qui fuis in urbtbus ucrucrint gcnus i\/ Errones. l u dhommum,uefteacmcmbrislaceros,quoserronesappellant,pre/ cabuodos hoftiam pcccre.Ilico enim ubiappulerant, moncbantur nc quid plus triduo fefcin urbe uideri finerent inertejs, nullum cflfe tam co minutu,quin aliqua inrc hominum ccerui fua poflit opcra prodeflie, quin cxci funarrjs faltc iuuandis profunt, Qiios ucro grauior aliquis morbus omnino oppr*:flerat , hos conuenaru hofpitum magiftratu
afTeras
&
apud minores ponnficeslegionibus
diftrtbucbanc.Itacj:
tlli
nccppfiifi/
morum conuicinoru opem fruflra pofcebanc,ncc duttas eafoedifiimo rum obfccenintc ofFcndcbatur. Apud Etrichiam pro ucterciMoiancli
iatis,5: uaifltmjcrcligionis
cuIru,quofcmper darun , mirifica
ui/unr*
bo/
DERE AEDIFlCATORIA
fint
LIB. V.
.
&
hofpitaria lncrcJihdi habita impenfa,ubi ciuiu,peregrindrum'uequi/ uis nulla,quje ad falute pertineat,rem tibi defutura fentiat Sed quom
segrou alrj morbidi,qui lepra,pe(te, 8C huiufmodicontagionii uc/ nenis bcncualentes inficiant:alrj ucro(ut lta loquar)fanabiles finr,diftin cta hos habereuelim diuerfona , Vcteres Ackulapio, Apollini,Salu/ ticft dtjs(quoru arubus,8t numinc gcnus hominum bona ualcrudinemv recuperare,atc|:fcruari arbitrabantur) aedcs loco non nifi falubernmo" aftruebant,ubifynceraeaur3e,c3Cpurgatiirimeaqucfuppcditarct,qud illic dclau argrotantes non opc deum tantum,ucrum ctiam locorii be/ ncficio promptius couaiefcerent.Et nimirum faluberrima m prinii* lo ca cfTc optabimus,ubi aut publicc,aut priuatim xgrotos habeas . Sic/ ca fortaUis ea ad rcm,atqj faxofa,8C ucntis affiduo abftcrfa , SC folibus
non ufta,fcd facili tcporerlluftrata probabuntur; quando humida pu/ tredinu fomcnta funt.Scd pala eft naturam in rc ommgaudere tempe/
ramcnto,quin SC fanitasipfa haud aliud eft,qua complexi, exqbus co ftet,tcperamentum,6C mediocria fempcr delccftantJn caetcris contagio (i non urbc modo,uerttetiam ab uia publica longc cxcludcntur,reliqu urbeafTeruabuntur Iftoru omnium te<fca parnantur SC diftribuantur fic,ut alibi fc rcctpiant,qui curantur,alibi quos incurandos magis fufce
.
<>
mt9s*
peris,quamfcruandos,quoadf<cfefefuatulerintfata,utifuntdecrcpiti c capti mente.Adde q> alibi focminas,alibimarcs,fiue?grotent,fiuei/ ftos curent,fepararim habendi funt. Adde etia q> ueluriin famulis,fic et in his,alioru ahas fecreu'orcs,alias commumorcs cffe diuerforrj partes Conuenit,proutipfa curandi& cohabitandiratio, moduscg monftra/
non eft prolixius proiequi.Tantiim hoc faciat adrcmroreiftiufmodiomnia iuistotispartibus expnuarorum ufib* dimnicda. Dc his hacjcenus Nunc quod reliquum eftprofequamur or
bit,de quibus noftrum
.
dine uti lnftirueramus.
De Senatoria,iudiciariacj; curia,templo ac pratorio,cV
NAm
quarhisaccommodafmt. Caput IX. quidem partcs Rcipub.duas diximus alteram facram, altcram prophana.SacraabfoIutaeft tum &* prophana aliqua
cfTc
: ,
expartepcrtactaîbidcScnatUjCViudicioinafdibusprincipsshabec-o diftcruimus, ilhs quae addendafunr hic breuifTimc annuraerabimus p nioxadimperator.acaftra,cV claiTemdeucnicmus, poftrcmo pnuata Cxpedicntur.Senarum ueteres teplis cogere aifueucrc . Poftca increbuit raos ut excra urbc haberctur, Dcinum quod ad maicftatcm,atc| ad res
t agen/
LEONIS BAPTISl AE ALBERTI

a^cndas pre:ftabat,propria
liuic
habcre muncritccta uohrcre, Quibus
Curia fenato/
ria,
fcfiioctatep3tres,ncc]uiitA' prolixiratcdcrrreicntur,nccj;lociint6n.o/
ditateprohibercnrur,quominus&' conuenirentfrcquentes,
& unadiu
riusadcficnt,media idcircoin urbecuriafcnatoriam locauere, eiqsiudi ciariam,& templu proxime adiungendum putarunt, non ca rc tantu, vt ambitiombus detcnti, cV caufiistorenfibusoccupati ccmodius non
intcrmifTojautftudiOjautofrlcioufriscfTatisfacerentsUcrumcTiaiitpa/
trcsipfi(uti
falutatis drjs
funtfcrmc omcs natu maiorcs,admodum rcligicni dediri) non intermiiTa opcra a tcmplo ad ncgociu fe pofiint tras/
fcrre oportune . Adde q? fi quando aut legatos, aut principe s cxtcrarit gcntium fibi dari copiam fenatus ptticrint,cxRepub,eft locum habe/
reubi cum dignitate,& hofpitis urbisprarftolante excpias, CafterG huiufccmodi publicis diucrforrjs nihil quod ad ciuii! multitudinem co mode excipiendamjionefte detinendam,oportunccpeniittendam fad
at,ulla ex parte
&
ncgligendum eft,& prarfcrtim curandum, ut itincrum

uftii
& luminum,& fpaciorum,& eiufmodi,quar

Prjctorium
ucntura finr, ne
ulJae
penitus comoditatcs defmt. Ac prartorio quidcm,
quo loci plurimi al/
tercannir,3pertiones,& plurcs,SL ampliore*,
& proroptiorcsadigen/
dx funt,cp auttcmplo,aut curiar.Tum in fenaruxn aditus quidcm mu/ nitus ncquiccp minus quam honeftius fit,nccetTc eft.Id quidcm cii cartc
rasob rcs,tum netcmerariusbacchanrium tumultusinfana explcbcfe patrum pernitifad arbitrtum pof/ fitirrumpcre.Quin uel ca maximercporu*cu,ambulano,&ciufmodi
ditiofo aliquo autore corKitatus in
adrjdenda funt,ubi feruiria,clientcla? 9
familiji q;
fuos prarftolanccs in
mcditatis cafibus fit pracfidio.Illud non praetermitto.Loci*
p quidem o/
fcttnnaria,
rnnibus quibus uox,aut recitanrium,aut canennum,aut diiputanrium audicnda eft,tcftudinata haud ufc$ conucniunr,qudd uocem rerundSr, conngnata conueniunt,qudd fonora fint, Caftrorum terreftrium tna eflegna.Quomodo caftra fint obual Caput X. landa,idcj;cxaliorumopinionc. CArin'sponendisnimirumorhiarepetenda,penfandacj;ft?nr, quae Iibris fupcrioribus deurbium ponendarum ronibus diflcruimus, Nam funt caftra uduti urbium quacdam feminaria, coftitutas urbes non pauciflimas compcries illtc,ubi periubellorum duees merarint. l.n caftns tn praecipua haecfunt, utintclligamus caftra ipfa quid fpcctcnt,
&
Caftra quidem nf rcpctinosarmorum cafus , 6C maiorcm hofiiil uina

urercntur noponercnt,&penitus ab rcidopus ciTearbitrentur,hofii/
ujn
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. V,
im idcirco ratio habenda cft.Hoftium alius armis.,Sc" manu eft par, a/ lius concitanor,& ualidior.Caftrorum hinc rria cflc gna ftatuemus Vnum tcmporarium,8c" momcntis mutabile , quo mttr agcndam,ex/ pedicndam^ rcm aduerfus compares armatos unmur, partim conti/
nendiin tuto militis,partim coaptandoe,poftulada cj?occafionis cauf/ fa,ut coepta procclare perfirias. Alterum genus caftrorum erit ftatariif, fuisij; dimdentem coprjs hoftcm , dum fe munito aliquo in loco conn/ nuerir,pr3emere SC ocaipareinftituas.Tertium fortaflis caftrorum ge nusilluderit,quoimpetctem,urgentemcj5hoftcfuftineas,quoadlacef/
fendi fatietate,aut obfidionistedio affectus difcedat,ato^ abeat. In hifce
omnibus egregie curandum in primis prouidcndum eft , fic (e habeat omni ex parte,ut cisnihildefitrcrum omnium queadfalutem,adfetu
endum,adtolerandum,frangendumcj; hoftem accommodctur. Et ccV
tra ut hofti nihil,quoad in te fir,rerum
omniu fuppeditet,quibus aut tc

cap/
' .
poffit laceffcre,aut fefc ferre fine incommodo atcf periculo.Ergo
t5da in primis crit loci oportunitas,qud&inucnjriabundc,&c6por r^ ocl O portu/ tariexpcdite,& cxcipi ad arbitrium commeatus fubfidrac]; poiTint mu$ capcanda qua nequicquS decrir pabulurn,ligna haud longe aberunt, ?.d tuos re/ ca ftn s ponc ceptusliber,in hoftem egreflus expeditus,hofti cotraomnia copedua, ^. &diffiali'a relinquentur.Extarc uelim caftraquoad prorfus omnc ho ftium regionem defpcctes,ne quid concrur , aut inchoet quifpiam , qd
noilico profpcctum ubi,&cognit5 fit. Locum deuexa 3 deiecra.,ardua, abrupta late circumunienr,nequid aut mulra manu circumuenire, aut ulla cx parte fc inferrc fine graui difcrimine hoflis poflir, ncquid,ubi ca dc appulcnt,poffit aut tormetalibercimmittere , aut fine magno fuo malo perfiftere.Hoec fi dabuntur, locorum oportunitates ufurpcntur, alioqiun confydcraflc oportebit,ot* quae nbi caftra,& quibus loas pro cxequenda cxpcditione ponendafunr.Nam 8C ftarana caftra munmo/ ra multd cffe quam temporana oportet,& planis locis diffufiore arti/ fido SC opere indigcnt maiore,quiro in colfibus.Nos a temporarrjs irj cipiemu6,qn iftorum quide ufus firequenrior cft.Q1.1in SC caftra perfr/ pcmutaffe ualitudini milirii conferre arbirrantur. Sed caftns ponendis iortaffis illud ucniet in mctem,ur ambigamus,furs ne m finibus, an ali cno agro comodius habeanrur. Aiebat Xenophon rauratione caftro/
rUjl^dihoftesiuuarituoSjprocuJdiibioadfortitudinisdecusFaciet, ali cru proculcare,ad comoditares^ScTecuritatem conferer,fiio fcfe in folo
r<ccpiiT<.Sidlkmftituamus,utputcmuscaftraadtotam,qutfubfit,Sc
pa/
LEO.NIS BAPTISTAE ALBERTI
pareat regione,eiTe quidpiam fimile atq? ad urbe arx,que c- in flios Co ciguu rcgr> (Tum,et in cxtcrnos perprompiu etparatu ,pgrcfium habe
at ncccfle cft.Ceteru obuallandorum caftroru uaria cCt ro. Bntanni fii ^'bus deccpedahbus praeuftis Si praeacucis fcfc rircufepiunt, altero ca/ tc ncra folum infrxo,3t" cxculcato,aItcrocxtanti produdo, ut ho P' ' ftcm aduerfum fpecSent. GallosrcfertCarfarprouallocarroshofttfo os Qforjfxrc Ifdcm&ThracesaduerfusAlcxandrumufosmeminir, Nerurj,quo pr jeimim cquite impcdiant,tcncris incifis arbonbus,atcjj mucuo mfiexis,crcbrisqj intcr fe ramts rcuincffrs firpc obducunt.Ncar/ chum pr.cfectum Alcxandn pcr Indicum raare nauigante,qud cfTct a barbaris tutior, muro muniuifle caftra mcminit Arrianus, Romani c/ rat moris,ita caftbus finj*ults,6c" fortuna?,6Y teporfs proiudiftc, ut nuf quam.fui pcenitendum ioret.ac milite quidc non minus caftris munie chs,qua omni relvqua mihtia excrccbant,nccj:rann hoftiumpcrnincm
Cfh lllando /
rum
fiiore
ftrorii
&
'
facicbant,quam curabant,utfuosegregie tutarcniur,poflec}j hoftc fcr re.SC ferendo fruftrari,arc refellcre,Id. dcmu ad uictoriae parte no exi/ gua dcputabanr.Ea rc quicquid a quoqua , aut rcferri , autexcogitari poflir omnia coplcdi, SC excqui ad iua comoda , 8C falutc ufurparunt, eclita dC c/rcum abrupta fi decraut,foffis profundiflunis , 5c* aggcrc ac/ cumulato, praecipitia imttabantur,ualIoc Sc craubus concingcbanr.
Dctcrrcftrium ac ftatiuorum caftrorum commoda pofirionc, 8C corum magnitudine,forma,3c"partibus. Caput XI .
B
Caftra
fOrum nosinftitutafic fcquemur,loco mctabimur non folum co/ [modojfcd quo pro agendis rcbus prefennbus inucniri nullus pof fit accommodatior,8C prxter ea,qux recenfuimus,erit is quidc iiccus,
iritnimelu:oflis,alluuionibus nequicq: infcnfus, fcdita pofitus, uttuis
nulla cx parte fc habeat impcdirum,hofti aurem nihil prccftct,quod tti tum fit. Aquam neq; morbofam in proximo,nec$: falubrem longc ab
efl"cpntict.Fonrcsintracaftrapurifllmoscxapiet,autriuos,rl4UT!inacj;
coponenda
tcrmiiTts proptignandi uiaffitudimbus defcndi pcr irihtcspofiit abfcp
laTitudine.Etcontranceruntquidem contracca adco,St" coar&nta , ut ad ncgotium fpacta militt non fuppcditcnt. Angulos caftris inuulcspu tauit LycurgtiSjin orbcmcpponebat,ni autmontcm,autflumcn, au
*nce/
DE RE AEDIFICATORIA
LIB, V,
<rs
iflcemapoftfchaberct.AlijsarcacaftrorumplacuifctuadrangoIajfcd
pofiriones fimtionesq? caftrorum, accommodabimus condinom tcm porum,aclocorum naturae,pi out rerum agendarum, hoftiumcppe/
tcndorum,aut feredorum ratio poltuIabit.Foflam ducemus tam am/ p Q fj-2 plam,ut non nifi maximaui aggeris,& muka aetate poflintexquari, aut porius binx foffbe fpacio intromiflb profcindentur.Putarunt uct/
i
resiftiufmodi quocjj in rebus
numerum pcdum lmparem
a reJigione
ix
.
perrinere,<SC confueuerclatamduccrc pedes xv.profundam
Dirc /
ftisprofcindcturfoflalateribus,utipateatunofundo, quantumfum/ ma lntcr fc diftentlabra.Vbi ucro labilc fier lblum,paulatiin anguftio rc ad infimum faftigio dcprimetitr.Campeftribuslocis, Sc demiflis a/
quaexfluento,autcxlacu,autex mari, dcriuara &didu(ftacomplebii turjidfinonlicebit^fudibuSj&truttcisdedolatiSj^prâcut-s, SC item

mntulis,8c* muricibuspcr alueuininfenfis, acdifleminaris cxafpcrabi/ tur.FolTis produdis SC comparatis agger ftatuetur,tam craflus,ut
(culis
mu Aggcr
prorurbari,tam
eft,ut
alt us,ut
non modo fakes ad diripicndum adigi

facilc
fed netela
quidem admilitcm dcterrendum

quê
folTis
manu
potTjntmitti.
cximanrur,in aggerem coaceruenrur. Huic open uetcres probarut exprarisrcfectam tclluris cutem , qu ncr barum radicibus contineatur. Alrjinter pcrfa conftituunt uimina uire tia falictarum,qux' germinatu SC fibrarum complicatu aggeftum op* confirment.Per labra foflae intcriora,pcrq? cxtremum aggcrcm confi/
Praefentancum
'
gentur fpinae,ftili crinatrj,hami, 8C gencris eiufdem,quibus afccnfus ho fuum retardctur.Aggcrcm fupremum robuftei ualh in coronam per/ tlxi,& tranfucrfariis connexi, obcingentur cratc SC pluteis congcmina Pinnar, Sfcerui creta intcrmifla atc cxculcata locabuntur. tis , fuper minentes exporgcntur Denique omnia in opus confcrcn / Pinnae. Ccrtife
&
cur , quibus SC mtnus fubrui , profcindi que poflit , 8C mmus tranfcen Turrcs in pe/ di,ck fitmiles, pro pugnaculo te&ior atquc tuuor .
dcsccntcnosmarginibus exdtabuntur,&pr.rfertimipfis oppugna/ Turre#
tionum locis crebriores,celfiores'quc parabunrur , ur euamirrum/ pentem ii\ caftra hoftem poiTinr depnmcre Praetorium , SC quin tariam portam , 3C decumanam , Sc ciufmodi , quae fuis caftrcnfium nominibus appcllanrur, habebit lods tutiflimis, SC ad eruptiones fundendas , ad commeams conuehcndos , ad militem recupcran/ dura ftcpciriiTima . Atqui lucc quidem ( ut duri } ftatiuis caftri
.
pr3etor um ?
|

magis dcbcnf ur quam rcmporart]s,fcd cum fit ofKcrj omnesuc rmcafus,quosaucfors,auttcpor.aualcantaffcrre, ipfiseriam momcn N tancis eaftns,minimc ,quoad cx ufu fir,qua diximus,ncgligetur.Qu aurc adftatariaeaftraprxfertim ferendisobftdionibuspofita pcrtine/
caftris
ant,hismaximciimiliafuntquf detyranncrum arcc trafifigerriUS.Ob
Art
Gdionanum quodda opus cft arx quando cara quidcm ues aetcrnis odrjs profequantur,& obftcUonis acernmn genus eft, perpetuo aduigi iare, occafionemij? momentis afliduis praeftolari,qua poflis m ca. diru enda irritamcntis odrj fatisfaccre. Ea rc(uti diximus) curandum eft , ut
,
fit ea quidcm potens,ualtda,ftabilis,prompra ad fe tuendum, ad hofic iruftrandit,3CpropeiIcnclu,&:corraomnesiiTipetus&:obfidionispcr/ uicaaam tutadCill^fa.Caftcrum caftrisquibusconclufum hoftcm pre, Dias arq? tnfeftes,ne quiccp iftiufmodi omnia cruntindiligennus obfer/
uanda,ck
obfidenresuiciflim &C lpfi multa exparte obfideanrur.Quare
quidem,quod quidam aiunt, rem belli ira fe habcre , ut non folii idcurandumeft,quipotiare,quamcauedum criam, neopprimareuei hoftium audacia &folcrria,uel ruorum indiligcntia. Vt potiareifta co ferent,oppugnau'o,ciraimuallatio,Ne opprimare, itidcm duo confe/
recre
Oppugnatio
renr,repugnatio
tendcr,ut in
& prxmunitio. Oppugnarionum conatus omntsco*

Sc munitiones irrumpas.
oppidum
Non hic de fcalis,qui/
bus etiam repugnante hoftc confcendas,no decuniculis,non dc ambu/ latorrjs turnbus,non de tormentis, non de rehquo omni ledcndi gene rc,quo igne , aqua,omnicj; naturae copia utimur,no,inquam , <ft hoc loco de his,ut profcquar, ahbi de his caftrcnfifii machsnamentis diftin/ (ftiusprofequcmur,fcd fithocad re, qd'moncntcontramifliliu impe/
tu trabcs,ttgna,plutcos,crates,rudentes,fafciculos,faccos, lana, alga, fcrno'ue infcrtosobrjato,prafcrtimq; ponito,utextent propendentes
ei
to,<St*
dcundantcs.ContraigncsiftahorcmadefaatO,maximeaccro,autlu crudo latere operito. Contra aquas ne latcrc proluant pelles fu/
pcrextcndito,rurfusconrraidus,nepcllcspertonftntur,& collaccrcn/ tur centonas infufas $t madentes adrjaro.Cirtuuallntio obfcflis mceni CtfCuuallatio. bus plunhus de cauflis propinqua ftatuetur,ncn rmon(ultc , nam brc ntorcdiictu,minoreniilitubborc,leuioremateri3ecopiaatc|;impcnfa perfmiaur, pcrcuftapauaorjhusindigcbitcxciibrjs, fcd neitaintra pomeria eft lirpingenda, ut cppidani muralibus tormcris militc in ca ftris,aut ln opere oppnnianr.Côd fi fu qutde circuuallatio, ttti obl<?f fisprafdia r 6L coiucatus aliundepctita abuctcniurjCcrtc rr.odo hocip fum,
&
DERB AEDIFICATORIA
fum exinfhtuto aflequare.ubi
LIB. V,
<y>
uisintcrceperis aditusâtcpinterduferis,
8>C
commodiflime habcbirur,fiuc ponrcs pracualaris,fiue ahbi uada,
ut
Mt
astrabe, autmaceriaperfcpiens,nucftagna,1acus,paludes,flumina, colles'uc intcr fc operc perducto uinxens, fiuc dcdcns opcram ut aqua rum uis recrcfcat,dcuexacj: circuplcat. His addenda funt,quje ad repu gnatioms cVprarmunitionis ufum ualeanr.Nam foflam,aggcrem,tur rimcp,& eiufmpdi,dC contra oppidano$,ct contra fubfidiarias prouin cialium manus comunifleoportet,nequidhi cruptione, aut hi concur fuj&inuafioneofficianf. Acponenturquidepra-tercalocisidoncisca ftclla,&:fpccular,quibusmilin&riumcntisaquatio,lignafi6,pabulati/ /. .. ' n e !** oq; tutior,libmor,comodiorcj; fit,Scd nc ita difgregabuntur copif in o ccu * x* partcs uanas,ut non uno mnperio regi,unis uiribus deccrtarc,una con P hicillud fpiratione altcr altcri fubfidio cfle cxteplo poflit.Iuuat rcfcrre apud Peruda quide / dignu mcmoratu cx Apiano hiftonco, flauianus du Lucium obfideret,foflam duxit ftadia quinquaginta, 3C fex protenfam ufcgad Tybcrim,latacj?profundamcj; pedcsxxx, Ad/ iunxit prpcterea murii cxcelfum, 8C ligncas turrcs quinquaginta fupra niillcfupereminenrespedeslx.atcjjita muniuit opus,uc obfcffi noma/ gis arccrcntur,qua cuam cxcluderentur,ne ufpiS exeratu poflcnt laedc re.De tcrrcftribus hacxcnus ni forte illud defit quod digniiTirnii,fpe<fta tifsimumcj; locu dcligcre oportet, ubi fumma cu maicftate uexilla Rci publicoc colloccntur,& diuma frantcu maxima uencratione, 8C milita rtsmagiftratus ad tribunal, 8c\confilium uocati conueniant. Dcnauibus,earumcj? partibus.Dccaftrisirem maritimis,8c* corum rouninone. Caput XII. Aritima caftra claflibus habcri fortafsis crutqui ncgent, diceicf? nauibusfcuti,quafiaquaticoclcphanto, quc fuis frtnis roodcrc Cafira marit,
Nam
tur,acportusmagisadcaftroruufum rcfeVnc|uauium , Alrj conrra, nauim aflirmabunt cflc haud ahud quidpia , q; arcc quandam obam/ bulantc.Nosifta praetcrmittamus,atqjfic ftatuamus , duo efle quibus
noftra hxc ro, SC ars aedificatoria clafsiarrjs duabus , 3c turmis falute, tq>MU<ftoriam pariat,unum in r.auibus adornandis, alttrfi in portib 9
mumedis,fiuc hoftem petas,fiuc prchibcas.Nauiu pnmarius ufuscft, ut tc, tuarptranfuehanr,Pr6ximius, ut bcllo fubminiftrcnt cpc ftnc pe riculo.Pcncula quidcm,aut ipfa cx naui,ueluti iuhcta co pori,St" inna ea aderupt,auc extnnfecusimportabuntur Exninfccafuntuentorum Uis,undaru molcSjfcopuIijfyrtistjincurfus, Quae quidcm omnia ufu
.
Nauium uwi,
rerura

rerum mariamaru,etlocorum,uentorumqj cognitione,
SCpcritia (a/
tismaturc uirabuntur.Innataautcuitiafaaenta autlincamenta,autma teria,hisuitrjsprouidendu eft.Materiam ocm reprobant, quaefitfilis,

fragilis,fidens,putricofacj? fit.CIauos,&: ligulas arncas praefcrunt ferrc
Nauis Traia is.Ex naui Traiani,per hos dies,dum,quaefcripfimuS,comentarer,e:fc lacu Nemorcnfi eruta,quo loci annosplusmillc ccc.dcmerfa,cx' defri/ tuta iacucrat,aduerti pinum,materia, 3C cupreflum egr egie durafTc in ca tabulis extnnfecus duphcc fuperextenfam,6c' pice atra perfufam,tc/ la cx lino adglutinaranr,fupra cj? id chartam plubeam clauiculis aeneil coadfirmaranr.Fabricandis nauibus liniamenta uctercs architecti fum Nainum fabri pfcVc a pifabus,ut quod in illo dorfum in hac fit carina , quod illi ca/ candarumro a put huic prora,tum SC pro cauda tcmon, 8C proremis brancae SCalioi ptfcibus fump lx.Nauiu duo funtgna,onerari3e,cx* fugaccs. Nauis longitudo ad cur fus prefertim diredos in pnmis confert,breuitas ad tcmonis imperia fa ciet.Onerarioelongitudo uelim ad latitudinemfit, ne minus triplafu/ gacis,ne plus nonupla. Alibi dc nauium rationibus in co libcllo,cj na/ iiis infcribitur,profufius profecuti fumus, fed hic quantu faciat ad corp tam r ^ Nauiumparfesh3efunt,carina,puppis,prora,hincatq;hincfa Nh ium oary
ts *
tera,addcfiuistcmone3<Cuela 3 (3^quxadcurfumperuneantVacuum
nauis,quantu fit aqux pondus,qua pofsit ad iufhl implcri,trhinftita/ rum rerii pondcris fliftmcbit.Carinam plana efle oportet,caetcra om/ nia ad flcxx linex cubicudcdolabuntur.Carinaqud erit latior, ed p5
derum tolkrantior.fcd curfu tardior.Carina extenuata

fis
locior,fed ni plurimu indideris faburrc. uaciIlabit.Carina
ue ampla uado apta,gracilis alto marifccurior*Latera,ct Prora ce!fa,5C fublata ad

,
8C reducta
uerfusimpetentcs flutflusperuicax,fcd ucntis grauioribus perumatur* Prora? ductus quderit argutior,edad curfum promprior 8C labilior. Puppis qud graalior,ed cceptis fulas tenendis pcrfeucrantior. Ad na/ uimumboncs,5c* pcctora ualida,cx' pauld proptiora cfle oportet,qud weIorum,remoru ueappulfu,&Cimperuflu(ftuspropellat.Subindeacl puppnn uerflis graalefcat,qud ucluti {ponte fua lubrico diflugio cuo/ ler.Temonum numerusnauiaugetfirmirate,minuitueIoejtate.Arbo riarc^ naui a?qua dabitur Iongirudo.MimirarcIiqua, 8C qua? adufum' nauis, $C quae ad uim belli faciant remos,ancoras,rudcntes,rofira,tur res^pontcsêiufmodiminutioraprxtcreanturîlludfaciatadrc tra/ beSjSCngnarporidiSjOÎatcnbuslpcndetia^cîtcporrecrtajprorofVris,
6C contraimpctuscoirarios pro
muiumcmo cflc^cum & arborcs cxa>

ia/
DERE AEIMFICATORIA
LIB. V,
70
iataeproturribus,antcnnje&rcaf3einantcnnasrubIat3e,propontibut gregioe ualebunr.Veteres in prora coruos,noftri prora 3C puppi pro pter malu turres excitare^cV cenronas,rudentes,faccos,et huiufmodi,p uallo cx^tecfto obijcere,cx" funibus rhete fuperobducxo tranfcendetes ad fcprohibere pcrpulchredidicerunt. Et nauiu foros quo pacfto crebris. pcrfiirgentibus ftimulis unico teporis momcnto inter dimicandu pof/ fis penitus refcrtos rcddcre,adcd ut non finc uulnere accepto liceat ho/ fti pede paulo dimoucrc,5C contra,ubi exufu fit,altcro minoremome co tcpons cxpurgari omni iftiufmodi offenfione amota pofsit, excogi tauimus atcfc adnotauimus ahbi.Sed non eft hic ut uelim ifta repetere. t Admonuiffe trn iuuent bona ingenia.Tum 5C inueni qua pofsim anc unico leui malleoli ictu fori tabulata diffolucrc uniueria, on nec^ mul
titudinc,quae confcederit,dcturbare,atcfc ilico leui manu breui to opus integru ufui reftitucre.Quae etia excogitarim ad fubmergcdas
-c
*
^ '^ 1***
mcmc
incendcndasqj naues hoftiu,ad perturbandam, ad occidenda occifto/ nc mifcrabili turba naualem,non eft ut refcram.Dc his fortafsis ahbi, lllud non praetreatur,q? loas omnibus eade nauis longitudo, altitu/ do,amplitudo'uc non dcbctur.Ponto inter infularu anfrachis uaftf ca rinae,quibusnon nifi multa hominii manu impercs,malc habcnt ucn tis paulo acrius fcuientibus Contra ad Gadcs profufo occano pufilla flucfttbus abforbctur.Rurfus ad rcm naualem fpcdat portus tucn, aut P rru s <5UO/ do municn impedirc.Id mole in profundu du<5ta,& aggere,cx" carenis, rebus c/ iufmodi obieCtis,de quibus libro fuperiorc tranfegimus,bellifsime ad ^ us * fequemur.Pali praefigentur,lapidu nnpedimcnta iacientur.Tum ex ta , bulis atcfc uiminibusformae,<x uacua grauibus copleta demercrentur. Sin autloci natura,autimpenfoe magnirudo iftaficriproliibuerir, nu/
.
&
'
ta,fi fluida
lrjs
fubftratis ordinCj&iunftis
Iimofitas,aut nimiu profunda altitudo adfit,fic facito.Do/ trabes,& tigna direcfta,arcfc in tranfuer/
fum alia ex alrjs collocata,& copafta coaptato
, adrjcitocfc ut ex rare in hofteemineantroftraarduaprxacuta,5t~ pali, quostonfillas nuncu/ pant,ferratocufpidc,nequidleuigatahoftiunauisplenis uclis audeat Tonfilfcr. opus impctere,aut translabi.Rate ab ignium iniuria contergito tellu/
pro uallo circuadigito,locis idoneis turres conta/ bulato/rcqucnti anchora locis ftabilibus,& quae hoftcm lateant, con traflu<ftusfirmato.luuabitopusducercfinuatum,arcuinfludusflcx/ o,quo robuftius& ualidius fluctum fcratj&anchorajprafidiocfcex/ tnnfeco minus indigcat.De his hacftenus
rc,crates,3c" pluteos
S t Dc

I>qu3cftorc,publkanis,decumanis,cVid gcnus
commcatuum
Kiagiftratibus,quibus horrcum,arrarium,armamcrarium,
cm
porium,nauaIia,SCequiliadebentur Dctnbusitcm carcerisge,
in
N
"
nenbus,8Ceorum ftrucluris,locisacformis. Caput XII 1. Vnc quandoqnidem tantis rcbus agcndis commcatu atq? impc/
fa indigeas,diccndu eft de m agiftratibus, qui ifta fuppcditcr, quo numero qua?ftor,publicani,dccumani,SC gcncris eiuldcm . His de/
bcnturhorCjhorreumjacrariUjarmamcntaraiijCmporiumjnaualiajCCi/ lia.Pauca funt quae hic dicenda uidcantur,non tn ncgligenda.Na hor/
reumquidem,aerarium > armamentariumfatisconftatmedia,8C ccle/ Horrea, aeran berrima efle poncndum partcurbis quo tutiora 8C promptiora finr. , a, ct armamcn fsjaualia proptcr inccndia a ciuium cafis fcmoucnda. Jllud minimc ne/ caria ubi pone gligcndum,cj> inregros ab folo furgentes,6C proetcr tcda fcfe extollcn/ da tcs toto ardificio iuterftruxiflc oportct parietcs qui pcpulantes incen/ ,
.
drj
flammas inrcrcipianr,uetenrcp prorufius per
tecxa dcfluere.
Empo/
ria
ad mare,ad flummu fauces,ad triuia militarium uiarum ftatuctur. Adnauahafinus,Saquariiconceptaculaadiungcntur, quo locifub/ ducenda,inftauranda,cV mari danda clafsis rccipiatur.Iftic aqua ut af/ fiduo agitctur motti curandum cft, Auftro marccfcunt meridiano, x/
horrca quseuis fer uandisrcbusaftruanrur,conftantloci,acnscfficcitatcinprimisgaude rc.Scddc his proIixius,cu dcrebus priuatorum diccmus, ad quorum rarioncsca maxime pertincant^proctcrfalaria.Eccnim falariaficftatui/
Sllaria
<tu fatifcunt nauigia,orientis radio feruantur,
Tum
to Solum inftcrnito carboncad cubnumj-arc^compenfaro, indeiupcr infpargito fabulum creta pura fubadum
palmos treis ,
& complana/
to,poftrcmo latcrc uicp ad nigredinem dccodo pauimentato. Latcra paricrii intima duGto,ubi latcris iftiufmodicopia non cft,lapidc qua/ drato,nontophinio,nect?rcdiuiuofcruaturaintermcdio,& alioquiri praeduro,S opus a parietc introrfum ad cubitifpacium redudto, atc tignis coadiundis 5C clauis aeris,aut potius in paginibus obncxis fcptti ftatuito.Intcruallum amateria ad pariecefm harundinc coplcco.Maio/ rcra in modum iuuabit matcria crcta ex amurca comacerata, SC fpar/
to,iuncoc confraflo intermifto dilutaiTe.Cartcrum publica iftiufmo/ dicjuauis ab furum,& holtxum,& fcditioforum ciuium infidrjs, pro/
teruiajimperuC^proifusciTcmurorumjcVturriumjSCprafidrisnuni/
taoportct. Depublicorumoperibuabundcuideorpcreg:ifc, nrillcf*
defit,q>
quidemad magift.rar.us ipfos non in poftremis pcrtinet,Lt ha/

bcant
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. V.
71
btant cjud lOcitos comittant,quos ob conmmatiamjpcrfidianijim^p/ bitatemcp punicndos iudicenr,id dcmum no ncgligamus.Carccris ge/
ncraapuductcrcstriafuiircinuenio.VnumjquoimmodcrajCtparum Q^rccriitri^ doctis,& probatifTimis bonarum artiu entra profeflbnbus condoccfiant,qu j ad bonos mores,3c" uira' modum pcr tineant, Alterum,quo alieno oere obnoxrj, 8C qui carceris raedio ab ini
cxculti copellantur,ut nocui a
ta Uitaepcfulanriaabfterrendi funt,derineantur. Tertium,quo imma/ nesconfcclera'ricceIo,& hominum ccetuindigni,acpropediem plede
dijactcncbris^pcdohaddicandi dcmandantur. Poftremohocgcn 9 quifpiam,qui fubtcrraneum antrum , 8C horrsndo fc/ pulchro fimilc faciundum curauit,is quidem ad fontis poenarn nimirfr fpccftabit magis,qHex ipfa,authominum ro poftulet.Nam 8C Ci pcrdi Reipublicse ti homines ultima omnia fuis flagitrjs mereantur,crit tn 8C principis omcium de pietate nihil demercri. E6 fat adeo fit firmafle opus parietc 8C apertiombus 8C teftudinc,ut cripere nufcg facile feie co/ Quoufcg car/ dufus pofiit.Cui rci craflitudo,Sc" profunditas, 8C cclfitas opcris gran/ ccr firmandus,
carccris,fi fuerit
&
dibus,Sc" praeduris lapidibus fcrro,Sd oerc iunclis plurimii coferct.
Ad
de fl uis,& trabium, 8C arduas obretatas apertiones,c3C ciufrnodi , tam 8C fi minora &imbecilliora omnino haecfunt,quam ut ca hbertatisct falutis memor ncqucat rcfringcre, modo excqui finas quatum ad rem perficiendam nattirae,5Cingenrj uinbus ualear. Ac praeclarcquidem il \i mihi uidentur admonere, qui dicunt adamantinum eflc carcerera cu ftodis aduigilantis oculum.Sed nos in reliquis ucrerum mores, SC inftj tura profequamur,illud faciat ad rcm , carccnbus adcffe oportere ubi uentri pareanr, ubi etiam fpco rcfocillcntur abfc fumi 8C fcetoris iniu/ ria.Tum de rota re carccris eft,ut fic ftatuas. Aream in parte urbis tu/
cingendam muro ualido , aIto,nu!lis apcrrionibu munito muro ifto introrfum ad conduforum parieres cubiros tres reccdendum eft, qud excubij nocxu obambienrcs coniurarorum fugasintercipianr. Mcdium ucro quod in cfi arcje fpacium ita diuidendum ,utproueftibulo aulaminime triftis paretur,qua ad capeicerfdam difciplinam mifsi cogantur.Pofthac pri/
ta,3C
non
negletfta
interfciiTo,turribus 8C dccurforrjs
nios adtrus cuftodcs armati intra canccllos,6c
ualli
pr fidia occupcnt.
Aderunt hinc arqj hinc adacxae por ticus,quibus in cellasplures plunbus apcrtionibus propatulus afpccl9 detur.Has intra ccllas dccortorcs 8C xrc aheno obnoxrj, non una om
Subinde area fubdiualis
ftatuetur .
nes^fcd drftincu aflcru abuntur.Froncehabebitur carccr aftri<?hor,quo
minori/
LEONIS BAPTISTAB AtBERT!

aiTeruabuntur,
cius pofirionc ac extructione fint
minoribus criminibus rci mancipentur.Vlrim is pcnetralibus capitaht
De priuatis xdificfjs 8C corum difcrimine.De uilla,&quae4n obferuanda.Capur X 1 1 1 !
'Enio ad prtuata aedifiria.Domu alibi pufillam cfle urbc dixim^p igitur aeque omnia in ca aftrucnda confyderafle oportebit quae circa urbis opus pertineant,ut fit faluberrima,habeat oportunit*
V!Ferme
tcs,prae(tetcomoditates,quae ad uitam faciantpacate,tranquille, atcp Iautc agenda.Ifta hxc omnia fuaptc natura quae nam finr, 8C qualia ev
fe,& cuiufmodi oportcat,multa expartcuideor tranfegifse hbris fupc rionbus.Sed hic aliunde fumpto pnncipio rem fic ordiemur. Pnuata DomP riuat * domufamiliacgrariaponcndaconftat, utmeacommodiiTimeacquic fcat,fatis comoda nequicqj erit fedes, ni fub eifdem tedis habeantur q/ cuncg iftorii gratiadcbeanturMagnus eft hominu in familia , 8c rerii numcrus,quen0 3equeinurbe,atcjin agro ad arbirriif colloces.Quid cnim urbanis ardificationibus euenit ut uicinus paries ftillicidiii,publi/ ca area,uia,Sc" ciufmodi pla rac omniaimpediant,quo minus ipfc ti/
bifatisradas,idinrufticanisnoncuenir,libcrioraillic,ppeditaifiicfunt
omnia,Ergo,cii alrjsplcrisc$ ronibus, ttim eriam haciuuatficrem di/ ftmguere,ut alia urbana,alia rufticana efle priuatis dicam aedificia , in utrifc^ aliud tenuiores,aliud opulentiores ciuesexigunt.Nancf? tcnuio/ rcs quidc cohabitandi modum cx neceiTitate mcriutur,lautiores uix ex fatietarefiniuntlibidiniterminos. At nos,qu3e in quibuscf bene coful/ ti modcratio comprobct,referamus,afactlionbus ineipiendum cenfeo
Rufticana cxpcditiora,tum 8C diuites ad impenfam ruripromptiores. Sed prius pauca brcuifsime repctamus,quae ad fummas uillx ranoncs facianr,ca funt eiufmodi.Ccelum calamitofum,terra cariofam fugicn/
dum,mcdioinagroadmontisradices,aquofa,aprica,falubric{;inrc/ Vlta auo lo/ infalubre cce/ giorie^falubripartcrcgtonisaedificandum. Triftc co h benda. lum proeftarc arbitrantur,cum coctcra incomoda(dequibushbro pri/ motranfegimus)tum &fyluasdeniiores,prjcfcrtim arbonbusrefcr/.
&
ta s,quibus
amarum
fiit
folium,c>n
illic
ncc ucntis.ncc folc pertactus a/
folum etia ftcnle atcj; infalubre, a quo tandcm fi quid capias,crunt fylua?. Villam ea partc agri habcndam puto,quf ur banis cii domini oedibus bdlifsimc condicat.Efi apud Xenophontc,ad uilla cundum pedibus excrcirrj gratia,redeundum equo.Ergo cnt non
cr incrudcfcat,tum 8C
fcmota pcnitus ab urbe,eritcp uianondifficihs.non impedrta,
fcd hy/,
bcr
DERE AEDIFICATORIA
LIB. V,
y%
1berni\xftiuiscitionibus,& fubuetfionibus apta , atcgpcroportuna, feu id rheda,feu pedibus,feu etia naui fortafcis iuuet, conferetcj?, fi cric non alicna aportaurbis,fedproximiorc,c^comodms,cxpcdinuscp(i ne maiorc ueftiu apparatu, 8C finc populo interpretcpbfsiscu coniugc
&liberis urbeqj
uillacj; firequens
ad arbitrium repetere. Villamcj? ha/
buiffe condccct ea,qua matutini radrj oculis proficifcenrium fint

'fefti,5Cucfpcrtini foles
no m/
domum redeuntesnomolcftet.Rurliishnda uil 1a eft loco non ufq? deftituto,neglec?lo,ignobili,fed eiufmodi,utillk 3C Ifru&us fpe,8t" cceli amcenitare illedi habitent cum rcrum copia,^ uitg iocunditatc,<3c* fincpericulo.Etneitcm habendaquide uillaeft loconi/
uiam militarem,3c' ad portum adiuntfta,u binauium numcrusadplicct,fedcollocabitaptc, utiftarum rerum uo lupraSjCum non dcfit,tum dC res familiaris praetereuntium hofpitfi fr< quenria haud multo infeftetur. Ventofa mquiunt uetcres loca carcre fo !entrubigine,rofcida uero,8t* conuallcs, perflatumcp non hntcseiuO modi nocuisfrequcnter uirianturjllud mihi non fempubiq*locorurri
miii celebri,aut ad urbe,ad
probabitur,q> aiunt,3edifieandum uillam utfpccftct equinoctium fole orientem.Naiftaquar de folibus,5t" aura fcrunturpro rcgionum for/ te mutariin propru eft,ur non femp aquilo leuis,ncc aufter ubiq^ infa lubns fit.Perdo<fce qdern Celfus phyficus,uentos omes aflcrebat,qui a N mari cadant efle denfiorcs, qui aute a mediterraneis ueniant nuncjj no cfle leuioresEt uitandas ucntorum gratia primas fauces ualliu ccnfeo, na illicucnti nimuim frigentesfunt,fiperumbram ucniunt,aut nimiu acftuofi ubi per conftratura SC colluftratum ab muko fole appliccnt .
.;
quorum inftrumentorum,neceflariarumcji rcrii ufiirn. Caput XV, SEd cum uillarum teda aha funtquae ingenui, aliaquae afcripri gl</
boe incolant,horumcp altcra emolumcti caufa in primis conftituta, altcrafortafsisanimigratiaaddudauidcantur. Dchisquaagrum ap primc fpedant tranfigamus,horum tctfta non loge ab hcnhbus efle o/ po'rtct,quo in hora,quoe quifqj agar, 8c" quse fado finr opus,intelligar,
Villarum tctfta cfuplicia effe.Dc uille. partium fingtilarum comod3 poflrione,partim ad hominum,partim ad animalium , partim ad rdi
Huius quidem partistedorum proprium cft,utper eam frutfus , cj cx agro pofsit capi,parentur,coliigantur,atq* ferucnrur. Ni poftrcmum
hoc,idcft,collecâ,utferucs,henhum,urbanarumc^.crrcmiinusoediii
putasmagis,cpr.rdrjrufticani,ifta
pcr.ficies
hominum manu,inftru/
,
mcatorum opia,& in prirriiB utflici lnduftria et dibgcmia
Manu r ufti
caun

ttm pofucreuctereshominu fermcxv. Horum igitur gratia habereo portct,quo loci algentesfoucas,auttempftatihus ab c pere depulfos, recipiaSjiit abum capiant,utacquiefc3nt,ut ccparent,cua ufuifuti ra funt.Ergoparabiturculina-ainplajminimc obfcura , ab inccndrj peri/ eu Cunna ruittca cuiisrurajcum furno,foco,aqua,& cloaca.Intra cuhnani tablinum, u bilvonc(tiorcspernodcnt,ubiciftampanaria,pernam,larduc|jmqtio tidianosufus ferucnt.Rcliquiita diftribuantur,ut fuis. quibusqui/q; p Tablinuni, fitrebus,curandispraftoiinr. Villicus adianuam primanam,ne quid noctufein(ctoquifpiaprogrediatur,autafportetquicipiam. Bubulci pro ftabulis,nc quid eorum ceflct dilgctia,ubi rcs poftulct* Hexdc ho mmu manu haclenus. lnftrumenta alia animata,utquadrupedcs,alia muta,utuchicula,fcrramcnta,& eiufmodi.lftorum gratia ad culinam
adiungeturtegesimmodica,fubquaploftrum,traham,burram,iuga
aftasfenanas,cVeiufmodicolligas.SpcclabittegtsmcriQic,quoctiam illicfamiliapcrbrumamagatdicsftftosinfolf.Etdabiturprjloactor cularifpaaumcxpcditifTimum &perpurgati!Timum,aderit&concU ucubialucolus 3 calatus,orbiculi,fums,farculus, bidentcs&gcnerisc/ iufdem eondantur atq; infarciantur.In trabiii tranftriSj&iugamentis, quae ad tcgerem fmt,crares confternentur, lllic uccftcs pcrricas,hiftale/ as,uir. as,farmenta,& frondem,& faginamenta bcil,cx canabis,& Ji/ num rude,8c"ciufmodi collocabuntui\Quadrupedum duofunt gcnc/
Bubilia,& cquilia cauero,nc per hyemeftnt algida,prafepia ccnffpito

ne pabulum difsipent.Equtsfaato ex fublimi ftramenta pcridcarit , ut Protfepc ftanrcs fublata ccruicc non finc adhibito innixu decarpanr , iiantcrn ca
re capite iicaore,& fcapnlis agilionbus.Conn a bordcu,ct ftn.ma prg beto,utexinfiniafcroby haunant,minuscnim inguigitabuntintcn/ pcrantcr,& minus ir.ttgra femiria uorabunt,cY pratcrea romlis p<Cto ribuscj; reddenturfirmiorcs robuftiorcs prouidi riqu nc pancs ad prafcpc frona adueriiis fit humc(ftus,craneo ift equus tcnui^ q^ humonSjfrigonscjjimpacienrijeo fencftrae nc Luna/ aclios adriwt/ tant caueto,album oculo mducitL una,& tuftim grauc , (aucio pe/ cori lunae radius peftis cft.Bobus dcprclTa ponito,qua* isccntcs madu ccntFocu fi fpcdxabunt iumcnta,ficnt horrida , Bos bominibus obie/ di 5 hilarcfcit.Mula calcnritcnebro/ouc habita ioco infanit ,S ur. t q n u
&
Ommno
tqu .
&
tafiil
LIB. V. 75 lam putent fatife tecco opcrtam cfic.fi caput opertum ftt, cxteras partcs corporis aen SC trigori obrjciendas. Bcbuspauimcnta lapidea fubftcr nito,nc ungub? iiluuic putrcfcant,cquispauimcnta fubfodtto,cV liccis
autpluteis robufteis,foiTam opcriio , nc urinae lutamcntis
fcantjSt" contrcpidatu
DERE ABDIFICATORIA-
pauimcnra
atq;
ccmmade/ unguem attritam rcddat
Quod uillici induftria tam circa animala,quam drca nufles,

fabitur,
fru/ ctusef colligendos,& condendos,aream cj; conficiendam uer
CaputXVI,
Vllliciinduftria ucrfabitur non in eo modo,ut trn ex agro colligat, ucrum 8cinprimisexanimantcquadrupede,alite, pifcediccndu breuifsime. Armentaria fcpta loco ficco,& minime uliginofo ponito,
folum cruderato
<5Cproc!r.ie duciro,uteuern,c3c" facilcpofsit
purum fie Armentaria,
ri,partim operito ea,partim fub diuo f/nito. Auftcr noctu, humedauc aura nc pecusperringat,ncue nimium alrj infeftentuentiprouidcto.Lc
mo
pori profundtore ad aqua ufq? parietem Iapide obducito quadrato,a/ ream fabulo mafculo locis plufcults ex creta cimolea tumulos cxcita/ to. Gallinis dato in corte porticulum admeridiem cor.fpcrfum pluri/ pulucre cineritio,fupraq; id nidarium adigito, Sc perrica ubi fe no Gallmaria cftu colligant.Sunt qui gallinas magnis caueis loco haberi confcpro iu
bent.quionentemfpecxet.Sedquaeouorugratia^proIis habeantirr
ueIuulibertateaiacnoresfunt,ita5cfoecundioresinumbra Scconclu/ fo exorcum ouu difsipit.Palumbaria fecundum aqua confpicuam , 6C Palumba moderatefub limen ponito,quo fofla uolitando ales, 8C ludens,quaii alarum paleftra 8C plaufu.pronisaltslabensgaudear appellerc, Sunt qui dicantpalumba defumptacxaruo jfca,qud plus uie, 8C laborisfti os ad natos rediens pertulcnt, cd pullos plentores dare,id quide q? al/ lara gutturefemina,quibusproIc nutnat,femicocfta fcccrir mora,eacji de re palumbariam arduo in loco pcf.ta probant. 6C fortafsis p ftare arbitrantur palumbana longe haberc ab aquis , ne oua madidis pcdibusrefrigerent.Adturrim in angulistinunculu alitcm, ft conclufc ris,ab accipitru iniuriafictillafior.Lupinum caput ctmino. afperfum, urcco conditu rimofo,utuidorcfpirct,fiintra aditum infodens, ftctui Jjlurimuseo palumbusconilunt. Maiorufcdtbus relictis pauimcnru cx crcta fcccris,8d urina hominis itcrum atc itcru afpcrfcris,numcr5 adaugcbit.Profencftriscoron.Tf*lapidc3^,autrnbulxclcagincoeadpli/ centur prominentcs cubitu,qu6 fe ales c uefubulo recipiat, 6C ruriusc uolet.Minores conclufjc auiculjc arborum atq; cccli profpcdu conta/
*a
Tum
bc/
LONIS BAPTISTAE ALBERTI

ucroqux magis ambuknt,cp
tur,cactcris
'
bcfcunt .Cubilfa SC arcolx alinbus coaprabunturlocis tcpentibus 4 His

uokntdepiTi,<Sc"
fpfom folo apponen/
dcmii altiora collocabuntur,(ingula fponduhs cocrcebun/ turouorum,SpulIicinorum continendorii gratia, Cubiculoriiope/ Auicularia, ribuslutum comodius cake,& calx gypfo.Lapisomnis rediuiuusno xius,tcftautiliorropho,fimodicccxcocTafit,matcnaexpopulo auta/ biete utilifsf ma . Alitibus omnfbus ftabula ciTe oportct illuftrf a,pura, munda,pracfcrtim paJumbarii.Quin 8C quadrupcdcs, fiimmundifsi/
mc aceubet,fcaber fiet.Ergo fiant tcftudinata,totisparietibus lllita et Ic

uigata tectono marmorato,cV: diligentcr drcumobftruantur,nefcks, mus,laccrta,cVciufmodinocuxbcftiole.,ouis,pulIis, autparienb^fint
infe{foe,addcntur efcario?,aquariaec,Ideo circa uilla ducetur fofla,qua anfer,anas,Sc" fus,8c" bos prolui,profundiq; pofsit,8c* ubi aefca fumat,
curabitur,utcce.lo ena pluuio &turbato,lautifsimocj; fiant faturae,
litum minorum ftabulfsaquaria,a?fcariacpconceptacuIa, circaparic/ te adigcntur canahbus,ita ut ncc d>fpcrgere,necfcedare immifla uale/
ant.ExhisfiftuljeextrinfcCuspatcbunt,quibusiiictusimmfiTiisfuppc
dftcntur,inmcdiolauacrum,quoabundcaqua noimpurainfluar.Pi/ fcinam cretofo in folo infundito,profundiorec| utfolis radio uida jy

Pifcina, fcrucfcat,auc gckt frigore,tum SC cauernas circa Iatus apcrito,quo ctia
fubitisturbatiombus tumultuansconfugiar,nc animfsdcftitutfs conta bcfcat.Telluns fuccu pifcis alitur,aeftu acnore Ianguct,gclatu intenmi tur,merfdianos ad foks foluitur alacritate Credunt lutofas imbriu a/
.
quas,intcrdii cxcipi,nonincomode,fcd primaepoft caniculu excludcn da?,q> fapfant cakc,pifccmc|;enecent,cV dcinceps rarae immittendae,c|>
fcetenti
mufco aqua,<Sc" pifcem lcnntudine inficiant. lllud curandum ut perennisinfpfrctjatcprcfpfrctaqua cxfontc,fluuio,lacu,mari. Scd d<
mantimfspifa'nfsampliusuctercspercomodemonent,Siclimofa,in/
quiunr,regio planii educatpifce,ut fokam,cV conchilia arcnofa,cate/ ros pe!agu<j pafcit mehus,ut auratas S>C dcntices.Saxa turdos,cV meru
Stfignum.
fcereaquas ducunt qune fenftm innouentur.Haclenusdeinduftria iulla ci 3C diligetia mulrfs m rebus,fed mane quidfacit ad rem mefsibus, fru elibus'^ colligendis ar^ condendfs probatur,Horii gr3tia aream fru/ memanam paraifc oportct,fol.bkis $C ue.nnspatula,non longius a te/
BB-RE AEDIFICATORIA LIB, V.
74
gete de
collcclacjtfpicalcui
qua nuper dixim us,quo fubiris obortis nimbis pofsis fcruitia, momctoadoperrufubduccre.Vbi arca facias ftcr Areafrumoit,
nito folii,non ad hbellajcd lcuircr caftigatii,& cofodito,poftca amur ca cofpcrgito bn,finitocp cobibar,poftea cominuito bn glcbis, dcinck chilindro,aut palmicula coa?quato,5C paliculis uerbcrato , poftca dc/
iuio
facit,nec lutefcet,nec
amurca confpcrgito cuniarucrint,ncq?mus,ncq*formicanidum. hcrba nafcctur.Crcta huic open plurimum afic
retfoliduaris.De afcnptiriorum rcdis hacftcnus,

\
Dehenli5Cingenuorumuilla,ciusc}?partibusf ngiilis, &'carum
commodalocationc.
dirTiniant,ut cubicula
Caput
XVH.
,
HErilcm uilla funt cjdicant aliam eftiuaeifc,aliair( hyberna,atq; fic

hycmis fpecrent brumafe oriente
ccenatio
hybcr ambulatio ad meridianum cquinoctiu cxpoflra fit Sed ca nosprocceli,regionisc]?modo ahbi atoâhbialircrhndaccnfemus, cj ad frigida cahdis,& humida ficcis contepcrentur, Caetcrii tecxa ingcnu orii uelim occupentlocu agri non feracifsimii,fcd alioqn dignifsimir, unde omnis auroc folis,afpc<ftusq?comoditas,& uolupras libcrrime ca piatjfacilcs ad fcex agro porngat aditus,uenientcm hofpitc honcftifsi mis excipietfpatrjsjfpectabit^fpccftabitcj; urbc,oppida,mare, fufamcjj
rru oriente,
.
a*c4no<ftialem occidentc.Cubicula ucro aeftiua meridic,ccenario
planicie,6tnotacolUu,monnGC^capita,hortorfidelitias,pifcationu,
uenarionucf; lllccebras fub oculis habebit expofitas.Quom cp,uti dixi/ mus,aediu partcs ah3euniuerforti,ali3eplurimorum,ali3e fingulorum (int,in his q uniuerforum funt imitabuntur oedes principu , fparia qui/
de pro fortbus ufupabit amphfsima curriculoru,equeftnuc|[ ccrtami/ ni5,qiuuenturis iaculum et fagirra longe exupcrenrur.lnrrafores iride,
q plurimorumfunt,no dccruntambulationcs,geftationes, natariones

arex,cum uireres,tum ficcx,Sc" pornc^SC hemicych , cubus ad gra/ tosper brumafolesfcnescofabulentur,& famiha dic agatfeftiT,3cItate
xdibus alia deberifamilie,a!ia re fruantur umbra. Arq coitatquidc bus his,q familioe grara habcantur.Famiha conftiruentuir 3C uxor,h/ p ramiha. beri 8C parcntes,& qui horu ufu una diuerfent,curatorcs,miniftn,fcr/
.
&
ui,rum
dC hofpire
famiha no excludxt.Familiegratia hiida funtquj ad

ueftis,arma,libri,atcj;
uic1ii,ur
efca,&
q ad ufum,ut
cuacquus.Omni
um pars pnmana cacft,qua (cu caua oediiT, feu
atrium puresdici,no8 finum appellabimus, proxima Ueniunt ccenacula, fubinde habcn/ cur qua* fingulorum funt cubicula , pofncmo exiftant concla/
t utt

iMajVcIiquaipfisexrcbusnotcfcut.Itacitfinusparscrirprin^riajinquI cxtera omnia minora mcmbra ucluu in publicu ardis forum confluar,
<x quaitie non aditus modo comodifsimus, ucrum 8C luminum enam comoditatcs aptifsimeimportentur, hinc apparct finum quecf fibiop
careamplufpacium,apertum,dignum,promptum.Scdfinu alrjcon/ tenti uno funt,alrj plurcs producere profccuti funt,hoscj? aut qucc un diq? altisparicnbus,aut partim pr3ealtis,partim humilionbus parieti bus conclufcVc.Et uolucVc alibi opertos e(setcdo,alibi fub diuo, alib parrim opcrtos,parnm nudos,alibiuno laterc,ahbi plunbus, ahbi o
mnibuslatcribusporticu adiunxe're,alibiinfolo coequados, alibifub ccftLidinaropofueVcpauimcnto.Circahycnihilplusdico,nifiutrcgio num,& tepeftatum,6c" ufus,&omnis comoditatis ro adhibeatur, ita t ut frigcnti rcgione accrbuas boreae,6c* acris,folicj5 horronacftuofa aut fub plaga moleftifolesexdudantur, cccli fpiritusgratifsimus admitta turj^lucisiucundifsimequantumparfitcopiaomniexparteinfTuar, prouidcbiturq; ne quid ab uligine folinoxium infudas orTiciar, necjd uecxfupcrioribusckuolutinimbioblimcnt.Patcbitcpinmcdiumfinul aditus &C uefubulum,honefufsimus,minime ar&us , minime arduus, minime obfcurus,aderit"primario obtutu religioni dicatum facrari/ um cum ara propala, qud lociingrcffus hofpcs religione inear amici/ tix,cV domum patcrfamilias repctcns pacc a fupcris,& fuorum rrancjt litatcm poicar,lftoc falutates ampkxabitur, fi qua crunt arbitria de co filiopcnfitabitamicorunij&huiufmodi.Cum his conuenient fpccula Sjpeculana r j a fene ftrarum mcdia in porncu,quibus una fpccftandi cum uolupta/ te,& foles,<SCauras,prouttcpora poftulabunt,hauriant. Hybernis(m quit Mavnalis)obiccta noctis fpecularia foles.Admittunt puros, SC fi/ Porticus ne fecc dies.Ec porticum uctcrcs ad meridte ponendam cenlucrc,qj efta te fol fublimiorc ambiens cyclo no immittat radios , hycme fubimmit tat *ônnum profpetcusquifuntadmendiCjCjjeapartCjquafpedan/ Moftttuni pro
,
fbectus almeri
iJ Ck
tur J um t ra opcrnfint,q?câlbenteeiuscceliuaporecaligantes reddan tur,nonufqmicundos prxbenr,fi longediftent. Atrjdem proximio/
Afeptentrio
res,3c" quafiincaputincLiinbcnfcsfifintjpruinofaspbcntnocftcSj&um hras prxgehdas,ahoquin ex propinquo gratifsimi,5c' q? auftrosinter cludant comodifsimi funt.Pro fcptetnone proximus mons radium fo lis remittens uaporeadauget,diftans uero SCprocul pofitus latifsimus eftJMam aerispurirate qux fub ea cceli plaga perpctud fcrcna uigct, dC ColisfuJgpre,,cMO perfuiKunirîllifftris 2C mirificc (pcdatus redditur. Suh>
DIE
RE AEDIFICATORIA LIB. V.
7$
Subfolani monres proximi frigentcs horas anriculanas occidui roru/ Iantc auroram pr3ebcnt,ambo cx medio interuallofcftiuifsimiJtidem flumina ct lacus,ncq? funt comoda nimium propinqua,nccfc funt iu cunda,ubi nimium diftent. At cotra marc ex mediocri fpacio folcs im puros flat,cx proximo minus 1 jedit,quando xquabiliorc perfeueret a cre.Exlonginquo illudinfuper ad gratiam confert, q? defyderium ciet
&
fi.ii.Tii intereft qua cceli parte CeCe oftentet , nam patens a meridic adu/ ritmarejabonentehumeclatjadoccidcntcm caligat,exfeptentionep/ Demarit afpe friget.Exfinu dabitur in ccenacula ingreflus. Ea eruntpro ufus necefsi cftu.
tate,aliaxftiua,aliahyberna,alia(uritaloquar)medioxuma.Aeftiuis ccenaculis aqua in primis,8C hortorum uiridia pofcur, hybernis tcpo Ccenaculum rem,St*focu:In utrifcfc amplitudo,hilaritas,atcfelautitiesoptatur.Sunt argumeta quibus faale perfuadeas focos apud maiores fuiffe, no qua fcs habere afllieuiraus:Et fumant(mquic illcjculrninatccri, Id pter He/ truriam 8C Galliam ad hsccufcfc tepora obferuatum per uniuerfam Ita Iiauidemus,utnuUjehabercnturfumiextecrtisgulx.Triclinr(s,aiebat Vitruui* , rrybernisnon eft titilis camcrarum coronario operc fubtilis Tricliniurru ornatus,cjr ab ignis fumo,<? crcbris fulginibus corrumpanrur ficamcram fiipra focum atramento illinibant,utatrum id pidurain/ ductum pro fumo uidcretur Alibi repeno lignis uti folitos purgatis, ijfcfc ut fiimo eflfent immuncs,qua? cocxa nuncupabantur,eiuscfc rei gra tta m lignorum appcllatione Iunfconfultos, cocta non uenire cenfuifle ut pofsis arbitran focis ufos mobilibus exrxre, ferrouc , prout cuiufq? rcs SC dignitas poftulabat.frt fortafsis caftrenfc id genus hominum , 3C duratum militia,uti ad unuomnes erant,foco mmus utebantur. Necfc concedutphyfici,ut afsiducmultoutamur igne.Aiebat Ariftoteles car j^^ afsiJno niumfoliditateminanimanteconftare afrigorc Etnotarunt,quiifta noncftutcnda profitentur,fabros,qui officinis ignarrjs exerceantur,fermc omnes uul iu,8d* cutc admodum rugofi 3C crifpa rcdd'i,idcft fieri ca rc atteftantur, q? cloacasgelu planitudines 8C fuccus,quo caro fiat, colliquetur igne, atcfc; uaporibus euanefcat. Apud Germanos 3C Colchos, alibi ue , ubi ignium auxilio contrarigoresfrigovum opuseft, concalcfaclo utun/
.
Qum
turconclaui,dequofuodicerurloco.Adfocumrcdeamus.Suntqad
ufum pertineant haexût promptus xtet,ut plures una foucat, hnninis

habeatfatis,ucntorum nihil,habebittnqua refpiret fumus, alioquir*
non confcenderct.Ergo non in angulum, non multo intra paricte co/

gaur^nontaincnprimorcs conuiuarurrtmcnfas occupabit* Apertio/
j.
tiuai

numflabris non uexabirur,imis faucibus cx parictchaudmulto^mi/ ncbit,gula cnt capaci,5C a dcxtris ad finiftram lata,cxcitata ad pcrpcn/ diculum,procera quoad toto fummo capitulo faftigia cmnia cxccHat, ctia nc ucrtus c flcnfis ld quid? certc propter ir.ccndioi u pcricub,tt tecrorum obkibusundasaercasing1omcrer,acu<rtieibusfL'mos rctar Iniumibulum. det,atq; rctudat.Fumus ft otc fua uv.buto calort cofcrndit, fcd inde fli marum,5c foci caloribus accdcratiu? propclluur, Gula igitur camini
exceptusjuclunfiftulajcccrccturjin.petucfftcundarrfifianartmno ftrcus atq; fonus <x tuba truditur.Par igitur uti in tuba,fi nimifi Iata eft furdcfat acrc cbinuerfo,ficfi mus. Simmicapitiiliuertex tcgetur ob imbrcnanbus,f:ct^propatulis5<Ccirain>fufis,prxftptistnalamento, quo uenti molefha abarceatur.Inter alamcnta , 3C narcs laxatas rclin/ quctur ad cuomcndosfumifluuios, id ubinonlicet,ueitula appc-Hd, in acti apponi uclim,ea eft capfis scnca lata quoad fum Vertula cl uam rcdum mas guloc fauccs intra fe capiat, Stabit huic proicda pro frcntc crifta,
quauelutitcmonca<rta,lactf]cnubusucnnsinuertatocciput,C6mcdiC
fimecapKuhsgularumcircum2pponcntcornea3enea,autexcperefi/ <ftili amplo,cV apcrto,uacuo pcruia orc fufrno ad gulaiprfam ccnuer/ fo,quahauftos bticcainfcriorcfumosfuprcmaeuomatinuitis uentis. Cornaculis debetur coquina,cV cdlaobfonana,ubi reliquias coznxct rcferantur.Coquina neq; in gremium conuiuarum ha ICoauina ' uaia et mantilia bcndaeft,ncq;porrolongiusfcmouenda,quoad qujcahdaconuiurys cxis$unrur,imcr ueniendum refngcfcanr,fat eritfi lixarum, patellarum cortinarum ftrcpitus^Sd fordiras exdudctur Fcrculorum coportatio/ nes ne imbcr,aut itionum ingrati anfractus , aut locorum obfcornitas Httpectiat,ncue ab his digniora dchoncftentur prouidcbitur.Ex ccena/ cuhs cubicula pcttint.Vcnit in mente illud Luculli,lngcnuum hominc detcriorc m fortc cp grties atcj; hirundincs efie non oportcre.Nos tn, q in quibusq; brt modcrati ro coprobcr,rcfcramus. Ex Aemilio Probo hiftoncofohtos memint apud Grxcos non nifi in conuiurjs propino;/ rum uxores adhibere,5c"partcs ardium,ubtfedcrent mulicres quafdi cflfe,quo prxjcr cognatos propinquiorcs homoacccdcrct nemo. Et,p fe<fto ubi crdem congruanr mulieres loca cffe oportcre arbitror non fc
. ,
cus,arq; dtcata rcligioni 8C cafttmonix,
tum
Sc lauta uclim iftiufmcdi
afsignanpuclliscx'uirg;nibusdiuerforia, quomolhculiearumanimi Conciaue. Jjj^J^jQjjj conclaui rninore cum rxdiofui Mc conrineart. Marrona A;
licutiluisafsidcbit,undcqquifq;domiagat,inrt31igat.Scd nosqueac| patrioscuiuscjmorcscondicant^fequamur, Viro atcj; uxjoriiionni/
DERE AEDIFICATORIA
t0 fingulis
LIB, V.
i<5
fmgula debetur,non id modo,utparturies aut malfata mu Kcr molcfta uiro non fit, ucrum 8t seftiuos ena fomnos lllaefiores pcra gat,cuilibuerit fuacuicji adent ianua.& prgter id comune adcnt pofti
cuIum,quo muruo fr pofsint pete refincinte rprete^SurJkônc concla/ ue ucluaria,fub uiri libraria cella comparabitur. Parens jeratc feiTa,qc? odo SC quieteindigcat,dormitione habcbit tepente,obte<fta,femoram ab onini familije SCztq$ externorum ftrepiru. Habebit in primis foculi leatia,& q alia ualirudinarrj cx!gur,animi SC corpons graria.Hui 9 fub conclaui argencaria erit celia.In hac hberi mares adolefcentuli,in uefti/
cabiirtus
ariauirginespucllc,in proximo nurriccs gnoexabunr.Hofpitcm collo v aedium parte,qugfit proxima ad ueftibulum,quo fe fui liberi
us falutatores adeant,3c" familia rehqua minus folhcitent.Proetextan li bere e regione,aut no ioge ab hofpite diuerfabuntur familiaritatis fru/ cndae Sc fouendje gratia.Subcoclaue habebit hofpcs,ubi fecretiora, 3C cariora condar,arc$ ad arbitrium rcclufus repctat. Praerexrato erit fub
conclaue
cella
armamctaria,C'jratores,mimftri,ferui ab ingenuorum
Curatores. ooiertrjs ita fegregabuntur,utpro cuiusq; officio deces SC paratus lo/

cus atrribuat. Ancilloe SC cubicularr) fuis comifsi locis non longius ab
crunt,qi ut exteplo audire,5t" pfto ad iubentisimpcria pofsint ciTe.Cu/ rator triclirtrj ad uinaria cella,et penu aditu pofsidebit.Quadrupedum Ancfll** curatores,p ftabulis accubabnnr.Henks equi a dorfuarijs fegregabun
tur,habebuntq;locoundefoeronbusdomum aut inter fe nxa nonof fcndant,aut igniu cafu qdpiam obftt Triricu,femec$ omne marcefcit humorejpallefdtgftUjattenuatafflicû^calciscontacftuuitiat.Ergoubi ui condendii duxeris,fcu fpcliicis,feu puteis,fcu tabulato, feu nudo folo aceruatu,curato ut habeatloco ficcifsimo,& pcnir 9 reccri.Fuific a pud Siboiim repra fi umeta iniegra poft annum cetefimum, a q effof/ fa fuerint tcftiseit Iofeph 9 ,Sunt ci. hordca caleti ioca non uitiari puret, poft annii ocyus uitianf. Affirmat phyfid humido parari corjgaut cor
.
rumpant,calido fien ut corrumpaf Lutum ex amurcaarcj argilla co maceratumfparroâut paleis tritis ualde fubacul fi granario induxeris habebis grana fo lidiora 8C firmiora, SC feruabis diun 9 , SC gurgulio no noccbit,$cTormicjenonfaoec furta.Qu^horreafeminu caufafiat cru do exlaterc pftabunt.Seminib 9 atc etia frucfub 9 codiurrjs boreas ue i amidor cft auftro,& ab locis humcctis fpiratc aura quauis ptabcfcunt gurgulione,ucrmecf: refirdunf.Tu SC punari atq: immodico cjuis ueto redduf uieta Iegumin^b 9 ,pfertim fabis horrcu dnere atc$ amurcacrufta 10 Pomam tabulato ocdusifs.atq; gehdo habeto f Vtribus turgefaclis

pomarcruariintegrum pcr annum putabat Anftotdes AcrisiV.cen/
.
Cdla
uantia omnia conficiuntur,ca rc omcs aro.buntur flauss. Quir.itiam ex aquilonc feruntpoma rugis deturpari.Ctlla uir.anaro fubtcrrancS &condufam probant,tn 6c uinafunt quxr.n bra lar.guefcam,Vcntis ommbusqui a fubfolano mcridic ab occafu ucnianr,f iit tim bitroa ct ucrc>u inumpta(ftumpertuibatur.Adcanicula'autci"ydisctiam bore Uinana, ^ c 5 niouctur ,folis radio arcfcit,luna hebefcit,roctu fi accfcit atc^ clan/ ffuc(at,odonscapax cft uinum,foetcrc cncruatur 8C foluitur , ficco 8C gelido tenorequmo pcrfcucranti annos pferi.Vinuro(inquu Columel
.
.
frigidum enr,tam diu recce mantbit.Ctllam tdctrco uiranam ponito uabili,& a carrorum concurfu immuni,corum latus ct malc odorata lumina a fubfolano in aquilonem obucrtito, Sordcs omnia,uliô,craiTus uapar,fumus,horti fpiramcnta cxapc,brafsica ccl/ fico,caprifico cxpurgato,longe abigito,pcuitus cxtludito.Soh laepauimentofubdiualifternitcinmcdiolacunulamdtpnmito^qua, opcrcciinemitio ctmu fi quid dolrjuitio eftufum fit,colhgas,Sunt qui ci it acrius 8C for uinum quo capaciora,co dolia ratili dolia faciunt. At 8C fu/ frigidas,tum auras umbras amant odcrc calcntcs , tius.Olearia
lajcfcdiu
in loco
&
Sterquilinia
quihnia habcnda aha,ubi nouum ftcrcus,alia,ubi uctus codas. Humc tfto gaudcre folc,& ucntis cxinaniri.Hoc fit ad rero,qii igncs roctuat, ur foenile,& qux confpcctu atcf odoratu tctra funt,abigantur 8C ablc/
mo
atc$ fuligine inficiutur.Iropura
illa
pretei roittantur, qd'aiunt,fter
gcnrur.Robuftco nerquilineo ferpcns non orietur, Hocptcrcundu
tio
Hirundinum
mundicics
cenfco.Naro quid hoc mah cft,in agro ftcrquilmia pommusloco ab/ dito atq? cxdufo,ne quid familiam rufticam offedat fcetonbus,fub tc/ c?hs ucro,& prope fub puluinan ccllis primarrjs(quibus alioquin intc/ ras captamus quietes)latrinas habcrc priuatas,hoc cu,apothccas pe/ uilcntifsimi foetons uolumtis.Si agrotabit,trulla 8C uafculo con rro/ dius utetur,bcne autc ualcntibus,quid nf abigendam iftanc naufca du cas,non uideo.Et fpe<ftafTeliceat,cu cactcrasalires,tum in primis hn u/ dinesquantopccurentpulloshabcrcfuosnido ncquiccpfcrdo. Mirii quidmoncarn:uura,Nam 5cpulliculi,cumprimumpcra:tatc firroa/ lare tis mcmbns liat^tiDJiroft^XHô-onus uetrisdcrjaunr,adfuiit Sc
tcs,qui
fti
quidcm,quo longiusforditatcm abignr roftro pullcruro
fcgc/
onem atrc cadcnrcro cxapiunt atq; afportanwNaturx igitur biwd/

In
moncnti parcndun; ccnfcc^
DE RE AEDIFICATORIA
orum
aedificationes
LIB. V,
77
Tenut
.Interlocuplcriorum uillam cVurbanassedesquidmtcrf t.
ad locupletiores , quantum pro facultatibua
pcrmittitur,acccdcrcdcbcrc,cx:3efuuisquidcm qua hybcrnis ufibus potius acdificandum. Caput 1 1.
XV
locuplctiorum diucrforia intcr fc hoc differunr, q> fortunatisuilla acftiuum diucrforium cft, urbaniste&is ad bru/ mas comodius tolcrandas utuntur Jnde adco cx agro ocm lucis,aure;, fpacr},profpccxuscj; amcenitatcm captant,ex urbc umbratilcs, SC mol liorcs deliuas fcquuntur.Satidcirco eft, fi, quarad ufum ciuilcm opor cunafunt,intra urbem cudignitate,&falubritate,prxftantur , quoad tn locorum anguftiDr,&lluminis copiapatietur,ocm fibi uillac air.cent tatcmjatcfiucunditatcmaedcsurbanaearripicnt.Habebuntqiiidcprae ter lafsitate finus,cuam porticum,ambulatone,geftationem,atqj hor/
SEd
uilla SC urbana
torum
delitias,& eiufmodi.Sm id
minus licebit, coxquabsli in lolo cti
am xdificarionibus akcrisin alterasfupcradactis iufta mcbrorum fpa

ciacoparabuntur.Naturalocipermittcntcfubtcrrancainfodicntur,^/
bus liquida ligna,aequc fcruitia colloccs,in hafcc honcftiora fupcrjedi ficabuntur. Atqui addcntur etia in hafcc itcm alterae,fi opusftr, aedifica tiones,quoad familix ufibus abundc prouifum fit. Primis ufibus pri/
mae,dignioribus digniorcs partcs diftnbucntur. Demum curabitur, ut fmt parata,difcretac Ioca,quibus cum mcffcm fructusue , ru inftru mcnta,omnisc^dcniq;fupcllcx affcructur.Non dcenr,ubiad rcsdiui/ nas,ubiuc mundu mulicbre,&l quae adfeftos dics,&: quae ad uirilc or/ natum folennium dierum,c3c~ ubi arma atq? tcla , SC ubi quae ad lamfici a,Sc^biadcpulariones,&hofpitum aduentum, SC quje ad raratepo/ rum ncgocia adnumerata adicriptacp fcruentur. Alibi quod mcnftru/ um,ahbi quod annuum,alibi quod ad ufus dcbetur quotidiaRo$,que. fmgula fub conclaui,ubi cffc non poterunt,curandum eftmaxime , ut
fintfub confpecT:u,c6 id magis,quoin rarionefutura funt ufu . q rcs quotidic uidctur,ea planc minus metuetfure.Tcnuiorum xdifica/
Nam
riones,quantumfcruntfacultatcs, exlocupktiorumlautitixfibicxcm pla ucnctaabutu,quximirentur,hacadhibiia moderanonc,utcmolu/ mentirarioncs poft habuifle nuncp uchnt uoiuptati,Ergo iftorum uil/
Tcnuiorum
difiaa
non multo minus profpiciet boui,8c~ gregi,cp uxori . Volct palum/ barianijpifcmamjScûfmodijadfrucrtumjnon ad dclitias.Compara/ bittamcn uillam mehufcule,qu6 matcrfajjwlias lllic lubcntms ucrfari, 8C rcdomefticam dtligentcr curare afluefcat,nec tmunlitati,fru&uic
la
pro
LEONIS SAPTISTAE ALBERTf

profpicier,qu;n in primis ualirudini confular.Vbi acrc mutare cp^fit, pcr hyemeid fac-ias,moncbatCelfus Minuscrh cum penculobruma graucperfcrrcccelum aiTucfcimus,qua acftate. Arnosuiilam {ftatepo tifsimii petimus.Curaridum igir,ut fitillaquidelongefalubernma.In tra urbcfub xdibusrabernaquaeftuariam habcre,qua triclinium ap/ paratiorc,iddemum adfuasfpes 3C cupidiratesconduccre arbitrabif, Vrbanx aedes capcabitcp m triuio angultl,in foro frontc,intra militarc uiam pfpicu/ tcnuiorum q/ umrcflexu,nec|;aliafcrmefollicitusentcura,quamucexpofiusuenaIi Riodo c.dinca\ umillccebrisaucupetur.Inteftims opcribusnonindeccntcr utctur cru/ do latere craticrjs,creta acerata matcna.In extimis atinllud putabit no perpctuo dari,ut uicino frugi comodo utatur,ea rc circuct domum, parme contra hominum acreporum iniurias firmiore, uiculosq? con
&
icrminalcs,aut ita ponet latos,ut aura matureficcetur,aut ita ponct ar rtoSjUtunocanaliamborumftillindiorum effluuia excipiantur, atqj
dcuomanrur.lnterpluuiarcsiftiufmodiuiculiacmulromagis canales ipii multo faftigiabunt,nc refideat aqua,neue refundat, fed cofcftim ex purgetur uia,quaid ficri pofsitbreuifsima Cxtcrum de his omnibus fummatim,quoe repctenda uideantur,cum his,quoe primo libro trafe gimus,haec funt.Qiia? partes acdiFicrj igniu cafibus immunes tffe dnt qua? tcporum imurrjs obie<ftar funt,q ocdufiora efle, q ftrcpitu carerc
.
oportet,reftudinent.Terrenas oeshabitationes tcftudmari perplaeer, quae rerrenis fupafttuantur falubriores reddcntur contignatione .Qtii bus ad crcpufuiluufui uenirIux,urifuncfalutnrio,ambuIano,& prae/ cipuc bibhothcca a-quinoclium orientc fpcdcnt.Quaetineam, pallo/ rc,mucorc,crugincmuemetuant,ueftis,hbri,arma,fcmen,ffcuUntac^ omnia meridie atq* ocddentc coerceannir.Si arquabili opuscft ltiminc
piclori,fcriptori,fcalptori,5Ceiuftr:odi feprentrione dato.
Den
fi
uerri
to xfttua omnta,ut borcam exc;ptant,hybcrna meridie, uerna &f autti nalia ortcntcm.Occiduum ucro fole balncis 8>C uernis coenacuhs dato*
Haec fi non hcet cx fcnrentia,a?itHii?c6iTtodifsimas partcs

to.fcf
jrra
occtpa/
(apit,
mea quidc fenrentia,qui oedificat arftiuis aedificetufibus , fi

ft
ncgocium,cIaudito, 3C focum incc dito.Contra orftum mjlt3rcquiruntur, fediuuantcaquidc non fcmp, firuInl.Hoîgkurhybcrnisfacitoarcafitmodicaâlritudomodicaâp/
Nam hybcrniSjiit fiat,fnrisUuee
iioncsmodic.x,xftiuacontraommexpartehabetolaxapatula onirtj a.Facitoiitcaptatrix aura* gefidiufculje, folcs autcm , Sc abfole milTos flarus exdudito/multus acf ampla conclufus aula nmltis una concep/
lis acuiis
inftar,tardius conicruefoi,
Lco
CEfcE AEDIFICATORIA
LIB. VI.
79
BAPTI' -WLEONIS A AEDIFICATOR STAE DE

RE
I
LlBER
Qui dc ornamcntis infcnbitur
Dc fufccpti opcris difificultate SC rationc,undc colligit quamum ftu/ dri,Iaboris a ac induftritf in his fcribendis impenfum fit, Caput L Jneamcnta,5c" materiam opcrum 8C manum fa
bnlem,& qux ad pubhca,priuata, cum facra/ tum 8C profana ocdi iciaconftituenda pcrtinere uidcbatur , quoad eflcnt ca quide ad ferenda m
iuriam tcmpeftatu apt a , 8c ad fuos qucq; ufus pro tcporumjlocorUjhominuq^rerun/q? ro/ nibus accomodata , fuperioribus libris quinq?
tranfegimus,dil>gentia,quantu exltbrisipfis
fpicere potuifti
,
r*
cam in lftiufmodi rebus tra/ cfcandis multo maiorem non defydcres, laborc meSuperimaiore,^ proinita prouincia,interdum exipfome fortaf/
ut
fis
poltulaflcm .Incidfbat erh freqiicntes difftcultates , 8C rcrum cxphca inuenicdorum,8<l materiar ptractandae,q me ab ftcrrerentab inccpto atq;aucrterent,Alia cx parte ratio,uf opusincho arem,adduxerat,eade rcuocabat,ut profcqucrcr,atq; hortabaf. Nacjj dolcbam quidcm tam multa,tam q; pclarifsima fcriptorum monimen ta intenfTe temporu,hominum c ihiuria,ut uix unum cx tanto naufra
darum,& nominum
gio Virruuium fupftitcm habcrcmus, fcriptorem proculdubio infrru c5tifsimum,feditaaffc<flum tepeftateatq;lacerum,utn uluslocismul/ ta deftnt,&multis plurimadcfyderes. Accedebat q> ifta tradidifTetno culta.Sicenim loquebatur,ut Latint Graccum uid^n uohufle^Greci !o cutum Iarincuatianentur,rcs autcm ipfa in fcfe porrigcnda, ncq? Lati/ num,ncc$ Gr jccum futffc teftctur,ut par fst , non (cripfiflc hunc nobis, quiitafcripfcrit,utnonintdligamus,Keftabantuctcrarerum excmpla tcmplis,thcatriscf mandata,cxquibus, ranqua cx optimis profcficn/ bus,mnlta difccrcntur, cadtn non finc lachryn iis tudcbam indics dclc
^c Vitruuio.
ri. Et
qui fortc pcr
hxc tcpora
a-diftcarcnr
nouis incptiarum dcliramc/
tispotius,c| probntifsimislaudaufsimorum cpciii laticmbusdcKcfta
ri.C2^wbusexrcb 9 funiruncgabatncmo,quin brcui harcpars,iititlo cjuar,uitoe cx'coguitionispaut 9 ciTctxnteruura,Idciico 1 .ccuita cfimt l non
LEQNIS BAPTISTAE ALBERTI

onpotcia non faccre,quin de comentandishisrebus, Scfxpe Scdill cogitai c.Intcr cogirandu qdem tanras rcs,tam dignas,ta utiles,tam in
uitahominum
ncccfl~anas,qua?fcfe ultr6aflferrenrfcnbcnti,non negli/
gendas inftmicba,oflficrjcf; eiTc cenfeba uinboni 3C ftudiofi conari, ut parre hanc crudinonis, qua prudentifsimi maioresfemper maximi fe/
cifTentab intentu uendicare.ltacf anccps eram incertuscj; confilrj, pro/ fequerer'ne,an potiusintermntcre.Perumcebat amor operis,c3c' ftudi/
ftudiu ardens,5C mcrcdibilis diligentia fuppeditabat.Nihil ufcf crat antiquo/ rum opcrum,m quo aliqua laus elucefcerer,quin ilico ex eo perucfbga
orum chantas,&quodingeniumpraTtarefatisnonpotuiflet,
quid polTem pcrdifcere.Ergo rimari omnia, confyderare,metiri, lineamennspicturaecolligcrenufcp intcrmirteba , quoad funditus qd
re,(i
quiiq; attuliilct ingenrj aut artis prcjicndere arcp pernofcere Eocp pa 7 cto tcnbendi labore Ieuabam difcendi cupiditate,atcp uoluptate.Et,p/ fecto tam uariasrcs,ram difpares,ram difperfas,tam ab ufu,& cogni/
.
tionefcnptorum a]ienascolligcreinunum,8cdigno recenfere modo, d>C apto locare ordine,& oratioe tracure accurata, 8>C ccrta ratione mo ftrare prorfus cft facultatis 8C cmditionis maions,cpin me^pfitear Mc tnncquiccgpcenitcrmei,fi,quod omuinoinftirucram, aflecutusfum,
.
ut qui
me lcgerint efTe me facile diccndo
maluifle ftatuant, cp uiderielo
quente.Qiiod unumqua fitdiflTicilein huiufmodirebUs commentan/ dis magis noue're experri,qua credant,quipericulum non fecc re, Et nj
fallor,quxfcripfimus,itafcripfinHis,uttirelatinanonneges,cx:fansin
ipfum m hisqu x fequuntur pro uiribus cffkumus . Ex, tnbus parnbus,qux ad uuiuerfam a'dificanone pemncbant, uri elTcnt
telligantur.Id
qidem,qux aftrucremus,ad ufum apta, ad perpetuitate
firmifsima
ad grariam,&: amoenitatem paranfsiina,primisduabusparnbus ab/ folutisrcftat tcrtiaomnium dignifsima,& perquam neceflaria. L)cpulchntudineSCornamenro,cV qua~abilhsmanenr, cVquid intcr fe differant Quod ccrta artis ratione fir adificandum, QiiisGtartiurr. parenscx" alumnus, Caput 11 Gratiaetamo? L^Tenimgratiam quidcatcpairpcnitatcmnonahcundemanare ar/ nitas undema l,bitrantur,cp apulchritudineatcftornamcntojuncdudijq? nemine inuenin fcntiant tam tnftc,cx' tardum,ram rudc,c^rufticanii,quin pul neot, cherrimis rebus maiore in modti afTciatur,ornarifsitna omnib* poit/
.
babitisprofequatur,turptbusofTcnclatur, incomptaomniacv negle/ da explgdat,5C quantum cuiufc^ rci dccfle ornamentifenuar, tantum
de/
79 quod faciar ad gratiam atcj; dignirare.Dignifsima i/ gitur arq? m pnmis affecrandapulchntudo eft,his pferrim, qui iua uc/ linrreddereno ingrata.Huicrei maiorcs noftri uiri prudentifsimi qui tum deben exiftimantur indirio funt,cum caetcra,tum legcs,militia, di
deeiTe profirearur
DE-RE AEDIFICATORIA LIB.
VI.
uina rcs,totai|? Rcfpub.quaincredibile diclu eft,quaropere curarintuc

fi cenfuiiTe uideri uoiuerinr,ifta haec , fine quibus horainumuitauixconftarcpofsit,ornamentorumapparatu,&pom/ pa fublata infipidum quid negotrj 3C mfulfum fore, Deos certc fpecta/ to cclo,&mirificiseorum operibusmiramurmagis, quampulchra illa quide uidemus,quam qp clTeutiliafentiamus'. Autquidiftaprofe/ quarripfarerum natura,q? pafsim uiderelicetnimia pulchntudinum uoluptate fublafciuire mdies non defiftit,omitto cetcra 8C pingedis flo ribus.Q^ fi qua in reifta defydcratur,profecto edificium ciufmodi eft, ut rjfdem carerc nullo paclo pofsit finepentorum atcg impentoru of/ fenfionc.Qmdemeftutmoueamurlapidumftrue informi 5C incon/ cinna,nifi,utquoeaquidem maiorfu, eoiacluramimpenfsemagisui tuperemus,& mconfyderatam coaccruandorum lapidum libidine de
eiTent ornarifsima,ac
teftcmurcNecefsitatifatisfcciifelcuequid 6Cppufillumeft, comoditati
profpcxifleingratumjUbiofFcndericopcrisinclegantia.Acceditqjhfc
una,dequaloquimur,commoditan,acoetiampcrenniratiplunmum
afTertadiumenri.Quis em non leeumagi commodius affirmabit, ubi fefemtra ornatos,quamfi ncglectosintra parietesreccperitr aut quid a hoquintam obfirmarii efliciulla hominum artcpotent,quod ab ho/
minum lniunafatismunitum fir Acpulchrirudoeuam abinfeftisho/

mimbus impetrabit,ut iras temperent, atcjj inuiolatam fe cffc patiant, ut hoc audeam dicere,nulla re tutum aeque ab hominum lniuria atqj il
laefum futurum opus,quamform3edignttatc acuenuftate.Hucomms cura,oranis dihgcnna,omnis impenfa> rano confcrenda eft,ut quoe fe/ ceriscumurilia &comodafinr,rum c^prjeapuefmrornatifsima, acf> inde granfsima,quo ad qui fpe(ftenr,nulla in rc alibi trn erogatum eiTe
Pulchritudinis
uis#
impcnfjemalint,quamiftinc.Sedpulchntudoatq;ornamcaim perfe quidilt,quidueinter fe difTerant fortafsis animo apcrtius intelligemus, qua uerbis exphcari a me pofsit.NostnbreuitansgrariallcdirTiniem^
utfitpulchntudoquide ccrtacum roneconcinnitas uniucrfarum par/ tium,in co cuius fmt,ita ut addi,aut diminui,aut immucari pofsit mhil qum improbabilius rcddarur.Magnum hoc,& diuinum,quo perficie flo omncs uires artium 8C ingenrj confumuntur,raro c ucl ipfi naturae
cui/
LEONTS BAPTISTAE ALBERTl

cingj
conceflum,ur in mcdiu^pfcratjqcfplane abfolutum arC orrwi et
parte perfcctii fit.Quotus,inquit illc apud Qccronc , Athcnis extat c/ ph^bus pulchcr^ Dccfle aligd fpcclatcr ille formaruiv, ai t p!us cflc iti his,quos nonjpbarctîntelligebat, qcfrpfum cu pukhcrnn is rcnibus
fallor,adhibita crnamcnta hcccontu1iflcnr,fu cando,opericndo^,fiquacxtabantdeformia, autconiarido,cxpc!icn 0*namntum docp uenuftiora,utingrata min 9 offcndcret, Sâmcena magisdclccTi/ arct. Id fi ita pfuadetur, erit quidc ornamentu quafi fubfidiana queca quid Ut
non conuenirct,illis,ni
luxpulchrirudini?,atc ucluti coplcmcntii, Ex hispatcre arbitror ,pul chritudinequafifuuatcj;innatum rotoefle perfufum corporeqdpul/ chru fittornamentG aute aiTcfti 3C copaeu naturam feperc magis cj in/ nati Rurfusficeftutprofequar . Quiita a?dificat,utquf edifjccr pro/ banuelint,qcFucllcdebcntquifalehabct,hcscertaf3ncmouciirati6e # Faccre quide aliquid certa di rationc artis cft.Recta idarco 6V probara cjdificationem quis ncgabit non nifi ex artc poffe ducir Eqtndc ccrte ip/ la harc pars quae arca pulchnrudinem,ornamerac|juerfarur,pmr.aria
.
omniCi quom
fit,
huius*rtiiriii
u lpiiuspartis aliqua certa &coftans crit
ratio,atcj;ars,quaquinegligatinfulfiflimuseft. Scdfuntquibîftano
dinc atvp
probettir, dicantc^,ctuagamtiTequadamopiniorc,Ciuacicpulchritu omni edificationc iudiccnms, 8c pro cuiufq; Iibidine uaria 8C
mutabilem eflc forma edifkiorum r.ullis arrium prjccpns adfniiigcn/ dam.C6munehocignoranticuinumeft,qujncfaasr.equicquair!c!Tc profitcri Tollendum errorcm hunc ftatuo, non tamcn dlud aflumo, utprolixius rimari oportcrc ccnfcam quibiis pnmordrjs emanarint ar Artitfm parcs t es,quibusrationib*dutf,quibusalimctiscrcuciinr. Sitnonabre q* 6C alumnus. aiunt,artiu paretem fuifle cafum,arcf aduerficnem , alumnum uiutn, arcp experimerum , cognitione uero atcj; ranocinationc excreuifle SiC feriit mille annis a mille mihbus hominii rrcdicina inuentam exrinflc, itidcm 3C naurica, 3C plerafq; omcs iftiufmodi artcsmmurBsadditamc
,
.
tis
cxcrcuiflc,
Quod ardificatoria adolefcenriam in Afia florem apud Grecos, ^pbanfsimam ucro matunrarem apud Iralos adcpra fir.Capur III,
AEdificaroria quarum exucrcrumonimenrisperopimus, primam adclrfccnrix (ur fic loquarjluxune profudit in Af a , mox apud Grecos fl.oruir,poftreino probatillima adcpra cfrmarurirate in lralia. Sicenmimihi fit uertfimde, rcgcsillos rcrum afluenna, 3C ocio abun/
danrc?#
DE
bantur,q?
fcE
cffe
AEDIFICATORIA
LIB, VI.
80
intcllige
danteSjUbife^fuacôpcSjfcfptricj? maicfiatem,cx' amplitudinem inruc
opus tccus grandioribus,3C parictc honeftiore
Qua
rcnrjCOCpifTccutKftafccftariâtqtecoiligcrc^qucefaccrcntadcam
r*m,o
acdiiicia
occnHoc n isio/
quo maximis SC honcftifsimis utcrcnrur aedificiis,maxtmis fortafsis
ar ra jedificua
bonbustefta poncrc,cx lapide minusignobili pariete duccrc ufurpal/ (e.Prjeftirit opus admirationc,atcp cius gratiam , indeq? laudan uaita forcafsisoperafcnnrcntjCjjcînpnmisrcgiumciTemunusarbifrarcn/ tur,ea facerc,que priuati non poiTcnt,opcrum lmmamrate dele&ati itv terfeipfircgesftudiofiusccrrare progrefsi funtadinfamamufcp pyra midum extollendarum.Credo equidem ufum aedificadi praebuilie oc cafionera,ut multa ex partc ccrnercnt quid intcrfit numcro,ordinc,po fmi,faciccjT,quae aftruerctur uno,auc altero commifi(Tc,ac perindc gra
tionbusdclcclatos fpcrnere dididiTe inconcinniora. Succefsit Grafcia, caquidem q> ingenrjsbonis,arcf?eruditis florerct SC flagrarct cupidita/ ceornandifui,cum caetcra, tum 3C templum in prunisfaciundum cura uit.Hinc ccepit Affyrxorum,^cgypnorum cp opcra diligcnnus fpccla rc,quoadinrcllcxic quidem in lftiufmodi laudari magis artificum ma/ nusquam opesrcgias. Nain poffequidem magna faccre fortunatorii cft,faccrc autcm quae penri non uirupcrcnr eorum cft,quilaudcm mc/ reancur.Ex ca rcfu3s elTepartesinftituitGrxciafufcepro in opcreid co nan,ut quos fortunae opibus acquare non poflcnt,hos quoad in fc ef/ fct ingcnrj doribus fuperaret.Ccepitcj? uti cjeteras arrcs,ftc hanc aedi ficatoriam tpfo cx nacurae gremio petereatcg? cduccrc, cotamcj; tra<5ta/
&
re,totamcj?pernofcerefagacifolcrria profpiciens,perpendcnsc$;.
inter ea quxprobentura?dificiai(itcrfic,atcj?eaquje
iftain difquifitionc nihil prxtermifst
Quid
minus probcnt,
ucftigia
Omnia tcnrauit natura?
luftrans,cx repetcns,pana
quidem panbus,recta flcxis, promptafub/
obfcunoribuspcrmifcendo. Intucb.Hurante,quaficxmansfcemin3e t|? connubio terrium quidpiam oboncrur, quod faccrei ad fpcm infti/ tuti ofTIctj.Necj? deitiut etnm <n minutifsim.sitcrum atqjitcrum confy dcrafle p mes dngulas , qiu Jextra firsiftris , ftanria xacenribus , proxi/ madiftantibusconucmrcnt; adiungit,detraxit,aequauitmaiorami/
nonbus ,
cic
.
ftmilia difsimilibus
Laudari aliud
m his
:
ftataria conftituerentur
ulrimis , quoadcompcrtum fe/ , prtma qu.e ad u< tuftitem pcrfcrendam , quafi aliud in hisquae nullam aequead rcm atque
,
ad ucnuftatem fabricarcntur . H*Cilu , nalia tam yprimum pro
m/

tnnata frugalitate fic natuebat,in aedificio non fecus,atcfc
in
amrrate co
uemre.Nam puta in equo fentiebat llla quidcm ad quos ufus cius figu ram mcmbroru coprobes,raro ficri,quin cos ipfos ad ufus id animas commodifsimum fit,&" gratiam formx permdc putabat ab cxpetita u
fuscommoditatenufquacxclufam,autfciundaminucniri. Scdparto impeno s;cntium cum non mmorcquam Grxcia ornandx urbis ftu/ dio 3C furfla;rarct,annum antetrigcfimum,quaf fueratomnium pul/ chcrnma in urbe domuSjCcntcfimum non obtinuit locum, cumcp in/ credibmingeniorum copia,qui mca rc exercercntur,abundaret,f<ptin êntos inuenio Romoc una fuifle architcctos , quorum opera uix fatis Rom^^ptin/ pro orumineritislaudamus.Ciimq;imperrjuircsfatis,quvad on.nc ccntosunafu/ admirationem faccrcnt,ilippeditarent,Tatium quendarcfcruntpnua Hoftienfibus ccntum aftrudas columnis %e architeclos tajimpcnfathcrmasdonaile Numidicis.Numhaccitaeflenrplacuit regum potentifsumorum am/
plitudmem cum
tilitari
ucterc frugalitate coniungcre,ita ut necp parfmonia u detrahercr,ncc utilitas opibus parcerct,in utnfcf aute quicquid
adlautiticm,ucnuftatcm'q?ufpiamextogitaripofsitadiungcretur.C3e terum sediftcandorum operum curaSf follicitudincnuiquam mtcrmif hancocdificatonam,utnihil haberctea fa itadiicuflam rcddiditartcm quidem tam rcconditum,tam latcns,tam penitus abftrufum,quod no
mdaârcrur,clicerct,inmcdium'q?produccret,uolenribusdrjs,arte'c9 quom in Itaha uetus haberer hofpiuu ipfa minimc rcpugnantc.
Nam
ars ocdificatoria prarfcrtim
apudHetrufcos,quor(i, pterillaregummi"
racula qupc leguntur,labynnthi,6d fepukhrorum peruetufta cV proba
nfsimaextantlitcristradiratemplorum scdificandorum monimcnta, quibus uctus Hctruna urcbatur,quom,inquam,uetus habcrct hofpiri um Italia,quom'qi intelligcrct tantopereexpeti fefc, uifa eft ars harc
pro uinbus prxftarc,ut orbis impcnum,quod caeterj; omnes

honcftaflcnt,fuisctiam
uirtutcs
ornameusmulto rcddereturadmirabilius. Er oo fefc pcnitus nofccndam,habendamq;prxbuit,Turpenimirum du cens arccm orbis atcfcgentnim dccus xquari operum gloria ab his, c]s
omnireliquauirtutislaudcfuperaflct.Etquidhicrefcramporticus,tc/ ph,portus,theatra,thcrmarum'q; opcra gigantea,in quibus tantu ad mirationisaflecutifunt,utinterdum racta,qux coram intuertntur, pe ritifsimicxtcrarum gcntium archircdi ficri negarcrpofle.Qiud demu non plus dico,cloacisfaciundis pulchntudmccarifre no potucriuVt, or namctis ufq; adco deledaufunt,ut ucl caiw folam ob granam uircs im
pc/
DE RE AEDIFICATORIA
pcrrj
LIB. VI.
81
profunderc pulcherrimum duxermt,crdificando fcillicct,ut habc/ rcntcuiaptcornamcntaadxungcrcnt. Itac^fuperiorucxciTiphSjCxlpcri coriimonicis, 3c* frequenri ufu admirabiliumoperumefficiundoium ~ tmiri * abfoluciflima cognitio cxtat,cx cognitione praecepra probariffima dc/ praccc ta * P prompta funt,qu3e qui uclint ( quod uelleomnes debemusjno lneprif/ %imi eiTe aedificando,prorfus ncglcxiiTc nulla ex pre dcbcant. Ea nobis pro inita prouincia colligenda,c3c* pro uinbusingcnij cxplicanda funt* Ifcarum rerujyi praecepta aliauniuerfamomnisaedificrj pulchntudi/
OVae exingenrj comento

,
ncm,8Corr^êntacopleCxumur,aliafingulaspartcsmcbratimpro/ fequuncur.Prima cx mcdia funt philofophia cxccrpra,Sc* ad artis iftius modnm,uiamcf dirigenda,cx' conformandaadacta,proxima uero ex cognitione,quadiximus adphilofophiaenormam (utitaloquar)do/ lata,arris feriem produxcrc. Dicam priusdc his,quae magis artcm fa/ piunt,alteris,quae uniucrfam rcm praehcndant, utar pro cpilogo. Quodaut ab ingenio,aut ab artificis manu decor,& ornatus om misrcbusimmittatur.Dc regione,&' area,decj?nonnllis ucccrum legibus templorum granalatis, SCalrjsquibufdam notatu qui/ dem SC admirarionedignis,fed crcditu difFicillimis. Caput.I III. in rebus pulchcrrimis 8C ornariflimis placcat,ea quidcm aut
6>C
rarionibus,autcxartificismanudcucniut,
,
-\aut a natura rebusipisinmiiTafunt.Ingcnrj crit,eleCtio diftribu/ Ingenium rio,collocatio SCeiufmodi q operi afTerantdignitatem Manuscrir, Manus.
,
.
accruario,afficîo,amputatio,circua'fio,expolitio,&:gcncriseiufdcm,
que. opcri afferantgrariam.Rcbusa natura afciriserunt,grauitas,leui/ ^j
tas,dcnfitas,puritas.Contrauctuftatcm uirtusj&fimiha
fferunt
quaeopcri
3tur
parnbus pro cuiufcj; ufu cVmuncre accomodandafunr.Partiirannocandaru multiplexhabcturratio.Scd noshicdelc&etaedificium ficpartiri, autperid,in quo una conucniut,
hacc
admirationcm.Tna
aut per id,in quo dilTimiliafuntommia aedificia.Pnmo cxhbro intd/ tcximusdebcri a-dificio cuiuisrcgione, aream,partitioncm,parieccm, tc(fcum,aperrione,Inhis3giturconucniunr.DifTcrunrquidcquddalia facra,aha prophana , aha publica , alia priuata,alia ad neceflitate,alia ad uoluprarcm,8Cciufmodiparantur.Ordiamurad hisin quibus con ucniunt.Rcgicni quide manus aut ingcnium hominis quid poflir gra/ tioe aur digniratis affcrre , uix fatis conftat,niforce illud confcrac,fi cos imitabimur , qui fuperfhoofa qua? lcguntur operu ir iracula, excogi/ carunt , quos tamcn uiri prudcnccs non uituperanc , fi comoda faccrc
R f <*i 0<
*
'aggreut
LEONlS BAPTISTAH ALBERTI

aggrcfli
funr,& non laudanr,fifunr non nraflaria.Mcrito

avidcar quicnncjjillcfueritjflvi Staficrarcs
lit
^
Quisenim
chus
,
id quideni* urrcfertPlutar/
fcu
Dmoeratcs,
refert
Vitruuius,qui cx monrc
in cuius
Athos Alex/
andri cfF.gicm faftui u f polljceret,
manu ciuiras afTiderct mi/
lium capaxhominii dccemr AtNirocrim rcginam quod cudcm ad pa gu Airynorum rcrtio inflcxum Euphrarc maximisfoiTionib^ multo ambitu appcllcre crjegcrit non equidem dclaudabo , f rcgionem cum muniuiTuna. foiTjeprofunditare,rum 8C fertilifTima aqi*qrumcxuber/
aitia rcddtdcrit.ScdiuuentiftaregcspotetiiTimos.Iungatmariamari/
bus profc
iTo fpatio
quod
,
intcr utrucj;
fit,
cojequent montes uallibus,
faciant nouasinfulas
reftiruantcj; rurfusinfulas conttncti,nihil relin/
quent alrjs,qu6
tari
.
fcpoiTint imitari
Ccrte
,
quo
erunt
, eocj; paflo ftfe commcndcr pofteri/ quidem cri! opera magis cum utiiitatc coiunda,
.
co'S^
Vetcrfi
bicilia
mos,
lucis
magis^pbabuntui Affueuerut ucteres afFerre dignitatccu lociset tum ena rcgioni religionc.Tota Sicilai Cereri facrata fuifle legi
fit
Cereri
mus r fcdiftapr3ctcreantur.llludperplaccbir,fieritquidcregiominfica
re aliqua prxdita,que_
facrata.
raritatefingularis,uiruuc admirabihs,
fi
& fuo
in genere prxftabihs,utiquidem
forte ccelo erit prae ceteris
omnibus
miti,S mcredibili xquahtate perfeucranti,qualis apud

Ioci
Merocm , quD
homines tam uiuantcjdiu uclint.Vticfjfi fcrct ea quidem regio ali/ quid nufquam uifum ahbi,& generi hominum optabife atq; folutare, quahs cft qua? fuccinos,cinnamum,balfamum'ue fcrat. Vocp fi diuina uis ahqua incnr,qualisfolo Eubofio infula,quam omni pemtusnocuo efleimmuncm ferunt Aream, quado ea quidem pars quota regionit
.
arca,g[ quibus regio rcddatur cclebcrrima.Hat Jtur cnim quae paifim uariam SC multiplicem admirarionem fui pr^beantpromon/ tonajpetrjeûerrucfâuernijantrajfontes^&eiufmodi^quibusadmira tionis caufa edificafle prxftet,quamahbi.Nccdcfuntuercrisaliaiius memorixucftigi.i,in quibus&tempora, 6Crcrii,hominuc|!conditio attulcrit,quod oculos,mcntef^ moueat cu admiratione.Mitro ilIa,6cT Iocum,ubi Troia fuir,3t" campos cruorc madenres Leuncos, Thrafi'/ menos,5C millc huiufmodi,hommum uero manus , 8C lngenm quara PTatani ad Dio multa ad eam reiu conLrant,non faole dixcrim Mitto cxtera qu $ fa/ medis infulam ciliora funt Platanos mare ufcpin infulam Diomcdis aduccla? arcae p aducc4x amaxjrais iHrispofyas colunas , obchfcos, condecorandae graua ,
Arca.
hxc omiahoneftabunr,que. ornaracnto regionis conferanr^ fcdabrcrum natura plures , paratiorefcf prxftanturcommoditate*,
ft,cunift,a
quibus
&
VbQXOf
DE.
RE AEDIFICATORIA LIB.
,
VI.
2%
(T alis apud arcc Athenisdiu fictkolca a Neptuno 8C Mmerua pofita.Mitto Sc multo xuo fcruatas, & a n.aio/ nbus pofteritati per maa' traditas rcs, qualis apcFChebron Tcrcbin/ thus,qi>a a principio mudi ad lofcphi tj>a duraife ferunt.lllud pulcher rimefaciet adre maiorc immodum honcftanda, comcntum quide tlc gans,atcj; r5aftutum,qud lege prohibuere , ne quis mas tcmplu Bonoe
krborcs,q pofieriuencrcot
Deae, nc ue in aedcm Dianj ad porticu patriaam mgredcrctur . Et apc? Tanagram,nequa mulier lucu,ncue itc intenora templi Hierufale pc/ netraref,tum SC ne quis mfi facerdos , 8C facrificrj rm graci'a,& fonte a/
i
L f<ycs nonnu f . DudPanthosabluerrtur.NequisdoliolislocoapuddoacaRomenia f* r **ueierum ci /r r i* r jt *-r Qs i r itximam,ubi offa Fompilrj regis lint,diipuat . 1 um cx aliquot iacclhs t<nlD j ls
,
tnfcripfere,nc'quod fcortu adhibeatur.Saccllu Diana: in Crcta nifi pe/ dibus nudis fas crat ingredirEt ancilla in aedem Matuta? admittcre noii
liccbat.ApudRhocfiostempIu Orodionispraeco,apud Tenedum u/ bice teinplum Temnij non ingrediebatur . Ex Iouis Alphiftrj tcplo e/ gredifasnoneratjnipnusfacrmcafTent Athenis in aedem Palladis,& Thebisin aedem Veneris hedcrainferrc non licebat, Inteplo Fanne ui num ne licebat quide nominare. Atc inftitue're,nc porta Ianuahs Ro/ mae unqj clauderetur,nifi quom efTet bellu,nc'uc templum Iani aperire tur quom efletp3X,aedemc]; Hortaeperpetuo apcrti effc uolue're.Hec nos,fi quid enc ut imitari inttituamus,fortafle condicetli indi&um fir, nctcmpla martyru mulier , SC uirginum dearum uiri non ingrcdianr Illud praeterea qua digmfsimum eft,modo fiat hominum ingcnio, qcf fa<Ttum quom legimusminus crederemus, niper ha?c rempora locis
.
nonnullis fimilia uidereraus , Suntqui dicant hominum effecftum arte,ut Byzantio ferpcntes neminem laedant, graculicf illuc intra mcema non peruolenr. Et agro Neapolitano cicada? nonau/ diantur , aucm Crcta Noduam non ferat, aedcm Achillis in mfula Boryfthenar auis nulla infeftarit. Romoe foro boario oedem Her/ culis nec mufca intrarit, ncc canis. Qyid illud , quo'd per harc tempora Venetrjs publica cenforum tccta nullum gcnusmufcarum
Et apud Tolctum macello publico non plus unam toto annouidebismufcam , 8C eam quidem inilgni albedme notabilem , Taliamulta SC compluria , qua? legunrur,Iongum eflet hic prcfe/ qui , SCea quidem artcne, autporius naturafuapte fant, non fatis ha/ bco quid referam Qyid tum r Et qua natura id fiat arte, quod
fubitc
'
2,
aiunc

aiunr.Ex tumulo rcgis Bebryx Ponri laurfr extare,a quo fi c|d decerp, Etiiti infcrarur in nauim,iurgia illicno ceiTent, donccabrjciatur.in pha no Veneris apud Paphosin arano pluere, apud Troade circafimula chrum Mineruce reliCta facrificia non putrcfccre , ex tumulo Anroei fi quiderutu fu, lrnbrescccelofpargi, donecerfolTarepleantur.Sedfunt qui hxcdemufieripolTcafFirmant artc.lam tum pndcm obfoletaima ginu,qiias aftronomi fibi no ignotosefleprofitentur.Ex eo,qui Apol/ lonrj uirafcnpft memini, adrcgiambafjlicam npudBabyloncm ma/
j...
"**
quas ilhldeorum hnguas nuncupabant,habuilTe quidcm uim , ut animosmultitudinis adregis amorem conaliarcr.Tum&crauisautorlofcphusatteftatur Eliaza rum fequendam uidilTe,qui Vefpafiano fpedanre , 8C hTrjsanuload nares Maniaci adacfto , eu e ueftigio hberaret,profitcturcSalomonc inftituiiTecarmina, quibusxgritudines mirigcntur , Et Serapis,inquit Eufcbius Pamphilus,apud Aegyptios,quem nos Plutonem dicimus,
N
gostccfto alligaiTc alites aurcasquatuor,
Scrapis Pluro fymbola cdidir,quibus dxmoncs expellatur,docuit tf quo pacftc dar/ mones alTumpta brucorum figura infulret. Et Seruius folrtos refert ho dicftus mines ccrns confecranonibus muniri aduerfus fortune iropctumjneûc
mori quide nifi llla confecratione exauc^torati poffent . Hxc fi ita funt, facilcadducar ut crcdam quodcxPlutarcholcgimus; Simulachrum a N pud Pclencos fuiiTc,quod afacerdotc amotu a tcmplo,quoquo uerfus JpedaiTct omnia tcrrorc,8t* maxima perturbarionecaficiebar,qcf"ue o
culi nulli potcrant prx timore intucri.Scd dicfta hxc fint animi graria, Cxtcra qux gcneratim ad arcam honeftanda faciant , uti cft ambirus, cicumfcriptio,aggeratio,coplanatio,ftabilitio, SC ciufmodi,no habco quid amphusdicam,nifi ut ea expnmo,& item extcrtio fuperionbus
hbrisrepetas.Honcfiifsimaquidccrit,qUx(utiadmonuimus)ficcifsi/ ma,xquabilis,confolidatacpfit,etiam ad rccuiferuireoporteat aprifsi

ma,ati."f;expeditifsima,egrcgiecf confert,ficritinftrataopcre cruftace/
o,dcquo moxdiccmus,cfi dcparictetradabimus.Hoccriam
facictad
re^qcFmoncbatPlato^digniorcfuturalociautoritatcm^ficinome fpl didifsimum lmpofueris.fd argumentii placuifse Adriano principi in/ diciofuntlicuSjCanopciuSjacadcmiajtempej^clanfsimaeiufmodino miiia ab fe ccenaadisuillxTyburtinximpofita. De parntionedccenti repctitio breuiufcula,decg parictis ac tecli ex
ornationcQyod accuratus ordo cV modus in componcri/ Caput V dofitfcruandus,

Par/
DERE AEDIFICATORIA LIB/VL

itcm 3C fi
3;
magna ex partc primo Iibro tractara fir, dc ca ta/ PArtitio mcn fic brctnfsimc repctemus. In rc omni primanu ornamentu eft
carerc omniindcccntia.Eritigitur decens partino,quae iit nonintcrru/ pta,non confufa,nonperturbata,non diiTbluta,non ex male conuenie
ribus copacla,eritep mebris non nimiumultis , nom nimium minutis, non nimium uaftis,non nimium diffonis atcjjdeformibus, non quafi a cetero corpore diuulfis 3C difsiparis.Sed crunt omnia pro natura, 3C
traclanone rcrum agcndaru ita difnnira,ita explicata ordi/ ne,numero,amplitudine,collocatione, forma , utnullapartcm rotius operis finealiqua neccfsitate,fme multacomoditate,finegratifsimapti tim concinnitate effecfr.amintclligamus.Narn cu his quidem fi bii con/ ucnerit parritio omnis,illic ornamentorum iucundttas 3C decor,cu re/ cte conftabit,tum clarius elucefcet.Si non conuenerir , nullam procul/
utilitate,3
diibio feruare dignitatem potcrisjtaquotam conformationem

ccfsitatiSj&C
mcm/
par/
brorum diduclam 3C perfcctam effe oportet ad confcnfum qucnda nc/

comoditatis,ut non
tam
adcffe has
atc akcras halce
CcsiuuetjCîftasipfasimCjiftoccfordinejfitUjadiuniftione^collocatio/ ne,conformatione'cp ipfa eadem, qua funt , pofitas effe egregie confe/
rat.Circaparieteatcp tectum exornandum plunbus nbicrit locus,ubi rarifsimanaturxmuncra,6dartisperitiam,&:arrificisdiligcnnam,in/

genrj'cf:uim expliccs.QcPfifortedabiturfacultasurpofsiSuctcrcm tllu
Ofyrim imitari,qucm duo
condidiffe tcpla feruntaurca,
fti,alterum regio loui. Aur,ut pofsis Iapide fupra

N
unum cocle/ hominum opinione Oiyns cwo tc/

.
concllcllt dcuexit Arabiae la P' a aurea, la/ fi dabitur cl.Aut tanta tum quoquo uerfus cubitosxx.Iongum ad pidum magninido,ut ex eo pofstsintegram aliquam totius operis par tem pcrficere,qualem Aegyptofuiffeferuntadtemplum Latonaefacel lum,latum fronte cubitos xl.unico 3C integro exfculprum lapide, alte/ ro'cg item unicocontecflum lapide. Profecô id quidem opcri multum adferet admirationis s eo'q? magis,fi peregrinus , diffiah'cj? fit deuectus uia,qualem fcribitHerodotusab Elcphanto oppido peritum,frontcla
maximo attolIere,qualcm Semiramis a montibus
runicubitosplusxx.altumxv rracfrum ufcpfuiitineredierumxx.Ad rationes etiam ornamentoru m egregie pertincbit , fi dignus admiratio nequnus lapis loco erir pofuus nobili atq; infigni. Apud Chcnnim in/ fulam in Aegypto faccllum illic non tam eft quidem mirabile,q? unico fit te<ftum lapide , cp q? parietibus tam altis tantorum cubitorum lapis
mpofitusfit.Adferet etiam
ornamcntum ipfiuslapidisrantasatcp
elc
3,gantia

gantia,puta fi eritcx gcnere marmoris ( quo aedem Fortuna? aurea iri domo ftruxifle prinripe Neroncm fcruntJpurOjCandido^tralucido, uc eria. nullis adapertis fonbus intus eflc lux lndufa uidcrctur.Dcnicf ifti/ ufmodioirmiaconfercnt.Sedquahacucfiftaquidemfintinepta erut, 9 ni accuratius in coponendo fcruetur ordo 8C mod Singula em ad nu
.
mcrumredgedafuntomnia,utpanbusparia,dcxtrafiniftns,fumma infimis refpondcannihil intermifccndfi quod perturbct,aut rcs,aut or dines,omia ad certos angulos panbus hneis adar quanda, Vidcre qui/ de licet c| mterdu ignobihsmatcria , q? arte tracTtata funt, plus adfcrat gratiar,qua adferat nobihs alibi confufc aceruata. Muru Athcnis,qu tumultuano faclum opere fcribit Thucydides,raptis etia fcpulchroru ftatuis,quis ea re pulchrum cfle affirmabir,cj? dadc ftatuaru refcrt 9 fitC At contraiuuatexrufticanis ueterum xdifjtrjs lapide incerto,minuto t
operecp congeftttio accruatos panetes fpcclare, ubi ordinibus ftant ar/ quaris,colonbus alternarim albo nigrocf diftincftis , quoad pro ope/ ns tenuitate amphus nihil dcfydcrctnr.Sed hoec fortafsis magis ad eain partem parictis,quaecruftanodicitur, cpad perpctuosparietestolltn/ dos pcrnoet.Coeterum om nes ita diflribuentur coptar, ut nihil inco? p/ tum,nifi cx artis,6^ conftlrjdeftinaticnc,nihil adacSum, nifi cx incorpri ~ quodipfumnonfitfummadi _. rationibus,nihilproabfolutoreh<ftum, ' , Ornamentum .. f c '*.<? 5 o hgenti3,curac]j elaboratum atcp pcrhnitum .bed primanum pai utis te
.
par
eri
pimianum
c1icj;ornamentum,proefcrrimtcftudinati,eiitipfacruftatio,coh
nna/
alba/
^0^,^ femperexcipioEa quidcm

busconftatmifta.
eritmultiplex,albariapura
,
riainfignitajpictonajContabulatajfccftilis, uitrca
dC quae cx his parri/
Quarationemaximorumlapidummolesac pondcra facilius moucantur loco,autinaltum fublcuentur. Capuc VI E his nobis dicendum quaefintj&qurfiant.Sedquoniam maxi 'morum lapidum moucndorum mentio habita eft,locus hicad/ iuonet,ut pnus referamus quo pacto tanta? molestrahantur,atcj; difli
.
D:
dllimislocisimponantur.RcfcrtPlutatchus Archimede apud Syracu mcdium forum traxiflconuftam onerariam nauim , quafiiu/ mentum loro 8C manu.Mathcmaticum ingenium,at nos tantum,que. tifibus commodentur,profcqucmur,poftrcmo ctiam nonnihil expli/ cabimuSjCxquodocta, 6\lacutaingcniarcmhanchaud obfcure exfe Eerctperc pofsint.ExPltnio fic compcno, obclifcum deuecftum The/ as i Phcenice fofla cx Nilo produ<fta# fubmifsis lapidi nauibus plcni*
fasper
DERE AEDlFlCATORIA
LIB, VI.
34.
Ie/
latcreuIo,moxc$ exinanifis,ur conuchendilapid.s
onusfuf cptum
uarent.Ex AmmianoMarcellinohiftoricoficcomperio.Conueiftum <x Nilo obchfcum naui remigum trecentorum impofitum uolgrjs, 8C tracftum aterriourbisIapideporraHoftienfMncircum maximum .\n ot-perigendo mukahommu miha laborafle,toto circo referro machi nis akifsimarutrabiumj&ruafnfsimoru funium Ex Vitruuiolcgim 9
xifle
Ocfiphonem patrcm,& Mcthagcnem filium columnas SC epiftiha du Ephefum a cyhndris,comcnto fumpto, quo aream ucfcrcscom/
planareiubeant. Afftxit cnim 3C firmauitplumbo fmguliscxtrcmisca qui quidcm pro axc , cxtarenr,rotascphincatchiiicaxibus iftiufmodi adegit amplitudine tam la tas,uc ferreis ilhs ex axibus lapides ipfi penderct,inde uerfatu ro rarum motos ac deportatos. Chemmium Acgyptium ferunt in pyra/ mide aftruenda,quod effet opus altum fhdia plus fcx,faais aggenbus Cheminius, uaftifsimos lapides apportaffe.Cleopam Rafinitoe fihum fcnbitHei o/ Qeopas, dotus,in ea pyramide,qua aftruenda ccntena milia hominii annos plu res fatigaflet,gradusexrrinfccus reliquiffe,quo uaftiffimi lapidcsbreui
pitibus lapidum fingulos acus fcrreos porrcdos
bustignis&aptismachimsadmouerentur.Tutrt Sdillud mandarunc

literis,
in
modum hunc.ln trabis cnim mcdiam logitudinem
aUbilapideosuaftiffimos trabes altiscolumnisfuifTe inpofitos duos fubftuue/
runttranfuerfosthorulosmuuioconrig;uos,moxin akerumtrabisca put aceruarunt fporculas plenas harcna , qua prcfsione caput akerum quod nudum eflet,alIeuaretur,St alrer thorulus pondere immunisre/ linqucretur translatis fubinde ipcrtuli%mcp altcrum iam fublatum ca putalternatim coaceruaris,&thorulisfubindeaktoribuseapartefub {tttutis,qua immifsio apertior parercf ,aflecuti funt ur fenfim lapis qua fifuafponrcconfcenderet.Haecbreuifsimccolle<fta 3 abipfis authorib 9 prolixius difcenda relinquimus Caererum pro operis inftituto pauca quae ad rem faaant fuccincfte repetenda funt,non hic irC fto , ut llla ex/ plicem , ponderinaturam meffe, ut contmuo premat , obftinate que/ ratinfenora, attollitorisuinbusrepugnct , nufquam cedat loco, ni/ fi ut ui&or , maiori pond* re p.rtiincente , aut contraria ui prcrpoten/ te, neque motus efle uarios rcpeto a centro in centrum , circa centrum SC uehi alia, trahi aha,impcih alia,& ciufmodi De hifce difquifitioni/ bus ahbi prolixius . Hoc ftet apui nos, pondera nufquam facihus mo ucri , quam defcendant., fponteenim mouentur . ^Nunquam ckm/
. .
fici/
'

ubiconfcendant,naturaem repugnat.Tertium ucro quen/ dam,atcinter hos medium eflc motum,& fortafle quj utriufc^ hor natura fapiat,qui quide nec^fuapte mouctur,nccpobfequirepugnctt quom plano 8C minime lmpcdito trahitur uado . Ca-tcros omnes % uti motus,quo huicuelhuicproximiorcsfunt,coautfaciliores,autdiffid
ficih'us,qt
Quo autem pacfto immaniapondcra moueri pofsint,ipfa rcrum naturamulta exparte monftrafleuifaeft. Namqjuidercquidc licet, qua* ftantem in columna imponantur ponderefacili appulfu per turbari,etcum ad cafum moueri cceperintnullauiadmodum confine ripofic.Tum &fpeC~tarequidem licetcolumnasipfasterer.es, 8>C orbes
liorcs efle.
rotarum,ck: uolubilia
(i
facile
moueri,aegre confiftcre fi rotentur,eadem
non rotentur,no facile perfequi.Tu SC in pro/ ptu eft,maxima pondera nauium leuiappulfu ftagnates per aquas mo ueri,fi trahendo perfeueres.Si ucro arietes eas ne m aximo quidem fubi
inftituas traherc,ita ut
co,quo uelis uftu,moueri,8L" contra,i<ftu repcntino, concitatocf; impul fu quxdam moueri,qux alioquin non fine maxima pondei um ui di/ mouerentur.Supra glacie quoq; grauia haud quaqi repugnanter tra/ hentcm fequi.Prxlongo itcm quoe pendeant fiinc alligata aliquot qui/ dcm fpanum cfle ad motum prompta perfpicimus.lftorn rationes ad/
.
uertifle,atcpimitaiTeconfcrer,nos ea iuccinctetranfigamusiCarina po derisomninofolida,cx:coaquablllsfitnecefleeft,eaquoeritlatior,e6
minus obtcrct fubftrata uada,quo eritgracilior,e6 expeditior,fed ful/ cabit uada &T obuorabitur. Ad carinam pondcris fi aderunt anguli,u/ tetur quafi ungmbus ad uada carpenda atcp renitendum. Vada ii erunt
lubrica,fubfohdata,xqualia,conftanria,nufcp cadcntia,nufc|fefeattol
lcntia,nu(g
bit
Archimcdis di
fftum,
obfundenna quod interpellet,illud proculdubio rro habc/ pondus,quod contra ccrtet,aut obfequi recufet,pra*rer unu i^ , qd? ipfum pondusnaturafuiquicusamantifsimimifit,&pennde pigrum & morofum .Iftis finuliafortafsis intuens Archimedcs , 3C rerum caru
quasrccenfuimus,uim akius rcpetcns adduciuifus eft utdicercnSi tan tx mohs darctur bafis,profccfto fe mundum pofle peruerrcrc. In cari/ na,uadoch parando,qua? iftic quxrimus , percommodeaflequemur. Trabes cm infternentur pro pondcris uaftitaie,numcro, atc crafsitu/
dinc,cVroborcfrequentes,firmi,coa'qualcs,nufqifcabri,nufquaiun/ fcunsinterrupti.Inter carinam atcp uadum mcdiiT quidpiam cfleopor
tet^quoiditerlubricumreddatur.Lubricatfaponejautfcpoâuramur ca>aut madentc fortafsis lotura crete.,Eft dC ahud lubncandi gcnus,ocr'

ttt
q ,
DE RE AEDIFICATORIA
fir
LIB. VI.
8?
cylindris in rranfuerfum fubftitutis.Hic fi erunt
numcro complurcs
d ffcilcadlincasacquidifranrcs,atq;dimnanorespronincrcagtndod
omnmo necelTc cft ticri,nc pcrrurbcnt atcf lub radant,pondusqj in alceram partcm uthanc,fcd una cofpirationc of fiao fubfequancur.Si crunr numero pauaores,illic quide auc fub pon/ dcredcfi'aenccsfatifcet,ncrefolunremorabutur:aut quaunalinea iub ftrata uadi fur>ficie,quaue alccra itcm una linca fu|>iropofitam pondc/
rectos coaptabuntur,q>
riscarina accinganc.,quafiaciepcnecrandoinngentur,atc|:haerebuntcy
SEd
corpus coaequalibus circulis coplunbus altcro altens congcftis. Conftat drculu,5c* drculii apud mathcraattcos afleritur , rectam non poffe lineam puncfco plus uno attingere.Hinc nos cylindri aciem appel lamus lineam,qua unicam pondusex cylindro praemat.Iftis prouide/ bitur matcriae denficace, Sc iinearu nocatione ad norma accp dirccfnoe, De rocis,axcclis,roculis,ueclibus,crochleis,carumc|; magnitudi/ ne,forma,ac figura, Capuc VII. quom prarcer haec etiaro func quae ufu coprobentur,rotae,trocri leaejCochleajacqjuecftes, dehisaccuraciuscradandumcft .tSunrem rocae uolgulismulca exparce fimiles Scmgenim unicum in punctum praemunccxperpcdiculari.Sed hoctntereft,q> roculi cxpcdiaores funt
lindri
"
rorae axium inrerfri<ftionc tardantur.Rotaeparccs funt cras,ambiens cxtrcmus amplifsimuslimbus circuli : medius axis , 8C drculus is,in q
p 0Me P arr-*
<S *
axisinducatur quafi in armilla.Id alrj forrafsis polum appellarenr,nos cp in alrjs machtnis ftet,in alrjs uero moucat(fi ita hcet) axeclam nuncu
pab/mus.Rocafiaxcuoluccur crailb,duriusprolabctur,ficcnui, pon/ dera non colerabic.Rotarii cxtremus ambitus fi brcuis, quod de rotu/
lis
ucrtendum forte
diximuSjinfigitur uado,fi latus uacillat in altcrutras partcs, SC fi di/ in dcxteram autfiniftram eft,aegreobtcpcrant. Axc/
eiTe
nimiuarcta, fitcontumax, oportct Nam horum al/ ter pro uado,altcr pro canna ponderis eft.Rotuli,& rotae cx tilmo ili/ ce,axcsaquifolio,&corno aut poriusferro. Axcda omnium optiroa cx aerc ftanni parteterciaimmifta. Cicleoloe pufillae funt rotje , Ve^ j radios rotarum fequitur. Sed iftiuimodi omnia qualiacuuq; fint p e fint mgentes rotae,quasimmifsi homines calcando inucrtanc , fiue /it ergana? aut cochlex,in quibus uccxis in pruvtisiualct , aut cicleola uisgcnens ciufdem, omnium eftquidem ratioexprinapijs dutfta li/
clafi plusfatisapcrtaeft,rodcndocxj't,atfi
Mediu inccr axcm 3C axedam lubricum
&
bi
je,
Mcrcunum fernnt ud maxime ob hanc rcra duunum habitum

q> nullo figno manus,fcd folis uerbis, qux diceret,ita dicerct,utplanc intelligerctur.Id ego fi ucrear poile aifcqui,tamen pro uinbus conabi/
mur.Na inftitui non ut mathcmaticus,fed ucluti faber dehis rcbuslo/ qui non plus quam quo d proetereundum no fir.Efto fit mter manus,
N
, iaculum , in eo treis locos uclim confideres , quos nuncupo , Duo cxtrema, capita fcrrum arc pinnulas, tertium cft mcdium amcntum,quaeucro fpacia inter puncftahoecfinr ab amcn/ to ad capita radios nuncupo.Non difputo quid ita fit,fed ipfa rcs patc/ bit experimenro . Nacjj fi crit quidcm aracntum tclo fitum mcdio , 8C
difcendse rei gratia
puncfra
aequaliapinnulis ponderarefpondeanr ferro,ftabuntfane alterutra ia/ culicapira mutuo renitentia 3C collibrata : Sin crit fortaflis fcrratum
caput, grauius peruinccntur pinnuIae.Erit tamen iaculo certus locus grauiori capiti propinquior , quo ft amentum reduxeris,{efc pondera
illc , a quo maior hic radius tantu cxupcrat minorcm,quantii minus hoc pondus ab maiore exupcratur, Compertumenirafecere, qui ifta quoeritarunt , radiosnonparespon deribus, no paribus oequari modo numeri partium,quicx radio,atC cx pondcre una collecti funt in dextra comrarrjs tahbus in finiftram nu meris refpondeant.Na fi erit ferrff,tria pinnulae duo ab amento ad fer/
ilico oequilabrabunt, Is erit puncfhis
rum radiusduo fit oporter,& radius alter ad pinnulastria Ex quo di

hic
numctus quinq? alteris quinc par refpondcbir , ocquaus radiorum
rationibus quicfcent oequilibrari SC comparcs, finon rc/ fpondebunt numeri peruincent, in quo excedent. Illud non proererco, ab codem amcnto fi parcs protedentur radrj , parcs,dum capita moue bunrur , acre circulos fignabunt Sin uero imparesquoc|;,ckimparcs dcfcnbcnt circulos,circulis connneri rotas diximus , Monftratumid/ circo ift,fi uno,eodem cf? moru du x contigux unicum affixa: in axcrrt rotx moucantur,ita,ut mota una,altera no quiefcar,& quiefcentc una
.
8C
ponderum
altcra non mouearur,cxradiorii in ufrifc|?longitudine,que/nainuna/ quacpfit uis, intclligcmus Radrj Iongitudinc notafle oportct a mccfio intimi axis puncto . Hxcfi fatis intelligurur, omnis,quam quaerimus
Oc trochlcis.
Stio hmoi machinarum

r,
in apcrto eft
maximc rotaru Sc ueclis.In tro/

.
paululum eft amplius qcfconfideremus Nam 8C tradurtus pcr bchlcam funis X orbiculi ipfiin troclilea pro uado funt , in quo mc/ diusquidem fitmotus, queracife inrradimcillimum atc facillimum diximus , quo\4 necp afcendat,nccj; defccndat,fed in fui! centru oequatc* obinftct f Atqui ucintclligas quid fit in re , fumito vbi ftatuam pondo
'cis
DERE AEDIFICATORIA
LIB. VI.
ts
M.Harc fi ex arboris trunco funeillaqueata pcndebit, cerru cft,fimpli/ cem fune iftuncmjlle integra fuftinere. Adncctuo ad ftatuam trochlea, 6C per eam traduato funem,quo pendebat ftatua,& reducito ad trun/
cura,utiteratdpcndeat,promptu eft ftatuae pondus duplicaco pcnde/ refune,atCtrochIeam pcr aequilibria medium mterftringi.Profeque/ re,addito etiam trunco alteram trochlea, 8C per eam quocfc traducito i pfum funcm,quaero a te,quota erir pondens portio, qua reduda in al tum,&moxtraductaparsfunisfuftinebifquingentajnquies, non tu
cxindeintclligisfecundarhuictrochlcaedari pondus nonpoflemaius ab fune ipfo,qua cp habeat.Habebit ergo V.non longius progrediar,
Hucufcg fatis monftratum puto diuidi pondus trochleis,exindccj; ma/ iora moueri pondeta minore, Quot enim erunt iftiufmodi condupli/
cationes,toteruntpodcrisdiiârritiones,exquoilludfequitur,utqud
pluresadhibeanturorbicuh',edpondus,qualiconcifum, &in partcs difgregatum,comrnodius tracterur. Dc cochlca,eiusc|? anulis.Pondera quomodo trahenda , uehen / da,S^pcUcnda,Defcnprio forcipis,impleolae acmachinae.
Caput VIII.
de rota,flc" trocblea,&iiecte,nunc uelim intelligas coch/ leam conftarcanulis,qui quidem in fepondusfuftinendum fufct Cochfca. piat.Hi anuli fi eflent integri 8C non ira cacfi, ut finis unius alterius prin cipio iungeretur , proculdubid motum in cis pondus necp afcendercr, ncq; defcChderet,fed aequabili uado per cycli ambitum traheretur.Co/ gitur igitur ui ueclis pondus per anuli oblicjtates labi . Rurfus fi efienr hi quidem anuli ambitupcrpufilli,& ccntro finitimi nimirii uecte bre/ utore pondus,et uiribus leuionbus moueretur.Hic non reticebo quod medi&urum nonputaui.Tufiremiraparabis,utpondcriscanna, q/ ad id manus SC fabri ars pofsit aflcqui,flt non amplior puncto,ct ftabi li in uado,ita moueatur,ut motu fuo lineas in uado cffidat nullasihoc teftor.Archimedis nauim mouebis 8C ifuufmodi,quxuoIes confeque ris.Srd dehisalibi.Harum rerii quasrecenfuimusfinguleperfead po
Dlximus
dusmouendu uahdifsimae funt.Qudd fi una omnes iiingentur in unif

minfice ualebunt. Apud Germanospafsim offendes ludibunda in gla cie iuuentutem focculo ferrco graali 8C fubterleuigato innixam, fa/Cto impulfu leui teftae lubricitate fupcrlabi tanta motus uclocitate, uc ne uina quidcm fe a praepete alite patiatur. Sed quom ponderaaue rrahanrur , aur pellantur , aut uchantur,fortafsis crit, ut fic pofsi/
mus
LEONIS BAPTISTAB ALBBRTI

Pondcra qtio/ mus diffinirc.Poridera quidcm trahi fune, pclli uecTtûehi rotis,cx" eiuf raodotraheda modi (ûo autcm pacto hisunaomnibuspoffumusutiinpromptu eft.Scd m iftiufmodi omnibus adeffe oponct conftans Si oblirmatiffi/ mum aliquid , quo inmoto cxtcra moucantur.ld fi trahctur pondus, adiit oportct maiusaliudaliquod ponduscui uincula machinarum comcndcnrur,fitale non adcrit pondus, clauu fcrreum tncubitum uali dum infigito funditus in folum denfatum , aut tranfuerfis truncis ob/ firmatum adexttemuclauicaput, quodabfolo cmineat,uincla aduol uito trallcarum atcp erganx.Si autem crit folum harcnofum profter/ ruto trabcs praelongos integros, in quibus uada coapcentur,cx' capiti' bus uincla ad clauum alligato.Dicam quod impcriti nonaffcntianrur, ni totam re intellcxerinr,duo fimul commodius trahcntur pcr planum pondera,quam folum unu.Idfietfic,motoprimo pondere ufq? ad <x/ tremum fubftrari uadi caput impediam ,i d cuneolis quoad praefirma tfihoeiear,Si* machma quafecundupondus trahedum fir,huicita cope dno acdngam fiet ut codem uado per pondus , fed mobile ab altero parifed refirmato peruincarur Si m altam trahcndum entpondus, comodiffime utcmur trabc unicoaut malo nauis minimc imbedllo. Huncfi erigemus , calccfirmabimus ad clauum ,aut ftabile aliud quict
.
,
uis. rixtremocapiafunesalligabuntur,neminustres,unusindextra,
aUusinftniftram
tertius per
dudum.Inde fpatium aliquod ab
trabislongitudincm obtendctur in pro/ calce mah trochlcoe crgana uc firma
bitur in folo,&pcr easdiftentusis funistrahetur,trahcnte fcquetur fe/

fc capite attollcns malus , cum nos funibus lllisgemims capiti alligatis hinc atc# hinc quafilorismoderabimur ,ut quoad uelimus ftet,& irt partera,qua opusfit", pendeatadonusponcndum . Laterales iftihinc
Funesquomo acchincfunesfiaIiamaioranonadcrunt,ponclera,quibuscomoden/
dofirmandh
t" r J^"ncinmodumfirmabuntur.
Effodieturinprofundumfoflaqua
truncus in mcdio fundo ftcrnetur,huic uincla adncc^tenrur ut ab folo emineam furfum Intruaimtranfuerfifuperinfterncnrurpluui, moxcop!ebiturfoffaterrac3iCdcnfabitur,tum fi madefecensfict graui or ,C3etera omnia cxpcdienrur utiinpjanorum uadisdiximus. Ad ca/
drata
,
.
putenim trabis, &ipfumad pondustraHeaead!gctur,&lpropter pcdc crgana firmabitur,aut quid uis ciufmodi m quo uis uedis infu.In hilcc omnibus ad ufum operisferuanda haecfunt, ui uaftiffimispodenbus mouendis mcdia iftiufmodi adhibeantur , non minuta ,autinualida longitudo in fune4in"c| radio , in 'c$ omni quo ad mouendum utamur
mcdio
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. VI,
87
.
medio quod imbccillitate fapft, Nam eft quidem longirudo nacura Ciri coniuncta graahcaci,& concra exbreuirace crafsirudo reddicur Si e / runcfunescenuesconduplicencurcycIeolis.Sinuaftioresimt, quoqpSC cycleoljegrandesfubigincur,rie minuti circuh acummc funeismrerfe/ ccncur,axesimmictanrurferrei crafsi, ucfincexfuo cyclcolx iemidia/ metro ne minus partc fexta, nc plus cx cocius diamcrn parte octaua.Fu nis madcfacxus eftab incendio tucior,quod quidc friftione 3C motu fi/ ac.Eft erh cycleolis uolucdis pararior,addc,c,3t' minus foluicur. Acc to ucilius madcfic cp aqua, 5C manrima,cf albula,duki madefacT: 9 aqua fcruenriin folc ocyfsimemarcefcir.Couolucionesin funibusruuores,cj
innodatioln omibus cauendu ne funis funcm fecet. Reguia ferrea ucc/ banrur ueceres, cui pnmarias annodationes funium 8C rrallearii cornv mendarcnc,ponden;piercim lapideoprjehendendo forcipefcrreo ucc/ bacur,fjrm forcipis cx licera erac ducta digiris infimis intro uerfus aduncis,qmbus podus,quafi cancer,mordicus inftringerec . Suprcma
i
ctf
.
mrnoi
ncc" s
*" tr
^ drlt)L,s
P^
duo capita crant armiliata,per eas armillas funistraductus,& rcuinct 9 craftu fuiforcipe aftrmgebar. Vidimuslapidibus uaftis prxfcrtim co/
lumnaru medu in fuperficic alioquin dolata atcp expolita rchcftos biliculosprominenf.es, quafi anfas,quibusfuniuillaqucamentaderrne rcntur,neiubexfluerent,urunfurq?pfertim adcoronas, implcolis . S.ic
um
cnim appello,queXianrfic,incauatur formulainlapidc adcrumcnua cugfimilitudine^p lapidis uaftitacepalmosorcarc't.iore,fundo inrror/ lmplcola?

fus latiorc, Vidimus ltnpleolas profundas pede,hac coplcnt fcrrcis cu/
neolis,quoru duo hinc accf hmc collaccrales lincamento ad D hter* fi milmidme finiuntur Hic ad fpacia intus coplenda latcnbus impleolae
.
fubingerencur.Medius uerocuneus,quod incer utrucjj uacuieft,poftre muscdplet,fmgulorum cuneorum auricuk extant ex formula.Pcr au riaiiaru foramina inuehitur digitus fcrreus,& adiungitur anfa ualida, cui funis duclarius illaqueacur.Nos columnas acq,* porcarum labra,ct huiufmodi,qux ftancia fincndafunt in hunc modii iIlaqueauimus.Fc/ cmius fcrrcfi aut ligneum ergafculum, pro pondcris uafcicace benc fir/ mfi,quo columna apco fui loco prjehenfam incinximus,cuneis'cj?gra cihbus SC oblongislcui malleoinitruximus& affirmauimus . Demii (uri aiunc)brachasexfunibuscrgafculoadcgimus hocpa<fco,necj; irh/ pleolaril uulneribuslapide, nccf? angularcslapidis ades cinclurisrude' tumlTefimus, Addc.q>genushocIigandi omnium expedmfsimum, a ptifsiimim,& ndifsimu eft\Multaqu*adftos ufuspcrcineant proHxi

iisalibi
explicabuntur
Scdhicmachinastantum interpretariopor/
.
tct,cflcuclurianimanria,manibusadmodumualidinima,8ddimoucre pondus non alrjs ferc modis, quam idnos lpfi moucamus Eadere
quasinrennonesmebrorum,ncruorumc|f amittendo,pellcndo,trahe
do,transfcrcndo adhjbcamus,talcs machinis imitari neceflc eft. admoncOjUaftnTima uticucj; moucreinftiruerisponderaconferct, fen/ fim, cautim, maturc aggredi rem ob uarios,inccrtos,irrecuperabilcs ca fus, $C pcricula , quae iftiufmodi ncgocio praeter opinionem eriam ex/ pertiftimisfolcnteucnirc. Neq? enimtatafcquctur laus&ingenrj ap/ probatio , fi fucceflcrit quod tuo fretus confilio aggreflus fis,quam re
Vnum
dundabit dcteftatio 3C odium tcmcritatis, ubi male fucceficnt hactcnus.Nunc rcdeo ad cruftariones.
Dc his
In cruftandis parietibus harenationum tunicas tres ad minus adi/ gcndas efle.Quoeftnt earum offida &matcna.De cruftanonibus
6C car u fpcciebus,de calcc ad inducftas cruftarioncs paranda, decjf fignorum generibus,acpicfcorrjs cruftationibus.Caput IX .
O
HarcnatiO
.
Mnibuscruftationibusadcgifleoportet harcnationurunicas ne 'minus trcs.Primae orTiciii,parictisfugficicm praehenfare arcfufsi/ mc,& rehquas fupadditas harenationcs ad panete continere.Extrcme; ofFidu cft,expolitionum,coloru,hncamentorumcj; uenuftates expro/ mere.Mediarum officiueft,utrifq;uitia cmendare atcpprohibcre. Vi/ ria haec funt.Nam fi erunt ultimae quide,& fupmae acrcs,ut fic loquar, mordicaces parictum, qualcs eflc quide primas oportet,acnmonia fui crebrisrimulisinterfundenturexliccando.Sin auteerunt primae illae molliores,qualcs efleultimas oportet,noconpraehefabunttcnacimor
x
fu panete,fcd defcifcent.Quo plurcs erunt harcnationes,co illuftrius !e uiâbiturj&Ccontra uetufutc folidiores pcrfeuerabunt . Vidimus apd*
annquos,qui ufq? nonam fupcraddidennt harenatione HariT phmas omnino cfle oportct afpcrnmas cx harcna fofsxli, Sc tcfta non ualdeui
.
fe,fcd gtanduiofa
ad crafsitudinem digitorum,imerdum ufc|- palmunt Hafce , kem eftc afperas oportct.Nam leuigatisfuperaddita non adh^rcnt. VI' cima omnium crit nitidifsimamariuorata,hoceft,cui pro harenafittif fuslapis candidifsimus. Hanc ultimam partcm eraflam pcncrcfemidi gitum fat cft. Aegrc cnim ficcatur fl crafsior adiungitur. Vidimus qui*'
Medrjstunicis harena fluuianlis comodior,cj> minus findamr
parfimoniaegratia cxtremam curira corio
caldamcmorum non
crafs*
orcai
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. VI,
88
orcm fupercxtenderint^Mcdioe harcnationcs pro uthis,autillis proxi/ mioresfuntdcinceps modcrabuntur.Vcnx quaedam alabaftro tralu/ cidoperfimilcs lapidcis monubus inucnmtur, quae ncc^ marmor,nccj
gypmm
fcd inter utrucfc fint natura fui

v
admodum
friabiles
Is lapis
tunfus, SC
pro harena mixtus fplendcntes marmorei candoris fcintillu
las mirificc referet. Vifuntur paflim cruftationum conrinendaru graria
clauiparietibus affixijXtas docuit acneos prjeftare. Perplacctqui claui
culorumloco mtcriuncfturasordtnum perpariete faclisminutisfora minibus, excantes glebufculas fiIiccasconfixcre,maIlcolonimirum ligneo. Murus quidem qudcrit recetior , qud ue afpenor,ed harena/ tiones denfius continebit.Ergo ft intcr aftruendum,5t" dum uiret opus, primam quauis tenuem harenationcm induxeris captus praeftabit fu/ pcrinducedis tenaces SC indelebi!es,poft auftros commodiifimc omne cruftattonis opus inducctur,per borcam, 8C frigora,& aeftum aeris v
dud:a,prcfcrtimcurisultima,repcntcinfcabrcfcet.Porrdcru(tationum aliae tnductae , Jalix adacfbe Inducitur autemgypfum aut calx , fed _ -. gypfum non ntft ficciflimo eft in loco urile . Cruftarionibus quibufuis ^,ru " atl0n ex uetcre pariete fuffufa inimica eft humiditas. Adigitur SC lapis , SC ui/ trum,SChuiufmodi.Inductarum cruftationum haefunt fpecies, alba/ riajpurajinftgtiita^pidoria.AdaLtarumautcmhaôbtabuIata^circu/ cxeclajtcircllulata.Dcinductisprius.Calxficparabiturjexuberatim. 8C pura aqua operto in lacu diu maccrabitur,tnde ferro,non fecus atq? Iignadolcntur,afciabitur.Maceratae ftgnum crit,ubiinter afciandu cal culi ferrum non offcnderinr.Terrium ante menfem non fatiseriam ma turam putant,lcntam SC ualdeglurinofam effe oportet,quam prober Namfiferrumcxieritficcumindicio erit cuanidam efle, SC firiculo/ fam harenam , aut quid tunfum immifcucris , dtu , SC uehe / menter, atqjiteru diu fubagitato,etiam rurfusfubuerfaro quoad qua VcterummoS fi fpumcfcat Eam uctercs qua ulttmam eutim inducturierant morta/ rio copinfabant , rempcrabantcfipfam hancmixturam,utfcrrum no
Cum
dctineret
dum inducerctur Jn iam indudam fubarefcentem,atcp adhuc
fubuircntem
altera inducetur, curabicurcp ut tenore uno ftmul omnes cutes inarefcantjleuibus planatorrjs SC bacillis uerberatas cruftariones
dum uirenr,denfantur
. Vltiraa cutisin puro albario diligcnter perfrf cata fplerrdorem dabit fpeculi, eandemcjjfactam penitusficcam fiun xeriscaera.&mafrice-modicocjj oleo una colliquefacus', SC fic un/
clum parietem carbonc
ignito cx pelui concalcfcccns
ut ungucn/
tft

ta cobibar,uincct
marmora nirore. Nos expcrtt funius cruflas citfmo

,
liico apparentcs ffluras mantpulisuugulaiuibifci,fpaiu\iccrudicaftigaucns Q* f> P<r cani/ culam,autlo<oa'ftuofoindudurusfis,tundito,&^ninutifsime ecr.u/ dito rudcntes uetuftos ) & pulti comifatoaum 8C leuigabiturqi ijcbcl v lifsime ,fi faponc albo tepento,aqua foliito modice inter leuigandu lii
diiimiscuadcreimmuncsjiintcrindiccndu
pcrafperfcris,multainunc1:uracxpallcfcit.Signafigillistxpeditlfsinieaf
figentur.Sigillaexfculpturishaurienturgypiomadctefupenrfufo.Ea quidc cum arucnnt,quo cbximusungucnto pcrun(fta,ci!tt;m tr.armo/ risimitabuntur.Signorum lftiufmodiduoluntgna. Vnupromircs, aliud caftigatum 8C rctunfum.Kedo in parictc non incomode afcifccn/ Signorum du turprominentia,coelo aiitteftudinu retunfa magisconucnicnt.Na,p/ Ogencra* minentiafipendcant,pondcrefuifaIedeftituuntur,incclisc}:ptritulo funtcafu.Kecfteadmoncnt,ubipuliusmultusfuturusfit,coFiatasccro nas,8 prominentcs non adhibcas,fed planas 8>C ca(tgatas,quo aptius abftergantur.Pictoriar cruftariones aliaein udo,alixin ficco.Vdis co/ ior omms natiuus cx lapidc,tcrra mmcris,et eiufmcdi,fuir ptus ccnue nict.Fucarusautcomniscolor,& omnispfertim,qui m ignc pofitus mutctur,ficctfsimadefyderat,cakccj;,lunamcp,cV:auftriimodit,Noufi inuenturn,oleolinaceocolores,quosuclisinduccrccontraonncs ac/ ris SC corli iniurias actcrnos,modo ficcus 8C minimc ubgincfus ftt pari cs ubi inducatur,tametfi copcno picftorcs antiquos pingcndis pipp ib 9 8C uidimusin ucterum opc nauiti ufos liqueti cara pro glutino. ribus tndudos parieti colons gcn marii,{t fatis rc tcnco,cai a,sut fcr/ tafsisalbobmimincadtantaduntiercdacftosuetuftatejUfncignequi/ dcm,neitein aqua difloluipofsint,cfleid uitrum aiTum dicas.Vidtm 9 Ccquilactcocalcisflorecolorcsmaxime uitreos parietidum uircbat, adglutinarunt.Hoec dc his. Marmoris fccandi rano.Quoe harena ad eam rem aptior.Dc tcflu
Tum
latorum accircumcxcctorum
marmorum
conuenientiaacdtffe/
rentia,decj;pultiadinficicndumpraeparatione.
ADactx
dil i^cnti
autc cruflattonesobtabulata- quamuis,autpuror
Caput X. quidem
flnr,autc:rlatx,amborumrnuna<ftratio.
Mirum d&u qunntu x ucteres fecandis tabulis m armore is atq: illuftrandis adlubue
rint.Vidi equide tabulas marmorcas cubitos Icngasplus quatuor,la/ tas duos,craflas uix (cmidigitum,& iuntfras Iinea undofa , quo magis
fpcclantcs fallerent.rJxccaridis manuoribus uctcrcs harcnam
Act hyo/
DERE AEDIFlCATORIA
picam
in
LIB. VI.
$9
primis probafle fcribit Plinius Indicam proxime accederr # Aegyptiam,uidcm praftarc noitns.tx qucdam ta men Adnaticimaris uado repcrta fcrunt,qua uctcrcs uterctur. Nos cx IittonbusPutcol3nisharcnam colligm us huic opcri no in poftrcmis
fed ruolliorcm efle
unlem.Ex quouistorreiueangulofaharenafunptautilistft,
.
ftd
quo
crafsiorquidcmert,e6 Iaxionbusfcgmcntisttnt,c3catriusrodit.C^d aurc lcuius dclimar, ed pohturae proxin icr cft Expplitio ab txm n is limis incipit,dcfmit in qcPpotiuslingit,quam rodit . Thebaica frkadis
&pohcndismarmoribus probatur Laudanr SCcotcs fminllum ap

.
,
ptllant lapidcm,cuius fanna nihil prxftabihus.Lt
pumcxpofrrcmis de
linimentispcrutiliscft,Stagniptruftifpuma,uilaq; cirvfajCVtripolca in pnmis crcta, cV gcneris eiufdcm , quouis modo in minuaflima cor/
pulculaatomis puiilliora , eadeep mordcntia conterantur, utilifsima funt.Tabulis continendis,fierutillaequidcm crafl*ae,clauiculi autmar morei prominetes captus adintcrfigantur paricn, fubinde nudce rabu/ Sin aurem] erunt tcnuiores , poft fccundas hartna/ Ix apphccnrur . tioncscalcislococarra,pix,reiina,maftix,Scgumarum omisnumerus confufc colhquefaclus adhibcatur, fcnfimq? cocalcfiat tabula,ne repcn
tinaingnismolcftiacrepet.Ponendistabulislauserit,ficxcarum cxpa ginatione acfeneafpccfiuscocinnitas refcrctur.lMaculoc cmm macuiis &colorescoloribus,cVtaliataIibuscoaptandafunt,utaJrcraltcrimu/ tuo prarftet gratiam . Vcterum perplacct aftuna, quiquidcm proxi/
expohta rcddebant.ln his autcm q difiantes locis ahquibus ne . lcuigatas quidem apponcbant, q> cd.uix curxofiflimirecogmtorcsin/ fpcclatun cffent Orciiexeda 8c tefleUulata iri hoc conucnunt, cp utnfc^ picturam imitamur uarrjslapidum,ukri, concharum uc colori busaptaquadam cxplicatione copacas Conchas margantarii fccaic &inm;fccrecruftationibusprimum inftitUffleNcronem fcrunt.In hcc differuntq? incircumexecus, cpmaiufculaspofllimus, tabcHularufti panes adhibemus. InrelTcllulatisquadrata minuraliafabisr.o maiora immittuntur, qudcnim inrraminuriorafunt,ebfplcndcris fcmtillas
miora oculo
nitidiflima
&in altum erant futurae parcebant labon Quin &

.
diffufius rcfcrunt,tcflcllularumfuperficicbusuanasinpartcsaccfpta luminarerjcicntibus.Differuntcf, cpillisaffgendis ton odior siiroa/ rii pultts eft,his ucrorfiTellulatisutiliortftcalx,cuiTyburtinilapidis fanna tntlTin.ainmixta fit . Sunt qui opcri tiflellulato calccm itcrum
atcp
uerum
allutartaqua feruentiiubcant', qubfalis ardonbuscxuta
mollior

$lcntior fir.Rora uideo circuexedorum pperum preduroslapillosfu
lfiedelimatosin
rcflcllulatis,
Auru uitro
appingitcalceplubi, quanul
Iumfitfluidiusuirriim,(^!edecrurtationibusdix-imusomjafcrmcad opus pauimenti,de quo difturospolliciti fumus.,faciunt,prer id, quod

nccf piccorcas,ncc adco infigmtas cruftafiones recipiunt, nrfortcpro pictorr|silIuducniat,q? pulrcuarri^scoIoribusinficercpoflumus,ctfpa crjs circumfcpris limiubus marmoreis ad picfcuroe imitarionc fundcre,
InficiturrubrKaufta,tefla/ilicc,c3<:fcrnfece,cVhuiufmodi'pauimentis
cruftatis^cti liccucrintjOp 9
difpumabitur.Id fit
fic 4 Siliceus
lapis,aut
po
rius
plubuin pondo quinq; fupplanata
furjficie
funicuhs
horfum
lflor
fuintrahit,retra!iitur<.|;perpauimcnrufpanra harena afperrima atcg acjua,quoad radendo belhfsimc lcuigetur.Non leuigabitur nifi teflel/
lularuanguli Scliineaefintconformes.Quodindu&um fitoleo praefer lim linaccopcrfufum,uitream accjrit cutim. Amurca gfundcre como/ difsimum,tum Sc aqua,in qua extinda fit calxuehemenrcr conferct , (i iterum atcp iteru afpcrfcris.In his omnibus,quae reccnfuimus , uitabic eiufdcm coloris 3C formae nimiil crebra uno in loco plus fans cofer J ta,Sc' perturbatc copuncfta copia uitabitur coniuncfticnum hiatus, ,
&
&
omniaadungucmcomponcnturatq?deIicabuntur,utcunclae partes opens xquahrcr fcfc abfoluras prxbcant.
Dc tecfci contignationibus, tcftudinarionibus,8cfubdiuali

bus cruitarionibus.
Caput
HAber&tciftum fuascontignationum,teftudinationum,&fubdi/
Porricus A/
gr.ppoe*
ualium cruftationu dclitias atcfj ucnuftates. Extantin hancufcf di ad portieu Agrippx conrignationes aencis trabibus pedum qua/ dragitua,opus,in quo nefeias impcnfam'nc magis,an artificisingcniu mirere.Ccdrotcctum Ephefij Dianx annosftetiflepcrmultosalibire tulanus, Salaucc Colchorum regem habuifle uicfto Sefofrre Aegypti/ orumregetrabesaureas,& argenteasmeminitPlinius, Tum 8C uifun tu r tcpla marmoreis tabulis opcrta,quales ad templum Hierofolima/ rum fuiflc referunt amplifsim as fummo nirorc candentes,ut a longe id tcjcum intuentibus niueus cflc uideatur mons.Catulus primus rcgulas
ctTi
RomxxneasCapiroliiinaurauir.SubindcPanrheonRomaexrcisog tum fquamis inaurans fuifle copeno.Et Honorium Pont.Max. eum,

cuiustcmpeftateMahomeres nouam AcgyprrjsLibyxc^rcligioncm
.
&facra infrituit,bafilicam Pcrritabulistotam opcruiflcaeneis. Germa lua tcgulisuitrcausniter,Pluinbopafsimuttmur,opusquidem ad ck/ uturni
DE RE AEDIFICATORIA
cabitur operi,illicquod
lapillis,plus fatis
LIB, VI.
90
ururnitatem aptum,atc{? in primisad gratiam,neq?impenfa non mo/ dcratum cft,fed in eo haec funt incommoda.Nam fi caementitio adpli/
non
fubrcfpiret,fedfucccnfis
oeftuans fcruore folis colliquefat.Faciat
quibus incfibat hoc ad rem,
quod experirilicet,plumbcum uas igne non hquabitur,fi plenum fita qua,mrjcitocalculum,ilico colliqueftet conta<fai,acperforabitur. Ac/ ceditq>ifticubinonhabeatcrebros&C admodumfirmoscaptus, qui/ bus laminae contincantur,facile ucntis abftcrgitur Accedit etia,cj) bre/
.
ui falibus calcis uitiatur
atcj;
exeditur,ut materioe nimiil tutius comitfa
tur,niforteigncsmctuas.Sedillicquacpincomodofuntclaui,proefcr/ tim fcrrei,q> fole uehemenrius,cj[ calculi ipfi lnferuekat, Sc rubigme cir cumrodant, Anfas 8C acus idcirco teftudinans oportet plumbeos, qui bus laminse tegularu candenf 1 ferro aflblidentur.Oportet ct opus fub inftratum rcddereleui oblinimento ex cinere faliclarum loto admixta cretaalbenti,Clauiexaereminusconferuefcunt,laeduntq;minuscrugt
ncPlumbum
nes habeant,quibus
ftercoreallitumuiriatur,Idcircoprouidendum,neft2tio fcfe apte rccipiant aduolantes, aut denfior lllic ma
teriafubftituendaeft,ubi
clerent aenea
ftcrcuscadensaccumuleturjnfummo adte/
alites
plum Salomonis refert Eufebius catenas extenderant,quibus uafa pen

cccc.quorum fonitu
fiigarcntur.In
te<ftis
quoq: orna
tur faftigia,& ftillicidiorum labra 5C anguli. Apponuntur cnim piloe, flores,ftatu3e,bigae , 8C eiufmodi , de quibus membratim diccmus fuo
loco.Nunc quod quidem totum gcnus iftiufmodi ornamentorum co

plccfcarur
amplius nihil occurric,nifi ut aptis locisquarcjj operi condi/ canr,apponantur.
Apcrtionum ornamentaplurimum adferre iucunditatis,fcd ha / bere difficukates acincommoda multa 8C uana. Afficftorum ope
rumduoclTcgcnera,&:quidcuic^condL!cat.
dignitatis,fed
CaputXII.
atc
APertionumornamcntaplurimumoperiadferuntiucuditatis
nifi
^ rnarr,cr!ta a
habent difficultatcs,&graucs,& multas,quibus no P monurn ' magnaartifiicis diligctia&grauiimpenfa^puideatur. Lapidibuse
nim indiget uaftis,integris,coparibus,clegantib 9 ,raris,q orhia ncqj fa

cileinucnictur,neq;trac1:3nt,dirtgunt,dolatur,c6ponunturpcnit 9
arbitrium
ad Ncgahe architccftos aicbat Cicero columnas poflc ad pcr/ pendiculum ftatLii,quod ipfum cum firmitatis caufla, tum etiam ucnu ftatis grafia in aptiombus omnino neceflc eft Sunt SC alia lncon.oda, Ced omnib 9 ,qcid ingenm ualebn puidebimus Aptio natura fui puia
.
;/
% eft,fcd

fcd intcrdum parics parieti , quafi pcllis uefti, arTulcif,quoddac|; fingit
apcitionis gcnus,non parutr,fed jxlufum obicdo pancrcquod quide non incpre ea rcaft;<ftu nuncupabitur.Hocgcnus ornamenti,uti 8C cx/
rcra plcracf omnia ornamcnta,corroboradi opcris ,8C minucndoe im penfv grana a fabris tignarrjs pmo inuentu eft.ld lapicidae imitati cgrc giamopcnbusucnuftatem attulcre. Quiduishorum pukhriuscrit,fi habebit olfaintcgra unico ex lapide. Proximum crit , cum ita cundas habebitptcs,ut non appareat ubi iiictxfint. Vcteres maximos colum narum , cxterorumqôiTium lapidesctiam affictis apcrtionibusprius
crigebant,inq^fuis bafibus ftatuebant
, cj parictcm attollcrcnt.Prudcri faneconfilio.Napatebatufus machinaru expeditior , 8C pcrpendicula libenora captabantur Ad perpcdiculum colunaftaructur/ficinbafi,. &imain columna,&I in fummo ccntra circulorum notabuntur.In ccn trobafisacusfcrrcusplumboarTirmabitur,ccntrumueroimae' colum nje perforabitur,quoadacuextatcm cxbafisintrafeconcipiat, Supra ucrticcmachinxannotabirur puncftum, aquopcrpendDuluinmediii cadatbafis acir, His paratisnon enrdinScilcpcllcrcfummum , colunx fcapum, utfui circuli centrum puncfto annotatofubftituatcxperpcn/
,
diculo.Didici exucterum opibuscoplanaripofiemarmora tencriora rjfdcm ipfis ferramentis,quibus 8C inateria abradatur.lllud ctia obfer/ uarunruetercs, ut rudcsadhuclapidcs aftrucrcntfolisdolatis capinb 9
labris,quaein opcrcmutuoiungcrctunobfrriHfto ucro ex opcrc poftea,quod rude aderat,dcdolabant atq? lcuigabant.Crcdo id quide, utpenculismaehinaru qj mrnimum poifcntimpcnfx comitrc/ rcnr.Grauius em difpcndium ex tcrfo Sc plane abfoluto lapidcacccpif/
r AhVtorum o
_.
lapidum
&
fcat,ficafu aliquodirTractufuifl'ct,cpcxinchoato.Adde,
cptemponb 9
pcrum
ocra
confukiisimc profpiacbanr.AIuidenimtcpuscft opcrisaftruendi, ali/ duo gc ud ueitiendi,atc cxpolicndi. Affuftorum opcrum duo funt gna: Vriu quod itaadhxrctpancti,utquotafui parsinterlateat,SCquotaprcmi neat cxparictc.Ahud,quod totiscolumnisexparictefclutum exir, 8C
repromincns,hoc expeduum nuncupetur.Inprominentibuscrunrcolumn3e,aut rotundoc,autqua/ drangula\Promincrcoportetrorundasneplus,neitcm minusfcmidi amccro,quadrangulas,ne plus partcfui lareris quarta,ne minus icxra. In cxpedms colunx nufcp plus,cp totis bafibus, 8C partc amplius quar ta feccdent a pariete,nufq; minus,cj ut tota colfina 8C bafis cxcat cx pa ncte,Inhisaute,qucctons bafibus,& quarufcccderim quadragula ex
porticil lmitari uoluilTe pra-fcrr.lllud ca
parie/
DE RE AEDIFICATORIA
LIB, VI.
.
91
pariete coliina promines refpondeat ncccfle eft Trabs expediris no continno per fronteparietis extendetur,fed interfcrabitur adpares an/ gulos,<5c~libella contra columnas/itillicprorumpentia exparictc ca/ pita intimarum trabiii ad fmgula columnarum capitula carpeda pro/ tendantur.Coronx quoe trabcm parieris ornant etiam porre&a iltiui/ modi captta circiiornabunt.In prominentibus aut licebit utrum uelis, autperpetuo trabe , SC coronis non interruptis toto oedifitrj duclu uri, autetiamexpeditorumrationcs imitarifimuiataintimarum trabium
eruprioneacprominentia,Diximusdeornamenris,quoeadeas partes
aedificiorum pcrtineant,in
quibusomnia conueniutoedificia,dehisue
ro in quibus non conueniunt diccndum ent in proximo hbro , Na hic fatis habet amplitudinis.Sed cum hic hber ea fibi fumpfcnt difquiren/ da,quce ad iftarum partium ornamenta pcrtineant,nihil ldcirco negli/ gatur,quod quidemadeamrcmconferat, De columnis,earumcj? ornamenris,Quid plana,quid axis , fini/
tor,proiedurx,retraciiones,uenter,torquis,(5dnextru.Ca.XllI,
tota re oedificaroria primanum certe ornam*tum in columms IN Nam 8C una plures appofifoe porticii. parietem omneq; apcrtionis
cft.
9
genusornant,&fimplices uticj; non indecorae funt.Triuia enim,thea/ Columna pri/ rra,plateashoneftant,trophxaferuant,monumcntofunt, gratiam ha marium orna
ea re , qucd cflet mcntum bent, dignirate adferunt,dirTialeq? dicfcu cft quantii clegantifsima,uctercs impenfoe coniccerinr, Alrj îh mmime contcnPa ciorum rio,Numidico,alabaftrocmarrnore, cVeiufmodietiam artificum p/
acdifi
(tantifsimorum adiecere manu, fecerecp ut effcnt refertoe fignis SC ima/ ginarionibus,quales rn tcplo Ephcfioe Dianaefuifleferunt numcro p\ centumuiginri.Alrjbafes,.Sc"capini!a enea,atq;inaurataaddidere,qua lia in porticu Romaeduplici,quam quidc in Ocxaurj confulatu eius, cj dePerfistriumphauitftamerunt.Alrjtotascolumnasjercas, alrjargcn
opor tctomnino,cx^tornatiIes.CoperioTheodorumquedam,cxlTholum architectos meorumofTicinisparaflefurbinesapudLcmnum, <3illic pcndentes columnas ita librafle,ut puero circumagcntc tornarentur, Groeca hiftona,Hoc fit ad rem,in columna lineas hafcc pcnfitamns 15/ gifsimas axim S^finitorem.BreuioresatTtfuntcirculorum diametri, cj
to ueftitasreddidere.Sedifta proetereatur.Tercteseflecolumnas
cingunt, Excirculisquidcm lftis notifsi/ cft capite columnae, SC plana item altera fuperficies,quae in imo eft,quam candem planam appella/
uarrj uarrjslocis
columnam
mi funt,plana fuperficies,qu2e in fummo
Z$
mus.

-Tnus.
trocirculi
Axts autcm re&a eft linca,pcr medullam columnze ducfta a ccn/ fupremiad centrum infimi,quoe eadem linca medianuin dicitur columnx pcrpendiculum.In hacipfalinca axi cctra circulorum oinmum fiftuntur.Hnitor ucro linca eft , ducfta a limbo extrcmo fup/ lni circulx adinfunum huic regione oppofitum mfimo ln limbo pun/ ctum Diamctrorum omnium , quiper craflitudinem columnae funt
cxtcnftoncm fmiens,eaoexrenonunica,&recftaeft,uti axis,fcd multis
partim rccfus,partim
flcxislineis copofita uri
moxcxplicabimus.Cir/
culorumpenfandorum diamctrifuntlocispercoluinnaquincp.Loco rum hxc iunt nomina,proieccura,rctractio,ufntcr.Proicctura duplex cft,in fummo columne una,in imo altera,dicftae,q? praeceteris prodcat
tum in nno , tum etia m fummo,dicfc3e
proxima? fuccedur, ad fcapi fohditatcm retrahantur.Vcntris diameter fub mcdia columnae longi/
atcf emincant
.
Retracftiones etia bina? proie<ftuns

,
cp pcr eas proiccfturae
tudmc annotatur,dicftus,qu6d illic columna fubinturgcfcere uideatur, RuriUs proiecfturae differunt intcr fe, Nam quae in lmo cft folo conftat ncxtro cxlflcxione , qua ab nextro ad columnae folidum retrahatur.
,
Proicctura ucro qux fummo fcapo cft,proetcr nextrum^St" inflcxam hanc obliquitate habct ctiam torquem.Polliciti fumus ucllc me quoad in mefit,latinc,S<C ommo ita loqui utintclligar.Fingcrcidcirco oportet uocabulaubiufitatanonfuppeditant,& fumerca rebus nondiflimili/
bus nommu finulitudincs conducit.Ncxtrum appcllant apud nos Hc/
Nextrum &d
trufcos uittam pcrtcnucm,quacapillosuirgincsuinciatatcpinnc<ftant. Fafciolam idcirco , qux quafi rcgula drcuflcxapro anulocokurnae
calcem obambit, ut italicct,ncxtrum appcllcmus
Anulum autcm ln
fummoprxtcr nextrum, quiueluti funiculus aduolutusfupracmum fcapi ambitum adftnngit,torqucm appcllemus .Dcmum finitor linea
fic, namq^ in pauimcnto quidcm aut coarquato aliquo pancte,quclocum picftura nuncupo,rccfta mfcribitur linca, longa x que atc futura cft coluna,quam cx rupe fabri exccfturi fint,hoEclinea a xisdicitur.Axim crgo diuidemusccrtrtsinpartcs , proutfutun opcris rano,5il columnariiuanctas,dequafuo diccturloco:adquartumpar tmm modii tict imx plantx diametcr,quam ifticin picftura tranfucrfa lmcola ad partcs utrurncp angulos infano in axis capitcpcrfcnbimus. Hanc dumetrumm partcsdiuiduuus quatuor et uigmti.Partium una
coinparabttur
in
damus altitudini ncxtruli, quam quide altitudincm iftic in picftura dc/ fcnbmiuslmeapufilla.Rurfus ex quatuor SC uiginti partuulis plantoc
capt
DE RE AEDIFICATORIA
capimus treis,ad iftam <$ altitudinem
in
LIB. VI.
91
axi
ponimus ccntrum proxi/
m x rctracftionis.Per hocq; centrum hneam ducimus ad pares angulos

$quidiftatem plantg.Ift^cigitur lineacntdiameterime retravftionis, cu iuslongitudonet breuior cp fit ipfa diameter plante_ cxillius feptima. Signatis his duabuslineis,hoceft,diametro retractioms SC nextro a ca pitenextrifoluto adcaputrerraclionisducimuslineani inflexam dor/ fo uerfirs axcm flcxione,^ id ficri potent,moIli atq? gratifsima.Eiusi/ ftius flexioms infrium quarcam habebit circuh pufil!i,cuius cydi femi/ diamcter fit nextri altitudo Poft id totam axis longirudincm in partcs diuidimusequalesfcpte,&:casdiuifionespunctisannotauimus. Quar toigitur in punclo a planta numcrareincipicns Coftituam centrum ue tris,pcrquodftiamducasdiamctrum,cuiuslongHudogqualisfit dia/ metroime retraaionis.Summadeinceps recractio SC proiedwra con/ ftituentur fic.Nam pro columnx magnirudineyde.qua fuo Ioco ratio/ cinabimur, fummi circulidiameter cxdiamctro imceplannr deducct, atqnn piclura ad fupremum caputaxtsadfcribetur.Quam quide dia metrum cum erit defcripta in particulasdiuidemusduodccim. Harum particularuni integram unam occupabunt una torquis SC nextrfi fum mg proie<fturoe.Sic nanc forquis huius ipfius xrj.tertiam capiet bis,rc liquum dabitur nextro.Sed hacproiecluraeritretracfuo, cuius ccntru diftabita centro fupremi circuli proie&uraeex particuhs illsusduode/ cim una atq; infuper dimidia. Eritq? retracftionis ipfius diameter minus diametro maximo proiecturae cx lllius nona.Poft haecducetur lnflexa linca ducT:u,quali infimam duxn-nusinflexuram. Demum pcrfcnpris
.
in picaira proieclionibus,retracl:ionibus,obliqi!fsinflexunsct uentris
diametro ducetur linea refca a capite rctractionis fupremae, atcp itcm a capite imx rctracT;ionis ad caput diamctri,qua uentrcm notanmus, 1/
tac|5his,quasrecenfuimus,perfcriptionibuslinea, qua? finitor dicitur,
p compofita eft. Ad cuius lineoe modum tabula gracilis derormabitur , rirntor. quafabrilapicidaeiuftumcolumnaeambitum c3c"finitionescaptentatq? terminenr.Scapi imi fipcrficies fi erit columnabene tornata ad pares u trincj? angulos medrj perpendiculi coaequabitur du<fto radio a centro crculi,qui in fuprema coli1n:c fuperficie fit.Harc a ueteribus literis tra/
.
non inucnimus,fed diligencia,ftudiocp ex optimorum opcrib 9 -an notauimus.Qux fequcntur ad iftiufmodi lineametorum rationes ma xima ex partc pern*nebun:,cruntcf; multo dignifsima , 6i ad pictorum
dita
delitias mirificc conferent.
Lco
BAPTI' -WLEONIS ATORIA STAE ALBERTl DE

RE AEDIFIC
Liber
VII.
quo dc Sacrorum ornamentis diflferitur
Mcenia,templa,bafilicas drjs dicatas efTc.Dc urbis regionc SC area, dccpilhusornamentispraecipuis, Caput primum,
R!dcm c(fc,quibusomne tum,&:

mus
EM dificatoriam con(tarcpartibusdiximus,&:partium,aliasc|
m
ac.cUficiorum gcnus, qualecuncj; ipfum hr, r cflc,quibus >/ ciufmodi. AIms tt< Contineatur,uti efi arca,tcc dificiaipfa dnTcrantintcr fc.Deillorum ornamentishaclct.usrccu.fui/ quantum ad inftitutii pci nnere uidcbatur,nunc de his alteris dicc
durneft.Habebit quidem har-cdilquifttio unl.tatis cm,urca ne pufcorcs quidcm uemiftatum exquif ufsimi fecfiatorcs ullo pacfto fibi carcndum ctiam iucunditans,quoad, non dico plus fTe affirmaturi fmt.Habebit fini/ leîffe non pceniteat,fcd uclim non improbcs,finouis propofitis quidem,aditusqj aggrediemur.Primordia bus nouispnmordrjsrcm
exdiutfionc,&perfcnptioe,annotationcuepartiu, exqmbustotacau faconftetrcclifsimepanduntur.Nam uclutTin ftatua,are,auro, argen tocfc mixtis conflata,aliud faber ex pondcrc confydcrar,aliud fictor oc
lincamcn'is,aliud ahi fortafsis qua:rcnt.Ita 3C nos ahbi partes hafcc ret
cedificatori3c,ita
diftnbuendas diximus,ut orjir.c
fatis
aptum
atcj:
cx/
peditum prebucnnt recenfendi,quoc illic ad cau rcm facerenr.Nficpar

tionem prarfiniemus eam,qux potilsimu ucnuftati,dccoriq; xdificio/ rum fattsfaciat magis,quam utihtati acftrmuati.T aiDctfufnufmodi o
mncs laudcs ita inter fe conucniant,ut in qua re aliquid horum dcfyde/ rcs,in ca quidcm 8C cjetcra non probcntur . Acdificia lgitur alia publi/
cc,aliafuntpnuata.Tamen &publicaatcîtempriuata,autfacraqui/ Mceniadrjs di dem funt,aut profana.DcpubhcisjcdifiCTJspriusdkain.\ rbmrrcent numini dicabant, in cuius tu/ a ncreres fumma religionc ftatuebant, c a telafutuiiciTcnt.NecpuIlaquidcm hominum roncarbitrabanrurpoi/ fcmortalmm rcs faris a quoqj modcrari,quininter honuncs contumc
&
lia atc* perfikUa
ucrfarcntur,fempc ucl fuorum negligmria
utl fmiti/
morum inuidia xque urbe circ,atcj; in falo nauim arbitrabantur, caf/

Busproximampcnculjsêxpofltam. Earefabulan folitos intcrpre/ tor Saturnum,ut rcbus hominum confulcrcr,quondam hcroas,fcmi/
de/
DERE AEDIFICATORIA
LIB. VII.
9*
'JeosûrbibusprvxfcciflV^qubru fapicntia tutarcntur,cj?
no mcenibus folum adnostuendos,fed dcoructiam opeadmoduindigeamus At ilh Saturnum iditaegifl~epraedicanr,cp,ueluCiinarmenrisnon pccude

.
fedpaftorcprjeponimusîta&hominibusprceponendos genus aliud animantium,quod multo proeftaret fapicntia

ltac drjs dicata moenia. Alrj optimi 8C
intclligcrer,
atc uirtute,
maximi dci prouidcntia cflccftu prxdicant,ut cu animis hominu, tum 8C populis fatalcsgenrj afcifcere cur.Mccniaigiturquibusm unum ciues cogantur &tueantur facrani mirumhabebafur,quomcôbfcflamaliquaurbem cflentcapturi, ne quid contra religtonii uenerationcm egifle uidercrur certo facroru car ininecuocabanctutelariosdcosurbisillius,urnoninuiti tranfmigra/ rencTemplu quis dubitet religiofum efle,cum caeteras ob res,tum uel care maxime,q? illicfupcrisdcgcncre hominii oprime mercntibusde/ bitagratulatio 8C ueneratio habeatunquae pietas una eft primariaiu/ {titia? pars,aciuftitiam quidem ipfam per fediuinum quodda cfle mu nus quis non aflenriatur Ec iuftitioe pars etia eft huic fupcriori finitima 8C dignitate praecipua,fuperisq; multc> gratifsima, acperindc facratif/ fima,quaergahominespacis,tranll]tarisq?graria urimur, dum efle pro meritis quibusc^retnbunim uelimusr.ckirco bafilicam ubi uisda dum fic religioni adiudicabimus, Quid monumenta rcru dignarum , quoe aternitati dicarapoftcritati comendanturcEa,nf fallor,tcta ex Ai
.
rationibuscOnftant.De moenibus igitur 8C tcmplis eft , Q prius,quam ifta at/ cingamus,paucabreuifsimerefercnturdcipfisurbibusnonprxrermir pt , V Cenda, Regionem urbis atc aream uehemcnter honeftabitcopia cedifi 5. *, cioru apnfsimis locis diftnbuta 8C collocata . Platoni ager 8c area pro/ conmttIenda
ftitioe,religionisq;
SC bafilica,SC monumentis nobis dicendum
babatur diftinfta clafsibus duodecim,& m fingulis fmgula rcpla,facel laue conftituebacNos SC copitalia 6C minorii ethm iudicum fedes , 8C
proefidia,& curncula,ludorumc|? fpacia adrjciamus," ScCi qua demum cum hisconueniat,modo ager quaq? uerfus tedorum copiaflorefcar. Atqui urbiiim quide alioe maxirr.oe,alix minores,un caftella 8C minu/
taoppido.Eft apcfPrifcosfcriptorcs opinio,urbes in plano pofitas
wi
nime uetuftas cfle,& idcirco minus habere auroritatis, L ongeerh poft

diluuiumconditasinterpretantur.SedcerteurbibuspIanactapcrta,ca ftellis autc ardua 8>C difficiliora magis conducunt ad gratiam 8c amce/ nitatem.In his tn mutua uclim cfie hxc , ur plana Icuifsimu in tumulii fefc attollant munditt>s|raria c3C montana copianatam,aequabilemqf >
fibt
leonis daptistal alberti

fibi ^ cci
pcntar,.am,uiarum
adifciorumqrcaufn.CrpuamurbCO/
Opua.
cero uifui cfturbi Komx prj pofuiflc,ea rc,rj> fufpcfa coIlibus,3t' con/ uallibusintcrruptanon eflcr ,icd patula,atq;pcrxc]uata,Apud Pharii infulam condtrcurbem deilnir Alcxandcrloco alioquin muniro , SC
Akxandcr,
p.
ur
.
pcrcomodo
,u
!
um
,
C0 P'?
is
tum c
ornamc i lominumutlncam cum fortunisornibusconucnirentjpofitocdicô, x q lMCO oc non con portaflcntalibi inucnta fifco afcnbcrcntur.ld/ ipfum qutdem ucl fponrefacicnt finitimi,atq,itcm cxrcrarum gcntium mortalcs,ubi fc liticuitam , cum faluberrimc tum 8i lautiflimc inrcr frugi 5C bencmoratos agcreputcnt.Scd prxcipuum urbibus ornamcn
N
j
non amphflimam intclligcrct Neillud infigneurbisornamentum cxtarcubi ciuiuin copra.Tigranem lcgimus,aim Tigranocertam urbem con/ dcrcr,cocgiffemaxirnam uim honcmiTimorum cVfplcndidiiTimorum
,
qcrVpacio futura
qmdcm
hic prjer..renndu ccfeo,
tum
/j
affcrcnr ipfa uiarum,Sc" fori , 8C dcinceps operii fingulorum fitus^ ductus,conformauones,collocationcs,ita, ut^p euiufcfufu^dignirate,
comodirareomiare&cparata&diftributafinr. Nacp amoro quidcm

.
Plato
autcommodum, aut gratum aut di/ gnum prxfier.Benc moratam,& benc conftitutam rcmpublicam hge y y cauiiTe oporterc aicbat Plato,ne extcrarii gctium dclmac in urbc con/
/-.ordincnihil prorfuserit qdTefe
,
^f
I
portarctur,neue ciuis quiuis naru minor annis.xl. pcgrc,pficifccretur. iitqui hofpitesuirtutis grana in urbem couenifTent , cfi ad tepusboms ciTentimbutidifciplinis, adfuosremitterent.ld quidcm,qcT'ift>ufn odi pcrcgrinorum conragi-js fiat,ut duesuctcrem patrum parfitrotva in/
mores odifTc incfpiant,tx qua una n sx ncre urbcs rcdd inrur deremma' . EpidaurosrcferrPlutarchuscp fuo? ciucs lllyncoru comertrjs ficn improbos aduertiflcni,&mcmmifltnt mahs
dics dedrfcant, SC prifcos
monbusrcs
titudme
nouasciuiraribustxcitari\idueriticxotr.nium ciuiu mul/

in
unum
fingulosannos eligebanrinpnmisgrautm
&' circu/
fpectu,qui ad Ulyrios accederct,& qua? quifq^fuorum it aneiaflit ir er/ caretur atcj? cotrahcrct.Demum hac fcnrentia penti omesfunr,ur m/
bcantomnino curam habenda percjj

.
diligentcr,
nequidciuitasaducn/
tinorum admrxtioneuirief. Non tamcn cosimitandos duco , qui cme gcnus hofpitum exdudercnt ApudGrxcos exuctcremorcpopt hs non cofx'dcratis,3lioquin tamcn no inimicis,fi quado armati ad (c ap/
pulifTcnt, afsucucrant nccjj
mtraurbcm
rccipcre,nccj; ryinhofpitalitaif
pomcrrjs ftatuebant non logeforum ucn<ilium,quo f< r ficcrctaducne,fi quid ufin pofccrenr,S^ ciues .i pci iculi fufpitione efi\ pt wnmuncs. Ac nuhi quidem Canhaginienfcs^pbantur. Ncq; cnim non
abigerc,fcd
.i
DERE AEDIFICATORIA
fccipiebant hofpitcs aducnas
,
LTB.
VII.
ncc ilhs
omia cum
ciuib 9 uolcbant efle
comunia.Ctera patcbatin foru uia cxtens,ucrum ad fecretiora urbis, ad naualia,& eiufmodi ne afpcct 9 quide cocedebatur.Nos hinc moniri ita urbis area parricmur, ut non modo fua percgnm habcanr diftinda diucrfona (ibi apta , ciuibus non incommoda,uerum 8C ciucs etia ipfi aptc , conmodec|? inter CeCep cuiufc^ oflfiao SC dignitate habitent Ad urbis quidcm gratiam perquam cgregic faciet,fi uaria? fabrorum offi/ cinauanosuicoSj&rcgioncsfibioccupabuntlocisidoncis. Nacfad
.
forum quidem argentarrjjpicxoresânulari-j , fubinde aromataria? ta/ bern?,uemarie,&quxdcmum honcftioresputctur.Extremisaurcm iocis obfcaenorum fccditas SC fcetorcs, maxime coriariorum fterquili/
neafecludetur,atc|:adfeptentrionesfubigent, q?illic itatus,aut ranflnc
in
Eflet fortaiTis
urbem,autadeo uehementcs, ut abiurgantur magis,q lirtportenr. quibus placeret nobilium couicinias ab orhi plcbicularu
.
colluuieeflehberas&purgaras AJfj mallcntrotasurbis regionesita ornatas effe,ut qua? ufus pofcat, omia ubicj; fuppeditcntur,eaq? re pro mifcuas digniiTimortt a?dibus haberi tabernas meritorias intermixtas non recufarcnt Sed dc his hactenus Aliud nepeutiliatijalicfdignitati debetur . Redeo ad rem Qjo potifsimum , 8C quanto lapidemoenia fint extruenda,& a quibusprincipiotempla fintcondita. Caput. II. ueteres prxfcrtim populi Hetrurixquadratum,cun/ deq; uaftifTimum lapide probaucre . Q^ ipfum Athenae quocp aUtore ThemiftodeufurparuntadPyraeum.VifunturSd uetuttaop/ pida cum Hctrurioe,tum 8C Vilumbna^tum ctiam apud Hernicos la/ pide aftmcta prxgradi,incerto,ua(to,qcFmini quide opus uehmenter probat.Quanda cnrm pfefertrigiditatcfeuerifrimeuetuft3tis,q urbib 9 ornamento eft. Ac ueltm quide eiufmodi cffe urbis murum,ut co fpe/ Ctato horreathoitis,& moxdifFidensabfcedat. Maifcftatcafrcretlarif/ fima,profundaq; foffa,npis abruptis cocrcita muro. Quale adBaby/ Fofsa Babylo/ lonefuiifefcrurcubitosregiosbtaquinquagintaj&^pfiTndampIuscen nieurbisquan tum. Augvbitmaicftatcm altitudo &Tcraifirudo mceniu,qualcs fccific ta t lcgim 9 NinujSctmramim, Tigrane , Sc*pia'rciq;omesquisnm-o ad niagnificentiam propcnfi fuerint . In turnbus Sc ciccurfcrfjs n. ccniiim Pomac uid:mus pauimcnta pidaopere, SC\ arictes cruilatcs ucriu/
MOembus
ftiffime.Sed
ucro
& ttuftafior.utri
nonomniaurbibusomibusprcbabuntur. Coronarum delitiKiv.cenibus non debeiu:, fed pro coronis

a
j
pauld
LEONTS BAPTISTAE ALBERTI paulo abftirfiorcs aliûi prxlengi idcs ad rcgula & l.bcllam^pmi/
la;-
nibunt.Pro cru ftauonc aute tameift aipentas i rontis uhro contumax, quaii minuabudapcrftabit, uclim tamen lapidcsitaiuncftoscfleac! angulos, linealcp mutuas,utaftru<ftanu(quam hiatibusdchoncftctur, Id comodiflimc alTcqucmur regula Dorica , cui fimilc epcrtere lcgem cffe aicbat Ariftoreles.Ea cnim cratplumbca flexibilis Nam cum ha/ berct 1U1 quidcm apud ic lapidcspracduros 8C intraclabiles impenff ac labori parccntcs , non ad rc&os angulos dolabant glcbas , fed in certi* ordmibus , utife quifc cubtlia caperetapponebant, eare,q? arcuferrc lapidem quoad locostdoneos &fede aptam captaffet, labonofiffimu cffct,flcxibilc huiufmodi rcgulam appingebant, angulumcj^Jlatcracjf iungendi lapidis concingebant,8c* obflcxapro norma utcbantur,qua. ftructorum l.ipidu mteruacua pretentaret,ufurparent e locos, ubi co pulanduu lap:de confirmarcnt,atc dcinccpsinterfererenr. Tum &C u< nerationis gratia mtra pomcria 8C pro muris uelim patula circuicnbi uiam,iacrancp publicxlibertati,quam quide ne foffa,ne panetc,ne fe/ pto,ne'ue arbufto quidem homo qukusimpune copcdiat. Vcnio ad tc pla.Primos tcmploru conditores fuifle copeno Ianum patre in itaha,
&
Qmprirmim
ideocpuctcrcsaimeflcinfacrificrjsperpetuopraefari lanodco. Sunt^ templa condi/ louem apud Crctcnies primudicaffetemplaferanr, eacgrelouem dcu dcnnt intcr eos,qut colererur,primarium putari . Apud Phceniccs Vfcmm
primum fimulachraigni uentocj; erexiffe,& tcpla ftruxiflcprardicanr

AlrjDtonyf umcum apudlndospergnnarerur,&
nullJc
tum primu
pcreasregioneseffenturbes,conftitutisafeoppidis adiccifle tcmpla, Stccrtostradidjflccultusrehgionum. Alvjin AchaiaCccropcm pri/ Opi,& Archadas pnmosloui rempla extruxiffc affirmant iftm quoq?,quam eande lcgifcram dcam nuncuparunt , cp prima x dtoru gencre uiucte lcgibus fuis inftituerit., templum Ioui 8t lunoni parenti/
mu
busprinc;piokc ffc,facerdoTCF:cpdecrcujflcrefcrunr.Qj.jaleauic ipud quofcj; pcr cam poftiritite fuent u mplum non fatis confiat.r '.ihi qi.i/ dcm fac.lt pcrfuadcbuur fuiff ,quale aqud Aihenasm arcc,quale'u- a pud Romam m CapitoIio.Habuerectiam florcntcurbe opcrtun; j:ale is SC culmo Sic cmm priflina illam patrum parfimoma exprin edam ducebanr.Sedcum regum c mrorumcf;ciutum opulenria fuafiffet, vt
t .
fe,urbcmvj;fua aeclificiorum amplitudinchpne{tarcnt,turpeuifum .ft aedcsdeorum n ili.t pulchnt' dimslaudea teccismortahum fuperari^ brcuicj ad id progi cfla rescft , utin frugaiifsima urbe unius tcpii n.n/
da/
DE RE AEDIFICATORIA LIB/VH,
<!amentis
us pnncipis inftitutum
it
Numa rexlibras argenti quatcrccntenas decies crogant.Cu/

dum profpexit dignitati urbis,
duriHj; td
tnbu
.
NT uma
tft fuit
dcorum uencrationi,quibus omnia dtbcmus,uchemcter laudo Ta qutdcm apudnonnullos,quifapicnreshabiti fint, opinio,ur fu pcris templa ficri non probarint.His autonbus Xcrxes wflammafle te pla GroeaVe dicitur,q? parictibus includerent dcos,quibus omnia debe
at efle patctia,<qbus'uc lpfe
mudus pro tcplo fit. Scd rcdeo ad mfrtutu Qjanto ingcnio,cura,&diligentia tcmplum couftitucndum iit,
ac exornandum.Quibusdris,& ubi fitponendum, itemfacriiicandtriiu. Caput iii.
cura,induftria,diligcntia,
Dcuano
TOtain rc aedificatoria nihiJ eft, in quo maiore fitopus ingenio^

quamintemploconitirucndoatcpcx/ Templuexcul
rnando.SinoilIud, q>tcmplumquidebenecultum Scbeneorr.arum tum primariu
profccftomaximum 6^pnmariucfturbisornamcnturn.DfOR?cquidc urbis orname

certeeftdiuerforiumremplum. QdTiregibus&magnisuinshoipiu/ tum. bus aedcs ornam c ,lauriflimec}; apparamus,quid fupcris inmortalibus Templum de/ faciemusr quos quideadefle uocarosadfacnficium , <5c noftrasauduc oru dmcrfori/ prjL*cesfuppl;c3tioncf(.ûoIumus'-Scd ne curent quid< m fupcn caduca ura, hnec,qu3e hominesfaactplurimia nircntium puri;:ate<SL* numinisuene rationc moueantur . Procuidubio ad pietatiscuitu plunmum intercil haberctepla,quae animosmirificedelecftent^derinca^cfcum gratia afcjj admirationefui.Pietateueterestum demu coliaffcucrabanr,cum tepla rleorum frequetarentur. His de rchus uclim quidem tcmplo trn adcfle pulchritudinis,iitnulla ipeciesn;.cGgirari ufpia poflitornatior,& ofhi ex gteita efleparatum opto, utqingrcdianrur ftupcfadi exhorrefcant rcrum dignarum admi'raape,tiixq; fc couneant,quin clamorc prof/rca tur,dignum pfcctd efle locum deo qc?intueanrur.Milefr)tcmpIum,in/ quitStrabo, conftruxcre, quod proptcr magnitudinem remafitfme
#
tecro,
finira
Idnonlaudo.Gloriabantur Samrjremplum apudieomnium

.
maximum , ca non nep;abo ita ponenda cfle ut uix augcri poflint

enim
res
,
In/
ornamcrum cft , fcm r>c]j etia inpufillis tcmplis rdmqui/ tur utaddi ahquid , cum pofle tum 6C deben uidcatur.Mihi tame ea>
probabuntur qux prourbis
air.pl
rudinemaioraeflcnondefideres,
tecftorumq; interca raftitate oflvndor.Sed lllud
appnmc adcfle m rcm/
pUsopto,iitquJP'uq?lefeocuIisob^ciatur,omr.iafintcurfniodi,utnofacile ftatuas arufial ne ins;cnia 3C manus , an ftudia ciuiu parandis,, xliibcndifcjrebusrariflimii; aicj? praeftanuflimis maiore cugna laude
finr,,
LEONIS BAPTISTAE AL&ERTI

fintjCadeq? ad'grariam nc
magis dccorcmq; an ad xrerniraris perpctti

,
itatcm facianr. Ctri rci cum cxrcnsin openbus publicis pnuarifq?,tii niaximein tcmplis aftrucndisircfum arcfjirerum maiorcm in modum mukas n. erogatasimpenfas contrafmiftros ^pfpiciendum eft . cafus munitifTimascflccondccct nc pcrcanc Hc uctuftatcm non minus
Tam
autoritatis , c| ornamcnrum dignitatas adferre rcphs arbitramur Sed templa uctcrcs cx difciplina Hctruicoru moniti,no omnib 9 drjs omni in loco ponen da cenfucre Nam dcos quidcm qui paci,qui pudicitix, qui bonis artibus prxeffent , intra mcenm fcpra collocados putarunt. <^tiaJltuoluptares,rixas,incendiadcrenr,Vcnercm,Marte\Vulcanii
.
exdudendosputarunt, Vfta,Ioiie,Minera(quoscfrcrutoresurbiuin.
aiebat Plato) ad mcdium oppidi,arcecpponebant.Palladem opificum dea,Mercuriii, cuimaiomenfemercatoresfaccrenr, atcplfide adforfr,
fculapio in infula
Neptunum ad lirrus maris,Ianum cxcelfis montibus ftatuebant Ae / Tybenna remplumlocarunr,q> xgrotos aqua in pri
.
mis indigere arbitrabanf Alibi cxtra urbem xdes huic deo ponerc af /
.
fucffc aicbat Plurarchus, cp lllic efTer acr falubrior
Praetcrca uarrjs drjs
uarias temploru formas dcberi exiftimabat. xdcm quidc Solis, Libcncfparris rotundam probarunr,Iouifc rcplum,q? femma rcrum omnium parefaciar,rccto ftarcoportere,aiebat,Varro,pforato. Acde Veftx, quam eiTeterram pufarcnr ,rotundamadpilx fimilitudincm
faciebat. Alrjs fupcns xdificia a tcrra exalrabanr,Inferis fub tcrra,Ter/
Nam
rcftnbus media poncbanr.Fir criam utficinrcrprcrer uarrjsufib 9 facri/ ficiorum uana fibi remplorum xdificia admucniffe Nam alrj quidcm fanguine aras pcrfundcbant,alrj uino, SC libo facicbar,alrj nouis indics ritibus dclecrabanrur . Pofthumii lcx apud Romanos fuit , Vinum in rosjum ne afpergiro,cacf: dc re uetcrcs non uino libarc affueros rcfcrur, fed laccc. Apud infulam Hyperborca ad oceanum,ubi naram Larona ferunt, rcgia urbs Apollini facrata erat , cuius ciucs, cp quotidie cantu
.
dcum
colercnt,erat
corum ncmo no
citharifta.
Apud Thcophraftum
fophiftam inucnio folitosinlftmoNepruno &.S0I1 formicamimmo lare. Acgyptrjs fas non crat placarc dcos ullis rebus,prxrerc| prxcibus inrra urbcm , eacj; rc Saturno SC Serapi cxtra urbem rcmpla pofucre, cpillispccudcs macftarcnf. Atnoftnquidcm ad ufum facrificrj paflirrt bafilicas ufurparunr,id quidcm tum, q? a pnncipio bafilios pnuatorir conuocari SC cogruere confuclfenr,rum q?m cisfumma cum dignitatc tribunah ara collocarctur, SC tircum aras chorus bclliflmie habercf. Kcliquu
DE RE AEDIFICATORIA
LIB,
VII.
9*
Reliquu bafilicae uti eft ambulario , 8C porrieus populo , aut fparianrf, aur ad facrifiaum adftann patcrct. Accedebat cp cocionanns ponn.ias
iioxcoinodiusbafjlicaaudirctmateri.Ha,g[tcftudinatointcpJo.Sccidc
his alibi .Faciar adre
cj?
aiunr, Vencri,Diane,Mufis,
,
Nym phis.
8C de/
licanortb 9 dcai^ oedcsdicandas cfle

aetarts
cj
uirgmcam
gracilirate SC
rlondS
tcneritudincmimirenrur.Herculi,Marri,8e' maximisdrjsita poyj
rcda cflc tccta,ut magis autoritatcm cxgrauitate,c| gratia cx uetuit.ue pra-beanr.Demii ubi replurn colloccsctrc oportet cckbrc,illuftre, t\ (
iitiloquuntur)fupcrbum ,& abomni^pphanorum cotagiocxpcditu,, a rc,p frontc habebit amplam 8C fc digna plarcam,circuet ftrans laxi/ onb,uel poti 9 platcis digniffimis,qad undc ms prcclarc cofpicuu iic Dc tcmpli partibus , forma, 8C fjgura.De tnbunahbus 3c
eorum pofitione Caput. LIH, TEmplipartesfuntporticus, cVccllaintcrior.Sedinhisuehcmctcr diffcrunr.Nacj; tcmplorum quidem alia rotun da,alia quadran/ gu!a,alia dcmum angulorum plunum Rotundisnaturain pnmisde/ 9 Ie(ftariexhis,quxduftuci habcant,gignatur, aurfanrmpropru cft. Orbis rcrum aftra,arborcs,animanria, corucp mdificanones , 8C ciui/ inodi quid eftur rcferam , quae omnia clTe rotunda uolwir,& dckcearj naruram fexangulisetiam uidemus, Apcscnim Sc crabroncs &inter/ (ecftaquxuisanimanna nonmfi ftxangulas m fuistheatnsccllas aft/
rucrc didicere.Rotundam aream cyclo praefinierrus In qttadrangulii* fermc omnibus templis maiorcsobferuaueriit arca produccre, ut elTct caquidcmlogiorampliuscxdimidiajquamlata.AlrjpofueVcjtitlati/ tudo ptcfuitcrtiaalogitudinc fupernrctur, alrjuolucVclongitudinem duascapercintegraslatitudmes. In quadrangulisarcismaximumcrit intium deformitatis , fi anguli adcrunt non omncs rcdi . Numero an gulorum uercres utcbantur , aurfcx, aur octo , autindcm 8C dccem J Jfriufmodi omnes areae m cydi ambirum angulosterminent nccciTe ft Atcg ex cyclo ipfo rcctc deducuntur, nacf dimidium quidem dia/
. .
mcrrimcyclo
latus prarftabit arcoc
angulorum
fex. Qcffiduxensa*
<enrro Imeas reclas fecanrcs in medio larcra fingula fexanguloe , prompru cft,quo pudo arcam angulorum xrj.pniTiscfficcre.Tum ex duodenaria ctiam promptu -ft quo paclo quadrangulam,atcp ena ocftagulam tfficias,quai'is ocftaiigular ptrfcabcndoe aha txiftar ratio
<
percommnda
Nam dcfaipto qdem quadraro oequibtcro atcf reCr

dias
angulodwmerrospcrduco adfingulos quadrau angulos, &dimi/

clias cufufcj;
diamctri ptcs a puncto fccfhonis circuduco , ut fccent hinc9
atq? hinc latcra quadrangula*,Id cnim mcdium,qc?quidem binasir.tcr lufce faccas latcn fcctiones fit , latus crit octanguljc , Dccc angulorum
areii itcrn cx cyclo pficiemus.Nam duos cycli diamctvos fefe Ynutuo ad 9 pavcs atrincfi angulos fccates perfcribem , tum exipfis fcmidiametris
utram udisdiuidcmusbinas
in partes
coaquales, indcapuncftoiftic
Triblinalia.
diuifionisadfublime caputaltcrius diametn lineam rofta uia obliqua deduccmus. Hacigiturexlineaficductafiademcrisquantueftquarta totius diametri pars , qchllic reliquu refidebit,idcrit area*latus decan/ <nil$. Adrjciuntur tcplistnbunalia,fcd alrjs plura,alrjs pauciora,Qua/ dragulis enim tcplis nufquam fcrme nifi unicum idcf ad caput intimu ponetur,utingredietibusilico adianuam ftfc c regione offcrat. Aut ft demum inlatenbusetiam adrjcientur , id in eisquadrangulisareisfiet non indeccntcr, qux duplo fint longiora cj lata , atq? latenbus quidem
dffe,conuenictin
apponctur haud plura,cj fingula,uel,fiquid iuuabit plurima adie/ numeroimpari Rotundis arcis,atq;itcm(futalicet loqui)multangularibuspercomodc tnbunaliumnumcrusadrjeietur. Pronumcro enimlatcrum, autfmgulis latcribus fingulaadrjcientur tribunalia, aut alternatimlatushocimmuncrclinquetur,altcrum pro ximumdabiturtribunali.Rotudis percomodcadrjcicnturfex,autcri/ am ocfto tnbunalia.ln arcis plurium latcrum curandu cu ne fint anguli inter fe no mutuo copares dC conformes.Rurfus tnbunal aut crit rccta/ gulum, aut critducftum ad hcmicydi ambitu.Q fi erit trtbunal umcu habendum ad caput tepli,id in pnmisprobabitur,cuius finus ad hemi cydum finiatur.Proximeaccedct quadragulum. Vcrum ubi confcrt* tnbunalium numcrusadfuturus ent,illic ad uenuftatc faciet,fi quadra/ gula hemicyclis mifccbuntur fitu alternato,^ frontibus mutuo refpo dcntibus ln tribunalibusapertiofauciumficconftituctur.Nacfcum critquidcm unicum habcndum tnbunalin arcis quadrangulis,diuida tcmplilatitudinesinpartesquatuor, cxqjhisdabofaucibusmbunalis duas. Aut fi fpacio ampliorc delcctabimur, diuidam latitudinc in par/ tcs fcx cxq; his dabo apernoni partcs quatuor.Siccnim ej adhibenda funt columnarum ornamcnrajfcneftraq^St" eiufmodi commodifTimc fuislocis coaptabuntur.Sinautcm cfrcumaream plura pofueris tri/ bunaha,liccbiteaquidemqua' p lateribusfuntaqucparifacercampli tudinc,accpipfumefttribunalprimanum, Sed malim dignitatis gra/ tiaprimarmm id cfie grandius rdiquis .x duodccim, Hoc intcreft in
ipfis
.
.
&
qua/
DE RB AEDIFICATORIA
LIB. VII. 97
quadrangulis, qcPii omnibus latenbus fiar primarium tribunal coae/ quahbus non improbabitur,in alteris uero hneae a dextra m fmiftrain dudoeduplam habeanrlongitudinem opcrtccearum,quaeinreceflurri
protedantur.P3netump3rsiohda,lioccft,oiraxdificrj,quaeintemplis apertiones plunum tnbunahii diflepereni ,ficnt ut iint nufquam min 9
,
cjcxquintalatitudinisinteruacui,
ubi occlufiflim3 uclis
efle
nufquam smpliora,q?extertia,aut ex dimidia^Rotundis auteifi areis fi numerus
tribunaliumerit,fcxfacies,utintcrcapcdinesiftmfmodi,hoceft,oiracSc:
fohdumparictisfibihabeantapertionisdimidiam,Sinautcm ccload/ eruntapernones,tuncfaciesuthabeantha:c, praefcrtim in tcphsmaxi/ mis,aequamtribunalibuslatjtudinem,Sinautem ent numerus an<m lorum pIunmus,fictextertiatribunalis.Nonnullishincarq;hmcuetu fto Hctrufcorum more pro latenbus non tnbunal , fed cellulae minu/ fcular habendae funr,eorum hccc fiet ratio, Aream fibi fumpfcre , cuius longitudo in partcs diuifafex , una fui parte latitudinem cxcederet , ex ipa longitudme partes dabant duas latitudini porticus,quae quidem^p ucfti.bulo tcmpli cxtabat,reliquum diuidcbant in jptes treis, quae trinis ccllarum latitudimbus darentur.Rurfus laritudinem ipam tcpli diuide bant in gtcsdeccm. Exhisdabantpartestreis cellisin dextram,5c' toti/ dem treis cellis in finiftram pofitis Mediae uero ambulationi quatuor relinquebant. Adcaputtempliunuiri , medianafq; adcellashmcatc hinc ahud tribunal adsgebant Parietespro faucibus cellarum efficie/ bant ex quinta uacui inter ualli.
Dc templorum porticibus,accefsibus, gradibus,ipfiufc por/

ticusapertionibus&incernallis.
Caput.
V.
HAdenus de intimis areis.

.
Porticus quidem ad templa quadran/ Portictis in te / gula erit,aut pro frote,aut item pro fronte atq? etiam in poftico, plo q modo et
autcellamcircum obfulcicr. Qua partetnbunal prodeat,proricusno ubiponenda, adrjcietur pro fronte Nufcp ent breuior habcda porticus in quadran/ gulistemplis , quam utintegra tcmpli laritudincm capiar,& nufquam eritlatior,q ut fit pars longitudinistertia. In porricibus,quae ad latera templorum funtcolunx apariettb cellae fpatio diitabuntinrcrcoluntj. In poftico porncus qua uehsiftarum ipfarum,quasretulimus, imita / bitur.Templarotunda,autporricucircuu3llabmuis, autt3mum pro froteporticum ftatucmus .Inucnfc^ratiolatitudinisexquadranoulis temphs ducetur.Sed porticus qux pro fronteextabunt,nufquam fient nifi quadrangulje,earum longuudo aut totam inumse arecr lantudinc
capier,

capict
,
aut cedctcx o<ftaua,aut
demum fict nufcj brcuior,cp ex quarta,
Hebraeorum Apud Hebr jeos ex lcgc patrum fcriptu erat , Sit uobis una primaria, detemplis po/ & facra ciiiitasloco oportuno &commodo, In ca ftruito tcmplu uni/ ncdis infututu cum,alrare unicum cx lapidibus non manu dolatis , fed collcCtitijsal/ bentib 9 &C nitidiffimis. Accefiusad remplu fit non gradus, Vna enim gensuno confcnfti &inftiruto rcligionidcdicata uno eritdco tuta 8C munita.Horuutriicj; non^pbo.IUudm.ab ufu,S comoditate alienum
,
eft,eorum prefcrtim qui tcmpla frequentes pctcnt,uti funt uctulae,atc Hoc alterum a tepli maieftate uchcmcnter alienii eft, q? alibi uidimus ex^pxima parru noftroi^ xtate aftrucfta facra,quibus pro fo/ rib 9 ad limen gradus colcendas aliquos , 8C unde rurfiistotide ad facri pauimentit gradib 9 dcfcendas, no dica ineptum fuifleinftitutiijfed cur 9 inftituerit ncfcio.Mea qdem fenretia areamporticus 8C tepli toti , qn id ad digmratemuehcmentcrfaciat, exaggerata atq? a caetcro urbisfolo cxtatem efleoportct.Sed queadmodum m animantc caput,pes,&qua lecuq; udis membrum ad caetera mcmbra atcp ad totii rehquu corpus rcferendum eft,ita 8C in xdificio,maximeq; teplo coformandx uniuer/ fx partcs corporis funt,ut inter fe ocs correfpondeanr,ut quauis una il/ larum fumpra eadcm ipfa cxtera? omnes partcs aptc dimetiant.Sic co/ perio plerofcj; oes uetcres optimos archirecftos fuggefii altirudine fta/ tuifle fumptam cxtcmpItlautudine.Nancf; latiaidinequidemdiuifere in parres fcx,arq? ex his unam dedcre alutudini fuggcfti.Fucre 8C qui in maionb 9 remplis feptima,in maximis autcm nonam latitudinis effe id clatum uolucrc Portic9 natura fui uno tantum conftatintegro , pe/ tuoc^'pariete,coeterisautlatcribuspfoflispatetapertionib 9 peruia,C5 fiderandum igit eft qgencre apertionu uti uelis,Na.cft genus quoddam columnarionum , cum rarx &inrer feplufculum diftantcs collocatur, alterum ubi confcrtar , 8C alreris uiciniores ftatucntur , In his utnfqjin/ funt viitia. Na in rariorib 9 quide ob interuallorum laxitudines Ci trabe utare,rupirur,fin autem arcu,non fatis comodecolumnisinducirurjri confernoribus autcm arcftatisinteruallis itioncs oXpfpe&us &lumina impediunt.Eadc re tertium quodda genus iucnrum eft mcdiii elcâns, (p iftorum uitrjs puidear,comoditari feruiar,arq; p cxteris probef , His
imbelles
;
tnbus generibus cfle contcnti potuimus. Sed arnficum
folerria
duo iti/
dc genera fupcradiccit,dc quib fic opinor. Na cum forraffis pro areae amplitudine columnaqz numerus deelTetab optima illa mediocntate skflexere adrariorcsimitadas, Cu uero columnarum copia fupjuiflec
placuit
DEfcE AEDIFICATORIA LIB,

placuit non
nihil confcrriorcs
Vtl.
9S
poncre. Itac intcrualloru gcncra quincg
annumerantquoeficiuuetappellaredifpanfum , confcrtum , ekgans, fubdifpanfiun,fubconfcrmm,Prctcrca&!lludaccidiircopinor,utcum
non ufcjfuppeditaret, coacftu quidcm opus facere columnis depreffionbus , Idc|? cceptum cu non fatis ad gratiam operis fucccdereintelligcret murulos columnis v fubftituiffe , quo iuftam opens altitudinem affequeret.NaCjj ex anno/ tationcfpecftationccjj opei^ compertum quidem habcbat columnas in porricibusgratiam non habere , niad certas effent rationesaltitudinis craffitudinifq? deducftae. Ad hafrc rationes quod pertineat fic moncnr, Intcrcolumnia facito imparia,columnas ne poniro nifi compares,Me/ diam apertionum q c regionead oftium obftet caeteris facuo laxiore. Vbiintercolumnia arctiora habenda funt, graciliores columnas ad/ hibeto. Lationb 9 interuallis craffiorabus colunis utitor Itaq; coluna/ rum craffitudines ex interuallis 6>C interualla ex columnis moderabunt his praefcrtim legibus Nac confertis quidem operibuscolumnarum inrerualla non erunt arcfnora quam utcapiantdimidiam atqjintegra unam columnae craffitudinem. In difpanfis autem capict nihilo plus c| treis,additis ex ocflo unius columnae partibus etiam trcis.In elegantib 9 aute duas capiet craffitudines,&partem unius quartam.Sub confcrris duoe , fub difpanfis dabuntur integrae craffuudines treis Qiise autem fuisin ordimbus erunt media interualla,eaquidemlaxiorafient, ut quarta parte fui cartera excedat.ltaq; illi ficmonent At nos ex dimen/
fortaflis lapidisprselongicopia
fuiffe architecftum
fionibusueterum aedificiorum medias lftiufmodi apertiones aduerti/
mus non utrobiq; rjfdem effe pofi tas rationib 9

nationibus
lefeipfara nonfuftinerctetdefringeretur.Multi
Nacj? in diipaniis colti
optimorum nerno exquartaimo plerique cx,xrj,pofuere,
prudentinimirum confilio, nequid trabs inmoderata longitudine fui

quis , tum 8C non pauciffimiex quaselegantes nuncupamus,
.
xij
demum exiexta in reli/ pofuere proefertim apertiombus,

,
De columnationum partibus
gcncnbus.
dccf capitulis,cVeorum
Caput,
columna?funt,quibus teCta fub/ Pcrmagni intercft,columnas'ne , an pilasexci/ tes,arcuatis'ne, an trabcatis utare apertiombus, Arcuata Sc pi/ be theatris debentur, dCin bafilicis etiam arcuatanon afpernantur, b z Scd
POfitis
intcruallis excitandar
ftineantur.

Sed digniflimis fa operibus templorum nufquam mfitrabcataepory
ticusuifuntur.Dc hisdiccndum cft.Colunationum partesfuntarain/ fnna,5C in eam bafis,m bafim columna,moxcapituIum,indetrabs,in
trabem tigna autfafcia, quarcfcda tignorum capiraautcpcriantur, autfimantur. Supremolococoronaeft. Acapitulisincipiendum ccn/ fco,quibus maxiine columnationes uariantur.Hic pcto ex his,qui hoc noftrum opus exfcribant, numcros , qui rcccnfcbuntur , ncn figuris
fednominibusIatinis]itcnsrercrant,urific,duodccim,uiginti,quadra/ ginra,& ciufmodi no xrj xx xl. Capitula columnis nnponere docuit neceflitas, utin histrabiumtrunciiundiaiTidercnr.Sedhabebat dcfor
,
imtatcm rudc id St quadratile lignum Fuercigitur pnncipio apud Doros, fiomniaGroeciscredimus, quicxeogitarinrfimilequidpiam imitari ad tornum, quo rotunda ueluri lanx quadrangulo fub opculo pofiraefleuidcretur, hancq? q> nimium prefla apparcret collo pauld
.
altiore fubftituto fubleuarunt. Ioncs profpccftisdoricis

capitulis
opcnbus
laccs
probarunt, fcdlancium illam nuditatem,colli'c|? adiucxionc non probarunr,ca rccorciccm arbonsaddidcrc,quihincatc hincdc/ pcndens , <3Cfefein anfractum couoluenslatcra lancium conurftiret, Succeflerc Corinthfj,autorc CaJlimacho,qui non ut ilh fuppreflasla/ ces , fed prxaitum uas folrjs circuobtc&um adfcpulchrum pucllx fub ortaacant 10 herba, cumitaueftitumuidiflctperplacuerat. Triaigtc ItaKciim capi/ capitulorumgnainucntafunr,quxpcritorumufusrcciperct. Doricir, tulum tamctfi hoc ipfum apud uetuftilTimos Hctrufcos in ufu fuifTe copeno, Doncuminq,lonicum,&,Corinthiu.Etquidputcscflccaufrr Nume rus capituloi um difTimilium paffim offcndirur,quoe magna cura , ex
'
quifita diligcntia cftcclafuntab hts, qui rcbus nouisinucniendis fludtl
erunt.
Nullum tamen
fcfc
cxhibctquod rrcntopraehisconprobes,
fcftiuitati
prxtcr
cas
unum id,quod ne quidcm omnia ab cxtcns acccpta rcfcramus,

loco pcndcntcs conuolutas affixit
adiunxk dclitias loni/ , opus gratum 8C > tulum. cr ^ roDatum CoIumnas, faccrent,ficin/ qua-adopcnselegantiam P lonicum capi/ P ftitucrant.Naq; Doricisquidcm rc, capituliscolumnasdt.bciieasdixc tulum. Connithium i uarum ,ma UI1 cra fluudo fcptics fumptalcngitudine fui, qiix a fum/ wo cu u a ^ ,rnu XC!UC,E lonids /mam craiTitudincm caperc nonam ca pitulunu fuxlongirudinis partcmuoIuc'rc Connthrjsuerocapituliscolumr.a o.cro fui crafTitudmcs longam lubftitucrc His ommbus columms bafcs
Doricumcapi fol*cnm nuncupo.Corynrhiorum.n.
^ an âri,m
altitudinecocaualesintcr fe,fcdlineainctis uarias fubflnucdas putarirt
Qyi4
DE EE AEDIFICATORIA
LIB..VI.
.
99
Quid plurarTotis fere lineamentis parrium intcr fe difllrmles fucre. In columnarum tamen ratione multa ex parte conuencrunt Nam colu/ nx lineamcnta,de quibus fuperiore diximus hbro,cum Ionici, tum 8C
Corinthrj,tum 8C Dorici probauere , 3C in hoc etiam conucnerunt nni naturam , uttruncos quidcm columnarum infummo nunq non gracilioreshabcndosducerenr,cp inimo . Fucrecj dixerinr, crafliores in imo poncndas cx quarta q m fummo . Alrj quod lntelligerentpro/ fpeccas res eo minorcs uidcn , qui uno ab oculo fcmonores fint , con/
cati
'
fulnfllmcidcircopradongascolumnasminushabendasgracilcsputa
runt in
fummo
cp a?quc'eflcntbreues
atq; dc lnsita conftirucrunr,

ufq,-
Ima columx craflirudincm, ubi ea quidcm ad pedcm
quindcnum
futuralongafit, diuidcnda effeinparresfex, atcpexhisunaparteab/ iecfca rcliquasquincpdandas fupremae eraflirudini.Columnam aure aquindenoadpedesufûigintiitacflecoparandam putarunt, ut ex; tnbusatq; deccm parnbusimi fcapi undccim fummorelmquerentur.
Auigefimo autemadpcdemufc^trigefimucolumnasimo habcndas feptem,fummo fex.Inde ad pedes quadraginta cx quindccim im e colii naepartibustrcis atquedecem,in fummorelinquendasduas, rcliquas abigendas.Demum adpedesufq? qumquaginta columnam quidcm
ad bafim fore oportcre craflam octo,ad akum ucro feptem.Ea dcduc/ v tionedeincepsratiocinandum, utquo altiuscolumnaecaputfir, coSC cralTius relinquatur.Itaq; in his uniuerfa conuencre , Scd nos cx opcru
dimenfiombusiftahxcapud noftros Latinosnon penitus fuifleob/ feruata comperimus.
Dccolumnarum &earum partium Iincamentis.
Debafi^choris,
orbiculis,anulis,Iataftro,hneamentorumparticulis,fafccola,gra
REpetam lgitur
du,rudc,funicuIo,canaliculo,gulula,undula. Caput .VII, decolumnarum lineamcntis eadem fcrc, quxfu/
pcnore libro tranfegimus,ratione tn non cadc,
fed alioquin
uuln
Capiam quidem ex columnis, quas publicis opcnbusponcre maiorcs foltti fmt,eam,qux media fit, intcr maximas , atcp inter minorcs hanc
cflfe
ftatuo pedes rrigmta
In
hac igitur planta?

.
maximam diamctrum
no/
in partes diuidis
noucm coxquales, cx quib 9 dabisdiametro maximo

Eritea de re^pportio iftarum uti
fumma* proie cftura* partes occo
uem ado<fto,qua fc xqmocftanam nuncupant,pancf;propcrtionepo/ nam,ut Gt in imo rctradionis lrnoe diametc r ad diamctrum plantg, NS plantae quidem noucm huius iftius rctracftionis o&o Rurfus maximS b } dia/
.

diameter fummoe,pic<ftur3e ad fumma rctracftionem ponam,ut fitfeX/ quifeptima Venio adlineamentapartiu inqbusdirTerunt.ln bafibus parteshxfunt.Lataftrum,thori,orbicuh.Eft quide lataftrum quadra/ gulain imofuppofitapars,qua fic appcllo,cj? ea quidc quaq? ucrfusin latitudinc dirfundat.Thori func crafti torqucs m bafi,quoru alrer colif/ na ipfa pinitur,altcr m lataftro aflidet Orbicnlus eft in gyru incauus, quiuelutiin trochlea,fic iftic inter thoros praeflat.Omne dimetiendarii parnum ratione duxeVe a diamctro imae columnae , atc^ficinftitucruC principio Dorici Nabafimquidcmcraflam efTeccre cx dimidia imac columnae, in ca lataftrum uoluerequaqj uerfus efle latum quoad inte/ gru ime. columx diamctrum caperet,atc$ infupdiametri ipfius partcm nihiloplusdimidia,nilnlomin 9 tertia.Altitudincautetotiusbafisdiui partes tres , exqbus unam dcdcre craflitudini lataftri.Fuit igitur fere
.
totiuscralTitudo bafistripla adcrafTitudine lataftri,& latitudo lataftri quoq; tripla ad craflitudine bafis, ptcr lataftrii rcliquu craffitudinisin
9 bafi diuifcre in partes quat uor,ex quib
fummam dedcre furhothoro.
fuprcmum thorum 8C in/ fimulataftrumfit,diuiferein partesbinas,exqbusinfimam dcdercin/

Rurfusillud crallitudinis in medio
,
q> intcr
fimothoro,fummaexcauarutorbiculo,quiinter ambosthorosinter/
preflct.Conftat orbiculus ex canali interfcalpto SC duobus nextrulis,q
limbos canslis ambiunt.Nextrulo fcptimum fpatrj dedcrc , rcliquum fubexcauarunt. In omni aedificatione illud aduertendum eflediximus, utqfugaftruantinfolidoacquiefcant. No eritfolidum fi ppendiculu a pedefuperimpofiti lapidis cades fub feacrcm acq; interuacuum inuene rit.Idcircocucxcauarcc orbiculoi^canalcs caucrcnefupaftrucdarum perpendicula ifticin fodicndo attingerent. Thori,pmincbuntexdimi/ diafuDecraftitudinisadiccftaparteociaua.Tum&Cthoricrafliorisam/ pliffiruuscirculusperpendiculofuixquabitextrcmainbafilincalata/ ftri Hxc Dorici lonici quidem crafTitudincm Dorica probaucre,fcd orbiculosingeminarut, mcdiofqsduosanulosinforbiculosadiecere. Itaq? bafes akas ex fcmidiamctro imx colunae erTccerunt,eamcf altitu/ dme diuifcre in ptes quatuor,unac|; his dedere crafTitudini lataftri. Atcj latitudini quidem lataftri ex hifce ipfis quartis dedcre undecim.Fuit igic Confcripto tora craftitudo bafis quatuor, latitudo autem undccim lataftro rcliquumaltitudinisdiuifcreinjptesfeptem,atqjcxhisduasde/ lataftrum derc crafTitudini imi thon,&I rurfus quod procterSthorum cffct crafTtcudinis rclicfium dtuifcrc in partes trcis , ex quibus fummam dcdcrc
.
.
&
D RE AEDIFICATORIA
dedere
anulis,
C[
LIB, VII,
100
fummo thoro,duas medias dedere duobus orbiculis cfuobufc

quide inter utrofcj; thoros prefTantur.Orbiculq^ anulorii cg
ratio fuithuiufmodi, Nafpatium quideipfum quodinter thoroseffet diuifercin partes feptem,ex quibusfingulas fingults anulis dedere,reli/ quas fibi aequisportionibus orbiculi adfcripfere, proietfturasin thoris
cafdem obferuarunt , quas SC Dorici,in orbicuhfqj excauandis pcper/ ccre pcrpendiculis fuperadie<ftarum partium , fcd ncxrrulos fecere cx Modul' odo fuorum orbiculorum. Alrj fic excogitarunt,prater lar-aftrum di/
uidendam cffe
bafis craffttudinem in partcsfcxdecim
quasmodulos
trcis
,
appcllamus, ex his thoro infimo quatuor , fuperiori thoro
or/
biculo aute inferiori treis SC dimidium , fupcnori utiq; SC trcis atc# 6i/ inidium , duo? aute modulos lntermedios ahulistnbuendos. Haec
At Corinthrj Ionicam , atq? itcm Doricam bafim pro/ Corinthfo igitur Ionici baucre,pafTimc utrifcg ufi funt , Quin ad opus columnationum mhil ratio* prserer capituhl addidere . Referunt Hctrufcos in bafibus lataftrum no quadrangulii,fcd rotundum appofui(Te,id genus bafis nufq in operib 9 uere^ inuenimus, fed hoc aducrtimusin teplis rotundisad porticum, qua quide id teplum circundaretur, afliiefTe uetercs poere bafcs lataftro tn cotinuum^dudOjUt fit uniuerfis eolunis ppetus ucluti fubiecftus fo/ cius ad iufta alritudinem , quae lataftris debeatur Fcccre crcdo id qui/ dem cp intclligerent quadrangula rotundis non couenire Vidimus 3C quilineas in operculis capitulorum ad centrum medrjtepli dirigeret, quod SC in bafibus , qui fccerint fortaffis non redarguas , tamcn non fatis probabuntur . Sed iuuabit pauca interpofuifTe de dcorum gratia, Particulae ornamentorum hx funt.FafceoIa,gradus, rudens, funicu/ Ius,canahculus,gulula,undula Omnisparticulalineamentum eiuf/
. . ,
modi eft , ut fefe porrigat atq? promineat , fed id quidem uarrjs lincis* Namqj fafceola? quidem lincamentum imitatur Iiteram L, Eflrjifu/
ldcm atqu e nextrum,fed cft ncxtro ipfo latior Gradus fafceola multo prominens . Rudentcm addubitaui an hederam nomina rem , diftenfum quidem alhaeret ,[eftcj;ciusprominentiae lineamen/ tum ueluti C litera fubiunela ad litcram L. fic Et funiculus qui Hxc autcm C ubi inucrfa fubiungitur pcm minutus cft rudens Quod fi S Iitcra fub eadem literoe L fic efhciet canaliculum L iungiturfic gulula nuncupabitur iugulum enim hominis imi tacur , {inautem fub ipfa L adiungetur iacens &inuerfaS fic
iceola
cft
,
,
. .
OL

<x flexionis fimilitudinc appellabirur undula
modiautpurxhabentur
chilia
,
aut mtcrfcalptx
. Rurfus particulx iuiuf/ ln fafceola fcalpunt con/
titulos cf lam literarum.In gradu denticuIos,quo/ uolatiha , rum ratio hxccit,ut latifintexeorum alntudincaddimidiam SC cauu interuallummter denticuloscx tribushabcat parteslatitudinis duas, oua Rudcntem ouiculatii cfFiciunt,autinterdum folio conuefhunt ,
&
alrj integra,alrj
fupcrne decacuminata appofucre. Ex funiculo baccas/
Cimatium
quid.
quafiinfutasfilocmciunt.Gululamucro&Iundulamnonnififolijsin/ tcûnt.NextrulumubiuispurumftmpcrrcIinquitur.InparticuIisiun/ ^cndiSjhoeceftratioûtfcmperjquoefupremâdfintmagis^pmincanr, q infimx. Particulas a parnculis diftinguunt nextruli , funtq? llh quide parnculisprocimatio . Cimatium quidem fuprcmum cuiufq; parncu Ix lineamentum cft . Conferunt etiam q> lcuigata fux frontis planitie afperitatcs intcr fcalpturarum diitinguur,fuit lati ex fcxta eius pai ticule.
cui adiungcntur
,
fcu denticuli
llli
quidem finr, fcu ouicula, Verum in
DecapituloDorico,Iolico,Corinthio,Sc:ItaIico,Caput.VIII, rcdeo ad capitula.Capitulum Dorici effeccre crafium xque

Capitulum.
crulula ficnt cx tcrtia.
NVnc atCbafim,&totam
eius
crafhtudincm diuifcrein partestrcs, pri

,
Doriaim,
im dedcre operculo , alteram occupauit lanx

fub lancc Gt. Vltima
tcrtia
collo capituh
quod
rehda cft opcrculi latitudo quaq; ucrfusin/ tc^rumhabuitdiamctrum ,&ampliuspartemfcmidiamari imx co/ lumng fcxtam.Huius operculi partcs hx funt.Cimatium & lataftrum,
8C cimatium iftfc gulula cft,ea capit exquincfc operculipai tcs duas La/ brum lanciscxtremaslineasoperculiaccingebat.CircainfimiilanciS
minutos anulos trcis , alrj gululam ornamenri gratia circucinxcre, Occupauit ornamcntum hoc lacis partcm non plus tertiam . Collidi/ ametcr, hoc cft infima capituli pars , quod in omnibus capiruhs obfcr/ uatur,folidumcolumnx non excei]it.Alrj,utcxxdificiorum lineame
alrj
collcîmus , capitulii Doncum cffeccrealtum cxdimidia , atqjitem ex quarta diamctri columnx imx , totam cj? hanc alritudincm capituli 9 diuifete in partcsundccim,cx quib operculo quatuor,lanci item qua/ dedcrepartcstrcis Moxopcrculurn dimfcrein par/ autcm tuor collo gulula, inferior fafaa.Rurfus fuperior pars fuit quibus geminas,ex rcs gcminas,quarum dedcrunt infimam fcu diuifcrunt partes in lanccm Cv
cis
.
gululx,qux fubcingcrct lanccm.Adcollum ueroalrj rofas,alr)furge7 pa folia arTixcrc Hxc Dorici.Iomcum capitulum (ic emciemus. Tota
capuuli
DEKE AEDIFICATORIA
LIB. VII.
loi
capitulicrafTitudoerirad columnar craflitudincm infimam dimidia,' Hanc tibicraflfitudinecapituli diuiditoin modulosunum dcuiginti.
Opcrculo igitur dabis modulos trcis. Cortici dabisquafuor , lanci dabisfex.lnfimasautem rcliquasfexrclinquitouolutis,quas hincatqr hinc faciat dcpcndcns cortcx Operculi latitudo quaq? uerfus habebit diametrum fummi fcapi fux colunae.Latitudo corucis, qua* cft a frotc capituli ad occxput acquabitur opcrculo . Longitudo lpfiuscorticis^p/ fluctlatcribus atq? perpendebit fe(e muoluens ad cochleam lincam Vmbilicus cochlcce,quiin dcxtro eft diftabit a finiftro compari umbi/ lico modulos duos atcj; uiginti, Et diftabit ab ulrima fupremi opcrculi -, lineamodulosduodecim.Cochleamipfam ficducito.lnpuncffum Q/~. dem medrj umbilici defcnbito punctum pufillum , cuiusfcmidiametcr mo modulum capiat unum . Et contra notato itidem altcrum fubtus , m ambitu excelfonotato puncfcum unum. Et contra notato itidcm alteru fubtusin ambitudepreiTiore,tucinfuperioreiftiufmodipucrtoponito pedem arcini fbbilem, pedem aute mobilem ducito a linea,quac opcr v culum diuidata conicc, defcendito urgendoinpartemcapituliex/ N trinfecam,ufc compleatintegrum fcmicirculum,atcrefpondeate rc/ gioncfubcyclipufillipuncfto,illicreftringiro rircinum,& ponito pede puncxo lftic mfimo pufilli cydi.Mobilem ucro pede ftabilcm fubtus ducito ab inchoato uortice hacltenusdefcripto , &afcendito introrfus ufq; fummumlancislabrum attingas. Sicenim duobus femicirculis impanbus uorticem unum intcgrum efTeceris .Deinceps refumito duc tum lftiufmodi 8C cocleam , hoc eft , anfracftus circumdudar lineae ad oculum,hoceft,adpufillum ufq; cyclum inplicato.Lancislabrupade/ tur,utfronnbus forispromineatcxcorticemoculos duos, fundoau tem fui acquabtt fuprcma? columnae amplitudinem , contracflurae uo lutatum,quy,p latenbus capituli lungut uolutas antericrcs poftcriort busfient graciles ad crafTitudincm larcis addita moduli d rr.idia . Or/ namcntum opcrculo adiungetur, cimatium gulula unius moduli cor/ ticis crafljtudo cxcauabitur canahculo ad proft ndiratem dimidrjmo/ dulu Nextrulilatiudoadcanaliailum parseritqrta. In mcdio frontis per canaliculum failpcnmr frondcs 8C fcmina Partcs lancis, qua? pro
.
-Q 11
-j ^'
&
fub ouiailisdiftcndunt baccas.Contracfturaslarcrumintcruolutasfquamisautfrondibuscir/ cuueftiunt. Taleigirur Ionicura capitulum cft . Corinthiorutn autem capitulum altitudo binos capit fcn.idiametros imae coJumnae , Tota
frontibuscapituliextant,ouicuIatasfaciunt,
cx
iftW
LEONIS BAPTISTAH ALBERTl

modulos diuidctur fepte.Craflitudo operculimodulit fum/ in o coliina cft^prxtcr^piecfturas, eiuslabrii in fummo aquat ampli/ tudmefuicraflitudincm coIumnxinfima.Opcrci.il latitudo modulos
iftxcaltitudo in
capit unu,rc1iquos occupat uas,cuius fundi latitudo eft,quata in
lmplet dece
Sed decullanf anguli ad
modulum hinc 8C
.
hinc dimidiii,
Aliorum capuulorum opercula
lincisconftantritfus
Corinthiorum
opcrculaintrorfusinfinuanrur,quoaddirtentflcxitudincsintcrfeqiia/
tum
cftin
uafefundilatitudo.Operculicimatium cxtcrtiacraiTitudinis
finiet,eiuslincamcnta
c
crurqhafummis columnaru fcalpisappomm 9 .
Ncxtrulu 8C funicul ucftiunt uas ordinib 9 folioru duobus,&: cuic or Pnmis folrjs longitudoeftadmodulosduoF, fccundxitidc fefc admodulos attolluntbinos, rcfidui autcm mocluli dant canaliculis prxfurgentib 9 ex folrjs, 8C ufcj; ad uafis altitudmc ccn/ fcedcntibus, Canaliculoru numerus fexdccim,quoru in fingulis fronti bus capituli quatuor aduoluutur,bini in dextrum unico ex nodo,bini in fmiftrum, altero unico nodo fcfc lta deducctes,ur cxtrema pendeant fub angulisoperculicochleaimitati. Medrjautcmad mcdia froteuna iungunt capitib 9 fcfc quccp in anfraclu impjicates, Ad hofce medios flos in figms ex uafe fuperexcelht crafiitudinc cpcrculi nonexcedcns. Craflitudo labri cxuafccircum apparet ubi canalicuhnonteguntca
dini foliatnbuut oclo.
moduli pars eft , folioru

fiiuuetfeprcnis*
cincinationcs digins quinisdiftinguutur,aut
Capitulurm
Italicurru
foliorum propedcntmodulipartedimidiam in omniintcr/ uenuftiffimu cum iftiufmodi capitulorum folrjs,tum 9 fcalptura eft , ut lineamentoru duct percj afpere uifodianr.Itacfc lftiul/ modi funt Corinthia . Italici quotquot in caeteris ornamenta fint fuis capitulis adiuxerc.Eade enim uafis& ojxuli , 8C folioru, 8C floris rario ilhs cft q 8C Corinthrjs . Scd canaliculoru loco habent anfas quaternis
Cimx
&
fub angulis opcrculi eminetcs , qux duos integros modulos copleanr* Frons uero capituli alioquin nuda cum fit, ex Ionicis ornamcnta dc/ fumpfit. Fundit cnim canaliculum inuolutas anfarum, 8C inftar lancis labrum uafis ouiclatu habet^Habet ctia fubtcnfas baccas .j Multa pter hxcuifunt capirula mixta lincamctisiftorum,& partib',autadau(ftis, autcominutis. Scd ea dodisnon^pbantur. Hacftenus capitula,niillud dcfit qcfaflueucrir fupra capiruli operculum,aliud quadrangulu minu
tum, 8C in operc latcns opcrailum defcedere, qfubrefpirare capitulu^

8C
non ufc obrui trabis preflionc uiderctur,
8C inter ftrucndum, quae
partcsoperis uenuftiorcs 8C gradiorcscffcnr,minuspcriclitarentur.
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
VII,
ioi
Decapitulorum trabe,tignis,aiTibus,fafcrjs,modulis, tegulis,im/

bncibus,ftrijs,& alrjs huiufraodi,quse ad columnationcs pcrtincnt, Caput. IX,
COnftiratiscapitulisimponiturrrabs,
in rrabetigna, afles,&ciuf/
modi,quaead tedum habcndumpertineantinhisomibuscuni caeteri,tum lonici a Dorids rnulto difTerunt , tametfi m aliquibus una
ornescoueniunt.Namcrabem quideitacoparant,utinfimam
eiuslari/
tudine uclint fummx colunor folidum non excedere , laritudincm autc furamam crabis ex diametro imae columnae amplara efFiciant Coi o
.*
nices;appellanius partcseasfupremas,quoefupratignum
prommeat,
n ôron,c^
c
l
omnibus prominentns oportcre diximus,utquantaeiusparuseiTet altitudo, tantum expanctepromi/ neret Obfcruarunt/q? coronarum opus hoc ex parte duodecima pro/ clmatum poncre,id quidem,qcfcomperruni haberenc eas partes refu/
In his quocjj obferuarunt
in
.
quod
ux
ab his,qui
pinatas uiden , ubiad rectosangulosporrigercnrur . Hicirerum pcto haec exfcribent , SC id iterum atcp irerum pcto,ut numeros
quirecenfebunrurnonfiguris,fed fiiis integrisnominibus explicent, quo minusuirientur erroribus.Trabem ingitur Doncicraflam efTece re nihilo minusfcmidiametro imae columnae. Adfuntin eafafciDe trcis Trabs Dorica aus modu/ SC fub prima fuperiori fafcia breues aliquas fubtcnduntur regula? , ex quibus fingulis pcndeht clauiculifexfubaffixitignorumretinendoru ^ us * gratia, quoru capitacxparietcadipfasregulasprominenr,id quide ne regrediantur inrrorfus.Totaiftiustxabiscraflmjdinem diuifcrein mo dulos duodeam,quib 9 modulis omnes qua? fcquutur particular dime ciuncur.Primae inttmae fafcia? dedere modulos quatuor.Proximce huic
quaemedia eftdcdcre fex, Suprcmae aurem rclicfci duofunt moduli. Atcf exmodulisquidcm fexmcdiane. fafciaemodulusfuprcmusunua datuseft regulis cYaltcr clauiculis fubpendcntibus Rcgularum lon/
.
ad modulos bis fex Spacia quae inter capita recTjlarum pura relic"ca funt , modulos pacucre duos de uiginti ln trabibus funt tigna , quorum refeda ad pcpendiculum capita cxtrorfus apparcnt ex moduli dimidia. Tignorum lantudo aequabitcraflitudinem trabis alritudini autem addit partcm fui diu:idiam quoad fit modulosbis noue Pcr frontis altitudmcm in tignis pcrpcndiculii fignantfulci trcs recti arqucinrerfcdiftantcs^fafTi angulo rtormoe, quoad hiatu pate/ ant ad modulum unum Hinc uero atcj; hinc marginum acits dctun/
gitudo
fuit
.
,
c t
djtur

ditur ufcj; uacet modulum din idium . Vacua inter tigna ubicft opus leganscopicnturrabulisxquclans, &in.ponunuigna pcrpcndiculo fui aflideant in foiido fux columnx. Tignorum ucro capita cx tabulis prodcunt admodulum dimidium tabularum perpcndicula cumin/ fima condicuntfafcia trabisfubftitutx In tabulisiftiufmodifculpunt capita uituIorum,patinx,rorx ue,& eiufmodi. Tignis SC tabulis qui/ buiq; fua nnponitur fafceola cimarrj loco,lara modulos duos. His per/
.
Tabul*,
liculus.In pluteum(fic
feclispluteusfupcrapponiturcraiTusmodulosbinosêilincamctacana cnim interprxtor ) pauimentum diftcditur cral/
fum modulostreis,eiusornamentum ouicla,du<Tca(nifallor)cxfaxorii

mucatione, quxinter pauimentumexfultu calcisemergunt, fupraid mutulos collocat latos xque atcj? tigna ,craflbs xque atq; pauimentif.
Pluteus*
Et locantur finguli , ut fub fe fingula rcfpondeant tigna , 3C porrigunt (efequoad promineant modulos bisfex, wrucfjfronteSadperpen/ diculum prcfecantur,appingiturcj; cimatium,in mutulis gulula ex mo duh dimidia 8>C quarta. In fpacrjs autem qux inter mutulos pendcntia fubapparenr,rofa ac acanthus infculpitur Supra mutulos fros opcris apponirur,occupatcj; is modulos quatuor . Conftatfronsexfafcia 8>C cimatio gulula.Occupatenim gululamodulumunum,&dimidium. Iftjcfifaftigium im poncndum eft operi coronices omnesipfoinfafti/ gio reperuntur,incj; fingulis ad angulos pfinitos fingulc fui generis par tes captantur , ut ad ungucm pcrpendicuhs refpondcant , ac fuis lineis contcrmincnr In hoc differunt opus faftigfj a primis coronicibus , qcF in faftigio nufquam non apponitur fuprcmoloco ftiUicidium,idquide cft cimatiu undula craifum in Doricismodulos quacuor.In illis autem coronicib 9 quxfaftigium habiturxfunr,non apponitur, q uero fafti/ gium habiturx non llnt , apponitur . Scd de faftigrjs mox Itaqj hxc Dorici.Ioniciquidem non imperite conftitucre altionbus columnis
,
.
qcf', ut in Doricis haud quidem inepte ob/ , fcruabitur.Ea re ficdifriniendum cenfuerunt,ubi columnafutura fttad pedes alta ufcp uiginti trabs fict una ex coliinx parnbus trcdccim . Sin/ aute uiq; ad quinq? SC uiginti,tunc fiet crafla trabs ex duodccima parte longitudinis columnx. Sin deinum ad triginta furura critpcdcs longa
crabem dcberi craflaorem
columna , dctur
iftac
rrabi ps longirudmis
undccima
Derucf? gradarione
cxtera dcinccps habebuntur. Trabs lonica tribus prxtcr cim atiii conftat fafcfjs.fiam diutfere in partes nouem, ex his dcdcrc cimatio par tcs duas.Cimatij lmeamentum fuir. gulula.kerato, <J> cflct fub cimano
diuifere
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. VII,
ioj
diuifere in modulos duodccim , ex quibus imae fafciae dedere treis,me/ dixquatuor, modulosueroquincjj reliquosdcderefafciaefupremx, quae quidem ilicd fub cimatio fit . Fafcrjs funt qui nullum dederc cima tium , 8C funtquidedcrint,exhisaliquigululaexquinta,aliquifuni/ culum ex feptima fuae fafciae appofuere Comperies prxrerea in operi/ bus ueterum Iineamenta aut translata,aut mixta ex uarrjsoperum rari onibus,quaenon ufcj; uitupcres, fed ex omnibus maximeprobaiTe uifi funt trabem in qua no plus dux adfmt fafciar, qua effe qtndem Dorica intcrptor amons rcguhs 8C clauiculisHancficfecere, Totam cnim craf ficudinem diuifere in modulos noue, cx quibus dcdcrc cimano modu/ ium unum , 8C partem moduli tertiam bis.Sub inde fafaae medix de/ deremodulostreis, &alteriusinfuper moduliterriam .Infimoe autem fafcixdederemodulos duosreliquos Cimatium trabis iftius habuit
.
infupremoex dimidia fui fparrj canaliculum cum nextrulo cx altera

rudentem.Fafciae quidemifricmediae datuseft fub rudcnte pro cimatio
funiculus cx torius
fafciae ortaua,iSt" fafciaeinfimae
datum
eft
cimarium
gululaexfuxlancudinis ccrria.Inrrabemimpofucretigna,fedeorum capita non apparebanr uri m Doriris.Ea enimrcfccaruntad pcrpcn/ diculum folidi in rrabe,& operta cfleccrunr tabula una pcrpctua , qua fafciam regiam appello . Hui 9 laritudo tanta efr,quara eft iub fe trabis Fafciareaa cramcudo. Iftic alTueuere infculpere aut uafa , 8>C quae ad facnfiaum fa/ ccrent,autboum capita interuallis difpofita, 8C a cornibus pcndcnt re/ ftespomorum^frucftus.Huic fafcixregiaefuperappofuerccimatium gululam aitum nihil plus, quam modulos quatuor , 8C minus nil qua treis , Supra id appofuerc afferes pauimenti gratia ,,pminntes quoad cffecerint gradir craiTum modulos quatuor In eos alrj infculpfere dcn/ riculoscximitanoneaiTrum rcfeclorum,alrj conriguos abfcf ullainter/
.
fcalptura dilTcparatos rcliqucre.In afles pofuerc feu pauimentum illud

(itjfeufranfuerfariuRi fed:le,cxquo mutuli promineanr, crafluni
mo/
dulostreis,ornarunrc|; id fpacium ouiclis,
intj?
id impofucrc
mutulos
frontccft
prxter fubrcctos fafccistabularum

altitudo
Fafciaautem
quxpro
moduIoscapitquatuor.Qux uerotegitfundum mutulorum lata eft modulos fex SC dimidium.Supra iftiufmodi mutulorum fron/ temuencreimbriccs craiTi ad modulosbinos, corum ornatusgulula
autrudcns.Supremo!ocoundulamodulostreis,autubiita iuuat,qua
tuor.
Hanc in undulam cum Ionici rum Donci fculpebant capita leo/

,
num uomentia conceptas aquas.Illud cauebat, ne cadcns unda tcplum

c 5
adcuntes,
adamtes,autintimatepli afpm*erct.Capitibus ldcirco imufmoc!i,cJ apcrtior.ib" fupeT
immmcrec ora occludebaûr.Corinthrj nxhil ad opus trabiu cx cotignarionu addidere prxter id fi rccre interprctor,ut mutulos non ptectos ponercnt ncq? urt Dorici prxfc
,
ftosadperpcndiculunijfcdnuôsâcdcformatosadljncamentuunduljCjCiquideintcr fefediftarentquatum frotibuscxpaneteprominebat.Irjcjterisaut lonicosfccutt funt, Hacten 9 de trabeatts coliinationibus.De arcuaris mox diccmus , ubi bafilicam tracta/ bim 9 ,SuntaliquaqueadiftiufmodiooIunationest?nncant mimmcnegligcda
.
Nam
columnas tn aerepofitas graciliores uiden, cj qux in coclufo col loccnt.Et q ftriaru numerus frt maior , cd crafliorcs columnas uidcn.Ea rcfic monct Angularcs coliinas q- hbero acrc ad profpedum prx cxccris circuarcftenfur, craflVo rcsfacito,aut ftnarum numerujaugeto.Scd ftriatur columnxaut canaliculis ducTis li/ nea ad imii recta,aut canahcuhs ad columna aduoluns. Apud Dores canahculipdire Ctum colimx excauatur,hos canaliculos archttecti ftrias appcllarut. Atqui apudDo/ res itriarum numerus uigintijapcrcxteros quatuor etuiginri.Canaliculos caetert difcri niinamnextrulointcrducto.Fitqndnihil minus,cjextcrtia,nihilplus, quacxquarta apertioniscanalicuh.Incauaturcf adlineamctumhemic^'cli,Dorcsautcamotonextru lOjfimphces (trias,aut mterdum planas ducunt , aut potius mcauant ad partc cycli no plus quarta,& terminant connnuas excauationes in angulu , Tertiampartem ftriaru quxinhmain columnxlongitudinefitplcricp omesopplcntrudentc, quoabictu SC iniuria lllxfior columna fit. Stna qu direcftam per,columne lor.gitudinc a fummo ad imumducta cft,erViat utcrafTior lntucnbusiudeatur columna , cj rcipfa fit,quxucro aiuoluetur uanabit.Sedqud minusarectaperpcndiculanlineadiuertctur,cdcoIuni na cradior apparcbir.Stnarum uolutiones non plus tres,&: nunq minus, q; integram unam ponerc aflueuere,Stnam qun^ccucp duxeris a fummo ad nr.ii continuata cV co/ pari perducilincacoucnir.nequid excauationes non codicant. Excauandi modum prg ftabit aniiuius normx.Eft apud mathcm3ricos,hnea aquo uclispuctoinfemicych am bitu conftituto a diamctri capitc pcrductailli norme angulu reclum conftituerc. Scal pris igitur ftriarum latcnbus tam funditus dcpnmenda foflura,cfr,quo ad normx an/
compertii quidcm
cft
,
cjlushbcretcrminec.Atqui ftriansquibufuts utnncpcapitibusdcccnsinreruallum fi/ eit,quo a proximis corona circunftringenbus nexrrulis uaaia ftnarum diftin <*uanr^Dch?-hac~ten.ApudMcmphim cncatcplumprocoluniscoloffosduodcnos
nldum
aitJirercf:ruiu.Ahbtcolunastotasuolubêsappofuereueftitaspapinis,au:culisc|;di 9 uuIlisrcfertas.Sed ad maicftate teplorum dccenn columnarcrfa 3C puraeft.Colhgun
q ad columnas in op coponcndas plurinum arnficib^ pftcntfa numcrant'cjdc coJumnx,q m pgc affururae funr,cx dlarucf numero co, poncdi ro dedudf. Atg tn Doricis,uc ab his incipia,fi erunt lllx cidcm affuturx qua/ nior,diuidetffros aree m ptcs fepte atcpuigidti^fcffururc; funt fex,diuidctur in ptcs un5 quadraginta:Sin autc occo,diuidetur in ptcs c, nquaginta & fcx. cxcj; his dabuntur
cur dimcfiones qdam
cilitaus.Nacjc
&
pccsducfiiiguliscrafsitudinib 9 colunarum.!noperibusautclonias,ubiquatuorcolii nx apponcde funt,diuidct fros aree ptcs undccim arq; dimidia.Vbi ucro columnx? ponctur fcx,diuidctur in ptes octo Scdccc.Q. fi colunas pofuiifc opteat ocfto diuidctur
rjtcs
9 quatuor ct uiginti atcj; infug dumdil cx c^b dabitur crafsituduu colung rs una
Dc tfplipatiiractO,intcrion'b 9 fpaaj?,ar loCO,parieh!> 9 ,cf parietu crnan-.ct.s.vU .x
TEmpli pauimcnru v5ilf;"-daintcriora funtq,phctubigrr.clu alique cofccndcrcnt,

6t lccu ubiarafacrificrj ftatucdafit,ominc ccliicre exigunr.Adiius,faucesc| ccl/ laru.q prolatcnbusfunt,3lrj ominopatulasat^pcnifus expeditas nuila paricospcc
obducta rclmqbant.Alrjduasintcrfhtuebat columnasduccisronibusrrabiii, orna/ menroruq; a porncu,de qua nup_ diximus.Rchquum uacm qd 'lftic iupra coronas cO 9 fct,ftatms 5-' cadclabns hndis rclmqbant , Alrj ad ccllas h m odi pariete hmc atcgi hinc
^ductoarcebatfaucesaprionis. Panetes tcplici crafsiiTi. attollcdos putat dignitatis gratiafallitur.Na corpusquidc cuimebrapIusfat:srumcatc|snouitupcret- Addccj? luminumcomoditastollinirlaferumcrafsitudine.Ad rcplumParhcon pftantifsimus architectus paricte cum effet opus craffo,foIis afsibus ufus eft,cctcra coplemcnta rcfpu itjfpadaq; iftic q imperiti copkuiiTent,fcafis ct apjnombus occupauit. eo cf pacto irnpe
fam minuit,raolcfna poderum fuftinuit,opcnq:cIegantia adiedt.
Paries ex columr.a;
ronibus craffus habcdus eft , ut in pariete alntudinis ro ad crafsjtudine firi eque atcp in columnis rcfpodeat. Annotaui uctcrcs in tcplis aiTueffe frcnte zrex diuiderc in ptcs dti odcdm,aut ubi cilct opus robuftiisimum uoluerc rn nouc,atcf ex hisuna dediifc craf/
fitudiuiparietis.Panetcin rotundis teplis
nemo
rainuscfcexdimidia, coplurirri duas
ex
mbus ptibus diametri,alicj ex quatuor ptibusfumpiererra's,?.d
quas interiorc p3/
ricteufq? adteftudmcattolleret.Sed poitioresiftius arcubrisareeambirum diuiferein ctes quaruor,6c earum unius hnea exredcrunt,ad cuius logituduie parietciuic intirau
rietis alritudine
ad
areae
alntudme excitarunt Scd

.
in
rotundis no ent alrirudd parictis
interior eadcaequeatq:exterior.Nafinisir.terions Darieuspftabnrprimordia teftudi/
ni.Exterior uero parietis pars ad fubgrundia ufcf tollatur ccuenit.firgo pars h ec ex to taaltirAidineteitudinisqparietibusimpofitaeftjpartecccupabitrcrna, fierit quiiere/
ctumgradibusdeduCtum.Sinautefiettcctumhneisdircciis
cxl
ctfpluuiaris cccupabit
tum cjdem cxrrinfecusparrcs lftic alritudmem
tcfrudinisdimidia.Pariesin templis nia
xime corft>odus erir tefaccus,fed ueftiture ornamenns decorabuur. De crnamcnrc pa

rietum facrorum uariauarriienfere.ApcfCirycum fuercq parictcm delubri lapidibpornarintterfis,comiiTurascf auro fohdo diftinxerint.In
Phidiae
Ehdead edcm Mincrue frater
tectcnum mduxit
calce
croco iubada,Sc Iacê.Monumentum Sircadium
m cj
t9legeadmonendosputauufuos,utintcmplisfpraaorn2mcntoituar;ctatcaxci;]llec bris,cadorcm m pmis.pbcnt Tnincit,fpeamcn efio, Mihicjdcm perfaale pcrfuade/ biturcolorisarqueatcûitxpuTitatem cxlfimplicitarem fuperis optimis gianfsimam efTe,& haberein templis quae animos imcditatione rchgicnis ad uaria fcnfus illecta /
.
menta
et
amcenitates auertant
nonconuennv Scdficputocum
alibipubliris
bus,cum. in facns
xdibusmodo
nulla expancagrauitatc difcedas,
mre/ Uudandus crac

qtu* uolccparietem , cYtcCtum , St pauimentum cffe omni arteexfcul/ pnflimum,atq: multo elcgantiifimu, 3C in primis quoad m te lit man/ liirum Quarepcrcommodaeritintcftina fub teftis cruftarto exmar/ more,uitro autcontabulata,autcircumexfcCla fcxtimum ueropro more ueterum probabitur crufta induela calce figdlis afperfa.In utrtfcp curabitur utfignis,tabulifc}j apta,3c" dccentaffima loca,& fcdcscontn/ buantur .Etprocfertiminporticumonumenta rerumgeftarii piduris belhifime comendabuntur. Intra uero in templo tabulaspotiushabere uolo piccas,quam picturas parietibusipfisinductas, ucl fignis potius,
.
cj
tabulis deledabor,ni fortc finteiufmodi,quas Cxfar duftator,ut e.de Vcncris genitncis ornaret , duas talentis emit nonaginta . Et picutram
cgo bonam(namturparequidemparietemeft pingercquodmakpin gas)non mmore uoluptate animi contemplabor, qlegero bonam hi/ ftoriam.Pi&or uterq? eft,illeuerbispingit,hicpeniailo docetrem.Cae
tcrautrifc^pariaj&comuniafunt. In
crcdibili diligentia
.
umfcp&ingeniomaximo 8Cin/
in
opus eft Seduelim

,
templis,cum panete,tum 8C
pauimcnto
nihil adfit
quod meram philofophiam non fapiat.in Ca/
pitolio adfuuTe
comperio leges tabulis neneis mfcriptas,quibus imperi
um
rcgcrent, eafcfcumtemplumarfiflereftitucasa Vefpafiano prin/ cipc nd numcrum trium milium . In limine Apollinis Delrj infculptos
fuuTe uerfus memorant , quibus edoccrentur homincs qua harrbarum Leges Ko.aene conpofinonc aduerfus omnia uenena utcrentur Nos eas apponcndas tstabuhsm/ admonitioncsduccmus, quibusiuftiorcs, modeftiores,frugaliorcfq$ fculpuz. omni uirtute ornanores, 6C fupcris gratiores reddamur Qualia funt
.
qux leguntur.Talis efto,qualis uidcriuelis. Ama, & amabere,& eiuf/

modi.M.aximeCfpauimentum refertu uelim
Onales
efTelineis
,
8C figuris,quae
ad res muficas , SC geomctricas pertineant , ut omni cx parte ad animt nuiones in te/ culrum cxcitemur . AlTueuere ucteres cum m tcmplis,ium iijporticib* rcs ranlTimas ornamenti gratia impo'ncre.Quale tllud in tcmplo Her, nlis apponen/ culis,quiformicarum cornuaablndisdeuecTta,&I Vefpafianiquicoro K\ Xp nas ex cinnamo in capitolio, Auguftor , quxinpalacrjsprimario templo maximam cinnamiradiccm aurca patcra inpoluit. Apud The mum in Aetholia , quam Philippusuaftatwt, fuiflein porticibustcpU a nna fcriit numcro ultra quimdccim milia,& ftatuas ornamcti gratia
admo
&
ter eas
duo milia,quasomnesPhilippusconfi'egiffcrefert PoIybius,prje cV fortaflis non , quae nomen , autcffigicm haberent dcorum , rcrum iftarum magis numcrus , qua rei uarietas penfanda eft Apud Skulos
ultra
.
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. VII.
io*
Siculos fuere , qui ftatuas ex fale formare inftitucruntj, autor eft Soli/ nus.Etftarua(inquitPlmiuscpcatcx uitro.Equidem ifuufmodi ranf/ (imaerutad naturaeatq;ingeniorum admirationemdigniflima. Sed deftatuis alibi.ApponunturcoIumnoeparietibus, &apernonibusin/ tcrfcruntur,Earum nohabeturifticutiinporticu.lllud aduertiin ttm/ plismaximiscpcolumnaead tantamoperisuaftitatem fortcnonref/ pondiflcnt,perduxiiTccamurarum cornua,cj?ineorumarcubusfagic ta femidiametrum excedcret ex tcrria, q rcs etiam ad uenuftatcm accef/ fit. Eft enim fcfcin fubhmcattollcnsteftudinatio agilior(utita loquarj atqj explicatior. Ulud hicnon prarrereundum cenfeo,m teftudinationi/ bus araium capita ad minus prolixiora fcmidiamctro cmdcnda funt, quantum fpec4annbus occupant coronarum promincntiaenemcdio
cxtcmplomtucri
poflint.
Tcmplorum te&a cur teftudinataefse oporteat.

efle
Caput .XI.
TEmplis tectum dignitans gratia atq?etiam pcrpetuirans maxime

teftudmatum uchm
.
Ac nefcio quidcm quo id fato eucmar,
ut nullum fcrmc compenes templum cclcbre qum igmum miunain calamitatcm mcidcnr. Lcgimus Cambyfcm qucrqr eranr apcPAegyp
cum templa combuflifle,& aurum

ftuhfle.
Dclphicum oraculuir
tcr
ccnci
atque ornamentura Pcrfcpolim tra crr atum cxtmflc a 1 hracibus

reftitmflc
refertEufcbius. Idetia
apudHcrodctummucnio
Amafm, R,^r
pi
i
cumiteratoarfiiTcrfpontefua.Alibilcgimuspcrcatcmporaincenfum fuifleaPhlxgia,quibus Phcenixhurasnonnullas auibus fuisariin/

ueniflet.Rurfufqj mcenfum rcgnantc
"
.
^?'
s*
Cyro
annis paucis anre Scrurj
p lccni *.
incenfum demum per cosannosfuifle,quibusluminailhingenrt Sc docftrma' CaruIlus,Salu flius, Varrocp nati funt TempJum Ephehae inccndcrant Amazoncs Syh.iioPofthumiorcgnante.RurfusmccnllimextititqtemporeSocra/ tes Athenis uencnum bibir. Erin Arg>s penflctemplum lcgimus i;ni,
regis
,
TulIrjRomanorum
morrcm
cor.fcarq?
AmazoneS*
pereumannum,quofitAthcnisnatus Plato Tarqmnio apud Ro/ rram regrarrc .Qi id faciasporricusHierofolymascQuidMilcfia: Mineruoe,Quid tcmplum Scrapis apud Alexandnam, & Roma Pan theon,& acdem Vcftx , 8C Apollmis templum in quo Sibylla? arfiflc carmma menmere , quidreferaiTrC.Tttera fermcomnia templa m cala/ mitarem lftiufmodi incidiiTc prat dicant. Solum id quodin urbcEncc dicatum erat Venen perpetuo\ilfc; um permanfifle ad fua ufcj; rcmpora fcribit Diodorus , Altxancinam aitbat Cacfar ab inccndrjs uv.iv uncm
,
fuifli:

fuifle oppugnate fe q? elTet tcftudinata Atqui SC habct qdcrr: fua orna/ menta teftudo Apud uetercs qualia ornamcra in parteris facnnciorii
.
faccrcnt argcntarri, eadc ad teftuflines fpha?ncasexornandas architcdi
transfercbar,Qiial:aucroftratorrislcctorupannisafsucrc,raliafornkJ
busS-camunsimirabant. Ea re uifunfquadragul oclangulj&l eiuf/ modiopcrudificminanocspteftudincm ducftae adcompares angulo

dC ad lineas cojequalcs diftincus radrjs,_x' cydis ut ad gratiam addi am plius mhil poflit.Etfaciat hoc quide ad rem,ornamera teftudinu^pcui/ dubio digniifima , q alibi paffim, SC apud Pantheon uidemusin caua
formaru pof 13 q facerent no rradidcre literis.Ea nos fic efficcre fumuslabore 8C impefalcui.Defcnbimusenim futuraru for / maru hneamcta ipfo in tabulato armamcti fiuc qdragula,fiue fexagu/ la fiuecClangulaillaqdemfint,moxqsuolo tcftudinisprescxcauaras
aggrcffi
tionib 9
dari
cas ad conftitutam altirudme copleo larerc ct udo mducfto creta
cakisloco.Itac^ iftuifmodi ueluti tumul 9 pdorfum armameriaftru<fris fupcraftruoextcfta,cVcalceteftudineadhibitadiligcntia,uteiuspartes

graciliores craffionbus
& conftantiorib 9 bcne anncxa,
<S_
bene obfir/
mata coueniantcoclufapenndeteftudinedum armamentafubdemu/

tur.Eximo cx folida ftrudtura teftudinis cogeftas iftas lutcas quasprm accumulauoncs , eo paclo formarum fcalptura? ad ai ^ urium cxprarfcripro fubfcquuntur Redco ad rcm. Mihi illud ue/ / Varronis fen hementerpIacetquodfcribitVarro,AdfcftudinempidaadfuilTefor/ .- , i~ .a*.~ r- _ r ' tena louaara. ,<. e, r lT c cipio difpofueram
.
mam caeh,cx adfuiile praeterea uella mobilcm cx radiu, q quide qua?/

,
nam eflet hora
d:ci,qui tum extra pcrflaret uctusindicarct.Itac iftiuf/ modi perplacct.Faftigia tantum afferrc opcribus dignitatis affirmant, utartherealouis domiciha rametfi ilhc nunqua pluat feruaco decorc
,
Faftigio,.
minimecarerefaftigiopolTe arbiirentur. Fafiigia tedis apponuntur fic. Nam cx frontis iatitudine,qua? nd coronas eft , pars ne plus quarta fumitur,ne mmus quinta,ad quam uertex,hoc eft, culminis fupremus angulus atto-latur cxtrcmis fubgrundationibus faftigrj, in cp illo fum/ mocacumine imponentur arutae ftatuarum collocandarum graria, his aute qua? in angulis extremisfubgrfrdarionum funt , altitudo eritquantaeft praercr fofciam regiam toti 9 coroniciscrafTitudo, Arula ani impofita medio cacumtni faftigrj excedctangularcsparrefuioclaua Buccide pnmum ferunt exrrcmistcc^torum imbricibus inftituiflc pcr/
fonas apponcre ornamcnti gratia ex crtea rubrkata* Poftca totis cum ccgulisraarmorcas ponerc afTueuere,
DERE AEDIFICATORIA
Detemploi u*n
paniculis,ornamennfcfe.
LIB.
VII
hs
.
apertionibus,feneftris,ottris 5 uaIuis<?c*
carum
Caput,
XI i.
APertionesfcneftrarum tn teplis cife oporter modicas, SC fublimcs,jj\p frtjoncs unde ntlnl prxter calum fpectes , unde SC q facrum facifit , qui'ucopi or {j OL a fg fupplicatnequicquaabrcdiumamentibusdiftrahant.Horror qi i cx eflcdebeanr
,
umbraexcitaturnaturafuiaugetinanimisircnerationejSirconiudac^/ dem multa exgtc maieftati cft aufteritas.Adde,q? ignes qui templis de bentur,quibusnihilad cultum reIigionisornamentumcj?diuini 9 ha/' beas,nimia inlucelanguefcut.Vetercseanimirum rcfola plerucjjaper rione oftrj cotenti erant.Sed mihi quide^pbabitur ubi adit9 in tempJu omocritilluftris,inreriorc|?abuIatio minimeerittnftis . Vbi aute ara ftatuta fit maieftatc prcfe ferat locus uelim,magis,cj ucnuftatcm,Redco adapcrtioesIuminum.NYcminifseoportet, quod alibidiximus,aper/' tionem conftare cx uacuo SC lateribus 8C fuperliminari . Fcncftras SC oftiauetcrcsnufqnifiquadrangula adiumcere . Scddeianuisprimo. Adianuasquide optimi architcdiomes cumIoncs,tumDorcs,tum Corinthrj latera in fummoexparte fuiquarta atcpdccimagraciliora feccre, quam mimo Supcrlimmari craflitudmcm dcdere hanc,quam infumrao capite latens mucnere, &Iineas omamentcrum murrifq? copares efTecerunr,& lunctiones ad unguem contcrminarur , 8C ianuae coronam fummam quarfupcrIimin3refoueat fummis columnarum
.
capirulis,
qux in porticu fmt,xquarunt

alrj
Itac in his
omnes^qux dixi/
differunr.
mus
obfrruarunt , in cxtens uero
ab alrjs muitd
Nam
Dorcs.
Dorcs quidcmtotam
altitudinem iftanc diuifereinparres fcxdeom,ex quibusdedere altitudini uaaii apertionis ( quam cadem uetcres lumcn
lateri
nuncuparuntjdedcreinquam, partesdeccm , latitudiniautcm quincp, autcm unam. Hacc Donci loncsuero primam illam integram
.
altitudincm
in partes
quar (limmis capitulis
columnarum aequatur,
.
diuifcrc
deccmoY nouem , exqmbus dedere alntudim uacui partesduodecim , latitudim irx , lareri unam Corinthrj diuifere ln partcs
undcuiginri,
exqmbus
dat.r înt partesieptem Jatitudmi uacui, altt/

cfrcccre
tudinem autem luminis
duplam ad Iaritudincm
.
, ,
fuirci:
la/
cft,
tus oftrj feptima lacitudinis uacui
In quibufq: latus
nf' faliimur
,
hoc
antipagmentum
uiculis
,
fuit
trabs.
Et
.
Iones fua dciectati

rcgulis Sc cla/
funt trabe ornata
fafcrjs
tribus
Dorcs fua amotis

uenuftates adiecit
& tn trabcm
parte fuas
fuperliminarem ornamenti gratia quifquie
maxima cx
coronarum
Sed Dorcs

trabem non pofuerc apparcntia capif a rignorum trifulcara, fed cius IbCO fH^ciamrcgiamlatamexcraflrtudinelateris, quodadoftiumftct. Fafcijecp addidcre cimarium,gululam,& fupcr idgradum Plutei pu / r.um,<5d in id ouicla,mox. mutulospraetecftos fuo cum cimatio , SC fup premo in loco undulamfumptisparriailarum dimcnfionibus, exhis qu:e fupra in Doricis trabeationibus trafegimus .Ioncs conrra,no faf/ ciam regiam , quam in trabibus pofucrant , fed pto fafria impofuerc furgenfcm fafciculum frondcntium ramufculorum , concinctum loro craflum , quantum efttrabs demptaparteextrabetertia.Supra idci/ matium,&dcnticulos,SCouida, 3C craflum gradum mutulorum co/ tecftorum fafciafuo cum cimauo frontisSdfuprcma undulam JPrcterea addidcre ad altcrum quodcp extrcmum latcris fub gradu craffbtccftoru mutulorumâddiderejinquamjprcecidetesûtficeasappellcmjauricu/ lasducla nominis fimilitudineafagaabusbcne auriculatis canibus. Fuitcp auricularum iftaru.lineamentum maiufcula.S.oblonga ex/ tremisfuis capitibusfcfein anfractii uolutatuimplicans huncinlmo/
iri
dum.
Eariiq;
auncularum craffitudoinfummo fafciculolaritudinem
xquarit,in
uno arcftioresfuercexquarta.Lcngitudo auricularu pepe/
I&nueornamc ditufcpadfupmiuacui oequilibram. Corinthrjintegrucolumnationti

Uun.
opusaporiiCuadofliatraniiulerc.Ornantur Sdianuaelodsprfftrrim, fub diuo patcant,nequid hxc alibi rcpetantur,porriculo adpacfto hunc modum.Pofuis enina latenbus 8C fupe rhminan,hinc una,atq? hmc alteram coliinam appingunt expeditam, atcp ctia intcrdum^pmi/ nente. Columnarumbaiesmterfediftant,cîntegrumopusannpag/ mentorum eofpacio condpiant . Logitudo columnaru cura capitulit tanta eft , quanra fit ab angulo extremo bafis dcxtrx ad angulum ex/
qiiae
treraufiniftroc
In hafcecolumnastrabsfafcia, coronaejsftigiucf
im/
poniturex rationibusporricus,dequa fupra fuo tranfegimusloco. Fuere qui ad latera oftiorum pro trabe adegcrint coronaru ornaracn/ ta , cx quo hiatu ianuoc prapanfutn cffeccre , opus magis priuatorum aediura dtlitrjsaccomodatum , praricrtun fcncftrarum , cj teraplorum autoritaticodecens.uimaximistcmplis, oftrjsprafcrtim,qiiibusali;c nonadfuntnpertioncs, alntudouacui inpartes diuiditurtrcis,unacp arqjeadcm fuprcma Jinquetur ut pro fcncftra fir, oeneo'q>' ornatur rcte,
reliquumualiiisdatur.Suashabcntranonesparcicularumualua*. In/ terparriculaspnmanaeft cardo,iftiusduplex eft rario.Nam autlateri tanux. comcndantur, captusferrd SC arpiconcs , aut cx angulo uajuai
suTis
DE RE AEDIFICATORIA
9 aflis enrittitur,in cui cufpide ftatuta
LIB.
VIL
107
ualua inucrtitur* Valuc rcmplor^,
q? perpetuitatisgratiafianr,3ene,atq; maximi ponderisfinr,axerurius hicrefcro quasporfasapudhiftoricos, aguntur,c| arpiconibus*
Non
&poctaslcgcrimucftitasauro ) cbore,cVfignis,tagraucs,iitrurmilio/ minum refcrarentur , SC ftrepitu terrore incutcrcnt,in his ego faalitate laudo aperiendi,claudcndic. Ergo ad cufpidem in axisinmno fubfri/ tuetur fedilc ereum ftagno inmixto, excauabiturcg medullitus cum fe/ dilc,tum SCcaput axis,cui ualua applcxa fit,in modum pixidis ad con/
pila fcrream
cauuhneamentum lancis,quoadintrafc mutuo complcxu concipianc benetcretem,& bcnetcrfam* Ad fuprcmu quidcm axis
caputjqdPualuaefummocftyadcrit famcllaccneafupcrhminanintcr/ mobilecirca (e iirbuet anulum ferreu ufqucquaq? terfum,& leuigatum. Sicfictutnufquam morofafit ualua , &L lan ap/ pulfu ad arbitrm alludat. Singulis oftrjs uakice erunr gemellce , quai a
fita^Sf prceter id axis
autdupliccs, auttripliccs, autctiam fmphccs QcPfi erunt geminoe,cV ucluti gradus altera: fug altcras diftctx,capicnt abx , una cx ualuce latitudinete ne magis qi ram, ne minus fextam. Eritq; pmafupereminesadpada fafcia lanor q fubftiruta cxquinra. Q;iod Ci crunt triplices ,tunc cx trabc Ionica lincamcnta fufcipier. Sm/ autem crunt fafcije circum fimplices , ficnt exquinraufqr cxfeprima. Fmc ft Y xtcm/ Fafch]sinteriorlineaeritgulula.Long:tudouaIuxdiuidctfafcr,stranO D lorum. *~ ucrfis,itautfupremafpatiaqulntamoccupcnttotiusaItitudinis,ualu3e bis.ln templis feneftrce ceque ornanrur , atq; oftia,fcd carum uacua,q? proximamfub teftudine celfam parietisparteoccupct, fuifq; anguhs ad fupcrincuruum tcftudinan tcrminct , ca re fub arcu contra funt atqj inhoftrjs. Nacflatiora quidcm duplo funt q alta,totamque latitudi/ nem diuidunt columnuhs duabus interftitutis cx rationibus porticus, Sed columnce ifticfcrc in omnibus quadrangulx funr.Scaphoru linea, mcnta quib 9 pictce tabuL', fratu.v qj collocantur cx Jincamcntis oftio / rum fumuntur,altitudmc tertiam fui parictis partcm amplcnt. Ad fcne ftras tcmplorum Iumini apponebant pro ualuis contra pruinas 8C
,
numeroadarbirnum
ucntorumimpctum
ftatiuastabulastcnuesalabaftrifralucidi, autrcre
aencum marmoreunTue. Plagas ucro mtermcdias ad rctc obftipabant: non fragili uitro , fed lapide fpcculari pcnto maxime ex Sogobna hh/
fpanicc-

fpaniae oppido , aut item cx Bononia Galliae Jd lamina eft raro prcf afi Splior gypfi tralucidi 8C perpuriflimi. Cui peculiare natura datum efl^
ut uctuftatem
non fentiat. Dcara , comunionc,dc cjj luminibus,accondeIabris, CaputXHI.

,
rem temploiâra in qua iacnficent, POft hjfcfpedabit quidcm ad nimirum aflidebitiuftcpro

ftatucrc loco digniflfimo,
cribunali
latam duodccim, inquafignum ftatucrcnt . Arasautcm facnficrjgraua intertctnplumcompluresdif/ feminarc an dcceat ahorum fit ludicrj . Apud maiores noftros pcr llla Matorum no/ n0 ^ rx rc iig, onts miria optimi utri in communionem ccencc conucnic/ ftrorum con / k 3 nt,non ea rûtcorpuscpulisfaturum faccrcnt, fcdut conutccu mu/ fuetudo wq manfucfcerent, ctanimo boms monitis rcfcrn dornu rcdircnt mul/ ccene commu CU pidiflftmi uirruns. Ulic igiturhbatispotius,afliimptis,quxifi nionc quarr coznairi c flent per fummam frugalitatcm appofita , habebaf dC lcclio, Scfcrmo de rcbus diuinis . Flagrabant omnium ftudia ad commu/ Dcmum quifcj: pro ncm omnium falutcm 8>C ad cultum uirtutis
Aram uctercs altam fccere pcdesfex,
ut facultas fuppeditabat
in cos qui
offercbat in
mcdium
quafi pictan debi /

ueluti
tum ccnfum ,& bcncmeritorum

opc mdigercnt.
ftipem,idcft,pcr antiftitemerogabat
Omnia ifto paclo inter cos ,
mter
ami
tilTimos fratrcs, erant coia.Poft id
tcmpuscum pcr pnncipcs hcuit pu/ bliccfaccre,non multo quidem a uctere patrum inftituto deuinrunr, fcdmaiorcpopulo cofluentc minutiorehbamctoufifunt Scrmoncs autcmquibus utercturdifcrtiper eatcmpora Ponficesex patrumco/ mcntarrjs fpecftare paflim licct.Itacf unica tum quidcm erat ara.ad qua
.
couenicbant,unicu indicsfacnficiii cclcbraturi.Succcflcrcharcrrja, que. Utina uir quifpia grauis pacc Potificum rcprehendeda duceret , qui cfi ipfi dignitatis tuendac gratiauix Kalcndis annuis potcftatem populo faoat ui fcndi fui,omnia ufqjadco circuferra rcddidcrcaltanbus,&: in/ tcrdum, nondtcopl 9 .HocarTirmo apud mortalcs mhilinueniri,ne cxcoîtari quidcm pofle , qcPfit dignius fancmifcj; facrifcio.Ego uer ncminem daribenecofulnim puto , qui quidcm uelit rcs digniflima
nitvuum prompta
facilitatc uilcfccrc.
Sunt d>C quoedem
alia
.
torum
orencra non ftabilia quibusfacrificium ornctur
ornamen/ Sunt&qui/
busalioquintemplahoncftcnrur^quorumfpcclctratioadarchiccûm* Quoeritur quidomnium pukhtrnmufittriuium nclactum ludibunda iuucntutec Marcnercfcrtumclaffc^Campus^ncrcfcrtusmilitcfitfig/ ms uicthcibus Fofj: nc rcfcrtum patnbus togatis , SC ciufm6i # an u
plun
DE RE AEDIFICATORIA
plum
LIB, VII.
103
alacritateluminu illuftrer Sed uelim quidem lumina in teplis 9 habere maieftate, Qiiae res minutisin fcintillulisfaculai$?,quib hodie lincameutoj fi aliqua. ad uenuftate utimur non eft.Habebunt no ncgo fpecie coaptentur,fi p coronaru lineas lapadibus diftendent, Scd miil/ to placentueteres qui candelabns mamfculas cochulas odoratisflamis incendebat.Longxtudo cadelabrun partesdiuidebatfeptem.Duaeda/
bantbafi,eratcbafistri5gulalongiorex imo erat ea quidem latior cp m fummo ex
magis,cjlata.lncj?
Stilus can
delabriexcitabituruafisgutturi-jsalterisinalterasfuperaftuutis.Infum
mo apponebatur cochula gummis SC lignis odoratis farcita. Manda / jB a ifarnu m

j
in
runt mcmorig quatum balfami ex publicis uedigalibus luffcrintprin/ fEcr if, cr s in cc7 cipes in fingulos diesfolennesincedi adbafmcasmaximasKoma?. Id f u ftiitad libras cjngentas ocftuaginta.Hactcnus de cadelabns Venio ad
reliqua quibus egregic ornentur templa.Legimus Gigcm crateras de/ difle dono Apoflim Pythio fex ex auro fohdo pondo milia triginta.
Et apud Delphos folida exauro & argento fuiffe uafaquoi^ quodq? amphoras caperct fex Fuere &qui pluris artificummanus atcfin/ uentum fecennt cj aurum Apud Samiosintemplo lunonis craterc
.
circumrefertum amiiffc ferunt, qcFolim Spartoe ad Crae/ fum mififfent dono tantar amplitudinis , ut amphoras ceperit trecen/ ras. Dclphis quoq? Samios dono mififfc olim comperio ferream cor/
ferreis fignis
rinam , in qua miro artificio animantium capita cffent infculpra , qua ue colofi cubitos alti feptem fubnixo gcnu fubftinerent .Mirurh illud, Apidco aedem fecifle Saniticum Aegypnum columnisSt" uarrjsfig/ nis ornatfffimam, intufcp fimulacrum Apis dei cotinuo qcfbb folem Cupidmre fpccftandum uolueretur llludct? itcrum admirabilius telum in templo Dianae apud Ephefum pependiffe nullis penims man/ datum laqueis. Dc lftiufmodi qcVftatuam nihil habeo, mfi utfuo deccnti ponantur loco quoad fpccftentur cura admirationc 8C di/
.
.
&
gnitatc.
Baiilicx primordia
portus,partcs , ftruc?Uira,& quid nara , Caput, XllII. atemplodifcrepet.

.
BAfilicam fuiffeprincipio locu conftat,ubi fub teftum ad ius dteei* dum principes couenirent. Huic loco dignitatis graria additu cft
cjdem laxior pnmarrjs tccftis no fufficietibus 9 patulas uurinfec 9 hinc aicj hinc primu funpliccs^ tircuaddidercportjc
rribunal.Poft id,q
effct ea
i
mox
LEONIS BAPTISTAE ALBERTJ

mox
etia duplices.
AdJidcreinfuper alnfccrmtribunal tranfucrram
ambulauoncm , qua. qiudem caufidicam nuncupam 9 , q> illic rhetorit" turmx caufididcj; ucrfarcntur. Etiunxerehafceambulationesintcrfe
Lncamcnto ducto ad.T. ltterxfimihrudinem.Tum 8C feruorum gra/ oa additas fuiiTe porticus intcrprctatur extrinfecas. Itaq; bafilica cx am
bularionecoftat atcjcportiabus, Atqui bafilica , q> naruram quidcfa/ piat templi, multa ex partc cuntfta fibi ornam ent a uendicabir qua? tcm/ plis debeatur.Ea tame lta ufurpabit,uc prt; fe fcrat irmtan tcpla rr aluil/ fe,q :equari,Exaggerabirur templorum more , fed eiex aggeris altitu/
Quid atcplo
diricrt tfaiihca.
dmc,que_ tcmplts debcatur,a.dimetoc1:aua, in qua ucneranonisgratta cedat ctigniori,tum 2C cjetera qua? ornamento adhibebuntur, nequic/ qua cam habcbiit grauiratc,quam habcant quar tem plis irr. ponantur. Prxtcrcaintcr baflica arcjj templu hoc intcrtft , q> eam quidc propter propter ufum Ittcra frequentia propc tumultuantium hrtgioforum, r4Un rccognoicendarum , fubfcribendarumcpcflc rportct itiontbus per cj expechra , cxaperrionibus uehcmenrtr illuftre , probabirurq; (i ita ertrparata . utqtn paironos clicnres'ue fuosquacfmim adumtnnr, ubtiinr, pnmoaipectu comperrum habeant. Hisde rcbuscolumnae iiîc cum ranorcs cxiguntur, rum SC arcuara maxime tondeccr,^ rra/ bearas enam non rccufant Sed bafilicam fic diffiniemus,ur fit ca quide
&
pe<ampla,arq;admodum txpcdira quaedam ambulario orcumfpeda fub tecto portiabus.-nrtmis Nam eam quidcm quae nuda i 01 rictbu*
fit,magis ad ranones cunoe cxfenarus pei tinere arbtirarrur,cf ad bafi/
hca.EtdeiflacfuodiCctloco. Bafiltcas aream habcreoportct ita com/ parara,utfit earum longitudo ad latitudincm dupla. Conuenict eti3m habcr*: ambulatione media unq? , 8C cauf.dicam Iiberam,cV cxpedita. Quodfifortecaufidica amota tatum crir habitura porticus hincarqj
hincfmipIiccs,hucinmodumftnierur.Laritudo cnim area? dtuidcrur in partcs noue , ex quibus dabuntur quincj; ambularioni mcdia* , fin/ guhs aute pornctbus binar . Tum 8C longirudo ittdc in parres diuide/ turnouem.Exhisuna dabiturfinuitribunalis. Amplitudiniucrotri/ bunalts in faucibusdabunturdua? Sm autc prarcr porticum addcda ent cauficlica,tunc area latttudo diuiditur in parrcs quarucr, dua da/ bvinrur medtae ambulatioru , fingulae aurcm fmgults port*nbus l't.r/
1
fuslongirudodiutderurfiC. Namfinus qutdem tnbunalisfihiintrcr/ fuscaptct curuatura fuiparrcm longitudmisduodcciiram ,apcr.ura ucro lnccrualh capiet duodecima. bis^SCciusinfupcr dnnidia .L attudo
qu.dun
DE RE AEDIFICATOPIA
LIB. VII.
ic$
lati
quiifmcaufidiCaefibipart^miongituiints.irearcapicrrrxrîti.Sm aut
una 6C cajfidici,& porriais habirura crit dup!iccs,diuidccquidem
cudoin partesdcccm,cxquibusdabis mediarambularioni partcs,frci8 ucro in dextram,& trcis aifcras in finiitram occupabunt porticus par/ tttisfpatrjsinrtr feexdimidia. Atlongitudo quidem diuidetur in par/ apliut tes uigmti , cx quibus dabitur curuatur x tnbunalis pars una dimidia . Apcrnoni autem ipfius tnbunalis dabuntur rrcis, &L amplius ctiam tertia . Caufidicae dabuntur intcgrx parrcs mhilo plus treis.Pa/ Patktc^,
&
rictcs
bafilicarum non crunt quidem craiTi, utifunt tcmpIorum.Non BaGlicaruflU cnim tcftudinum onenbus,fed trabibus, 3C ddiqurjs tecrorum fubfiir.e dis exdtantur . Fient igitur craffi cx partc uigefima fux altitudinis,
Parietura altitudo profronte ad fui latirudinem fpatrj addetinfuper
dimidiam 8C nufquam plus . In angulis ambulationum porrigentur pilx parietem fcfc in lirtcam Columnationum parictis cxtedentes , nihil minus cj ut binas,nihil plus , c| ut trcis cralTitudines eius parietis occu/
pent.Sunt SC qui SC mcdia longirudi nis linea pilam quoq; ordinc intcr columnas exritenc firmitudinis gratia Eius lacitudo aut treis quidem capit unius columnx craflitudincs,auc ad fummum quatuor.Colum/ nationes etiam nequicquam habebuntgrauitatem,quam habeant quc, templis apponucur. Quadere fi praefernm trabeata utcmru colum/ nauoncfic rationabimur. Nam erunt illx quidem Cormthix adimc Cur earum cxcraflTitudimeparsduodecima, \m auteIonicx,adimctur dccima.SiueroDoricae,nona.lnca?terisdeincepscapituIorum,cVtra/ bis , fafcix , Sc coronx , 8c eiufmodi coaptationibus templaimita/
,
&
buntur,
De trabcaris 6C arcuaris columnationibus

iatitudo, cVreticulatio
,
Qualcs bafihcarum
altitudo
columnx eoronxcp 3C carum fedes , necno feneftrarum
decontignarionc,itcm bafilics-iim,dccp ianuis , Sc carum ratiombus. Caput .XV, imitationibus dcbcntur coUimnxquadrangulx.Nam ARcuatis in rotundis opus ent mcdofum,ca rv,q? capita arcus ncn ad p!c/ um m folido columnx fubftirutx aflidcant , Cc^ quantum archa qua/ draticirculum afecotcntum cxccdit,tantum in uacuopendeat.Hoc ut cmedarentpenti uetcresfuperappoiuerc capitulis columnarum cram aliud lataftrum quadrilaterum alrum ahbicxquarra,alibicxquint& diainetn fux columnx Ad lincamcntum undulx huius fupcradicctt
.
quadrangulilatitudo in unoxquauic
maximam
capituUcxtcnGonc, c in

in
fummo fucre proiccftioncs parcs altitudini,hoc pacTo frontes,8 an/
guli arcus expeditiora habucrefedilia,atq; ftrroiora. Arcuata? colum/ nanoes,uti Sc rrabeatoe,interfeuarif funt.Naaliaegdcm difpanfae,ali{ confcrtx } &: eiufmodi. ln confernsaltitudo uaaii aptionis dimidia ca/ piet latitudinis fui fpecies.In difpanfis habebit akitudo terria latitudinis
quinquics.Infubdifpafislatitudoiftaccerifcxdimidialongitudinis
uibconfertis
fiet
In
ex
tertia,
Arcum dixim 9 alibi trabem efTe flexam. Or/
namenta igitur arcubus dabunt,q eadem trabibus darentur,fi in taks columnasimponerentur, Prsctereaqui opusefle ornatiffimum uolent
directas infuper ducenr lineas perpetuii per pariete
.
m arcus iftiufmodi
.
Coronx ba/
filicarum
fupremu dorfum Deformabutcj? trabc , 8C fafcias,& coronas,quales ad eam altitudine colunationibus deberiinteLIigant Sed cum bafihcae alioe uno porncu,aliae bino circuantur,coronartim idcirco fedesfupra columnas,&arcuserituariaNam hisquidem qunotantumporriai ^rP zx ^,nt > cx tota mi paricris altitudine cofenfus coronarii prxhcnder nona qmnquies,aut ufq; feptimam quater.In his uero quibusdupliccs
adfunt porncus cofcendent coronoe nihilo
,
mmus
tertia,nihilo plus>
quam ocftaua ter Appingentur praeterea ornamenti gratia, atq; itern utilitatis ad parietem fupra coronas pnmas aliae infuper colunae maxi
mae quadrangular, qu in fubftitutasprimarias columnas medijs cen/
acqtuefcat.Nam confert quide cp feruata oflium foIiditate,& aucfta operis honeftatepondusatq; impenfa parietis maximaexparteUui/ gabitur,adigeturqnu;is fupremis columnationibus etiam coronarum
tris
Adde,q> bafil: cis bipor columnationes ftatuentur nuero a tedo ad imr treis.In illisautbina? Vbiigiturcolumnationes appofueris trcis,illic (pariumidparietis,qcPfupracolumnasprimas ufq?ad fupmam tecti cotignationem fit,in ptes duas diuidet,eo qf loci fecundj coroniccs fini/ cntur.Inter primascoronices ScTecudas paries icruabitur integer , atcjr cruftationu figmcnus adornabit, Paries uero quiinter fecudas acterti/ as coronicesfit,feneftris fier tranfptufus 8C luminib* guius. AtCf fietq/ Feneftraeba/ dejfupma pintemalla colimationuin bafilicis fencftrae uniformesatcj licaruiii, mutuorefpondenres . Earum latitudo nocritardior,guttreis capiat quartas toriusmterualli,quod inrcr columnas fit Altitudo uero iene/ ftrarum percommodeduascapict iftiufmodi altitudmcs Eadem fupcr liminare fummas a-qu?.bit coluuinas , praeter capitulum (i crunt qua /
uti operis cjdem ratio iftic exigat.
ticatis altcra? in alteras
prominentie
^rangulx Sinautun erunt
fcncftra? ipfe, arcuatg licebit arcus
dorfum
pene
fcE
AEDIflCATORIA
LIB,
VII.
iid
pcnc ufc fub crabcm tollere,Sc" dimirtuto eriam arcu liccbit iftic ad ar/ bitrium utuScd iscolunaeproximoe altitudinem non pretcrgredietur, Subrjcictfeneftrispluteuscucimatio, gulula,autouidis.Vacuafene/ ftrarum rcticulabuntur , fcdnon obftipabunturtemplorum lamrjsex gypfo.Habcat fanc condccct,quos acrcs ucntos appcllcntcs, 6c infeftas pruinas frangaratcg intcrcipiar,ne qua mokftia inferatur Alia ex tc afliduo dC libcrnme refpircnt necefle eft, nc cxciratus ab frequcntia pe/ dii puluis oflficiat pulmonibus ucl oculis,Mihi idcirco uchcmentcr pro bantunfticlamiaer.enuesex aere pluboiue crebris,& minurisforamini bus(utitaloquar)expicfc3c,per quaeluxpenetrct,6cfpiritusmotaaurf rcpurcfcat.Conrignatiomultumcritdccora,fifictimtimuin eacoelum fubrcfum ad plamciem coaequabilem , atcjj tabulis ad ungue copadis. Deformabunturcj; aptis dimenfionibus gr andcs cycli angularib 9 figu/
riscomixti,diftinguentur'q?mcbratim areola? lincamcntis fumpnsa particuliscoronarum , maximc gulula ouiclis, bacofcji, acfrcndibus intcrfcrtis , fietcj; arcolarura limbi circumredimiti fafcqs gcmmatis di/ gna 8C promota rcrum promincntia , intercj; florcs SC acanthi infigncs (plcndcfcantjfpatiacjipfapictorum ingcnio ad omncm utnuftatis clc/
'gnatiO*
gantiamexpoliantur.Aurummatcriar adglutinari leucophoropulte huiufmodi aicbat Plinius . Mifccntur . n.fmopidis ponticoe ljbra? fcx, filicislucidi librae dcccm,infunditurcj? mcl grorccnfc,ncc ponirur in op* antccxactumdicmduodecimum.Maftixliquatura olco linacco mixtu hclbicafinopidebcne uftaglutmum praeber pcnitus indelebile. Alti/ t tudoianuaein baftlicisad porticum referetur Porricusfi proucfiibulo l r^* 3 ' icarum * fecus adiiingctur,fiat alta.&l lata,atcp intrinfcca.
.
cxtrim
Vacuu,latcra,
SC huiufmodi lanuarum rationcs duccntur a tcmplis , fcd aencis ualuis non ufcp dignabitur bafilica.Ficnt igitlir cx matcria cuprefTu,cedro,8C
ciufmoduornabunturcâencisbulliSjCoagmcntabiturcjjomncidopus adfohduatem, perpetuitatccj? raagis,quam ad dclitias. Autfidcmum

ucnuftati p.lufculum infcruicndumcft
pttfiuras
non interfitaminutalia,quibus
.
imitamur , fcd figilla ponus afTigemur modiccpromincntia, quac opusorncnt , &fefe factletucantur Bafilicas etiam rotundas fa/ ccre aggrcfli funt.In his mcdrj coceptaculi altitudo tanta cft, quanra SC
torius bafilicoe latitudo . Porticus ucro 8C columnariones , &foftia,fi feneftrx ciufmodi hifde finiuntur rationibus quibus 5C arigulares . De his hactcnus,
e
De
LEONIS BAPTISTA&ALBERTI
Dcpublicis rerum monumcntis tamincxpcdirioneipfa, quam uiclonaparta , parrim a Romams, parrim a Graecis poutis
ac crecftis Caput XVI. "Enio ad rcrum monumenta, Iuuat hic animi graria paulo cfle iu cundior,q? ufquam fuerim, dum omnis noftcr fermoin comcn/ furationura numcris ucrfabitur.Sed ero , quoadpotcro, fucanCtus 6C prcflusdicendo.Maiores noftri cum fincsimpcrrjdcuictishombusui,
v:
&uinbus propagare profcqucrentur, figna, &!tcrminos(tatuebar, quibus curium ui<ftoriae indicarent , 8C partum armis agrum a finiri/
mis noratum,difiin(ftucrcdderent. Hincmetae,colunacj; &eiufmodi rerum dinofcendarum noraeortxfunt.Poft idfupcris gratificatcsprx
daepartcra elargiri facrisprogrcflifunr, cVpublica gaudia religioni commendarunc.Hincarx,facella,Sîftiufmoi,quaead eam rem face/ Anr , facella rcnt.Confulendu etiam nomini,et pofteritati (tatuerunt,nofaq; uult, undeoriginc &prxdicariuirtutcsfuasapudgen 9 hominum elaborarunt. Hincex/ craxcrinr, uuiae,&: ftaruoe , 8C tituli , 8C trophea , quae ad cocclcbrandam famam faccrentjCxcogitarunr.Hofce fubditi, non modo qui patriam re aliqua iuui{Tent,fedetiam fcelices,&fortunati, quantum per opescoru oftcn/ radas Ham, fccuri funt Scd in re pcrficiunda alrjs alia placucrc . Liberi patris termini , quos ad fines Indix profecfrionis fignum pofuit , fuerc lapides crcbrisinteruallis difpofm, 8C arbores procerae , quarfi ftipire hedcra contcxcrcntur. ApudLyfimachia ftetitingensara, quam Ar/ gonautaepofucrcintcrproficiicendum Paufanias apud Hipparim ad pontum craterc ftatuicxneum craffum ad digitosfex,qc?quidem am/
.
.
Scfoftris,
phoras caperet fexcetas. Alexander apud Alceftc ffuutum trans occa/ aras pofuitduodecim cx faxo ingcti quadrato.Etapud Tanaim quantum fpatrj cafins occuparat, tantum inanxit muro,opus ftadia vfc$ fcxaginta . Darius caftris pofitis apud Othnfios ad Artefroum fluuiu quemc militcm iuflit hpidem unumiacereincumulos, quos uidentes pofteri,cV numcro,cV aplitudinc maximos mirarcnr.ur.Scfo/ ^" s rcirum agcs, eos , qui fibi uirilitcr obftitiiTcnt , ereda columna
num
laion*
ornabat,appofitistitulismagnificenoffimis,ineosuero,quifinearmi pudenda mulicbna adfailpcbat monumcrislapidum colu narum.Iafon tcmpla fibi per fingulas,quas peragraflct regiones,crige/ batjquaeomniaParmeniodclcuitjnecuiuscffcriilicnomecclcbrejprf/ ter Alcxandri, Hjcc illiintcr expcditioncm Verum 8C partauidoria,
ccfTifTenr
&
pacaiifcjt rcbus iniuper fic facere
ufurparunc, In Palladis folcrtis teplo
com/
DE RE AEDIFICATORIA
copedcc,quibusuinc't.i
LIB 4 VII.
iii
Lacedemones fuuTcnt, fufpendere. Lapidem,cJ rex Machienfium i&us a Phymio rege&percmptus fit, Euiani non modo afferuarunttemplo,fed etiam uelutdeum adorarunt. Aegmitx roftra nauium hoftibusarreptadicarunt tempIo.lEosimitatus Augu/ atus ui&or Aegypti cx roftris nauiu colunas conflauit quaruor , quas poftea princeps Domirianus locauitinCapitolio, Hislulius Coefar adiecit duas,unam in roftris , akeram ante curiam uictis Pcems nauali certamine. At quid ego hicturres,tepla,obclifcos,pyramidcs,labyrin/ thos,&eiufmodi referam,quje hiftoricicollcgerunt Ad id qdemhoc
.
deuenJtftudium celebrandifuioperibusiftiumodijUteriamurbespo,/ Alcxander fteritatis gratia m fua,fuorumq; nomina codiderint, Alexander(ut cx teros omittam)pter eas,quas nomini fuo,etiam quadrupedi Bucepha/
lat aftruxit
urbem.Sed meo quidem iudicio,illud Pomperj fuit perqua

,
Mithridate , quo loci eum fu affet,ed cpndidit Pompeius urbem NicepoIim,minori fitam in Armenia.Omnes tn uiciffe Seleuc'
decenrius . Fugato.n
uifuseft.Namisquideuxori Apamiasurbescondidittres,matriLao/SeJeucu$, didas quinc, fibi Seleucias nouem,patn Antiochias decem. Alij non
cam impenfx magnitudine,c| nouis aliquibus inucntis frucxurn poftcri

tatis
fariua cfFecit ,
captauerc.Cacfar exbaccislauri,quam intriumpho gefferat,fy!u5 rJ ê . , u facrauit futuristriumphis . Apud Afcalum Syrioc in/
&
(ignefuerattemplummquofimulacriilccatueft Dercetjuulru hois, corporepoftremo pifds, cj> feillacinftagnumpraecipitaffct, addiriicfl cft,nefaftum forc fyrium q pifce c ftagno deguftaffct. Apcflafii Fucinii
Mutinrj Medeam angiftem adferpentiseffigiefinxcre,q>riusopefJcrpe/ tum tniuria liberati fmt His perfimile eft hydra Hercuhs , Io , 6C bdua
.
Jernae,&,qu3epnfci poetje carminibus expinxerc, quje mihiquidem commenta uchcmcnter probantur,modoferant prae fe quod uirtutem
fapiat, ueluri lllud cft qcfilli
ad fepulchrum Simandis inlculpfere Stat cnim iudex 8C pnmatum couentus ueftiti facris , eorii ex collo ad pecr 9
.
pedetfufpenfa ueritasdaufis fubnutasoculis.Inmcdioeftliborumcu mulus infcriptulb^ titulus. Animi hsec uera medicamenta (tint , Sed o/ mniUjnifallorjCgregiusfuitufus ftatuarum.Ornamcntoenim ueniut, Statu* &facris,8c" profanis , SC publicis,8 priuatis xdificrjs,mirificac prx/
ilant memoriam cum hominum,tum&rerum.Etprofectoprxftaui'f/ ilmo ingenio quiciiq? is fuir,c| cas adinuenerit ftatuas,una cum religioe
'
ortas arbitrant. Et ftatuarum inuetores Hetrufcos fuiffe prjdicat. Alij Tclchines Rhodios primos fuiffc rcntur , cj ftaiu as dcoru fabricannt
c }
con/

9 ConfuefTccj; illas fcribiu rcligionib abdicatas magtcis nubes , imbres, SC eiufmoi mduccre,nouafcj? formas animantiu ad arbitnii immutare, 9 Agcnoris filiusftatuas dcorum in teplo cofc/
PrimusGroecisCadm
crauit.
Athcnis in foro pofiras icgimus Hcr/ tyrannide fubftuliffent.Has Alex hiprimu Anftogitoni,q> modoroet anderafportatasaXerxeexSufis refticuiffe Athenienfib 9 meinit Arri anus hiftoncus. Romae tanta affuiffe copia ftatuaru ferunt,ut alter ad/ frepopuluslapideusdiceret.Rapfinatesguetus Aegyptiorii rex Vul/ cano pofuit ftatuas lapideas cubitos altas quincg accp uiginti . Scfoftris
Apud Ariftotde" pnmas
Aegypuus fc atcp uxorem

erat fcpte SC quadraginta
_.j
Amafis apud Mephim ftatuS

, ir.
ftatuapofuitcubitos altaduoscx" triginta. pofuit accubante , ei9 magnitudo pcdcs

cf bafi
Ad Simandu
Iouis ftatuae appofitj erat tres
du aftabat alie_ pedcs altar uiginri, Mcnonis op 9 mirificuro
unico cxfe in lapide, qru unafcdes tata fuir , vt eius pesfepte cxcederct
cubitos,&: ptcrartificismanu atcf lapidisuaftitatc,cf mirere,nullaerat in tata molefixura autmacula,ciic lapides ad coceptas magnitudines no furficiet,ereas coflare pofteri aggrefli funt ceticubites.Scd p ceteris
SC lapis deftceret , 8C maius aliqd cocupifcerct,qua qcF Medi:e,qui Bagiftanus dicit,in petra ftadi/ npcPmotem %re poffcr affecj orum fepte SC decem fua infculpfitefTigiem,qua centu uiridonts uene/
Scmiramis cum
"
rarerur.llluddcftatuisminimeprxrcrcudum cefeo,qcfapud Diodoijj

les;tmus, ftatuaiios Aegyptios tm ualere folitos arte &C ingenio,utex uarrjs lapidib' diuerfis pofttislocis unu fimulachri corpus conftceref,
Apollmis ii/
mulachrum apudSamios
conuctu partium adeo pfinito , utuno loco eodc ab artifice effe jpfe<5ta uiderctur.Mirocj;hocexartificiocelebreillcfapudSamiosPythr)Apo! ltnisfimulachrum extitiffeprxdicant, cuiusmedia fuerir ps Thelefrj ec animi 0puSj reJiqua uero prcm m Ephcfo Thcodorus perfinierit g r3t j a j Iv^ a p|nt ^ tamet f, faciat ad rem plunmu,uelim tn quafi accepta rc fcr ant mutuo CX/pximo,qui fequetur,libro,cu demonumetis pnua torum trafigemus, ad quam rem lfta maxtmepcrancbant.Nam cum impcfvquidcm magnirudtne priuan fupcrari aprtncipib" haudfacilc parercrur,cum5<ripfiflagrarcntauiditaregloria.', uehemenrercp affe/ cxarcntquocucj; darcturpacto nominis fuiciamritc\fFjndere,ca derc impcnfis quid<;m,quoad fortuna fuppeditabat,non perpcrcere.Qj.iod autem effct in poreftare aruficum , QC uinbus ingemi poffVt occupari,
id totts ftudrjs
ccncia
opcris dc/ ufurparunt.Ergo hncamentorum elcgatia maximis rcgib 9 parcs effc cocendcntcs affccuti funt mco iudicio,
&
uc
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. VII.
iit
librum proximum utin ca re non multo fuerfnt poftponendi . Itacf referuentur.Hoc fpandco,afrerent ea quideiucunditatem cum legerin Scd quod hicfaciat ad rcm non praetereamus, An ftarûae fint in templis ponend e,c3t quae illarum matcria
commodimma
Caput.
XVII.
SVntqui ftatuasintcmplisponedas negent.Numa regcm exPytha/ gorcorum difciplina^p hibuiiTc fcrunt,nc quod teplis fimulachru
imponeret.Senecaindefefuofcj; ciues fubirridebat. Atquiludimus,in quit , puppis ut pucn . Sed maioribus inftituri rationcm adducentes fic ratiocinatur,dedrjs.Quis nam aded critineptus,ut nonintclligar me/ Up"ones ua/ t,non oculis dimniendum eiTe, 8C formas ornino poife dari nullas cer
.
cumeft, quibustantarcmaliquauelminimaexpartcimitan,autfin/ gcre liccat . Etconfcrre quidem arbitrantur , fi demum formae penitus nullae aderunt factce manu, qud aftequamur,utdeprimo rerum prin/ cipc , fupcrumcfinteJligentrjs quifcfjiibi animo ca fingat , qug ad fuas ingcnrj uircs accommodcntur Sic enim promptius alnflimi nominis maicftatcm multo ucncrabuntur . Alrjfecus Namqt fpccies quidera hominn collatas in dcos fuiITc dicunt quodam optimo fapienticf con/ filio, qud faaliusauitae prauitate imperitorum animi conuerrercn / tur , ubi adcifcnt fimulachra , quae adcunces dcos ipfos adircfe credc/ rcnt , Alrj cffigics corum , qui dc gcncrc hominum bcncmeriti eifent, quos ucindcorum numero mcmoria confccrandos ccnfuiffent, locis (acratis poncndos , uifendofq? dedcrc , qud eos poftcri uenerantcs ad uirtutis imitationem ftudrjs gloriae xncenderentur . Scd ftatuas prx, fcrtim in tcmplis maximi intcrcft, qualcs,quibus locis frequentes* qua ctiam cx matcria fa&as apponamus Non cnim qualcs in hor / tis ndiculas illius auiftuporis dei , non qualcs in porticu bcllatorum hominum& ciufmodi. Necîn angufto ignobilicj? locoponendas Pri/ ccnfeo. Scd prius dc materia , mox dc rcliquis tranfigemus fci ( inquk Plutarchus ) cx Iigno fimulachra faciebant, uti in DcIq Apollinis , uticfin urbc Populonia Jouisexuite , qcfctiam mcor/ ruptum manfifte multi fcrunt, Vncj? DianaeEphefioe , qcfalrj cx hc/ bcno. Mutianus cx uite fuilTe tradit,Pcras,qui tcmplum Argolice con
.
r,jec*e
ac ls *
didit>5c*n.liam antiftitcm confccrauit,cxtrunco

crejCjui deos fingi^p hibucrint cx lapidc q>
ilt
pyrilouem
crFecir.
Fu/
durus 3C immanis 4
Aur3
itidem atcj? argentum rcfpuebant,q> ex tcrra infscuda 8C infoelici,quo'd uc morbofus ei color citct, Acqui Iuppircr (mquitiUc ) angufta uix
rcctu*
:-
LEONIS B APTISTAB AL BERTI

re&us ftabatin xdc .\n'c Iouis dextrafMcfulme crat Apud Argyp/ tios fucre, qui dcum igncum # arthercocp inbabttarc igni putarint , ncc pofTe hommum fcnfu capi,ea rc dcos cx chriftalJo pofucrc Alij mgro x lapidc dcos apriflimefmgi arbitrantur,q> cum cfle colorcm incoprc hcnfibilcm duccrent. Alqdemu auro,cj> fydenbus coueniret.Egoucro qua ex maccria dcorum ftatuas ficriprobcm addubitaui.Digniuimana nunuc diccs marcriam cflfe oportc rc,qua dcum fingas,fcd dignitati^p/ xnua eft raritas.Tamen is non ium , qui ex fale,qualcs cfTiccrc Solinut
.
.
refertSiculosconfueflâutqualesfinquitPlinius) exuitrofccifleucr lim.Ncq? itcm cx puro auro aut argcnto,non id quidcm,ut 1II1 , qd cx recufannt.Multa funt mc,qutj igionem fpftfarcipfemihipcr
quasdeorumlocoadoradas ponimus,qpropeidafrcqui
polucrunu
m
Statuas cx
auro non eiie poncndas.
t,di]sipfispcrfimilcsapponamus.Percnnitateigit,quoadprinor talesimmortalcs habedas cefeo.Aut quid eflfe caufct dicam,cur a maio ribus accepta opinione dciftiufmodircbustantifaciant,utifticaudire dci picftam efngicm , lllic ucro ciufdcm ipfius iftiusdei ftatuam ^pxima in ftationclocatam prxces,ctiam uotaiuftorum audireminusopincn/ tur. Quin SC quas uulgus maiorcm inmodum uencrabatfi traftuleris, ucluti decoclonbus, qui amplius crcdat,aut fua comendet uota,non in ucnies.Stabilcs lgitur 3C fuas,proprieq? dicatas , &L digniflimas habere cs p 0rtet Aiunt ex auro nufquam ex hominum mcmoria uifum Lls c | C g5 S 9 quafi metallorum pnnceps honeftarifucato artificio dc/
ii Ca
^
p
dignetur.Id fi ita
cft,
dcorum
ftatuas,quas efle dcccfiffimas aflccframus
auro faccre non codicct . Addc qdfaale quidem acfti cupiditate , non barbam porius aurcam abftulerint,qtotosinregrosdeos colhquartnt, fi r runt exauro.Ex xre perplaccbit, ni me puriflnni marmoris candor illecftat.Sed critin oere.quidpiamqcPex percnitatis frucfui in primis pro bem,modo fccenmus talcs,ut maior fitdeteftandi facinoris ratio fi de/ Icuerit,cf emolumcnti, fiahostnufusconflarit. Talcs crunt quidcm #
quasmallco,autfufuratcnuilamina,uelutifoladucftascutcinformari/ mus . Scnbuntfimulachrnm facfcum exeborctatx magnitudinis,ut id templiteclauixcaperent.Nonlaudo . Aptuenim efleoportetmagni/ tudine formarcj? hneamentis , dC partium raodo Etfortaffis barba SC
.
fupcralio feucriores maxtmorudeorumfacies cummollioriuirginu rantas deorum augcbit , ni fallimur, cffigie non bellc codicunt.Tu
&
ucncrationem , la ara percommodc locabuntur bini
aut nihilo p.lus.
quaim
DE RE AEDIFICATORIA
.
LIB. VIII.
ii*
quam trf is Rcliquorum numcrus pc r fcaphas aptiffimis fcdibus dif/ ponctur.Horum quifq*deorum,heroum habitu 8C gcftu fuam,quoad pcr arofrtera id poffis , uitam , 8C mores cxprimatcxpofco Nolo qcf Qualcs ftatuae
1
f c jn tcmpltt gratiam 8C maieftatcm dco dign3m prary poncncjx berc dc fcuelim adciitibus , ut quafi nutu , 8C manu benigmffimc exci/
uultu,totac}5 corporis facic
pukhrum illiducunt, pugilcm aut ludioncm fcaenicum gcftiat,fcd cx
pcre, atq? fupplicantibus gratificari ultro uelle uidcatur
Huiufmodi in
tcmplis poncndas ftatuas , reliquas uero thcatris 8C profanis oedificati/ onibus de mandandas rtatuo*
WLEONISBAPTI' ALBERTl DE AEDIFICATORIA

STAE
RE
Libcr OcTtauuSjQui publid prophani infcribitur,
natu. Vbi fepehendum fit,aut
Deuiarum publicarum fiuc militanum,feuurbanarum or/ urcndum cadauer, Caput I.

riamplurimum
Rnamenra,quae operibusadhibeantur,ad rem aedificato facercahbi diffcruimus^&ornamenta aedificrjsnon deberi omibus eadcm fatis conflat.Na facra quidem opcra praeferrim publicautreddasomamTima orhi arte,atcj; induftria cft clsbcrandum, fupcris ea cnirn parantur , profana uero non mfi homintbus.Ergo dignioribus minu digna cedant codecet,fuis tamen ornamcntorum partibus hOneftabun
cur. Sacrapublicacffe qualia cportctlibrofuperiorerranfegimus,fe/
quitur ut profana recenfeantur.Explicabimus igitur quidcuicj; orna/ mcnriimpartiundii fit.Apprimepublicum effe intcrprsetoruiam.Na
eaquidem cum duium
caufa,
tum
8C peregrinorumetiam
commodi*
paratur . Sed cum proficifcensium alrj tellure , alrj aquafetransferant, de utrifcp dicendum cft . Illud repetas uclim , qcFahbi diximus Viam 8C ahtcr effe habcndam aliam militarem, aliam nonmilirarem . uiam intraurbcm,aliterperagrum Militarcmuiamqucepcragrum Viarif miliiay fit, uehementer ornabitageripfe, pcrquedirigatur,fi erit ille quidem
Tum
c-ilrus,confitus,refertusuiIIis,diuerforrjs,
fi
,
rerumamcenitarc,&copia,
,
riumornanlcn
ia
*
modo mare, modo montcs mcdo-lacum flucnfem
fontcs
ue,mo
do
aridara 8C rupcm,aut planitiem,modo nemus uaUem cf exhibebit, Ornaraento etiam erit , fi non pr jl ctps # non ardua, non for dida , fed
ut

(utficloquar)uaga SC 3cqunbilis,ct omino patula occurrct.Quas qui/
A PP * ina
.
dem res ur aflTequererur,maiores qd no aggrcffi funtc No illud refcrb, m centefimum ufq? miliare ftratas uias lapide preduro , 8c maximoru lapidu ftruc coaggeratas Appiamuia inftraucrcaRomaufq;Brun/
dufnun Vifuntur paflTim totis urjs militaribus,pfciflx rupcs lapidcar, dclumbatimontcs , perfofji colles , aequata? uallesiropenfaincrcdibili SC opcrum miracuIo.Qux omnia 8C utilitati,6c certe ornamcnto funt.
.
C m
, fi frequcmcs occafiones quibus adducatur in fermones rcrum praefemm dignarum. Facundusfaicbat Laberius ) comcs in uia pro uehiculo cfU. facun/ pc<pf e<5i ori0 n i n m 5 jeuamurab itinerationis tedio cofabulationc. Qwa dc re,cum in ceteris maiorum inftitutis corum prudcntiam maxi mi fcmpcr feci,tii 8C in hoc uehemeter laudojtamctfi maiora fpeclarine inueco hoc,de quo mox dicturi fumus,quam ut pcrcgrc proficifccnb* granficarentur . Homincinquit Icx xrj.t abularum in urbcne fepclito, neue urito Tum fenatusetiam confulro peruetufto cautumfecerat,ne mortuum quepiam intra urbis moenia fepelirent , practcr uirgines ue/
Prjrterca
ornamentum adferctdigniflimum
,
offcnderint uiatores
,'
ftalcs arqj imperarorem,cj> ht Iegibus non tcncrentur Valerrjs( inquit Plutarchus) 3C Fabritrjshcebat honoris gratia fepeliriin foro,fedco/ rum pofteri cumeo impofuiflcnt , ilico face fuppofita afportabant,in/ dicantes id Iiccre,fed nolle Ergo fcpukhra fuorum locabanr pcr agru locisidoncis , dC confpicuis proptcr uiara , atcj; efrtacbant,quoad pcr corum facukatcSjSC artificum manu.s licebat, ut eflentilla quidcm or/ namentis refertiflima.Stabant idcirco Iincamentis aftrucfta cxquifitifli/ mis.Non deeratcolumnarum copia, (plendebant cruftati'oncs,mtebat Sc ftatuae, &figna, 6Vtabute,fpcc1abanturdudiaE:re, autmarmorc uultus aruficio perclega nri . Quoinfiituto quantt:m illi quidcmuirt fapientifllmi , &C reipublica%& bonismoribusprofpexerint,non cft ut longum profequar, Tantum ca pertinga , q ad rem noftram facianr. Etenim quid putcs uiatores,fi quando uia Appia,aut quauis aliamili/ tariuia^pftcifcebantur^qjeasintucrcntmiiificerefcrtasccpiamonime/ torum , an non maiorcm in modfi dekcftabantcum hoc, 3i illud,atc^ irem alterum, arq; irc aliud fcpukhrum ornatiffimu ftfe offerrct , Lrde tituluSjCfrjgicfquiiroruni illuftrium rccognofccrentur, Quid igiturcx eammuItisind!U]s ucrcrii mcmcrije, numparumprarftabaturccca/ fionis tUiidi f" ;iimorutn hominum gefta rcpetcntcs^&uiam fcrmone Icuarcnr urbi dignitatc adaugcrcnt: Scd crai iftuc quiden; rrunimu.
:>
&
Wud
DE
fcE
AEDIFICATORIA
LIB.
VIII. 114
fllud erat magispenfandu,q> patrieâuiucpfortums atcf faluti bclliffi/ mc cx ca re,puideret. Intcr pcipua cur lcgcm agrana diuitcs recufarinr, fuiflctcftatur Appianushiftoncus, q?impium duccrcnt monumcnta maioru ad alicnostranfi rc.Qitata igitpatrimonia ad proncporcs pcr/ ucnifle arbitramur hac una ucl charitatis,uel pictaris,ucl rcligionis ucnc rationeatq? obfcruationc , quae afotos, decoetorefcj alca pcrdidiflent. Addc qudd cratiftud quide cu familqs, tum urbi ornamcntu nominis 6C pofteritatis,quo itcrum atcj; iteru excitarentur,ut mallcnt laudarifli/ morum uirtutcs imira r i. Demum quid illudrquib 9 nam ocuIis,fi qua/ do id,ita accidiflec, infolcntcm intra fuorum monumcnra, graflabun/ dticg intueri hoftcm potuificnt.Quis nam ignauus,& uccors non ilicd cxarfiflet uindicandi 3C patria? 8C dccoris aipidiratcm r Et quantu for/ ritudinis fcu indignitas, fcu pictas , fcu dolor indc fufceptus in Uirorum animis inieciftent,Itacp laudandi uetcrcs,noftros tamcn no aufim uitu/ pcrarc,quiintra'urbcmfacrariflimis lociscondanr, modo cadaucr no intr a templum infcrant , ubi patrcs SC uocatis fu/ agiftr atus ad ara pcris conueniant . Ex quo illud fianntcrdum , ut facrificrj puritas con/ t aminctur corrupri uaporis fceditate. Quanto commodius hi qui crc/
j^ CJ
mare corpora wftituere.
De fcpulchrorum ac fepelicndi uarijs rarionibus . Caput .II. SEdiuuathicdefcpulchrorum rationibus non prsetcrire q quidcm
,
dicedauidcant.Proximeenim acccdunt utopcraputeturpubhca, qh rchgicnicomcndantur.Vbi ccrpus demortuihcminisccndasfin/ quit lcxjfaeer efto Etnosid ipfumprofitcmur,fcpulchrorum iura ad
.
cum omnibus rebus religio proefercnda fir, deb.is^quamuis ad priuatorum iura pcrtincanr, anrccj ad publica pro/ fana profcquardiccndum ccnfco . Nulla pene ufpiam tam cfferata Ichthyophagi. fuit gens , quoe non habendam fepulchrorum ratione fenfcrit , praetcr
rcligionem pirtincre.Itaq?
nefci
o quos Ichthyophagos,quos exUlrimalndorubarbarfcpredicat

.
fuos mari folitos defundos lacerc. Paru inrcrciTc aflcucraccs humd ne, an aqua an igne diflbluercntur Albani etia curam haberc defunfio/ ru ncfas c fle arbitrabantur.Sabaei corpcra ckrundtorum equc , atcjf Clcrcus ^nr^Kanf } qmn ftr rcges ftcr quilinrjs dcrjcicbant. 1 rogloditae
mortui cerujcem cum pcdibus alligabant, &C raptim cum rifu&io cis cffcrebant , nullaq? loci habita cura mandabant terrc , atc ad caput caprac cornu apponcbant Sed iftos ncmo qui humanita tcm fapiat approbabit. Alij cuni apud Acgyptl os,tum &' apud Grx/ t i cos

Jnd^
cos non folum corpori,fed etiam nomini amicoruro moniTirenta edi/ ficabant,quorum pietarem ncmo no laudat Eos ucro apud Indos,(cj quidcm eflcomnium pracclariffima raonumcnta ,diccrcnt ,q homina memoriaportcritattmandatafcruarcmurjquiuc^pbatiflimarum fu/ ncra no rc alia,q corum laudcs cantado celebrabant) audicndos in prj
.
*T
fa
,
mispuro. Sedeorum caufaquifupcrftitesfint,euam corporisrationc habcndam ftatuo Adde q> adnominis pofteritatem fcpukhra pluri/ mum ualerein promptu cft Maiorcs noftri his, qui dc rcpublica fan/ guine& uita egregic meritieffcnt,ut gratias referrcnt , cacterofcj: ad paremuirtutisglonam excitarcnt, cum ftatuas tum &fepulchradarc u ^^ 1Ce confueuerunt Sed ffatuas fortaffis dedcrcmultis, fepukhra P nukhroru P ai cis cP ^ as * nte ^ 1<rcmint<r,rc tcpcftatecVuetuflateScpuIchror(i L casinfo/ autcm fanclitas , inquit Cicero , in ipfo folo efl , q> nulla rc dcleri nccp n
. .
.
'
moueripote(t.Namutcarteraextinguutur,(jcfepulchra{untfancfriora
dkarunriepulchra,e6 fpe<ftantes,nifallor, nVu<fiure,& foUftabditati coiximendaffcnt deorum mcmcxCreligionetucrcntur,qu6etiarn hominum manuinui/ olatum feruarcrur Hmc illud exlege.xrj tabularum, qd ueftibuluro,. aditusue adfepulchrum capereufu nonlicebat. Adde&legcm,qua pcena grauis lndicta crar,fi quis buftu uiolaffct,aut ex fcpukhro colu/
.
uetuftatc
Atqui
rcligioni
utcuius
uinmcmonam
.
nam cuficdffcr,fregiflct ue. Demum apud omnes getes bn moratas fe/

pulchrorum habitaeftratio.Tatafuitapud Atheniefcscurafepukhro rum,ut ctiam pcreptos bello,fi quis dux honcftarc fcpvkhro negkxif/
Athcnicnies*
Hcbrseu
.
ApudHcbreoslcge cauebatur,nc hoftc quidcm nfepultum reimqucrcnt.. Multa dc funtru\fepulchrorumc gcncribus ri.fcrunrur,qujc abreeffctproftquu.Vtiilludcft^quod deScythis fcrr, cos inter epulas honorisgratia folitoscomedere defuncftoSjcV alios nu/ tnre cancs,iquibusuirafuncti uorarcncur.Sed de his hac-tcnus.Fcrmc ointe qui repubiicambcnc coftitutam fuiseffe kgibus uoluere , in pri/ mis curarunt, ut cum funeratum&fepukhra nequi-.cj furoptuoftora
fer,capitc plccftmtur.
ficrent.
Ex Pittacj kgc firpcr
terrae
tumulum
aliud
ncn hccbatpraetcr
columncllastreisnon plus altascubitosapponcre aut mcnfuram.Co/ ucnire eniivârbitrabantur ut in qua rc comnnis cn* iurn nafura cffcr,
in ea :uillim fortunaedifcrimen habcretur,frd cffcnt orrua
pkbt acque,
atqjiocupkrioribuscommunia.Ita exuetere quidcm morcgleba pura pniebantur , idcprcdeficninterprctabantur , qu^doqmdciV corpus ^cxtcrracffct,quafxinmatrisgrcmiuniCCndcreni, itîxcrtscquis
fc/
DE RE AEDIFICATORIA
(epulchrum
faccrct
LIB. VIII.
nf
Âftp"1 ^-^
duo
itios
opcrofius , quam qcPdccemhomi>Ksefficerenttir Vcruni qui cunofiflimcfcpukhracondiclcrcprxca-tcrisnjfre
Acgyprfj.Nac^crrarcquidcmgcnushominum praedrcabanr,quido/
breuilTimiteporisdiuerforium lautiiTimasaedificarenr, fepulclna
.
.--
uero ubi diutiflime clfcnt requicturi prx illis ncgligcrent Scd mifai fic fit uerifimile.Getx um quidcm pcr illam uctcrcm pofteriratero fcinfti tuifle.Nam quo Ioci cadauer codidiflent , fllic notationis gratia pnn/ cipiopofuifleautlapidem , autfortaflfis (quodPlatonifuisinkgibus perplacuitjarbore, moxcoepiiTealiquidfupcr , circum uc aftruere, nequid fera fjtTodiendo, cruendocjj foedum cfTiccret Cura ucro dein/ ccpsearediflctannrfacicSjUtagrumuidercntautfTorcnteâuronuftum meiTc,uti tum crat^cum fui c uita dccclTiffent,nimirum excitabanrur inr eorum animis defideria chariiTimorum,quosainifiiTent,fimulq? illojr^ diclaj&facârcpacnteslodimadibantjSLdefiindtimerooriamquibus
&
potcrantrcbushoneftabanr.HincfonaiTisortueftilludjUtaflucucrinr,
cum cjetcri,tum praefertim Groeci bcne de fe meritorum tumulos hone Groc-coram ftarc inferrjs. Coueniebant enim,inquitThucydides,ilfic cum indume raos,
rorum apparatu,6cTfrucftuum prinruiasaffercbant* QcPquidem opus &pfjiTimumSt"maxime rchgiofum putarunt,ut ctism publice icf la/
cerent,Exquofit,ut(icpro{equarcoie(fiura,hinccosadfcpukhra,nerr tumulosmodo,autcolunellasoperimenri,norationisuecaufe,uerurn 8c"poneredelubra eriam inftitui(te,quo haberentubiidiacrurn facerct cum dignitate. Exquo illudcuraruntut eiTcntillaquidem pcrquam upukhro/ dccenriflima.,atqj omni exparte cultiiTima.Sedloca ubi fcpukhra iftiuf modi ponerenr,apud uetcres fucreuana, Expontificiakgepublicoin rum pohrionc loco facerefcpukh; um uctabantur.Platoni fic uifum cit^homircmha/ bendum,ita,ut necj; uiuus,neq; mortmis ulla xpartc horojnum cartwi
^
'.
fitgratrisEaq?dere.
cum extra urbcm,rum
8C
non ahbiquam in agro
'
penitus
cdicebarHuncimitatifucre,qui "ccrtum fcpuf chris Iocum defignarint fubdiuo, 8Cab hominum eaftuexclufum,,
ftcrili.cGP.dcrenr,
quoscgo uthemcntcr probo . Aljixonaaâdaiicr^j^nciiiigypfo,, autfaleferuabanrdomi.Micerinus Acgyptiorumrexmortuam hliaur in boueligneo condidcrcr , apud feq?feruaucrataularegia,iubebatcg: in fmgulos dicsei , qui myfterrjs prccerant , pnrcrarcnt Solitos,refcrt Seruius , ueteres prxftantiflimis filrjs acep nobililTimis locare fcpukhrai excelfis,cC rnaximeconfpia'is in motibus. Akxandnni per Strabonis hiftorici tepora fepta.&horros habebant codcncUs corponb 9 dicatos*
.
f j
Prc/
LEONISBAPTISTAS ALBERTl
Proxtma patrum noftrorum etate facella cemplis maioribus adaeta
trucbantfcpulchroru caufa , uifunturcj: toto in Latio buluariafami/ liarumfuffoflatellurcinftrucla difiindispcrparictcbuitulis, quibu Crcmatorum rchquias coderenr,ftatcp brcuistitulus ctiam piftori,ton Cori,coquo,aliptg,ck;eiufmodi^mfamiliaucrfabatur. Vbiauteputoi
nfantulos condidiflent folaciamatrum,corum eftigics gypfo exprefla
in
urna interdudebant Maiorum cfngiesprefcrtimmgcniorum mar/ moreas apponcbant .Haceilli. At nos cos non improbabimus ubi uis corpuscondedum inftituerint , qui digniflimis locis nomimsmcnu/ menta mandarint.Coeterum qiftiufmodiinmonumcntis delKftcmhec funt.Forma operis 8C titulus.Quam formam xdihcandiuctercs prae/ cxteris condignam fepulchrisputannr,non facilcdixerfm, Augufti fc/ pulchrum Romse ftrucuim marmorco fuitlapidc quadrato,& opertu arboribus frondcppctuo uircti. In fummo Augufti Gmulachrum cx/ t abac.In infula Thurina non lcngc a Carmania Enhrrar fepulchru fuit ingens cumulus filueftnb palmis confttus . Zarir.c facroru rcgine fe/ pulchrum fuitpyramistrilatcia,6dinfummo coloflus aure. Arthach co pfccfto Xcrxis ab uniucrfo cxercitu tumulus tellurx congcfta crTc<ft* cft.Scd apud omeSjqcFprimum quserercnt uidcre uideor fuiflc,ut a cx/
Arthachci. terislincamentodifferretnonquoaliorum opera uitupcrarent ,fed c\ inucnti nouitate ad ie fpecfrandum illcclarcnrÊxcjj^pfufafepulchrorum cofuetudinc, 3C ftudio nouisindics lineamcntis mucntis , eo progreiTi
9 funt,ut nihil cxcogitari amph poffit,qcVilli no ufurparinr,belliflimccj?
pcrfcccrint
ScûYta dernu eiufmodi funtut cgrcgieprobcntur.Sed cx alios nihil plus curafie,quam ut id, qcPcorpuscaperet, honcftarcnt. Aliosuero amplius quxlifle , quid/
,
omi multitudine hoc aduertimus,
piam afti ucrc,cui titulos, &rerum geftarum famam pulcherrimc co/ mendarent.Ergo itii , aut marmoreo tantum fcrinio contcntt cxtiterc, autinfuper facdlum addidci c quantum loci rdigio poftulaflet. Alcer* ucro columnam,pyramidcm,autmolcm,cV eiufmodimaximaopcra fuperaftruxcre , non ca quidtm in primis fcruandi corporisgratia,fcd Sarcophagus uc m agis nominisatq? poftcritatis Apud Afon Troadis lapidcm lapis. habcn diximus Sarcophagon , qui corpora confeftim confumat In
i
congeftitio, obrudcratocj; folo confcftim
humor abfumitur
Iftiuf/
modi minuta non profcquar.
De faccllis fepulchrorum,pyramidibus,columnis,ari$
&molc.
Caput,
III,
Kunc
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. VIII.
iref
T Vncquonia uetcru fepulchra probatur , uidco alibifacella,alibtf L > pyramidcs,albi co!umnas,aItbi aliud,ut moles,& eiufmodi,po/ mas.De his nobis fingulis diccndum ccnfco,ac prius dc facelhVVclim facclla iftoec fint ucluti pufilla temploi u exeplaha.Necj; rccufabo (i ad/
iunxehs lincamcnta a uarrjs quibuiuis
ceria
Sacella*
aedificioru
gcncribus colleda,
modo ca quide ad gr atia faciant atq; etia ad perennitate. Nobili nc ma

an potius ignobili monumcnta haec q aercrna cfTc concupifcimus non fatis conftar^pptcr afportantium iniuhas.Sed or nat nimirudelecxat,c|,utalibid*xim 9 ,nihil ad conferuadasrespofteri taticfj commcndandascomodiuscft.Ex.C.CacfarisatqjexClaudij fe/ pukhris tatorum principum,q quide,pculdubio clanfuma fuere,mhil plushactepeftate rclicluuidemusqfingulos pufillos quadratoslapi/ des bicubitales,quib 9 corum nominaferuetur.Eaqdem,ni fallor, no/ minis monumcta fi commedata maionbus lapidi fu-ffent , cu cateris abrepta ornamcntis,ctdisfVacla iam tum pridcm dcfeciflent.Ahbi alta uifuntur fcpulchrauetuftiflima 9 quoenemo uiolahr, q> fintopcreren/ culato , aut lapide ad alios ufus inutili , ut facilc a cupidorum manibusaftruxiffe coferat
1
fefc
uindicahnr.
Exquo
illudcft,
q?hicmoncndosputem
eos,quifi.ia
uclint
effeadmodu perpetua,udapide aftruat non infirmo quidem,fed

aut icuiter arri/
non adeo elcganti,ut ca quifpiam auc facilc cocupifcat,

piat.Pra-tcrea^p cuiufqj dignitate
in rcgibusproflifam
ilia
.
modum in his habendu puto,ut ctia
impenfa^rinfokntiam uitupcre Etccrtcpcrtcntaoperum,qua? fibi Aegyptrj aftruxere, ipfs quo fupehs ingrata dc/
reftor, qua.doqdcmilloruncmointafaftuofiiTur.isfepulthhbhuatus
firXaudabunt fortatfis alrj noftros Hctrufcos qudd Aegyptfjs m ma, gnificentiaoperum fitr.ilium non mulro CffTennt , atcj; intcr carteros Porfcnam , qui quidcm fub urbc Clufio fibiicpulchrum condidit Iapi< ck quadrato , tn cuius bafi alta pedes quinquagcnos labyhnthus fuerit pcnitus inexthcabilis , 8c*fupraid pyramidcs furgcbant quincp fingulje fingulis angulis , una in mcdo Quarum Iatitudo in imo ad pedcs fuenr cuinos 8C fcptuagcnos , 8>C ih carum fiim / mo adcrat orbis oencus , cx quo pendcbaut excepta cathcnis tinti/ nabula , quoe uento agitata longe fonitum refcrcbant Idcjt in pus infuper quatuor aflurgebant aliae pyramidcs , alta? pedcs centenos , 3C in hafceitcr.nd ali.v , non modo uaftitate , ncrum ctiam lineamcnto incredibilcs, Ifta mihi prodigiofa 6C ad nullos optimos M&s accommodata ncquicquam fatis probabantur , lllud Cyn
faruiu
yrt SVînrnrfrwt
LEONIS
rcgis
ia<fcatrjs
aptistae alb erti

,
probarunt , ciufq; moderationcm omnibusuaftiffimoru prxfcrcndam cxiftimarunt Nacp illi quidcm apud opcrum Pafargadas tcftudinatum domicilium perpufillum quadrato lapide aflurgebar porta pufilla uix bipcdali , Intuspro rcgis dignitatc aurea in urna rcconditum Cyri crat corpus, Aedkulam hanc nemusex orni pornoru gcnerc cofitum circuibat , 6C Iatc locus uircbat prato irriguo, ncc^decrantrhorapaflrimjcVflorumcopiajOmniaodorata^ctajamoe na. Conucnicbat'^ cum his titulus afcriptus.Homo cgo illc fum Cy/
farum
rusCambifisftliuSjqucm meroiniftisPcrfisimpcrium coftituiflc . Non e(tig!turutinuidcas,cj) mchoc habeatdomicilium . Sediamredeoad pyramidcs . Pyramidcm alrjfortaflfis triangulam , reliqui omesqua/ latitudo,Laudat dransjulam cffecerc EariT plaarit altitudo quanta
.
&
quiafibiita duxerit in pyramide lineas ut a fole umbram non cxcipe, rec,has pleric^ omes quadratolapide, nonnullictia latcritrjscxatarut,
Columnarum aliae jedificarorix^quibus paflim in ardificrjsurerentur,

alix fuere amplitudine ad duiles aedificandi ufus minjmcaptx,fed folii nctationis &pofteritatis gratia excogitatx . Dchis igitur dicendum* Enis partcshxfunt,,.ppodio 2C crcpidine furgentes ab ipfo pauimento
fohadfur.tgradus.Ineosaraquadrangula.Inhacrurfusaltcra cminct ara,primanon nihil minor.TertioIocobafiscolumnx, moxcolum/ na ipla,in eam capitulum,extrcmo loco ftatua fuggefto impofita . Sut qui intcrpriinam atcffecundam aram quidpiam uelutilataftrum tug/ ycfti loco interpofuennt,quo cfletopus cclfiori cum uenuftatc.lftarum parrium omnium Imeamcnta fumcntur , uti in openbus teroploruro, exdi?metro imx Columnx . Scd bafts iftxcubi uaftiflimafient opcra, unicum tantum habebit, non plurcsqualcs cxterx columnx toros, DiuideturidcircobafiscralTitudoin partcs quincf ,duasdabistoro, lataftro autcm trcis.Lataftri amplitudo quaq; uerfus capict cx diame/ 9 tro columnx dimidiu dimidrj quinquics. Arx autem in quib afltdrat loco,qcfipfum omibusdebctur bafisparteshabebunthafcc.Suprcmo partibus,jhu<fturx prominebir cimat;um,in imo quidcm adcrit focc9 . Sicenim fimilitudinis graua appello id ornamcntum porrccuim aut ^radibus,autundul3,autgulula, quodquidem partis alicuiuspropria Seddcaraiftiifu.cdinonnulla diccndafunr, qexinduftria fitbafis mus Dixi accidiflTe hunclocurodeftinatafuperiorilibroprxrermif in
. .
ut columnismurulosfubftinendos duccrtnt . Cu igitu rpofitis muru/ lisiuones cxpediuorcs habcrc uoliuficac amotis rcliqmsimcrmcdrjs
tantum
DE RE AEDIFICATORIA
ferendis columnis ipfis fufFiceret.Id
LIB. VIII.
117
tantum ex murulo fub bafibus columnarumreliqucrunt, quantum nos fic rclicftum aram nucupam 9 . Huicmurulo Rieratornamentum in fummo cimatium , gulula , auc undula,aut quiduis tale.Tum Sc par in imo foccus rcfpondcbat . His igitur ambobus ornamcnris aram incinxcre , efFecereq; ipfum id cima/ tium adarae ipfius altitudinem cx quinta, aut cxfcxta Aram autem
pofuerccraffam nufquam minus,
c|
ut ad amplitudinem bafis colunae
refponderct,nequidlataftri fuperaftru&io in uacuo pederet. Alrj firmi

tudinis gratia octauam lataftri addidcre crafTitudini muruli.Coctcrum
dmatium 8C foccum,autfuit par latitudini fuae, aut iuperauit ex quinta. Itacp iftiufmodi apud clcgantcs fuiffe murulos SC aras inuenimus,Redeo ad columnam . Sub columnae bafi ra ftatu De columna etur , q ad bafim columnae(uti mox diximus)commodis dimcnfioni/ itcrum. bus refpondeat. Huic rimatium erit integru opus coronae , prjeferrim Ionicae , cuius menini efle lincamcnta haec . Infuno loco gulula , mox gradti3,poft rudens, poft mutulorum frons prxtcclus , uhimo fupre/
arulje alritudo,praetcr
molocoundulacufuniculis&nextrulo ordinibusinuerfis, Arauero

altera huic fubftituta itidcm panhbus ducetur lincamcnns, ita ut fupcr
eam nihil aftru&i
pendcat in uacuo Sed huic ab folo ipfopauimenti

.
aflfurgent gradus,aut trris,aut quinc alritudinibus intcr fe 3C rctracti/ onibus imparibus . Hi uero gradus una nihil plus cj quarta,nihil min p
fextam arae fupra fe impofita? partcm omni altitudincfui ad^quabunt. Inaraiftac adaperietur hoftiolum, appingenturcj? ornamcnta eiaut Dorica, autlonica , qualiaintemplisrecefuimus.In alteraautem fub/
latiorc ara tituli afcTibentur,5t" exuuiarum congcrics afcuJpctur
intcr hafce
.
Sicjd
duas aras fubinferponetur,altum fiet ex tcrtia fuae amplitu/
dinis,idc#fpacium oceupabuntfignaadpa&a utinjntplaudcntesdee^
Vi<ftoria,GIoria,Fama,Copia,cVeiufmodi,Fuerc quifupremam a/ ram cruftarintarre aurato.Aris abfoluris 8C bafi fupercxcitabitcolum na,cius proceritas feprics diamctrum complebit fui In fummo fcapo
.
columna
.
fi
crit
ampliflnrsa
fiet
grarilior
, c|
in
imo non plus quam ex
dccima . In caeteris minoribus ea fequemurqujc librofoperioretrans egimus Fuerc qui columnae alritudinem ad pcdes cetcnos duxerint totamc# rircum afpcram fignis &rerum hiftoria coucftitam rcddi/ derint, introi fufcfgradus ad codeam fcalpferinc,quibus ad fummum ufqjconfcendas In columna iftiufmodi capitulum appofuere Doricii amota collt adicclione fupra fummum capituli opcrculum in minori/ g bus
.
LEONIS BAPTISTAH ALBEBTI

'buscolunistrabsfafcix
'
Ucmo.e,
, coronxcj? ornamcnta quacj; circufipra im> maximis aurccohlnisiftaptcrmitrcnrur Tantoi^ enim lapidii fru fi a no fuppcditrtrer,nccf; facilc opcri fupftnuercnf In utnfcjj fuprcmo loco apponcf quidpiam,qcr*ipm pro bafi fir,in qua ftatua col locef.Id fi forte cntquadrata ara , tunc illa quidc fuis angulis folidum columnx non cxcedet Sinautem eadem erir rotunda,cius amplitudo quadrati iftius Iincas non exibit Statux magnitudo cratex terria fu$ colimx.Dc columnishacrtenus Admolcqdem ficlincamcnta uctcres
ponunrur
In
ducere aflueuerc. Primo loco quadrata tcplorii more exaggcrata fur/ gcbar,inde paries attollebaf mhil minus,q cx fexta nihil plus,q ex quar
tajongitudmis arex. Ornamcra paneti,aut non nifi in fummo arq?in imo,arq? ctiam in angulis adigcbanrur,aut prxtcr id adpartx p pane/ tem columnationes,pminebant . Sed fi non nifi in anguhs eolimx ap/ ponebatur,tunc totius pariicris alutudo pter grad 9 crepidinit diuidebat in pres quaruor, ex quib 9 dabSLtur treis columne cum capitulo SC bafi. Suprcma uero pars unica dabaf reliquis ornamentis, hoc eft trabi,fa/
fcix,&coronx,Rurfusparsiftecunicafuprcmadiuidebafinmodulos fexdecim,trabi dabatur moduli quincf; ,fafciar hidc qutnq;,coronx cu undula dabatur fx QcPautem crar fub trabc ufq? ad crepidinem ag/ gerationis diuidebatur m parres quinq? uiginti,ex cjbus tres dabatur altitudmi capituli,dux autem baii,rcfiduum inrer mcdm coplcbat colit
,
&
ri3elogitudo,fiebat'.]f,inanguliSiftiufmodifemperquadranguIf colura nx.Bafisurucoformab.Hthoro,fkbarq;isexdimicuatoti 9 alutudinis
Columnainimonextruh locoeadem habebatlincamema pro/ iedurxfui, qualia in fummo^capo latitudo coliinxinhisopenbus fiebat ex quarta Cu logitudinis Vbi autcm refertus erat panes ordine colunationis, tuncqueMnangulisquadratxaffidebantcolumnxlatae habcbatur ex fu{ longitudinis fcxta , rcliqux uero p parietem colunae cariiq? ornamenta cx tcplorum lineamcris duccbantur.lntcr has colu/ nat lones &,pximc fu periorcs.hoc intereft , q> in ilhs ab angulo ad an/ gulum tota panetr- longttudine,cum in imo bafis , tum SC in fummo torquesSc" nextrulum columnx fub trabe pcrducitur . ld non fit ubi plurcs columnx adpnctx,pmincnt.Tamctfi fucrint qui bafis lincamc/ tum cilciftictoto operf,tieluti mtemplis , circuduxerint.Intra qua, drangulum huncparietum ambitum fefe attollcbat rotundun; Sc con (picuum opus cmincsanphus , cj paricrcsiam pofiti parte diametri fui nihtlominus duuidia, nihilo plus tcrtia bis , Liufcfc rotundi latitudo <x maxirao
bafis.
.
CE E AEDIFICATORIA
LIB.
VIII.
iii
roaximo iftius quadrangulae aree diametro capicbat nihil minus dirni diam,nihilpluslextamquinqui!s.nuriniiquintaoccuparuttcr,utra/ batcj; rotunda quadratis,& uiciffim fccundo quadrato alterum rotu/ dum qbus dixi rationibus fupcrimponcntes ad quartam ufcf aftrutTti/ oncm,& ornabanr,quae hactcnus reeefuimus Non decrantpcr mple ipfam afccfus commodiffimi,& facellorum religioncs,&pra(:furgetes aparictein praecelfum columnationcs , cVintcr columnas ftatuarurn
.
decus,& tituli aptis
locis difpofiti 8C collocati,
SEd
tepli
Capur. IIII, Defepulchrorumtitulis,notis,&fculpturis, 9 ia ucnio ad utulos.Eorum iuit ufus,5c* multiplcx, dC uarr apud uctercs . Non . n. fcpulchrisfolum , fcd 3C facns acdibiiSj&pnuatis ctiam ômibus habcbantur . Infcnbcbanc inquitSimachus , faftigrjs
/""
,-
nominadeorum qiub 9 dicaffent, noftri faccllis,cui,&:quo eilcnt annoruteporedicatainfcribereaffueuerat.Côdmihiuchemetcrpla/ cet,Etnefithocquideabre,cumappuliirctCi2ycuCratcsphilofoph # atcjjpaffim priuatorum xdibusinfcriptosuerficuloshofccinucnircr, NatusJbuisJoniffinius VirJdexculesjTicJbaJ2iLabar, Intret hancdomu
mlulmali,irrif:tûafitcf:pofiusinfci^
f-j
V^T^fCS
M*^
*
n.omncmoftrigenuspromptius&ualidius abatftura q Hercule.Sed "*? "pn %* oc* lc * a tituliquidcm erunr,autfcripti, quosepigrammaranunaipabant , aut notatifignis SCimaginibus. Scpulchris Pla^cierius-non-pius quatuor__ feriberent edicebat. Atqui tu media mihifinquit iile) carmen ponc colu tia.Sed breuc, quod currcns uedor ab urbc legat Et ccr^cjnmiia_pXQ/ lixitas cum aubi , tum roaximcin hispcrquam odiofa eff.Autfttan/
.
Omenfaefrj*
dcmpaulo prolixior cff, omnincrft dcgans dictum, rk>beatc mfe tophiura quod animum moucat ad pietatcm,mifci icordiam,adgratiam,quod $ue lcgiffc non pceniteat & roandaffe memona? , SC pronunciaileiu/
,
ucr.Laudatur
Omcne", Si penfar^ anunas fmercnt crudclia fata, PenfaremprorecaraOmenaealibcns, Atnuncquodfupcrert,fugiam lucerccjjdeofq;, Vtte imroatura per ftyga morrc fequar. Et alibi, Afpicite 6 Ciues fcnis Ennrj imaginis urnam , Qui ueftrurn pin/ xit maxima facta patrum Nemo me lachrimis dccoret , nec fu /
illud
Xw$
ncra
fletu
Faxit
cur r uolito tiiuus per
orauirum.Ad
fepulchra
qui apud.Xh^xnopylasôcadcrc Laccdxmonrj infcripfc, rant. Hofpcs nunciaLacedo?rnonrjs , nos his iacere dum eorum iui/ fafequimur. Nec etiam afpernabimur ,Q quid habebit kpidita/ cismiracAilum.Heus uiat or , hic ir cxuxor non litigant," .Qu*rcs
ccrum
qm

quifumusfnon dicam . Acehodura ipfadico,hicBelbiusbaIbusm Brcbiampeppam nuncupat, Ohe coniunx, etiam defuncla garrisr
Iftiufmodipcrplacenr. Nocas licerarum maiores screinauracasmar/
.
ThtfHJfl lllfr*
raonbusaffigebanc, AegYpcrifi^nisucebajiLurhuncinraodum.Na oculo deum,uulture haturam,apercgem,cyclo ccmpus, bouepacern, >C ciufmodi fignificabac,dicebancc^quibufcf;fuascrhliceras nocas elTe, &futurii olim,ucearum cognicio pemcus percac, uc apud nos Hetruf/ cos eucnic , Per Hccruriam ex oppidorum ruinis 8c buftuarrjs defofla uidimusfepulchra liceris,uci omncsilbi pfuadcbat,infcripta Hctrufcis. Earum nocximicancur Grxcas, .imitantetiam latinas, fed cjd moneat intelligit ncmo.Iraq; SC carterisfore futui ii ureueniat id aequc aiitumat. Suum auccm adnotandi genus,quo iftic Aegyptrj ucercntur toro orbc terrarum a periris uiris , quibus folis dignilTimsc rcs comunicand? fint
pfacilepolTeinterpraril. Hospleriqjimicaci uaria fepulchris afculpfcrc.
Adfepulchi um Diogenis Cynici columna erar erecca, in qua ex pario lapidccanem impofuerant Sepulchrum apud Syracufas Archimedis ueruftace negleclum ut uepribus obrutum , fuifc$ incognitum ciuibus Arpinas Cieero fe inueniile gloriabatur coiecftura ex cylindro 8C fphe/
.
rula , quam uidilTcr infculpcara eminenri quadam in columna . Ad fc/ pulchrum Simandi Egypciorum rcgis fculpca cius crat matcr faxo cubitorum uiginci,cria regia infignia fupra capuc geftans,quo oftendc/ batfiliam uxorem &matrem fuilTe regis Sardanapali AiTyriorum
,
manus collidentcm plaufu,atcj5 fub fcnpferar.Tarfum Archileucp condidi die non amplius una. At tu mi hofpes agedum comede,& bibecum feftiuitatc,iocqcg,quadoquidem caecera,q hominu funr haud quaquam, hoc dignafunt , id cft, plauiii.
Itaq? iftiufmodi notis 8C fignis ilh
regis ftatuam (epulchro appofucrc
Romanorum
mos,
quidcm utebantur .Noftri uero latini dariifimoriT uirorura gcfta exprimere fculpta placuit hiftoria . Hinc columna? y hinc arcus rriumphales , hinc porticus rcferti picta,fculpta uehiftoria . Sed in his nonmfidigniiTimarum, grauiflimarucjj rerum
uelim monumenta mandes.De his hacftenus diximus.Terreftres uias, aquarum traieCuones rjfdcm gaudebuncrebus, q&uijsrerreftribus
Specula?.
probecur.Sed qii maritimis atcp no dcbeatur,de ca itranfjgcndum cft.
nihil etiam terreftribus urjs fpecula
Defpeculisckearumornamentis, Caput. V. Roecipuum adfcrunt ornamentum fpeculx , ubi aptis locis pofitx
dc Iincamentis
commodiscducTx fint. QcPfi crunt etiaiu non rarif/
DE RE AEDIFICATORIA
(lmXjillf quidem
fefe
LIB. VIII.
fi*
procul uifendaspftabunt cum dignitate.Non tn proximam abhinc ad annosducentosaetatem laudo , quam habuit communis quidem morbus tnrrium aftruendaructiam minutisin op/ pidis Nemo paterfamilias rurre potuiffe carere uifus eft.Hincpaffim filuap furgebant turrium, Suntcj putent aftro mouente etiam hominii animos uari3ri,ad annos abhinc ccc.ufq;.cccc, catus uiguit fcruor reh/ gionis utnati homines uiderentur non aliam act rem magis cj.adfacras aedes aftruendas.Non dico plus. Romae g hosdies,tametfi de numero plus parte dimidia corruerintfacrafupra duo miliaetiam quingenta luftrauimus teCta. Aut quid hoc eft,quod uidemus certatim totam Ita/ liaminnouari^Qj iatasurbestotasaiTerulisc6pa(ftaspueriuldebam ,, . o*l t y quas nunc marmoreasrcddiderecRedco ad fpeculas.Non hicrefero q> bpccula mxra^ apud Hcrodotum legimus,fpeculam ftuffe in medio templo ad Baby/ ].? KZ lonem,cuius bafis quaqj uerfus ftadium adimpleret infegrum^ftrucftu/ k" ls * rifc|? conftaret ocfto alteris in alreris fuperimpofitis Quod quide opus laudabo in Ipcculis.Struclura? cnim in altum iftic aceruatas ad grana
.
r
atq? ad. firmitatem faciunt , quadoquidem earum teftudin2tionibus ocatenationesita intcr(crantur,ut parictcs belliflime cotineanrur.Spc/ cula eritautquadrangula,aut rotunda,in urrifq; altitudo latitudini re/
lata
fpondeat cxquotaneceffeeft.Quadrangulacum gracilis fufura cft, fiet ex fexta fuae altitudinis, rotunda quater habebit diametrum in
eft,fi erit
ala'tudine,CraffuTima quae futura
quadrangula,ftet lata nihil
rotunda, diametrum habebittcr. Crafficudiniparietisfi eritilla quidcm ad cubitos alta quadraginta da/ bis nihil minus pedcs quacuor , fin ad cubitos ufqjfiet quinquaginta,
plus
fuaealtitudinis,fin
q cxquarca
tuncei pcdes dabis qumc,inC:j; cubitosfexaginta,dabii*fcx,acdeinceps parigradatione profequerc Atquihcecquidempuris, fimplicibufcp fptculisdebcntur. Sedfuere, quifpeculisad mediumaltitudinisporti/
cum adietwntcxtrinfecam columnis expediris,
8C fucre,quiport*cum
hanc ad coclcam lineam circunduxerint,8c* fucrc,quitotara portiab 9 ,

quafi coroniSjCinxcrint, 8C qui tota fculptis animalibus conucfticrint. In his columnationum ratio a caeterispublicisopcnbus non deuiabit. Vcrum licebit omnia ad gracilitatem deducere prjtcr pondus aftructi/ onis.Sedfpeculam quiuolettuuffimam contra uim tcmpeftatis, 6C af/
pc&uiucundiffimam
fecerc
,
(us quadrata rotundis
deducetcjj gradatim
fuper adrjcictquadratis rotunda , acrur/ opus , ut ex columnarum
rauonc graakfcac Defcribam quaicmfore dcccntiffimaarbitremur
Prin//
LEONIS BAPTISTAE ALEERTI

Principio quadranguloe cx area furgercrfpjc1ir.cs , carff altitudo capicf totius,pccntatis, q in opcrc a fummo ucrace ufq; ad imum pcde futura (itdecitna Latitudo habcbitjftiîpfius^ptcritatisqusna.CoIumnar^p parictibus ad fingula crepidinis laterabinj in racdio,c\: f ngulc pro an/
.
gu lis appingccur fuis cu ornamcts diftindae , un mox dixim 9 in fcpul/

chns.IncrcpidinciftiufmodiadfiftetaûadragulumjUclutifaccllujCui*
Nodijs m
.
r Ipe/
amplitudo capict altitudinecrepidinis bis. Altil fiet eq atq? latuâppin/ 9 gcturcp huic columnj extrinfec ,quales in teplis diximus tertio gradut &ircin quarto , arc$itcm quinto.Sacclladcinccpsapponeturrotunda ErutigtrotundafacelIahjcnuerotria,&canosabarundinibusdu<fta
fimi iirudineappcllabimus
nodos.Nodorum igit fmgulorum altitudo
cula,quia,
9 9 fi<tquatacuicjj fitlatitudo,additainfup_laritudinisei ipfi duodccima, x qua r>tem elTe nobis^p focco uo!umus,Latitudo aCItducetur a quadran
gulo inhmo fiiceilo,qcr*in prima crepidme conftitutum fit , huncfcilicet in modum. Latus enim faccili iftiusquadriguli in fjtes diuidctur duo/ dccim,ex his abiecla parieuna id cp rcfiduum fit, dabis^pximo primo nodo Rurfufcp nodi huiufce primi diamctrum diuidito in partcs itidc duodccim,cxcp parttbus his nodo fecundo parres dabis undecim. Ter tium ucro nodu parirationc cxfuiundccimagraciliore efricies, q fecun das.Hacgradanone aiTequemur id , qcfm colunis plcrict: docfli uetcrct probarunt , ut fit truncum operis smo n pedc crafliuscx quarta , q m tnuertice Nodiscolumnxcumornamentisappingcnturnihiloplui
octaua,nihil
mmusfexu^Tum Sc. nodo

,
cuicp atcfsmdeff) facello aptis
&fcaficum ornamentisquxillis dcbean tur.In fencilra apcrnonisuaaium nonpluscapictquam dimidiiim in/

locis adapcrientur fcneftroe
tcrcolumnrj fut^Sextusfummusgradusopcrisiftacin fpccula,qui qui/
dcm fupra tertium,quem dixi,nodum apponcrur,quadrangulum crit

opus ,
ipfius
Sc ftatuetur cius altitudo atq; item latitudo
utterriam diamctri
fupremi nodi non plus capiat,cj bis. Huic ornamcnto crunt folu columnxangularesadpaclarpilts,quihusteftudoincumbat.Aderunt
SC trabs,Sc* capitula,& iftiufmodi ornamcnta.Scd mcdia parictis ifiiua . Scptimo cV.ulrimo gradu cx/ citabitur nudis arq? expcditis columnisquaquindic^pcruiaporticus
fpacia fient ueluti in quadriurjs pcruia
rorunda.Columnarum crir longitudo cum ornamcnns , quanta

area iftacht diameter
ctrculari
cV in
Diamctcr ucro ipfccx amplitudine facclli fub fc ftatuti quarram capict ter Tcctum imponetur huicipfi columnationi
. .
fpharricum
.
In facclhs ucro, quae
quidcm crunt recftiline a 8C qua/
DEEE AEtMFlCATORIA
LIB, Vlir.
iio
quadrangula,furgent fn anguîs extrcmiscriifoc.Earumcrir^pceritas, quata(tfubfecoron3P,fafci^q; } 5îmatrabisaltirudo,Pn'moinraccllo quadrangulo , qcrm imo fupra crcpidinem fit fpacium mcdianum, ex
totacxtrinfccafuiamphtudinecapict ocftauam quanquics. Scd spud rcgisProIomp ad mfulam Pharum, qui ad noclurnosnauigiorum ufusignesm fublimi fpecula cofpicuos habcri iuflitpenfiles,&continuodeambulantes, nequidflamaralonginquo fydera efle puraretur.Mobiles ctiam imagines monftrantcs,qua parte orbisuentusapplicct, qua uecoeli rcgione fitfol,3quatum die: pcrc/ geritiiticpulchcrrimefacient ad rem.Hadenus dc his,
ueteres llludpcrplacuit
De urbium ufjs dignioribus _ Vt porta? ,portus

tnuia&forumexornetur.
pontes
arcus,
Caput,
VI,
SEquirurutintraurbemingrediamur, Sedfintuiaequaedam multo digniorcs , quam quidem efle natura fui SCintraurbem , 6C cxtra urbem poflunr, uri funt quae m templum , bafilicam , fpccftaculum ue ducant. De his igitur prtus.Legtmus Hcliogabalum ktiorcs 8C digni/ orcs huiufmodi uias ftrauifle faxo Maccdonico arq; Porphintico. Lau/ datur apud hiftoricos uia , qua apudBubaftirn Acgyptiam urbcm iretur in tcmplam . Erat cnim dircda per forum , &inftrata lapidtbus egregrjs Eius latitudo plectra lmplebat quatuor , hinc atqj hinc uafuf fime uirebant arborcs. Apud Hicrofolymam fuifTe rcLrt Ariftcus arduos pcr urbe tranfuus elcgantes pcr quos parres,digniroefq? hone/ ftius inccdcrent . ld quidem uel ea maxime de re , nc quid facra fcrcntes
.
profano$>cotackipollucrentur. CclebrisctiameftapudPlatcncm uia a Gnofio in anrrum,& faccllum Jouis cupreiTata.Copcrio intcr cjteras apcPRomaduasfuiflehuiusgcncns uiaslogedigniflimasadmiratioc, Vnam a portaiad bafilicam ufc$ Pault ftadia circirer qiunc^ . Ahcram apontcad bafilicam ufcfPem pedcs , MMD*operram porticu ex
marmorcis columnis,& plumbca tedura.Ornamema haecurjshuiuf/ Viarum termi modi minfice conueniunt.Scd r^deo ad milirarcs. Viarum quidem 3C ni porta,6C earum quae extra urbem fmr , SC carum quaeintra urbem fint , caput portus quafi tcrmiiius quidam eft , terrcflribus porta , markimis , nifi falli mur ,porrus, Ni forte fit ea quidem fubtcrranca , qualcs Egyptrjs Thebis fuiflTe praedicant,ut pereas rcgcs cxercitus emittcrcnt , nul loid oppidanorum fcniiertre, Quales etiam apud Pcncflrum u> iatio plunmas fuilTe compcrio furTofl"as a.monte furamo ufq; ad
&
plana
LEONtS BAPTISTAE ALBERTI

ifle
In carum una Marium obfidioncprcflum intcrt Ex eo qui uitam fcripfit Apollonij uiam inucm dignam memoratu Nam Meda inquit mulier apud Babylonem uiam lapidc
plana miro
artificio
.
fcribunt
aftru(ftam,5cbituminepcrduxiclatam fubfluminisaluco,qua ficcoi/ x rctur pede a rcgia ad alteram domu c regionctransfluuium pofiram Sed liceat non omnia Graecis crcderc hiftoricis Redeo ad rcm. Porcae ornabuntur non fecus atc arcus triumpho^ , dcquibus raox diduri fumus.Porcumornabunc productae circum porticus crepidine hirta
fpatrjs laxc,Sc* promincns celcbre fpedatucj? templum , 8C pro templo fon amplitudo patula, 8C ipfis in faucibus coloffi , quales cum oetcris in locis plufculis , tum 8C apud Rhodum,quo loci Herodera treis ap / pofuifle prjdicant.Celebratur apud hiftoricos molesin Samo ad por
tum cxaggcrata quam fuifle ferunt orgias altam uiginri ,

tra
,
8c ad duo in/ marc ftadia extcnfam Itaq$ iftsec ornabunt portum , fi fatfta crunc arte cleganti , matcria non uulgari , Atqui uiam quidem intraurbem praeter id,q> rcde conftratam , 8C omnino mundiflimam effc oportct
Pons.
beUiffimc ornabunt porticus lineamentis panles,& hinc atq; hinc mu/ tuo cosequata? domus ad Iincam 8C hbcllam.Scd uici ipfius partcs qui/ ^ us c S r ,e ornamcnta debeantur funt hxc.PonSjtriuiu.Spccftaculurri uero haud aliudquippiam cft, cj forusgradibuscircurrfeprus , Incipia igitura pontc,quandoispotiflimacftparsuif.PartespontisfuntpiIf, arcus,& mftratura, Sunt ctiam pontis partcs uia mcdia , qua iumenta
P5s Adrianu rcptant,& hincatchincdecurforia,quibustogatiuadant,cVpro late/ ribus fpondae, aliquibusetiamtc&um.QualeRomaeadponte omniii prxftantiflimum Adriani opus dignum memoraru,cuius ctiam,ut ita
loquarjCadaucrafpedabam cum ucncratione.Steterat n illictedum columnisexcitatum quadragmtaduobus marmorcis opere trabcato, tc<ftura aenea,ornatu minfico Pontem aeque atqdatauiam cfficiem*, Pil.-i! ficntinter fe numero <3amphtudinc compares Earficraflirudini dabitur apcrtionisrertia.Prorxinpilisproducentur aduerfusuim aq, quoad operi dimidiam latitudinem pontis adrjcianr , cmergentq;ufcp (iipentalluuiones , Puppis itidem aquc producctur,non tame dedece/ bit fi quid erit ea quidc minus acuminata , 8C quafi rctunfa. Placebitcg fi cx prora puppicp anterides firmitudinis gratia ad pontis latera fub/
.
.
fltnenda in altum prxfui gent
quarum craflitudo in imo nihil minus
occu^ cthcitudmis capitibus tx aqua
pile_
qtertiam ois. Arcus apcrtionum totiscxtabunt Eorum luieamcnta cx lonica aut potius ex Dorica duccnrur
DE RE AEDIFICATOFIA
LIB. VIII.
iii
9
ducentur rrabe,fientcj; craiTicx totius apcrnois in magnis pontib nuftj
iDinus^êxquinfa&dccirna.Prorpodapontisfirmitudinisgrauadif ponentur ad linea SC libcllam aruloe quadrangula*,in quibus , ctiam fi libeat,colunasexcitestecfti ftiadducendi grana.Spondai^ crir altitudo cum focco &cimatio pedcs quatuor,Spauainter aras complcbis pky c eo. Arulis 8C plutco cimatiu cnt gulula , aut potius undula pcr totam fpondlincam,pdu<fca. Cimatio parimo foccusrcfpondebit.Decurfo ria q fccPm media pontis uram ad fpondam mulieru 8C pedirum gratia adiecfta fmt uno atcîtem altero adftabuntgradu cclfiora , q ipfa iftarc uiamcdia,qiumctorumgrariafih'ccinfternat.Colunarumaltmidocii omamctis crit quanta pontis latirudo.Tnuiu 8>C forum fola differift amplitudine.Pufillum mmiiêft forum,triuiu.lubcbat Plato ad criuiii haberenc fpatia,ubi nutriccscum pucris couenirenr, eflentcj; una.Crc/ doidquidcm,qudetpucriualidiorcsrcddercturufuaur^libcrioris,ct
&
u "n
nutrices laudis ftudio eflcnt lautiores, 8C minusintcrcotciusipfiusrei
obfcruamces crrarentncgligcntia.Ccrteornamentocrit, &tnurjs,8C foro, (i aderitclcgans porucus , fub qua patrcs cofidentes aut mendi/ cnt,auc mumaintcrfc ofTicia prxftolenrur . Addc cj> ludibundam 8C cercatcm fpatrjslaxionbus iuucntutcm patrum pracfcntia ab omni iaf/ ciuientisaetatisimprobitatCj&Cfcurrilitatcdcterrcbit Forurp ahud aiy Forum
.
gentarium,aliud olitorium,aliudboarium, ahcflignarium , Schuiuf/ modi,quibus SC locus in urbc 8C propria dcbcnrur ornamcnta.Scd ar gentanum eflc omniu praeftantiffimum conucnit.Forum Gra-ci qua/
dratum conftituebanr,porricibusamplifliniis
8C duplicibuscircuibar,
columnis 3C trabibus lapidcis ornabanr, fuprac iu contignationibus

ambulationcsfacicbant. ApudnoftrosJtalosforilatitudotcrtsam bis
habcbat longitudinis, Scqptx uctercinftituto ilhc gladiatoria muncra fpectarentur,rariorcs ad porticum columnae ftatucbantur.Grcaq? ad porticum argentanar tabcrnae adigcbantur,& fupra in coaxacionibus meniana, cVquafaduedigahapublJcafcruircntparabantur.HaecilIi, Atnosforum ctiam probabimus, cuius arcaduo completqdrata pornc9 ,qua* orca aftrucntur certis dimenfionibusad fubdiualcm arca rcfpondcant codccet , nc quid aut uaftior spparcar,li dcprtfla circum/ adci unr cfdificia , aut arcftior nimium alta xdifkiorum icptus accrua/
tionc.
Pcrcommoda eric teccoru alr.tudo , qua: fiatcxtcrna lanrudinis

minus
fori,autnihtl
demum , c| cx duodecima
bis
Exaggeraras
efie
s
pomcusuchm
cx^ntafuaeipuuslautudinis, Atqui
lamudoquidem h crit
LEONIS
APTISTAE ALBERTI
erirqtn Sc colunints altitudo Colunationis Eineamenta xbafilicaducc
Arcus tnum
pnalahs
tur.Sed ih hiscorone,fafaa,5C trahs fmittl partc colun^c capictquinta. Qj,iod U prun.Ti) in cenignarioncs cna 3kcras fupaftrucrc,colunationeS kiuabit,iicntill;c quidegraciiiores,brcuionfq;q pnmj exquarta,fub tcnd.turq? aggcrntioms mftar focc 9 ,cuius altitudo capiat aggerationis / in (imx dunidia.Sed qp forofc$,triuiaq; maiorein modu cxorncnt,funt
arcus ad fauces uiaru ftatuti.fcft.n.arcusucluri ppetuo patcns porta.In
ucntun quidearcii arbirror ab hisqimperiupropagarint.Nahi qui/ dc,mquit Tatius , cxuctcrc morcpomcnii quocpampliabant , Quod fecnTe Claudium prxdicat Ergo aucfla urbc antiquas portas unlitatis gracia fcruandas ducebat cu alias ob rcs , tum fortaflis ctiam ut eflent in aducrfis cafibus cotra irrupcntium hoftiil uim tutiores. Deinceps q> op 9 d celebernmo ftaret Ioco,ca re ilhc captas ab hofte exuuias,5c* no r
.
tas uictorixdeponebat.Incieceptusornari arcuseft,adiedicp 8C tituli
Via rcgia,
c^ftatu^&hiftoria.ArcumaptiirimeaftruemusilliCjUbiuiainpIatea, aut foru ter5ninabir,<St" prafcrtim uia regia.Sic.n. appcllo uia quae in/ tra urbc omnium dignilTima eft, Arq arc9 quide non fcc 9 atq? pos treis hcbititioncspcruias,Mcdia qua milcs,hincucro, atcf hincquib g ma/ tres,fuicj; uiciore exercitii redcunte ad patrios deos confahitados comi tenf,& ouatibus plaudar,ac congratulent. Vbi arcum fdifices arcae li/ nea,q fecundii uia fit,dimidium habcbit ei9 h'nec,qu cjdem trafucrfam uiam a dcxrris ad fmiftra interfecer. Et iftius rrafuerfae lincae Iongitudo nihil capiet minus cubitos quinquaginta . Opus hoc maxime ponbus fimilccft.Scd coftatpihsn5plusqtuor,ar>fionibustnbus. Ex arearli/ nca brcuiorc, hcc cft,q fecundu uia cft,oCl:aua adlatus arce,qcFforum : fpecter,8^ rurfus ad alrcril pofticum lat' zrex itidc ocftaua rchnqucrur. uteam occupet arulae,qbus colunarad arcus excicabuntur.Arear ucroaltera linca,quaechxioreft,hoccft,quactrafucrfamadiiaaobducitur, ocxo m modulos diutdct,ex quibusduo dabiitur apcrtioni medix,fin/ guhsucro pilis,5c! item fingulis collarcralibus apertionibus fingulx da/ bunrur inoduluPilarum quidem latcra mediana,quae ad pcrpcdiculii uiq? ad medianje ipfius apnbnis arcum fcrendu tollcntmodulosfient alra duos,addira 8C partc modulitcrtia.Eadem erit rario latcrum attol
lendorum in reliquisduabuscollateraIib 9 aprionib 9 .Adfua,n fpatia fnnilidimenfioncrefcrcnt.Tcftudoûrjsagtionibuscritfornix.Orna/ mcnraq piiisinfummofubarcu, 8C forniceextendcnturcapitulu imi/ tabuntur Doricunij fedhabcbum lancis,.opcrcuuc^lococoroniccs
.
pro/
EfcE AEDIFICATORIA LIB.

ftar
VIII.
ixt
prcminctcs cpcrc Corinthio,aur eriara Iom'co,& fub corona cclli m/ expeditam rubebitfafciam.Subindc,cj> m fusumscolumnaru fca/
pisadiungitur, torquehabebit,arcnextrulu , Tota iftaecornamcnta fimul collccfl3 hct ex nona altitudmjs pi! j,Uurfus nona iftt;c p2rs in par ciculasminutasdiuidernoue , quarufuprernasquinqidabis corona?, crexsdabisfafciae,unam uerodabisrorcj& ncxtrulo.Inflcxa n abs,hoc cft , arcus , cj pro fronte uergirur craflitudine Cv.i capiet apertionis nihil plusduodecima,nihil minusdecima , Columnar corra mediasfrontcs pilaril appingetur legittimc atc cxpeditc , poncnturc ftc,ut fuprcroo
icapo aequet apertionis ucrtice,Iongitudine autem fui diftcndcnt qtum eftar)tionismedianae,laxitas.Subcolumnafubigeturbaf5,aiulacf,c3C foccus , fuprac columnam C3pitulum feu Connthium fcu Italicum, fupraq; id trabs tafcia 6^ corona Ionica aut Corinthia.Singula hec fui aptifc^ expedienturlineamcntis,dcquibusfupra tranfegimus Supra colunationcsiftiufmodi excrefccnt alc nouimmifugaftructj pa/ ricris ufq; addat ogi etia dimidiam eius,cj> cft a bafixnfima adextrema lineam fue coronj. Huis fuperadiecfti panetis altitudo in partes diuidcjE
undecim.Exhisfupremadabiturpuriscoronxs nulla,autfafcia.,aurrra be fubftitura,8t in imo pars una ckdimidia dabitur focco q quide ha/ bebitornamctum inuerfam undula extertia fuealtitudinis Sraruae in capitib 9 trabiii, qui ik(c ex opere ad coluronas prehedenclas porngunc cxpeditc locabuntur , habe buntcf fubpedib 9 arulam cque craflam, atc^ coluna in imo eft, Statuaru alnrudo tcta cu arula cx undccim iftiuf modi gtibusparietisiftiuscapicr.uirj.In fuprema demum operisfpon/ da,pfertim quaforu fpe<ftct,quadng, cV maiorcs ft:tue,& snimStia, &L huiufmodi rerum fxmulachra difponerur.Exs fubftituctur pro focco ubi acquiefcant murulustriplo altus.cjeft operisproxima, 8C corigua fub fe corona . Statuaru altitudo qultimo &fuprerao lftoin Ioco ap/ poncrurpriores,quascolumnisimpofueramus,ftatuasexcedctnihilo
,
pius fcxta,mhil
mmus nona bis.Per frotes parietu locis idoneis tituli dC
(culptoe hiftoria.* adcruftabunrurfparrjs diffinins
cum circulo,tum 8C quadragtflo.irionc autc guia ufc|: .id dimidium parietis , xn que fornix: mcdiana incumbat , hiftoriae ab illiusmedio fupra poncntur bene,ab illiusucromedioxnfra proptcr illutationcsillsfquidcm non recfreha/ bebunrur.Pilis pro focco fubftituetur gradus akus, non plus cubitura SC fcmis,nequid axis rotarii abtergar,fierq; dccufiatus inucrfa undula.
Vndula ucro fict cx quar ta alutudmis focci.Dc his quoq,- hacftenus.
LEONIS BAPTISTAE ATBERTT

De fpectaculis, theatris,
corum
cx curriculis
adcrnandis,quantacf fit
VI
ftros
Caput. VII, "Enio ad fpe&acula.Epimenidem ferunt eum,qui in fepulchro an / nosfcptem 8C quinquaginta obdormiueric, cum Athenislocum ludorum aftruerenr,increpaffe ciuesdixiffecj:,Ignoratis quidem hic lo/
utilitas
c9 quantaru caufa cladium futurus fit,id ubi intelligerctis,dentibus dii/
,P5
ue
in tuta.
cerperctur.Etnoitrosnonaudeo improbarcPontificeSjinorucpmagi ,fi confulto fpcctaculorum ufum prohibuere Moyfem laudant, qui unico in templo gcntcm omncm fuorum couenire folcnnibus, &C .coincflariones ftatutis tcmponbusintcr fe cocelebrare inftituit . Quid egohuncfpcclaflealiuddixerimjpraeterhocûtuelletconcilrjs&com/ munioncciuiu mitefcere animos , atcf? ad amicitiaefrurtum patiorcs redderc: Sicccnfeo maiores noftros non magisfemuiiaris,iucundi/
.
urbibusfpecftacula conftituifle , c[ utilitatis.Et profe&o rem diligentcr penfitabimus,multa occurrentcuriterum atqj iterum indoleas cam prarclarum utileq?inftitutum iam tum pridem obfolc/ uifle.Nam cum fpcdaculorum alia ad oblccftamenta pacis 8cocrjâlia ad ftudia belli 8c negocrj comperra fint, m altero quidcm ccrte ingenrj,
tatifcp gratia in
fi
,
mentifcûigor SûisexcitaturâliturcjjjinaljteroammijUiriucjirobur,. 8C firmitas mirificc adaugctur In utroqjccrta 8C conftas uia ineft,quae maiorem modum ad patnoefalutem 8C dccus Caciat Arcadesqudd eflcnt uita auften ct duri,quo ciuiii animos mirigarent,ludos inueniflc .prxdicantur , quospoftea qutdimifcrintitaanimisduruifle, meminit Polybius, uttota Grarcia execrabiles habcrcntur . Sed Iudorum alio/ quin peruetus mcmoriacft, uarrjcjjfuiffe autoresperhibentur.Nam
.
Dionyfium quidem faltarioncm SC ludos principio inftituiflc ferunt. Herculem etiam autorem fuifle ccrtaminum compcrio.Tum agonem apud olympum excogitatum,atq? inuentum ab Aetholis 8C Epjispoft reditionem aTroia proedicanr . Apud grecos E)ionyfium Lenarum, quiprnnus tragcediarum chorosinuenerit,primumetiam cltfpedta/ .culorii fcdcs conftit uifle rcferfit.In Italia primus L. Miimiustheatrales ludos intriumpho xdiditannis ante Neroncm principem ducentis, migrariltq; in urbem hiftriones ab Hetrufcis..Equorumc.ertaminaa Tyrrjs,omnifcf? fercludorum rehquauarietasab Afia'extitirad Italos deportata.Ludos cgo bonam lllam poftcntatem,qu5 Ianum fignabat in jere, faciIecredidenmfpccftaflefubfago,autfub ulmoftantcm.Pn/ raus follicitos ( inqiutNalQ ) fcafliicomule ludos , Cum iuuit.uidups
rapta
DE RE AEDIFICATORTA UB/
VIII.
i*|
rapta-Sabina uiros^Tuncnecj; marmorco pendebant uclatheatro. Nec fucrantliquido pulpita rubra croco Jllic,quas tulerant ncmorofa
palatiafrodes, Simpliciter pofitxfcxnafineartefuit/ngradibus fedit populusdecefpitefacT;is,Qualibethirflitasfroderegentecomas.Ferunt
inftituifle gradibus <xtru<fcaS fcdcsxnSardiniainfula.cum abHercule ThcfpiadasacccpilTct. Scdex uetere more ligneatum primu fiebanttheatra. Quin 8C ea reincufarue Pompeium,cj fpectacuhfcdem pofuiflct,non utatcafubitarrjsgradi/ bus,fed manfuris.Poftca ad id deuenere, utintra urbem ehcatra maxi/ ma haberentur trxa,<8c aphithearra cum aha phrra,tum id,quod homi num mxlia caperet plus.cc.& circum omnium maximum.Cucta hfccj dratolapide,&marmoreiscolunis infigma AddeqcFhuiusmoi non conteti etiam tparia fpecftacula marmore 8>C uitro 8C fignoi^ copia in / credibiltexcitarunr.Spectaculum ad id ufq; tepus omniu jcapacifllmu gbellum Oclauianiarfitapud PlaccntiamurbemGallide. Seddehis cCtacu la hactenus..Spe<ftacuJorum aliaad octum,aliaad negocium fpecrant. kp du P ilcia lun* Coniuncta ocio q oblectentfuntpoetar, muficijhiftriones.Quae' ucro adrem bdlifpccl:ant,funtlucta,pugil , cxftus, iacula,curricula,&fic| funt armorum pludxa xfriufmodi, quse heri quotannis iubebatl lato, q> ad reipu.falutem Scurbis decus mirince conferant,uana iftis deben/ tur opa, uarrjfcj; pehndc nomibus nuncupatur.Nam cum fmtquidem Theatra* alia in c|bus poetc,comici tragici 8>C ciufmodi uerfcntur,hf c nos thcatra dignitatisgratiaappellabimus. Aliaueroxn quibusxngcnuaiuucntus urriculis^bigajquadrigaueexcrcesturjhic Circus appellabitur . Alia demiTin quibus ucnationescoclufisferishabcantur, hocAmphithea/ crum dicctur Spectaculaferma- omiaftructa cornibus3dbcllum acxe
.
.
tamen Jolaumlphicleifilium primum
.imitantur,conftanrcj?area
mediana
in
qua
l.udioncs,pugiles,iuga,fl
ciufmodiexerceatur,i3c' gradationibus,in quib 9 fpecftatorcs cofideant,
lincamento areae.Nam exhisid quide , cuiusforma fene/ theatrum nuncupatur. Cum autem tn oblongum <6r-rubus protendctur , earc Circusdicetur , <j>in to,8c bigar, 8C qua/ drrgocjmetas ccrtando ctrcuant Atqui in his quoq? cerramen naualc habebatur aqua immifla ahbiexriuo, alibt exaquae ductu.Suntqui. .dicant ueteres inter enfes 8C flumina tali fefe Iudo folitos exer ccri, eac rc Crrccnfes nominatos,Etludorum iftorum fuifle Monagii,ncicio que;. opudHelxdcm Afiaeinuentorem i QuxiKr.o duobus theatris iunctife Circenfes froabuscocludebatur,caueanuncuf)abant4, qcripfum opus Arophi/
vfed differunt
fceti lunae fimilis eft
Iiidfi
'
..
hu
theatruini
LEONIS BAPTISTAE ALBERTI-
'
theatrum dicitur.Spcdaculisin primis loca percj falubcrrima captetur opuseft,neqd aurfS^folcs^cjreraufjq primorccefiiimuslibro, cficn/ dat,& pfernm theatrfijqcfmcTe Augufto poetas,cV umbratiles,lcucfcjj ammorum dehtiasqratpopulus cmino efle afolcauerfum,atq; obte/ Ctum oportet.Na. intra ftruclurej ambirii circumimpreflus radius cor/
pora cxcoqueret, SC humorib 9 inferuefacfcis facilein morbos inciderct. Sonorus etia fit locus nccefle eft,& minime furdus , & habeat conucnit
porticuSjautiuncftasopcrijaut^pximas^busfefearepetinisimbribus
tcpeftate^recipiat. Plato theatri fedc^bauitinterurbe,cquoru curri/ cula extra urbem.Theam partes hf funt,expeditu finus areae medianjc
fub diualis,circuc#aream hacfubfelliorum gradationes,cx',p fauctbus exaggeratum opus pu1piti,ubi q ad fabula pertincat ccaptentur . Et tn
fupremo ambitu pordcus 8C teda,qbus uox

*
diffufa contineatur,fiatcp
Grarcathcatra fononor.ScdtheariaGrecaa Latinisdiffcrebanteare,q?illichoroscTC a Lattmsdiffe/ fc^nicosfaltatoresmediainarea rxlucentespulpito indtgebatminore, noitri q? totis ludiomb 9 fabula agerent in pulpito.ld ea de rc habere lax runt.
ius uolucrc.In
fcnbcrent
hoc omes couenere, ut principio hemicyclu in area circu hcmicyclicpcornua^pducevent. Sed itaalijre(ftislineis,aJrj
9
ficxis.Q^nroclisurebaturlineiSjCas^pducebar.toecidiftantesinterfeufcp
addercc cornib hemicyli quatum cifet diametri quarta. Qui ucro flex/ isurebantlineis,ilhquideintcgrupcrfcnbant circulum, excjj integro cydi ambitu quartam partem adimebant Quod igitur refiduum efle theatro rdinqbant . Pofmsj arca: lunitib 9 gradatioes fuhfelKojp expe/
.
diebant.Principioflatuebatqcflc altasgrad2tiocsucllcnt,cxearumcj altitudinequanturafpacrjin imo cfleRtoccupamraediiTiniebant.Thea
traplericômnesaltaeffcicbant,qtumciTetarcamcdiar,a.Dcprcfliort bus. n. theatnscompertu habebantuoces dilabi atc cuanefccrc,paltis
roboran,& duris exaudiri.Sed
tntcr elcgantcs fuerc quiiftiusarea'

.
par
tem quinta dcderint altitudini theatri quater Ex ifta totius cpcnsolti/ tudinenitQoccuparuntgradationesminus, q?dimidiam,autplus,cjjj ccrriam bis.Gradibusfubfelliorum alrj dedcrelatitudmi dimidiam altx
tudmisbis, alrjdederclatitudinisquintam altitudinibis. Nosidopus defcnbemus,q? omni exparrcfore abfolutiiTimum,& probariiTimum arbitramur.Pundamenta.n.extrema gradationum,hoc cft,parietun% quibusdcfinatfuprcmus confcenfusgradationum lacieturtam lcgei Centro hcmicycji,quantir crit ipfius are j-mcdiana: fem!diamcter,addiM partc ipfius iJiius tcrtia.Pi imi ad cofccndendum non ab folo arear me/
dianae
DE RE ABDIFICATORIA
LIB. VIII.
114
dianj inchoabuntur,fed iUicad prima,hoc cft,ad infima gradationum initia maximis m theatris cxtolktur altusparics cxnona femidiamctri arex mediane,utindeinchoantesgradusfefl1ionuônfccndat,inmino
ribus ucro extollctur pedcs nihil minus fcptcm . Gradus lfu coftituen/ tur alti pcdem unum 8C femis, lati quocfj SC femis Sc pcdcs binos Scd gradbusteuudinabunturitioncscompares 3 &:comodcrataedirt(ft3eg
.
tim in aream mediana, ptim utindefupremasgradanonescofeendas, cruntcj? numcroexlaxitate, quoadeastheatri amplitudo poftulam. Scd cx his feptem eriititioncs pnmarie in cctrum dircclor,atc^ omnino
j t i oncSf
panbus interuallis, ea / rumq? itionnm una erit cccteris apertior in medio hemicych am Diiu co ftifuta. Qua cgo apertibne? regiam nuneupo,q? per eam regia roduca/ cur uia. Vnacp item itio ad caput diamctri dextrum,ahera ad iinifirum. Binae autem fubinde hmc, 3C confra binae alterae hinc per hemicyclum tntermediaeitiones conftituentur.Intcr hafce quidem etiam alrj mcatus habebuntur quales,& ^multoa thcatri ambitus patictur.Totas gradx
cxpcdita',5c"diftabunt
carum
ingreflus inter
fe
tiones fubfclhorum ueteres in maximisthearns diuidtbant inpartes treis, circuducebancq; fmgulis diuifiombus gradum lllic duplo caeteris latiorcm qui quidem fuperioresgradus ab inferionbus , quafiintcr/
,
iefla circuitionis areola duTepararer.In hafceigitur, utfic easappelie, pcrfectiones confcenfus per fubteftudmata gradationum c6flu?bant.
Aduerci aliqbus intheatns pclaros archite<fr.os,cx' benc" confultes artifii cesprouidiffe, ut ad fingulas primarias iuoncs adinVbr cflent hinc atcp
hincfcalje inteftinae,quarum altcra cup?diorcs 3C agiliores hirto et fefii no.afcenfu connriu3tisgradibus in altuconuolarenr. Alia? ucro fcalatr
cafbgatiorespatcrent , haberentq? areas inttriecxas Sc refradiones qui/ bus matronx cV grandoeui (efe lcnto ferrent gradu , arq; intcr confccn/
dendum interquiefccrent Harcdegradationibus

.
Caetei
um pro fau/
cibustheatri coaptabantur exaggerata fpacia
fonati,quifabulam agerent , tres, 8C magiftratus certo , fidcrent , puta ipfain areamediana fubfellrjs pofitis ornatu eleganti, Fiebat tumquidem pulpirum tam amplum,ut in co ludiones ,& mufici,& qui choros agerent, multo maiorem non defiderarent, Eius ipfius pulpiti arca ad centrum ufq? hemicycli fefe proferebat 3 aggcrabatur c$ pedcs non plus quincjj quo fcnatores cx plano geftus
&
qloci uerfarentur pcr/ 3C quibuseratin locis confuctudo,ut pa/ digmffimo loco (egregau aplebe con
,
omnti

bellifnme confpectarenr. Qu;b 9 ucro cx ufu no itc nic bac,ur arca mediana cogatis occuparef,fed toca faltatonb 9 cr concmen t^fous conccdcrctur , pulpiti arca ficbacpufillior . Vcrum cclfiusexag/
omnes aruficum
gcrabaturufcpinrerdum adcubirosfex.Arquiornabarurquidem haec pars lnucnfcp columms,& conugnacionibus alccns in altcram pofiris^
cxdomorum imiracione,habebacc|:apcislocisfores, ualuafcpuname/

fcaentci
dianam,ucluci regiam ornatuteplorumj&in^pximoaliaSjquuVpro/ adores progrediendi , ScCcCc rccipicndi aditushabcrcnt,prout

.
'
"
fabularum actus poftularet Cucp in chcacro criplcx poecarum genusuerfarccur.Tragicum,quiryranorummifertasrccitarcnt.Comicum, cj patrumfamilias curas,&follicitudimesexplicarcnr,Saryricum qui ,
ruris amcenirarcs,paftoruc|;
amores cantarent,non deerat ubi uerfarili machinac" ue{tigiofrosporrigereturexpi<fcus,ctapparcrctftu atnum,

feu cafa,feu etiam fylua,prout
rjs
condiccrent,fabulifq? agerenrur.Iraq?
SC area
SC gradationcs
SC aruficum
fcxnicorum pulpira erant iftiui/
modi.Vnamcxpnmarrjsinthcatroparribusuocum 8C fonorum co/ firmandorum gratia inutnram, diximus effe porcicum.Hxc fupremis erat pofita gradaciontbus SC aptiombus colunarionum fpecTabat area Quaratiorte thcatnmcdianamDchacdicendumeft.A philofophis.n.ficaccepant, acr * pcrculTu uocis,& fonirusfradioe moueri orbibus , non fccus,acq$ Theatra in cvdumducxa* aquaincydosmoucaturcu quidpiamrcpentc cmerfcrir,inrelligcbarcj[
ueluriin cithara,& ueluti in conuallibus,praefertim ncmorofis,fonuc|7,
uoccmq? muko reddi fononorcm SC danorcm,ubi tumefceres utfic loquar)motionum orbesquidpiamofrcnderinr,quodacenrroexeun/ tes,ueluti immiiTam ad panctcm pilam fiftat,arcf; ab fc rcpellar.Ex qua
(
rciectione orbes
llli
fpiiTiores,confirmanorcfc reddanrur
clTe
Hinc lgitur
mon thcatra pnncipio ad cyclum
ducendainftituerunt. Etnequid
uox interea ofTcnderer , qud minus libero fluxu fuprcma rhcarri corri/ pcrcr,gradus ita pofuere , ur eorum porrcctos angulos omncs eadcm
reftalineaconregcrer,fupremocf inlocogradationum , quodmaiore. inmodum confcrrcr , porricum adiunxcrefpcctanrcm (urdixi)arcam mc;iunamrhcatri,cuius.fiosaperrionib 9 ciTaprorfuscxpcdiiiflimus,' Pofticaucrociusporricuspars contra apertior.es inrercolumniorum pcnitus cffer obclula parictc perperuo Tuin Sc quafi pro focco ogis fub
columnarionibuseriamfpodamfubexcitabanr,qudcxtumcfcejitcsuo cum orbes concogercntur,qs quidciv ex porticu defatus fllac acr mol/ Itfiiiieexdpcret, intcgrafcjjplcho appulfunonrcuibfarcr, fcdpocius
re/
r'EB'E'AEDIFICATORIA
LIB.
VIII* iij
fcfirmam,Adiici<bantcf ptcrca, cuumbrffouedgcaufa, tu&tioaim grana fupnc tpariuni uclum,p ccdo theatri, qcfquide ftelliscircualla/ queatiim, diftentum c umbra fui ex fublimi aream medlanam una, 8C
gradanones,cx' fpccfcantes coopiret. Atcj habebatifta quidem porticus p rt,rt,s pkirim ii arrincrj, Namq? unius fubftinedoe gratia fub ea fubftitue/ _5j lcaCr O* bantur alie,3 columnanoes , 6C porucus in extenorem theatri
nV
partem
qnimber ueto acrioreacftuSj&tepeftasinfurgercrpeasporticuspcrambuIattsafpcr/ gercnt.Erantq; aptiones,& columnariocs primisiftiufmodi fubftitutis portictb 9 ,non qles in teplis recenfuimus,aut in bafilkis, fed oe fohdo 6C pariete firmifirmo ducftis lineametis ex arcu triurnphoru.De his ia;it inferionb 9 q fupremaru caufafiant,prius dicendum eft. Aperrionur in hisporticibus talis eft rario,ut cotra fingulas itioes,quibus petas are5
patetcs,ficbantq?in maximistheatrisduplices,nefbrtefi
mediana theatri fingulae obrjciatur aptiones.Tu apertioes has etia li<:

certis
ordinib 9 comitentur necefle cft.Singulalcjj aperrioncs couenit aloi
tudine.latitudine, omnibufcjs denicjf lincametis

alterae alteris refpodeanf . Etia
, Sc ornamentis mter ic oportet ut peruia logitudinis laxitas per ipam porncufitquantu eftapcrtionisuacuu interpil3S,Couenitetiam pila?ipfje*fticmutalesfintcxdimidiauacuifu3c apertionis , Qiiasoes
resfoiertiinduftriadiIigenuftimecuraflcofnci]eft
Caeteru coli.nina*,
no utiin arcubustriuphalibuscxtatesexpeditae, fed,p medrjs frotibus

pilaru adpa&ae apponcnf,fubftituctur qj arulae colunis ex fcxta altitu/ dinis columnationis.Gactcra fequetur ornameta uti in teplis. Altitudo
uero cGtctis ornamcris columnagz,& coronae fiet ex dimidia pcrpcdi/ culi inrimarum gradationu.Itacfiduoshabebitordines iftiufmoefeolii natinuextrin{ecaru,quarufecudateftudinano furoma aequabit alti/ tudine gradationu,ad c| quidem altitudine cx libclla coxquabitur etia pauimetum porticus eius, cj dixi introrfum area fpcctare , medianam thcatri lincamcntu arcae thcatri imitatur ueftigit! perflum pede cquino. His peracftis fubaftituetfupma porricus.Eius frons atq; cclunatio, no,
uti fub fefubftituta,
fcd cotra,uti dc ca
quas rcceftrimus, ab extrinfeco recipienr luroina, pnus diximus,fpcctabit aream mcdiana theatri.,hbc
opus,noscu carefiat,neuocesdilabatur, fedcocogantur, pleniorcfq; rcmittatur,circuuallationem appellabimus.Huius circuuallationis ajti tudo ter capiet dimidia altitudinis primae colunationis cxtrinfecae par/ tesquidcm rnbcbithafce.Parictcm colunisfubftitutum,hancnospar/
tem fuggeftu appellabimus t
&C capict
is
paries cx rota cirucuallationis

i
alti/

lrirudine,q a fuprcmis gradib* theatri
tris
ad fui tecn cperimc ra iu in theSI maximisnjnilp]ustcrria,inirunonb'nihiImm quarta. In hocpa rietcftaburcolunxfuptnnfritut,cx' capictlogitudincfui cum Laibus,
capiruhfq? tantii cx tota altitudine circuuallationis,
quatum
eius ipfuif
dimidia.Hafcc fupra colunas uenict ornan;cta,cx' una qcPbafilicasimi/ tctur,pfurgct alamentu panctis fuper colunas inducti . Qui quide pa/ rics fexta iibi totius circuuallanoms tcm refiduam occupcr altitudinc* Coliinc lftic erui cxpcditgductis Iineametis carum cx bafilica.Numcro srquaburcoIunas,qin porricu extnnfeca adpacftaefinr,inq?radrjseifdc ftJtuctur.Radiosappelloreclaslincasducfcasacctrothcarriadfingulas colunas extcriores.ln paricte aute circiiualIarionis,ci colilnis fubftitut*
fit,quc
eundcm fuggeftu appclIam*,adapericturuadainhmisitionibu8
ad pcrpediculum refpodentia,aptifcj; lftiufmodi 8C parilibus locisformabuniur fcafi,quibusfi libeat arnea uafa inucrfa pendeat, n| coril perculfu uox cu eo appulcrit reddar fononor.Hicilla Vitruurj no ,pfeqiiar, q ex muficoi^ parriomb 9 fumpra,ad quoru ranones l> rhea/ tru difpom prcopiebar uafa,q principales,& medias,& fupertxcclletes uoces accp cofonantcsrefcrrct,didtu quide respcrfacihs,fed quaid alTe/ quircin prompru fitjnouerecxpcru.IIludrnnonafpernabimurjqcfeti am Anftoteli pcrfuader , uafa qucriiis uacua etia 8C putcos conferre ut
in theatro
refoneruox.Redeoadportcuipftm circuuallationis.Haec quidepor/ quidem tota uallarioorcudaudif, ncquideoappulfjeuoccscrTundatur.Adcuiusparieuscunmextimam Thcarn,q ad ucnientcs fpcclct appingetur ornamenta colunarum nu/ mero,alntudme, SC pcrpcndiculis &i(n'ufmodi partib* refpondenrcs
ticus paricte habet pofttcfj iarcgr{lt,q
,
fub fe in porucib 9 ,p fronre funt. Ex his cj dicla funt in propru eft cjbus in rebus Thcatra maxinia diffcrant i mi / norib 9 Naq; in illis quidem extrinfca porucus in >mo dupla eft,in hit autciunpla. Rurfusiti illisnon nififccfida porricusexirinfeca opcri ar/
fubftituris coliinarionibus.q
.
iheatris pufillis
tollitjinhjscriam rcrtiaimponif.Hocetiam difFerunr, q? aliquibusin no intima porticus adhibctur, fed folo paricte 8C coro/
ms circmialhtio a!iruitur,ut habeat iftic uim coronjr ad uoccs firman das,qmle irunaximo theatro habcr ctrcumualIar;o , 8C cius porticus* Inmaximis ucroaliquibustheatns fuperna lftocc ipfaporncuspofita duplex cir.Coefcrum rheatns pro teclo fubdiualia pauimcnra ci uftatur
fcitigiahix)t,ira ur itillicijiain
gradanones,pc!iuentur.Scd ccmceprarii pluuiaru nuulig lmpluuiaintcr angulospaj-Ktuforb<nuir,octu!rifc nftuhs
DEfcE AEDIFICATOSIA LIB.

|
VIII.
Tie
CftulisdemittutUT tn crcascloacas.Circafumma cxrrinfcca thcatri co/ ronafedes,&mutulicoaptarur , qinbusndlucics i blicos crnardo* nauales mali inftituti funiculos, 8C loramcta fuperextenfiucli txcipiant atq? cStincant.Sed cu tanta moles ftruciur;r fit ad uiftam altitudinc tol/ leda craffitudo idcirco pietisoncn fcredo a~te finieda eft. Ftct crgo cx trcmus parics pnmis columnatiombus craflus ex ptc quinta,& deama
totiusfuturf altnudinisoperis. lntcrftmuitsucrointeran;basportici;8 paries,qui alteram ab altera porticu fcparet,cu erunt porticus duplice cedetexteriori cxqra. Deinccps qtri parictes hisfuperexcitabuntur ce/
eorum ducdccima. Deamphitheatro,arco,ambulationibus,fiatiombus,cV minoru iudiaimlitigiofisporticibus,carumcj;ornamentis. Capur.VllI HActenus de his dixim 9 thcatris , fequit ut circutn clc an phithcatra , ^/f s * Am/ expliccm^.lftiufmodi ornia ex theatris cmanarunt.Na. eft quidcm phitheatrtnu orcusntl ferealiud,q rheatrum,pduCtis cornibusin exrefum lineis seq/
dentfuis inferioribusexcraflitudinis
diftlabuSjfed porricuf adiuCtas no habet narura fui. Amphitheatrum uero duobus cofbt theatris niccis gradaticr um cornibus inter C( am,
l>itu
ppetuo.In hoccj: diffcruntjC}? eftquidctheatrum, ucluti parsam/ phitheatridunidia .DifFerutctia^q; area habct3mphirheatrum media nam uacuam pulpins fcxnia's,atq; penitus expcditam In cotterts ucro praeferthn gradatione,arc etiam porticu itionibufcjjciufmodi ccnue/ niunt Amphithcatrum uenationum graria in primis pofitum intc rprc tamur,eaq; de replcauiffc rotuda facere, c^ M** coclufa,& ucxata ftra cunulqinueniretanguluubifcfereciperet, prompriusaconcenanbus ^pmoutTetur.Ed enitnimmittebatur ej miris modis cotra bcluas ferocif
fimas dccertarct.Intra
cjs alrj
falru
8c haft $ adminiculo
obuium taurit
ftfemaltumartollentcsfalltbanr. Alrj armaiuraexflimuliscanari.m induti Mt ultro urfis atfreClados pbcbat. Alrj arca oftiolis puia crebn'9 flcxionibusfefcfubrerducetcsleoneirritabat. Alijpallic cV malleofer/ rco conf.fi infultabant Denic fiquid cuiqj , aut exingenio inuentum ad fallcndum , aut ex animi , uinumcj? firmitate aderat pra ftantiae ad
.
fubcundum
in medio perichtabantur , prout quifcf; aut prarmia,aut , laudem appetedam inftituuTet.Comperio ctiam in theatris atcjjamphi theatris folitos prinapes populo fpargcre pcrr*a cV demitterc aui / culas,quibus rsprorum racae puenles txcitarcutur Amphitheatri rea mediana cV fi a duobus turctis iheatris cii cuu.uallctur , r-on ea
, .
repcnitus abiongafict,qcffierct fi prodwfta amborum theatrorum bra

i
2.
dua

dria fn opus uenirent.Sed habebit Iatitudmisljneacerraranoe ducSain
exarcrlSgirudme.Fucreapud maiore? cj ociauam logirudims dcde/ rintlaorudmiftptics.Fuere oC quiterna latitudm.isdederintlongitudini cjcer.Cetera pfccuti funt uti theatris, Na drcfi quidc extrinfcca por/ Ocus,& m fuprcma indc gradationeporricus, c|eadem araiuallationc
inftitutu referut.Na
appcllauimu<,adhibitaeft.ScquuCjrais.Huncexcoeieruiiimitanonc ci quidc a domialrjs cccli quocj\ xii.adefTe ctticrfi ingrciTus,ex planctaR: numero.vrj.tmpofitas habere infignes metas,ter mmolc,ad onete adcflfe,atcj: ad ocddente Iogo inter fe traau diftatcs, cfbigv,&quadngeper mediacirafpada,urjfol,uriue luna per Zo/
diaa1,difcurrctes cerrcr,cxq;
.
horarum numero mifnhbusperheiqua/
tuor Cv uiginu Certatcsindc qtuorfeccrni cIalT;b*,cx fuir fingulis ad/ ife ucfub 9 colore,uirentem,q herbidu armi tepus rofeu, q cTtans igr 1/
rum acre,album,q
gnificarer.
expaIlefcenteauturnnu,fufcu,quotriite hycnftc u/
Ad rircos arca mediana erar,no expedira un amphithcatro,

p hnea lorigitudir.is q n duo
.
nec uri in rheatris occup.ita pulpitis,fcd
curricula,hoc cft,m
duo media
lantudine aree diuideret, apns locis

.
me
Ut exatabarur,quas cerraces,il-u quadrupedes. fcu uiri dvcuu ct Metoe autcerantprimaruetreis, cas: mcdianaerat cmniu dignii!ima,crauf quadraguIajS^pceTa^fennm graclifccs.Eaq; re,C karaalifcat,obeli fcu nucupabant.Duaerehquar metarerat autcoloffi, autaiitelapideae furgentib 9 m altii" roftnsput eas artificcs ad uenuftate, gratiam defor/
riinima quide apparet co.caura.Sed ahb: cx diraeiionibus opcrum Cc compcrio. AiTicffeuctcresarca ciramediana fa:erelaram,nhj minus cubiros ftxagmta, longauero qadlatitudine capera fcpries . Laurudo in gtesdiuidebatur geminas coxqles, hneaq; m longu,pducebaiur,iri qua metje cofutucrentur ilc.Na eam ipfam Iongitudine diuidebant in g tcs leptcm,unam dabanc snfr adui,q cx dextro cumajli Ipaao in fini / ftrum airriculum ccrtnrcresrprcr mctauJrimainuergcrent.Ccinccp u^roalias metasper eademl.ncam i:adifponcbarit,utperlogitud:ncm
crci jeqirisintert\Mp^rrisdirtarcr.r,5:caperenttotrusiongitudi:u5f pti quinqncs . Ducebaturc^ mcta ad m.tam , ndud crepido alta pedesnihulminusftx.CXioilia hinccVh.nccumcjli ipaaairadi/ foiminasjux fiueiugan,fiuc tingulares <qui certanrcs deciir.srcni *lh cj /
mam
DH
AEDIFICATORIA
LIB. VIII.
117
dcmquorranfucrfumfle.aercntnon habcrenr.Ad;ungcbaturq;lateTi/ busarci hincacq^hincgradstvcnesnihilplus.g cxqumta.nihil imr.us c|exfexrar.on'uslatitudmis areemedianf.Er graduscarum a crcpidinc inchoabam ,uninamphi:hearris fpcdarcrvgraria, ncq- mic abeftrjs pcnculum mcurreret.lnteTpubhcaeriam operafunt ambubr.cr.es, cj/ bus ruucntus pila,falru.3C armis traaadis excrceatur.Patres aute deam
buIationc,autfiualn:ud:narri fintgcfranoc rcconfirmcntur
.
Subdiuo,
aicbatCclfusphyficuSjCcrnmcdi" cxcrcerr.ur.q tn urr.bra, fcdqcoro/ modius ctiam umbraid pclTcnr ponicus adiusrebanrur.quibus arcam orcumcludcrcc Arcamqjipiam alrj marmcnbus oCrcfidlaro infrcr/ ncbarjalriuindatiaobriacbanraiVcctuijCoplcb.-.n'.^- mirthc mr.:pero, cirro,cx cyparilTo. Huu opiporncus a tnbui hrenbuserar,: fmp':ccs
. ;
Sub diucccm mcdius eaorrcc mur, cuimm

urr.bra,
&1
admoduamplûtporaabusforiaddcrctncr.abis.Qusrro autcm
i
alaterc,cjjmcridicfpeaaret,porr;c.:shcbarlongcfpar. lu / Pro frotehebat colunas Doricas slras cx alntucbnc pcrr:c c .Colu pla
.
nas antcriorcs , quibusporncus anteriorabir.tencrc dhcr; rr.tr.arerur, . ccifioreifaccrciubcbat,5pnmanasexquinr.''. K dif pluuiandi tccugrana.Eaqsmmirumdercfen cz nkas,Cjj r.a/
t
poraabus curccclumtccucoxquatom urrmcadl; - a/ tum certe condicercr. Ar u urnfq; columnariombus cralurjdo colura naru fic firuebarur. Na in Doncts quide m\x co:umnoe crafTuudo aiti/
ruraficeliioreslonicjeiint.cj Doricfc
.
Scdncn
uidcc in his
rudinis fuc intcgro cu capitulo 5c bafi qmr.tamdcama.biS.ln Icnkis au
tcm
atcf ConnihrjsdabarurcratTirudjmcoIurR naein imounacx ccro c^dimidiaparnbu-.cuasinicgcr column.r truncuscapcrer. oaera dif finiebantur ur. m ten-.plis, adiungcbanrurqccxtrcmo panetipcrtia;s
.cs , qbusccgari.cx philofophsr.res cbgn.ihrr.is' dc rebusdifpurircr.r.Scdcx hJscrantfeiTtoncsahaearinuak.ahabpuma) lcs. Nam quaparteborea?, aqv.i!ouep.erfhrcr,xfuuas adhibcbanr* Brumahbus auiemfblcs Ix::iT;rnc; captabantimmunes ner.ris Eare bruraales condufx irtc<rn> zdftabant lateribus. xfwux fublarc panue hincarq; hinc , qteaa (ubfi .\aduerfusuero boream cxtabant fcneftnsucl potiu parulje,m2rc-monre?.hcun..cxqs-. ^rumqrporerantlurr.-r.isadmic/ uisamce.-rtareshbcrnmc;
.
percjdigniifimjeLf"..
tctes.Addcxxramautem ambuhuonisporncu
adiungcbanrur
iv.il
alif.
arq;
indem adfmfua
feflioncsabcxtnr.fccis ucnns orciTtccrjr,qux
fdlcramacucinumpoiT.mcr*dunu^fufc^
1 3
SuTi>
LEONIS BAPTISTAH ALBHRTl

StlTionum quidc lftarum lineamenta crant uaria.Nairq? alttrprocliTCe bantur adhemicyclum,3lir adrcAasl.ncas utra?q,ad aream 8C por/ ticumaptisrdpondcbantdimennonibus. Lantndoopcnstotiusdimi dium habcbjt longitudmis.Diuidebatur lautudo in ptcs o(fto,daban/ lurcjj arca? medi.inac fubdiuali fcx, porticibusautcm fmgulisfngular, Vb aute feflionc ad hcmicyclum produccbant tunc ous diamcter bi gntara partcm areoefubdiualis capiebat.Scd parics pcfucusin porticu fiebat ad feiTioncm ipfam periuus apernoniDus . Altitudo hcmicydt
, ,
iftius feflioms in
in
maximis opcnbus tanta trat,quanta cx" laritudo At minonbus habcbat quartam lantudinis nihrl minus quir.quies.Su/
.
fcflionis apertiones fcnc/ pra tcctum porticus ad frontem hcmicycli ftrarum cmincbant , quibus intra hemicyclum folcs exciperentur,atq$ locus abundc llluftraraur.Sin autcm quadranguloe fcfljpnes adiurgc/ lor.gitudini qnocp bantur , tunc fiebant duplo latiores q? porucus , dabaturduplcxhtitudofui.LonguudinemifticappclIo,qua*fccindu Porticus "rigi/ porticum cxtenditur.Ergo ingredientibus in feflionem cius longitudo ofa minorum ^^xtrig protenditur ad flniftram a dcxtris in fmiftramfir .Lft ctiam iudicu interpubhcaopcraporticuslirigjofaminorumiudiaiin quamficcfifi/ ciebant.lisrumamphtudoprourbis &locidignicatehabrbaturn ini/ me modica , crant'^; ad porticum iuncxoe celljein ordinem contiguae qutbusdeconfidentuim arburio negocia fimrenrur.Qux hactenrs dt xi maxime publica elTe uidcbant/j> in his ct pLpei ct patnctj paflimâc lbereconuenirent.Sedfuntquoq;pubhcanonnulla,quaf nonniftpn/ tnarrjs ciuibus , 8C publicum negocium gcrentibus , uri cft comiuum, <uria,fenatufq*,Dc his nobis dicendum efu DeComitiorum,Senatufc|;currjS3dornancus.Vrbeslucis,nata/
&
&
torriSjlibriSjbibliotheciSjfcholiSjftabulis,
nauium
ftarionibus',
necnoninftrumentismathematicisexornati. Capur. IX, PLatoconutium haberitemplo ftatucbat.Komae comiuorumpro/
Apud Cerauniamconfitusarbonbu priuseratdicatus locus Jucus Iouidicatusaderat , quo loci Achoeide republica confulaturf
.
conucnirent.Aliarperpluresciuiiatesmedioinforoconfulebac.Roma
nis fenatum cogere nifi augurato loco non licebat , 8C maxime templis curias duorum eiTe generum conueniebant . Poftea curias habucre,
&
aiebat
Varro , alteram ubi rcm faccrdorcs curarcnt diuinam ,
altcrarrt
ubifenatushumanas moderarctur , Qtiid autcm cuiq; propriumGr, ttuiilhabco c<rti,fcdiiCpoiTumusintcrpretari# hactcmplo, illabaiilice;
EEttE AEDIFICATORIA LIB.

fimilioreiii
VIII. nl
'
futuram cffe.Eritigicur facerdotum curia te(tudinata,fcna/
coria uero curia oj^ra contignatione.In utrifqj rogati cofultatorcs uer/ ba habirun funr,uocum idcirco ratio habenda. Adeffe ea de re opor/
cetquod uoccm nonfinataltiusckffluere, &maximeinfdtudine,ne quiddurius in auremrctonct. Venuftatis nimirum, atq? in primis
Utilitatis gratia coronae panetibus appingentur, Quadrangufasex wecerum operibuscffcctas curias annotaui. ln tcftudmatis habctparies altus arque atq? ft operis lata frons,adempta ilhus parcc fcptima teftu/ , dine formceaobtcguntur.E rcgione oftrj introeuntibus patettnbunal, cuiusfagittapartcrn capit chordartcrtiam . Oftrj latitudo fcptimam ccupatillius parieris partem apernone.Circa dimidiam parietis aln/ cudinem addita etiam dimidiae octaua prominent exrances coronae cum fafcia trabe 8C columnis , quas alrj plures , alrj pauciorcs pofuere, proutconferus ,aut difpanfis delcccan func,duda columnanonum Supra coronas dextra atqdmiftra rationecx porricu templorum in pariete m fcafis ftatuae,&qua?ad religionem faciant collocabun/ rur Sed pro fronce operis in pariete ad parem cum fcafis alrirudinem duplo lata fcneftraquam alnor adapenebatur columrKlhs duabus nterftitutis,quibusfupcrHminare affidear. Itacf huiufmodi cnrponri, fcia.Senatoriaquidem curiaficfiet. Latuudo arex capietlongitudinis certiatn bis , altimdo ad trabes tedti crit quanta fit arear tantudo , ad/ Qjria Stna/ Circa panerem corona? appm/ ditaparte ipGus laritudinis quarta t m, genturfic. Nam alumdo quidem n conngnatione diuideturinpar/ ces nouem , cx quibus dabmir pars una folido , qudd fic pro crepi/ dine , dC podio,m quo excitcntur relumna? . Hcnc fohdi panetispar tem occupabuntfubfelhorum rencs.Quod auttm vdiquutn cntfupra, td diuidetur m partes fcptem,ex his partes dabis mregras quatucr cola narionibus primis , n hfafce primas mponcnrur alterae , qiubus trabt regta,& ornamcnca,quc fcquuntur, babebuntcp.Columnationestam primae, quam fecundac fuas habebuntbafes , capicula , Sc coronas,8f, ciufmodi,q ?aies baflicisckberidiximus.Eorum intcrualla addcxtru, atcpitem adfiniftrum paricrem ntimero ficnt uipari, 8c maxuv.e uno, fpatia erunt co?quaiia. In fronnbus uero interualfa fient non plustria, xquibusmcdianum cxrenserst latwsex quarta Pcrfingula intcr/ ualla,feu coIumnarum,ieu murulorum, quarfupramedianascoroni/ Effe cnim oportctcunashuiufmodi ilJuftrii/ cesfintjfienc feneftra? fimas Poneniurcjj fub fcnefiris plur.ci a uu mbafiucis diximus Arcg.
.
fcne/
LEONIS
APTISTAE ALBERTI
fcneftrarumquidmornamcnta,qilIi9profrocciiifummopar/cc<rijnV non excedet cclfitudines columnarum proximai^ pracrcr capitula. Alti cudoautem apertionisfcneftrarum diuideturin psrrcs undccim,cxhis
dabunturlaricudinipartcs feptem.
Qyodfi amota^ columnismutulos
capiculorum loco ponere libuent,tunc his utemur Iineamencis,quibus

iaportisuterentrfrlonicKPcrpendebuntigiturhiCjqualesillicauriculc Eorii hgceft ratio. Mutulorum ipforura latitudofierquatum fuiflct in nextruli Colmnationib* fuprcmus coiumnae fcapus amota torquis
&
prominentia.Pendcbitcf cjtum fuiflct altitudo Corinthr) capituli amo/ to capituli opcrculo Promincntia mutuli lftius non cxccdet cimatium trabis rcgiae Habuerecnam plcrifcg in lociscum ad nccelTitatem,tum aduokiptatem nonnulla, q ornamentum recipcrcnt,&urbedigniorc
.
reddercnt. Perpulchrum fuifle apud Academiam lucum drjs facratum referunt,qutm cxcidit Sylla ad aggerem contra Athenas extruendum. Alcxander Scuerus adiunxitthermis fuis nemus,thermifc|? Antonianis
cgregias addidit nacationes
Agrigentiniftruxereex uicftoria Zelom*9 conrra Charcedonios narationem ftadiorum fcprem, profurdam cu/ bitos uiginti,exqia ctiam uectigal capcrent, Apud Tyburtum publi/ cam 8C cctebre ftufre bibliothecam memini me legifle. Libros Athchia publice pofuit Pififtratus primus.Xerxcs cam hbi orum copiam m Per fas afportauit . Scleucus rcftiaiit In Acgypto Ptolomaei reges biblio/ thecam habuereuoluminum feptingentorum miliu.Scdquid publica miremu r: In Gordianorum bibliotheca hbr os fuifle ad Ixij. .icope / rio.In agro LaodiecotemploNemcfis maxima cocelebrabarurmedi
.
.
corum fchola a Zcufide conftirura, Apud Carthaginem fcribit Appt/ anus ftabula fuifle ekphantorum trccenta , & ftabula itcm equoi um. cccc.Sc" naualia quae caperent naucs ccxx.& armametum,& horrea,3c"
ubi pabula cxercitus condercnt atcj? feruarent Vrbem Solis , quam Thebem nuncupant, ftabulahabunTe publica ccntum amplitudinis tanta?,utfingulisfubtedo equiducenti habercntur . In Propontidc in/ fula Cyzico duo crant portus , In mcdio erant naualia , fub quorum
.
habercnturduccnca\ApudPyreum armamenrarium Phi ccIebrc,5dftariocratinfignis nauium quadringentarum, NhualiaaDi/ lonisopus Nauaha Dionyfius- ad portum Svracufarum parnta crdifierjs ftruxit r v
tecftisnaucs
Jn
centumfcxaginra,quibusf;nguJisbinaecapercnturnaucs,Cx:armamcti tum quo paucis diebus plus centum uiginti fcutorum , 6t incredibikm gladiorum uim congeflk, Apud Sithicum Spartanoium nauale extitit
ftadio
DE RE AEDIFICATORIA
fuifle
-
LIB. VIII.
129
ftadiorum plus ccTitumfcxagir.ta.Itaqi.ftitifn.odi
uaiiaapuduanot
ccn pcrio.Sedqualia cfle op crtear, r.ihil habco p recip 1 um qd'rc fcram,nifi ut qePin eis ad ufum Riturum fit cx priuatis exapiat,qcruero ad dignitatcm atcj? ornamcrum cffe futurum uelis, id <x [ ublicorum rarionibus ufurpetur.Hoc non practermirtam bibliothccis ornamcnto
in primis erunt libri 3C plurimi 8C rariflimi,pra fertim cx dccfta illa ue/ tuftate colIccTi.Ornamento eriam erunt matrrcmarica inftrun era,cum
cxtera 3 tuTimdia,quaefeaffgPoflidonium fcrunr.In cjbusfeptcm planc ta?,pprrjs motibus moucbantur . Quale etiam illud Anftarchi,que in tabulaferrea orbis defcnptionem , dC prouintias habuiiTcprydicant
artificiocleganri.EtTibcrtusquidemreaeiraaginesucterumpoaaiu bibliotheas dicauit. Qiiar ad publica fpecTarent opcra cxornada fermc ornia mihi uideor abfoluiiTe.Diximus facra,diximus,pfana , diximus Tiberius iira/
templa,porricoim,baflicas,nionumenta,uias,portiT5 triuia,foros,po/ gines poctarii fem,arcum, theatra , curncula,curias,ftifiones,ambuIaticnes,tx auf/ bibliothecis modi, ut prxter thermas nihil amplius refiduum ft in quo uerfcmur. dicanit
DeThermis,earumcommodiraribuscVornatu.
Caput.
X,
efTceminarecorpora arbitrare/ tur.Alrjita^pbarunrjUtfipnesdiclauarcntur.Noftriueteresme/ diacurandis corponbuslauacrointra urbem extruxere thermasco/

plures impenfaincrcdibili.IritercarteraHeliogabalusthermasfccitlo/ cis multis,fcd nifi femel in fmgulis lauari f paflus eft,moxlorus diruir,
THermasfucrc qui uituperarinr,q?
ne ex ufu balnea habcret
Apud menondum iatis coftat
priuatum nc
magis opusfint,an publicum.Certc quatum
uidere hcet cx utrifcj; raix
tumcft.infuntenmmailtadi.ctaapriuatisj^raultaitemdudaapub/ licis aedificrjs . Thcrmarum opus cum ampliflima indigeat arca urbis parres occupabitnoncclcbcrrimas, nccjjitcm ncglecftiflimas, eoenim SC patrcs,& matrona? munditia? gratia conucniut . Thcrmarum tccra circuut plate,plareasuero concludir fcptum parictis minimedcprcfli,
ncc nift
certis,aptifc locis ingrcflus pracbetur
"*
m platcas.Sedtecftis me/
ctf
d.um cft,quaficentrum
acdisatrium arr.pliiTimun -,& digniflimim
cllis ex lineamcnto tempJi,qcfciTc Hetrufcura
dixm
fcfe
us. In
antrum dac
adituscxueftibuloquoda prur.nrio,cuiusfros
porrigitultrotr.eri
dum ucrfusfpecâsJr.grcdiarsaûfubulofcptctrioncmpetiTt.Exhoc
ticfubulo maximodataliudarctiusfcu ueftibulum
, fcu ôtius irio iti atriumilrud ampiiflimum . Ex atrio adf ptcmtr-onem ucrfus patct adapertus cgrcflus,au$ laxus in arcam amplam fubdiuaicm Ad iftius
.
r'
arcae
LEONIS BAPTISTAE ALBERTf

areoefubdiualisdcxtrum caput,atq;itcmad fmiftrumperaiT pla&Tja/ pcnefq; ipfam portKum a tcrgo ad/ , iungit lauatio frigida . Rcgrediamur iterum ad atnu primanum.Ad cxtrcmumiftius atrrjcaput dcxtrum adorietem ucrfus,ptenditur irio tcftudinata admodum patula 8C plane lata, ccllis hinc fultafcrnis , atc item alteristernis copanbus mutuo rcfpondentibus.lzxitione iftacfub indefefeofTcrtarea fubdiuaIis,quaXyftu appello circufepta portici/
quam fpaciofa habctur porncus
fous.Sed cx his ea porticus
c regiooccotralaucesitionis patear',
,
penc
maiufcula habct fcfTione Qux ucro porticus iftic^pfronte fui meridianu excipiat folem,habct illa quide lauatione eadcm ipfara, quadixnnus,frigida.Porticib 9 etia arexfubdiualiamplac fubiunctam habet ena cociguam flbiucftiaria . Porcicus uerocotra iftac,q c regio/ ne obicft a eft pones a tcrgo,habet tepidarias lauationes,q a mendie f ies feneftraru apcrriomb 9 excipiat, Adfuntetiam aptislocis ad angulos in porticib 9 Xyftiiucftibula minoraingredictibus, atc|?in extcriore illl. platea,qua tccla rhermarum circuutur cgrcdientibus oportuna.Talis igif lerics rerum ad dexxrum atrijcaput protedetur par oeque ad alteru atrrj caput finiftrum ad occidcnte uerfus refpodeat.lrio panbus obfulta celhs ternarrjs, SC fubindc panlis quoq; area fubdiualis Xyfti cum por ticibus fclTione,ueftibuhfq? angulanbus, Rurfus egrcdior ad primariil totius opcrisueftibulurn^qcPcffc contra mcridiem diximus Ad huius quidem dextram fuccedtlt per lineam in oricntem ducTam manfionesrrumero treis,& ad finiftram quoq;Iinca iftacuerfusoccidcntcin con/
a tergo
fui
.
tinuuperductatres,utfinthxmuherumuf:bus,hxucroaltcrf uiroj^* Manlloes tner/ primisigitur manfionibusponcbantueftcm,fccudisungebatur,tertiJ8 marum* Iauabantur. Quarras infup manfiones aliqui amplitudinis gratia addi
dcre,fartaiTis id
quidem
.
ut eo famihares,cx' comitesucfiiti cxciperemr*.
Manfiombus ifus balncanbur a ccelo mcridano fcncfiris ampIuTimis
excipkbatur Incer iftas manfiones , atcp ccllas illas quas adhaerere Iatcabusitionuintimarudiximu^, qquidcm itioncsexatrioinaream Xyfti porticatam^tendantur,interJinqucbat fpacium fubdiuale, qua meridianum latus inteftinarum cellarum,qu ad itionem cx atrio adia centjlumeexcipercr. Huncuniuerfum tectorum ambitu circuebant(ut
fol
ckxi) platea?ptrqfpaciofr:
curriculisfum/ , qquidemetiam ludorum ccrcnt.Neqrdeerat aptis locis mctae,quas certatcs drcuircnr, Ad platea mendianam , qjp ueftibulo cxtendatur arca: laxamentum fundcbarur aducifusmeridiem produc"tuinhemicyclu xcuiopcri circum emimbat gradatiocs
OEftE AEDIFICATOfclA LIB 4
VIII.
i^
gradariocsexthcatrH'muationc,pfujgcbarC^pariesqmerdianasurafi
abarcerent.Et totas plateas iftiufmodi qft oppidum extrem 9 cV corinu* cjdam parics feptas 6Y. coclufas conrincbat . Adiugcbantq? fcpto fcfli'/'
oncs digmflimar,cu hemicydf, tu SCqdrangulg thcrmarum tccfta pri/ maria circufpccftantes His feiTionibus Sc folcs , 6t* umbras hinc matu/ tinas,hinc uefganas fuis horai^ couerfiombus ciues ad arbitnu capra/ bant.Tu &C pfcrtim ad feptctrionem ultra fcprit hoc maximum paric/ ris applicabatur areae fubdiualcs alcitudine mediccrcs oblongar flnitse lincaad arcum modice inflcxa.Eas areas ambibat in coflexum portic' rcclufa fuo poftico paricte , SC nihil fpcdabat amplius q modicu cceli, qcPiftic ex fua area fubdiuali inter parietcm ftpti 8C lpam hancinflexam porticum reli&u eflet aeftiuu diffugiu. Nam cd fol ob arcae anguftias dC parietum altitudinc uixdii % ftiuo folftitio penetrabat.In angulis fcpti maximiueftibula,facellaqj habcbantur,qbus,ut alrj dicut, purcratio / reslfacfljmatrongdrjs^ppitiarentur .Iracffummahaeceratparnum cx quib' thermae conftarct . Earu partium lineamcta fumebatur cx his,q (uprarccenfuimus,atcj;item exhis,q moxdiclurifurrius,prourmaCTis
.
illisautiftis,hoccft,publicis,aut priuatis couenirent,ppcrifq; tctius a/ rea in plerifq; omibus ,qdraros" capicbat pedes pl cetenos decies cftics,
-WLEONIS BAPTJy AEDIFICATORJ A STAE ALBERTl DE

RE
Libcr Nonus,cui titulus,Priuatorum ornamentum.
Frugalitatem 8C parfimoniam cum in omnibus rcbus 6C publids 6C priuaos,tum in Archite&uramaximeferuandam elTe. De re/ gia?,Scnatorte,acConfularisdomusornameniis. Capur. I.
Eminifle oportctpriuarorum oedificiorum alia urbanj cflc,aliarufticana,cx hifc aliacjbustcnuiors,aIia quib* 'lautiorcs utercntur Nos de his omr.^bus cxornandis
liranngemus.Sed prius nonnulla qux facianr ad rcm n5 ^pra*tcrmittamus.Apudmaiorcsnoftrosuidcoprudcn/ "tiffimis&lmodeftiflimis uiris uehementer placuifle, c5 tn cortcris r<hus , 6V publicis , 6>C priuatis , tum hac una in re ardificato riafrugahratem atc parfmionia,omnem cfluxuriem in canbus tollen dam,cohcrcendam c putafle, eofqs huic rci,dC rnoniiis,& legibus omi ftudto, atqiinduftnaprouidifle comperio Ergo apud Platonem illi f l pro/
LEONIS BAPTISTAH ALBERT!

^pbintor^quifanxiuênt^qcFalibidiximus , ne qu;'s lllwftriores pidurat afferret,c| qux tcmplo a uctenbus pcftx habcrcntiir, Tcplumej? uetuit pictura ornari ali3,cp utunicam pufior unus unica abfoluiffct die.De/ orumcpitidcmfiiMulachra,autlignotantum,autlapideracfrcntcdice/ bat, xsautem ferrucjj 3d ufusbellorum , quorum cffcntinftrwmenta, rchnqucrcnt. Prifcorum Athcnicnfiummorcs Demofthcnesfuorum temporum monbuslonge pfercbat.Nam publica , inquit,xdificia SC prxfcrtim trmpla tam multa,ta magnifica,tam ornata nobis relique / runt,ut quibus fuperarcntur nullus rclidus fit locus At priuata quide ca fcccrunt modcranone ,ut ctiam prxclarilTimoiy uirorum xdcs non multo a mcdiocrium ciuium xdibus diffcrrcnt Quareintermortales affecuti funt , utinuidiam gloria fuperent Sed ne hi quidem laudandi
. . .
Lacedxmonrjsuidebantur,fi forteurbcmfabro magis,grerum gloria cxcoIuifTcnt, fe aurem laudandos, qui ciuitatem habercntuirtute cult3 magis , q ftrudura . ApcFeos ex Lycurgilegc teda nififecuri , 8C fores nifi ferra elaborari permittcbatur Agcfilaus , cum in Afiaquadratas xdium trabes uidiffer,arrifit,rogauircfj num apud eos quadratxfi or/ txeffenr, rotundasefficerent, &rc<?tequidem, nam^p uctcrcfuorum modcfua priuaram effe domum ad ufus neceffitatem xdificandam,n5 Germanorum ad uenuftatem,& dclitias arbitrabatur. Apud Gcrmanos per Cxfaris cdicluma tempora caucbatur , ne accurarius prxfertim rure xdificarcnt, ncquid inde intcr ducs difTenfionis caufaonretur cupiditaterci alienj. Valcrius Romx cum in Efquilrjs domum haberet altiffimam, inuidix uitandx caufa diruit, dC m plano xdificauit . Itacf hanc frugalitatom bona illa poftcritas Sc" publice & pnuatim fecutaift,quoad pcrbonos mores Iicuit.Poftea uero aucto impcrio tantum in pkrifq? omnibus crruit h\x uncs(prxterc| in Odauiano( nam is quidem fumptuofiore xdificatioc grauabatur quin 8C uillam quocj; nimium profufe extruetam diruit) tantum inq,fxcrcuit luxuries m urbe,ut intcr cxterosfucnnt cx Gordia norumfamilia,quidomiHtruxcrintuia Prxncfhna columnis ducen/ tisuno ftilo &pan magnitudine, quarum quir.quagmtaNun idicas, quinq<i3gintaClaudianas,quinquagtntaSimiada$, quinquaginta tift casfuiffememinimelcgilTc.Qiiidillud quodctiam mcininit LucretiV Aureafuiffciuuenum fimulacraperxdcsLampadasigmfcras mani/ bus rctinenria dcxtris,Lumina noCturnis cpuhs ut fuppcdirai cr.Quor fiim hxcrut exeorumcomparationcidftatuamipfumiqwodalibidixi mus ) placere qux pro cuiufcjj dignitatc modcrentur , dC fi me audias,
.
malim
DERE AEDIFICATORIA UB.
VIII.
Iji
malim quidemin priuatislautiflfimialiquiddefidercnr,quodipfum ad ornamentum faciat , qut modeftiflimi 8C paraffimiiilla expartclux/ uriem rcprehcndant. Vcrum quando poftentatifama,tum fapicntia?, tum criam potentiar relinqucdum omnes affentiamur , caq; re ( uti ai< bat Thucydides)magna ftruimus, ut pofteris magni fuiffc uideamur. Qiiando item patriae , familiaetj? condecoranda? non mtnnus , q lau ti/ tix grarianoftraornamus,quodcfl*e boniuin officium quisnegetr Placebitnimirum,quiparteseas,qu3e maxime publica?,qua? uein pri/
iiiis
hofpiti gratificaturae fint , utt cft frosaedis > ueftibulu,& eiufmodi,

.
admodum etTc decentifTimas uoluerit Cumq? uituperandos profitear

qui modumexceflerinr , maiore tamen dignos uituperationc cen(eo,cJ
grandtimpenfaitaaedificarint,
uteorum opcraornan non poflinf,.q? qux ornatum plufcula impenfa comcupiuennt Sed fic ftatuo,ucrum, ccrtumfp xdificiorum ornamentu qui rccreuoletaduerterc , intelligec profeceo non opum impcndio, fcd ucl maxime ingenrj ope comperari
N
atq? confifterc.Credo ne uolct quidem qui fapiatin fuis priuatis aedib*
parandiscgrcgie dirTerrcab alijs, caucbitcj; neqd fumptu 8C oftcntati/ one contrahat inuidiam. Ar uolet contra,qui bene confultus fit,in arti ficis dihgentia, 8i cofilrj , uidicrjq; laudibus a ncminc ufpiam fupcrari, cx c[ omnis ptmo Sdlincamentorum conuentio rnirifice coprobetur quod ipfum ornandi genus pr gcipuum primariumcj; cft.Scd rcdco ad rcm.Domusregi3,5rillius,quihbcrainurbcftnatcr,prartcnt!s,con/ Domus rcWf,, fularisuefii, pnma ertt omnium , quam efledcccntiflimam dcfideres. fenarona? , 8C In his qua partequidpiamcoueniat quodpublicum fit , fupra , qviid confultns or / ornetur,diximus.Nuncueroquaetantum priuans tif bus commoden/ namcntaqua? tur ornata facere ordiamur. Vcftibulum quidem uelim pro cuiufq? di/ gnitatefcfepraeftethoncftiffimum , atqjfplendidiflimum ,fucccdat 8C porricus clanfl"ima,ncq; dcfintfpatia magmf ca.Demu 8C cxrera dcin/ ccps omni3 ex publicorum imitationcubi,quatum rcs lpfa pcrmittar, quod faciatad decus,digniutcmcj;dcfument,hacrcrum moderationc adhib)ta,ut pra?fe ferat longc ue nuftatcs maluifle captare,quam ullos faftus fcqui., ea reun in hbro fupcriore m opcnbus publicis profana , qiiantum par fuit,facrisdignitaie concefltrunr,itaifticpriuata in omni
ornamentoruelegantia^ eopiafupcrarifefacileapublicis patientur, Non fibi(quod Camillo inter crimina obrjciebaturjualuas aiciffct a-ne
as
,
autcburneas,non fplcndefcentlacunariamuItoauro,ck:uitio,nor
uniuerfa colluftrabuntur
(
Hymto Pano marmorc
Tcmplorum.n.
r 3
ifta.
LEONIS BAPTISTAS ALBERTI

ifta
9 funtjfedutetur modiocnbustleganter, elcgantib moderanter.Co
tcntuscrit cupreffo,laricc,buxo,Cruftabrt op?re albario fignito^pielii
raqjfimplictorcueftiet. Lunertfi,ueipotiusTyburcinolapidecoronas
ducet
. Non tamen pclara illa omnia ab u penitus abdicabit,atcj; pro/ fcnbci,fed,quafiin corona gemmas,digniiTimis locis parciffimc collo cabit . Quod fi breuhTime tota. rem dirTimffe iuuat fic ftatuaro,facra ita
parari opertert
amplius
nihil poffif, priuata aute ita
ut ad maieftatcm SC pulchritudinis admirarione addi habeda,ut cotra adjmi nihil poflc
uideatur,cj
lica,profana,id,q> inter
eximia cum dignitate coiundum fit. Cceteris,uti funt pub/ iftcec raediu fit relinqucdum cenfeo.ltaq? in pri
uatis feueriffim e cotincbit fcfe,tamcn in plcnfc|i libcriorc urctur
uia.Na
columna quidem fiquid fortc toto erit corporc renuior,aut ucntre for/ tallis non mhil turgidior,aut rctractione gracilior,cj publicoru cxacta ratio gmiferit,notamcuiriodabirur, atqriroprobabit, modoidnihil habcat intormcaut deprauatu. Qurri qcfpublicis cpcnbus non conful
tiffimalineamntoj^kgepauldabarct,idiniftiseti3madiucudiratcm interdum farit.Et quam illud cadcbat puenufuq fefriuiiTimi affucuere a(jforcstridinioru prolatcribusoftrjuaftasmacjpiorum ftaruas fug liminarein caputfuftentatcsappangcre,iSt* columnasin porticibusprg fcrtim hortorum poture,quce aut arborum truncos ncdisdef<.<ftis,aut fafcesloroconcindosrcfcrrent,autquaruolubiles, cVpalrcara-, Sc af/
peraefrondibuSjCâuiculisriiiulifq^referta-fffcnt,
Colurnnxin
hotus#
Autctiam,ubtro/ bufufftmum cffc opu-s uoluiffent,quadrangulam colurcnam,cui dimi diarotunda hinc,atqj altcrahinc dimidia promincrct. Tum cVpro
capitulis,autfifccllaspcndcntibus!accmisfru<ftibufq;plcnas, autrcui/
rentem fummis caulibus palma , aut anguium globcs uarijs irr plexi, bus connodatos , aut alts plaudentcs aquilas , aut Goi gcneos uultus colubribusinter ferixatibus imponcrent, SC quac fimiljalongum cffct profcqui Sed his quoad potent arrifexdigniffimas partium format productis arte lincarum 5c angulorum finibus tutbitur, Sc uoluiffe no
fraudareopusdcccntimcmbrorumconanniratc, fcduifcnrcslocolu/
dcre ucnufto , ucl potiusoblcccarcinucmi lepidirateuidcatur tridiniorum , SCirionutn , <3c"coccptaculorum alia popularia
Cumcp
fint, alia
Ocduforia,& prorfus imima,in lliis fcruict fplendcri

pauloiublafciuiread arbitriuro
liccbic.
forcnfi
cum pub/
bcaurbispompa nequaquam odiofa.Inhis autcm

Jêurbanorum acrufticorum
aedificioruin
rcconditioribus
11
ornamentis.Caput.
Scd
DERE AEDIFICATORIA
pter dla q fur>ioribus Iibris
LIB.
IX.
i*x
cum priuatorum ardiu alia? fmt urban e,ah*x non urbanae,quod SEd cuicj: ornamenti eodicat cofideremus, Inter oedes urbanas,& uillam Aedes urbanf
diximushoc intcrcft , cj> urbanarum orna QC uilla \u fapere grauitate mcntapilhsmultd oportete, uilhs auteomnesfeftiui/ difFcranu 8C hoc intereft, q> in ur/ tatis amcemtatifc^ illecebrae cocedcntur.
quo
Tum
banis multa cx uicini pcrfcripto modercris necefle cfi , q uilla hbcnore iureprofequemur Exaggeratio caucndum eftnemultofupbiorfit 9 cj uidni aedificrj cohaefio poftulet. Porticus ctiam cx coiundtorum parie/
tum duCtu fibi modum
ftatuetlaxitudinis.Parietum crafTirudo 3C alri/
tudo Romae no ad arbitrium finicbatur Nam cx uetcre Uge crafiiore ducerenon Iiccbat . Cauit SC Iulius Cafar ob ruinarum picula nccubi intra urbcm parics artollcretur fupra una contignatione His lcgibus uilla non tcnctur Babylonrjs ciuibus dabatur laudi q? in adibus con/ tignationuquatuorhabitarcnr.Romauotiuaoratioe AeliusAriftides
orator laudas in conttone , admirabile illud pradicabat , q? maximas domos maxfmis domibusfuperimpofuifient grata aflentauo* Scd po
amplitudmemismagsqoperum rationes comprobabat Tyrix domorum fuafte Roma, cx cac rc olim paru abfuiile tjn tota terraemoribus corrueret. Acdincrjs cum ad comoditarem. m $C
puli
aiut
,
alntudme
in primis ad gratia farier,ii nullas habebit plus fatis cofccr.dcndâut de fcendedi neceflitates.Et recte illi quide admonet,^ fcalas cflc crch hcioru
Nam
jmpeditione uetercs u alde cauifle _ gtur batrices pr je dicant âb^quaru Ctctcb . Atuilla utaltcra imponat alteris ^difltta nulla cogit neccfliras. fufiorc cjdem laxameto fihi fpatia decetiiTima uedicabir,quibus aequali gradu alia exalrjsfubueniant. Quod ipfum mihi aiam in urbi bus,mo idliceat,uehemeter placcbit.Eft dC gcnus quodda adificrj pri/ uati , qcftina adium urbanarimi dignitatem , 3C lullsc iucuditates exi/ gat^quodfupcrioribuslibrishukiocopratcrmifimusdcftinatumj-li (unthorti fuburbani, quas minimc negligendosduco.Faciet. n*ad breuitatcm , cuiuehemcnter ftudeo Nam una quidem quid cuiqjge/ mrui ftorir deceat explicabimus Scd priuseftut dehorto ipfo ali,
_ .
quarefcramnonproctenviittenda.QuiapudueteresaiuntjQuiagrum parauit,domum uendat urbana Cui urbana cordi funt , rufiica nor* funtopus,fortaflised tendunt, utcflehortum commodiflimum ftat ant, Aeremonent phyfici fruamur quamidfieri poflitIiberrimo,51
puriffimo*
Hoc non
inficior prafiabit alto in fcceflu pofita uilla,
Aliacxprxtc urbanorum
ciuiliucg
ncgociorum rauoganefamilias

txigit,ur percj frequent" fcfe habeat foro
,
curia
tcplis ue.
Hoc faciilime
ur poffis donuis dabiturbana
Scd
llla
ncgocrjs ,hec ualitudmi aducr/
farur.Cofueuereduccsmutare caftra, ncquid feroresgrauiuscffcndart qua tot forduim tantis rcn ponbua accumulationcs feruarae qq; undicj; euaporcnr Hcc cum ita fint omniu quae ad ufus comoditatcm a?dificenrur primarium ,falubcrniri:rrcjf cifc hortum ftaruo, q necj? ab rcbus urbanis agcndis dctincat,ncc nt n fit acris impuritarc immunis .Curabat Cicero fibi pcr Atricum horros parilococelcbri.Aripenon adcouclim cclebrcs, urnunquair,p fori/ Hort9 falubcr buseiTeabfc^rogalicear.lllcPuelimpftari commcdiraris, c,cf illc apud " r nusQuis. Tcrenriumfccapcrcgloriabarurdiccns.NculIamc,autiull3P, autur/ bisfatietasrencar.BclleapudMarrialcm.Ruremorans qd'agam , rn/ dco pauca roganti,Frandco,poto,cano,ludo,lauo,corno,cif fco,Inde lego,phorbiTcf cio,mufamcj: lacclTo,Eturbifanc uicinaiuuar,facil<fc rccciTus,Vbiqualibfant,cxlibidinc liccanr Olcbritarcm dabiu.rbas
quid tu futurum ex urbc ccnfcas,in
.
prcpincjtas,uiae elar:tas,regionis
am cxnitas.Dclctfabirifhcocdificaro,
ficumpnmumexurbecgrcffistorafefacicuidtndam obtulcritlaram, acfi ad fc proficifccnrcs illccftcr,arq: preftolct. Vcl.m ca rc datula,ex ue/

lim in
confccditTe
cum locum uia pfurgar cliuo molli adco, ut uadcntes fallar, qad non cx alia rc g circumfptcrato agro id cx altitudinc loci
,
florida,&capurpcrquam apneus, 8C fylua rumumbrxiubgclidofj&limpidiiTimifontesacriuuli, 3C narationcs, 8cquxalibiuillisdeberi diximus, nondccruntad uoluptatcm xque arq; ad ufum. Cererum tcra ardiuiri facicsarcf congrcflio , qd in omni aedificatione itcrum atcjt itcru coahar ad grati3in pcruclim pcnirus fic quacp undicj; illuftris,arc admodum pfpicua ccelo laniTimo,plurimii folis. plunmumcjjfaliibresaurx. Nolo fpecfictur ufpiam aliquidqcr* rriftioreorfendarumbra . Arridtantomia aducnru hofpiris arq?ccn/ graiulcntur.Sub reda ingrefii in dubio (int,malint ne ammigratia iftic rcfidcrc,ubi fmt,an ulrcriora pctcrc ,quorum hilantatc ac nitorc prc uo
(emiar.Prari fpacia circum
Ctntur.tx quadranguhs areisrotundas,cx rotundis rui fus angularcs, ex his in eas progrcifus dctur,qua: ncq; totae roturdae ,ntcj; lincison i/ busrecftisconcludatur . Cucj; adTinum intcricrcm domustnieris, non aderit ubi gradum dcfccndiiTc cportcat , ucrum in ulun um ufcf ccdt uc,aut aequabili folo,aut limitibus mcdicis pcnerrabirur, natura,q fpeac dirTerre,ua/ Aedificiorum partes Sc mcmbra r
riocg
modo linearacnris $C ornatu dccorari dcbu c. Caput 111.

Scd
DE RE AEDIFICATORIA LIB, IX. ijj cum partcs aedificiorum inter multum difFerant natura fcili/ SEd cct 8C fpccie de his omnibus nobis confiderada ccnfco,quae alibi
fe
,
dafacias,feu quadrangula,
ctiam htuc loco deftinata reliquimus.Nam funt quidcm q tu fcu rotii/ modo recfte adufum confcrant minimi in/
tereft.Quantaueroeadem finr,&qbuslocisdifponantplurimum in/

cerefr,Etearumali3emaiorcsfiantneceiree{t,unfuncjediumiinus,ali$ minoreindigent area,uti eft coclaue,penctraliarj? omia. Aliae funt me/ disCjUti ccenacula , atq? ctiam ueftibulum . Membro cuic in adibus q nam apta difpofitio fit,alibi diximus. Areis uero qui diffcrant ifta inter fe,non eft ut referam.Sunt enim multa ex parte arbitrrj,& uaria loco/ rumuiucndi rationeimmutantur.Veteres autporticum aechbus, auc feffioncm apponebant , utruc non fem p lincis rectis , fed infinuatis theatri modu. Ad porticum adigebant ueftibulum fcrme omnes rotun
dumJndeeraticiomfinumaedium,&qfuolocodiximus., quorum
fi
^pfequar lineamenta nimium prolixus fim .Sed quae faciant ad rcm hec funt* Areafieritrotunda dimetietur exlineamentistcplorum , ni hsec
differant, q? altitudines
parietum celfiorcsifticdcbentur
c|
in tcmplis,
quiditafitmodo uidcbis.Si eritquadrangula,tunc cnt quidcm in quo abhisdiflerat^quaedefacris, &quaedepublicis pfanisdiximus Ali/ quid tamen habebitqcfcum fenatu 8C curia etiam cofentiat.Ex uulgato uetcre maiorum moreatrium,aut latum critex tertia longinidinis bis,
. /
aut longitudo quidem ipfa latitudinis tertiamhabebitquinquics, aur dabitur longitudini quintam latitudinis fepties Cui uis iftarum fic in/
.
Atnum quam
ftituiffeueteresuidebantur, utpaneteinaltumattollerentquoadpars '^rum c ^ c ue/
fongitudinisarejtertiaaltitudimdareturquatcr.Nosexopcrumdime kcac ionibus ficcompcrtum habemus,altitudincmpofc<rc quadrangulas areasinparicte,aliam ubiteftudinctur, aliam ubicontignctur itcm rnaximis oedificrjs aliud prouidendum,aliud in minufculis Non enim par lnutrifcp proportio inreruallorum eft accntrico fpctftantis radrj punclo ad extremas confpc<ftasakitudines. Scd dehis alibi Arearum magnitudines ex tc(fto,te<fti ucro extrabium logitudine,quibus cpcri/ mento opus fitdiffinimus Tectum eflc dicam mediocre ,cuiferendo mcdiocrisitifTiciatarbor 8C matciia.Etfuntquidcm prarreriftas,quas reccnfcbamus,coplurcs ahaelinearum concinniflime dimenfiones
.
&
correfpondentia?,quas conabimur fuccincr re,8t' dilucidiflimcexplicarc huncinmodum . Sientareae longitudo adlatitudinem dupla,tuncin
contignatis
fiet
altitudo quanta 8C latitudo
addctur cjj infupcr 8c cius

1
ipfiu*
LEONIS BAPTISTAE ALBERTf

fpfius dimidia.In reltudinatis
uero
pieti
addcs Iatitudinistcrtiam
3
Hoc
in
mcdiocnbus,ueru in maximisydificrjs, fi crunt teftudinata tuncalti tudo 3 fummo ad imfi quarta habcbit lautudinis quinquies,in conti/ gnatisucro quintafeptics, Sinautem eritarexlongitudotripla adlati/
tudincm,tucficotignabitur,addctquartalatitudinistcr.Sitc(tudinabi tur , fict altitudo equalislatitudim addita SCdimidia.Smauttcrit qua/ cfruplainfcftudtnatiscapict longitudinis dimidiam , Intrabeatis ucro diuidcf larirudo in partes quaruor,atc cx his dabis altitudmi partcs fcp
tcm.Si crit quincupla,fict akitudo uti m quadrupla, 8c cius ipfius altitu dinisaddcturfcxta.QdPficntfcxcuplajfictutiin^pxima^fcdaddctur no fcxta,un'bi, fed quinta . Si eritarcalatcnbuscoinparibus,cxccdctalti/ tudo tcftudinatorum utiintriplis, trabcatxucrononexccdent.Quin 8C in maiufculis arcis liccbit dcprimcrc qad latitudo fupcrct altitudincm 9 xquarta. Iongitudoexcedetlanrudinem partefuinona,fier,us xq altitudo ab latttudine cxcedatur cx nona fui,hac non nifi in tr3bca/ tisutimur Cum habcbit logitudo tcrtiam latitudinis quater,tolles in
Qmb
.
ampli 9 eiufde fex/ ta in cotignatis Sinaure tcftudtnabit addito infup ut habeat intcgram ipfam quide latitudmc,atcf; etia longitudinis parte fextani Cu dabitur
altil
panctcm quatum cft intcgra latitudo addita

.
SC
logitudini dimidia latitudinis
tcr,
tuc in contignationib 9 altitudo cxce/
dct laritudinecx partefcptima. ln tcftudmatisuero
addespartcm
lincae?
vrj.longioris,quaarea circucbudatur. Sidenicphafce habcbitlincaru coiuncciones utfit linearum altcrav. altera vii autaltcratrcs,alrera
.
quinq?&c!ufmodi,qu;>s aurlocinccciTitas,autinuentiuariario,autor
namcntorum
Condaura,
ratio poftulant,tunc arobae iungentur linece 8C altuudini dabiutr dimidia.Hic lllud non pratc rro. Atria nufcj ficri oportcre lon giora cj ut fmt ad latitudincm dupla . Conclauia nuncp furi lcngiora, quam utfintlatacxtcrtia minuscjjlonga, Tnplaucro cVquadrupla, 6^dcinccpsiftiufmodil6^!oraportic;busdcbcntur, q 8C ipfa fexcupla non cxcedent.In parictehahebuntur apcrtiones 8C fencftrarum, SC ofti orum.Fencftra fi adapcrictur in parictc Iatitudinis,quar natura fui bre/ uior cft,tj fit arexlongicudo,tunc fict non plus unica. Atqui crit >lla cj/ dcm lta p ofi ra,ut in ca iatitudinis linca breuior fit linea altitudinis , aut contra,uteiuslaritudoampJiorfitquam altitudojqcfgcnusfcntftraru
accubantium dicirur.Sug;irureritlantudo utiin foribusrctratftior , nlc dabis ut fit uacuum aperuonis a dextra in finiftram , pars tctius panc/
tisxnuminihiIplustcrua,nihilmin 9 quana,Apcrtionifc{;ipfiusmfima
linca
DERE AEDIFlCATORIA
linca diftabit a
nihil
LIB. IX.
1:4
pauimeto r.iiul p1,s1 x nona rofius akitudwis quercr, eade <x nona bis Logirudo apcrnoms capict ditrtdiara latitudinister.Itacj;ficfiet,fi cnimapcrnonclatitudinislinca,qi:aiv. alti tudints breuior.Smautc crit aptio a dcxtns ad liniftra laxior,&l ab ur.o adfummupretTior,tunc cxtota parictislineadabjsairplirudimarcr/
minus
cj
tionis nihil
minusdimidia
mhil plustcruam bis,
Akuudo aute inea
fietitidem,autexdimidialatirudinis, autbisparteilliusocaipabitur/ tiam. Sed binae interftituctur coluncllefupcrliminarisfuftinedi gratia,
Qcfficrutfeneilrxhabcndcin pancre^lixiore,funcficnrplures,& nu/ Tcrnar/us, meroimparcs. Numcrum probaiTein hismaiores uideo tcrnaniim, &fienthunc inmodum Tota panetislongilTimalinea diuideturm partes mhil plus feptem,nihil minus quincp.Ex quibus nbi fumito par testreis, cafcj; feneftris {mgulasfmgulis diltnbuito , Altitudiniautcm apertionis dabis quartam latitudinis fcpties, autquintam noiucs.Qcf fidemumplaaienntfencitr3enumcrofiores,tuncidopus,quandona/
turam fapiatporticus,ab illis,<3C pracfertim atheatralibusditr.cnfiones aperrionum,quasfuo loco diximus , tranfumentur Oftiorum aper,
,
tiones fientqualcsfcnatuicuriaeuedcberi diximus, Fcncftrasornabis opcre Corinrhio,primanum oiuum Ionico,Forcs triclinrorum dC
celIarum,&c:ufmodiDorico, Hccdelineisquantum adrun
facercnt
haclenus. Aedes prinataj,pauimenta,portiais, arese 8C horti quibus piclu/ Caput. 1111, ris,, plantis,uelftaruisorncntur, VntptereaqadigasornamcntapriuatisêdibusaliqLiano prwtcr/ .
s mineda. pingcbant,qbus
byrinthos
Veteresinpauimetisportic 9 quadragulos
rotudoic^la/
pueri excrccrentur .fVidimuspSrcas picia
herbamuolutileflagellisundatibuslatecircirfuis, Vifunt&ci tapctcs
& ramufculisinfperfere
tum
in cubiailis inftratos finxcrint tciTcllatura ex marmorc Alrj corollis . Laudarunt Ofi ilhus inuctum,qui pauimcn/
.
pergamiftrauerit, inquoreliquia.'accena rcmilTae apparcrcnt,

fe
opus coenaculo nequicquairi mdcccns, Agrippam percomir.odc
ciflcarbitror,qui cruftis figulinis pauimenta conitraucnt. Odifum ptuofitatcm , Delccftant,qingcnium ad uenuftatem 8C hpiditatc attule rit.In cruftationibus panetumnullapicluroe conicdatio crit gratior,
atcj; fpectatior , quam qux lapidcas columnationcs exprimat.PorticCt qfpaciariconfuelTetTitusCatTarterfis fceniccis lapidibusdiftinxcrat, quorum fplcndorc quafi cx fpeculo omnia uidcrentur Antorrius Ca
.
Acricpa
racalla

racalla princepsin porticu pinxirgefta
erfccir
SCrriumphos patris.lpm
id eri
Seuerus
Agarhodes autem non
patris res geftas, fcd fuas
pinxir.
Apud Perfas pingere,aut aliud fingerc cxuctcrc lege non liccbac
C.Cxfar.
gc3edcsa fuisregibusferaruminterfciftarum. Btcertcfuorum ciuium forria,<5c memoraru digna facta,tiuhufc tumin porticibus,rum mrri/ clinrjs apriiTimepmgcnrur arc|? applicabuntur Statuascorum qui rc/ publieam auxiflcnt. C Coefar fumma cum omniil approbarione fua pofuitin porncu.Mihi hi quidcm^pbantur Sed pariere nolim aifarim refcrrum elTeaurfimulachris,aurfignis, aurpcnirus operru hiftoriacf* occuparum. Videre hoc licec m gemis atq; maximc in marganris,fi grc gatim compingatur,fordcfcunt,Vclim idcirco cerris,aptis,dignifcj;lo
.
Porapeius.
cisdiftindas haberi r>parietesformaslapideas, ubi colloccntur , cum fratuoe,tir&:rabulae,qualesrriumphoderulirPompcius,inquibusIau/ des rcrum a fe geftarum mari SC rerra pKfteinruebantur.Vel adefiepo/ tius uelim qux poerx ad bonos mores conhnxerinr , utiillud Doedali, qui ad Cumasin foribus ^lcarum uolanrem pinxit. Cumcfpicftura SC
pceticauariaftr, alia qux maximorum gefra principum dignilfima memoraru,aliaqpriuarorum ciuium mores, alia que araronam uira exprimar.Prima llla qux maieftarem habet publicis 8C prxftantiflimo rum openbus adhibcbirur.VIrima hortis maximc conucnict,cp omni umiiteaquideiucundiiTima, Htlarefcimusmaiorcm modum animis cum pictas uidemus amcenitarcs regionu, SC porrus , 3C pifcariones,& u-enariones , &C naranones , 8C agreftium ludos,& florida &frondofa.
Illud eriam OAauianiprincipisfaciarrem, qui quidc
Outauiamis
maximorum ani
malium
olfainuifa,
immania ornamento fuarum acdium apponebat.
Antris 8C cripris aifueuere cruftam ucreres adigere afpcra cx induftria adpacfcis minurisglebiscxpumice, autfpumalapidisTyburtini, qua Ouidius uiuum appellarpumiccm. Et uidimus quicaeram uiridcm in/ duxennr , quo mufcofi anrri lanugines fingcrcnr.lHud uehementcr dc/ le<fcauit,q? uidtmus ad fpeluncam, quoloci aquaefonserumpcrctcru/ ftam duiftam ex uarrjs cochis,oftrcifcfj maririmis alrjsinuerfis,alrjs in/ cumbcntibus, compadis excolorum uarietate interfe amficio fane IcpidifllinoZVlbijujc onbus conu eniant nonjiiilîgninkiiosliominurn c^formofiifimos uulnis_pj.ngas monenr.Plurimu.n. habcrcjd mpmc
tiadconceptusmacronarum fiCfuturam ipccicniproiis fcrunt Aqua rumfpeccareiVbntcs pi&os 8C rfuulos maiorem in modum febricitan/ libus confcrr vtxpcnrc hoc ucct9 f quando per noclcm fomnus cubante
.
fru/
DE RE AEDIFICATORIA
fruftrabitur
LIB.
IX. i$?
, tunclimpidiffimasquas ufpiam uiderisaquasfontium, , riuorum,autlacus ubi mente rcpetere inftitcns ,ilico uigilarum illa fic/ citas hume<5iatur,irrcpit q; fopor,quoad dulciffimc obdormifcas, Ac/ ccdcnt 8C hortiplantaruqj delitie-,$c' porticus hortcnfis , qua foles,qua / itcm umbrascaptes.Aderit 8C arcafeftiuifTima. Proerupcntaquulocp/ /
.
ccrfpcralociscomplufculis.lnoncsdifTiiiientpIantopjquaepercnniuire
Nam apertoccelo, 8>C uento,SC pfcrtimmarisafpergineledituratqjmarcefcit.Apncoautcmlocofunt qui myrrhum , qp aeftiuo tcmporc laetum ficri dicant , cxponunt. Sed gaudere myrthum , laurum ,haederaq;umbra Thcophraftusaffcrir, cacj? rcbrcuifercndam interuallo putat,qfolis oeftus mutua uirct um/ bra.Necpdeerunr cupreffi ueftiti hedera.Practcrea <3c~cycli& hcmicydi ? SC qux defcriptioncs in arcis aedificiorum probcntur cx lauro cx citrcu cxiunipcro dcflcxis ac fefe mutuo compledetibusramisconcludentv Phitcon agrigetinus trcccnta uafa lapidca in fua priuata domo habuir quorum quodcp caperetamphoras centum Talia in hortisuafapro fonobus ornamento funr.Vitcm uetcrcs,qua ftratas hortiobtegcrent, columnis marmoreisimponebant.Earum crafTitudo longitudinis ha/ bcbat deciraam opcre Corinthio. Arborum ordincs ad Imcam 8C inter uallis companbus,& angulis corrcfpondctibus poncntur , uti aiut ad quincuncem . Hcrbis rarionbus , 8C quae apud mcdicos in proecio fint hortum uircnte reddct.GrjTtu id ,_quod apud maiorcs_uillici aflue uerc dominis applaudere,infcriptis corum nominibus per arcam buxo aut
antfblio,uallabisparteobteL tabuxo
.
herbis odoratis.Sepc obrjciet rhofajinnectct corilos 8C punicas. At ille,.
Corna(inquit)uepres, &prunaferat, &quercus Sfilex. Multafruge pccus , multa dominum iuuctumbra.Sed ifta uillis fortaffis couenient
fruduarrjs magis,q horro.Quin &iUudDemocriti,quod f<?runt.Par5 prudcnter cum faccrc,qui aut lapidc, autlapidea ftrudura circufcpiat,. hicnonimprobat.Lafciuicntum.n.proteruiaeprofpiciendumeft.Sta/ tuas ridiculasrjhortum non reprobo,modonihilobfcceni.Irac iftmf modi quidem crunt horti. Vrbana aut domus intcftinis gictibus con clauiorum , coenaculorum, uefeftiuitate ncquiccj ccdct hortenfibus,fed extimis,uti eft porticus, 8c ueftibulum,non lta feftiuitatcs captabit , ut
non multo mcmimfTe grauiratisuideatur Atquiprxftanuflimoruni quidcm ciuium porttcum trabcatam cflc condecct , mcdiocrium aute
.
narum, qux columnisimponentur,
arcuata,in utrifqj teftudinara perplaccbit.Ornamenta et trabis,&coro capicnt columnationis quarramv
Si

Sim priinas colunationes colung aItcrfupponcnrur,ficntfccimdebre/ uiorcsprimiscxquarta, Quodfi&tcrnx fupcxcitabuntur, fictiJIaMir
quidc cx quinta brcuiorcs fubfutute.In iftai^* fingulis arula cY plutci, qcolumnisfubiguntur,partcfuicolunaehabcbuntquartain.\'biautc unicafietcolumnationecotcntusad rationcs publicoiu opumqpro/ fanafintfeaccomodabit. Faftigiupriuarissedibusnonitafict, ut teplt maieftate ulla cxpartefc&et. Veftibulum tn ipfumfrontc pauldfub/
cj,
datiori,atq;ctiafa{tigridignitatehoncftabitur.Rcliquiiparictisurnnc|f
leni furgcntc cnfta
ficrj ftarc
coronabitur. Et praefertim
ciuiu
pnmanos angulos xdi /
non nihil fuperbiorc probanturquioedibuspnuatorum

cnfta
inftituta repu.
conferet ad elcgantiam
. Mihi non pinnas&minasimpofucre.
Arcis.n.iftafuntuclponus tyranorum, aIienaaciuibuspacatis,cVbn quadoquidem aur conccptum mctum, autparatam in/ iuriam fignificcnt . Mcnianiopusprofrontcaedispr^ftabitlepiditatc,
fi crit
NVnc pukhritudims, ornamentorfiq;gcneracxifiant,uclqpotiusex/

prcfta ex
non uaftum,non profufum non indecens. Tria ciTe quc pr^cipue ad pulchritudinem acucntiftatcm cdifidoru facianr,numerum fulicct,figuram 8C collccaticncm. Caput.V. quod dnfturos poliiati fumus ad ca ucnio ex quib 9 uniuerfa
omni pukhritudinisrationc emanarinr,difFici]is nimirum p/ ueftigano.Nam quicquid unum illud q? ex uniuerfo partium numcro &.natuiaexprimendum feligcdumcfjfit , autfingulisimparriundum rationc certa 3t cooequabili , aut lta habendum utuntm in congenc Si corpus plura iungat, cotineatcj; rccfta $t ftabih cohacfione arq; confen/ fu,cui nos hicpcrfimilequidpiam qufrimus.profcdoipfum i<^ corura
,
omnium uim,<3t' quafi fuccti fapiat nccefle eft

Qiioefanc^pquifitio atc^falccftiOjCU carterisin
quibus aut cohaerefcat,
autimtnifccaf,alioquindifcordia,dinîdrjfc^pugnarctato^difliparctur.
rebusminimcprompta #
minimecxpedita e,tum egrcgicin his,de quibusdi<5turifumus,omni5 anceps atc piculofa eft ,ta multis conftat ars cdificatona partibus,tac]|
uarrjs
ornamctorum gcncrib 9 fingul3efe,uriuidifti,ptcsdignari poftu
lat.Scd nos cx inftituto^p ingenrj uiribus rem profequemur,non tlla re repctctcs quu ratioc cx parnum numcro fohdo mtcgroi^ cognitic pcr
cipiat. Vcrii qcFfaciat
ad
rc
hincordicmur,notaresqd naftt qcfhatura
perituTirnisuetcrum admoncmur rationi/ fuipulchntudinc efficiat. Acdinciu ani / ^ us 2 i^ diximus^cflc ucluti animal edificiu in cjfiniundo naturam mah pcrfunile j irari US fi t ; Perucftigemus igitcjd ca fit in corponbus a natura^p p
du(fcis#
DE RE AEDIFICATORIA
Cun<fta effc ,ut mter fc
,
LIB.
IX
13*
<lucftis,cwr aliapukhriora,alia minuspukhra,auteriam dcformia diefS *ur, In propru eft ex his q in pukhrcru numero cenfeatur non eiufmot
pronnus nihil diffcrat quin ucl ca rc maxime q non conucniut,eadc ipfa re incffc quidpiam aut ir.preffum aur infurTu/ fum fentim 9 Cur q diffimillima fint tame una effc admodum ucnu fta
,
.
^pfiteamur.Vtarexeplo Puellam aliquisreneritudinegraalem cupict, llleapud comicu cxteris puellis anteponebat uirginem illa q? cffctilla qwide habilior &fucci plena.Tibi fortaffis perplaccbit uxorisforma q neq? tenuitateinualidos, ncc mebrorum fpiffitudine rufticanos pugi/
3
les
tum
imitefur.Sed qtum illi addi,huic detrahi feruara dignitatc poffit,tan in ca reperiat.Quid igitur qi iftarum a!teram,aut altcra mauis,ea
effe
de rc cxteras
forma non libcrali SC digna ff atucs minime.Scd iftxc,
ut p cxteris placcat,efficere potuit quidpia^qcFquale ipfum f t non rcq/ ro.Vt ucro depulchritudineiudiccs non opinio,ueru animisinnataq/ dam ro efficiet.Iditaeffe apparet,quadcquide turpia,informia,obfcce autem is ani/ na nemo cft quin ilicc> inrues offendatur atq? odcnt ,
Vn
.
mi fenfus exatetur 8C prodeat , etiam non reqro funditus fed cx his q ultro fcfe offerut qtum ad rem faciat penfitemus.Eft. n lnfcrmis pro/
,
fectd ck:figunsa?dificiorumaliquidcxccIlemspfccTi:mcpnaturt; qcFani
mum cxcitat,c uemgiocp fenriatur

uenuftatem,& quisfimilha
in his
Credoequide forma, dignitatem,

fi
ccnfifterc,qux
adimcris.aut irniiu
as, fiue immutesiIicouiticnturjC^pcant.HccfipcrfuadeturJiaudcrit quidem prolixum ca reccnfereqadimi, augeri, mutariue,prxferrim

in formis atq? figuris,poffmr.Conftat,n,corpus oe partibus ccrris atcf}
fuis,quibus
geris, autlocistranfpofueris
nimirum fiqua adcmcris,aut maiorcm,minorcm ue rede/ non dcccntibus , fetutquod iftoin cor/ pore ad formx dccentiam congruebat , uitictur Ex quo ftatuiffe poi/ fumus (necxtcra ifiiufmodi prolixu!sprofcquar)prxcipua effetria hxcin quibus omnis, qua qu^rimus,ratio confumctur, numerus,c? quanosfinitionenuncupabim 9 ,6tcolIocatio Sedeftamphu quidpia cx his ommb 9 compacus arqj annexis , quo tota pukhritudinis faciesmirificc colluccfcat .Idapud nos concinnitas nuncupabirur , quam andem profccfto omnis cffc gratix atq; dccoris aliinam diciir.us At/ quieft quidem concinnitaris munus&' paratiopartes, quxalioquin
.
inter fc natura diftincxx funt perfccla
quadam
r3tione confiitucre
ita
Hinc fit,utcum fcu uifu,fiueau ditu,feu quauis rarione admoucantur ad arumum, cjonannaconfe/
fpcciem refpondeanr
mutuoad
fcnv

ftim fentiantur,Natura.n.oprimac5cupifcimus,& optimis cum uolu/ ptatc adhxremus,necj: in toto corpore, aut partibus uiget magis con/
cinnitas,q in fe ipfa atqj natura,ut eam quide efle animi rationifc con fortem intcrprcter , habctcjjcamposlariiTimosubiexerccatur atcj; ef/ florcfcat . Tcta coplecfutur hominis uitam oYrationes , totamcpper/ tracflatnaturamrcrum. Quicquid enimin mediura,pferatnatura , id omecxconcinnitatislegemoderarur Necjjftudium eftmaiusullum naturae,q ut quoe^pduxcrit abfolute pfofta fint. QcFipfum amota con annitateminimeaflequcretur , fumimisenimquioperaturconfenfus parrium interiflct.Scd de his hactenus , quce fi fatis conftat, ftatutfiefic pofiumus , pukhritudinem eflc qucdam cofenfum 5C confpiranonem
.
partium in eo,cuiusfuntadcertii numerum finirioncm,collocarionecj? habitara,itauticoncinnitas,hoccfr, abfolutaprimariaquationaturx poftularit . Hanc ipfam maiorem in modum res sedificatoria fcdarur.
Hacfibi dignitatem , grariam, autoritatem uedicat,atcpin praecio cft. Cucta, quce hactcnus diximus , aim ira efle ex ipfa rcrum natura pcr/ cepiflcnt maiorcs noftri, nc dubitaret his negledxjs fe nihil aflccuturos, qcVad opcris laudcm 6C dccus faceret , ncn tniuria naturam oprimam formarum arrificem fibi fore imitandam indixere Ea re Icges quibus illa in rebus^pducendis uterctur quoad hominum indufiria ualuir col/ leêruntjfuafqj ad rationes aedificatoriastranftulerunt.Spcctantcsigir quid natura 8C integru circa corpus SC fingulas circa partcs aflueuerir, intellexcre ex primordijs rcru,corpora portionibus non fcmp arquatis conftare. Qtiofit, utcorporum a{iagracilia,alia crafliora,aliainrer/ media producanturjfpertantefcfxdincium sb xdlfiao,utIfupcriorlb ,
.
tranfegimuslibriSjfinc SC officio
plurimum
diftei
re.Ea re haberi uariii
Edium ôr / O p 0rtere ^ js] aru ra fdcirco momti trcis SC ipfi ad muencre figuras xdis nandarum n/ cxornanc &norninaimpofuere, dutfta abhis,quialteris,autalrjf 3e
i
gurxtrcs.
delcdarcnturâutfortcutifermcinucncnnt.
Vnum fuiteorum pleni 9
ad laborem,percnniratcq.' aptius, hocDoricum nuncupaiunt.AIterii gracilf,lcpidiiTimum,!iocdixcreCorinthium.McdiumucroqcFquafJ ex utrifq; coponercnt Ionicum appcllarut.Itac|; intcgi um circa corpus taliacxcogitarunt.Pofthxccummailla,quxrcccnfcbanuis, aducrnf/ fcnt prxcipuc ad pulchritudincm aflequedam faccre, numerum , fini/ tioncm,col.locationcm , histribus quoirfodo uterenrur narurxopcn/
bus pcfiraris comperrum fccereprincipris,uriopinor,dutfishinc,Nacfc exnumeroquidem ipfo primumintdlexerealmmeflcparem,aliuin tm/
itf imparc. Ambobus ufi funt,fcd panbus ahbympsribus itc ahbi , CiTa nim edificrj,naturam fecuti,hoccft,colunas 8C angulos , 8>C ciufmodi, numero nufc| pofucre impari.Nullu cnim dabis animal q d'pedib 9 aut ftet,aut moucatimparibus. Tu SC cotra nufq pari apertiones numero pofuerCjqdPipfum nattira obferuafle it) propru cft,qn ammannb 9 hinc atcphincaureSjOCuloSjnarcscoparesquidejfcdmediolocounumcV^p patulum appofuitos . Veru intcr numcro parcs arc impares nonnulli funt , 8C familiares naturg magis qj caeteri , 8C apud fapienresin primis cclcbreSjqsfibiincoponcndispartibusaedificiorum ufurparuntarchi/ tccli , ca maximc dc rc , q? habeant in fe quidpiam,q mcrito digniffimt cefeantur , Etenim naturam cjdem ternario conftare principio phalcib pharcsomcs alTeuerar.Er quinarium cum ta multa,tacuaria, tacf ad/ mirabilia pcnfito,q aut in fe quinariu obfcrucnt,aut a quinariu haben tibus,quales funt hominiu manus pdicrinr,non iniuria diuinu,& me/ rirodrjsartium,Mcrcuriocj?inpnmisdicatumalTenrior.Etfeprenario coftarfummilrerum opificem dcumaiorcm in modum delccTari, ^fe pre pofucrit ccelo uagarcs ftellas, SC que fuas cfle deluias uolucrit homi ne ita moderet,ut cr c6cipi& pfici 8C adolefcere,&l confirmari,& huiuf
Jr
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
IX.
..
rnpdiomiaadhuncipmrcdcgerirnumerufeprenarium Vrcres,inc|t
,
Ariftotelcs,naroinfanri nomcnantcdicanariuitatcfeprirnunonim/ ponebar,quafi non priusfaluri deftinaro.Nac|; 8C in marricc femen 8C natus infans ab fui ortu plurimu infra die feprimam periclitar.Eximpi
De
noucnario
bus criam numeris celebrar noucnarium, ad que nume^ folers natura fphcras appofutt ccelo.Tum 8C apud phyficos conftat natura partc in/ tegri nouenaria multis 8C maximis in rebus uti alTuefle. Nona enim cx annuo cydo folis pars dic$> cft circiter quadragmra, Hilc adnumerum formari utero fcetum aiebat Hippocras/Tu 8C otus a grauionbus plcrifq? ualitudinibus ad coualefcenriam ex qdragefima rerminari dic paiTimcofpicimus,Purgaridefinutqcoccpere,fientmafcul 9 .Etrurfus poft gtum nato mafculo ad iftam h3cdic purgariincipiunt matres. Et mfantcm ipm antc quadragefima quoc dic intcr uigilandum nec ri/
derc,
utriicjt
neqdachrymasfundcrc uifum afTirmar,dormientcmuerofcciiTc refcrut.Deimparib c hacftcn 9 Exparib 9 aurem fucreinrerphilo

.
fophantes,qdiuinitaticofccratumdicarintnumcrumqternariu,eoq?fi bi pftari maximum iufiuradum uoluerint,3? fenarium intcr ranffijnos perfectumnominat, quifuisomnibusintegrisconftctpartibus.Ocfto/ narium in rcrum natura uim habcrc maximam conipicuu cft Menfc, *n prae/
.

(prxtcrq in Aegyptojqui nafcunn.tr ccftauo uita,pduxifle nullos uide/ rous Quin 3C fi pepcrit mcnfc pregnas c<ftauo ,& fcctus mortuus fit', roatre ctia fubindc moritura dicunt Tu fi concubucrit mcnfc octauo pares , fiet infans opplctus lcntoris mucofi , 8C cutc rcddctur fceda atcjj oftreaceaualdeobfccena,Dccimu putabatAriftotelcsnumcrum om/ nium habcri pfecTtifl"irnu,ea fortaflis re,uti intcrprctatur,q> quatuor co cinuis collccftis eubis eius quadratu complcat'. Itacp his pafTim indc ufi ftrchitecti funt.Scd panbus,qs apcrtioidcfiinarur, dcnarium, impibui ucro noucnaruim trafgrefli maxime in tcplis non funt.Nuc fcquitur ut corrcfpondaiaqux dcfinitionediecndu fit.Fmitioquidcapudnoscft r ,. > . ^. , , r r r 1quantitatcs dimctiantur. tai u una cit logi/ dam linearu intcr ie,quibus
. .
*-
rinttio
,.m ^ ui u
-~
tudinis,altcra latitudinis,tertia altitudinis.Finitionis ratio aptiflimc dti
quib' pcrfpcdu quide 8C cognitu eft naturam fefc nobis fpe admirandacp pbere. Et^pfcdoitcruatqjiitcrumafFirmoillud Pythagorx. Certiffimu cft natura m ornibus fui cflc pcrfimile.Sic fe ha bct rcs. Hi qdcm numcri r> qs fiat uocum illa cocinnitas aunbus gra
citur cx his
cftanda
liflima reddar,rjdem ipfi numeripiiciunt, utoculi,animufq,'UoIuptate
De harmonia
minfica compleatur.Ex muficis igitquibus hrj talcs numcri exploratii/ fimifunt,atq;cxhisptcrea, quibusnaturaaliquiddefeconfpicuudig/ nficppftet tota finitionis rario pducetur Sed non longius profequarg ad rc faciat architccti.Sinamus crgo q ad fingularum uocu ordincs, q/ ue ad tctrachordoru rationes ptinent. Qtix atit ad opus noftrum faci/ anthccfunt. Harmoniacfledicimusuocucofonannam, fuaueaunb 9 ,
Vocum alie:graues,aliacutx.Grauior uox alongiorcneruo refonar,

acutx a breuiorib 9 .Exuocum iftarum uaria difpantate uarix habent harmoni,quascx chordai^* confonantium murua compararioncue/ tcrcs ad certos numeros collcgere.Cofonantianf ifta funt nomina.Dia pcnte,q eadem fexquialrera. Diatcflaron,q fexquitcrtia.Tum 8C Dia/ pafon,q dupla.Et diapafon diapentc,q tripia,& DiftMapafon , q qua/ druplanuncupat.HisaddideietonUjCi &fcxquic<?tauusdicitur,Con/
fic fe
fonantic;huiufmodi,quasr.'cefinmus, chordaruintcrfecoparationib* habcnr.Namqj fcfquialtcra eo dicfta eft, q> lftic neruus maior lon/
gitudinefui integrum
minorcm
atcp inftipcr alrcram in fc minoris
par
tcm contincat.QcPcnim apud uetercsfcxquidiccbatur , fic nosintcrp/ tamurdietum infexquialtcra igitur maioridabitur neruo numcrus ternarius,minori aufe binarius.Scxquitcrtia dicfta,in qua maior chor da minore contincat integram,atc infupcr minoris ipfius parte qucqj tcrqam,Maiori crgo dabis numcrum quatuor , minori triaJn ea ucro
.
DE RE AEDIFlCATORIA
LIB. IX.
T#
cofonantia q Diapafon dicitur , numeri habentur refpondcntcs c x du/ pla,utibinarrjad unitatcnijS^ totum ad fui dimidiam Jn ti ipla tcrnarn
ad ipfam eadcm unitatem,autintegri ad fui parte rcrria , in quadrupla quaternanus ad ipfam itidem refpondet unitatcm uti intcgrum ad ft i
quarta.Numeridemum ipfi mufici(ut cosfummatim colliga) hi funt. Vnus, duo,tres,quatuor,Eftetiam,urdixi,tonus, in qmaior neruus
bus numeris utuntur architccfti perq commodiiTimc,
adminorecomparatuseum fuperatexminoris parte odaua. Hiserni 8C binatim fump
tis,titi poncndis foro platcis , 8C areis fubdiualtbus in quibus folu duae confidcratur diametn lautudinis 8C longitudinis.Tcrnatim etia fump/
tisutuntur,uelutiinfcflxonibuspublicis,cl<:fcnatuponcndo, arq?aula,
&eiufmodi,in quibusuna comparantlongitudini larirudinc,& utnfcjr iftorum altitudincm uolunt ad harmoniara correfponderc. Dc numcrorum in dimeticndis areis corrcfpondenna , dec diffini tionisrationcharmonijs&!corponbusnoninnara. Caput.VI. hisnobis diccndum eft.PriusdeareiSjin quibusbinatim diamc tri coaptantur. Arearum alij breues,alix,plixiorcs, alix mcdix, omniubrcuiflimaeftqdrata, cuiuslateraquis mutua longitudincfunt
DE
aequalia,& angulis refpondct orhibus reclis.proxima cft iftic ftxquial/ tcra,tum Sîntcrbrcuesarcasannumcrabiturfrxqiifrcnia.Tresigitur iftiufmodirefpondetic,qcadcm apud nosfimplicesnur.cupatur brcui Arexbrcucs bus debcntur arcis . Mediocribus quoq?, xq trtis conucmuut Earum optimacftdupla,huicproximaqafexquialtcraduplicaracoirponifur ,. X mccllC)/ Atquiproducirur caquidem fic, pofito minimo arex numero puta CrcS * qu3tuor,produdturprimafexquialtcr3,f!cntfex.Huicctiamaddisrur noue. iftius altera,fiunt igitur etiam Exccdct logitudo fus maxima iftic breuiiTimam cx dupla arq; ampl 9 cx dupletono 8C mcdiarum cria crit c| dederis bis fumpta fcxquitertia pari ducxa rationc uriproxima. Erit jgitur cx hacrefumpta producfcione linta iflic minor,ut nouCjlongifli, ma,ut fcxdccim.Ergo hic maior linea cxccdit a dupla minoris uno mi/ nus tono.In prolixionbus areit; 20 ducitur fic.Nam autiungiturdupla cum fcxquialtera&fittripla,ai(tiungiturduplx etiam fcxquitertia,5C fiunt exrrcmi numeri uri trcs 8C octo,aut fumuntur ut relpondeanr mut tuo diametri ex quadrupla Diximus debrcuioribus areisin quibus numeri rcfpondeantcxxquo,aututi duo ad trcs,aututitresadqua/ tuor. Et de mcdiocribus arcis in cuibus rcfpondent numcri, aut cx du pla, aututi quatuor adnouem , aututi nouem ad fexdecim. Vl/
,
timo

timo recefuimus prolixiores,in quibus rcfportdcnt cx tripla aut ex qua drupla,aurutitrcsadoclo.Tcrnatimautemuniuerfoscorporis diamc rros,utficloquar,coadiugabimus numcris his,qui aut cu ipfis harmo/
nrjs innati funt,aut fumpti aliunde ccrta SC reda ratione funt.In harmo nrjsinfuntnumeri, cxqrum corrcfpondentrjsproportionesearum co plentur,uti in dupla,tripla,quadrupla,Nani dupla quidcm exfimplici habeturfcxquialtcrajCuiadmctaquocpfitfcxquitcrtiaexemplohuiuf/ modi.Efto fit duplae numerus minimus duo,Ex hoc produco per fex/ quialtcram ternanu , externarioindegfexquitertiam habcbitur qua/
Dupla,
Tripla,
ternarius,quiidenumcrusadbinariumdupl 9 c{t,Autitidcmfic, Efto, fitminimusnumerustrcs,producofexquirertiam s fiuntquatuor,addo fexquialtcram,habenturfex,quireIatiackreiscomplcntduplam.Tum dC tnpla componitur cx dupla fexquialtera fimul iundis. Efto fir numc rus iftic minimusbinariusjsexdupla fiet quatcrnarius,huic addo fex quialterara,fitfenarius, quiquidcm fenarius numerus refpondctadbi narium extnpla, Autiftucitidem fic.Pofito eodcm binario minori ca/
pio ausfexquialtcram,fiettcrnarius,Addo
ecam duplam ternarrj,ha/ bcmusfenanumipfumminonstripIum,Similibuscxtcnfionibuspro

duciturquadruplaexquibuscoponiturduplaadditaillisalteraquoq? dupla,Nam fit ea quidcm ex dupla duplicara,q eadem difdiapafon ap
pcllatur .Fitq? in
vLtaarupla
modum hunc.Efto,fu numerus iftic minim 9 duo,huc

.
<iuplo,SCfitdiapafon,qrcrpondctutiquatuoradduo,Hancitcrumdu plo,SCfiuntbisdiapafon,inquarefpondentadduoofio Componi/ cur etiam quadrupla iftaec additis ad duplam fcxquialtera 8i funul fex quitertia.ld qui fiat exproximc dictis confpicuum cft, Nam q fit expli/ catio iftjrc ajxior pofita pura dualitate per fcxquialreram fit tcmarius, quiper fexquitertiam fit quatcrnarius,qui demum quatcrnarius per du plam fit OLConarius. Autfic.Nam pofito quidem tcrnario habes cx du pla iftius fenanum,cui addis alteram fui partem, fiunt noue,huic addis ccrtiam,dabuntduodccim,q quoq? ad fui minimumtrcisquatcrnarius
eft.Hisnumeris,qualesrecnfuimus, utunturarchite<ftinonconfufc8 promifcue,fcd corrcfpodcnnbus utrinqj ad harmoniam. Vti quiparic tes uelit attoliere in area fortaiTis,cuiuslongitudo fit ad fui latitudinem
ciuplajisifticutaturrefpondcntrjsnonquibustriplajfcdrjstanriimjO;/ bus.cadem ipfa coponatur dupla Atqjitidem fcquetur in arca tripla,
.
nam fuis quoquitetur rcfpondcntrjs, utetur incj non alrjs quam fuis.
,
Itac^difFmiet diametrosternatim numeris,quosrcccnfuimus,uti acco/
modatiorcs eos uenire
fuii
adopusintelligat.Diarnctris ctiam finiudis
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
Vt*
1*9
mnatefuntqdam correfpondentioe,q nummsnequieqterminaripof/

funt,fed captantur radiabus8C potenrrjs.Radicesfunr lateraquadrato rum numerorum . Potetioequidemfuntfpforum quadratorum arc.
Ex arearum accrenone concipiuntur cubi.Cuborum primus,cuius ra/

dixunitas,diuinitati confecrarus,eft,ea re q> ex unitate produdus totus ipfequacpunusfit.Accedit, q? aiutefle omnium figuraruminprimis N ftabtle,&in omnebafim oeque conftantem S,pmanfurum,Sedunitas fi non lpfa numerus eft,fcd numcrorum fcaturigo fefc ipfam continens
atq? profundes,
primum efle numerum fortalTis licebit dicercdualita/
tem.Ex radice hacproelucis area quatcrnariam,q qui in altum fuftule runt ad radicis panlirare compleibtur cub 9 o&onarius, cx cubo iftiaf/ modifinitionum coftituriones habebunt. Naq?in primis quide ifticfe offerrct ipfum cubi latus,q? cubica dicitur radix, cuius arca numcroru Cubica radkt eft quatuor , St cubiipfius plenitudo octo. His accedit linca ab angulo aree. ad oppofitum angulum,per qd diretftum duda quadratuni areae diuides in duo aeqlia,ex q dtametcr di<fca eft.Hxc.n. quata fir ad numc
rum ignoratur Sed efle hac coftat radicem arex odonariÊil:q;fub/

,
inde 8C diametcr cubi,qua ccrto fcim 9 eiTe radicc nuncri duodeai rj.Po ftremo eft linca in triagulo maxima,cuius odem tnaguli duo minora latera redum angulum cocinenria fint , eo$> altcrum radix qtcrnariJE arex,alterum uero Iarus fir radix duodcnariae.Tertia uero linea maxi/
ma reclaangulofubrefa radix numeroi^ exiftat fexdccim.Taks igit,q

Iesrccenfuimus,diamctrisfinicndis 8C numeroi& quarirarum corref/ fpodentif innare_ funt.Iftoru omniu ufus eft,ut minima linea dctur are$ Iatirudini,maxima ucro huic corrcfpondens longitudini . Mediae ucro
detur altitudini. Sed intcrdum pro sedificiorum commodirarc comuta bunrur.Quje aure dimnitionis ratio non innata harm onrjs 8C corpori/ bus , fed fumpta aliunde ad diametros tcrnatim iungedos fubferuiar, nuncdicendum cft.Etcnim funtquide trium diametorum in opus coap
tadorumanorariones
qdam ualdecomode,du(ftDecum amuficis,rfi a
geomerris,tupi etiam ab arithmeticis , quas iuuabit recognouifle.Has philofophanres appellarunr mcdiocritarcs,earu rario,& uaria, 8c mul tiplex eft Sed in primis apud fapientcs captandarum mediocntatum
.
modifunt trcs,quorum omnium finis,utpofitis duobus cxtremis, me dius quida coparetur numer 9 ambobus illis pofitis correfpondens ccr ta cum rarione,hoc eft(ut ita loquar) afTinirans quada adiumftionc.Ha* n difquifitione tcnninos confideramus treis, duos ,quorum alter hinc max*> $
LEONIS BAPTISTAE ALBBRT! maximus & contra hinc alter minimus dicat/Tertius uerointefmedif
,
utrifcfc
correfpondeat cx mutua rclarione interuallorij?,quibusinteruaI/ hs hic medius numerus, ab utrifcj; diftet.Extribus quas in primis pro/ barinr philofophantes .facillima inuentu.mcdiocriras cft, g arithmctica dicunt.Pofuis cnim extremis numerorum terminis,hoc cft,hinc maxi/
mo,puta odauo 7 atqj hincc regioc minimo,puta quauor, hos ambo* in unam mgis fumma^fientigitduodcdm,qfumma copofitarum in du
as partcs diuifa accipiam cx eis alteram,ca crit unitatum fcx. Hucnume ru fenarifi ifuccffcarithmetidmcdiocritatc ftatuut, qquidcintcrillos pofuos extt'emosquatuor,atc ocfto aeq ab utrifcgdiftetinteruallo. Al
cera uerojmcdiocritas geomctrica eft,ca captatfic.Na minimusquidcm terminusputaquatuor in maxima, putanouc,dudtur.Exhisitamul
tiplicatisfitfuimiiaunitatufex6ttriginta,cuiusfumiTie,utiloquuntiir, 9 radix,id cft,latcris numerustories fumpt qtiesin eo adfit unitasipfam
compleat aram numcrorum triginta fex.Ent igitur radix iftcfex,nara fcxiesfumptaareamdabuntipfamtrigintafcx.Hancarithmcricamme/

diocritatcm perdiftidlc eft ubiuis adinucniiTc numcris, fed lineis eadcm bclliiTime explicatur,de qbus hic non eft ut refcra. Tcrtia mediocritas , q mufica dicitur , paulo cftg arithmctica laboriofior , numcristamen
bellilTimediffinitur .In
Mediocritas
mufica.
hacproportio,
q minimieft,cerminorum pofi
torum admaximujifta cadem proportionefchabeanf oportetdiftan/ tioe hinc a minimo ad medium,iftmc a medio ad maximum tcrminoi ii exeplo iftiufmcdi.Efto fm.t pofiti numeri,mmor triginta , maior ucro fcxa<rinta , hi quidem lftic fefe habent ex dupla,capio igitur numeros qui minorts effe an dupla non poflunt,hi funt hinc unus, hinc ucro con
traduo,iungoeos,fiunttres.DiuidocxindctotumilludinterUallumq> anter maxinum datum numerum fexaginta&minimfitrigintaeftin gtes lft as ipfas trcts,ent hincfingula trium partifi iftsij: dcc<-m,adiung3 ca rc minort tcrmino unam iftarfi tium,hoc eft,deccm, fient quadra/ ouira. Hxc erit qua fita mcdiccritas mufica,q daftct a maximo miir cro cxduplomtcrualli us, qmcdiusipfe numerusdiitata minimo Hac cnim proporrior.cmaximumcxtrcmorum refpondcre ad minimum
.
propofucramus. Huiufmodi mediocritaribus architcdi cV totum
circa
xdificium,c\'circapartcsopisqu5plurimadignifTm.i adinucncrc qujg Jonûm c(Tct,pfcqui . Atqui mcdiocriratibusqdtm lftiufmcdiad alu/
*udinidiamctrumcxtollcndam apprimc ufifunt.
Decolumnarum poncndarum modo,dimenfionc,&

collocatione
Capur,
VI L
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
IX.
140
columnaru ponendaru modu 8C dimenfione qillirriain gencra SEd pro trium tcmpoi^ uarietate difhnxerint, pulchrum critintellexifle. Homincm cmm contemplari columnas fibi exilliusfimilirudine fariun das ccnfuere.Itacfc diamctros hominis mctiri alatcre ad alteru latusfex
tam,abumbilicoautadrcnesdecimacfTcpartelcngitudiniS inuencrc. -r QcFipfumnoitnfacroruintcrptes aducrtctcs arcam pdiluuiufacftam fcxnominisii/ ad hominis figurationc autumat. Ad tales dimenfiocs rortatTis colum/ militucme urnnx 2C ' nas pofuerut,utelTent alioc ad bafim fcxcuplce, alia? ucro dccuplo-. Sed c ol cogitarae, naturx fenfu animisinnato, qfcntiridixim concinnitatcstantaiftic craflitudine,& cotra hic tanta gracihtatc non deccrc m oruti abdicarunt utramc^.Denicp hos inter exceflus efle qcP qrcrent cxiftimarunt . Ea re arithineticos in primis imitati ambo llla extrema in tinum cocgcre , 8C fumma iuncftoi^ per mediam diuifere Ex q eir qui fcnario 8C dcnario numcro fpatrjs coparibus diftarct, numerum eiTc cctonarium comper tum fecere.placuir, atcjjadco ea dc re longitudini columnae ocfties dia/ metrudederebafis,&Ionicas nuncupauere. Doricu ucrocolnn^rum gcnus qcPcraffioribus dcbct ^dificrjs cade ipfa ratione qua Ibnicum ha/ buerc.Nacj; iunxerc quide minimum terminoFp qui fuit fcxmcdio huic conftituto lonicis,qui fuit octo > .S facta fumma efi dcnum 8C quatuor
Hanc fumma diuifere in parres oequales,cV datus cfl indc numcrus fcp/
tenarius,dquentimerum columnasduxereDoricas, utieflentillisci/ dem bafcs fcaphoru ample ex pte feptima longitudinis fui.Tu 8>C gra/
cilioresquide,quasCorinthiasappcllarut, exmedia ilk) Ionico num/ ero cu maximo terminog* iu<ftis,8c iuncflorum fumma quoq; j> mediu
diuifacoftituerunt
numerusocto , maximi una in fumma dedcrenume/ ros octo ct dece,cui 9 crit pars.alrern ncuejcaq; nouies diamctrum imi fcaphidederelogitudiniCorinthiaijz columnarumjonicis auri ocftics.. Doricis feptics.Dc his hacften 9 Sequitur utde collocationcdicendum fit.Collocatio ad fitu 8C fede ptium pertinct,ea m agis fenritur,ubi male habita efl , cj intclligarur per fc qui dccenter ponenda fit Nam ea qui/ dem multa parte ad iudicium infitum natura animis hominm refertur. Etmultaetiam partc fimtionisrationibuscodicit. Tfiadrcm,dequa agitur , uehtti gna fint hccc Suo quidcm pofita? loco partes cti?.m mi mme-qucpcr opusfintjafpec^tu uenuftatcm afferunt Aheno autem ac nonfe digno 8C condccenti loco pofita? uilefcunt, fi ekgahtes funt, finautem minus uituperanr.Eccum 8Cin operibus natura: ilia quidcro/ flCii forte catello aftni auricula fronti appegcric aut fi pede prodibitqmjt
Ionicaij:
Nam fuitquide
Ci
ueroterminorum numcr dcce,q
collcvfri

piam prargrandi,autmanualterauaftiore,
altcra ucroppufilla, tsqui
dcm informisfit. Et oculo fpecftare altero cxfio,altero nigrar.ti,ipfiseti
am iumentis non^>batur,ta ex natura eft , ut dextera fimftris orhi pari/ litatecorrefpondeat.Quareinprimi8afleruabim 9 utadlibcllam,etlinc am, Sdnumeros,SCforma, &facieetiam minutifl"imaquCpdifponan tur,ita ut mutuo dcxtera finiftris,fumma infimis , proxima proximis, 9 ecjualia qualib igquatiflime coucniant ad lftius corporis ornamcunn, cuiusfuturxgtesfint.Qiiin cVfigna^tabulaej&Cgcquidinfignc^ appli cabinta coaptctur neccflceft, utinnatalocisaccomodatioribus 8C ue/ luti gemella uideantur. Vcteres hanc parilitatis coarquationem tanti fc cere,ut etia ponendis marmorcis tabulis noluermt quantitate,qualita/
Veteruobfer/ te^circiifcriptionejC^fuu^coloribuscxacftiffimcrcfpondere.lludegrc gium apud Pnfcos, in q arris pracftanriam ualde admiran folitus fum, catio Scatuiscum alibi, tum lnfaftigrjstcmplorii ponendis curarunt,neiftic pofitoe altcris pofitis c regione ulla ex pt e aut Uneameto, aut matcria dxf ferrcnt.Bigas.n.St quadrigas uidemus cquoru , 8C dudorum, 8C adfi/ ftcntium ftatuas ufq; adeo mutuo fimilcs ut in ea re naturam fuperafle poflumus atteftari,in cuius operibus ne nafum quide nafo fimilcm in/
tueamur. Itacj* 8C quidnam fitpulchritudo , &cjbus conftctpartibus, qs ad numeros noftri maicrcs, 8C qli finitione collocannt hadenus, De quibufdam grauionbus rci edificatoria: uicrjs. Caput.V II I. SEquitur utfummas,St"breues quafdaadmonitioes colligam , quas
&
ueluti leges
cum in tota exornatione
pulchritudinucj? coparatione
cft. Faciet ctiam ad lpm idjqcfpolhccbamur nosuclutiepilogum collccfturos . Principio quidc fugicnda forc diximus , uitia idcirco q? uitia omia deformitatis longc
tum
SC in tota re xdificatoria obfcruafie necefTe
pfertim grauia in medium^pfercmus Vitiorum alia ex confilio ac mc te,utiiudtcium,clccftio,aliacxmanu,uriea, qfabnlioperetracftantur, Confilrj, iudtcrjcj! errores atqj peccata priora funt natura fui dC tepore, atcp in fe magis graues , atq? itcm poft commiflum peccatum cxteris
longeminus emcndabilcs.Ergo ab hisordicmur.;Vitio quidem dabi/
Vkium
nis,
tur,fircîoncniinfalubrem,impacatam,infcecudam,infoclicem,triftc, regio/ ma lifc^ tum patcntibus,tum ctia occulns obnoxiam ucxatam i$ clegc/
opus ponas.Erit 8C uitium,fi arex modum pfcripfei is non ap/ Si membra membns adiuxens q non mutuo accommodatu. tu , no inter fe confentiant ad ulus incolarum atq; commodiratem, Si non fiin/ gulorum ordinibus,fi nontotifamilix libcroru, feruorum , matron/ arum,puellarum, urbanorum, rufticanot u% comodis fatis cfi digni/
ris,ubi
,
DE RE AEDIFICATORIA
tate
LIB.
IX.
14*
cuiufc,puifum fituna $C hofpitietiarr. atcffalutatonbus.Siarrni
mium uafta,aut nimispufilla,autnimiu patctia,aut plus f2tis recodna,

aut nimiscoiunftaâutnimisdiiTeparatajautualde plura,ai:t pauciora
cfFcccris,^ rcs pofiulct. Si deerunr cjbus ftu,quib 9 frigora tollcrcs iine
crceasaccj;oble<ft.es,quibusetia abinualidis Sc
moleftia.Sinon adcrunt diuerforia, quibustepbonaualitudinem cx/ no bcne habetibus cceh, teporumcpofFenfioncs^phibeas. Addcfinoncritab hominti iniuria a fubitis cafib 9 fatis munita 8C tuta . Si crit paries,aut gracilior q ut fefe ferrc 6C rcclum poffir,autlonge craffior cjfirmitudo cxigat.Si tccfta m/ tcr fc ftillicidrjsfut ita loquar)altcrcantia.Siimbrium uim in pariete m/ traitionc fundcntia.Sinimium cxcelfa,autnimium dcpreffa pofucns. Si apcrtionum hiatusucntosinfccftos,pruinas moleftas,folcsimpor/ tunas. Aut contra li obftruiiores caecitate odiofam intulennt. Si cffib parietu non pepercerint.Sipcrpcditi anfradus itionum Si fceda , cb/
fco2nacpoffederint,etiftiufmodi,qfupcriorib 9 librisqualiaeffedcbcat cxplicauimus.Cjteriiqinterornametorum uitiainprimisodifTe opcr

teat,eruntucluti in
openbus natura?fiquidfortcppofterum,mancum, cxuberas , cx parte informc interccflcrit . Nam fi ld quidcm in natura improbat,atq? monftro habetur,quid in architcclo qui ufus fit partibus indecctcrc Et fi funt parres quidem, qbus circa formas utatur,
aut ulla
^ rna mcntC5e
Ultia *
&talia.Ergo rccfteaffeuerant, qui dicuntrcperiri uitium nullii deformitaris obfccrniusatcf dctcftabiliusq autangulos, autlincas,autfuperficiesnumero,magnitudine, acf tu nodiligerer ex/ aminatecf inter fecomparatas,cosequatas, arq; copacftas intcrrrsifcere. Etquis non uehemetcr rcdarguat cu , qui ubi nulla cogat neceffitas cx aberratislumbrici imitationeducatparictislincas horfum , iftorfum, incopofirc,inconfiderate,aliasoblongas,aliasminufculas, angulisim paribus copacflione informi , eape cf pfertim in area iftic obrufiore , cx aducrfo acutiorc,confufaratione,pturbato ordine , confilio non pra?/ coguato 8>C caftigato.Et uitium cntita rcm duxifle, ut cum alioquin cx fundamctorum rationibusfefchabcat non pcflime, tamen itafit,utcii ornamctadcfidercnt,tncxcultiora rcddi ornamcntc^r clegantia nullo
iinear,anguli,cxteiio
(
patfo poffit,tulutiqinparietibusnihilcurarit,procttigutt:<ftafuftine
ant.nihilufpiam rcliquerint ubiaprc atq?d!ftir.cfte,autcolumnarum di gnitatcm,autftatuarumdccus,auttabularum&picfturgucnuitare,auc cruftationum, lautitic rcdepoffis impartiri.Huicuitio penccoiundum cft,fi q pari potueris impenfa cfficcrc,ut cffcnt llla quide lor.gc pulchcr/
ritua

rima
ct
multo uenuftiflima,no id
totisuirib 9 aflecjclaboraris.Eftcnirn
aliquidexccllens,pfe<ftutr c|? a na/ turaqcfanimucxcitar, c ueftigiocf-fentirfi adfit ,fi ucrocfefitmaiorein modum defidcref Et funt pfertim oculi natura poipidi pulchntudinis atcjj cocinnitatis , 8Cin earefefepraeftantmorofos 8C admodum difrici les.Necpfcio undefir,curmagis qcPdefif flagitent, cj probent qcPadfit. Oculipukhn/ Queruntenim cocinuoqcraddiadnitorem,fplcdorecpoflit, cVoffen eudinis perCH/ dutur quide ni quatum acuriofiflimo,arq; pfpicaciflimo, atcp etia di/ pidi* Jigennflimo^puideri ricricf; potuifle iudicct,tantu uideat artis, laboris, induftrixcp expoficum. Quin SC inrerdu cjd na fit qcfofTendat ncqueut
ordificioi?*
.
informis^fcelo,St' figuris
explicare, pier
ditate
unum id qcfimmoderatafpedande; pulchritudinis cupi nonhabeatci pcnic c adimplcanr.Quecu itafxnt 5/pfe(flocntofri/ rj omi ftudio,opcra, 8C diligctia eniti ut qad in nobis fit , q aftruamus ornariflimafint,c3Cpfcrtim q eflc ornata omes cocupifcunt.Quo in ge/ nere funt pubhca,6c" in primis facra.Ea cnim excare nuda ornametis ho mo gpcti poterit nemo.Erit etia uitm,fi q pubficis debenf ornameta,ca
priuatis adiuxeris,aut concra,q priuaus,tu ea publicis appofueris,prae
iertim,fi crur illa
luti quifurilia,
quide fuo in genere minima,fierunt no manfura, ue / caduca, puudulacj; picturar illimenra publicis adcgerit. Eterna enim elTe publica oportet.Et uitium^pfedo graue eft, qcPipfum apudnonnullcv; incptos uidcmus,quioperauixinchoata fuco pi<fture_ fculpturg infignibus expoliunt atef explent . Ex q fit ut caduca ifta?c
&
priusdclcantur,q opuseducfcumfit.Nudiienim abfoluifle oportctop* anteqjucftias, ultimum entutornes, cui rei &teporum,etreruoccafio SC facultas fefe tum demii prgftabit,cum id coraodiflimc,er fine ulla im pediuone potcris Sed ornamenta q,adigas uelim benc multa ex parte lint eiuiinodi,utin his pficiundis coplures mcdiocnum artificum man* xerceanrur. Si qua uero placuerintelegatiora <3f cultiora ut ftatu, ta/ bule; ue,cjics Phidie;,Zeufis ue ille, quidc q> rariores habeacur, locis a.q
.
rarionbus&digniffiimscolIocabunkDeiocc illum Medorurege non laudo qui Ecbataaa urbcm fepteno incinxit muro,difiinxitcj? colorib*
nt eflcnt alrjpurpurei,alrj ceriilei,alrj argento tecri,'alrj ena aurati . Odi SC Callieulam qui equilc habuic marmoreum,praefepe eburneu Quae aedificabarNero cunftaerant auro tecla , diftincta gemmis, Heliogaba
.
lusinfam'or,quiftrauitauropauimenta.dolenscj>non poflctcloftro, Etuituperandi nimirunihioperum,imdinfanigoftentatorcs, quifub fidia mortalium', hominucfcfudoresin eare profundat,qua necjjufus, ecj; inchoati ogis ratio expofccbat,quam ue nulla aut ingenij admi/
DEKE AEDIFICATORIA
ratio honeftct,aut inueti gratia
LIB, IX.
4i
commedet.Hec igitur uitia ut uitentur, itcrum arc iteru admoneo ,.priufc| opus aggrediarecota rc SC ipfc tecu penfitcs,& una pcritos cofulasexeplanbus ad modulosdcdudis.E'xC| bus uelim bis,ter,qter,fepties,dedes cff intermiflrs,tu rcfumptis tpibus oes repcras futuri ogis partcs , c|ad a radicibus imis ad furoma ufq? te/ gulam nihil nec^ abditum,ncq?propatulu,necj: magnum , neqjprauu totofitin opcre futugj qcPnon tibi&diu&CmuJtifpcogitatum,percon
ftitutum,deftinatucj: Jhabeas quibus rebus,locis,ordine,numeroqj Io/
cafle, adiunxiffc^^pracfinitrec^ deceat, aut praeftet
Qyod fit Architecti benc confulti onicium,quae ad ornamenti

clcgantiam faciant .
Caput
IX.
ITac^ficefficictbeneconfultuSjparatejaccuratecprc aggredietur,con difcct uires naturac^ foli , ubi ardes ponat, difcetc cum ex uetenbus
3edificijs,tu ex ufu SC confuetudmc incolarum quid (iib co ccelo, q xdi/ ficandum fit,quifq? Iapis,quid harena,quid calx,cjd matcria ex co Ioco fumpta quid etia aliunde importata ualcat contra tempeftatcs . Statucc fundamcntorum pedamerorumcj; latitudmcm,alritudincm $C pnmos
ortus.Tum paricri,& corticibus,&: infardurae,6<l nexuris , oflibus repetetquid,qualcuefingulisdebcaf. Repetct ctiam quid arxionbus, quidtc<fto,quid cruftanoni , quid pauimentofubdiuali, quidcpiinte/ ftino debeatur.Pracfcribctcj; loca,uias,argumeta,quib 9 fuperflua, no/ xia,fcedacderiuentur, aucrtantur , cohaerccanturutifunrpluuiarum egerendarucloacs,erarearu exficcandaru foflure. ,prohibcndaru hurr.z tflarionum pmunitioncs,ut etiam fiint q irrucnuum pondcrum,impe/ tenrium undaru lacefcerium ucntoriûim,mole, iniurtafruftrent arcjj
fupercnt.Dcnicj?
&
omia diffinict, nihil rclinquet
cui
non
quafi lcgcin
mo
dumcj? prefcrihar.Hec ferme omnia rametfi ad firmitarcm ufumq; peiy Quae ad ornsi tincrcin primisuidcanf,tamcn dcfc hocpftanr,utfi nrgligatur, uitium menti eleganti afferantperq maximumdcformitatis.QtieponiTimum adornamcnti cltgantiam fa/ cleganriamraciant,hcfunt,Exactam fflecportccondcccrandicperis ciunt,
rationem,atcj;porro expedita reb* illuftnb 5 non nimiu crcbre cofcrris, non inculcatis,unaroq;in cogencm coa&is,feduadiflinitc,spte,3ppo/
fitecgdiftriburis&collocatis, utquimutarir
omnc concinniraris iucuh ditarem perrutbatam fcnnat . Praererea nihil habcndi.m cft quauis par/ te operis ncglecftum atcj? expcrs artificrj , non tn omnia equabilircr cfle
ornatucximio perducla , non magis quam uanctate
&
diuitrjs refcrta utliro
fcd ccpia utetur
Ex
preflamiffiiriis aliapcnct Iocis pri/
2.
jmarijs

mcdia intcr minuselegantes,alia itcrum in poftrcmas. Illud in ca rc cauebit , nc preciofiflimis nimium friuola, nc gradioribus minutifiima , nc rerracfiionbus anguftioribufcp multo perfufa at<: ampliiTirna coiungat,fcd q crunt intcr fc dignitatc difTimi/ lcs 3C gcncnbus non ufq? parcs artificrjconformatione coacquabuntur. Vt cum alia grauitatem, maieftatcmcfpfeferant , alia incunditatcm ,& fcftiuitatem cxhibcant.Omnium ratio,& ordo ita compentur , ut non modo ad opus honcftandum ccrtatira coueniant,fed nc altcra quidcm finc alrei is pcr fc conftarc,aut fatis fu3m fcruare dignitatcm poiTc uidc/ atuuiyuuabitq; ccrtis locis paulo neglecftiora intermifccrc,q cxculriori
marrjs,alia cciam collocabit
ter
buslumc comparacioncfui
reddatunlluftrius.lllud
omnmo caucbit,
nc lmcamcntoi um rationes pcruc rtantur.Id ficrct fi Corinthrjs Dorica, ut dixi,aut Doricis Ionica mifcerctur,5<C ciufmodi.Ordini eriam fux da buntur partes,ncquid intcrruprc, ncquid cofiife difleminetur,fed locis, &C fuis,& aptis collocetur.Mediacnim medrjs,& qux a medrjs paritcr diftabunt pariter coIIibrabuntur.Erut dcnic^ omia dimcnfa 8C nexa 3C compactaIincis,anguIis,dudu,cohgftonc,coprchcnGone,noncafu,fcd ccrtao^diffiniraranonc^pbebutcpfcutpcrcoronaSjpcrintercapcdincs, ocmcp pintimam cxtimaq?faciemopcris, qu3fifluenshbcrc cVfuauc dccurrat intuitusuoluptatcm augedo cxuoluptatcfimilium duTimi/ liurntjf rerum, ncq? qui fpccftent fatis diu contcmplatos ducant fc quod itcrum atq? itcrti fpcclannt atc admircrur,ni iccrato ctiam intcr abcun dum rcfpectccEt cum fatisquoefierint toto in opcrc nufq offcndant ali quid no a*quabitc,non corrcfpondcns, &totisnumcris ad dccus gra tiat^ conlenricns.Itaq? huiufmodi cx modulis excogirabuntur atcfpen fabuntur neq? fohim q inchocs,fcd etiam quoc intcr cfficicndum ufui fu tura funt cx ipis exemplanbus admoniti proecogitemus ncccfle cft, atq? ctiam parcmus.Quo ccepro opc non hae{itandum,non uanadum, no fupfcdcdum,fcd tota rc brcui, 8C circumfcripta qdam explicatione per
Fabriles erro/ cepci,qaptacomodacf fintexqf!ta,colIe<fta , proptac];fuppcd:tet.Ifaq$ rcs quo modo h^fant qu* 3C c6filio,<5C ludicio curaflc archiroftum oportear.Fabri,/ * es autcrn rrores non conuenitrcpetcrc,fed curabitfabros,utpsrpcn corri^cndi^ /
diatlis,linca,regura,normac^rccftcutantur.
Aptisautemtcmponbus
3cdificabu,intcrcabbir,rcfumetqjopusattcmpcrate, puraîncorrupta,
fponetc,fuiscSt'
impcrmiftajfohda^fincerajCommodaâccomodata, uahda , ponctdi/ apnslodsatcp fedibus,colIocabit,utftcnt,iaccant, in/

atmbant,fronte,larcrc fcu patenti/eu aperto,uti cuiufcj natura 8c ufus
ttigau
Qux
DE RE AEDIFICATORIA
Quaepotiflimum Architecfto
fcitu nccefTaria.
fint
LIB.
X.
IX.
143
q; ei
confideranda,quae
rccfte
Capttt.
atq? ex offi/ q in his rcbus curadis,parandis,exequendis fcfc SEd cio gcrerc architccftus poiTit,nonnulla funt mmime neglidcga Co/
.
<
gitadum ci qd fufcipiat munens,quid profireatur,que fefc haberi uclit, quanra rcm aggrcdiatur,quatum Iaudis,quantum eraolumenti,quan
cum gratioe arq? cciam poftentatis,fi fuo rcde funcftus fuerit offiao,nan Qu% fint
archi
cifcatur,EtcontrafiqiudiiTipitc,inconfideratcincho2rit,quantumui/ tecfto confidc/ cuperationis,quantum odi"j fubiturus fit,qdicax,quam ar>tum,pates, randa. amduumc^teiiimoniumftultitigfuaegcncrihominum exhibiturus fit. Magna cft rcs archite&ura,necj; eft omnium tatam rcm aggredi . Sum mofitingcnio,accrrimo rtudio,optimadocirina,maxmioq;ufu prae/ ditus ncceiTecft,atq;in primis graui,finccrocp iudicio,& confiho quifc
architectum audcat,pfiteri Dcrecnim aedificatorialausomnium pri/ aedificafle quidc ncccflitatis cfl, ma cft iudicarc bcnc quid deceat commodeaedificafle cum a ncceiTitate id quide, tum &C ab unlitate du/ c"tum eft Verum ita oedificaflc, ut lari approbcnt,frugi non refpuanr, non nifi apcritia docfti &bene cofulti,5c* ualde confiderati artificispro/ ficifcetur.Praeterea faccrc cj ufui commoda uideantur,<5c' quce pofie pro inftituto Sc* fortunfopefieri nondubites , non magisarchitccfu eft,cg
..
Nam
operarrj fabri.Sed praecogitafle,ac mente,iudiciocj; ftatuiflc quid

ni cx partc perfeftum atqj
om/
abfolutum futurum fit,eiusunius
eft
ingenrj
fcligar,
qualc qrimus Ingenio igitur inueniat, ufu cognofcat,iudicio
cofiIiocoponat,artcpcrficiatoportct<j>aggrediacur.Qiiariim rerum omnium eflefundamentum ftatuo prudctiam er confilr^maturitatem, reliquas autem uirtutcs hiimanitafcm,faciIitatcm,modeftiam,probi/
coeteris cuiuis arnfkio dcditis honi bus.lftaenimfuntqquinohabcat,nehominequideputandu ccfeam Scd omino ci fugicnda eft leuitas,peruicaciXiac?tantia,intcmpcraria,Sc* fiquafunt,qbonam gratiam minuantin ciuibus , odium ueaugcant
catem non in co magis defidcro cj in
Cxtcrum fic geratuclim fefc uti in ftudrjs literarum faciunt, Ncmo cm opam literis putabit , ni autorcs omncs , ctia non bonos legerit,atcf cognorit, qui quidcm in ea facultatc aliquid fcripfcnnt qua fc&entur.Sicifticquotquotubic|;aderuntopinion< Si confenfu hcmi/
fc faris dcdiflc
num probata or?a perq diligennflime fpectabit,mandabit lincis, nota/

bitnumcris, uolct apud fediduccacflcmodulis atcjjexcmplanbusco/ gnofcet, repetet ordincm ,locos,gcnera numerofq? rcrum fwgulariu,
quibus

guibPilli quidem ufi funt , pferrim q maxima 8c digniiTima cfVecerint, qs fuiflTe uiros egrcgios coniedtura cft , quado quidc tantarum impen/ farum rooderatoresfuerint, non tamcn uaftaillaexaggerarioneoperil
Architeclus
operauctcrii
mouebitur,utin eoacquiefcat.Resmagnaeft, incjuitillc,(|colonusfa cit,fed in primis difquiretquid in qcumcp fit artificii percoguati et recon diri aut muenri ratione raru 8C admirabile, afluefcctcj; fecum nihil pro/ bari,nifi q? ominofit elegas,digniTc admiratione ingenrj, 8C quicquid erit ubiq:,pbabilc ad fe recipiet utimitetur. Quae aute multo fieri pcflc laurioramtelliget, eacradabitaraficio &meditationcutcorrigaratcjr cmendct.Qyin 8C q alioqum ervit non pefiima cnitctingenrjuirib* rcd
derc mdiora,feropcrcj? acri 8C concitata reru opriroaru perueftigationc
non ommo
malccnitatur
rcdderc
liora*
maiora concupifcens ingcnm cxercebit atcj; augebit. Eoq: pacfto non di

fperfas
modo &qfi diiTeminatas , uertT etia
intimispenctralibusfutita
mc/
loquar)nature coditaslaudcs ocs ad fe colliget,anirooc concipier,quas

in fuis
ornbusaim mmfico laudis 8C glon$ fru<ftu conferat. Gaudcbic &aliqd m mediu fuo dcpromptu ingenio arTerrej-qd admircmur,fort<
qualc fuit llli 9 inucntu,qui cde ftruxit facra nullo adhibito ferramento. Qualc'uc illius,quiRomj (tarcm traftulir coloflum atq? fufpefum, cui ogi q> eriam faciat ad re qtuor 8C uiginti exercuit elephantos. Quale uc 9 ilitus qui cx fodina labyrinthn aut tcplum,aut gduis utilc tifib 8C pter
fpc effccent.
Neronc archite<ftis ufum refcrur prcdigiofis quibus nihil

,
ucniebatinmcntejniliqcPernccrchomincsuixpcffent. Hosncquicq^p bo.Vci^ ua uelim coperent fefe , utfemgoroni reutilitaticx: frugalitari primasdarepartesuoluilTepfcferant. Quin 8C cuornamctigraria om
niafcccritjtn itaparabir utin primisutilitatis gratia id fecifle non negcs, Et^babofinouisinuetisopmprobanflimeronesucteij?, 8C illisnoua
ingcnricomenta non
deerut.Itac|; huncin modu uiresingenrj fui ufu 8C tracftationererum,q ad hac crudirione multa cu laude aflc qucnda con fcranr,cxcirabit , ofTicrjq; putabitnon ca folu facultatem habcre,qua fi carcar,non is fit,quc fefe efle profiteat. Vcru bonaru omniii artium co/
gnitioect cultu
quantu ad re faciat ipm fe muniet,proptum, expcditucjj rcddct,qadpluraautmaiorainea rcadiumentadodiin^ nondcfide/ rct, fibicf; nun^poncdum ftud>um,nunquaceflandum ftatuet ab iridu
ftri3,ufc$ fcntiat fc his cflcpcrfnnilcm,quoiv laudibus addi ampKus ni/ hil poflir.Ncq; fibi fatisfacfturo putabit ,ficjudufpiam cnt ulla expartc confcrens q> arte Scingcnio pciT;t confequi, ni ld prorhcrderit , pcrii /
,
pro unbus cgcrit , utin fe fitipm id laudisad ultiroJ fuigenerisipcciemforraamcj redacmm, Qux autcm conferant # imo
tufctenuerit,arq;
DE EE AEDIFICATORIA
LIB.
IX.
144
qfint architeclo penitus neceflaria ex artibus hoecfunt. Picflura SC ma/ themarica.In carcrisdocuisnefit nonlaboro Nam qui archite&um dixerit iunfconfulrum cflc oportere,C aquarum arccdarum,finium re
gudorum,opcruannuiKiandoiîurajC^cjmvikahuiufmodiinterclicto diffiniuntinter ^dificandu tracSenwrnon aufcultabo. Aftrorum ctiarn in eo cxacla peritiam non poftulo ca re,rjj ad borea bibliorhecas,ad oc ciduum folem balnea pofuifle conueniat . Ne mufidi etia efle oportcre dixero ea re,q> in theatris uafa reibnatia apponantur. Aut rhetorcm cp
qafturusfitpredocuifle rcdemptoremiuuet.Satisenimrerumearum de quibus dicfturus fit,cogitatio,perkia,confilum,diligntia pftabit,qct aptc accommodacecp ad rcm SC prudenfer loquamr.QcPipfum in elo/ quetia primariu SC pcipuum eft. Nolo quidem elingue, nolo auribus
ad harmonia penitus obtufis. Sat erit fi non in publico,in

carit,noIumimb 9 ofTecent,non
ftillicidio,
alieno aedifi/
nonderiuatione,nonitinerc (eruitutcm indixentpter interdicfcu.Si ucntos q gte orbis,8t cjbus nomi nibus appellentur tmuerir.Qtii fi tamc inftrucftior fucrit non rccufabo.
Veru pictura SC mathematica non carere magis pterit,q uoce SC (y\/

labis poeta. Atcg
haud fcio an fit ea fatis ucl medtocriter proecepiflc.De
me hoc,pfiteor,multas incidific fjpiusin mentc coiccflationes opcrum,

quoe tum quidem maiore in modum^pbarim cas cu ad hneas redcgif/ fem,erroresinueniineaparteipfa, q pouflimumdcledaflct, &ualde Lco.Bapriftae caftigandos.Rurfuscum perfcriptapcfitaui,SCnumerometiriadorfus dilicentiain d< fum,indiligentiam cognouimca,atcj;rcdargui.Poftremoeademcum pingendis re /
modulis, cxeplanbufc^mandaflem nonnuncf fingularepetcticuenit, busiinûhV me ctiam numerum fefcllifle dephenderim.Sed ne Zeufim quide efle pingendoâut Nicomachu numeris,aut Archimedcm angulis Sc lincis
quae fcripfimus depicftura , elementa tenucrit.Sieam etiam pcritiam exmathcmaticisadeptusfit,qua' angu lisuna SCnumcris, &lineismiftaadufumeftexcogitata Qualiafunt quaedepondcribuSjdefupcrficicbus, corporibufq? meticndis tradun/ tur,quc3eillipodifmata , embadacj? nuncupant. Hisartibusadiun&>. ftudio, 8C diligentia fibi gratiam architcctus, opes , nominifcf; pofteri/ tatem,& gloriam nandfcerur. Architedus quibus,& quo inodaconfilium fuum 8C operara I. Caput. ampartiridebcar. hic non praetenfle iuuet , quod ad architecftum pcrdnet,,
tracftandis uolo,faterit
fi
noftra
VNum non
nda
tua
ultro
cft,
omnibus qui
Cc
jedificaturos pra>dicant
opera polli/
qudd
leues 8C gloriae plus fatis cupidi ccrtatim fa//

unt.Equide haud fcio an expe&andu fit, ut tterum 8C iterum cxpofcSt, Tibi enim credant oportct fpontefua, qui tuo fc uti uellc confilio pr fe fcrant.Aut quidcgo utmihi unusalteruc imperitus crcdatultromeas dignasûttiescxcogitationesexplicaturus^pdeamnullarepcnfagra/ na.Tc enim utmeis monitis pcntiorcm efFiciam in ca rc, in q aut maxi mo teleucm difpcndio, aut commodis &uoluptari uchcmenter cofc / ram,prjemium mcret no mcdiocrcDignitatcm idrirco fcrualTe cofulti
jr
elT,fidum confiliu pofceti
caftigatacp linearaenta pftitifle fat cft.Qcffi
forte ad tc fufccperis,ut operis curator 6C finitor efle uelis, uix crit ut vi/ tcs nc omia aliorii uitia,crrorcfcp,feuimperitia,fcuncghgcntia corrmif
fa
fmt,ad unu teipfum rcfcrantur, Adftitoribus ifta quidcm folerobus, circumfpccftisjrigidisdcmandandafuntjquiqfadoopusfitdiligcntia, ftudio,aiTiduitate procurct.Velim quocj? qad liceat cui es,fit res tibi r.o
tiificum fplendidis
Sc harum rcrum cupidilTimis principib* ciuiratu. Opera enim quibufuis,pfi:ita,non dignis,uilefcit.Quidputas fumrr.c^
,
uirorum autoritates,gbus in primis inferuicndum cefueris,tibi ad fru/ cfcu laudis confcrat' Ego ucrofpter id,qdPplcricj; omcs , nefao q pacTo, uidcmur intcrdum cx fortunatoQs fcnfuf, & iudicio , plus longc fapere uulgo,cj fit in rc) is fum cj cupiam architecfto propric abundccp ea prx ftari,q ad opus cmcicndum exigant ,Hoc tenuiores perfarpe cum min 9 poiTinr,ctiam minusuolunt.Addehisqcruiderelicct, ubialioquin par
fitarrifiasingeniumjSdinduflriajillicarqjatcjiiflicinoperecomparari,
tnexpredo&pftanriarcrum , quibus idopus conftetgratiainaltero raulto habcbif,cin altcro accumulatior , Pofiremo gloriar cupiditate
nuiq quidpia pfertim infuetu,atqiinuifum temercaggrcdiarismoneo, Pcnfara,digefta{jntadminimum omiaqin medium afferetur. Aliom enim manu pcrficere,qtuo^prioingcniocomentatusiislaboriofa eft res , 8C alicms uellc uti pccunrjs ad arbitrium quis non inrclligit cp nufcte futurum fit uacuum qrimoniarTum ct communeillud uitium cjfc prfiat,ut fermc nullum maximorum operu grauibus atcj? ualde uitupe/ randxserroribuscarcar,pcruelim abstelongeabigas,qtuscritomni(r, qui non affecTetuitx,anis,morum,inftitutorumraonim cmcndator, moder3tor,dirccfcorcf tudcri.Maxima quxq; adificatio ad uitar homi nis breuitatcm &opcrismagnitudinem uixnunqjdabitur,ut cunde abfoIiupoffit,quipofucrit.Atnos^caces,quifequimur, cmino aliOjci innouaiTe contedimus ^ 8C gloriamur . Ex qfit.ut alioifc bcnc inchoata dcprauctur, Sc" malc finianrur . Standum quidem ccnfco autorum de/ ftmationibus,quipcr maturitaiem illas cxccgitarunt.Potuitcnim prt>
Qui famuli
ArchitecTo abigcndi
DE RE AEDIFICATORIA
mos
cius pcrfcrutantetn, atcj reclius confulcntc
LIB.
tc
X.
.
14*
cos conftitutorcs aliquid mouifTc, qd ipfum
dintius,& diligen/
quoq? non latcbir Tamcn quicquid atrccandum tnftitueris, id non nifi de pcrinflimorum cofilio
ucl potius ediclo aggredians
monco Siccnim
.
cVcomodisafdificati/
onis , SC ribi ab obtrcdatoru infimulanonibus belliiTtme confulueris. DiximuspubIica,diximuspriuata,diximusfacra,diximus,pfana,quC; ad ufum,q ad dignitatcm,q aduoluptate,nuc qd rcliquum eft , fiquid aut archite&i impcritia atq; indtligentia, aut temporis,hominum uc in/
ieria,autfiniftris impraemeditatifcj: cafibus r>ardifiCiL:m manarituitr}*
dicemusq pacio id corrigi ? rcftituicpoiTit.Fauete his
ftudrjslitcrati.
-WLEONIS BAPTI> ATORIA STAE ALBERTl DE

RE AEDIFIC
Libcr Dedmus St"uItiraus,Qui dc operum inftau
rationc infcribitur,
DcoperumuitriSjUndeproucniant.Qiispabarchircctoemcndari
poffinrj&lquoenon.Qiijenamitccoeluingraucfaciant.CriLut.
I.
Sldeopcrum uitrjsemendandisdeinccps difpurandum eit,confide/ ralTe oportct quae n2m ea quidtm &quahafmruitia quarmanu hominum cmcdentur. Siccnim SC phyfici arbirranrur maximam rc/
mediorum partcm cx morbi cognitionc pendcre. Edificicrum
uitia
cu
publicorum,tum priuarof^ alia ab architccro funt ucluri irfita arq; in/ nata,aliaimportantaliunde. Etrurfushorum aliacmcndanartepof/
funt &:ingcnio,aIiapcnituscmcndar:r>cqra'nt. Abarchitccftoeafunt
AnimicVman
quahaproximofupcriorclibro^CiunfidigrLTmintcdcnus^cftcdimus. usuitia* Na alia qutdcm aninu funtuitia,ali2 manus< Animi , elcciio,partitio,

dtftnbutio
,
finirio
prarpofttra
d;fipara,confufa
Manusaurcm
uitia
f LintjparatiOjCollccftiOjaitrucliOjCoag.n.cntario
neglccta arq: defidicfa^
v csufmodi m qua uitia malc confuiti atc# indiligaitcs facilc incidunt Qua-autcm importenturuixreccnferi prftearbitror,tam multa,6V ta
uaria funr,inter qua? illud
cft cjd aiur.t,orr.ia uinci
auo,6V,infidiofa ni/
miunûa!idacflctormentauctuftans,n<c pofteaducrfus fcedcrana/ tuij. niticorporaquin fcncctutcm fubcat ,utuelipm ccelum mortalc arbu: tiur nonulhca rc,q? corpusfit,fcntimuscjdardor fchs,quid t>m
br

fer{gc!atio,quid pruinae,quid ueri ualeant^Histormenrisaelosccnvf/
irju6fatirccre&putrcferectiadurilTnTiosriliccs 3 alnsa rupibusauelli^p
trudiq?faxaimmaniarepeftare,utmulta ciiparte montis corruat. Ad dchishominuiniurias.Mefuperi,intcrduncquco naftomachari,cum uideam ^liquoru incuria,nequid odiofum dica{diccrcm auaiiria)cade leri, cjbus barbarus SC fureshoftis ob eorii cximiam dignitatcm pcper cifler,q ue tempus peruicax reru^p fternator cctcrna efle faalc pattebar, Adde cafus repctinos incendiorum,adde fulgura,tcrrmotus, 3c aqua rum impctus atq? inundationcs,Sc* q niulta indies,pdigiofiinatur.De uis poffit arrcrre,inaudita,infper2ta,incredibilia, quibus omisbiideducla ratio architerti uirictur arcpdifturbetur.Athlantcminfulam Epyrono minoreeuanuiflcaiebatPlato. ExhiftorrjsacccpimusBura, Helidecg altcram hiaru,altcram undis delctam fuiflc, TritonidScj; paludcm c uc ftigiodifparuifle.Et contra apud ArgosfubitoexundaiTepaludc Srym
pnalid3,apudc|5
Teramcncm repcntc infula cuaquiscalidrscxereuiflc, Et cxpelago inrer Thyrcfia 8C Theram ^prupiffeflammam, qrotum mare mtcgrosdics quatuor aeftuasardcfq; reddiderir,fubindeinfulam
emerfiiTc ftadiof^
duodecim
mqua Rhodrjtemplum tuton Neptuno
Thcogenius,
jiificarint.EtmuresalibiadcdmultosconcreuiiTeutfcquutailtpcftis, Et ab -Hjfpamslegatos ad fcnarum milTos, quiauxilia pcrerent contra lepufculoru iniunas, SC q multa his fimilia co colkgimus opufculo, 111 Theogeniiis infcnbitur. Sed non orhia cj impoi tatur aliunde uitia 4 talia funt,ut emendari nequeant.Necj; ab architc<fto ftquod aderit uiriii tnlc fcmper crit emcndari ut queat .Corrupta cnim funditus 5C omni x pte penitus dcprauara emendationes non fufcipiuf.Qiix item fic fe ha/ bentjtit nifi totis lmcis ruiertantur reddi nequaq poflunt mehora,ea cj/
dem non emcndantur magisquamjutnouaillicfaciasdcmoliunt.Sed non hicinfifto .Nosca profequamurqreddi manu poflinrcommo/ diora. Acprimum quide pubhca,HoR: maximum 8C ampliflimum cft
urbs,uel poaus,fi idtta mtcrptari libeat,urbis regio.lv cgio qua indili/
gens
arcliitecxus
urbem condidcnthxc
forre paticrur
uiuacmendara.
Nam autcontra repenunas hoftium excurfionescnr non fatis ruta,aut

ccelo entiramiti 8C
parum
falubri,Sc*
quae
adufum facicnt non abunde

in
fuppcditabunt.Dc hisigitur tranfigcmus. Ex Lydia
Ciliciam
itcr cft
perquam anguftumanatura inter montes , ur regionifacercuoltiifle portam dicas.In faucibusiugi, quasGra-aPjlasnunctipanr,irer eriam
cft
,
ciuis ,.qui
qtiod terni cuftodiant armati, uia prarruptacr.cbnsabcrrantibtis cx radiabus monuum manant Sinules inPkcno Tcrra* ,
.
&
DERE AEDIFICATORIA
LIB.
X. 148
quasuulgofofrurnbroniasnuncup3nr,&aIibicompHirci;.Sedhiadit^ natura muniti non ubicjj ad arbitrium habcntur,pofle tamcn uidcmut mulra cx parte naturam imitari.Qj.iod ipfum locis picnfq; fcccrc pru/ dcntiflimi uctcres. Nam hi quidcm quo regionem contra hofiium cx/ curfiones munkam rcddcrenr,Gc rcm pararunt.Rcferam cxgcfiis pra7 ftanuffimorum principum breuiffimc quae ad rem faciant . Apud hu/ phratem Artaxerxes foffa lata pedes Ix.Ionga pafluum milium decc ab fchoftem exclufit.Murum per Britaniam Cxfares,witer quos Adri anus milia Ixxx duxrt,quo barboros a Romanorum agro fiparcr.
.
Antoninus etiam Pius eadc" per infulS murum aftruxit cefpitJCcum .Se/ ueruspofthunc tranfuerfam perinfulamutrimcpad ffnescceanipcr/
duxit uallum milia pafluu c 6V duo <Sc uiginri Apud Margianam rc/ gionem Indix Antiochus Soter, quo loci Antiochiam ccndidit,muro ambitum regioniscircundcdit longo ftadia M. quingenta Duxit 8c S ofofis rnurum a latere Aegypri Arabiam uerfirs , aPclufio ad urbcm
.
uicf?
folis,quam Thcbem nuncupat , defcrta per loca fiadia itidc quin/ genta 6C mille.Nerito ad Leucadcm,aim fuiflct contines,abfciflb Ifth/ mo mari gducto fcccreut eflet infula. At Chakidcnfcs $C Ecectrj Eunp
po aggerem duxere,quo Euboia Bceotiae iungeretur,ut cffctaltera al/

tcri fubfidio.
Ad Oxum fluuium Alcxandcr fex codidit oppida inter &

.
ne fubitis hoftibus laceflitis prccul effetw auxilia petenda.Thyrfes appellantur ako uallo munita pra-fidia caftellis fimil lima,quibuscontrahoftium aditus paffim utcbantur Perfo iacftis ca/ taraclis fluuiumimpedicrantTygnm , nequapofletnauis hoftiliter afcendere.Eas Alexandcr, quod cfle animi opus dicerct ignaui,diruir, fuafitq; potius uiriumuirtuteconfiderent Suntquiregionem aqua/ Arabia t>alu; rumcopiainducfta cfFccere, ureiferfimilisÂrabi^quam paludibus 3C jjU <v ft a / ug v fta^nis ab Euphrate contra hoftium mgrcflus fiufle munitiflimam ,v niSlUUfiKa* c r r ju i. n. rerunt Kegionem igitur prantdrjs rafcbus contra noirem munitam reddidere . Hifdem artibus efteccre , ut eflct quidem hoftium regio imbedllior Quae autcm fint quae coerlum grauefaciant , fuo proli/ xiuslocodiximus, eatu ficollcgcris,fermeciTcgenenbusha?c inuent
.
non multd diftantia,
, aut crudae umbroe, autgrauesaffla/ autcx tcrra malis uapcribus inficietur, autcx ipfo Coelum quidem vix eruntccelo quaenocuum lmportent malum poffeputantullis artibus emendan hominum,m lllud confcrat,quod fcribunt, placads fupcris, deorum uc morrins uticlauo pcr confulc af
ct.
Nam
aut foles immodici

,
tus obrjcientur
fixo
LEONIS B APTISTAE ALBERTF

fixo acres interdum
fuiflfc
fcdatas peftcs.Contra folcs
uentofq: ineoli*
oppidorum,& uillarum quidforteiuuet non dar:t,fcd rcgioniuniuer fbe, quidfansconfcrat, compcrtum nonhabemus,tametfimagnaex
partc u:tia,qu:e cx aura imporrantur,emcdan pollc non negc,ubi cuc nerit, ut uaporcs ex terra noxfj tollantur.Qua ob rcm non cft ut illa^p
iequar,folis ncui,an conccpto uifccnbus intunis ardorc tcllus
duo
illa
fpirer,anhelitum .f.qui fublarus in aerem frigore in pluuias iiiuefcji con cogarur,& ficcum fpiritum,Cj putat fien,ut ucntoi^ impulfus mouean
tur.Tatumcoftetapudnosfpirareurrunvq?exrellure,acuelutiexcor/ porib animaliu q exhalat uaporcs,ipfum id fapcrc fentim 9 ,quale illud fct corpus a qicff undirur , expeftilenri pcftifcr, ex odorato fuauis, hu jufinodi.lnterdil eria fieri inproptu eft,ut quifudor &uapor alioquin fuaptenatura minimc raoleftusfic,.ueftium tame nidoreinfedus tctru olcac,.Sicin tellurc.Nam q; qui ager nec aqua benc opcrrusfir,necf cn5 fatis ficcusfit,(cd ex utrifcg; lutefcat,is quide pluribusde caufis anhelit 9 ,
&
fpirrufc^fundetinfeaos 8C
noxios.EtfaciathocquidemadrcnnNam
Nilus*
^ rxazara.
ubimarcalEumfitfrigiaasâhbiucrotepcntcsinuoIuiundasfcntimus,. Id ea re ficn pr jedicar;r,q> profundius mmcrgi % 8C alttus penctrare folis ardores non poiTuiir,nrq; ucji igmcum candeibj; fcrrum fi forte in oleum dimiferis,fucritc];rujr> quidem olcummodicum, ihcofumoscxcitabit acres,turbuIenios.IJ uerp,fi oleum uiulfo fupnatabit exringuerur, fu/ niofq; non dabir. At ros de his,qua ccepnr.us brcuitate,profequcmur. Palude aixta quodda oppidu ra exficcata,& ex eare orta cum cflet pefti lcntia,Apollincm,fcnb!tScruius,.roâtum,iuiflepenituscxficcarenf, Apud Tempelata ftagnabataCjUa,Herailcsducxa foflapurgauit.Hy/ dramq? quo ex loco eruptioncs aquarum propinqua eiuitate uaftarer, un ferunt,exullit, inde ra&ura aiunr,.ur confumato humorc fuperfluo, foloqsdenfato exundantium ftillarum meacusabrafifinc. Olim Nilus plus a^quo excreuerat ab$ luto multa, 3C uaria animanria concreta r ftiteranr.Siccatoigiturfolo putrucrat,indcingensmanaratpcftis.Sub Argco m ontc ciui tas ,inquu Strabo , Mazar3 bonis quidera abundat aquis,fi gftatc quo fluant non pater,acre ea reddant infalubrcm SC pcfti lente.Tum >5C m Lybia ad(eptetrioncm,atc^ ite in Acthiopia nopluir, <x q fxpe lacus ob ficcitatcm fiunt ccenofi.Eaq; de re cum ca t<ra iftiuf/ modi animantia orta corrupuonibus,tum maximelocuflarum ingcns copiaexupernt.ContraiftitifmodifctoretscVputrcdinumuimHercuhs urrac remcdia pcrcomoda ad bibcbunrur foffa di'<3a,nequid cx irora ftagnanus aquac folum Uutcfcar,proxime pandctur folibus, Nam hic
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
X.
147
quicleignibusuium, HercuIeminterpretamur.Etconfcrtfaxo^tellurr., harenaue coplcre. Qiioaurem pacfto cocaua ftagnatium aquarum pof fisfaolc harcna copicrc fluuiojuo dicctur loco. Raucnna,mquit Stra/ bo,pcr fua terr pora,q? plurimo inundarctur mari folitam afhci ocore cerro,aeretamcn fuuTe non pcftilcnti Et mirantur quid ira,ni forte , q? tucnireurbibusVcnetiarumdicuntidfiatearCjCpcircvtnfiuer.uspalu/ Venctix. desuenris, xftuqmiarisadaenunqua conquiefcant , Huicperfimilem
quoq?fuiffe Alcxandriaferunt
,
fedibi per aeftatem Nili iricrcpenta id
umumamoucre.Naruraigituradmonemurquidfadoopusfu.Nam Afexandria. iuuabirqdcmautpcnitusexiccare,autreddere bn aquofaro rii!is,fiue to,mari ueimmiflb,autdemum tellurecxcmptaufcfadintimam fca/

tviritatcm aquoe infodere.De hishacftenus.
Quod aqua in primis ad ufum neccfTana fit,quod

fintfpecies.
cf?
uarix
illius
Caput. II. NVncfi quid aduftis ncceflitatem deem, id nedcfltprouidcamus, Necsflaria quoe nam fmt non longius repcto,fn proptu funt,efca, ueftis,t<:ctum,&:in primisaqua, Aquam Mi!cnusThaies prindpium
7 ^ humartoeconiun&ionis dixit.Piusmillc uicosicinquit cfTcrcrumc
uidifle AriitobolusdefcrtoSjCialndusfluui
efle
aliodiuertiffcc.
Egoucro
aquam animantibus ueluti pabulum calor;s,uirseq; alimctum non
ncganm,aut quid plantas referamfquid caetera,cjbus mortalcs utuntC

Siccxifumo,quaeinterriscrefcant 3C coakfcant, omia, fiaqademeris, foreutfuturaiintnulla.Apud Euphratem pccoraa paftu pclliitq? pra ris^lusfatisferacibusnimium pinguefcanr, ciusrcicaufam putanthu/ morisexuberantiam efle.Mariqrimmaniflima uigcre corpora ca potif fimum caufa aiTeueranr,q? cx aqua nuirimenri copia multafuppeditct. Regibus Laccnarum, mcminit Xcncphom , dignitatis gratia dabatur ut ftagnum aquae habercnr pro foribus ante domum.In nuptijs, in cx/
piationibus, acfcrme omnilnisdeniqrinfacrisueruuiflimo ritu aqua adhibcmus.Quae ocs res indicio funt quanti maiorcs noftri aquam fe/ cerint.Sedquis negarireiuscopiam multis modis plurimumgeneri
v
hominum infcruire arq; opirulari,ur nufg adcfle non modica putanda

jfit,nificum aflucnnffimc
omncsad uftisabundarit, Abaquaigitur, quandoea(utiaiunt)pfrbonam Sc malam ualitudincm utimur,ordic/ jnur MaiTagecx mulns locisfciflb Aragofluuiorcgioncm aquofara rcddidcre . Ad Babylonem q> c iTetm ficco 3rdificata,Tigns,& Euphra
.
tcsimmiiTifunt,
Aqu*duduminurbcm Ecbatanam
induxit
Semi/
wmift

ramis gfoflb monrc alro fiadia uigintiquincf foflura lara pa?des quin/ dccim Ab Choro fluuio Arabif ufq: i'n dcferra cr arida loca Arabs rex eo loci Cambifcm expoftans aq dcduxit faclo(fi omia credimus Hero/
,
doto)extaurorupelhbusaqdgc%i.ApudSamiosrarainrcroperaad^ mirabatur foflam ftadiaiongaTcptuafrinta,duCTam pmonre alrum or gias ccnru quinquaginta Admirabanr &C cuniculu Megarjri op 9 alrr pcdcsuiginri,^ fonsinurbc dcduccref.Scdmeo iudicio urbsRoma oes facile 8C ogm magnirudine 8C duccdi artificio, indutftarum aquag co/ pia longe fupauir. Aquam unde ducas no fcmpcr am ncs fonres ue patc/
.
_.
bunr.PureosAlcxanderiufl"irfodifecusmare6Llirc Perficuut clafiVm,

l
,;
'h tianni
aquaret.HambalcuaScipioncurgcret,inquir Appianus,ad Colliam ur ^- mcc}rjs n agris,q> aq no adefler,pureis cfTofis miiiru neceflirary?/ uidir. Addc ctia q? aqua no omnis inueta ufibus hominu accomodatur
,
Nam ptcr idcj? alig cahdâlixfrigidacrejmintur,
cp>
uealiae dulces,alie:
acid.v,alie amaroc,aliae punfTim,ali limofr,uifcofc,un<ftuofaf 5 piccf,

alise q ctiam immifla reddantutfintfaxea,ali;r curfu ccde parrim darc. parrimfluarturbulmre,&alibialuoeodc hicdulccs,alrbifalf3eamare. ue.Sunt ctiam alia mcmoratu digna, quibus aquae intcr fe natura ct ui muho difTcranr,q plurimu ad falure 8c gmtie hominii facianr.Er liccat quoc^ nobisaliquadcacjuarum miraculisrcccnferc,qu|7( bkcftcnr. Ar finogsapud Armcniamueflesc61otaslaccrat.E> an a a^dCam crinum non coit cum uiro.ln Pfhrinppick) Garamanthu fons dicfrigctncctu
l.
l/**rwt
fyy^
yt &4m4
r+cnln
2.
fcruct. ApudScgcJihanos
Helbcfusin mcdio curfu fubito cflcrucfcit.In
Epyrîonsi3cer,q ardcntia immifla cxringuiirur, exrintfta ineendanr. JnJEkufina fonsad fcnmim tibiarum exultat Pcrcgrina_arjimanria (i exlndoporarinrcolorcsmutant. InJirtQrc quoq: ir ar s Eryrhr e fons eft qu<m fi oues bibennrilico mutant uelhis in colortm arrum.Stint 8C Laodjccnfium fonrcs, apud quos coccprus quadrupescolorcenafcirur giluoTTnagro Gadarcno aquaeft, quamfiguftantpccuspiloscVun/ gues amittar. AjimajjeJ4yt^njum_^ lotus quiuis incidat in
i
fcabiCjSc" folo-curcrur olco.Sjjfisjjqua cft,quae difcutiat dentcs
Apud y
ftagnum Zdonium fons ex quo fterilcs fianr, aliufq; mox ex quo rcd/ r danrur fcecundar EtjjiChioûiirifipicnif s reddat, & alibi quar non i < potamodo/cdviclgiiitararifjinmorremfoluar.Eflquactiamfiliuc/ ,< risinrcrimat.Etm ArdiaiiiaapudNQnagium aqucr gcnus alioquin i7 purifli'mum,fed fantam habct ucneni uim, ut nulloqucarmctallo con
.
tincri
Etconna funr qnrr

,
br> n ^
inilaiirfnr iialirudinciTLPutcnlany,
Senenfcs , Volaterranar
Bononicnfcs,& qujr paflim per Italiam
cejc/
DE RE AEDIFICATORIA
fracfta refblidarcc,q 8C
"
LIB, X.
14I
bratur.Sed illud mai*,cj> de Corfica refcrunr, a adfuifle , q oiTacon/ ucncna pcffima curarcnrur, Sunt 8C alibi qugbo nnin^cmudiuinantcmcf infpirct.InCoriicaiicfonscûbsijtilij^^B
^corafurtonegarirfacramenro,& oculoslaueritcaecat.Dc his hactc n*. Cfterfi aqua lods ahqbus neq? pura neq? impura pcnitus inucnier Ciftcrnis ca rc pluuia excipcre 8C aflferuarc paflim Apulia aflucuerut Qiiatuor circa rcm aquarum confideranda eflct undc gcncrc/ Caput. III. tur,auterumpat,quouedcfluaraqua igitur funt,quce aquarum ad opus faciant Vt circa rcm OVatuor
.
inuenias,utducas,utfeligas, utaflerues.Dehisnobisdicendficft.
"^>^Scd nonnullapr^ccnfendafunt, quxaduniucrfam ufum aqua/ rum pertineant. Aquam non nifi in uafc detineri poflc arbirror,& illis
qui eadc rc moti marequoddam immenfum efle uas autu/ j^[ 2 reimn\tn/ , mant, corumcffimditudinefluuiumeffequocf uasualdeoblongum fumuaSt interprerantur Scd hoc intereft, q> in his aqusr nulla cxtrinfccus ad pj urR j us J, / hibita ui fuaptcnarura pcrfluant SC moueantur.AItcrceucrc facilc ac/ i cn <r urnua ?. quiefccrcnt , ni uentorum appulfu agitarentur Non lila philofophan rium hic profequar , pctantnc aqua? marc, quafi quicns Iocum, rsdio ncfiat luna? ut marc momcnris augcatur ? uicifl"imc^ diminuatur Ni/ hil enim ad rcm noftram confercnt. Illud non prjetcrcundum cft qcr
aflfcnrior
. .
1
ocuhsperfpicimus, aquam , narura pcrercima.necpatiacrem uf/ elTc deprcfliorcm fc,ocUflecj? omnium tum Ieuiorum,tu grauio/ rum cp ipfa fitcorporum mixtioncm,8C cupere complere omes in quaf cumq? influat concauitatum formas, &fuisûomagisutiprohibeas v uinbus,eo cotumaciusiliuclariaducrfum atc^mniti, neq?intcrquief/ cere quo ad,p inribusaflequatur,q ad quiere afYccftat. Adeptis ubi com quiefcat fcdibus fefe tm contentam clTe , mixta omia cactera afpcrnari. Superficiem cj? fumma fefc ad coccquatam alritudinis panlitate limbo, exrremifq?labris colhbrare EtqcFetiam ad aquas pnneat memini cx Plutarcho Qucercbat enim an rnfofla tellurc aqua uelutifanguisin uulnus inftillarer, an potius uclutimmamas nutricis lac fcnfim gcne ratumconfluerct. Sunt quiaquasquceperenncs fluant, nonueluti> ex uafe conccptascfTundi, fcd locis unde manarint afuduis- momcn/
ipfis
piam
ris
generari aflcucranr cx acrc,
parattorfiriii-nar
uapor
non quidcw omn*, fcd co quidcmum Tcrramcnim 6t prafcrtim montesucluri
fpongiam
.
eflc
meatibus refcrclam ,per quos conccptus aer infpiflctur
frigorc, atqj concogatur. Id
ytjtaexiftimar,c|j
cum crtcris indicrjs,rum ucl hinc prceberi maximaquocf flumina juaximisamonub 9 ortain:
LEONIS BAPTTSTAE ALBERTl

cnim
c(t)quidita
tueatuur . Alrj non pcnit9 iftcrum autoritati acquJeicunt.Etaiim aini plurcsalrj,tum Pyram 9 ,inquiur,fluuius minimecxiguus( nauigabilit
quidixerittcllurcin
nonex monubus,fcd mcdia cxontur planitie. Quarc humorcsimbibcrc imbrium , quiquidc grauitate
fui atcpfubtilitate penctrcnt , inc$ uacua locoru inftillcnr , fortaflVs crit niinime redargucdus.Nacfc uidcrc cjdem licet regiones,ubi imbrcs rarif fimifint,aquisomninodeficcre.Libyam,qfilipygia dicfta ftriitcj? raro ibi pluat,ergo aqua indigeat, Aqs dcmti uberrimasinucnin ub< pluri/ mii plucrit quis ncgabitcFacit eua ad re confidcranda qchiidemus pu tcii fodienti no pnus pberi aquas,<| ad fluminislibramcntu defccdcnt. Apud Volfconium ^notanum oppidtt Hetruric_ purco ,p fundiiTtmo, dicetos cnim acuiginti pedes antecj ucnas ullas attigerint,dcfcendcruf, acj non pry^ rcperta eftcpad fontium libramemii ucnrum cft,q fuislo cts dcmontis latcre fcatunat . Idc ipm quicicm montanis puteis cuenirc loasfermeomnibusintclligcs.Coperrum habcmusfpongiam cxaeris
humecftarione c5madcfcere,inde'v|i libra cfficimus , qua uento$2 aerifc|c grauedincs SC ficcitares poderamus. Atqui ego uero ncquiccj ncganm
fuccurn ncchtrni aens a leui tcllure artrahi,aut fpotc meatibus ingredl,
facilcqj poiTc in
humorcm ucrri , tamen cjd affirme nihil fatis apud mc coititutum habeo,tam uaria deiftiufmodi rcbus apud fcriptorcs con / perio taircj multa, SC diucrla ultrofcfccofidcranti cflerunt Et conilat quidclocisplLrib 9 ? autftrremotu,autfpoicfuarcpcnfefontcscrupire, 8>C fluxiiTediu,& tcmportbusdcffCnTcuarrjs,utalixqmdepa?ftu,aIiac phycmem euanuerint,ct fontcspoftcacj aruilTcntrurfus aquarfi afflue
.
tia
Fommat.r.
mlular
cxubcrafle.Et aqs fonrium non a tcllure modo , fcd ctiam mcdrjs cx fluc^cibLismarisduIcescmanaiTe.Ipfisctiamcxplatisrqur.spberiafTir/
mant.Ininfulaquadam apudeasqfortuitydicuntuHurgcrcaiurfcru/ las ad arborismagnitud!ncm,cx quibusq nigrg fintfuccum cxprimas amarum , ex albis ucro aqua exftillct ppura potui comodiflima;mira bih'cp,in motibus Armcniejqcffcnbit Strabo fanc grauis autor, inuc/ nin animaiia ucrmes medta onos in niue,qui plcni funt aqua potu opti rna. Apud Phcfulas,apud ena Vrbinum quis rnotanc fint urbes, aqua
quidc cj> fmt petrofi 3C pcrra* copacftecrcta. AdclTe etia glcbas puriflimam acj tunicc fiic. uerticulo contineres. Qiif fi ua lunt^pfecTto naturam noflt minin.c facilc , cv ualdc obfcurum cft
iiico fodicntibus pfto cifyd
Qu j fint inucniendx larcntis aqux indicia
Caput
lidco ad rem.Larentcsaquasind'cii?inucnies. lndicia pftabitfor/
R:ma
dC faaes loci,terraccfc
gcnus , quo aquam rcquiras,6V qdam
cj
DE?
RE ArDIFICATORIA LIB.
.X.
149
fiominium folertia adinucnit.Natura ficfc habrt,utquilocus flnuofus dC fubincauofimilis fir, iscjdcm qfi uas ad nq conttnenda paratum cfle uidcatur. Vbi plurimum folcs poffint,qd'humores ilhcradio exuran/ tur,aqaurexigu?,autnull3ercpcricntur,autfiqucttandeincampcftri/ busapparcbunt, grauesillaequide iStlerofoe, faIfuginofeq?habebunr. Ad feptem tnone motibus , 8C ubi opaciflm.a umbra cft,pcrpr6pta fucccdet aqua. Montcs qui diu niue opcrti ftent aqs cxhibct ubernm as Hoc aduern montcs , qui in fublimi habcant pratum complanatu acjs nuhq defeafle.Et ocs fcrme amnesnbn almdc, q? ab locis iftwfmcdi cx oriri coperies. Aduerti ctia fontes non fcaturire alibi qua ubi fub fe atq* circum habeantfolum tellurisintegru &foIidti,fupra uero fe autplani cics incubatfidens,auttellurefintoperti rarenn Sc foluta, utfi rem pen
fitesquafifradocatini laterecollcctam
emanareaquam
noninficieris,
Hinc lllud cft , qp tellus denfior minus aquai^ , 8c eascjdem non nifl in fummopbet.SoluaorueroceUusplushumoris,fcd non nif tnrfurdo reddac Aliquibus lociscp fylua cafa fit, aqua exortam fmffe mcminic
Plmius,mcmmitTatiusMoyfencum pdefcrtapercgrinaretSCfitipcri
uenas adinucniiTc.AciTuli 9 curo haberetexcrarum apud01yiT)pu,8c" aq pcnurta laborarct,exuiii ditaie fyluarum admonit' inuenit, Qijerent ;bus aqtiS miliribus ptiella uirguncula ucnas qfdam uiaCollannamoftrauir,qua$feaitifcflores ubernmrTpatefecerefontc,&fonti3?diculaiuxcre,5t rei mcmcnan? ap pinxere.T erra fi ueftigrjs pffa faale ccfferit , SC una pedibus adha finr, nqua fubeffeindicat Sunt etiam indicia^p xin icra , illic fubcfie aquam ubieanafcanrur&uigeantqaquas optentjautaquis^pducantur, fali/
clitaret,exconie<5turafoli herbidi aquai
nm
cta,camufcula,iiiais,haedera,
ckqnonnifimultohumonsnutrin cro
adea,quaflnt,puenireamplitudmem poffinf. Qtiaeterrauitisbnfrcn dofas alit,q ue pfl rtim hebulum &.' tnfolium prunam cj; fylueftrc ferar, bonum folum cVdulccspftarcuenas,inquitColumella.Tii dC ranulat StûmbricicopiacVculicesSt" careruoe puf.lloi^ uermium alarorum,
ubiuolitandoinglomerantur,iUicfublitcfccrcaqua^r.dicanr4 Que aut
ingvnrj pfpicacitas indagaht hcecfunt.
Aduerterunrcnim
jpjcrutatorcs
cum rehq omncullurcm
mm maxime
motcscoriftarecutibusquafi
pa^ginibusalrjsdenfioribuSjalrjsrarioribusâlfisrcnuioribus,,
geratas,ita ut extrinfcais exaggeratior.u
Etmon/
tibus aduerterunt cffc cutcs hafce altens 3ltcras fugimpofitas atcêxag
ordmcs,&
iinee
copadionura
a dextris in finiftram fint ad iibeUani ductA,inu 01 fus aut ucrfus mon/
tit

pscetrumcuccsdcprniiantadlincaoblicjrotafiiblimirupfidcin^pniTm coeqbili,fed ducftu fui atcj; fuccefiu ad innnifi non cotinuato.Na m qfq? fingulos cctenos fcrmc pcdcs in trafuerfum defccfum cute abrupta gra/ dibus fubffdirt. Acdcinccps ordinum intcrruptioe iftiufmodi parili gra datjonc tifqj ad motis centra utroq? cx montis latcte^pcurrunt . His igit
pfpeaisacresingcniouirifacilcintcllcxereaqs fcu gcnitasfcu pluuiasg
lntcrcutesâtcjjintcrpacturaspaginarumcxcipi, cxquojintima montis madida redderentur Jnde argumerum fumpfcrc, ut fuffoflo montc aqs
collitcfcctes pctercnt,
cx co pferttm loco ubi gradationu defccfus
8>C
or/
dinfi
lmec
muruo cocui ranr.Qui loc 9 maximeproptus eG illic,ubi
mu
acj
fcuh montiii aker altcri cohercntesfinum alique cfiecerint. Prartcrea co pertum facerc cutesinterfeuaria 3C diuerfa cfie natura adaquasimbi/
bendasuc exhibendasue.Rubraenim faxa fcrmc nurqinueniri non

fajfedaiTueffcfallere cp perinterucnia,quibus id
gcnuslapidisabundar, dilabanturjrrfihce lapideoem fuccofum &rediuiuu, quiin radicemo risinrerfracftus 3C admodum aipcr fir,acp faalc exhibcre,Tcrram quide tenuem ena. exhibere copiam aq,fed eflc malo faporc.Sabulii ucro maf
culum oMharenam^qcarbuhcurdicitur, aquaspbcrcmimmeinccrtas

ualde falubrcs SC phcnnes.Contra cuenircin creta,ej?cnim nimium de/ fa fic cx fe aq no pbere,fed aduentitia" fuftinerc.In fabulo admodu cxiles 6C limofas , cxlin profundo fidentes inueniri.Ex argilla aquam manare tcnuem,fcd cetens dulciorc.hx topho frigidiorcm,ex nigra tellurc lim/
rôdus
m uc/ ccepcrit profundius fodi non pcnitus inccrta

.
pidiorcm.Glareauero {]folutiorfit,fpefodinoncerta,ubiucrodcfior
, in utnfcp inuenta ubifit, habcri faporc bona. Artc ctiam adhibita locum ipm ubi ucna fubcftco
mcndx aqux .
Jv/0t4TI
Af
<**
gnitix eft,cqmptum dcdcrc.Siccnim adraoncnt.Ccelofcrenomanead diluculum^pcumbitOjtrjerumC^firmatoipfoinfolOjindccircum proxi mam regione quacj: undic|! luftrato,cj> ficubi furgentcs uapores uidcris crifpareaere, qualcsgchda hyemchominti 3nhcht c folcnt,illicaquam putato non dcelTc, fed qfiascertior foditolocum fouca^pfunda , lata cubitos quatuor , in ca circa fobs occafum collocato, aut teftam nuper ex fornacc cxemptam , aut uellus lanoe fuccida' , autficfulc crudum,aut nudum xneum uasinucrfiim SC perundum oleo , SC opcriro affcribus foucam,terracinfternito.Poftndiemancfipondcnmulrum acccfitrit teitae,fi infufa lana fit,fi comaducritficftile,fi ftilloc ad uas horrentts pcn/ debuntiitemfiardensluccrna lllicinterclufaminusoleiccnfumpferir, autfiillicfaclo focotellusfumarir,proculdubioaqucnondccri:r.t.]fta quo temporcfkri magis conducatnon (atiscxphcarum.Scd apud fcnp
&
DEfcE AEDIFICATORIA LIB. X.
150
toresalibJficinufnio.Pcrfyduscankuletcrramctanfmanumcorpora multdhumefcere.Exqfit,utpercosdicsarboresfubccrticibus admo/ dum commadcfcanthumoriscxubcrantia.Tum SC pcr idtcmporis in hominib' aluus (bluitur,ct pnimia corporu humcdatione crcbrae infe (tantfebrcs,aquasctiaperidtepuspluscmcrgtrefolito.Caufasrciarbi Thcophrafi*. tratur Theophramjs,cg auftri tum flarenr, qui narura fui udi ncbu/ lofi fint, Arirtotcles aflerebat cogi terra ut uaporcs emittat ab mgcnito Ariftoteles.
&
ig' 1
uifcerib 9
immixt9 fit,Haecfi
itafunt,ca
nimirumrpa coucnicnr,
quibus igncs hi,aut ualidiorcs funt,aut minus ab humoris copia prefla bunt,quib 9 u< rell 9 ipfa no penit 9 arcns uftacj; fit rcddita, Ac mthi qdem tga ad ca. re^pbantur , ficcionbus in locis uer,umbrofionbus au tintJS, Spe lgiair cx his,q diximus,inditijs confirmata fodere aggrediemur.
De foflura 8>C ftrudura putei atct; cuniculi. Caput FOfluraerirduplcx.Nam alia puteusin profundum alia
,
cuniculus
3
inoblongum.Puteufodietcsnonnunqpiclitantur,Fitid autmalo Fofiiiradu/

uaporefurgente,foflureâteribuscorruenribus.Scrui apuductcrcsali/ fcy# D quo ex malcficio danati adfodinasmetallorummittebantur,quoloci exaerispemlentiabreui conficercntur . Contrauaporesiicmonemiir. Aere aflidua uentilatioc comoucamus,& luccrnas ardctes adhibcan; 9 , qfifbrtcuaporleuiscft,confiaaturfiamis 5 fingrauior,tunchabeantfof
forcs,undemuniti nocuiimalum attempcratc fugianr, Grauicnnp ua/ poreinceflantcflammacxtinguctur.Siautemingruefccntjjpieuerabunt
oc uapores,fcdito,inqunt,utrinc in dcxtera finifti 5 <$ acl lat eftuaria, quibus hbcrrimc uis mala uaporis afpiret.Ccntra ruinnf pcriculum fic opus ducito.Primo in folo ubi putcum fodere infutuas coronam iniler nito marmorcam autfirmiiTima cx matcria tantam, quantam uelis efle putci amplitudincm . Ea tibi erk tollendi opcns bafis . In hanc igitur
aftruito putci latcra alta cubitos trcis, finitoq? ficccfcat
.
Cum
fic/
Fiet ut putei, atq^ cximito quoe intus fmt. cuerit infodito quanto fofluram depnm at, tanto fcfe ftrudile opus imprimatpro/ fundumcj? petat. Tu inde addiramentis cum fcflura? , tum flrucfturx v Parictcm putci funt tuto ad quantam uolcs altitudincm dcucnics .
intimum
qui extrui
finc
ccm abdua iubcnt
harcnato uclint, nc utnx obflruantur. paricrcm , quo aqua cximo fundo
Alii tnplt
infttllcc
dior. Scdmaximcintereftquofodiasloco.
Nam cutr. habeat
mti/ qui/
dcmtcllus cutcs altcras in altcris uarias , fit ut intcrdum imbnum aqux fub congcftitia teilurc ilico in prima dcnfiore cute inucnta conti p 2, neantury
LEONIS
APTISTAE ALBERTI
.
nfantur,c3ndcq?impura quidcm fitafpnabimur Contracfintcrdum cuenicf,utaquainucntaub!adhucprofundi 9 excauareprofcquaris,illa cuancfcat.abfq; oculis dcrxlatur.Fit adeo id ca re,q? uafis quo ca con/ tinebatfundumpcrfoderis. Qua dereperplacentcjputeum firudura finiunt huiufmodi.Q_u.ifi cnim uegcte effeCruri circulis ligneis tabulifcp
ObuaJlarintima
erfolfi
puteiualIationisloricaduplici,itautintcr utracfj
uacuum,q? intcr loricas ipfas eft, re/ funduntpultem cxglarcamaiufcula,autpotiusexfiliceismarinoreifuc fragmcnris fubacftis calcc,finuntc|; mcfes fex op* intcr hafcc uallationu formas ficcefccre atq; durcfccrc.Id opus integri uafis uicem Si munus p {tat,acuiusfundononaliundcfurgcns pcrlcuispurataqjaquainfluat. Cuniculum fi fcceris eadcm foflonb contra uaporcs cbferuabuntur,q recenfuimus.Ncod ucroin caputruatfulctura, acdcincepsctiam teftu dinato conmunictur.Sedpcr cuniculucrcbra acfuiariapduccnturpar/ timadpcrpendicuIum,partiminlineaobliqua,nonearetantum,qud uaporcsnocuosuctcnt, uerum 8C maximec|cximendtatq?cxhauncn/ cndi defcfta fubreptaq; opons exitus expcditiorcs pateant.Qiiarenub 9
aquasinrerfodienduiiiafsiduohumccliorcsglebaercfpodcbunrj&lfcr
ramerafacilius defcenderint^fruftrabiturfpcs aque. inucnicnde De aquaru ufibus,quje fak:briorcs,ud cptimx,ucl contra.
,.
interft fpatium cubiti,!n idcpinrer
Ca.VL
Nuentisaquis uelira non tcmcre ufibus bominu dcnrur, fcd cum ur/ aquoe copia nonfolum optatur,ut potent,ucrum ctia ut lauer, bibus ii uthort!s,conarr)S,fullonibus,cloacis;ut eua in primis fubitisinccndio rum cafibus abundc luppcdittt,oprima nimiru feligeda crit,quam po/ tui dcs^cxterx dcmfjjULi quibusq; conftrant,atcomodcr.tur. Aqi:a af/
j
Dcaquasuaria ferebat Thcophraftus qud fi igidior fir, co plantiscfle comodicn m,tu &lucola atquurbulcnta, qua?pr. fertim afolo dclabiturfcrulireddia grumualidiore con(t!r.t5quipunfsimisaquisnondcUcftantur,muico
tepcntibusqjpingucfcunt.Iuillombuscrudifsimac in prarcio fur.t.A Pfryfkosucinueniouiecefsitaic aqua-ad 'tucndam mortahum uua cflc dup!icc:uiam utfitim fcdct:al:cra\utqua*intcrucfccnduu:irpfc/ ritnurrimera,quafiuchiculuperducu inucnaSjquddepuraruscoc^q; inde fuccus in mcbra idigarur.Ec fium,aiunr,apperenua tfle quandam humoris in pnmisfrigidi.hr frigidasputantaquas,prxfertim poftcce nas,bcnc uaJenubus fromachu corroborare.Paulo aute gdidiorcs ctia firmioribus ftupore mducerc,pracordia tudere,ncruosquar<rc,St cru duarcuirturcm concoqucdicxtingucrc.Oxusfluuius,cf Umpcr fittur
fis
pud
bulcmus,earcpotuiinfalub<irunus cfwAccolasRom* ,
cum ab acris
DE RE AEDIFICATORIA
LIB,
X.
151
inconftantia,mm a noclurnis fluufj uaporibus,tum tiam poft mcridia nis uentis graucs cxcitatje febres occupat.Nam hi quidem pcr e.ftatem
uenafcj; obftipat.Sed
nona dici hora , qua maxime ccrpora oeftu fcrucant algentcs pcrflanr, mca fcmcntia 6C febrcs,& mali plcricj; oes morbi
Mttrbiuari) cx
acluis A
nls
maximacx parteaTyberinisaquiseueniuntjquasûndifcnr.enunqj
non turbidas potant. Ncq; fit ab rc q> phyfiei uctcres curandis febnbus Romanis fquilitico potnTimii abfciftuis utamur moncnt. Ad re redeo. Optimam inueftigemus aquam Exaquis Celfusphyficusficftatuit,
.
y bn '
leuiflimam eflepluuiatilcm,fecundo locofontana,terno flucnti, quar/ to putci,poftremoloco eam qu cx niue autglatieliquatafit.Grauiore;
hisefleqexlacu,omnium autcmpeffjroamquecx'paludc, Sub Argo
montcauitasMazaraaqsabundatalioqum bonis, fcd q> oeftate quo fluant non habcant,funt infalubrcs Sc pcftilcntes, lfta quidcm in fer.rcr* tia periri oes funt,ut aqua nacurafuidicant corpus effe impcrmixtum
,
&fimpkx,cuifngiditas SC humiditas ineft.Eamigitoptimam dicem , qanaturafuiminimcalicnaminimcprauatafit,Qiiarcnipur.iTimai?C omni Icntitudinis mixtionCjOnanis^q; faporis , odorifq; uitio imrruni
fuerit,proculdubioialun plurimum oftiaet,inteftinos, uti loquuntur,. cuentarionu mcatus obftruendo,uenasoblimando , fpufq?miniftros uite interdudcndo atq; obfocando.Hinc eft,qo?aiunt,pluuiam,qn qui dem ex tcnuiflimis uaporibus cor.ccis conftct , merito effeoroniu opri/
mam,mo id ci non adft uitium,cj> afleruatafacilc putrefrir,& fctorc in

flciatur,craflior c reddita alui duriticm inducit
.
Dixerc aliqui
fieri
id,
rp a
nubibuscxnimium uariis&diucrfis
in
unum commixtisaquis
hauft:efint,puta cxmari,in qcfcefentium genusconfluat , SC nihil ad corruptionem dari aptius,paratiufl^qua4ndiffimiliuroconrufaro co/ roixtioncm poffe.Cnnfufusin unum multarum uuarum fuccus uefiu/
tatisimpaticnseft.ApcP Hcbr xosp<ruemsIcx,ncquidfemina,nififelc/ ft2,SC funpluialcminarcnr, naruram indicanrcs diflimilium pcrmixti/ onempenitusabhorrac.QiJUiiuZ Ariftotcliaffenthjntur,&hauftosa
tcrra uaporesinparteaens,q3jgidjfitfrigorc 5 primum uelutiin caligt
cogi.o^moxinguttasdKpiiKrcarbitranrurjaJitcrfcntiUiu.Ciiltas arborcs aicbatTheophraftusocyusin morbosinciderc quafilucftrcs.. Has cnim rigidasduritioe indoroita aduenritrjs imprcfliombusacrius rcfiftcrc. H3S ucro altcrascencritudinc fui exhibere fcfc ad npugnadura inua!idas,q? Gnt ad obfequiuni domitae difciplina Sinulc SC illi in aqs ducuntur, qtencnoics4cdcns,cd(utfuis utar uerbisjeffe pafl.biliores..
.
ncm
Ef

Et
aflcuerant hinc ut decocftg aq SC ignibus facftx mitiores ocy(Timc frigefcat,ocyflimc itcrato fcrucfcat.Sed dc pluuia fatis.Proximc ad iftas ncmonon probat fontcs,fed qui flumina fontibuspfcrunt, ficinquiur.
fieri
Quid na aliud efle flumen dicemus, c| exuberatiam fluxif cj; piurimorje fonuumunaincoiundtoncm,atqjcorriuationcfolibus,motu,ucnnfcj nimirum comaturatam.Putefi ena fonte efle arguunt,fcd,pnjndiorcm. QcPfi radiu folis aliquid aquis confcrrc no negabimus , cj nam lftorum crudiorfitinpromptueft.Niforteigneum ucrfan fpintum uifceribus tcrrc. confentimus,oj aqfubtcrraneae cocoquantur.Aquj putcorum, in
quit Ariftoteles,eftatepoftmerdie fiunt tepide. Sunrq aflcuerataquas puteorii x ftate non eflc,fed uidcri, coparatione fci ucntis aeris, gelidas,
Tu contra multorum inueterata opinionem experiri licet hauftas nug rime nequaq irrorare,fnd,q cxceptoc fint,uitrum fatis terfum,& no pcr
unctum fit.Sed inter pnma principioru,quibus uniucrfa conftanr,cum duo maximcex Pythagoreoj^ fententia efle mafcula dicatur.calor atcjt
frigus,iltc calons
fchumorem atcj; dcpafci

riticm cogcrc atc
narura,& uis pcnctrare,foluerc,rurr perc, rapcrc ad fngoris ucro coprimere,conftrmgcre, in dii/ conformare,ab utrifq; tamen aliqua ex partc,prafcr
3
tim in aquiSjpar.ppecflcdus manat,fi
adfintilli
quidem inmodici, aut

,
plusratisafridui.Inferuntenimambofcrmeparcsconfumpnoncspar/ tium tenuiflimarum,undc sritudines uftionu fubfequuntur Ex q ;iJud

cft,q?
arborcs caloribusuftas,atq? etiam cafdcm frigore quocf ena uftas

.
dicimus Idqdem quoniammoilioribusabfumpnsjptibusconftclifq? a gelu,afole uematericm fcabram 8C torridam reli(ftani uidemus.Itacg
pariquidem rationeaq & folibus lentofac St gelu cinerofioresrcddunt. Scd lnrcr probatas aquas alia rurfus chrTerentia eft. Na celeftcs quidcm aquas plunmum intcrcft c} anni tcmporc qua diei hora imbribus,quo
5
flatc
fint.
uento collcgeris ,
quo enam loco aflcruaris,cj etiam
diu aflcruarae
Aquas poft brumam grauiorcs dari e ccclo puranr.Collcdam per hycmcm effe aftirmanc dulciorem,($ quc xftatc colligatur.Pi imgpoft
caniculam pluuiae amara%&peftikmcsfunt.Aduftiscnim terraemixci onibus innduntur , 6t terram quidem ob eam rcm fapere amaritudine dicunt,q) folibus aclufta fit.Hinceft,q,- colledam tcdis q ex arca pray , fctunt,cxcollcctam tectis alrcram cxpriotcpJuuia diiuns haud mfalu/
brem putant.Phyfici,qui Pumca fcripfcre lingua,fic affii manr Pluuia, qpcr aft.item,prarfertim cum tonitru cccidcr|t impuram (ttc^&C falfitu/ dinc nocuam. Nocrurnum arbitratur Theophrafiusimbrcm prcftare diurnis, Ex his falubriorcm putant cam q ccadcnt flante aqiulonc. Ag
.
DB RE AEDIFICATORIA
LIB.
X.
ifz
pluuiam Columellafore ait non pelTima,fitubulis fictilibus ducattir in ofternam contecfta.Sub diuo enim 3C fohb 9 faale putrefcere,lignco ctia
uafe alTcruatauitrjsobnoxia.Aq fontiiletiam interfcdiffcrunr.casquv
demqa
fole
monticuloi^radicibusfcaturiantputabatHippocrasciTeom/
nium optimas.Tum de fontibus ucteres fic ftatuebant,ut inter optimos primo haberent loco fontem , qui fepfentrionalc,ci uc e-qiiinccftium ad
* orientem fpeetetûltimo ponut loco fonte,qui tncndic, proximos* non etia optimis eos putant , qui ad cxortus hycmales fint, 3c oeciduos uCc$ quaq; penitus afpernanrur.Qui locus rorc et plunmo, Sf lcuiilmio cfle udofus folet,is quide fuauiffimas pbebit aquas.Rcs cnrm no nift q/
fiei
eriSjpuriSjtemperatifcfiaerelocisinfpergit.Thcophraiiusaquaterrain arbitratur no fecus atc infruccib 9 fuccus uiris arborucp, qui ocs ter
glebg ra uini habcridixcre ueteres, quotfintterrxglebx,ubiuitisplatetur. ra quot uiufcraev uites. terrx maritant illi qua uina Plinius) falicem fapiunt Patam'na(dicebat , Cato uites docet ubi mcdicentur ueratro herba ad aluum fine pcriculo
ram,qua fuxcrint,&: eas res , q radicibus iun&x fint,fapiant.Tot gene Tot umi gcne
ducendam,manipulis eius herbe ad radices inter ablaqueandu deic(ftis

Hinceft, q>aquas prxfcrcndas putanr, qux expetra redkiiua crupant, g quae ex limofo fubgemunt.Scd pflare omibus arbitrantur,qux ex ea tellure extillarinr,quam tu fiin peluim acj admifcueris ut lutcfcatfcdato
fidat . Etaquam colore, fapore , odorecp non omino impuro relinquat.Eadem ratione aquas,q per faxa prxcipitcsuoluan/ tur , putabatefle Optimas Columella, q? aduentitrjs mixtionibus non inficiantur.Sed aq non omis,q pcr faxa fluateiufmodi eft,uteam cgre/ gie probeiTuNam fi alueo decurrat cxco,rfpifc multo umbrofis,atcjj
motu confeftim
profundisincrudcfcit
facile affentior
.
Sinaurcm akieo dcfluatpatulo ,u:nc Ariftoteli
feruorc quidcm folis paitejcuiori coniumpta reddetur craffior.Scriptores Nilum fluminibus omibus prxferunt his
Nam
decaufis^Primo quidcm cpcurfudefcendar muIro,q? ue terrasfecet puriilimas, dC nultis infecfras uitrjs putredinis, aut ficci nocuiconta/ gioneuitiatas,quoduefeptcntrionem pctat, quod uealueofluatpleno
&purgato Aquas quxquidem curfu longiore 6c"tardiore uenianc negandum noneft motu minus crudas , laiTiuidineq? magiscxtenua
.
cas, atq;inde bene defccaras rcddi

deftituta.
fordium
farcina intcr fluendum,

in parentis gre/
Tum Sfin hoc ueteres

fit
omncs conuencre, aquasnon modo

qua g/
cfle tales,qualis
tcrra,ufi
nunc dicebamus, ubi quafi
mio alTeruentur,uerum
fliiant, qualis
ctiam ralcs reddi, qualeipfum fitfolum
et>am fir. fuccus hrbarum ? qtiem lauerint 7 non ea grxfer,,

tim
re cp casdcfluendo hber,q ucl
maximc ca \c
cp fudorcs immifcuerit
lcrr.v iftius in
qua pcftilens hcrba uigc3t.Hinc t ft-q? aii:nr,dcgcncr(S hcr bas pbcrc aqs nimirum infalubres.Pluuiam ahqii fcnties fctcntcm,arcjt
fortaffisctiamamaram. Idhcricx lociinfc<ftioncaiunt , undepnn.um is fudor cuaporant Succum ctiam tcrrcftrem ubi natura digeftum 6C maturum eft,dulcia, contraubundigc(tum,amara omia rcdderc,g bus admifceatur,pdicant.Quxfeptcnrrioncm pctant aqua,cas fortc ea
&
rcdiccs clTe
proecipites
commodiores,q? frigidioresfinr.N3m radiosquidcm folis
fugiunr,& luftranrur folc potius,c[: urantur,C6tra fur.t q in auftrum,Namillcequidefcfe, uelutiin flatumasultroingerunt.Igncu fpiritum corponbus anatura immixtum aicbat Ariftoteles, boreauen to rerundi qn gclidus fit,atcp intimum concogi.mquid euancfcat, cx t\ aq codioresreddunrur,5<Lfpinrum eudemipfum huncflama fchsdif/
fipari
conftat.Puteos&aquarum fonttsfubrccftisiiapcrcm' noncmif/ tere cx pentoffc fentena re fercbat Sei uius.ld quidc ca re fit,q? aercm c\m latum ex parietc tccto comprchcfum atq? grancm rcnuis illc miflus an/ hcluuspcrnnderc, peruadere, fummoucrecr :nonpor,hbcroaurtm,e3<!
foluto ccelo liquidius cffiat
, 8c quafi anhchrus folu;rur,arq? cxpurgar. Hinccft q? puteum fub diuo,pb3nt,contc<ftum autem acdificio non pro bant.ln cxterjs ca fermeornia puteis dcfideranrurjq iri fonnbus cxigun
tur.Gtncrccnimpureus^fcnsccgnarifuntjnulJac^redifieruntprcar
gfuOonismotu , tamcrfinon ir.frcqucntcsinucniasputcos,qt:cpucn3e largo fluxumoueantur AfTmr.antc^nullaspercriesdaripoflcaciuas motu penitus immunes.Immota cnim aqua ubiuis infalubris cft.Qcffi multa m fingulas horas aqua cx puteO hauriatur,erir is quidcm co aecj, atcp mdc veddirus ur fir ueluti dcpiTior fons. Contra fi fons ipfc no redu det,fcd qiuctus rcfidcar , critis quidcm modice^pfundus purcus potius,
.
qj fons.Sunt qui putenr nullas dari aquas , uti aiunr,iuges 8C pcrcnncs, q.non ad fluenus torrcntifq; proximifluxum moueanrur. Qcfmihici/
Lacus
Scagnum*
eft,q? lacus
j cm p ro b atur< Apud lurifconfulros mrer lacum & ftagnum hoc intcr quidem aquas habct pf renncs,uagnum uero temporalcs ct collecftas hyeme. Lacus ipfe triplex eft. Alter quideftatanus(utfic cum
appcllcm)quifj!scontenrus aquisfcfe.conuncar,nufcj rcdundct. Alter. qui fluminisparcsaquas^pfundat Tcrrius qui quidem aquasaliunde innuctcscxcipiat, itcriicfpcr flucntercmirrar Primusftagni na:uram
.
fapitjfccudusfontifimilhm^cftjtcitiiis^nifallor^dilacatusctilocifluui*
eft.Ergo ca repctcnda
non funt qii* dc fonrc & flumine dixtmus. Ho4

,
addcnduin
ttccas qualefcunq?
aquas umbiairigidiorcs
& clanoi cs,fcd
T3E
RE AEDIFICATORIA LIB.
mulrd
X.
i^
*
trudiorcs cfle,qfint,quas luftrarit foI.Contra

ucntcSjillic ut gclationcs tollerct finc
cxcccTtas fole ax|s
falinofas&lemofasreddjJnutrjTqr^pfunditasprodcrt, ifticutaftusfcr
incommodo. Dcmil ftagnum ipm
non femp ufcjjquaq; deteftandum arbirrantur. Na ubi anguillx fcatct, aquashaberinonomninoincommodasputant.Stagnantmpeflimain

dicuntefle'aqua,q fanguifugas alat,q tela fupinducfta pigrucnt,qua*fe/ hucnti,q fpiffitudinc in uafc mul tore naufeam dcrit,qux coloreatro
&
tum afleruct,qua* mucofa graurtate Ientefcat , qua fi manusca laueris,

tardeficcefcat.Sedut deaquisfummatim,qdidafunt,colIigam
,
lcuif/
fimam effe aqua opertet limpidam,tenue,pcllucidam Addenda ite his

funt quar
primo attigimushbro.Praterca cxufu tienicc, ft mcnfes aliqt
peaidcmj&Tpotam^lotam exca,quam caterispraftarediximus,in

ipexeris,q membristotocj; corporis habitu ualeat,cxcf iocinei^habiru
didicerisanbenefit.Nam omnequideq?la?dat , laedereaiunttempore, &. poflunt nimirum grauius,larderc quatardius fcnriantur. JDcaqua duccnckie ratione, 8>C quo modo ad humanosufus
Caput. VII. accommodanpoflit. &,pbata aqua prouidendtieftutbellifllfmeducat, DEnTc$inucnta aprirTime^cf; ufibus jpbeatur. Aqua* duccndaratio duplcxeft. Na Aquar ducccfj aut deriuatur aquario fulco,aut cogitfiftulis.In utrifcp aqua ncn mouc *auoduplcx, 5 bitur,nifi q ca ducatur loc depreffior fi't,q unde motum inchoarit.Scd quidera deriuata aqua contanuo defcendat opus cft,coa/ hoc intercft,q? tfa autem infurgcre tantifper aliqua itineris parte potcft De his nobis /., diccndum cft. Ergo prius nonnulla recenfenda qux ad re facianr Ter q*
.
,
ram,quiiftainucftigarunt,eflcaiuntfphricaro,tametfimultacxparte rnontibusafpcram, mulra etiam cxparte ucffttam mari,Scd maximo

in orbcuixfcntiriafpcritatcm,cfle'q;idueluti
1
QZ *
ouo,qcFcum alperum fit/ tamen in ea ambitus magrutudine minutas illas promincntias non pu/ tari.Et conftarc quidc maximum terra ambitu ftadia ifle ducentcrum
,
quinquaginta duum milium tcfte Eratofthene. Et inueniri montem nul tum adeo cxcelfum nccjjaquam adeo profundam cuiusperpcndiculu
rniijaexcedarcubitoruquindccim,ncCaucafusquidcm,cuiuscacumc ad tcrtiam ufcp noctis hora llluftretur folc . Eff m Arcadia mos ommG maximusCyllenus.Eiuspcrpendiculum metitiftadia non exccdereui/
gtnti atteftantur
.
Et marc putant
habendum non fccus atc iliinimen/
tum,qcrTit ueluti in
pomo aftiuus ros.Sunt qui ioco dicant mundi opt
ficcm concauitateraariSjUeluti Ggilloufum fuiffe,cum primo fbrmaret
monccs.

motes.Hisaddunt geometrc. qcfcgregie Faciat ad rem,rec5taTifiea,q ter/ raeglobum contigcrxtfi apundocotacftusad millepaiTusinlongum,p
maximu terrac ambitum ducatur,forc ur int cruallum lllic qcfanter ea fit non plus clcnos excedat digitos,ca rc fuko aquario aquam non mo, ueri, fed ftagnari in fingulis octonis peracftis ftadrjs uado fit depreiTiorc
pcde mtegrum q fmtlocus,undcinafa ripa fit, quelccumxunfconfuki Incilc nuncupat,dicftil afaxi,rerre. uc incifionc,q fiat aq ducende_ gratia. Sin aufem eo ftadioFfc ocftonum fpacio pcdcsdedinarit plus fex,curfum
pcrficies uadi
&
aq rcddiputarnauibusrapiditateincommodum Ab Incile aufem fu/ ad foflura deriuationis cxcauati , utrum deprexTior fit,8c*
. ,
qufuuni obliquitas defcendat,q pac"to dinofcatur inftrumcnta qdam SC ars perutilis uuienra eft Eam rem imperiti fabri cognofcunt pila ipfam
in foiTionem pofita,q
rotctur,fatis,pcliuem ducfium forearbitrantur, Pentorii inftrumenra funt libclla,norma,atc deniq? fimilia omia quae angulo reclo fimantur. Ars paulo fecretior harc eft, fed e3m no nifi qua tum adufum faciatexplicabimus.Fitquidem intuitu&fpccftationc, na ca nos punfca nuncupamus.Si ent illicplanines expedita,qua ducenda cft aqua,erit mtuitus dingcndi rano duplex. Nam aut modicis interuaf iis,autlongioribusterminisccrtaqdam figna dC limitc?ponetur,pun N cta extrema interualli quo magis erunt inter fe ftnitima,co a flexo terrae
fi
ambitu direcliointuitus minus abfcedet Qud autem eruntrnterualla N ipfa,pdu<ftiora,co terra* ambitus folumq; ab rccla hbrx linea elTe pro/
.
chuius inuenietur.ln his dbferuabitur ur tn cjuofcp millc paflus dxgitos
uk$ dccJmcsdeccm.Smaute
EmiiTarxum.
nonerirplanitiesexpedita,fcdinterextabic,
rumul,tuncin hisquoqiduplcxerirratio s una,ut altitudinem hincab Incih,hmc ueroconrra ab emiiTano condifcas.Emiflarium appello de/ ftinatirufuilocfT,quelis aquapuenire,urmdeautlibera, autad certos
ufus emittatur.Difcuntur altitudinesiftic^pducftisdimenfionum gradi/
Gradus
-bus.Hxgraduumfimiiitudine quibusintcplum cofcendimushicgra/ dus appeilo,quoRnma cfthnca raditisinruit 9 producV ab oculo fpecfta tisadparem ocultaltitudmc, idfitiibdUatcfctianormis Alterauero linea eft,q ab oculo ipfo fpedantis diinenfons ad pedes cadat cx perpe/ diculo . ln iftxufmodi gradibus adnotato ex corum pcrpendiculis q na fummalongttudinumexcedat, luncne-.quaconfcendasad ucrttccm ab Incili,an contra,qua ab emiflario. Altera ent ratio, utlineas ducas ab in Cihfummum ufcjjad cacumen iumuli,ej lnterfurgir, cV mdc quoq. hne as ad emilTariumângulofcpex geometrarum ratiombusdirccftcsan/ JiQtcscîntcrfeconueniant. Scdratiohaccognxtu (Lbdimaiis quicUm
.
DE
ft,fa<ftu
fcE
AEDTFTCAfOFIA
LlB.
X.
154
ctiam non facis nda.Magno cnim interuallo angnh error q a<S oculumintuctiscaufeturquisniodicusfir, plurimutn habetmomcnti ad rem.Scd rationi huic coicntanea ertit qdam,ut mox diccmus, quib* quidem fi forrecransfoiTo mote aqua in oppidir ducenda fit,ad dirtcfti/
oncshabcdasutamurperoponunc.idficriic.Sumoinniontiscacumi/ ne undc hinc Incilc, hinc emilTauum fefc uifcnrium pftec complanato in foIo,fjgnabis circulum pedeslatum dece. Is orculusorizon nuncupat. Or/zon.
Inarculicerrofigishaftilejiitftaadpcrpendiculu.Hispcracftisdiriôr Nota directi / rtifex extrinfecus atnbibircirculum qntansqloci lineaintuitusadal/ Ou.saruficiura
teru
illud
aq duccndx terminur inreca cerminum ipm petat,& ima cetricum infixum haftilc conting3t.Loco igit iftoc in onzonce circuli o rto, fiCnoto artifex ipm hacfignabitlinea dirccftionisutnncijhincarcfh-nc
Eric haec nimium linca cyclt pcrfcriprum circuli ambitum fccanccm. ipfius diamcter,qn per cctrum directa utrinq coronam fccet circuli.Ea dcm ipfa hec linea fi eq contrario ab intuitu in logum Sc dircaufn pro duda hinc Incile,hincemiiTanum peticrit,reCt 9 ca ductione pftabii du/ cendx aq curfus.Sinaute non pctierit, fcd alia q Incile fpecftet , aha quae
miiTarium fpeclct diameter diuerfam peticrunt dirccxionc, tfic cx mu/ tua lineaîftarum intei fccliocrpm ad tctncum hafuk iacfta patebit qui 9 differant lllx quide dirccftioncs inter fe. Nos circuh ifti adminiculo ad urbiu^puinciarumcj; defcriptione adontanda atq: pingcnda ,ad cunicu los ctiam fubterraneos prodiicedos bclliiTime utimur. Scd dc bis ahbn Quouisigicriuo adducat aqfcu modica adpotu , fcu multa ad nauiu
ufusfi^hisutemurdircdionibuSjqshadenusrecefuimus.Skdriuipara diopusnonidem entin maioreaq copia cquc atcpm minori. Noshic caproftqmur,utico?pimus,qadpctum,pofteafi:olcconauigabiicm tranfigemus.Opus nui aut ent ftrucftile , aut folTile FolTa erir duplex, qper agrum ducaturin plano,aut q monns mtima uadat,qd'cunicu/ lum nuncupar.In hisommb 9 ubi lapidc,auttophum, autdenfiorc cre/ tam,aut qd tale,q? aqua non cobibat,inucneris,ftrutftura opus no enr. Vbx ucro folum autlatera no folida fu biequetur,tunc fut ftrucfule.Fof/ fa cadcm fi ducctur per tclluris uifccra , runc quibus fupra diximus ra
.
tiombus fuccidetur Cuniculis fingulis qucfq? m pcdes centcnos puteorumxftuaria adapcrientur , SC foffura, utittlluris firmitascx/
igct , opere ftrucfulifirmabuntur . Vidimus putcos in Marfis adcmif farium Fucini lacus ftrutfos opcre eleganti , lateritio , cccto altitudi/ ns incrcdibdt In urbc annos ab urbc condita quadrmgcncos SC q l unum
LEONIS BAPTISTAE ALBERTr

tmtim cVquadrsginta RomaenulliFucrantaquarductus
ca cd dcuenit rcs ut
ftruccilc&,poft"
cnam fluimna pcfilia inducftafint, L't-fuiflc ftrucftiles ductus RomxpJicanruno tpc qplurimos, quorum affluentiaomnis
domusabud.irer.Scdinprincipioccepereftrucreducftusfubterraneos. Id habuitcomoditates.Niiq?l.itesopusuiminusparebatiniurrjs, tii& aquas,q> necjj gelicidrjs,nec cftuicaniciihc cflent cxpofri pbcbant para
tiorcs,c\: frigidiorcs,
necfacilcab excurrentibus hoftibusjntcrcipifbari
tur.Pofteadclitiarumgranaut fubfilicntcs aqs fontibus borrorumSC balneis habcrcr,duccre ope araiato aggreiTi funt ftrucmra locis nonul/ lis aJta pcdes plus cettun mginti,pducta paflusfexagies milies. Id etiam babcbatcomoditates.Nam cualibi,tum Sc*transTybcrim cxaqducftii molcbantfruges, qdcftructoab hoftibusfaciudaTyberi molendina curarunt tn nauibus. Addc cp aqtiaj^ copia urbis facies fpiririis_puri/ or atcgpurgatior cffecftus cft . Adiuxere cria architecfti q ad ufusduiles horaru et tcporum fumma cum rerii illicmotarum feftiuitatc facercnr. u ^ ^ acnim profrontib 9 emiffarrjfimulachra cxaereobabulantia,8C (Tt&anzmcit a P t ;? iudos,triuphicpopam repfentabant. Audiebantur. 8C mufica organa, uocumcp concinnitates perc| fonorg fuaucs moucnte aqua.Structiles N riuos opiebant teftudine paulo craffiorejnecjd aqua inrepcfccretfolib 9 , cruftabantcf intrinfccus crufta,quapauimenta cruftari diximus,craffa digitos ne minus fex . Cactcrum ftrucftilis riui parres hae funt, Ad indlc obrjcitur fcptum, deinceps per interducftu intcrferunt caftclla , ubi ucro prominetius folum offenderint fpccus foditcxtrcmo loco,ad emiflariu Riuus. adiungitur calix,Ifta fica iunfconfulto difrmiuntur..Riuus locus cft pcr Septa. longitudinem deprefius. Septa funr,q ad incile apponunrur aquac deri
&
&
uandc; gratia.Caftella rcccptacula funt,quoe aqua publicam fufdpiunr.. Specusfublatuscftripislocus, exqaquadefpicitur Calixextrcmaeft dutti pars,q aqua funditur . Cuncfta hoecparictcfirmo, fundo pcrqj ftabili, 8C crufta intcgra , minimccp futili gficiantur ncccfle eft Pro fau/
.
&
dbus fcpri obrjcictur porta,qua poflis turbidiorcm flucntum cxdudcrc ualuis obducas,^ opus ad arbitrium fiquid ulla pte collapfum fit,rcfi/ cere aqua no itnpcdictc, fubappingefq; cribru cncu,q aqua rclidisfron
dibus 3C furculis caducoruq; impuritaubus intidior nifluat
A fepto in
cetenos dcinceps cubiroscaftellum,& rui fus in ccrcnos alios ctibiros itc caftcllum,autfpccusinterftruito latum pedes uiginti, longum triginta, prorundum fub riuo ducftus ad pcdes qumdcdm , Idqdem adco ut tcr/
KenxIabcntisaqmixtionesimpcturaptccSCconuccftcinucntainterqui/ t&sndikdt e uefugio fidanr,unda cjriuo dcfccariore admmanr , Cali*.
DERE AEDIFICATORIA
nrodumaq fundendoeex
LIB.
155
fluentfs appulfu atcf?cxfiftiila?, quauomar, habituMari;.bit.Qudcritenimaquacxlargo,&:celerifli!entoexcepta,
bit
queenteadcm u:adudaexpedittore&prcffuraacajmulationeauge/ modu.Segniuesqdcm ducft 9 dcpdit fundedi modu. Fiftula ad libra atcîn diredum collatamodum fcruabit,fiftulamcf; ipfam, qua mittas
aqua , comptum habc>(utficloquar)micturitu aq delimari,ctnullum mctalligenusdefiusrefiftere,qpau^.Qi>iigitur &foflili&. ftrucnli oC quadcriueturhadenus Cetei^ cogeturquidcaqua fiftulis pliibeis uel
potius rabulis.Nam plubeas quide phyfici<intcftinorum excoriationes inducere arteflantur.Par uitium dabit oes.Quoe potctnr $C q.edantur cx uafe terrco faporatiora effeperiri afTirmanr.NaTuralem cnim bene qui/
clcendifedc
tum aq,tum rerum , quas rerratukrit nimirum efleterrarn

aqua colore,fapore.no grato
uacuidiamctcr habebit
profitentur.Ligncoe fiftulx ad tepus aftq?
mficiunt^FiftulaseflefirmiffimasoportetjUafa^neainduaintepjlepfia,
cancrum , eparisdolorem
btili altcr in
3t*fplenis, Infiftula
folidilateris craffitudincm nil
minus quaterpixidatis commifturis. Tu altcrum inibir,ca!ceuiua ex oleo lcuigabunr, & comuicn/
tur ftruduraualidiffima, pondei^cg graui accumulationc firmabutur,, pfcrtim ubi curuo ducas aqua tracftu,ubi ue indepreffius dimiffa ruriu pfurgat , ubi ue in anfracftu inuerfiones ccarclicres reddantur.Nam cx
ponderequideminpffajitisaquj.excîllabcndimole,atcîmpetufacilctubulitoIlcrcnturcidifrupercnturJdpenailuuteuitarenrperirimaxi/ mc in geniculis lapide rediuiuo,ferrim rubro,ad cpus perroraro uteba tur , Vidimus marmora-pedcs longa plus ducdecim afummo ad imii.
traicdoforamineperuialatopalmum,q>cffcciffeoencafiltulatornaali,, 6C harcna apertiffimis coniecuiris indicrjfq; ex lpo lapidc inrclleximus. Id ctiam uiniim ut euitcs eruptionis tardabis aq ccleritatcm flcxionibus aliogn minimc genicularis,fed modicc flcxis,ita ut mo in dextera flccta tur,mo in leuam , modo etiam fubeanc , mo fcandant uicibusitcratis. Adrjcictur criam hisqcffit fepri caftclln^loco, cu niridificandar aq gra/
tia,tum eriam urfiqduitrjapparueritfacilius, qui locusemcdandusfir, patcar.Sed ne ponetur quidem caftellum in imo decurfu uallis,nec ubi aqua preflius cooranir confccndcre, fed ponetur ubi pcrpetua curfus c^ Quo modo b:litatem ferticr. Qiiod fi fortc ducftus agcndus crir , ur ftagnum lacuqi ue tranfcendat,leuiffima ldfiet iinpcnfa hunc in modum.Habcro rigna dusftus agc n/^ dusftrpcr lacui ilicea,in eacp gtigni longirudmcm cauabis fulcum laru cr^pfundum ad
tubulimodum,incjfukoifto tubuloscoaprato, &Ieuigato cake,fir/ autftagnum,.
miflinulvjr
LEONIS BAPTISTAE ALBHRTI

9 miiTimifc firmato c.ners.Poft hgc ratib pcr lacum ad linca expofitiF
ti
hunC jn modum.Habeto quidc fiftulas plfibcas craffitudinc con parcs, ttbu lis longaspcdcs qad habiliffimc , ubi id ita opusfit,ir fkrtantur^hasfi/
cV innttfito
ftulasftc hccat loqui tubuhs imptxidabis 2>C calce cx oleo fuba<fta ccm / pacfluras iHutabis,atc arneis ntxibus nfTirmabis,ccc}: patfto coponiro,
gna iftiufmoi alternis capmb 9 altcrnis tignis lmngito
SCporrigitofufpenfum ex ratibus opustignorum ufcâripaadalteri

9 fnieniat ripam capittb opis
icco.
ambobus illa,& ifta in npa rcfidcr.nbns m
tignotv,^tLibulis
eft , primu ftnito illic mattnam hacipfam comparafti,m,pfundum fenfim &coquabiliter,relt q una fubcomitate cogeri iftac defcenderefumu adminiculis fiet illic, uc
Poftca ubi lacus altior
plumbee.fiftule^quatum rcs poftulctjinflcctanf, &' opustigncrum fefo aptiffime infundo lac9 collocet. Paratis igitur ductib 9 pfimaimmiflioc aquaefimu! immittts fauillam, utftquafint no fans oblita coagmcta it/ limantur. Dabis aquas ftnfim ne quid ca ingurgitanter infufafpiri / tus per fiftulas introuertantur.Incrcdibilc diftu eft quanta fit nature uu ubi fpusifttufmodi coerccantur,cVin angufto conftringantur.Inucnio apudphyGcos offaribiarum inhomine exconceptiuaporiseruptione obcrcpuiflc. Hydraulici aquas cogunt ex uafe in fublime profilirc acrc
&
duas
intcr
aquas
interftricto.
ft
rna
,
Cuternaa /
plex
Caput. VIII. Deaftcrnis, &earumufu,acuti!itate. TEnio ad cifternas.Cifternagradiuscjddam aquariieftuascaftello non diffimilc.Fundoigif,omnibufq;lateribusbn copacta,St foli da,c^conftasfitneccfieeft.Aquieaquideerifduplcx.Alia,utaqad po tum,aliautCDeterisufibus,putainccdiorum,fcruiat,Illam noscxueterc more,uticj argcntii nucupabantefcarium,itacV nospoton3 appcllabi 9 Akera ucro q folu ad qualcfciiq; aquas continedas parcf,capacita/ tecp^pbetur capaquia diccus.Potona quide cifterna pura ne,an impurS acj pbcat plurtmu intereft.In utnfcf; curaife oportet,ut aqua cdcimmit tatur,re(3eaiTcruetur, rcdcufibusimpartiatur. Ductibusncj txfluuio, fonteq; mitti in ciftero5 proptum eft,atcp itcm ex tTtis,arca uc colligcrc pluuias paffim confucuerc.Scd mihi perplacuitarchitccxi inuentum,qui ad uaftam SC nuda fupremo collis ucrtice petram,pminentem circu/ cxcidit fcrobcm^p fundam pcdes dece, q ucluti corona c<rcuduc1a ex nu do tllo motis ucrticepcm cadcntc pluuiam exciperct.Dcprt fliore autin loco fub collein plano ardcm capaquiam circumquaq pcruia cxtruxit larcritiam ex calce altam pedcs tngir.ta ,Int am quadragit .ta,logam qua/
\ V
m
draginta ,
incjj
liacpcr fubterrancum ducftum a fcrobc fuperiorcimbre?
DE RE AEDIFICATORIA
cxccptum tubulisinducebat.
lirrii
LIB,
X,
15*
Nam erat illa quidem fcrobs mulro Cvb/
angulan glarea , aut harc nafluuianh maiufculabenelotaciftcrnaminftraucris,uclporiusquota <x partcimpleueris, puta ufcp ad pcdes treispftabit aqua pura, finccra,
pofita cj cflet operis capaquiae tectura.Si
frigidam.Qyo uc inftratura lftgc erit craffior,eo dabit aquam limpidi/ ore.Ofterms aqua interdii effluit j> interucnia malc aftr ucTj Sc nmofae capaquiae Jntcrdu foeditate aqua ipfa uitiatur Atqui ac| qu;dc parittil carcerc conrincrc pcrdifficilc cft,nifi ftrudura firmifuma, S>C pfcrnm h/ pide fac*ta fir ordinario Et in pnmis opus rpm ficciflimum fit oportct
.
antecj
aquam lmmittas.Nam
lllaquidedegrauitatepraemitjClt'
hume/
poriseoscxnlhndo abftergit, qad larei/ onbusuclurififtulisliberrimceffluat, Maioreshuic incommodo ur p/ uidcrent praefertim in angulisparietum multiplici harcnauonu ?lhmen toûidcbanr,cutimc]?opcnobduccbantfummaciiigctiamarmorato Sed nulla re comodius acj lftic proruptioncs coercebuntur,q crcra mrcr cifternae paricte,atq; foifurae latus mgcfta 3C ualdc addefata acn pinfa/ tione.Nos crcta ad huiufmodr opus uterentur iufiimusficciflima,& in puluere contrira.Sunt quiputer fi uitreum uas pknum falc bene obrura ueris calce fubacfta oleonequidaquainuaspcnerrtt, id qnmnuferisut
tTtarionibus cxfudar,,inucrifcu
mediasinteraquasciftcrnaependeat, foreutaquac* llhc nulla putrtfcant mora. Addunr ahqui eriam argentu uiuum,.nonnulli putant,fi uas no/ uum fictile acri plenum aceto,uti dixim 9 bene obturaru immifcris, mu cofam ocyus acpinftaurari . Cifiernam, putcuq? aiuntpifciculis iniccfus reddi purgatiorc.Pifccs enim aq mucore terrgcf uhgine ali,arq; depafci arbitrantur.FcrtEpigcnrj uetus illafentetJa,q fcmcl putrueritaqua fpa Eprgenij cio defccari, 8C rurfus mftaurari , poft id amplius non putrcfcere,Quoe tentia putrefcere coepcnt aqua uehemerer fubagitaia iteru,arqarcrii rraslata 8C comora foetorem amittet.. QcPipm eria euenirc mucofo coftat uino, atcpitem olco.Cu incidiffet(inquit fofephus)in aridii locum Moyfes,et non adeiTctalianifiputeusamarxaqua', 6Yfordida?iufTitexhaunriJd
fci
cum
feciflet
miles cxcuflione
exagitationec}? iftiufmodi
potabili*
redditaeiuCocftura ccrtum eft aquas atcêxnllationc purgan Nt trofxitem amarjecf; aquaepolcnra,mquiunr,additamitigantur, utin/ ter duas horas poflis bibere . S'd potorrjs cifternisprarcrea , utaqua purgatior praebeatur , adfcifcctur puteolus propno 8C fuo pancte cir/ cumclufus , loco pofitus oporu no , fundopaulo depraiTiorequam cifterna . Habebittf; putcushic ad Iruus fui rcntftrcllas obtrufasauc fpongia, aut purcnce, nequid aquaex aftcrna intusin putcusu hunc
'

uificraflionbus mixtionih^dimiffisctbn liquata pcnetrcr.Apud Thar racor.c Hifpanijc pumex candidusinuenitur minunfiimis refcrtusmca tibus,quibus aqua c ucftigio limpidiffima cxtilkt Liquabitur ctiam Ci
.
oftioium,q pcrucntura fit,obftruxeris trafccrebrisfbraminibusomi cx partc r_>tcrebrato,& mox coplcto harcna fluuiatili , ut aqua tcnuiffimi
pcrharcnam penctret. ApudBononiamtophum habcntharcnaccum fuluum,per que aqua guttacim ftillet lcuiflima.Sut cj aqua maris pancs cflicianc , qua nihil admorbu procliuius . Tantam habcntiftiufmodi, quasrccfuimus,initillationcs uim , utcam falubrcm rcddant.Marina aqua(incjt Solinus)argilla fi percoIetur,dulcefcir, falcm adimi copcr
&
cum elr,ubi tcnuitorrcntis harena itcrum 8C ircrum colctur Vasficftile bcnc ocdufum fi habuerisimmcrfum mariimplcbjtdulci.Ethocfitno
.
ab rc, ubi curbulcntam Nili fiuminfs aqua pofucrc,fi quid iupra limbu &margincm aq amigdalam perfricaris,e ucftigio darefcat, Haefatis,
Si qn ucro nftularu dudus limo ficri obftrufi ccepcrinr , immirtito aut gallam,aut pilam facftam corticcfubens,illigatam filo tcnui 8>C plcngq, Cum igitur pilain flucns unda pcrdudum ad iir.um capuc pcrdtixc rir, filo huictcnui altud firrruPjac dcmccps funiculu cx fparco alligato.Poft id trahcndo 8C retrahendo funiculo abucrrcncur quje obftiparant. Deuitcin pratoponcnda.Quomodofyluacrcfcatin paluftri.,utcf: cgionibus,qujc ab aquisinfeftantur, fubuemcndum, Caput I X, Vnc ad reliquaucniamus.DiximusocfcamSC ueftem dcberiacco lis,has rcs dabic agricultura, quas artcs profequi ad inftitutu non pertinct.Sunt tamcn ex architofto aliqua quoe ararori eonfcranr.Id qui dem ubi agcr ad cultii feu ficcitate,fcu aquarti nimietate,& moleftia ap/ tus nequiccj;fir,de his aliqua breuifsime cenfuifle iuuet.Vineam in pra/ to 8C humccfto faciesfic.Infodics ab oricnte in occafum lineis direcfiis 8C aequidiftantibusfoueascpmaximeidliceatprofundasjlataspcdesno/ . Deuiteinpr / UCm,diftantesintcr fc pedcs quindecim,& quam cxemeris ex fofla tellu to ponenaa . % - aC cumulabis in area intcrualli,ut accliuitate mcndianu cxcipiat fole\ Iftiufmodi colliculis factis manu,uitis tutior ent 8>C fcratior Contra in collc &ficco faciespratti fic, foffam oblongam non dccurforia,fed ftag nanreinpartefubIimiorefaciesmargineablibtlIamcoll:brato&:-co3e/ quabili.ln eam dcriuabis aquam exproxiinisfonnbus , eafupcrflucns a laterecontinuaparilitatcfubftctutum corrigabitagrum. In carrpcftri Vcroncnfi faxis globofis refcrro,8t* alioquin nudo,atc pcnitus infcecu dononnullislocis crebra irrigationeefTccereutaitis obduccretur ccfpi
*cea,ct
prataum cxcreuerit lxufsimum.Sylua uu crcfcat in paluftri uer
DE RE AEDIFICATORIA
fabis
LIB. X.
ijr
agrum aratro,oem c exrirpabis ccfpite radiarus,poft id ad cxor/

fanonc locus plantarum copia
tum fpargito glandcm cx roborc Hac

rcfercus reddctur,
quibus
maxima cxptc humorexuberansexhauiiat.
8C radicum accrctione caducoruq; folioi?: 8C furculoi^ accumula tioneindies folum reddctur fubelatius. Turbulcntasctiaalluuionesfl
Tum
immiferisut quiefcant fidofisfuperobduces crufta.Sed de his ahbi
Sm/
autemaquaFvmoleftiaregioucxabitur,qualcuidimusGaIliamad Pa
dum, qualcs Vcnetie,cVeiufmodi,funtc|cofiderafi"eoportet.Namaut Lacus fuffbflts nimietate aut motu uexabunt,aut umfq,' Dchisnosbreuifilimetranfi monttbus dc/ gcmus.Apudlacum Fucinum CUudiusperfoditmontemj&aqnimie ducti
.
tateobduxttinfluuiumripam.Etlacum Veltnum fortalfis quoq; ca re M.Curiuseduxitutflueret in mare . Etlacum Ncmorenfcm itidem ui/ demus fuffbflb monte deduclum in Laurentem lacu,ex q hortorum il/ la amcenitas,cx* lucus frudifcr fub Nemorenfi 3Cjs libera rehdafit.Cx/ far foflas complures facere apcf Hylcrdam inftiruerat, quibus ptem ali/
qj Sicoris fluurj auertcrcr.
Herymanthus crebns flexiomb 9 curuatus ab
accolisagrumrigatibusconfumitur, adedutrehqasfincnomine remit tat in mare.Cyrus Gange plurimis facftis ducftib* abfodit.Numcro eos fuifledidt Eutropiuscenriesquaf &dericsfex,ad eamcp demum cxigui tatem reda<ftum,ut ficco peruaderctur pede. Apud tumulfi Halyadis Sardis,qcFcxparremaximaanallxcffecere,lacuscftColousfa&usma nu ad exapiendas alluuiones , Lacum cffbdit Myris apud Mefopota/ miam fupra urbem ambitu ftadia trccenra 8C Ix profundum cubitos ^quinquaginta, quoNilum,fiqn acriusinfutgerct,excipcrent. AdEu/ phratc netcdaurbisdinpiar praeter molcsquibuscohaeraretur non/ nullos etia lacus,qui exopiant uim flummis, addidcre. Addidcre cnam cauatosfmus ingcnns magnitudinis, quibus ftantem 8C quictam aqua undis inpctentib 9 pro aggcre obrjcerent.Deaquisigitur ubi fupfluant, 8C nonnulla ex gte ubi motibus infeftae fint dixtmus.Si quid uero ad ca rcm dceritjdicemus proximc,ubi d< flumine 8C marctranfigcmus. Caput. X. Deitineribus,urjsaquattas, cVaggerc.
SEquitur ut q no pofltt ex fc alimenta rcgio jpbcre incohs,iIlud aliude

qadidficripoffitcommodc fufcipiat.Ad hancrcm facicntirinera,Sc' quidem habcndafunt ita,utpcr^facilc,c6modecf;poflintopor/ tunis tcporibus neceflaria coportare hinerum ( cj? albi luo loco attigi/ mus)duofuntgencra,terrcftre,atq? aquaricu. Lutofa carrifq: corrupta ncfit utaprjcêxaggcrationcs(dc quibusahbi diximus) curandu tft,vt
uiac,q
pluri/
LEONISBAPTISTAB ALBERTI
plurfmum capiac folis , plurimu uetorum, minimum umbrar.Apcfltl cum Rauena? j> hos dics , q? uiam abfcifTis arbonbus diiatarint, folefcj?
immifcrintjCxcorrupnffimagcomodarcdditaeit.VidcrciftuclicctfuD rbonbus,q proptcr uiam funr, cj folu illic tardi9 ficcerur foucntc um/ bra hcri cx quadrupcdu attritu lacufculos,q collc&o imbrefemj) com/ madefcanc atcf dilatentur. Aquatica uero uia cht duplex,una q cohaer/ ccripoiTic,utrlumen,&:foiraaqria.Alteraqnonpoflit,uticftmare.Et diccrc poflc uidcor flummibus xq adefle , arq; in uafe uitia,ubi fortafle
cum fcrcndis nauibus opus aqua fit non modica,
fundo fmcauclacenbusnon apcis,nonincegris,non accomodacis.Nam ea quidem ni latcrib 9
Tvberis *
jLtj
us
firmiscocineaturprorupec,agrumq5uafianslatcmanabic,&:diflipabC tur , uteciam ccrreftrium itinerum ufusturbetur.Proetereafi critfundu obliquius,quis dubitat nauim contrariam unda pceps rcfutabit. Addc etiam fiquid enc a fundo furgens falebrofum auc dorfuofum impedict Conuecto Ronu obchfco cx Acgypto incellexereTyberim nauigati/ onibus comodiorem tffe^Q Nilu.lllum fanc profufa paterelaxitudinc,
hunc alteril efTe profunditatis alcitudinc potcnciore Ncq,' cnim magis aqua^! copia hunc ad ufum nauium q alcitudinc indigcmus Tametfi ccia faciac latitudo ad re.Ripiscnim aq cardiores redduncur.Fluuio fun
.
.
dum cum ent non ftabile,huic ecia latera minime erunt ualida.Inftabile fermcfundum cftomne,pferid,q> ftrudureoperib 9 probari diximus,
boccft,quod ipfum foliditatefuiferrum afpernec. Eric'q?omnino mo/ bile q> ripa m crcca,plano m campo,globofoq, &rorabih inftratum fit folo. Cui fluuio latera infirm a finr,huic cV alucus erir falebris,ruinariicg xcremencis,&: truncorum,aut lapidum cranfuerfarrjs , molibufcp im/
peditus Omnino infirmiflima 5C momentis mutabilia erunt larera,q alluuio impofucrit . Ex haclaterum labilitatc fequiitur q de Mcandro,
Euphrarecj? feruncur.Nam ilk quideirTq? folum fecer infirmum,multa$
indiesflexionesinnouatjEuphracesucrocanalcsquibusinducicurfcpif fime obftruir larerum ruina, Iftiufmodi latcrum uirrjs maiores prouide bant ftrucfto in primis aggcre Atqui aggerisquidem ipfius modus ad caeteras oedificationum rauoncs rcfcrtur^Nam intcrcftquidcm quadu/ catur linea,aut quo aftruaturjirmerurq; opere.Qui aggcr rccfta iecun/ dumfluraen duccrur linca, isquidcm undis nonclidetur.Aggcreuesro quera tranfuerfum fluuiusofltndcrit, finrinualidusproftcrnct,aucfi erirdeprelTus fupcrfluitabic . Qui ifticnonproftcrnctur aggcr, mdies augebicur fundotenus. Nam conucda quidcm co compingec > 6c" quafi
.
ad confccndcndum fuccumulans aluco fcfc arcolkc
di ckftitutis UJiC,
DE RE AEDlFlCATORIA
LIB,
X,
158
Iongiusue<ftare,aufpropcllercno hccat,alio deflcdet. Si profternef ag/
gerem uj fui 8C mole,tunc quibus naturis diximus utetur , coplcbit ua/ cua,difpelletaerem,S rapiet quaecucâduerfenrur.Sedgrauia , 8C qux aegre moucantur una cum pra-tcrlabendt impctu fenfun uadcndo defti tuet. Hinc eft,<}> in faucibus erupnonum inundatio,cj in agrum fit, harc
tiam craffiorcm rclinquir pr.xaltam Dcinccps ucro lcuior 8i limofior
.
accr<tiotellurisinuenJtur,Sinautemfuperabitalluuioaggcrcm,arcpfu perfundet , tunc ruentium undariTappulfufoIum illufum commoue/ bitur,& commota fluxu afportabuntur , quoad fubacta foiTione opus
fubrutumcollabefcat.Atquiundaquidemflucnsfinccpdirecfiumnecj
cranfuerfum, fcd exinfractu aggerem ofFendent , pro ipfius fkxionc 8i
flumintslatitudine ripam utramcp
non minus hanc, qua
cxcipiatur,cp
alteram in quam, retundetur , prxiTabit atcp conficict . Et fapit quidcm tranfuerfi naturam flexio.Quare offenfiones perferet eafde,quac rranf/ uerfjs infeftae funt,St" una duris abfterfiombus delibabirur. Quoe quidc
tantoerunt acriorcs jnoleftiorefcj; quanto illic uertigincs citaciorcs, turbidiores(utitaloquar)ebuhant. Tercbra quidem fluentiinuokiol 9 aquarum 8C ucrtigo cft, cui nulla dunties diu qucatrefiftere Viderc id licct,cum expontibus lapidcis quamilli quidem parte inferiorcfinc alueo cauaro 8C profundo , tum cx his locis flucnti , quae ripis coar/ ctata funt, ubi cx fauctbus anguftionbus in fpatia laxiora prorupc/ n'nt,quam illaquidem cadendo, &fefe inucrgendo late circumuorct
atqâbfumat quicquid riparum , aut fundioffenderit,
dnaniRomaeaudcodicereomnium, quae homines

cffe
fccennt,
Pontem A/ " operum on *
ualidifTimum,tamcn alluuioncs adduxcre , ut dubitem diurius Adriani. refiftere , Stipitibus cnim 8C ramis quos ex agro alluuiones arri/ puere, pilasannuismolefti]S oncrant, 8C faucesarcus multa expar/ Fitea rc,ut aquae intumcfcant , atc indc ex tc obturatas rcddunt alto pr.rapites , 8C inolefti uorrices corruant 8C conucrgantur Er/ go pilarum puppim fubruunt , molcmcj? opcns perturbant Ha/ ctenuslatcra. Nuncdcfluminis fundo. NicotnxapudMefopotami/ os , fcribrt Herodotus , nimium concitatum huphratis cinfum cur uo , tortuofocg retardauit ducftu , At proxime quidem acccdit, utdiutius aiTeruetur,ubitardius effluat. Tum &fimilequidpiam iftud cft,ucifi quis arduo cx montc defccndatuia nonpraeciptti,fcdnunc in dextram, nunc m finiftram cliui , Etfluuij nimia uelocitas utrum 3} prono eueniac alueo fatis conftar, Fiucnti curfus nimiuni citus,6c" con/
poffe
r
tra
LEONIS BAPTISTAE ALBERT?

Ira pigcr utcrcg ufibus
nocuus cft.Is quidem fubruit ripas , is alter facife
hcrbelatj&facilein glaciem cogitur. Amnequianguftant,aquasfor/ taffis rcddetaltiores,Sc' alucum qui excauarit,habcbitprofundiores.Ex
cauandi,impedimenta tollcndi,atq,' purgandieade fcrmeratio, 8C finis ft,de quibus mox diccmus.Scd cxcauano iftic ent fruftra,nifi mfra uer fus mare fundum ad defluxus rationes arque dcpraeflum fubfcquatur. Dc foflarum adornatione , ne aquarum copia defit , nc uc ufiis
eiusimpediatur.
Caput.
XI.
VEnio ad foflas.Optandum ne copia aquarum defit,ne uc ufus ,ad

quos inftuuta eft,nnpediatur. Nc dcfitduplex crit ratio.Prima ut altunde dcriuata abunde influat , altera ut concepta diutius afleructur. Dcnuabitur foflura cx his quaefupcrius dicftafunr. Ne autem impcdiat
iam deducrae ufus aflequcmur cura SC diligentia. Siquidcm faepc purga Foffaaquaria. bitur 3C importata deplebuntur.Scd foflam aquanam fluuium cfie co/
fopitumdicunf,ciq?fermeomniadebentur, quatfluento, cVmpnmis fundi laterifqjfoliditas dC firmitudo cxigit, nequid immiflas aquas ab/ forbeat,aut per mtcruenia depcrdat.Ef item profundiorcm eflc oportet c| latam , id quidem cum nawsferendaegrana,tum 8C afolcminusex/ hauriatur,minus herbcfcet Multae ab Euphrate in Tygrim foflae per/ dudx funt,q? fit ille quidem aluo firblimior.GaIlia,f>s Italiar,quae arca infimum Padum 8C Athifim eft,tota foflisenauigatnr,idillicf3cilcprac futitplamties.Ex NiloPtolcmeus,inquitDiodorus, cum nauigarct fof fam apiebar,enauigata daudebat . Virrjs remedia erunt hae c. Coertio, purgatio,claufura. Aggereflumina coerccntur Aggeris IwcS ducuo, utnon repcnte , fcd fcnftm praemat latcra atc mtcrfirmgat.Vbi uero cx faucibus anguftionbus hxiora in uada dimifliirus fis, non abrupto immiflbjfcd producfto canali finiro ut deinceps dilatatisundisfeie nu/ UHlstfi pnftinam amplitudincm uendicct, nrquid ob rcpcnnnac hberta
.
.
tislicentiam pctulanribusinuoluulisoVuortieinibusljdai.Conflucbat
fluuius Melasin Euphratem^cupjditatefortafl.snommisaddi.cTt 9

.
Ar/
tanatrix rcx exitum fluuio obftruxitregioncmq. larcinundauu Non multcS poftmolesinterpcllatoeaquaetanustiirbmibusranu q. abr pt
impetuutmultafecumarua traxenr,multaq;expane Galanan Rhi y giamcpuaftaru. Hominismfolcnam fcnat y ir.ulc?tauutalcnfistriff ra.

i
Etfaotadremquodenamlcgimus.Iphicr3rcm cuiv Stm hajin bii/ deretat} Erafrj,quifluuiusmonie" fubintrat,& m agruir argiuum nfur
\ i
1
git obdudercconatusfpongrjsinnumcrabilibus aditcî. .Sec

nitu
if
msn.o
rcuocatum deftiuflc. Quae cum ita fwt,fjc admonufu iuuci. Oput
DE RE AFDIFICATORIA
risrario,
LIB.
X.
t?9
aggcn'sfacitoual:diirimuni,ualic!itatcdabitrnatcnxfolidiras,
&ope/
pcrpcndiculum
atcfamphtudo.Qua parteundafuperuadedocxcidatnonad id latus cxtrinfeeum, fcd modice caftigatum dimittiio,
ut percp Ieniflime SC nulla cum ucrtigine dcfluat.QdTi cadcndo cceperic cxcauationes facerc , confeftim completononminutamatena,fediaxo amplo ,integro,ftabili,angulari.Proderit Sffafcesfarinentorum conh/
cerc quo procidens aqua
non nifi infrada 5c* lafla fiindum pctat Apud

.
Romam uidcmus Tybcrim multa cx partc opcre ftrucftili coarctatum#

Scmiramis non cotcnta latentio afphaltumcnam fuperinduxitaggeri Scmiramis, craffum cubitos qtuor Qiiin 8C muros induxit multa per ftadia altos ut urbis moznia coaequarenr.Regia haec funt. Nos aggere contcnti en/ musterreno,qualiNicotrixapud Affyrioscxlimo,quali SC apud Gal/ lias maxima flumina quafi penfilia uidemus,qad locis nonnullisimcr/ Nicotrrx* dum fupercnt hbella,mappalium , culmina Sat quidem erit fi pontcs ftrudili opcrc confirmabuntur . Aggenbus extruendis funt qui ccfpue herbofo ex prato fuccifos,pbent,mihi etiam probantur . Radicularum cnim complexu ferruminantur modo) uchemcnri pinfatione aiToliden/ tur.Tota quide aggeris congeries,5c pkrtim ea pars,quam ur.de lam/ buntduretur oportetfpiffitateimpenetrabih atq: diflblubih Sunt qui uimincaspcrncasaggeriintertcxunt . Firmum rd fanc opus,lcd natura
.
.
fui
temporarium Nam cum fint perticx facile putrefcibiles, f it ut radrj aquarum locos matenae putrcfa<fbeoccupent, Atqjindepcruadcntcs au&is mcatuum fiftulis grandiores nui confequantur Hcc tamcn mi/
.
nus ucrebimur fi perticis utemur uirentibus . Alrj fah&am, alnum,po/ pulum , Sc quae aquas amant arborcs pcr rtpam ordmibus frequentet plantat.Habetid quidem comoditatem.Seruinum fubcft id d dcpcr/ ticisdicebamus.Nam intcrdum ftipmbtiscanc confctfisdcmortuarum arborum pcrtcrebranom ? ST cuntcuh mananr. AIrj,qcFmihi ih prinis placet.uirgulta 5C omncm hcrbarum copiam,qu* uiuax aquis,q racU/ cibuscgramisferaxfir,ad r pan complantant.Quoingencrepreapul cftfaliuncula,uncus, cannufcula , & ip primis uitrex.Nam isquidcm multa cVpopulofi fubcrefcn radicc , praeIongifc$ Sc rediuiuisfibnsfefe
profundir,ramis contra furgit hum ihbus 6V flcxulis, qui undis alludan tur,Sc"minimeirrirent &' o.iiodminficcconfcratplanraha caquarum auiditatcconnnuo fife pcr n uium immcrfum prouchit . Quo autcm
.
loctfccundum fluminis ngorcm '?g>r dmctusentnudam &tcrfam pcnitus effc ripam oportctjnecjuid cffcndat t quo flucndi lenitasirntc/
r
3
tur
LEONIS BAPTISTAE ALB6RTI

tur. Vbi ucro fefe in flexu agger obiecerit fluuio,
cjillic
robufti* obfiftat
plutets obfirmabitur
Smaut totafluminis molcstranfuerfo erit obicc depellenda aut fuftinenda,tunc per jftatem,ubi erit aqua minor , aluco
pateti facito cratem iuncfus ftipitibus robufteis plongis,cratemcj; fibulis
ut frontibus unda defluentem excipiant , pfigitoq? qad per id folum Iiccac ^pfundum in alueu palos pacutos inditos foraminibus ad cam re factis,
bn copaginato 8C concatenato,ponitPCp ftipitesdirccfiump alueum,
Qua obfirmaia initcrnito alternis tranfuerfarrjstignis,c3c: in cratc hmoi

!
cxaggcratolapidummoleni,eacadglutinatocalce, autubiperimpen fam nonliceat,fafcibuswniperi lntermixtisannccfuro.Fietindeut pon/

derisimnianicatemjCrarifqjfirmitatenequeant^pmoucre.Qdfiuortici/ busfubrLierein{traturamprofequetur,confcret,iuuabit'c^rem.Namp ftabitquidcm utpracmendo,&fefeinferendoin profundil pondusipm fcdem lllicpetatfirmiffimam .Sinautem fluuius perenmerit altitudine ut ratcis hafce pofuifle non liceat, tunc his utcmur argumentis quibus , pontium piias excitan fuo loco diximus. Qj.ubusaggcribuslittusmariscorroborabif.Qiiomodoportus,5C {oftia muniantur,q cf artificio aq dcfluuia occludantur. Cap , II. ( " Orroborabitur ctiam littus maris aggcribus.fcd non rjfde quibus
Marcfuapte
naturaqviic/
V_j S flucns.Nam fluentiu quidem aque^ iniurrjsledunt uia ncncade,

\ fludus maris .Etenim mare aiunt ftnpte natura quietu cffe,arq; tran/
quillum,fcd uentorum agitari pcllicf pflui a,fieriq; hinc ur furgentc s un
u;m.
darum ordineslittuspctant,quoIoci.fitranfuerfum
Sc
pfcrnm aiperum
quid,atchirtum fcfeilliobKcenr, totisillacquidcmillicpccftoribusim petunt, rclixxcprefiliunr, infriguntur, atc^ficcxaltoirruentcsfoluin comouent , aiTiduacj; mokftia excauant arcf dcmoliunr quicquid ob/ uerfctur Hocita cueniremdicio funtfundialtitudines, quasadrupes maritimasinucnias. Sinautem facih SC deprclTaaccliuitatcfcfclittusfub acftum undispraeftirerit, nonhabensperindecomotum mare,qui cum aeftufrruidiorejpugnet, ponitunpccus, SCin feundismclhoribusreci/ procasrcmoratur, Sc(i quidcxcommotionibus harcnarumcornpuic
.
atc^c3ucxit,intcrca dcftituit,6V loco relmquirquictiore, cx quolittora,
q iltiufmodi porriguntur , exhumili campo indiesintramarcexcrera cJTc lcnnmus, Vbi ucro,pmontorium ofTndcnt marc, 6V fubindein ii/
difcurfitatatq?
littoris pfluxerit linea incurua , illic fcdm littus citaturn obuergitur.Exquo fit,ut lociseiufmcdi paflin ,plittor cxcauati produ<fac|? canales habeantur Alrj marefuapte fpirare 8C rc/
num arcum
ue
/pirarepcucanr, annotaruntcf
hominem nun& cxpirarc auuajnifi x&ii
DE RE AEDIFICATORIA
LIB.
X,
i*o
dccedcnfc, quafi argumentum hocdefepftet,cu noftra hominum uita ipfiusmarisanimamotucj?ahiqd habcre affinc& cofonum . Seddchi*
hacfienus. Cetcrii marisqdem incremeta S>C dccurfus alioquin locis mu tarip3lamcft.Chalcidicum marefingulospdicsfexiesalrcrnatfludusu
AdBizannum nou mutat iufiexcurfioneinPontolnProponndcm

fuaptcnarura mare continuo abfe qcumcfafluminibusinuecâfint, rerjcitadlutora.Qiioe enim agitationibus comoucntur, ubiquieti data fedcseitimmorant.Sedculittoribusplerifcpomnibusuim harcn,aut lapides reiedos intueamur,iuuatid referreqdPapud philofophantcs in / uenio,Harenaalibidiximusfieriexlimo,qucfoldenfarit,poftqide(tus in minuta corpufcula difciderit.Lapides a maris aqua gigni aurumant, Nam folc quidem 3C motu aqua dicuntintcpefccre,exiiccari,ac pcrinde infpifTaripartibuslcuioribêxhauftiSjduciqâdeamcraflirudinfm, ut fi qnmarepaululum interquicfcat,fenfim cutim obducar mucofam, 3C admodum biruminofam , rupicp moxcutim hanc , 3c diffipari nctuf/ fimismocibus Sccollifionibus inglobefcerc , fiericj;quidpum fpongijs perfimilc,defcrriq; globos hofce ad littus.Quo loci harenasillic eomo/ tas adglutinatfibi atcj* adfccomprehedit,apprchenfas aure uifolis 8C fa lis cxficcari dcfiufcj; concogi, dC temporibus durefccre ufq? ut fiat lapis Haec illi. Nos tii uidemusad fluminum oftia paflim excrefccrelittora, praefertim fi fint llla quidcm flumina, qujper agros folubiles fluant,m quae plurcs torrentcs confluant. Nam ea qdem^p faucibus ad littus ma ris hincatcf; hinc multum harenaru dC calculorum cxaggcrant , littufq? ^pducunt.ldita eflremanifeftatHyfter,&PhafisColchorii, &alrj,maxi _,... metpNilus.Aegyptum uetercsNili domum appellauere,ctolim mari AcgyptusNrif openum fuifle ufq; ad paludes Pelufias afleuerant.Tti Cilicie. magna omus a ue ' tcribusappa/ tfleagri partem afluuio adiecfram rcferur. Ariftotelesmotum eflerei^
1
&
cotinuum arguit , Sc futurum fpacio tcporis ut locu marc montefq? co/ mutent.Hinc llle. Quicquid fub terra cit(inquir)in apcrtum^)fcret gtas 4 Defodiet,condetc fatcntia.Redco ad rem . Habet hoc pterea flucftus in fc,ut ad maceriem obiedam appellesinfeftus arietct atq? infurgat, rcec/ dcns autcm q alro cadant propulfae aquae tam multo harenas excauer, Vidcre licct iftuc q ad rupes <Sd fcopulos^pfundius fubfiftat mare^multo ibi illidatur , q ubi nullos interpellatores ptcr mollc caftigatumq; littu*
offenderit.
folertiq;
ata *
Quaecum itafmt, magna nimirum ingcnio , ut maris uim fpiritufqj cocrccas.

raanum'|
fruftrabitur
crit
opusinduftri* Artcs enim mul/

uiribus he>
ta cx parre
mare
&
non
facile
nunufl) peruincetur.Proderit qujdcm
quam ahbi c^beri pontib 9 cxag/
LEONtS BAPTISTAE ALBERTI

gerarionemdiximus.Sedfi rcs poftulabit uc portusmunicndigrntfa moles,pducend3 in mare fit,a ccnrincnti Sc ficco rem inapicmus,addi/ cametifcjjdeincepsopus produccmusin mare , curabimufcfin primis ut id percj ftabile ponatur folo,5C ubiuis pofucris^pfufa n aximorum la pidum accumulationccoaccruandu cft,ua ut ftct maccrks contra fluA # adlincamfcnfim procliucm,q appellesundarum molcs,SC(utficloqr) minacitas deinceps inftinguatur,& non inucnto cjcum tctis peclonbus conflicftetur, rccurrcns non,pruat,fcd hniiTimedilabarur Siccnim re/ flucs unda poft fc nouiilime appcllentcs fludus exopietâtcj; rctardabit
.
Ad rationcs portus etia pertinere fluminis ollia uidentur,qn fcfc to loci

Oftia
Pur atio
fiummum
nauesatcpeftanbusrecipiant.Oftiainpnmis commumri, fiCcoartari uclimcontrafluCTusmaris.AiebatPropcrrius.Vinccris,autuincishaeC inamorerot3e(t.Sicfitiftic.Namcôftiaquidefmp!terne,autmari,co tumacius incclTante fuperantur,harcnacp obftruiltur,aut contra pcruin cunt alTiduitate impetus 8C uincendi peruicacia. Quareperplacebitfi duobus diucrfis ramis modo aq fuppcditent , fluuiu dimittas in mare, Non id quide tantum q nauibus mutatis ucntis promptiorcs mgrcflus pateant,uerum ctiam ut fi qua tcpcftatum uis obftitent, aut cxirus altcr Forte auftro flante obftrufus fit tumidiorcs act alluuioncs redundent in agrum.Scd pateat qua libcro excipantur mari.De his hatftf nus.S#qui/ turpurgatio. Caefar maximamadhibuitcurapurgandoTyberi. Erac cnim lnicdis rudcribus replctus.Extat efffti cx tcxtis cx flnmmc extp t;g montes inmodici non longe a Tyberi,cum in urbe,tu cxtra urbe Facti Tantam materia tam uiuido ex fluuio cjbus nam argumctis eduxtr nc legilTe me no mcmini.Sed ufos quidefeptis arbitror,quibus difclufc flu uio,atqj exhaufta aqua impedimenta erucrint.Septa fic uet. Parabis tig ria dolata ad reda hneam , SC a fummo ad imu eoijr caput glatens am/ plitudinem fulcosinducesutrimcf^fundosdigirosqruor , latos adta/
DulccraiHmdincrojC^busadopusufusfuturîitjCV parabistabi.lascqli
inter fclongitudine,qualietian> craflitudirc.Hisparans fjgito tigna,q
diximus, ut
ftent
ad ppendieulum
intcruallisintcr fe
modcratisadtabu
laru paratai^ longuudine.Tignis ftarutis,& recte firmatisimmittito ta bulas capitibus,ut pcr fulcos tignorum defcendant in,pfundum.SimiIe opus uulgo cataraclas nuncupant. uero fug iniungito altcras alte/ difponito locis ris tabulis atcjj comprimito ut bene cohaereant .
Tu
Mox
aptis Sc oportunis coclcas aqrias, 8C fuconcs
& fiphones,& fitulas,c3C
e exiccarium inftruroentum , arcjj adhibeto rnanum opariam percp numcrofam,5Lconfcfum opcre irrcquieto atcj nequicg intcr aaSio in/
DE RE AEDIFICATORIA
LIB. X.
icri
dufam a fepto aquam exhaurito.Siqua uero immingit,obftiuiro cen/ tombus , fuccedet opusexfententia. Inter iftiufmoci ftptum aquarium
&aliud,qaftruendispontibusufifumus, hocintcrtft.Nam llludqui/
dem
ftabilec^diumanfurucfl*eoportuit,qadpiloenonperfictrentmo/
cfi,atq;
do,ucrum cria extru&ae confolidarentur. Hoc iftic remporanii

poftridie limo depleto
amouendu et tranfieredum.Sic moneo fiue fipto iftocpurges,fiueobucrtasfluuium,caucto ne cum tota aqrum copia 3C
ui uno,eodecp concertes loco,fed additamcntis,mcbratim cj? opus jxlii cito.Opera q qdtm contra aquarum mole <x impetum fient,fi ducta in arcum fint dorfo cotra pondus aq urgentis obicdo ualidius obftabur. Torrencemexcauabisfirrafuerfum feccns obicem,ira,uraquafein altu fubleuet,cogafc multd contumefcere . AiTequereenim hinc ucfupua/ dens unda fuo cafu foffam dcprimat , rurfufcp quantii infcnore a parte riuidepreiTaisinfoderis,tantum alucus ufcpadfontc cxcauabitur.Pro/ mensjenim aquacotinuare commouer,perturbatcfcfolum atcj; abfpor/ tat. Quin&riuumfoflamcjaquariam bubulisimmiflispurgabisfic. RIOJ ac f fc x Occludito ut aq infurgant,mox coge pecusutcrebris, 3C cocitatismon qu j pur oanda? bus aquam limofam reddant,confcftim adapito, utpceps perfundatur
atqpbluat.Quodfiforteinfiuminedemerfum,autinfixum quidpiam
impedicnr, pter ceteras, quasnouerefabrimachinas,illud apniTimum cft,urnauim onufiam adigas,atcj;firmiflimeidipfum hoc,fiuefitpal 9 ,
(euquiduiseruendum adlaquees,moxnauim leueson<re,fierindeutfir

feleuigata artollcs nauis radicitus rcuellat alhgata.Iuuabit
fi
clauis rr
o/
dum furgentenauipalum inuertens. ln agro Prarnefnno madcntc cre/

quafifufte^gladiumcfinfixeris, nonin^pfundum plus cubitum,nulla ui manu poiTis trahendo aicllere.Sin autcm inter trahcn dum paulo inucrteris, unq tercbrantfacile fequetur . Apcrlania. larcns fub undis fcopulusfauces ad portum impediebat, inuentus homo eft g noftra tempora mira prardirus arte& natura quidiminuit,aditufcj; lon gepatcfeat.Hunc rumor eft folitum fub aquis durare,cx multa per ho/
cam uidimuSjin
ram anhelit 9 caufa no cmergere.Limii ex profundo hauricsretc cftrca cco ueftito facco,trahendo enim implebif.Hauricsctiam ubi mare mo/ dicum fir,palatia in fpumcto.Id fict fic.Habcto mycparones duos in ho rum altcro ad puppim firmabisaxim,in quo non fecus atq; m libra lu/ dat antcnapra longa,in aiius antennoe capite,quodc naui pcrftat,afli/
xa fit pal?. pcdes lars treis, longa fex.Hanc oparrj in;mcrgcndo limum dciumtnr,& in alccro ad ld parato myoparone exponcnt, Ex his prjn/
cipijs
cfpijsmuItafjcncfiiTiill/niaûtiliorajqlonguiTicfrcthic^prtqui.Ha^ nusdehis.Sequiturdaufura. Claudctur aqdefluuiil catara<ftis,daudet dC uallis.In urnfqj Iabra lapidca pilarum opefirmilTima debentur. Ca/
taracfte
pond tollcmus finc hominum pcnailo
adhibiris
ad tractatori/
um fufum rotis dctaris,quas uclurrin horologio mcucamus,denbus al

tcnus Rifi ad ld opus 5cmorum adactis.Scd omniii commodiiTima crit ualua,q medio fui babeatfufum ftatutum ad ppcndiculum uerubileiru Fufo appingccur ualla qdrangula , ut panfa adeft,ueluti in oncraria na iit quadratum explicatur uclum , qcfhoc 8i hoc fui brachio poiTit ad^p ram uerfiis puppim uc circiiagi. Scd uolux iftius brachia crunt non co % quaIia,3lterocnimpaul6eritretractioraddigitosufq;adrres.Namfiet tum quide ut uno a pucro referetur , 8C rurfus fpontc claudatur uinccte pondenb 9 latere^plixiore. Duplicesfacito claufurasfecto duobusioda fiuminc,fpano tntermiflo qcfnauis longitudincm capiat,ut fi erit nauis confccnfura cum ed appbcuenr,infcrior claufura ocdudarur, apcriatut fupenor,fin autem crit dclcenfura,contra claudatur fupcrior,apcriatur inferior.Nauiscopactocumiftacdimiflaptcflucntieucheturfluuiofe/ cundo,refiduum autcm aq fuperior aflTeruabit daufura,Il!ud non prse/ tcrmirtam q? aduiaspcrtinct, ncquidifiarcpctamuspcr cppidtim ui5 won imponcndo arct; aggerando rudenbuSjqcrpraua confucrudine firt Ccd potius adimendo,3c Iatc îraim cxplanando atq; abfporrando bcnc terfam bcne'q? autrfam facito, nc mfulae , fupcrfkics urbis ftratarura
&
accumulanonibusinmergantur. Dercrum quarunda cmcndatione,acrcmcdfjsingcnere.Cap.XIH, NVnccercra mimiuora q cmcndari pa:ianr,q id potcro breuifllme pfequar.Locis nonnullis cf aqua wducfta fit,regio cffctfta cft cali/
dior, ^contranonnulliscflcctaeftfrjgidior.ApcrLariflamTheflahac agev ftagnauti SC pigra erar opcrrus aqua , ca rc acrem habebant crai/ fum arq; jftuofum . Poftea cducta aqua exficcatoq; agro facra cft regio N fngidior,adco ur pofthac olea,q prius multapaffim cxcrciierar,drct:m nulla fupuixcnt.Contra apoVPhilippcosîlIic cnim mcminit Thcophra ilus cduvfta aqua cxficcato cj; lacu eftcctum eft,ut minus rigcrcnt Harii rcrum caufam puntatc impuritatecjj illic fpiranris acris cfle interptarur, Nam craflum quidcm acrc tardius moucn ,feddiutiusferuarcq ax gelu aeftu ucimpi cfla fint pr.vdicant.Tenuc uero acrem ilfc habcn gelarioni aptum,Sc* cito radtoiv conmutationibusaflid. Ft aiunt agrutr. inculrir, tV neglecftum aercm pftarc craiTum &immitc\Vbi ctiam matcria uu-rc ueru cofcrtaîta ut co neq; fol,necj uennpenctrcnr,nimirum cru acr cru
DE RE AEDfFICATORIA
LIB.
X.
i<7i
4*or, Aucrno in laeu antra fyluaru defitate ita ambicbantur, ut exhalaS iu^phnr alitcs pcr anguftias fupuolantes necaret.Oefar dctcccis fyluis cx pemlenrireddidir amcenfi. ApcPLiburnum maritimum oppiduHcrrii rjxgrauifflmisfcbrtbusfingulaspcrcaniculasuexabantur, obiecload mare muro accola? bfi fc habuere, poft ucro foiTis aqua munirionis gra
tiainductaKeraropericlitant.Scribit
Varrocuexcrcitumhaberetapud
CorcyramjSCpaiTimpcitccadcrenrôcclufiireocsfcncftraSjCjauftrispa tcrent,& eo pactoexercirum fcruafle.Murano cclcbn Vcnetiaru oppi/ do raro in peftem incidunr,cum proxima mctropohs ciuitas freques 6C grauitcr infeftetur. Euenireidarbitranrurcopiauirranorum . ccrtum quide eft acrem ruaiorem in modum purgari igmbus.Erodifle uenena ignem indicio eft, q> annotarunt ucncnofa animaiium cadauera non gignerc ucrmes , utialiorum , cx care q> ueneni natura eft,necare, atcp^ptmus extinguere uim oem uitar , Sed eadcmfitacta fmtfulgure, gigncre tum qdem uermes,co q? fit eorum uencnum cxrinclii igni . Gi/ gni autem in cadaucnbus animalium uermcs ncn aliunde q ab vi qua/ da narurj ignea mouente humidum id llJic aptum 2gmb 9 ,qs cxtinguere
&
Nam
,ppnum
eft ucneni , ubi fuperct , ubi uero fuperetur igne,nihil pciTe.St herbas extirparis ucnenofas,& pfcrtimfqui?Iam,fictut malum idtcrrx nutrimctum ad fe bcnx hauriar plantse , eoq? ahmcnta mficicnr, Iuua/ bitfyluam pfcrtimpomariam nocuisucnrisobrjcerc. Namplurimum intereft aura quafolioiûmbra cxcipias.Sylua piceam,aiunr,ptiCci5,ct ^ hisquilogaualirudineuires non recoIhgunt,plurimum pro delTe.Con " tra uero arborcs , q amaro Cnt folio,nam illse quidem auras pbent in/ c falubres,(kubi erit fidofus,paludefcens,uliginofusueloc iuuabitbcne
.r.'
'
.
un) P T *>
ls
patulum SC bnilluftrem reddcre.Nam fetores cV ncxiae beftiola^ que_ in 9 furgut aritudine SCuentis dto conficientur. Apud Alexandria loc pub ruderum cxponan purgameta licus eft,c] non alibi urbis excrementa tur. Iamcj; montem excitarunttam altum,utnautismulta oportunita/ concaua huiuf tem pbeant ad oftia peteda.Quato comodius humilia iuodilegecoplcbuntur. Venetix,q? uehementcr,pbo,per mca tempora
&
&
purgamentisurbis areas intra paludes amplurunt Quiagrum apud Aegyptias paludes colunt,inquit Herodotus,quo uim ailicum 8C mufcarum uitent altiflimis pcrncCtanttumbus, Fcrrariae ad Padum tnrraurbem culiccs haudmultae apparcnt, cxrra uibcm infuetis cxe crabiles funt.Pelli ab urbc igniumSf rumicopia arbitrantur, Mu/ frigenti , 2C uentofo in loco non uei fatur , prxfcnim fca umbrofo , f l ubi
.
&

ubifeneftras habucrit in fublimi
Cjlupi
ftri
,
cauda
fcpultafit,
3c'
fquilla fufpenla abigi ucnenofa.
Suntqui dicant mufcas non /ngrecU, Maiores no/
contra uim xftus plurimis utcbantur remcdrjs.Inter
q dclcdant cri/
ptoportiuscVteftudinata,qquidcmnififummoucrticclumcn acdpc/
fertim
rent.Delccxabant criam aulae feneftris patulis atq? auerfis a mcridic, qp umbrofas auras a contcctis accipcrenr.Metcll 9 Odauia Auguftf
fororcgcnitusforum inumbrauit uelis,utfalubriusfctigantcs ucrfarcn cur. Sed auram ad refrigerandu plus ualerequmbram,intclligesuelo ftratisindiKftOjitautaurxminusgucniant. Pliniusconceptaculaum/ brarum in gdibusficri folhs. meminit.Eaqlia eflent no dcfcripfcrc Sed qliacumct; lint,natura in cisimitadaeft .Specfcarelicet ubiorc apto ofd teSjanimacmittistcpcntejiibiuerolabijsprxmorib^fufflas^tuncmif/ fusaer fubgcltdus appclht, Sicifticinxdifidoubilaxoueniataurafpa tio pfcrtim luftrato folc tcpct , ubi ucro arctiorem pcr callcm umbro/
.
aqua fi cx fiftula &igpte aqua ducftafir,rcfrigeratur.Par quidc ratio critin aura. !,rrum 9 ,ta ^, q? in fole pcrambulatcs non fufcantur , confidcntcs bulantes non 'Qi cantur >p r omptii eft.Nam motu cicri auras qbus radrjuis fruftrcf. , * fufccntur con/ ^ uri us l,mr^ ra x f "t gclida {lr,pdent re<fUim teclo, 8C parictcm paricri fidentes ucro
confluar,illic citatior refrigerariorq* cft.Feruens
fum q;
^ Cur in folc am a am
contra.
obduccre.Acq: hiquidem,qplusinterfcdiftabunr,eocritumbra jftus ita conrcctuscV drcumfcptus minus infcrucfcat.In/ terititium cnim hoc intcr utrofq; parictcs uim ferme habet cam ,quam habcrct parilts craffitudinis murus.Scd co ctia prceftar, q> mu rus a fole conceptum ardoremtardiusexu/r,&importatuetia fngus diutius tc/ n-f^n^rhofccjqsdiximuspanctcsduplicef^tempcramcntuacrisjcqua biliterpfeudrat.In lodsubi folisardores offcndantjparics ducluscxpu/ miceincalefaftiones mtnus fufcipicr,ac minus afleruabir.Oftia ad con/
ua!uiior,qad locus
v
fi fuerintualuis conduplicata , hoc eft, fi ualuis cxtcrionbus,arq? itemaIrcnsualuisintcnor.busoccludantur,itautintcrprimas&:fcain das Ualuasacr mcdius acl fpacium cubiti condudatur cfficicnt , ut qui 7 intus loquanrur ab cxclufis ncqticant fubaudn i Minwripi^ qdam qua: ad ignis ufum confcrunr. Capur. XIUI.
clauia
l^nis ufus ua/
"\T Vncii
i
aMificandum fitloconimitim algenti,utcmur ignc. Yfus

ft
us r^
N tgnisuariuscft^fed omniii comoduscnriSjqhabcbnurlocopa'

male affcctum dabit,qui oculis inducat fcaturiginc,&T
cxclufo fumoi^,auttcftudinaroruni pftabitur acic hcbrtct
tulo,ct collucenri.Nam
acre
AsfdeqjipIcflainmaruinj&ClucisafpcctusexiiiuofocopciqhilsiiiUt aiunr,comcs cii patnbus ad larcm ccnfabulantibus.Scd 111 mcdia gula
DBRE AEDIFICATORIA
LIB.
X.
i<y$
fumanafupernc adefTcoportetferream trafuerfam ualuam,qua tu qui dem ubi orhisfum* euacuerir,8c' pruna candorc nitcnsfcfc ipfam foucre
<ceperit,inuertas,gulamq; occludas ncquis externus aurar flatus p cam apcrtioncm poflit interri.Pariesfiliceus,marmareus uc cum &C algidus, tum 8C hume&uofus eft.Nam aerem fngorefuo cocogit,& m fudorem ucrtit.Tophineus atqjite Teftaceus comodior eft,ubi penirusficcucric. Nbu^sSCmadctcsintraparictespfcrtim teftudinatos quipernoctabit, graucs fuBi5it3Cgrotarionesdoloris,febriucj? , 8c- pituita.Inucntiflintci 'Qualis naries a re uifum amiferint,neruis obtorpucrint , mcnte animifq: cedderint, înhabitandus uecordesfa&ifint. Vtaute ocyus ficcefcant pcruie apertiones difcurfi ?
&
tantibus uetis rclinqucdae funt.OrnjiJLerit comodi ifHTnre-partes ualitu dini,quifiat crudo latere per bicnnium antc exficcato. Crufta ex_gypfb inducta aere fpiffitudine infalubre reddit, SC pulmonibus cerebro c no
-cua cft . Materia pfertim abicginea aut ite
populea
fi
pancte conueftieris
v haud multo erit
ritioc 9 falubrior,& bnfatishyemetepens, eftateuero
caJenSjfedforici&cimicifortaftisfietinfeftusJduitabitur^fiinteruacua
oppleueriscalamo^fiuelatebrasorneSjet^pfugiabeftrjsobftruxeris.Cre
ta8 rapillo,&amurcafuba<fta rcdiiTimeobftruerur.OIeu enim gcnus ome id animantis qcP ex putrefacftione ortum fit,penitus abhorrer.
Qyomodo fcrpcntes,culices, dmices,mufcae,rniircs,pulices,

SCidgenusperdantur&arceantur. Caput. XV. qn in ifta incidimus,;uuat hic refcrre nonnulb q apud graues au SEd tores legim 9 Aedificiu orni uacet moleftia optandum eft.Oetcs Her culi facrum fecere , q> eos a culicibus libcraffet. Et Mcliunta? q? campas
tinear,
.
abegiffctauincis. Eoles facrificabant Apollini pcopja murum Mag/ num idquidebeneficium,fed q nam pacto ifta cfficerentnon tradidcre.
.
Tametfi apud aliquos fic inuenio. Ajfyriip>ulnionf uftolaro , cnr pe,ite fquillaexfupliminarioftiipendcnsuenenofaorniafugarianimalia.Ser p^nces,inc^t Ariftoteles^c^ acdibsêi^diipcIlcsrt!tap Erinollaro fi carnesinieccris ingreffamûcfparum cppiam condudes.Et fulphurs_Qriganoq? agrefti latebris forroicsrumimpofitisextcrminabisformicas, Sabinus Tyro ad Mecoenatem fcripfit lireo marino,aut cinere obtura/ tis eorum foramimbus tolli , cfiicacilTime ait Phnius lidicmopiaiiciha curantur,alii a diluto lacere immiffam inimicam putat Apud uetcres hocteftantur mutuasanaturaqbufdam rebus&aniroantibusinter fe
J
innatas efTcinimicirias,acres,qad altcr alteri peftem, perniciccp adferat, Ex qillud flt , Q> muftcla4lidore uft.-v EpWs ftrpc nrf< "dnr* fiitrprmir
_
&
lco/
'

lcopardi.Et aiunt ad fanguifugx caput,ubi mebris hominum pert/na/ cius hxrer,Gdmicem applicaris, llico foluerur , languidacj; decider,&
contrafumo uftat fanguifugx ab intimis diffugrjs cimicem difcuti arqj depelli.Puluerem , inqr Solmus fumprum exinfula Arhamo,q m Bri/
}
tannia
eft,ci
infparfent, lHco ferpentes oes fugienr.ldem ipfum aiunt hi/
rerram,q plerifq; alrjs locis,& maxime <x iniula EubuiTo fumpraeft.Quxuero exmfulaGalcon Garamarhufcorpioncs, atcfirc Cerpentes intcrimir. Srrabo apud Libya^pptcr metiT fcorpionum pcdes cum eant dormirum lc&os lllinire folitos allio.Cimiccs queadmodum înterfici oporteat fcribir his uerhis Safernas.Cucumere anguinum con/ v dito in aq,eaqj infundito q uoles,nullae acccdent. Aut felle bubulo cum c accro mixto ungito lecftii . Alrj fece uini latebras oblutariiubcnt.Radix
ftorici efficere
cccrrei(inc4tPiinius)aduerfatfcorpionibusc^cotraimufmodinoxiasbe
{t;olas,maximeqpferpentes uim habetfraxinus egredia.Filicisfolia (er/ petes non recipiunr.Capillo muliebri, aut cornu caprino,aut ccruino,
autfcobcedn,aiuguttagalbani,autfileris,uiretifc^hederf,iunipcroc^ incefis^p fltgabuntur,iunipcriq; femme un<fti penitus inmunes ab iniuna
'
^fr^
*
ferpentufunr.Raxum herba odoratu afpides inebnar fopiuntcjj uttor pcanc . Contra erucaipalo iubetimpojias j n hortis offa_equuiLcapjti8
,
eîjciricIh.Plataniaducrfanturucfpertilionibus.
floreii afpcrferis cunctas necabis mufcas.Id fiet
Decoda cx Sambuci
caninus
promptius hellcboro,
Tum 6i mufca &decocta ex hcllcboro nigro_nccabitur.Dcns

ftias abigit.Stcllioncs croci
unacum cauda,pcdibus ucin auTa(uFtertur)f<pultusmufcarum molc/

odorem non perferunt. Crcmatorii lupino
odorc quis a longinquo ne/
a -re$
xu\\\
fumus
ailiccs interficit.Mares aconiti
obantur.Tum& mures accîtem cimiccsfumosodoreatramcnti.Pu/

locum dccocfta ex coloquintida afpcrferis,autitemtribuli marini ocs cuancfccnt Si ucro hiiti fanguine afpcrferis , eo cateruatim omne9 curfabuntjfuganturodorebrafliCirj&llongiusolcandri. Vafispatulis pknis aqua p pauimcntum difpofitis temerc faltitantes pulices faalc per dcntur. Tinex abfinthio, anecic^ lemine , fabinxq; odore fugabuntur. Veftem arineis non tangi qfuentin funcmpdicant.Seddehishactcn 9 , quae forrafTis fucrepluracp grauiflimus ledor poftulaffet , fed dabis ueniam,ii nonaliena funt ab emendancfis locorum uicrjs,tam ScTi eon/ tra molcftiam, odiofamcp atliduitatcm infeftiflimarum ifiiufmodi pe/ fiium nshil fit quod fatis conferre pofle uideatur. De locis cdium calcfacicndis ac refngcrandis,de'cf parictum uicrjs
liccsfi
.
f>i4,\ic ^
e <*?
reformandis&emendandis,
Capur.
XVI r
DE RE AEDIFICATORIA REdco ad re.Miru qd ita fit,pariete

atrrj
LIB,
X.
ie>
(i
ueftias auleis /nrextisfanf
ficio^locum habebistepente,fin ex lino,fieifrigidor,LocusfieFitrti
mium uliginofus mfodito cloacas 8>C foffas puteales, eafcp completo pta
miceautglarea,nequidaqinterputrefcar.Pofteafoluinfternitocarbone flratura alta pedem jin idcjs fternito fabulone, aut poti9 SC comodius tu/ nino,pderit fi acr fub pauimento fpirarir. bulds fugne pauimetato. Sedcontrafolisardores,&contrahyemisf{uinebelliflimefacier,fialio gn folu non hume&um, fed ficcum fit.Fodito area caenaculi foffione ad pedes duodccim,<3t" hunc cotabulato matcria nuda,pauimeto crufta in/ duta intro aere dat,fupra q poffes crcdeiejrigidiflimum adeo\ut criam wcftiti focco pedes ea rrigefcat materia nullo impofito pauimento , pter
Om
v
.
tabulas,
TedSucro co?naculiiftx9 adfublimefupcaputteftudinato,mi rabere quitum seftate fubalgid*,hyeme tepes fit.Qcffiforte euenietjqcr*
ille
m fatyra qritur,ut eripiant fomnum Rhedaru trafitus ardo. Vicoiji

q segcr ftrepitu uexatus q pacto bel/
inflexu et inftanris intonet conuitia mandraeêx

liffime fubueniatur,his uerbis.Iuncxum
laborct. Huic incomodo difcimus cx epiftolaPlmrj Iunioris
cft cubiailum nocftis &C fomni Noniiluduocesfcruuloru,non marismurmur,notepeftatum motus* non fuIguQ? lume,ac nc diem qdem fentis,nifi fcneftns aptis tam alti,ab diriq; feereri.Illa ratio cft cj? intcriaccns adro parictcm cubiculihorticg diftinguit, atcîta oem fonitu media inanitate confumit.Venio ad jgie/
tes.Parietum uitiahsecfunt.Na. aucrimafaciunt, aurdiffbluuntur, auc offa pfringuntur , autagpcndiculi rec^trcudinedifcedunt.Iftoi^maloij: uariejfuntcaufguaria etiaremcdia.Caufaiâlia? manifeftae, alie occulti ores,& nifi p acceptu detrimetu qd cofcrat no fatis coftat.Et alia jpterea nequicq obfcurafur,fed fortaffis no tm ad perniaeopmuaIere,quan:u ualcatfibi ignauia hominupfuafit. Caufa in pietc proptaerithxc,puta ubi fit plus fatis gracilis, ubi fit nexuris non comodis, ubi apertionibus refertus nocuis,ubi deniq? offa contra iniunas tepeftatum non faris mu
nitafint. Qiioeautocculta&pter
re.,fulgura,foli naturoecf
iis
fpem euenianrhaecfunr.Motuscer/ Ne*Kgentia omnis inconftantia.Sed inprimis quid uniuer uniuerfis ope/ operii partibus plunmum bbfirefthominum negligentia atq?in/ rumpartibus
curia,Surdus(inquit ille)aries parienbus eft caprificus,necp dictu crcdy nocer bilc q immania uiderim faxa commota SC diftrufa ui et cuneo radiculre
inter fiiluras
obortae,quam fiqs tum primum tcnellaabfterfiffct, opus immi.negduraffer.Mihi uchcmetcr^pbantur ueteres, quifamiliat xpublico conftituebat ut opcracurarent publica atcg rueretur, Fuere qs rdiquic Agrippa afcriptos numcro huic cc& quinquaginta quos ,
pefte
f 4,
LEONIS BAPTI8TAE ALBERTI

Gxfar,cccc. 8>C fexaginta,dicarutc opcri pedcs quinos denos,pximo*, utcircum ad aqrum dueTt 9 uacarer,nc radicib 9 infurgetum arbo^camc rationeslatera'ue folucrcntur Idquoq? priuati fpectafle uifi funt in his opibus q eflc ererna optarent.Nam in fuis qdcm monumcns fcpulchro rum infcnbcbant qt pedes in agrum dicaret rcligioni. Alij denosqnos, alrj uigcnos.Scd neifta rcpctam, adultas arborcs intcrimi nbolcricjjar/ bitrant,fi pcr cos dies,quibus fol canicula ingrediatur,unu ad pedcm rc adantur,& facfto forammcpcr medulla oleum,qcPpetroleu nuncupat, infundat,fulfuris farina inmixta, aut fi decocfca cx putaminib 9 fabarum
uftisabudcinfpargatur,SyluacxtirpabisinqtColumclla,lupiniflore, fucco cicute uno dic comacerato infpcrfo radicibus Mcnitruo tacla arbor amittit frondc inqt Sohn*. Alrj ctia nccari aflcrut radicc paftina/ cx marin arborcs cotaftg nccatur inqt Plini 9 .Nunc rcdeo ad fupiora. Parics (i cnt plus fatis graolis , tuc aut nouiflimum 3lrerii pariete appli
&
cabim 9 ueten ut fiat un 9 , aut impefg uitad? graria ofla tm interftruem 9,

hoccft,pilas,colunasuctrabcales.ApplicabjrurparicsparietificNam m uctereparicte plufculis lociscaptuslapidciualidiexlapiderediuiuo
j5figcntur,puta obfii mabunt^pmincntcsut
/
nouiflimum queattollis pie
tcmineant,acucltuiduasintercruftas pnexurafir.t,8c' nomfiordinario nou 9 aftruet pancs htc lapide, Pila p parietcm cxatabis fic,cius futuram laritudinc fignabis in uetcre parictc rubrica , poft id ab ipfo fundamero incipics murum perfodies fencilra cuius latitudo ft ptc aliq aior 6^ p/ fcriptumilludinparictc,qcPrubncafignafti.Altitudouerofeneftrarcrit non multa.Moxfumma dihgentiaqdratolapide ordinibusarqtisob/ r ftructur.Fict hoc pac to,ut illa picris pars, q intra prcfcnptione rubricj rchcla eft,pila? craffuudme coprehcdatur,^ parics conflabiliattir . Pari
deinccpsrationequaprimam pdacimuspartem fubftulifri,deincepsre/ liquasfuperinducuo>rcsad fummamufqjopcnsfinitioncm Dcgra/ rscxura np*/ c j] Itat hactenus Nexurae uero ubi deerunt, ferrcis, uel potiusaneis netc illaqueatiombus utemur , fcd caucndum ne uulnenbusofla debiliten/ tur Scd fi fortcpondusirruentis tcllunsurgcbir latus, authumcda/ tione uitiabit, ducito fccundum parictem foflam latam utirespoftulet, SC hemicyclos cxtruito,qui quidcm pondcris uim incubcntistclluriscx cipianr,& narcs plufculis locis adigito, quibus inftillans humorfundat atq; expurgct Aut tigna inftcrnito , q frontibus ^ptunfam ab irrucnte tclhirc pictem captu phcndant atcpdctineant, tignacpift^ctranfucrfarrjs adfibulato,acdcinccps congeflitrjs onct ato.Confcrcf quidcm id. Nara dcnfabitur aggcfta congcries pnufquam matcnaencruus dcfiaat.
.
.
DE RE AEDIFICATORIA LIB. X.' itff Dc hisqux non prouideri,fedia effe&a emcndaripoffint. Cap XVIT, VEnio ad ca q non,puideri,fed iam cffeda cmcndariporsint. Fiffu/
.
rain pariete,atqjlinearum proclinatiointerdumfictateftudineq? PjiTp^^ arcus parictis trudant , aut q> impofita ponderu lniquitate no tolerent, r<m i^ iurn fcd grauia fermc omnia uitia iftiufmodi non nifi a fundamcntis uenmt, uerii aliundc,an a fundamenris fint indicrjs intelligcmus.Nacf fiffura cj dem panctis(ut ab caincipia)qua in partcm furgcdodcflcxerarillicfub
effe uitrj caufam indicabit, Sin autem in nulla pariem fiflura deflexenr, fedfurfumrccftaconfcederitinfummodilabitur, Conftderabimushinc 3C hinc lapidum ordines.Nam hi quide q in partc a libclla de fcendcrinc fum/ flhncfubeffe fundamcntii infirmum dcmoftrabunt Sin atitcm moillaefusfueritparicSjcVabimorimxpIiireshiabuntlabns, qucicfe capitibusfuisinterfurgend{iconting5r,tuncfirmoscfleangulospane/ tum , fed uitium adefle indicantin media Iongitudinis fundamenti, Sin autem unica tantum iftiufmodi er/t rima , q illa quidem cnt in fummo adagtior,tanto in angulis facta commotione wdicabit.Itacp fundamcn tis prouidifleubi opus fit, tunc,p opis magnitudine folifirmitate iux ca p3rietcm anguftum foditoputeum,fed profundum ufcffolidum fir/ mucînuenias,(uffoffotîlIicinfimoparicteconfeftimcrdinarioIapid< fuffarcinato,<5c" finito durefcar . Cum durucrit,al:um fimilcm alibi pu/ teuminfodito,paric^rationefubaftruito,fmitoa:ficccfcat,Hocigitur pacto traductis foffuns paneti firmamftum fubfntucs. Quod fi cx fen/ tcnriafolum conftansnonpftabirur, tuncccrtislocispaulo ab angulit diftantibushinc,aiq?hincadradiccsparierisutroq;latcre,hoceft, in a/ rea,q fub tecxo eft,& area,q extra eft c rcgioneftctis puteis figcntur pali
.
&
infolo confertiffimijvS: inftrucntur tignis omni parte firmiflimis fccun/ dum parietis longitudinem.Poft id trarjcientur craffiores,& longc uali
diflimcttrabcsper tranfuerfas parictis radices, ita,uttignorum ftaturas infideant,& dorfo parietcm,quafi pontcs,iuga ue fuftincanr . In omni/ bus iftiufmodi,quas rccenfuimu<;,inftaurationibus prouidedum cft,ne
fitnouumhocq?adiungisopus3liquacxpartefuiimbecil!ius,q uton 9 fufccptum diuq?, benecp perfcrar.Nam llico tota parietis molcs in hanc ipfam imbccilliorcm partcf dcndo conflucret. Sin autcm lllicfundame" ta ad medium parietiseruntcomota , & fupnse partesill.-efoeconftanr, tuncfignabisin parietis facicarcii rubricaamplum^quantucxigitres, hoceft,utconcipiatfub Icintotumqcfccmmotum fit, Tum abaltero
quoms capite
arcus lftms incipics transfodito parictcm
forammc non
f5
maiore,
?>'i
CEONrs BAPTISTAE ALBERTI
"
aiaiorc,cj q> unicum ad fc capiatlapidem arcus, cjuem noslapidcm ah/ bicuncunucupauirnus,cuniicc huncipfum ad fuas bncas tfittituito uri radius a ccntro iftius cycli,pductus dirigct, Poft icfcpximum ahud con/ riguum foramcn adapcrito , fimihcj; cunco rcplcto , ac dcinceps cpere fuccefliuo arcum pficito.Succcdct inftitutum nulio cum periculo.Colu na SC ofla ficubi crunt dcbilitata,fic rcftitues.Subftruito ad trabcm ogis arcum ualidum tcgula Sc gypfo , fubiccfas quocf cx gypfo pihs ad cam rcm accommodaus , ut arcus iftic quinouiffimc fubducctur apcrtiones uctcrcsbncoplcantjfiantcâftrucîohaccfumma fcftinantia nulla opis
intcrmiflionc.Gyp(inaturatft,utirt<rficcifcenduXcrffcar.Frgoaftru/
hxcnouifiima humcrisfuis qad critin fcfufccptum fublcuabit on* uctcrispanetisfornicisuc.Tuparansrcbusiilinciaefam columnam cxi mito,<ScToco intcgram fubftituito.Qdfi cxmateri3fulcirc,&fubrjcibus cniti hbucritjcxtrabibus ftatcrasfubtrntito, cV^pducftum earumfpor/ tults harcna oncrato Hxtollent pondus fcnfm fnc ulla qflationc coay quabiliter,8tpariesfia ppcndiculodjfc<flcrir,ftatuitotignautha?rcanc adpatfia paricti His fingulis adrjcito fingula fulcimcnta cx matcna bn
cftio
. .
uahdapcdibusimisaparietcdiuaricatis.Tuncucdibusautcuncolisfcn
fimftringito,utpariercm urgeant.Sicdiftributisconatibusconpingcn/ doparicsadpcrpendiculum reftituetur.Si idncnlicucrit,f:rmabisful/ cftura trabium firmo in folo , 8C trabcs bn picabis picc 8C olco , ncquid calcis contactu uincntur, Mox aftruitoquadratocxlapidesntendcs, itautpicarafulcturaconucftiatur.lncidctfortcutcolloflus, oediculauc n alteram partcm tota cum bafi^pclinati fint, tunc fublcuabisqua fub/
~
t
Um
a diculam fidantâutfubdcmcsqua pfurgant, Audax utrumcp opus . Priusigitur a proclinatu bafim,& q uuTolui motu poifintjrignis , 8C omi ilbqationc bfi con/ lublcucmus. iugatofidconcingito.Cingcndigcnuscommodum, crgaftulaoindsg ftricta fublcuabimus fubmiflatrabeinmcdum ucclis , qcfrpm ftatcri nuncupauimus.SubdcmcsfoiTurafcnfim producfta.Eafictfic.Nam in/ cipics a medio latcrisfub ad radiccs imi pedamcnti,&' illic,ad profundu fubddcs aprioncm non mulrum latam,alram ucroqad cam ordinarrjs
i
lapidibus firmitTimis fubftitutis pofitis ad arbitriu fubin ftcr ncre.Aper/
tioncm hancfubftrucndo non adfummu ufcjipcnituscomplctam rcd/ dcs, fcdpalmosaliqt relinques ia uacuo, qscuncisrcbuftisnon intcr raruTimis complcbis Pjh deinceps opcrc totum fufTuIcics lacus ifticfa/^ cclli^qcfindc prjffliusfidcre uelis Ifta ubi onus fufccperint, tu belllc 8C cauuJJtmc cuneos ipfosfubmoucas,pronum parictunadiuftam pcrpE
.
.
diculi
t>g
RB AEDIFICATORIA LIB l
X.
ufi
A'cuIiVc(Tritudinfmrcitirues.MoxqintcraTnOsihtcruaaiapatcantfub
firmabis cuneis cx lapide firmiflimo* Apud Romam ad bafiheam Petr maximam cp al panccum in columnis a pcrpcndiculo dccltnantcs rux/ nam teetisminencur, ficexcogitaram.Pronam panctisfngulam parte
columna quis fubftincat, inftitucram abfcindcre,atq; e mcdio amouerc Idcp panctis , qcPdeptum ciTct,reftitucre opcre ordinario ad
cam ,
cj
perpediculum,
reltclis
intcrftrucndum hinc atcf hinc denttbus Iapidcis,
quibus rcliqua ftru&urxinnouatio anncctercr, Deniq;adtcdumtrabcm,cuiproclinatamuriparsfubadimcndaciTct, comendaflem capreismachinis fupra tcc1:umerecftis,nrmatishincatqj

anfeolifq; ualidifTimxs,
hincmachinaijzpcdtbustectiparieufcfparteftabiliore.Hocdcinccpsni alterisatqj alreris columnisquantum respoftuIafTcrerTeciiTem.Capra
nauticuminftrumcntumcfttigno5!tnum,quo^fummacapitainunu Capra nauti/ coniuncftafibulantur 6C connodantur, pedes autem in triangulum col/ tum inftrumc
locantur.Hac machma adhibiris trochleis cochlea ue ad onera tollenda
tum.
utimurcommodifftme.Cruftamuetuftoparictiâutpauimcntonouif/ (ime xnducfturus prius obluito aq pura , liquennq? flore calcis,mmixta

farina
li
fubdiualis
,
marmons pcniculo dcalbato,fic harcnationes tcncbir.ln pauime rmmlam fi cineresinccrnialopuratcsolco, piernm lina
.
fubegens atqînfuferis ftagnabtt Hmc operi coxnmodiflxma crit. furno excocrta,& llicd xnducfta cxolco fif/ fura prius omi pulucre immuni rcddita.Id fict tcrfura pinarunrctimilta follium fufflarura.Etopcriscriam legannam non ncgligamus . Parie/ tes , ft forte ftnt alcitudine informi duoto , aut opcre adpacfto ccrc nasy aut picftura fecftiones, q illam alf.tudinem aptislccts diuidant Sinaute crxtpariesnimium oblongus, mducito a fummo ad imum columnas non nimium frequentes,fcd fubdifpanfas.Conilftctcnim,^ rcmorabil intuu9,qfi diuerforrjs ofTenf s,ubi xntorqfcar atc tv.inus offcndatur ua/ fttateHocaiam faci3t ad rc.Multa quidcm q> in loco depiTiorc fita , cp ueparxcubus cinda bumxlionb^ Gnt, quam ro pofrulat,ea r*e minora, cV.angutticrauidcbuti;r,qrcipafmuContraq;multapofteaqelatiora leddita funt , adaucftis pauimento pariete ue lorge uifa de hmcma iora funt,q prius uidcbantur, 8C apcrtionibus commodarisjoftio uc a giiore loco pofiro,feneftris ue in pte parietis cclforc ada/ pertis,coenaculatS(: manfioncsredadasccnftatjUtdigm/ ores,mukocj; elcgantiorcs habcantur.
fceo
crcta calce uiuabirfubacfca >
&
Librorum decera rei aedificatorwe nnisj.
2A JT
1 J1 1
-
* I"--i
'*
-Jrr^r^TTr
C*nH/
^h&
De re aedificatoria libri decem Leonis Baptistae Alberti, Leone Baptista. Architecti nobilissimi, quibus omnem ArchiAlberti Florentini uiri clarissimi, tectandi rationem dilucida bruitate complexus est. 165 leaves. printed marginal notes, decorative woodcut border on title, emblematic woodcut on last page. 4to. 18th
327
&
century
calf.
Strassburg (Jacobus Cammerlander) 1541.
$325.00
third edition of the Latin original of AlberWs magnum opus. Schlosser p. 126. Foirter 3 (note). The icorlc was supplied inth chapter headings by Eberhard Tapp.
The
&-
RAR
84-6
NA
1515 A-

Dereaedificatori00albe PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dereaedificatori00albe PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

m

Digitized by the Internet Archiye

2011 with funding from

The Getty Research

AEDIFI RE DE CA TORIA LIBRI DECEM LEO

nisBaptiftae Alberti Floremini uiri clarifsimi,8c

quibus omncm Architcdan

di rationcm dilucida breuitace

Recens fummfc diligentia capitibusdiftinc*ri,cV a

Qtianti hbc opus Angclus Politianus accrrimi iudicrj uirfeccrit,in fcqucntipaginarcpcrics

m autoris pcrfona ad L e<fiorcm

VidnTcs,!teneri trepidantia brachia nati.

Condat 8C cxcelfo pcndentia culmina olympo Athos narratur iungereterras

Enccladus Sicula ncciam prarmeretur harena,

Qyo priuata domus,quo rcgia rccfla ftruantur

nulla pallefcere culpa,

Non pigeat Non te

, Tocuhfq? tenax fi parccrc auarit Dedifcas, largasft bibliopola fonanti lmplcatieremanus,noftroslegiffeIaborci

Imprcflbr docfte pcrftrinxjtroborcdcxtrac*

ANdELVS POLITI ANVS L A VREN/

BAptiftaLcoFiorcntmusc clarifTima Albcrtortim

Farmlia, ufr in/ exquifuiftimaecjidcdrinoc , cum

u'ter3e,quamlibet reconditaedifciplinae. Dubitare porfis

INDEXLIBRORVM ARCHITECT.VRAM CAPITVM

Lconis Baptiftae Alberti.

pc regione,ccclo fiuc aere,fole 8c ucntis aerem ipfum cuariariribus

putquintum. y Dc quibufdam occuhioribus regionis commodis fjnui1,& ihcommo/

Deparritione.Aedificandiratioundeprofcfiafir.Caputnonum, \% De colunis ac parictibus,dec his,quae ad colunas pertincnt, Ca.x. r)

Quam uttlia fint tetfta tum incolis tum cacterisoedifidorum.partibus,

Qudd naturafintuaria,&ideouarrjsfiguris extruenda.Ca.xi. J4 De aedifiaorum apcrtionibus,fcneftpis folicct,oitrjs Si alij?,qu2e tota

non pcruadunf,deccor.um numero ac mag/ 15 Delcalis &Tearura gcncnbus,gradutimcpimpari numcro $C quantita

te.De inrcricdtisareoIis,funu,aquartmi.cf; cxitu,focigulis, liuoruin

Supra uires nihil aggrcdiundum dTe^nauira? non rcpugnadum,

modo quidqucas,fcd quid dcccar,& quo loco cgas conf.cap.2. 19,

Dc calcis 8C gypfi natura,ufu 8C fpeciebus,in quo conueniant,in quo i/

De triii harenarum genribus,3cdifTercntrjs,decj;diuerfa uanorura lo

An temporis obferuatio inchoandis aedificrjs conducar. Quod tempus

itipnKs cognofcatur caput fccunduni

Vana eflTe loconira gcnera,& ideo nulli

deqj calcis 8C fuldura? glutino

cxuctcrum monumcntis 8C cxemplis.

AcftuariaiiucfpiramentaincraiTionbusmuris ab imo ad fummum ufq; aperraeiTerclinquenda.Quid intcr pedamentum 8C parictem

Quo modo lapides

nientiacaputdeamum. Deparictum illinendorumjUcfticnJorurac^rarionc^anfisCxrcarum

mcdrjs,dcq;uetuftifsima Architccftorum lcgc,& rcmedrjs ad fulmi/

Dc rcClilincis tedis,dcq:trabibus,tignis, 3C ofsium inter fe compadio/

De te&orum cruftis 3c corum unlirate,d<C-p tcgularum

3C matcria caputdecjmumquinrum. 45 pauimetis ex Piinrj et Virruurj opinione ac ucrcrum operibus s dccjj

Dcurbium ambitu,fpacio,&amplitudtne, deoppidorum SC muro/ rum figuris,decfueterum in deiignandisurbibusmore, ceremonrjs

comm pilis,forniabiis,arcubus>anguiis,riparumfubicibus, cunus

^D^idoAC(s5tcarum ufu ac fpeciebus, deq; flununibus SC

De portuum cxrrutfnone commoda

quode fingulorum openbustracta.

trjs SC parribuscapur primum $9, DcporricUjUeftibulOjarnajfalajfcalajitionibus^apertionibus^porticis,

tyrannica munitione,fiuc habitatione,carumc difFere"

occultis recefsibus,cclv.risc diffugrjs..

quo diffcranr.Pnncipis quocjj.& ciusuxoris difireta , coniun/

pontibus, St~ ru.nhus eiuldem

Quo modo excubiarum inarcc

capm quartum. iUuones Sc cri difponenda

Dc paleftns,publicis audit orrjs SC fcholis,imbccillium

parnbus caput undecimum

Dc nauibusjcarumq; parnbus.De caliris<m mannmis SC corum mu niuonecaputduodccimum 69