EEN MALEISCH CONTRACT VAN 1600.

DOOR

D'. l'H. S. VAN RONKEL.

Meer dan drie eeuwen oude Maleische schrifturen zijn zeldzaam, in Indi wegeus het klimaat, hier te laiide wegens het in de eerste decennin der 17 eeuw uiterst geringe aantal van hen die zich op inlandsche (alen toelegden. Wanneer dus een inlaudsch, in casu Maleisch, stuk uit de eerste tijden onzer bemoeiingen met den Indischen Archipel gevonden wordt, is het niet zonder belang den inhoud bekend te maken, bok al wordt met de publicatie voor de Maleische taalwetenschap niets nieuws geboden. Zulks is het geval met een archiefstuk, welks bestaan en herkomst mij door den heer G. P. Rouffaer werden medegedeeld. Door het Rijksarchief werd in 1902 uit eene rijke verzameling autographen en archiefbescheiden , afkomstig van eeue adellijke NoordHollandsche familie, van wie een lid bewindhebber der Oost-Indische Compagnie in de Kamer Hoorn in 1692 was (zie Valentijn I , bl. 315), ecu Maleische coutractbrief aangekocht, welke sedert is genventariseerd als u XXVII onder de aanwinsten van bovengenoemd jaar. ' Het stuk is een kopie van een in Atjeh gesloteu contract nopens peperleverantie; aan den anderen kant van het dubbele blad bevindt zich eeue transcriptie in Latijnsche letters, welke door den heer Rouffaer nauwkeurig is gecopieerd. Deze copie moge hier volgen : Hijarat seribou sembileu thahon pada journaal rabo duapolo harj boulan Joumadil awal * achgir dy was Ito bawa sabaudaer tn Jawa berpotos harga lada Dengau Cappitein houllauda bernamma pouwels van de * Caerden daen Cappjtein Adam Vlaminck adda poen harga ladda de bayar Ito pada saharj hargauja delapan tha * tahel derham harta merka Ito membajer masock lada derj pada boulan Rayab Dataug que pada boulau chawaal quijqijera ampat
' De verzameling is verkocht op dn auctie van de firma R. W. P. de Vries te Amsterdam. ' Aldus stond er eerst, doch de copiist heeft het doorgesohrapl.

98

EEN MALEISCH CONTRACT VAN

1600.

boulan lammajiia pyraatjiia lada Jang de bayaer Itou seribou delapau ratos pijmatjua, Derham hargaenjna samas ampat rybou ampat ratos daen harga pijrack pada sebijjij lijma mas daen ousour derj padoenjna pada saratos lyma sapertij adat ouchour eselam dij ambil derj padaeujna Itou sermola Apabyla rnasock lada-deholo de bayer aken Cappiteiu quedojjia Itou daeu Comediau aken ourang Jan lain Dalamjna seata Jajat tyada tattkala Itou hadepan pougolo korkon (mavalir mirden) daen syrajargaen (daen) Joumaat alhijer sakaljienjna (walla lamma bakhabir) kabeuoch mengaljr mechgamat. Uit deze blijkbaar zeer gebrekkige copie, welker maker het origineel waarschijnlijk niet heeft begrepen, zien wij dat den 20 Djoemadi II 1009 H. d. i. 28 December 1600 ' door de Hollandsche kapiteins Van Caerden eu Vlaminck met eeuen sjahbaudar een contract is gesloten aangaande een zeker bedrag peper voor eene bepaalde, ook in iiilandsche waarde uitgedrukte, som, over een termijn van vier maanden. Eene vertaling van het contract naar deze van onverstaanbare woorden eu zonderlinge spellingen wemeleude copie te maken is bijkans onmogelijk; eerst dient de juiste lezing van deu tekst van het copie-contract, naar het document zelf' of naar de door den heer Rouffaer daarvan gemaakte photograph ie, vastgesteld te worden. Dien tekst dan lezen wij als volgt: Hidjrat sariboe smbilan tahoen pada jawm al arba' doeapoeloeh hari boelan Djoemadi al achir diwasa itoe bahoea sjahbaudar Toen Djawa berpoetoes harga lada dngan kapitan Wolauda brnama Paulus Van Caerdeu dan kapitan Adam Vlaminck adapoen harga lada dibliuja itoe pada sahari (fe&s: sabhara) hargauja doi-alapan tahil dirham djandji marekaitoe mmajar masoek lada daripada boelan Radjab dataug kapada boelau Sjawwal kira kira ampat boelan lamanja pimat (fee*: kimat) lada jang dibliuja itoe sariboe doealapan ratoes pimat (fe<sw: pasmat) dirham harganja salaksa ampat riboe ampat ratoes dau harga perak pada sabidji lima mas dau oesjoer daripadanja pada saratoes lima saperti "adat "oesjoer islam diambil daripadanja itoe sabrmoela apabila masoek lada dhoeloe dibajar akau kapitau kadoeauja itoe dan kamoediau akan oraug jaug lain dalamuja soeatoe k?.- (feay: hoedjdjat) tiada tatkala itoe hadapan pnghoeloe karkoen Moealliin Mardau dan Sri Radja Chan (?) dan
' De weekdagen in beide tijdrekoningen komen niet overeen.

EEN MALEISCH CONTRACT VAN 1600.

99

djamaat al chajr sakaliannja wassalam bilchajr katib ' Moeallim Moehammad. Naar dezen tekst zoude eene vertaling gemaakt kunnen worden, doch ter nadere toelichting der feiten en ter verklaring van de zinsnede aan het slot mogen eerst enkele getuigenissen uit geschiedverhalen bijgebracht worden. In De Opkomst van het Nederlandsch gezag in Oost-Indi van M*. J. K. J. de Jonge, deel I I , worden in 4 de drie uitrustingen naar Indi van het jaar 1599 behandeld. Op de bladzijden 229285 leest men de lotgevallen der eerste vloot welke de Nieuwe Brabantsche compagnie uitzond; Van Caerdeu en Adam Flaming waren den 21' November in Atsjin aangekomen; eerstgenoemde bood den soeltan geschenken aan, werd door hem voor het vaststellen van den peperprijs naar den Sjahbandar en den Penghoeloe verwezen, en wist eindelijk den 28' December eene overeenkomst te treffen "waarbij de sultan zich verbond om binnen 4 maanden 1809 Bahar peper te leveren, welke bij de levering zouden worden betaald". Is deze mededeeling voor het goed verstaan van ons document reeds van waarde, meer licht gewordt ons uit de uitvoerigere vermelding in het Begin ende Voortgangh van de Vereenigde Nederlantscho Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie, deel I , waar verhaald wordt (bl. fi en 7 van het Kort Verhael ofte Journael van de reyse gedaen naer de Oost-Indien met 4 schepen . . . . gehouden bij capiteyn Paulus van Caerden) dat na voorkoop met de, ook in het copie-contract genoemde, Sabandaer, Ponugolo ende Corcon, en na ontdekking van contractvervalsching *, door Van Caerden "naer veel gaen ende loopen eyndelijcke" is bewerkt "dat wij den Bhaar Peper tegens acht Theyl sullen betalen, midts hy gehouden sal zijn de Realen van achten te ontfanghen tegens vijf Mas, midts soo veel Peper ontfanghende, soo veel geldts te betalen, sonder tot avancement van penningen gehouden te zijn; ende beloovende in de tijt van vier maanden ten langhsten te verschaffen 1800 Bhaar; des dat wij ghehouden sullen zijn te betalen vijf ten honderd voor uitgaende Tol; soo sullen gheen Koop-luyden, ofte Schippers, 't zij van wat Natie die souden wezen, vermoogen eenige Peper te

' Waarsohijnlijk is de sohrijfwijze in het manuscript ontstaan uit eene verwarring van L ^\l_S met <K*Ji. * Vgl. Heeres, Corp. Dipl., I, bldz, 20.

100

EEN MALEISCH CONTRACT VAN 1 6 0 0 .

koopen ofte te laden, voor onse lasten bekomen hebbende, als blijckt bij de contracten, ende obligatie daervan zijnde". De hierboven vermelde punten en clausule van het pepercontract, welke men teru? vindt in contract IX van Prof. Heeres' Corpus Diplomaticum Neerlando-Indicum, Bijdragen tot de T., L. en V.k. van N. I. uitg. door het Kon. Instituut, deel L V I I , bl. 20, kunnen bijna dienen als vertaling van de in het Rijksarchief aanwezige copie, welker bewoordingen", zonder dezen historischen commentaar, inderdaad veel aan duidelijkheid zouden te wenschen laten. Zoo komen wij tot de volgende vertaling: Op Woensdng den twintigsten Djoemadt I I heeft de sjahbandar Toen Djawa een contract van peperleverantie gesloten met de Hollandsche kapiteins Paulus Van Caerden eu Adam Vlaminck, dat zij nl. peper zullen koopen voor acht tahil-dirham den bhara, terwijl zij op zich nemen den peper te betalen bij het inleveren, van de maand Radjab tot de maand Sjawwal, d. i. omstreeks vier maanden; 1800 ' in Spaansche-matten-dirhams, eu den dirliam gesteld op vijf mas ^, met van die somma te nemen heffing ' van vijf ten honderd, gelijk bij moslims gebruikelijk is. Wanneer peper wordt aaugebracht zal het vr anderen aan de beide kapiteins worden geleverd, eerst daarna aan de anderen, met uitsluiting van alle daarop in te brengen aanspraken. Op genoemden dag voor den pnghoeloe karkoen Moe"allim Mardan en Seri Radja Ch&n (?) en alle ter plaatse bescheidenen. * Vrede met heil ". Geschreven door Moeallim Moehammad. Hoezeer het een feit is dat de publicatie van het pepercontract van 1600 niets uieuws levert ten aanzien van de Maleischc taal of een bijzonder gebruik van enkele harer woorden, scheen zij mij toch niet geheel van belangrijkheid ontbloot wegens het zeer zeldzame van Maleische schrifturen van z hoogen ouderdom.
' De 1800 eenheden zijn natuurlijk bhara's. Het hier voorkomende heb ik als pasmat = Spaansohe mat opgevat, het voorafgaande kimat, welk woord echter overbodig is. * Over de verhouding van ios tot Spaanschc mat en dollar en den <<J/I'J zie J. E. Heeres o. c. bl. 20 noot 2, en vooral: D'. C. Snouck Hurgrouje, Do Aljhors, deel I bl. 346 en 370 en Het Gajiand, bl. 274 noot 2 en bl. 362. > .<> Arabisch *oe;V, eigenlijk = tiende, doch ook voor andere soorten van heffingen in gebruik. * Jki-xil <Xcl*i>- eigenlijk = voortreffelijk gezelschap. ' -jkiJb eigenlijk-= niet hot beste.

#>^iOr*Y^