PROSTORNO URBANISTIKI PLAN OPTINE PLAV

IV faza PREDNACRT

Obraiva:

Planet Cluster Montenegroprojekt, Podgorica jul, 2013.godine

NARUILAC: OPTINA PLAV OBRAIVA: Planet Cluster Montenegroprojekt Podgorica

RADNI TIM: 1. Carlos Carulla-odgovorni planer 2. mr Jadranka Popovi,dipl.ing.arh.urb. 3. Ferran Estecha - ekonomski planer 4. Svetlana Ojdani,dipl.prost.planer 5. A.Miro Samsot - ekspert za ivotnu sredinu 6. Sneana Laban, dipl.ing.um.pejz.arh. 7. Zoran Dai, dipl. ing.gra.saobraaj 8. Nada Dai,dipl.ing.el.elektroenergetika 9. Nataa Novovi, dipl.ing.gra.hidrotehnika 10. eljko Mara, dipl.ing.el.telekomunikacije 11. Petar Popovi dipl.ing.arh. 12. Nadja Skrobanovi dipl.ing.um.pejz.arh 13. Eldin Koli ing.gra. 14. Sran Marseni,gra.tehn.

I. PLANSKA RJEENJA KOJA SE ODNOSE NA CIJELU OPTINU 1. Polazne osnove Izvod iz Prostornog plana Crne Gore do 2020.god Osnovne postavke Prostornog plana Osnovne postavke Prostornog plana Crne Gore, definiu koncept dugoronog prostornog razvoja Crne Gore na koji utiu brojni komplementarni procesi: globalizacija, evropeizacija, liberalizacija ,brzi razvoj informacione tehnologije, razvoj urbanih sistema, podizanje ekoloke svijesti i paradigma odrivog razvoja. Prostor Crne Gore predstavlja osnovu za razvoj stanovnitva, osmiljeno korienje prostornih potencijala i ouvanje pejzanih i biolokih raznolikosti, pri emu regionalne posebnosti ine osnovu za postizanje lokalne, regionalne i meunarodne prepoznatljivosti Crne Gore i njenih sastavnih podruja. Prostorni razvoj Crne Gore zasniva se na sljedeim optim principima (OP): OP-1 - Prostorni razvoj gradi i podstie ubrzan ekonomski razvoj i unapreuje status Crne Gore ekoloke drave osiguravanjem racionalne upotrebe zemljita i prostora i valorizacijom pejzaa. OP-2 - Primjena principa odrivog razvoja definisanih u Nacionalnoj strategiji odrivog razvoja Crne Gore, zasnovanih na preporukama Deklaracije iz Rija i Milenijumske deklaracije i Johanesburkog plana implementacije. OP-3 - Sve grupe stanovnitva su ciljna grupa za ekonomski i drutveni razvoj; socijalno i prostorno marginalizovane grupe bie integrisane. OP-4 - Prostorni razvoj doprinosi ouvanju i unapreenju identiteta stanovnitva, posebno po pitanju kulturnog nasljea. OP-5 - iroko rasprostranjena neplanska gradnja i zloupotreba zemljita suzbijae se izradom prikladnijih pravnih instrumenata i unapreenjem kontrolnih mehanizama i njihove primjene. Kao opti ciljevi (OC) Prostornog plana koji odraavaju ove uslove definisani su: OC-1 - Ublaavanje regionalnih nejednakosti u ekonomskom i drutvenom razvoju kroz: 1. Dinaminiji ukupni ekonomski i drutveni razvoj Crne Gore detaljnije je obraen u ciljevima i strategijama pojedinih oblasti. 2. Smanjenje razlika u nivou razvijenosti pojedinih podruja moe se omoguiti stvaranjem uslova za trajan i odriv razvoj, prema razvojnim resursima i potencijalima datog podruja, smanjenjem razlika u uslovima ivljenja meu
3

podrujima, razvojem mree drutvenih usluga u manje razvijenim sredinama, razvojem preduzetnitva i njegovom promocijom, razvojem tzv. odrive privrede i razvojem ljudskih resursa, sa naglaskom na razvoj demografski ugroenih podruja. 3. Skladan razvoj podruja sa slinim ili zajednikim razvojnim mogunostima i/ili problemima (ruralna podruja, prigranina podruja, obalna i planinska podruja, zatiena podruja i ugroena podruja koja su predviena za zatitu, ira podruja veih gradova i sl.). 4. Koordinacija svih nivoa upravljanja i odluivanja, prije svega meusektorsko usklaivanje razvojnih odluka, i njihovo usaglaavanje sa zahtjevima regionalnog i lokalnog razvoja, formiranje razvojnih agencija za podrku preduzetnitvu i odrivom lokalnom razvoju, te usklaivanje sa ve predvienim osnivanjem regionalnih i lokalnih biznis - centara za mala i srednja preduzea. 5. Institucionalna i organizaciona prilagoavanja, konstruktivno uee Crne Gore u evro - atlanskoj i mediteranskoj saradnji i integracijama. OC-2 - Obezbjeenje kvaliteta ivota u svim djelovima Crne Gore, kroz: 1. Usmjeravanje prostorne raspodjele razvojnih napora kako bi se ostvario maksimum pozitivnih efekata, a negativni efekti sveli na minimum za prostorno uravnoteen i odriv ekonomski razvoj, drutveni razvoj i koheziju, kao i kvalitetnu prirodnu i ivotnu sredinu. 2. Obezbjeivanje racionale upotrebe prostora i sigurnosti stanovnitva primjenom odgovarajuih planskih postupaka, racionalnom upotrebom prostora i povezivanjem i usklaivanjem sektorskih politika. 3. Usklaenost prostornog razvoja sa prostornim ogranienjima, prije svega usmjeravanje prostornog razvoja u skladu sa visokim rizicima od prirodnih i drugih nepogoda (zemljotresa, poplava, erozija, poara, nesrea i dr.), kao i rizicima od mogueg negativnog uticaja prirodnih katastrofa, u prvom redu uslovljenih posljedicama uticaja klimatskih promjena. 4. Podsticanje ouvanja biodiverziteta, geodiverziteta i prirodnih vrijednosti i procesa, kao bitnih elemenata kvalitetne prirodne sredine i prirodne posebnosti Crne Gore, time to e se obezbijediti odgovarajue ukljuivanje biodiverziteta, geodiverziteta i prirodnog bogatstva u upravljanje prirodnim resursima i podrujima, naroito uspostavljanjem mree zatienih prirodnih podruja sa posebno vrijednim i/ili osjetljivim podrujima. 5. Prioritetna zatita i ouvanje ekosistema najvieg ranga (zatienih po osnovu meunarodnih i nacionalnih dokumenata).

6. Obaveza da se u prostorno planiranje i raspored djelatnosti ukljue odgovarajue mjere ouvanja ivotne sredine. 7. Obezbjeivanje komunalne opremljenosti postojeeg i novoplaniranog gradskog/ graevinskog zemljita izgradnjom vodovoda, kanalizacije, sistema za preiavanje otpadnih voda, sistema za klimatizaciju (u naseljima), itd. 8. Racionalno upravljanje komunalnim i drugim otpadom. 9. Podsticanje ouvanja kulturne raznovrsnosti, kao osnove za kvalitetno nacionalno teritorijalno usaglaavanje, kvalitet ivotne sredine i socijalnu integraciju. 10. Njegovanje tradicije i poveanje identifikacionih, obrazovnih i privrednih potencijala i njihova odriva upotreba. OC-3 - Razvoj urbanih i ruralnih podruja u skladu sa njihovim potencijalima i ogranienjima. OC-4 - Racionalno korienje prirodnih resursa kroz: 1. Ogranienje proirivanja graevinskog zemljita na najmanju moguu mjeru. 2. Odravanje proizvodnog potencijala zemljita za raznovrsne oblike poljoprivredne proizvodnje, a naroito za tzv. zdravu hranu i poljoprivrednih proizvoda za koje Crna Gora ima najvee komparativne prednosti. 3. Racionalna upotreba prostora za urbanizaciju i kontrola i ograniavanje intenzivnijeg irenja urbanih podruja. 4. Uravnoteena i razumna eksploatacija mineralnih sirovina, uz primjenu propisanih mjera prostorne i ekoloke zatite. 5. Ostvarivanje teritorijalne raspodjele djelatnosti, tako da se obezbijedi ravnotea izmeu potreba za vodom i mogunosti adekvatnog vodosnabdijevanja. 6. Podsticanje upotrebe obnovljivih resursa, prije svega hidropotencijala kao i korienje energije sunca, vjetra, biomase, gdje god je to prostorno prihvatljivo. OC-5 - Integracija Crne Gore u Evropski region. OC-6 - Razvoj i institucionalizacija prekogranine saradnje sa zemljama u okruenju kroz vane oblasti kao to su: regionalni ekonomski razvoj, infrastruktura, zatita ivotne sredine, i drugo. OC-7 - Implementiranje postojeeh zakonskih rjeenja i prostornoplanskih dokumenata kao i meunarodnih konvencija koje se odnose na prostorni razvoj Crne Gore u irem smislu.
5

Pravci prostornog razvoja drave Crne Gore u odnosu na okruenje opredeljuje se kroz savladavanje postojeih ograniavajuih faktora i kroz mehanizme unutranjeg razvoja, kao i kroz budui razvoj prekograninih razvojnih zona. Prioritetni zadaci u tom smislu bie: Poboljanje drumske saobraajne infrastrukture koja povezuje Crnu Goru sa susjednim dravama; Poveanje broja graninih prelaza; Rekonstrukcija i modernizacija eljeznikih pruga koje povezuju Crnu Goru sa susjednim dravama; Usaglaavanje na meudravnim nivoima u dijelu zatite prirode i ivotne sredine i korienja prirodnih resursa sa evropskim prostornim i strukturnim politikama; i Jae uvezivanje u regionalni elektroenergetski sistem i zajedniko korienje raspoloivih resursa.

Koncept organizacije ureenja i korienja prostora Rgionalna struktura Crne Gore moe se diferencirati prema geografskim karakteristikama, razmjetaju prirodnih uslova za razvoj, postojeim vezama izmeu privrede i strukture naselja, optem nivou razvoja i perspektiva za budii razvoj. U pogledu regionalnih homogenosti prepoznatljiva su tri regiona u Crnoj Gori: Primorski region Sredinji region Sjeverni region ( ovom Regionu pripada i optina Plav).

U Sjevernom regionu, poljoprivreda je, iako angauje znaajan broj stanovnitva, nedovoljno razvijena, a ostali prirodni resursi jo nijesu dovoljno aktivirani. Stanovnitvo je koncenrisano u nekoliko urbanih centara u dolinama rijeka. Karakteriu ga nizak stepen tehnike opremljenosti, nizak BDP, naslijeeni industrijski kapaciteti kombinatskog tipa, nizak stepen zatite ivotne sredine, posebno prirodnih recipijenata, na jednoj strani, a izuzetne prirodne i kulturne vrijednosti pejzaa i bogastvo vodama, na drugoj strani. Sadanje prostorne strukture i uslovi u Sjevernom regionu zahtijevaju prostornu orijentaciju koja ima da ponudi razvojne inpute, koje e takoe ublaiti emigracione procese . Razvojni koridori definiu podruja du kojih su koncentrisane osnovne razvojne aktivnosti. 1. Razvojne zone su podruja meusobno povezanih gradova i naselja u kojima su razvojne aktivnosti locirane na nain da su meosobmo komplementarne, tako da naselja koja su ukljuena jaaju svoju ulogu u ukupnom urbanom sistemu i sistemu veza izmeu urbanih i ruralnih podruja. Optina Plav pripada Polimskoj razvojnoj zoni.

2. Prekogranine razvojne zone su podruja ireg obima uz granie drave i koje se mogu sastojati od gradova, naselja i optina koje imaju sline razvojne potencijale i/ili probleme, a nalaze se u susjednim dravama. Optina Plav pripada prekograninoj razvojnoj zoni: - Berane, Andrijevica, Roaje, Plav Pe, Kosovska Mitrovica - Prekogranini park Prokletije (Plav, Gusinje - Albanija); Projekcija kretanja stanovnitva Crne Gore Osnovni cilj demografske politike Crne Gore, je ublaavanje negativnih demografskih kretanja u posljednjih 20 god., a naroito u pogledu regionalne raspodjele stanovnitva. Projekcija kretanja stanovnitva Crne Gore predvia rast broja stanovnika do 687.366, a projekcija kretanja stanovnitva Crne Gore po optinama ukazuje da e se trend smanjenja broja stanovnika u veini optina Sjevernog regiona nastaviti ukoliko se ne preduzmu odgovarajue razvojne mjere; prema usvojenoj verziji projektovanog broja stanovnika u optini Plav predvieno je poveanje broja stanovnika (15.609 stanovnika 2021.godine, 13.805 stanovnika - 2003.godine), kao i poveanje gradskog stanovnitva Optine (prema metodologiji Popisa 2003.god.: 5.319 stanovnika - 2003. godine, projektovano 2021. godine 11.230). Koncept prostornog razvoja mree naselja i javne infrastrukture Razvoj urbanizacije se planira u skladu sa prostornim mogunostima i ogranienjima, tako da se u to veoj mjeri sprijee prostorni konflikti, obezbijedi kvalitetnija i privlanija prirodna i stvorena sredina i ostvare mogunosti za privredni razvoj . Koncept prostornog razvoja mree naselja i infrastrukture opredjeljuje se za dugoronu politiku urbanizacije koja e biti zasnovana na podsticanju razvoja policentrinog sistema naselja sastavljenog od mree centara razliitih hijerarhijskih rangova i usklaenog razvoja irih gradskih podruja. Prednost e imati razvoj vitalnih i ureenih gradova i naselja i racionalno korienje zemljita i objekata u naseljima. Plav je cantar optinskog znaaja tip razvijenog urbanog naselja, koji obuhvata kompaktno podruje grada i koje ima uslune funkcije za optinsko podruje. Optinski centar mora biti formiran kao fizika struktura sa sopstvenim identitetom, gravitacionim podrujem i relativno samodovoljnim funkcionalnim sistemom u oblasti obrazovanja, zdravstva, usluga i snabdijevanja. Gravitaciono podruje optinskog centra obuhvata vei broj centara nieg ranga, kao i pojedinanih naseljenih podruja. Znaajniji lokalni centar mora da omogui pruanje osnovnih obrazovnih, zdravstvenih i socijalnih usluga, kao i odgovarajue sportske i kulturne aktivnosti uz razvoj tercijarnih i kvartalnih aktivnosti. U optini Plav znaajni lokalni centar je Gusinje. Lokalni centri su manja naselja sa najosnovnijim snabdijevanjem stanovnitva kojima se odrava tradicionalni sistem naseljenosti seoskih podruja (Murino u optini Plav). Integracija predloenih centara u policentrinom modelu razvoja Crne Gore ostvarie se definisanim osovinama, tj. razvojnim zonama ( Polimskoj i Prekogranine razvojne zone ).
7

Prostorni koncept razvoja industrije i rudarstva U skladu sa raspoloivim resursima (prirodnim i ljudskim) uz ouvanje ivotne sredine, kulturnog i urbanog pejzaa, preporuuje se eksploatacija i razvoj industrijske i rudarske djelatnosti u optinu Plav graevinski kamen. Prostorni koncept razvoja poljoprivrede Prirodni i drugi uslovi uticali su na to da se u crnogorskoj poljoprivredi dosta jasno izdiferencira proizvodna orijentacija po najvanijim regionima. Tako e u Sjevernom regionu (kome pripada i optina Plav) biti usmjerena na proizvodnju mlijeka, mesa, krompira, vune, uzgoj ribe i sakupljanje umskih plodova, zdrave hrane i tzv. organsku poljoprivredu. U Sjevernom regionu za potrebe intenzivne poljoprivredne proizvodnje treba sauvati oko 47.000 ha najkvalitetnijeg zemljita. Od toga, na prostoru doline rijeke Lima i Ljubovie, treba sauvati oko 19.000 ha, u podruju Plavsko - gusinjske kotline i podruje Ibarske doline oko 19.000 ha i na Pljevaljskoj povri i podruju Kosanice oko 9.000 ha. Na podruju Polimlja treba sauvati zemljite za ostalu poljoprivrednu proizvodnju (zdrava hrana i organska poljoprivreda). Prostorni koncept razvoja umarstva Planirano je podizanje novih uma sa prioritetom poumljavanja obeumljenih zemljita u veim kompleksima i sanacija previe iskorienih prirodnoekonomskih uma sa razgraenom strukturom. umarstvo u sjevernom podruju mora da se bazira na odrivom umarstvu; potencijalni konflikti izmeu komercijalnog umarstva i buduih nacionalnih (Prokletije) i regionalnih parkova koji se nalaze u zoni privrednih uma moraju se razmatrati u detaljnoj definiciji granica i upravnih planova zatienih podruja. Sjeverno podruje, sa svojim kvalitetnim umama i optimalnim ekolokim uslovima za uzgoj uma, ima prioritetnu proizvodnu namjenu na najveoj povrini uma. U ovom podruju, u zatitne ume izdvojeno je 16% povrine uma. Najvei dio ovih uma prostire se u kanjonima rijeka Lima, Tare, ehotine, Pive i dr i gornjoj granici umske vegetacije. Na teritoriji optine Plav, pored dominantnih, istih i mjeovitih zajednica bukve, smre i jele, javljaju se i reliktne i endemine zajednice molike i munike. Sjeverno podruje, sa svojim kvalitetnim umama i optimalnim ekolokim uslovima za uzgoj uma, ima prioritetnu proizvodnu namjenu na najveoj povrini uma. Prostorni koncept razvoja turizma U skladu sa prirodnim uslovima, stepenom razvoja, vrsti turistikih djelatnosti, oblast turizma ima prepoznatljivu regionalnu diferenciranost. Za Sjeverni region specifina
8

uloga planinskog turizma jeste da prevashodno obezbijedi stvaranje mogue dopunske djelatnosti za stvaranje prihoda i zaposlenja, jaanje ruralnog razvoja, izbjegavanje daljeg raseljavanja i zatitu, tzv. kulturnog pejzaa i vrsto povezivanje razvoja turizma u Sredinjem i Sjevernom regionu sa ostalim sektorima ruralne ekonomije, posebno poljoprivredom, preradom hrane i zanatstvom. Jedan od najvanijih elemenata atraktivnog zimskog turizma, jeste predio i atmosfera destinacije. To podrazumijeva odgovarajuu zatitu ivotne sredine, arhitekturu, ureenje prostora, urbanizam i sl. Posebno treba obezbijediti zatitu od nekontrolisane gradnje. Pri planiranju razvoja ski turizma, treba uzeti u obzir i negativne efekte globalnog otopljavanja, koji e, po svoj prilici, predstavljati limitirajui faktor razvoja ove vrste turizma. Na osnovu ranije pomenutih kriterijuma, u razvoju planinskog turizma za Sredinji i Sjeverni region, izdiferencirana su sljedea turistika podruja: Durmitora, Bjelasice i Komova, Morakih planina, Prokletija, izmeu dolina Tare i ehotine i primorskih planina (Orjen i Loven). U razvoju planinskog turizma za optinu Plav izdiferencirano je turistiko podruje Prokletija. Na podruju crnogorskih Prokletija promovisae se razvoj sljedeih segmenata: Skijaki turizam sa fokusom na Cmiljevicu Turjak, Roaje Hajla tedin, Plav - Gusinje, Veruu - Mokro; Obilazak autentinih prirodnih vrijednosti, raznovrsnog biodiverziteta i ekolokih specifinosti koje pruaju planinski predjeli, rijeke, jezera; Pjeaenje i planinarenje; Mountain biking; Active & Extreme Razvoj turistikog smjetaja treba paljivo planirati zbog ogranienog kapaciteta nosivosti u ovom podruju. Potrebno je razviti smjetajne kapacitete srednjeg i visokog standarda.

Prostorni koncept razvoja drutvenih djelatnosti Prostorni razvoj drutvenih servisa mora biti orijentisan u skladu sa sljedeim kriterijumima: 1. Projekcijom demografskih promjena do 2020. godine i oekivanim potrebama u skladu sa tim promjenama 2. Instrumentima za stimulisanje regionalnog razvoja 3. Obezbjeivanjem dostupnosti drutvenih servisa svim podrujima
9

Ovim konceptom predviena je distribucija objekata drutvenih djelatnosti u slijedeim centrima: ustanove za predkolsko obrazovanje: centri optinskog znaaja (Plav) i znaajni lokalni centar (Gusinje) ; ustanove za osnovno obrazovanje: centri optinskog znaaja (Plav), znaajni lokalni centri (Gusinje) i lokalni centri (Murino u sluaju pozitivne demografske strukture lokalnog stanovnitva); srednjokolske ustanove: centri optinskog znaaja Plav; objekti kulture i fizike kulture, socijalne i djeje zatite: sva naselja u optini; objekti domova zdravlja, apoteke: centri optinskog znaaja Plav, znaajni lokalni centri Gusinje moraju imati domove zdravlja (dispanzere).

Koncept razvoja putne mree Koncept razvoja putne mree do 2020. godine predlae odreene izmjene u postojeoj i buduoj mrei putnih pravaca i definie koridore autoputeva i magistrala za brzi motorni saobraaj. Sistem saobraaja treba da podri ciljeve prostornog razvoja i pobolja lokalnu pristupanost. Prostornim planom su osigurani uslovi za puteve koji su u mrei svrstani u kategorije autoputeva, brzih saobraajnica, magistralnih i regionalnih puteva. Sljedei predloeni koridori autoputeva moraju se sauvati od drugih zahtjeva i korienja koje su u suprotnosti ili ometaju predvienu upotrebu: 1. Dionica autoputa Beograd juni Jadran kroz Crnu Goru: Boljare Andrijevica Mateevo Bratonoii zapadna obilaznica Podgorice tunel Sozina Bar (urmani) 2. Dionica autoputa od veze sa autoputem Beograd - Bar do granice sa Srbijom (Kosovo I Metohija): Andrijevica Murino akor - Bjeluha. 3. Dionica Jadransko jonskog autoputa: granica sa Bosnom i Hercegovinom (u rejonu Nudola) Grahovo evo Podgorica (obilaznica potrebno detaljnije istraivanje trase) tunel kroz Dei (granica sa Albanijom) Predloeni magistralni putni pravci e se izgraditi, rekonstruisati, proiriti ili poboljati: M9 Kolain Mateevo Andrijevica Murino Bjeluha ( granica sa Srbijom), dionica od Mateeva do Bjeluhe dobija rang regionalnog puta poslije izgradnje dionice autoputa Beograd Bar.

Reginalni put koji e se rekonstruisati, proiriti ili pobojati je R 9 Murino Plav , a novi regionalni put je : R Gusinje - Plav granica sa Albanijom i R Plav Bogievica ( granica sa Srbijom).

Kod eljeznikog saobraaja, cilj je unaprijeenje kvaliteta postojee eljeznike mree (princip je zadravanje koridora svih ranije ukinutih pruga), kvaliteta transportnih usluga i
10

kapaciteta mree. Razvoj eljeznike mree u Crnoj Gori bitno e zavisiti i od planova i koncepta razvoja eljeznikih mrea susjednih drava. U planiranju eljeznike mree pored primarne mree pruga Beograd - Bar (ija rekonstrukcija treba da se uradi), sekundarnu mreu inie eventualno novoizgraene pruge: Bijelo Polje Berane - Pe i Pljevlja - Bijelo Polje. Primarnu mreu aerodroma Crne Gore ine aerodrom Podgorica i aerodrom Tivat dok sekundarnu mreu aerodroma ine aerodrom Berane, Niki (Kapino polje), letilite Ulcinj i aerodrom abljak (trenutno postoje samo kao lokacije). Aerodrom Berane e se razvijati prvenstveno kao aerodrom za specijalne potrebe: rekreativno letenje, sportsko letenje i regionalni saobraaj. Koncept energetske infrastrukture Elektroenergetski sistem bi trebalo razvijati, odnosno dopunjavati tako, da obezbjedi sigurno i dovoljno snabdijevanje elektrinom energijom u svim podrujima i naseljima Crne Gore. Osnovna orijentacija razvoja elektroenergetike Crne Gore bazira se na racionalnom korienju sopstvenih energetskih potencijala, vodei rauna da se postigne to vea ekonominost proizvodnje u elektroenergetskom sistemu. Za vodove prenosa i distribucije potrebno je slijedee koridore i lokacije sauvati od drugih zahtjeva i korienja koje su u suprotnosti ili ometaju predvienu upotrebu: lokacija trafo-stanice Ribarevine; dalekovod 220 kV Podgorica-Mojkovac-Pljevlja sa trafo stanicom Mojkovac.

Koncept razvoja hidrotehnike infrastrukture Jedan od osnovnih ciljeva je snabdijevanje kvalitetnom vodom cjelokupnog gradskog stanovnitva i oko 90% seoskog stanovnitva putem javnih vodovoda. Do ovog cilja se dolazi smanjivanjem gubitaka i racionalizacijom potronje, korienjem lokalnih izvorita povrinskih i podzemnih voda. U oblasti zatite voda, glavni zadatak jeste unaprijeenje kvaliteta povrinskih i podzemnih voda, kao i njihova integralna zatita. Otpadne vode naselja reba tretirati u zavisnosti od veliine naselja i vrste recipijenta. Potrebno je izgraditi postrojenja za preiavanje otpadnih voda u slivovima izvorita voda za pie, kao i u podrujima zatienih prirodnih dobara (nacionalni parkovi i rezervati prirode), pri emu sva urbana naselja sa preko 2.000 stanovnika treba da imaju ureaje za tretman otpadnih voda. Konceptom upravljanja otpadom Sutina koncepta je, da odgovarajuim sistemima obezbijedi potpunu pokrivenost itave teritorije sa prioritetom smanjivanja koliine otpada, ponovnom upotrebom (recikliranje) otpada, kontrolom na izvoru potencijalno opasnog otpada i uklanjanja (gaenja) neureenih odlagalita. Planirana je slijedea mrea meuoptinskih deponija za selektivno sakupljanje i tretman otpada:

11

Meuoptinske deponije za optine: Bar i Ulcinj; Kotor, Tivat i Budvu; Herceg Novi; Podgorica, Danilovgrad i Cetinje; Niki, Pluine i avnik; Pljevlja i abljak; Kolain, Mojkovac i Bijelo Polje; Berane, Roaje, Andrijevica i Plav. Meuoptinski reciklani centri predvieni su u: Baru, Podgorici, Nikiu, Mojkovcu, Beranama i Pljevljima. U Plavu je predviena deponija graevinskog otpada, uta i materijala iz otkopa kao i deponovanje mulja iz fekalnih otpadnih voda.

Koncept zatite prirodne i kulturne batine Koncept se zasniva na slijedeim postavkama: - potrebno je definisati granice kulturnih spomenika; - za sve kategorije zatite prirodne batine potrebno je uraditi Programe zatite sa revizijom postojeih i predlogom proglaenja buduih podruja zatite, koji bi se ugradili u prostorno - plansku dokumentaciju nieg reda; - postojea mrea rezervata prirode treba da bude analizirana u skladu sa nalazima iz revizije zatienih podruja prirode; - Spomenici prirode i predjeli posebnih prirodnih odlika su podruja posebne zakonske procedure i nie prostorno - planske i urbanistike dokumentacije. Upravljanje ovim kategorijama zatite vri se na lokalnom nivou. - podruja vodoizvorita moraju se zatiti i osigurati od rizika zagaenja; - podruja pod posebnom zatitom sa statusom nacionalnih ili regionalnih parkova ine osnovne take mree ekosistema u Crnoj Gori. Koncept ureenja degradirane i ugroene ivotne sredine Definie podruja u kojima je kvalitet ivotne sredine degradiran i ugroen (hot - spotovi); u takvim podrujima neophodno je preduzeti odgovarajue aktivnosti kroz angaovane projekte koji e sanirati posljedice njihovog rada i unaprediti tehnologiju do nivoa da ne zagauju ivotnu sredinu (primjena BAT tehnologija). Koncept zatite od prirodnih hazarda Predvia se integralno i efikasno sprovoenje odbrane od: poplava, definisano na nivou sliva; zatita od vodne erozije radi spreavanja gubitaka zemljita, zasipanja akumulacija, ugroavanja saobraajnica i drugih objekata, sprovodie se organizovano i sistematskim tehnikim i biolokim mjerama. kao i posebne mjere za smanjenje rizika od poara i eksplozija.

Kontrola i smanjenje seizmikog rizika sprovodie se uvoenjem aseizmikog upravljanja u standardno urbanistiko planiranje, pri emu optine moraju da definiu procedure procjene i razmatranja seizmikog rizika prilikom izrade lokalne planske dokumentacije i urbanog razvoja.

12

U domenu organizovanja sistema odbrane i zatite, opti uslovi predviaju: izbor i odreivanje kompleksa lokacija neophodnih za funkcionisanje sistema odbrane izvrie se na osnovu zakonskih i stratekih dokumenata koji reguliu oblast odbrane Crne Gore; smanjiti opseg povrina kompleksa za potrebe snaga bezbjednosti Crne Gore i izvriti njihovo prestruktuiranje za civilne potrebe urbanizacije; formiranje nacionalnog sistema zatite koji e funkcionalno integrisati sve relevantne institucije koje su ukljuene u proces praenja prirodnih i tehniko tehnolokih nepogoda, zatitu i spasavanje, kao i definisanje sveobuhvatnih nacionalnih akcionih planova za sve vrste vanrednih situacija odvojeno kao za bilo koju vrstu kvantificiranog hazarda; integralno organizovati i planski sprovoditi pripreme za odbranu i civilnu zatitu, kao cjelovit sistem, kako za mirnodopske, tako i za uslove ugroene bezbednosti.

Smjernice i mjere za realizaciju prostornog plana Smjernice za izradu prostornih planova optina proizilaze iz smjernica za region kome optina pripada i odgovarajuih djelova smjernica iz prepoznatih razvojnih zona sa teritorije predmetne optine. Za ostvarivanje razvojnih opredjeljenja koja su definisana u Prostornom planu, kao prioriteti izdvajaju se aktivnosti: integralni razvoj Sjevernog regiona, koji ukljuuje saobraajno uvezivanje, razvoj energetike i omoguavanje novih, inovativnih i dugorono perspektivnih privrednih grana u skladu sa humanism resursima; poboljanje stanja ivotne sredine sa infrastrukturnim komunalnim opremanjem izgradnjom sistema preiavanja otpadnih voda, izgradnjom meuoptinskih sanitarnih deponija vrstog otpada i smanjivanje zagaenja vazduha, od strane krupnih industrijskih sistema; postizanje dogovora Crne Gore sa susjednim zemljama o saobraajnim pravcima, zajednikoj zatiti ivotne sredine i izgradnji energetskog sistema; sprovoenje odrednica Plana sa detaljnim opredjeljenjima u detaljnim prostorno planskim dokumentima.

Za prostor optine Plav od posebnog interesa su sljedee smjernice i postavke koje se odnose na prostorni razvoj Sjevernog regiona Crne Gore: Gradovi oko masiva Bjelasice, zajedno sa Plavom i Roajama, treba da formiraju sistem komplementarnih centara. Bijelo Polje i Berane koji imaju meuoptinske funkcije centara sa optim slubama, bili bi snani industrijski, poljoprivredni i glavni saobraajni centri; Intenziviranje poljoprivrede, posebno stoarstva, treba da bude glavni pravac razvoja ovog regiona. Ve razvijeno stoarstvo u oblasti Pive treba promovisati, i nastaviti sa procesom razvoja u oblastima Jezerske povri, Sinjajevine i Bihora,
13

gdje bi vee farme bile osnova za ovu aktivnost. U ostalim oblastima ovog regiona, sa manjim panjacima, treba podrati razvoj malih farmi; Dolina rijeke Lim treba da bude zona intenzivnog razvoja poljoprivrede. Ravniarska, poljoprivredna zemlja u ovoj dolini treba da se iskoristi za usjeve i stonu hranu, a terasaste padine treba iskoristiti za razvoj i oporavak plantaa sa kontinentalnim voem; Konsolidovanje umskih kompleksa i poumljavanje, koje ima za cilj stvaranje zatitnih uma, treba da budu glavni pravci razvoja u oblasti umarstva; Treba dobro odravati ekoloki koridor koji obuhvata zonu nacionalnih parkova Durmitor, Biogradska gora, Prokljetije i regionalne parkove Ljubinja, Sinjajevina sa arancima, Komovi i Visitor sa Zeletinom; Razvoj turizma tokom itave godine u ovom regionu treba da bude usmjeren ka osnivanju centara koji su dovoljno snani da privuku turiste i da im prue odgovarajui nivo usluga. Razvoj turizma treba usmjeriti , promovisati i razvijati kroz odgovarajue oblike djelatnosti, koristei resurse prirodnih i kulturnih vrijednosti od nacionalne i meunarodne vanosti,

Uspostavljenim nivoom razvoja i konceptom organizacije i ureenja prostora Crne Gore do 2020. godine, prepoznate su razvojne zone koje zahtjevaju posebnu panju prilkom izrade optinskih prostornih planova. U okviru Sjevernog regiona formirana je Polimska zona, rijeka Lim je ivotna linija zone, koja je zbog svojih specifinosti podeljena u etri podzone: Plav, Andrijevica, Berane i Bijelo Polje. Podzona Plav obuhvata podruje Plavskog jezera, ukljuujui i ravne terene du izvorinog toka Lima. Resursi i potencijali: Atraktivan prirodni pejza, ukljuujui potencijalni nacionalni park Prokletije i Plavsko jezero, specifino graditeljsko nasljee i izgraeni turistiki kapaciteti; poljoprivredno zemljite, umski kompleksi i pojave leita mineralnih sirovina; izgraeni drvopreraivaki i drugi industrijski kapaciteti; raspoloiva radna snaga; resursi pitke vode; hidroenergetski potencijal Lima i njegovih pritoka za izgradnju mini-hidroelektrana; rasadniki potencijal i kvalitet vode za uzgoj salmonidnih vrsta riba. Prioriteti razvoja: Bolja saobraajna povezanost sa okruenjem, poljoprivreda orijentisana na ratarsku i stoarsku proizvodnju i proizvodnju voa; turizam usmjeren na dvosezonsko korienje kapaciteta i valorizacija Plavskog jezera; industrija prerade drveta, prehrambena industrija, flairanje vode i korienje hidroenergetskog potencijala izgradnjom malih hidroelektrana. Ogranienja: Zabrana lociranja svih industrija u slivu Plavskog jezera; isputanja netretiranih zagaujuih otpadnih voda u Plavsko jezero, Lim i njegove pritoke; ogranienje razvoja urbanih i industrijskih funkcija u podrujima potencijalnih hidroakumulacija.

14

Konflikti: Evidentan je konflikt izmeu urbanog irenja i pojedinanih uzurpacija lokacija eksponiranih u prostoru i zahtjeva za ouvanje prirodnih ljepota i poljoprivrednog zemljita. Isto tako, izraen je konflikt izmeu prirodnog karaktera i ljepote sistema povrinskih voda i mjera za poboljanje korienja potencijala obradivog zemljita melioracioni zahvati plavnih povrina juno od Plavskog jezera, kao i konflikt izmeu privredne eksploatacije uma i zahtjeva zatite prirodne sredine i pejzaa. Pragovi: Veoma ograniena pristupanost podzoni u uspostavljenoj mrei saobraajnica u Crnoj Gori, posebno dijela Plavske i Gusinjske kotline; neadekvatno rijeeni i/ili nedostajui sistemi komunalne infrastrukture. Zahtjevi okruenja: Zatita pejzaa, vode, vazduha, zemljita, Plavskog jezera od nanosa erodiranog materijala, kao i izabranih sklopova folklorne arhitekture; Kontrola seizmikog rizika,tehnikih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena prostornoplanskih i projektantskih mjera, kako bi se ograniila povredljivost komponenti urbanog i privrednog sistema u smislu seizmikog rizika. Preduslovi: Poboljanje pristupanosti, izgradnjom novih i modernizacijom postojeih saobraajnica, kao i razvoj funkcija drutvene infrastrukture. Prekogranine razvojne zone predstavljaju zone ireg obuhvata oko dravne granice koju mogu sainjavati gradovi, naselja ili optine sa slinim razvojnim potencijalima i/ili problemima u susjednim dravama. Prekogranina razvojna zona: Prekogranini park Prokletije (Plav, Gusinje Albanija) Sainjava je podruje dijela razvojne zone Polimlja i prekograninog podruja masiva Prokletija u Albaniji. Prioriteti razvoja: privredna saradnja u podruju turizma i zatite ivotne sredine (planirani nacionalni park Prokletije i ekoloki koridori: zeleni pojas i jugoistoni Dinaridi). Crnogorski dio Jugoistonih Dinarskih planina uglavnom se nalazi u Sjevernom regionu i ini dio velikog biokoridora Jugoistonih Dinarskih planina (Dinarski luk), koji se protee od Alpa do Prokletija i Sarp- Pindor masiva. U podruju Prokletija, ovaj biokoridor je takoe povezan sa velikim regionalnim biokoridorom zvanim Zeleni pojas. Ovaj koridor obiljeava granicu izmeu bivih socijalistikih zemalja i komunistikih zemalja; na teritoriji Crne Gore pokriva cijelu granicu sa Albanijom. Zbog specifinog reima korienja ove zone u prolosti, ona je postala sklonite i koridor vaan za biodiverzitet. Smjernice za izradu planova podruja od posebnog znaaja: Podruja posebnih vrijednosti prirode koja predstavljaju nacionalna dobra i zahtijevaju jedinstveno upravljanje u dravi su:

15

prirodni parkovi i predjeli (nacionalni parkovi, regionalni parkovi, parkovi prirode i posebni porirodni predjeli); rezervati prirode (opti i posebni); spomenici prirode; memorijalni spomenici; stanita pojedinih biljnih i ivotinjskih vrsta.

U nacionalnim parkovima prioritet je: ouvanje prirode, razvijanje nauno-edukativnog i izletnikog turizma koji mora biti kontrolisan i organizovan; oplemenjivanje i ureivanje postojeih stacionarnih, servisnih, uslunih i drugih kapaciteta prvenstveno u granicama postojee zauzetosti prostora, usklaeno sa interesima zatite prirode; uklanjanje ili promjena sadraja koji su u konfliktu sa zatitom prirode i okolinom, a nove locirati po pravilu izvan parkova, te tako podstai razvoj naselja izvan granica parka. Od ostalih vrijednih prostora naroito je vano ouvati prirodne karakteristike kontaktnih podruja uz zatiene cjeline i vrijednosti nezatienih djelova prostora, kao to su prirodne obale mora i vodotoka, prirodne ume,meandri, bare, rukavci, kultivisani pejza, budui da pripadaju ukupnoj prirodnoj i stvorenoj batini, te dravnim sistemima poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva sa posebnim uslovima i zahtjevima. Posebno treba sistematski istraivati i sprovoditi mjere zatite podruja crnogorskog karsta u cjelini, radi njegove ukupne osjetljivosti, a posebno zbog opasnosti od zagaenja podzemnih voda. Za sva podruja posebnih prirodnih vrijednosti (i/ili kulturnih), a koja su zatiena nacionalnim zakonodavstvom ili meunarodnim sporazumima, moraju se izraditi planovi upravljanja i formirati odgovarajue upravljake strukture. Programi razvoja podruja sa posebnim problemima i ogranienjima kao to su brdsko planinska, te rijetko naseljena podruja, treba da naglase komponente prostornog ureenja sa gledita optimalnih kapaciteta i razmjetaja drutvenih servisa, specifinih i fleksibilnih prostornih oblika usluga i djelatnosti, te stratekih prioriteta u stvaranju uslova za podsticanje razvoja koristei iskustva ekonomije. Revitalizacija ruralnih podruja temelji se, prioritetno, na zaustavljanju procesa naputanja sela. Sistematskim mjerama treba usporiti emigracije i stvarati pravno dravne povoljne uslove rada, a naroito podsticati opstanak i razvoj poetno malim, ali sigurnim ulaganjima u ivotni standard sela, ukljuujui kulturne i rekreacijske potrebe stanovnitva i urbane uslove ivljenja. Isto tako, treba promovisati osnovne vrijednosti ruralnog naslijea, duhovnih i materijalnih dobara i tradicije, te obogaivati veze grada i sela. Podruja uz dravnu granicu zavise od okolnosti i ureenosti odnosa Crne Gore sa susjednim zemljama. Glavna razvojna usmjerenja odnose se na ureenje graninih prelaza, razvoj pograninih gazdinstava i dinamiku razmjene dobara, raunajui na malogranini promet, zajednike dravne programe, poseivanja i zapoljavanja, kulturne i privredne manifestacije i drugo.

16

Slika br.1: Struktura prostornog razvoja Crne Gore

17

Obaveze, uslovi i smjernice iz ostalih planskih dokumenta vieg reda i susjednih podruja Izvod iz Detaljnog prostornog plana autoputa Bar Boljare Detaljni prostorni plan autoputa Bar Boljare je dugoroni razvojni dokument koji obuhvata vremenski horizont do 2020. godine. Prostornim planom Crne Gore su prepoznati infrastrukturni koridori u koje se prostorno uvezuje vie magistralnih infrastrukturnih sistema sa ciljem ostvarivanja vee integracije prostora na bazi prepoznatih geografskih koridora du kojih su koncentrisane razvojne aktivnosti i saobraajne komunikacije. Izgradnja, ureenje i opremanje infrastrukturnog koridora koji povezuje sva tri regiona u Crnoj Gori (juni, sredinji i sjeverni), doprinijee brem razvoju podruja koje je neposredno vezano za ovaj koridor. Jedan od osnovnih zadataka DPP-a je da se postigne saobraajna (fizika), ekonomska i socijalna integracija pojedinih regionalnih cjelina u Crnoj Gori, kao i drave sa susjednim zemljama. Izgradnja i opremanje infrastrukturnog koridora doprinijee jaanju saobraajnih privrednih i drugih funkcija Bara, Podgorice, Kolaina, Andrijevice, Berana i Bijelog Polja i veeg broja manjih naselja. Realizacija Plana e doprinijeti smanjenju negativnih tendencija u demografskim kretanjima posebno u sjevernom regionu imajui u vidu da je to podruje sa najizraenijim migracijama kao i smanjenju procesa metropolizacije Podgorice uz bri razvoj regionalnih centara (Bar, Berane, Bijelo Polje) i manjih gradova (Kolain, Andrijevica) u regionalnim cjelinama istono i zapadno od koridora. Podruje Detaljnog prostornog plana podijeljeno je u tri dionice i to: Dionica I: urmani Smokovac - Obuhvata prostor povrine oko 450 km2 u duini od oko 50km, koji sainjavaju teritorije Optine Bar, Optine Cetinje i Optine Podgorica. Dionica II: Smokovac Mateevo - Obuhvata prostor povrine oko 350 km2 u duini vie od 40km, koji sainjavaju teritorije Optine Podgorica i Optine Kolain. Dionica III: Mateevo Boljare - Obuhvata prostor povrine oko 600 km2 u duini od oko 70km, koji sainjavaju teritorije Optine Kolain, Optine Andrijevica, Optine Berane i Optine Bijelo Polje.

18

Faze realizacije: U prvoj etapi predvieno je sprovoenje potrebnih istraivanja i izrada generalnih projekata za varijante trase autoputa preko Skadarskog jezera i trase Andrijevica Berane. U drugoj etapi predviena je izgradnja autoputa od Mateeva do Andrijevice sa kapitalnim objektom tunel Trenjevik, ime e se ubrzati razvoj Sjevernog regiona, posebno podruja optina Andrijevica, Plav i Berane. Treom etapom neophodno je obuhvatiti potez od Andrijevice do Crna ( petlja prema Bijelom Polju),a po usaglaavanju planova i dinamike izgradnje u prekograninoj saradnji sa Srbijom.

Slika br.2 Detaljni prostorni plan Bar - Boljare

19

Opis granica PUP-a Geografsko saobraajno - administrativni poloaj Optina Plav nalazi se u jugoistonom dijelu Crne Gore, neposredno do granice prema Albaniji i Kosovu. Teritorija Optine smjetena je u izvorinim tokovima Lima i Peke Bistrice, izmeu Prokletijskih planina, u kojima dinarske planine dostiu visinsku kulminaciju. Preko planinskih visova, sa june i jugozapadne strane prua se dravna granica prema Albaniji, a sa istone strane, granica prema Kosovu. Geografske koordinate su 42 35 29 N i 19 56 26 E. Teritorija Optine se prostire u pavcu sjeveroistok - jugozapad i zahvata povrinu od oko 486 km2. Teritorija Optine predstavlja posebnu prirodnu - geografsku i administrativnu cjelinu, ije se administrativne granice najveim dijelom podudaraju sa prirodnim. Centralni dio Optine ini plavsko - gusinjska kotlina, koja je, Limskom dolinom, prirodno otvorena prema sjeveru. itav predio je blago nagnut prema sjeveru, kuda vode i svi rjeni tokovi, kao i najvaniji put dolinom Lima. Optina se sa june i jugoistone strane granii sa Albanijom u duini od 56km, sa jugoistone strane sa Kosovom, u duini od 34km. Sa sjeverne strane granii se sa optinom Berane u duini 16,7km, a sa sjeverozapadne strane sa optinom Andrijevica u duini od 21,2km. Granica optine Plav duga je 114,78km. Teren optine Plav karakteriu sljedei prirodni elementi: Podruje Optine je najveim dijelom smjeteno u plavsko gusinjskoj kotlini i u dolini rijeke Lim - Gornje Polimlje; Grad Plav se nalazi na prosjenij nadmorskoj visini od oko 945 mnm. Skoncentrisan je oko Plavskog jezera ( ali ne i uz jezero) i izvorita rijeke Lim; Gusinje je drugo po veliini naselje na teritoriji optine Plav i nalazi se jugozapadno od Plava, na sastavku rijeka Grnara i Vruje na nadmorskoj visini od 925 mnm, ispod gorostasnih Prokletija, nadomak granice sa Albanijom; Teritorija plavske optine, zahvata sredinji dio masiva Prokletija karakteristlnog po razuenosti reljefa, brojnim visovima, klisurama, strmim padinama i drugim prirodnim fenomenima; Na osnovu Zakona o nacionalnim parkovima (Sl. list 56/09), Prokletije su proglaene petim Nacionalnim parkom u Crnoj Gori na povrini od 16 638 ha. (16 118 ha - GIS) U morfolokom smislu teren pripada Dinaridama, preciznije Prokletijskim planinama. Prokletijske planine ine: Prokletije, Hajla, Komovi, Visitor, Mokra planina, Mokra gora, ljeb. Plavske Prokletije obuhvataju prostor visokih planina, od Bogievice na istoku, preko grebena du granice sa Albanijom na jugu i jugozapadu, zatim Visitora i Zeletina na zapadu do Starca na sjeveru; Najvei planinski vrh na teritoriji plavske optine po nekim podacima je i najvei vrh Crne Gore - Zla kolata - 2 534mnm, dok je po Statistikom godinjaku, najvei vrh na Prokletijama - Maja Rosit (Rosni vrh - 2 524mnm);
20

Plavsko - gusinjska kotlina predstavlja najdublji i najvei ledniki oblik na Prokletijskim planinama. Duina kotline iznosi oko 25km, a irina oko 5km i prostire se u smjeru sjever - jug; Plavsko jezero, kao najznaajniji i najvei limnoloki objekat meu planinskim jezerima Crne Gore, je smjeteno u prostranoj Plavsko-Gusinjskoj kotlini okruen masivima Prokletija, Visitora, Grebena i Bogievice; Plavsko jezero je lednikog porijekla. Nastalo je u prostoru koji je bio intenzivno zahvaen glacijacijom, gdje je voda akumulirana u plavsko - gusinjskom valovu. Ovo je najvee ledniko jezero u Crnoj Gori, ija povrina iznosi 1,99km2. Nalazi se na 906 mnm, sa maksimalnom dubinom 9,15m. Maksimalna duina jezera je preko 2000m, a irina oko 1500 m. Povrina neposrednog sliva je preko 4km2.; Plavsko jezero je protonog tipa. Osnovna obiljeja vodnog bilansa daju mu pritoka Ljua sa svojim slivom (pritoke Vruja i Grnar) i otoka Lim, ije izvorite predstavlja upravo ovo jezero; Doline rjeke Lim i njenih pritoka svojim oblicima i pravcima pruanja predstavljaju prirodnu predispoziciju za vezu sa susjednim oblastima i unutranje veze. Rijeka Lim je okosnica na koju se vezuju ostali sekundarni pravci; Prostor Optine pripada Crnomorskom slivu, odnosno slivu rijeke Lim.

Prigranini poloaj optine Plav, teka prohodnost planinskog masiva Prokletija i drugotrajna izolovanost susjedne drave Albanije, uslovili su da je podruje optine Plav, u okviru Crne Gore i ire, ostalo izolovano i periferno u odnosu na mree naselja i saobraajnica. Najznaajnije drumske saobraajnice su magistralni pravac M-9, koji vodi od Kolaina preko Andrijevice do Murina, pa dalje prema Pei i regionalni put R-9, koji vodi od Murina do Gusinja. Plav je udaljen od glavog administrativnog centra drave i aerodroma Podgorice 180km, od luke Bar 232km, a od Bijelog Polja gdje je eljeniko vorite, 73km. Optina Plav pripada Sjevernom regionu Crne Gore, po prostoru spada u red optina srednje veliine i zauzima 3,5% teritorije Crne Gore. Optinski centr Plav predstvlj glvni uprvni, ekonomski, privredni i kulturni centr Optine, kome direktno i indirektno grvitirju sv nselj. Glvni rzvojni centr je Plav. Optina Plav je 12. po veliini u Crnoj Gori, ima 3 mjesna centra (dva urbanog karaktera - Plav i Gusinje), 7 mjesnih zajednica i 21 selo.

21

Ocjena postojeeg stanja prostornog uredjenja (regionalni aspekti, prirodni resursi, stanovnitvo, mrea i funkcije naselja, ruralna podruja, privredne djelatnosti, uslune djelatnosti i javne slube, saobraaj i infrastrukturni sistemi, ivotna sredina, prirodna i kulturna dobra i sl.) U prethodnoj fazi II, prikupljena je, prezentovana i obraena sveobuhvatna Dokumentaciona osnova koja se odnosi na postojee stanje. Sagledavanje faktora kao to su ljudski resursi, ivotna sredina, ekonomske aktivnosti, infrastruktura i usluge, kao i strateki razvojni planovi i propisi, je SWOT analiza, koja predstavlja presjek svih faktora koji utiu na stanje i razvoj Optine. SWOT ANALIZA SNAGE SLABOSTI

Prirodni resusi: - Poljoprivredno zemljite - ume - Hidropotencijal - Ambijentalne vrijednosti - Polna ujednaenost - Relativno povoljna starosna struktura u odnosu na prosjek Crne Gore - Pozitivan prirodni prirataj - Dobra razvijenost zdravstvenih usluga - Zadovoljavajua mrea srednjeg i osnovnog obrazovanja - Postojanje odgovarajuih socijalnih institucija i lokalnih socijalnih servisa - Bogato kulturno istorijsko nasljee - Raznovrsni kulturno zabavni sadraji - Brojne sportske manifestacije - Razvoj turistikih kapaciteta - Atraktivne turistike zone - Plantani uzgoj kontinentalnog i jagodiastog voa - Veliki hidropotencijal za razvoj malih hidroelektrana - Dobra pokrivenost (elektrificiranost) distributivnom mreom niskog napona - Dobra regionalna povezanost sa optikim kablovima - Dobra pokrivenost signalom mobilne telefonije i radiodifuzije - Dobra izdanost izvorita za napajanje gradskog vodovoda i mjesnih centara

- Depopulacija stanovnitva posebno u ruralnim podrujima - Pad broja domainstava - Usitnjavanje(umanjivanje) domainstava - Negativni migracioni tokovi - Starenje stanovnitva, a posebno na ruralnim podrujima - Nepovoljna obrazovna struktura - Pad broja zaposlenih - Nepovoljna strukturalna nezaposlenost sa visokim ueem lica nie strune spreme i starije starosne dobi - Nizak stepen aktivnog stanovnitva posebno enske populacije - Neadekvatni uslovi za rad nekih kolskih objekata posebno podrunih odjeljenja - Neusklaenost kolskih programa sa potrebama trita rada - Porast broja korisnika socijalne pomoi - Neadekvatni arhitektonski uslovi (barijere) za lica sa invaliditetom - Nedovoljno razvijeni turistiki kapaciteti - Nedostatak kadrova u oblasti turizma - Ekstenzivna poljoporivredna proizvodnja - Usitnjeni poljoprivredni posjedi - Nedovoljna vertikalna povezanost primarne proizvodnje i industrije - Gubitak poljoprivrednog zemljita korenjem za druge namjene - Prekomjerna sjea uma - Nizak stepen obrade u drvopreradi - Neadekvatan tretman drvnog otpada - Loe organizovan sistem zatite uma od poara - Nedovoljna povezanost ruralnih podruja prvenstveno na visoijim kotama i pograninim predjelima - Loe stanje lokalnih puteva - Neadekvatno rijeen gradski saobraaj
22

- Realizacija Programa aktivne politike zapoljavanja - Dijaspora - Valorizacija prirodnih resursa NP Prokletije - Skijaki potencijali na planini Bogievici - Razvoj malog i srednjeg preduzetnitva - Razvoj biznis zona - Novi trendovi u turizmu (sport, ruralni sadraji, agroturizam, zdravstveni turizam, lovni turizam) - Novi trendovi razvoja zdrave/organske hrane - Fabrika vode za pie - Razvoj malih hidroelektrana - Brendiranje plavske borovnice kao Crnogorskog brenda - izgradnja Autoputa Murino-Pe - Izgradnja puta Gusinje Podgorica preko Albanije - Izgradnja magistralnog puta Plav-Deani, preko Bogievice - Rekonstrukcija i otvaranje puta Murino-Pe, preko akora - Regionalno povezivanje i razvoj klastera, prvenstveno turistikih - Korienje sredstava dostupnih EU fondova - Realizacija projekta regionalne deponije za etiri optne - Primijena EU propisa o zatiti ivotne sredine - Zatita, revitalizacija i valorizacija Plavskog jezera

ANSE

- Nedostatak parking prostora - Neadekvatna ureenost javnih povrina - Jednostrano napajanje konzumnog podruja prenosne mree napona 35 kV - Zastarjelost distributivne mree sa neadekvatnim presjecima provodnika, slabim i dotrajalim stubovima prvenstveno u ruralnim podrujima - Nedovoljna razvijenost fiksne telefonije prvenstveno u ruralnim podrujima - Nedovoljna razvijenost irokopojasnog interneta - Neadekvatna rijeenost vodosnadbijevanja pojedinih naselja u ruralnim podrujima. - Nezatienost vodoizvorita - Neadekvatna rijeenost kanalizacionog sistema - Isputanje nepreienih otpadnih voda u vodotoke i rijeke - Deponovanje otpada na neodgovarajuim Lokacijama - Kanjenje realizacije projekta Regionalne deponije vrstog otpada - Nastavak depopulacije stanovnitva - Nastavak starenja stanovnitva - Odliv strunog kadra - Nedostatak sredstava za realizaciju projekata - Nedovoljna konkurentnost domaih proizvoda na meunarodnom tritu - Nedovoljne subvencije u poljoprivredi - Globalna ekonomska kriza - Globalna konkurencija, masovna proizvodnja - Neadekvatna zatita Plavskog jezera kao prirodnog rezervata i turistike atrakcije, turistikih potencijala Bogievice i ostalih prirodnih potencijala - kanjenje izrade PPPN za NP Prokletije - Devastacija uma - Neplanska eksploatacija ljunka i pijeska - Nelegalna gradnja - Nelegalna odlagalita otpada - Erozija poljoprivrednog zemljita du rjenih tokova - Elementarne nepogode - Nesprovoenje donesenih razvojnih planova

PRIJETNJE

23

1.4.1. Regionalni aspekti Strategija regionalnog razvoja Crne Gore 2010-2014, definie razvojne ciljeve usmjerene ka socio-ekonomskom razvoju drave, smanjenju regionalnih razlika i jaanju potencijala za razvoj onih djelova zemlje koji zaostaju u razvoju. Osnovni cilj Strategije regionalnog razvoja je postizanje ravnomjernijeg socio-ekonomskog razvoja Crne Gore u skladu sa principima odrivog razvoja, stvaranjem uslova za poveanje konkurentnosti svih djelova zemlje i realizaciju njihovih razvojnih potencijala. Strategija regionalnog razvoja polazi od principa odozdo prema gore, kroz bolju povezanost lokalnih i regionalnih razvojnih potreba sa razvojnim prioritetima na nacionalnom nivou; podrke manje razvijenim podrujima, te podrke za odrivo upravljanje prirodnim resursima, primjenu nisko karbonskih tehnologija i razvoj komunalne infrastrukture. Savremenu crnogorsku ekonomiju karakterie pozitivan realni ekonomski rast u poslednjoj deceniji. Meutim, pozitivan ekonomski rast cjelokupne crnogorske privrede u poslednjoj deceniji, uticao je i na relativno neravnomjeran rast u okviru regiona. Ovaj rast je praen znaajnim rastom investicija, u primorskom i sredinjem regionu, dok je neto nii rast investicija ostvaren u sjevernom regionu. Sjeverni region ine sljedee optine: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Mojkovac, Kolain, Plav, Pljevlja, Pluine, Roaje, avnik i abljak. Sa aspekta teritorijalne podjele, Crnu Goru ini 19 optina, Glavni grad i Prijestonica. Optina je osnovni oblik lokalne samouprave, a mogu se osnivati i drugi oblici lokalne samouprave. Kada je u pitanju statistika podjela Crne Gore, prema kriterijumima Eurostata-a o podjeli drave na prostorne jedinice za statistiku, Crna Gora se posmatra kao jedan region. Ipak, bez obzira na navedenu klasifikaciju, postoje znaajne razlike u nivou razvijenosti jedinica lokalne samouprave, pa samim tim i irih podruja kojima pripadaju. U Crnoj Gori ne postoje administrativno odreeni regioni. Ipak, za potrebe ove strategije i prepoznavanja razvojnih prioriteta, postoji neophodnost posmatranja svake jedinice lokalne samouprave u kontekstu prirodnog okruenja kojem pripada, pa su formirana tri regiona Sjeverni, Srednji i Primorski. Gustina naseljenosti u sva tri regiona je neujednaena, tako da je naseljenost manja u sjevernom dijelu, u odnosu na sredinji i primorski region. Kada je rije o osnovnim pokazateljima razvijenosti, kao to su oporezivi dohodak, nezaposlenost, tekui prihodi budeta, stopa rasta stanovnitva i stopa obrazovanja, Crnu Goru karakterie postojanje znaajnih razlika u ovim pokazateljima i na nivou regiona i na nivou jedinica lokalne samouprave. U skladu sa tim, sjeverni region ima najnii nivo razvijenosti, dok je primorski region najrazvijeniji u zemlji. Po metodologiji obrauna Indeksa razvijenosti JLS 2007-2009. (odstupanje u odnosu na nacionalni prosjek) optina Plav se smatra jedinicom lokalne samouprave sa najniim nivoom razvijenosti u odnosu na prosjek u Crnoj Gori.
24

Imajui u vidu navedeno, u narednom periodu, u fokusu politike razvoja treba da bude ostvarenje ravnomjernijeg regionalnog razvoja koje nee biti zasnovano na usporavanju razvijenih, ve na stvaranju uslova za ubrzani razvoj manje razvijenih djelova zemlje. Takoe, u fokusu treba da bude jaanje konkurentnosti nerazvijenih regiona kroz poboljanje osnovne i poslovne infrastrukture, te kreiranje uslova koji e zadrati, a onda i privui stanovnitvo da naseljava ova podruja. Izgradnja osnovne i poslovne infrastrukture moe biti finansirana iz postojeih budetskih sredstava, kroz kreditna zaduenja i iz fondova EU koji su, uz zahtijevano uee za kofinansiranje, bespovratna sredstva. Strategija definie tri strateka cilja i to: Strateki cilj 1: Ravnomjerniji razvoj svih jedinica lokalne samouprave i regiona; Kroz prilagoavanje i bolju povezanost potreba razvoja na lokalnom i regionalnom nivou sa prioritetima razvoja na nacionalnom nivou, te usklaivanje potreba razvoja na lokalnom i regionalnom nivou sa raspoloivim nacionalnim i EU fondovima koji su namijenjeni razvoju.

Strateki cilj 2: Ubrzani razvoj manje razvijenih jedinica lokalne samouprave i regiona; Kroz obezbjeivanje stvaranje uslova za prepoznavanje, poveanje i optimalno korienje njihovih razvojnih potencijala eliminisanjem uzroka koji spreavaju njihov razvoj;

Strateki cilj 3: Regionalni razvoj i zatita ivotne sredine. Kroz unapreenje uslova za odrivo korienje prirodnih resursa, primjenu nisko karbonskih tehnologija i razvoj komunalne infrastrukture, pruajui posebnu podrku podrujima koja zaostaju u razvoju.

Jedan od naina ostvarenja ciljeva: Strateko planiranje razvoja na nivou jedinica lokalne samouprave (JLS) Osnovni planski dokument za odrivi socio-ekonomski razvoj svake JLS u kojem se odreuju osnovni smjerovi razvoja (ciljevi i prioriteti) JLS jeste Strateki plan razvoja (SPR). Osnovni smjerovi razvoja moraju biti u skladu sa ciljevima i prioritetima razvoja koje definie SRR kao osnovni planski dokument na nacionalnom nivou kojim se utvruju ciljevi i politike regionalnog razvoja. Mjere za podsticanje ravnomjernijeg regionalnog razvoja u Crnoj Gori Izgradnja infrastrukturnih objekata (lokalni i regionalni putevi, bolnice, kole, vrtii, sportski objekti, izgradnja stambenih objekata itd.). Poveanje privredne aktivnosti i dalji podsticaji razvoju preduzetnitva, malog i srednjeg biznisa.
25

Privlaenja stranih investitora i identifikovanje oblasti za investiranje. Podsticajne mjere za naseljavanje nerazvijenih optina u cilju smanjenja iseljavanja, povratka iseljenog i privlaenja novog stanovnitva. Podizanje nivoa i kvaliteta obrazovanja, pogotovo u oblasti visokog obrazovanja, u skladu sa potrebama i zahtjevima trita, sa posebnim akcentom na razvijanje i osnaivanje preduzetnikih sposobnosti kod mladih ljudi.

Tri su prioritetne teme za regionalni razvoj i zatitu ivotne sredine: odrivo upravljanje i korienje prirodnih resursa; nisko karbonski razvoj; i infrastruktura za zatitu ivotne sredine (komunalna infrastruktura).

Nivo jedinica lokalne samouprave Jedinice lokalne samouprave su kljuni nosioci razvoja na lokalnom nivou. U cilju efikasnije koordinacije i ostvarenja politike regionalnog razvoja, jedinice lokalne samouprave: Donose svoje strateke planove razvoja, i druga dokumenta u skladu sa Zakonom, i u skladu sa razvojnim prioritetima prepoznatim u SRR, Prepoznaju potrebe lokalne zajednice i reflektuju ih kroz indikativnu listu projekata, Promoviu zajednike razvojne projekte u saradnji sa drugim (susjednim) JLS, Upisuju svoje projekte u elektronsku bazu podataka, a putem RR standarda informiu napretku u sprovoenju projekata, Uestvuju u radu Partnerskog savjeta za regionalni razvoj.

Najvaniji projekat od regionalnog znaaja za optinu Plav Naziv projekta: Izgradnja regionalne sanitarne deponije za optine Berane, Andrijevica, Plav, Roaje, Bijelo Polje, Mojkovac i Kolain Lokacija: Optina Berane Izvori finansiranja: cca EIB 9 miliona , IPA 2009 5 miliona 1.4.2. Prirodni resursi (Studija prirodnih uslova Montenegroprojekt 2012.god.) 1.4.3. Stanovnitvo (Socio-ekonomska studija CEED consulting Podgorica 2012.g.) Analiza demografskih kretanja Plava, u posmatranom periodu (1971- 2011), je raena na osnovu dostupnih podataka Monstata. Imajui u vidu primjenu razliitih metodologija 2003. i 2011. godine uporedivost podataka o broju stanovnika sa podacima ranijih popisa nije mogua. Do kraja 2012. godine se oekuje da e Monstat objaviti podatke o broju stanovnika sa Popisa 2003. godine prema najnovijoj metodologiji, nakon ega e biti mogue ustanoviti stvarno kretanje stanovnika.
26

Popis iz 2003.godine je sproveden prema meunarodnim preporukama i sa znatno drugaijim metodolokim rjeenjima u odnosu na prethodne popise. Najvee izmjene se tiu obuhvata popisa, a najvanija metodoloka novina je ukljuenje izbeglica u ukupno stanovnitvo zemlje i iskljuenje graana Crne Gore na radu ili boravku u inostranstvu koji su iz zemlje odsutni due od jedne godine. Prema definiciji ukupnog stanovnitva koja je primijenjena u popisu iz 2003. godine, a prema meunarodnim preporukama, popisom su obuhvaena i sva raseljena lica (posle 24. marta 1999) sa Kosova i Metohije. Ta lica su, s obzirom da je Crna Gora 31. oktobra 2003, tj. u vreme sprovoenja popisa bila lanica dravne zajednice Srbija i Crna Gora, tretirana kao interno raseljena lica (IRL) I stoga ih je trebalo ukljuiti u ukupno (stalno) stanovnitvo podruja odakle su raseljena, a ne u stanovnitvo podruja gde su bila doseljena (i popisana). Metodologijom Popisa iz 2011.godine, stanovnitvo predstavljaju lica sa uobiajenim mjestom boravka u Crnoj Gori. Uobiajeno mjesto boravka predstavlja mjesto gdje lice uobiajeno provodi dan, bez obzira na privremenu odsutnost iz razloga rekreacije, odmora, posjete prijatelja ili roaka, poslovne odsutnosti, kao i odsutnosti usljed medicinskog tretmana ili religijskog hodoaa, kao i mjesto u kome lice boravi neprekidno, najmanje od 1.aprila 2010.godine ili je stiglo u to mjesto kasnije, ali ima namjeru da ostane tu najmanje jednu godinu. U meunarodnom kontekstu ovo je vano kako bi se izbjeglo da lica budu ukljuena u ukupan broj stanovnika u vie zemalja, ili da ne budu nigdje ukljuena. Upravo osnovni cilj popisa jeste da se utvrdi taan broj lica koja ive i koriste infrastrukturu nekog geografskog podruja. Kretanje stanovnitva i domainstava Kretanje broja stanovnika u periodu 1971-2011.godine bilo je prevashodno uslovljeno strukturom i rezultatima privrede, razvojem infrastrukture i naseljskih sadrajima, kao i nestabilnim okruenjem pogotovo u periodu devedesetih. Broj stanovnika u optini Plav od Drugog svjetskog rata do 1981.godine je bio u konstantnom rastu sve do 1991. godine. Prije svega, pad privrednih aktivnosti negativno je uticao na kretanje broja stanovnika, tako da je na poslednja tri popisa (1991-2011) zabiljeen konstantan pad broja stanovnika. U periodu od 1971-2011. zabiljeen je pad broja stanovnika za 32,92%, pri emu je najvei pad zabiljeen izmeu dva popisa 1991-2003. od 28,49%. Prema podacima sa poslednjeg popisa u optini Plav ivi 13.108 stanovnik ili 2,1% ukupne populacije Crne Gore. U periodu izmeu poslednja dva popisa smanjenjen je broj stanovnika za 5,05%. Trend pada stanovnitva praen je demografskim pranjenjem ruralnih podruja, posebno brdsko-planinskih podruja. U periodu od 1971-2011. stanovnitvo sa urbanog podruja je smanjeno za 6,31%, dok je na urbanim podrujima smanjeno za 44,03%. Ovi trendovi su prouzrokovani mehanikim kretanjima stanovnitva ruralih podruja. U periodu 1971-2011. zabiljeena je velika disproporcija u prostornom rasporedu stanovnitva. Posmatrajui prema mjesnim zajednicama, poveanje stanovnitva je
27

zabiljeeno u MZ Prnjavor, dok je u preostalim djelovima zabiljeeno demografsko pranjenje. Najvee smanjenje broja stanovika u apsolutnom iznosu u poslednjih etrdeset godina je zabiljeeno u MZ Gusinje (2836 stanovnika ili 44,09%), dok je procentualno najvei pad broja stanovnika zabiljeen u MZ Velika (72,45%). Tabela 1. Broj stanovnika po mjesnim zajednicama (1971-2011.)
1971 GUSINJE VUSANJE PLAV PRNJAVOR VELIKA MURINO BREZOJEVICA 6.432 1.103 7.065 899 1.325 1.633 1.085 1981 6.443 1.399 7.446 965 912 1.387 1.008 1991 4.470 737 7.121 944 622 1.171 933 2003 3.558 866 5.878 944 499 1.113 947 2011 3.596 643 6.045 965 365 990 945 Promjena (%) 2011/1971 2011/2003 -44,09 1,07 -41,70 -25,75 -14,44 2,84 7,34 2,22 -72,45 -26,85 -39,38 -11,05 -12,90 -0,21

Izvor: Monstat

Broj domainstava nije pratio trend kretanja broja stanovnika. U periodu 1971-2011. broj domainstava je porastao za 15,09%. Najvei broj domainstava zabiljeen je 1991. godine. U poslednjih etrdeset godina pad broja domainstava je zabiljeen samo u meupopisnom periodu 1991-2003., kada je zabiljeen pad broja stanovinika od 8,11%. Razlog ovakvog kretanja se moe nai u nestabilnom periodu devedesetih, prouzrokovani ratnim deavanjima na prostoru bive SFRJ i sankcijama praenim loom ekonomskom situacijom. Rast broja domainstava praen je ubrzanim rastom na urbanom podruju koji je u poslednjih etrdeset godina uvean za 50%, uz pad broja domainstava na ruralnim podruju u poslednih dvadeset godina. Kretanje broja domainstava je praeno usitnjavanjem domainstava prije svega na urbanom podruju, dok je broj lanova po domainstvu na ruralnom podruju prouzrokovan smanjenjem broja stanovnika. Prosjean broj lanova po domainstvu na nivou optine je smanjen sa 6,02 iz 1971. na 3,01 u 2011. godini. Slino kretanje prosjenog broja stanovika po domainstvu je zabiljeeno i na ruralnom i na urbanom poruju. Na urbanom podruju prosean broj lanova po domainstvu je smanjen (sa 5,67 na 3,53 lanova), dok je u ruralnom podruju taj trend izraeniji (sa 6,18 na 3,49 lanova). Ukupan broj domainstava prema popisu 2011. godine je iznosio 3.737. Posmatrano po mjesnim zajednicama na podruju optine Plav, kao i kod broja stanovnika, razlile su vrlo izraene kada su u pitanju vangradska podruja. Najznaajniji rast boja domainstava u poslednjih etrdestet godina je zabiljeen u MZ Prnjavor od 85,61%, dok je najznaajniji pad broj domainstava zabiljeen u MZ Velika (47,25%). U poslednjem meupopisnom periodu, pored mjesnih zajednica Velike i Murina, gdje je pad broja domainstava prisutan dui niz godina, zabiljeen je i pad broja domainstava u MZ Vusanje.

28

Tabela 2. Broj domainstava po zajednicama naselja (1971-2011)

1971 GUSINJE VUSANJE PLAV PRNJAVOR VELIKA MURINO BREZOJEVICA 6.432 1.103 7.065 899 1.325 1.633 1.085 1981 6.443 1.399 7.446 965 912 1.387 1.008 1991 4.470 737 7.121 944 622 1.171 933 2003 3.558 866 5.878 944 499 1.113 947 2011 3.596 643 6.045 965 365 990 945

Izvor: Monstat

Promjena (%) 2011/1971 2011/2003 -44,09 1,07 -41,70 -25,75 -14,44 2,84 7,34 2,22 -72,45 -26,85 -39,38 -11,05 -12,90 -0,21

Projekcije stanovnitva Projekcija stanovnitva za optinu Plav data je u tri varijante dobijene razliitim metodama: metodom ekstapolacije, koji se zasniva na matematikom izraunavanju broja stanovnika, a temelji se na kretanju broja stanovnika izmeu dva ili vie popisnih perioda. Treba naglasiti da je ovaj metod precizan i pouzdan samo ako se radi za periode do 5 godina i ako se radi o zatvorenoj populaciji (bez migracionih kretanja). analitikim metodom, koji se najee koristi, posebno ako se rade projekcije za due vremenske periode preko 5 godina, 10, 15 ili vie. Projekcije stanovnitva raene ovim metodom baziraju se na: prirodnom kretanju stanovnitva (stope nataliteta, mortaliteta i prirodnog prirataja), starosnoj strukturi stanovnitva, godinjoj stopi migracionog salda, stopi fertiliteta itd. Prilikom izrade projekcija polo se od pretpostavke da se stope nataliteta nee bitnije mijenjati (da e biti uglavnom na nivou sadanjih), da e stopa mortaliteta imati blagi rast (s obzirom na starosnu strukturu stanovnitva) i da e stopa migracionog salda biti na sadanjem nivou. metodom kohorti ovim metodom se projektuju starosne grupe stanovnitva da bi se dobii potrebni kontigenti stanovnitva (predkolski, kolski, srednjokolski, fertilni, radni, staraki itd.). Ovaj metod koristi sve parametre koje koristi i analitiki metod, i prilikom izrade projekcija polo se od istih pretpostavki.

Tabela 3. Projekcije stanovnitva po mjesnim zjednicama

Metod ekstrapolacije Analitiki metod Metod kohorti 2015 2020 2025 2015 2020 2025 2015 2020 2025 GUSINJE 3.290 3.178 3.066 3.306 3.231 3.174 3.212 3.035 2.836 VUSANJE 539 403 267 554 453 371 550 449 367 PLAV 5.847 5.833 5.820 5.866 5.897 5.949 5.767 5.704 5.623 PRNJAVOR 970 980 991 970 981 992 953 948 940 VELIKA 294 208 122 305 246 198 286 218 159 MURINO 902 813 725 906 830 761 869 759 650 BREZOJEVICA 920 909 898 920 909 899 883 837 794 UKUPNO 12.762 12.324 11.889 12.827 12.547 12.344 12.520 11.950 11.369
29

1.4.4. Mrea i funkcije naselja Prema Prostornom planu Optine 2006 god.ukupan broj stanovnika e bitti 20 530. U narednom periodu oekuje se da e se broj domainstava poveati uz paralelno smanjivanje prosjenog broja lanova. Stanovnitvo optine Plav razmjeteno je u 23 naselja, to su: - Bogajii; Brezojevica; Velika; Vojno Selo; Vinjevo; Vusanje; Gornja Renica; Grnar; Gusinje; Dolja; Dosue; urika Rijeka; Kolenovii; Kruevo; Martinovii; Manica; Desni Meteh; Murino; Novii; Plav; Prnjavor; Ski; Hoti. - Po funkcionalnim kriterijumima izdvajaju se tri naselja Plav, Gusinje i Murino (dominantna je u funkciji privrede, usluge i komunikacije). - Plavu gravitiraju: Kruevo, Vinjevo, Vojno Selo, Djurika Rijeka, Hoti, Bogajii, Prnjavor, Ski, Desni Meteh, Brezojevica i Mratinovii; - Gusinju gravitiraju: Kolenovii, Vusanje, Dolja, Grnar i Dosue; - Murinu gravitiraju: Novii, Velika, Manica i Gornja Renica. - Katastarskih optina ima 21, a mjesnih zajednica 6 (Brezojevica, Plav, Velika, Murino, Gusinje i Vusinje). Dokument na osnovu kojeg se vri ureenje prostora optine Plav je PPO Plav iz 1988. godine (projekcija razvoja 2006.god.) Studijom razvoja agroindustrijskih kompleksa na teritoriji SRCG, predviena je izgradnja sirarnice u Plavu, dvije otkupne stanice za mlijeko i mlijene proizvode u Plavu i Gusinju, jedna otkupna stanica za poljoprivredne proizvode i umske plodove u Plavu, tri farme za tov goveda u Plavu, Gusinju i Murinu. Planom su predviene mini - farme za individualne proizvoae koji gaje najmanje 20-30 krava. Saobraaj: mogue je obavljati iarom, mogue trase su Plav - Kofiljaa i Plav - Visitor, a takoe u predjelima Hridskog jezera i Bogievice, kao i u podruju Velike gdje je planiran turizam. Elektrina energija: pri rjeavanju ureenja slivova rijeka i izgradnji akumulacija do sada je utvreno da se najpogodnije lokacije hidroelektrana nalaze na Komarai (postrojenje Jara i Babino polje), Lim (postrojenje Plav sa akumulacijom na profilu Gradac). Kao mogue akumulacije su jo na lokalitetima urika Rijeka, Meteh i Gornje Vusanje. Planirana deponija je nizvodno od grada Plava, lokacija je na lijevoj obali rijeke Lim, u prostoru izmeu sadanjeg i naputenog dijela korita rijeke. Mrea naselja u mrei naselja javljaju se 4 nivoa. Centar Optine, sekundarni centri, centri MZ i ostala naselja. Po funkcionalnom kriterijumu izdvajaju se tri naselja Plav (primarni), Gusinje i Murino (sekundarni centri). Naselja koja predstavljaju centre MZ u funkcionalnom smislu e ojaati u sadrajima kao to su univerzalna sala, prodavnice, zdravstvo, sport i rekreacija (Plav, Gusinje, Murino, Velika i Vusanje).
30

REZULTATI ISTRAIVANJA JAVNOG MNJENJA sistematizovani za potrebe formiranja scenarija Rezultati istraivanja sprovedenog u okviru izrade Socio - ekonomske studije raene za potrebe ovog PUP-a pokazuju da skoro u svim mjesnim zajednicama, anketirana domainstva imaju lana porodice koji ivi van njihovog mjesta stanovanja. Oko 20% domainstava iz Prnjavora, Brezojevice i Plava ima lana koji ivi u nekom drugom mjestu, a najei razlozi njihovog odlaska su pronalaenje posla i kolovanje. Zabrinjava visok procenat stanovnitva koji ne planira povratak, a preko 50% ispitanika su nezadovoljni kvalitetom ivota, izuzimajui mjesne zajednice Prnjavor i Gusinje. Meutim, nivo zadovoljstva varira od jedne do druge mjesne zajednice, pa je tako zadovoljstvo najizraenije u Prnjavoru i Gusinju, dok je nezadovoljstvo kvalitetom ivota najizraenije Vusanju, Plavu i Velikoj. Istraujui pozitivne razloge za ivot u mjesnim zajednicama optine Plav, dolo se do saznanja da su osnovni motivi za ivot u posmatranim podrujima: zdrava sredina i nain ivota, prirodne ljepote, porodica.

Pored navedenih motiva u mjesnim zajednicama: Vusanje, Velika i Gusinje se cijeni i povoljnost klime, a u Murinu i imovina i uslovi stanovanja. Ostali razlozi poput posla, kolovanja, socijalne i zdravstvene zatite, bezbjednosti, patriotizma, sposobnost lokalne zajednice su manje prepoznati na nivou mjesnih zajednica. Nemogunost zaposlenja i neperspektivnost su kljuni faktori gdje anketirani svoju budunost ne veu za trenutno mjesto stanovanja. Otvaranje novih radnih mjesta, prema miljenju ispitanika, bila bi mjera koja bi najefikasnije mogla doprinijeti poboljanju uslova za ivot u njihovoj mjesnoj zajednici. Za graane Vusanja to je ujedno i jedina potrebna mjera, dok graani ostalih mjesnih zajednica navode i neke druge mjere. Tako recimo, znaajan dio mjetana urbanog dijela Plava i Gusinja vjeruje da bi poboljanje saobraajne i druge infrastrukture imalo znaajan uticaj na bolje uslove ivljenja, dok jedan dio stanovnika Prnjavora smatra da bi povezivanje s drugim optinama takoe dalo doprinos boljim uslovima ivota. Ukoliko se posmatra struktura prihoda domainstva, shodno izvorima iz kojih potiu, moe se konstatovati da su plata, odnosno penzija dominantni izvori prihoda. Socijalna pomo, kao izvor prihoda, zastupljenija je u mjesnim zajednicama Murino, Velika i Vusanje, gdje je otprilike svako etvrto domainstvo zavisno od ovog vida pomoi.
31

Mjetani Gusinja i urbanog dijela Plava kao znaajnu stavku prihoda navode i novac primljen od roaka koji rade u inostranstvu, dok se prihod od poslova koji se obavljaju u domainstvu pose- bno navode mjetani Gusinja i Velike. Ostali izvori prihoda kao to su nadoknada za nezaposlene, novac primljen od roaka koji rade u Crnoj Gori, pokloni, prihodi od nekretnina i slino su u posmatranim mjesnim zajednicama zastupljeni u manjoj mjeri. Prema rezultatima istraivanja, uzrok nelegalne gradnje prije svega potie iz loe materijalne situacije, pa u skladu sa tim graani optine Plav u veoj ili manjoj mjeri podravaju nelegalnu gradnju ili pak imaju razumijevanja, ukoliko se radi o rjeavanju stambenog pitanja porodice. Na osnovu dobijenih rezultata moe se ocjeniti da je stanje objekata drutvenih djelatnosti na ruralim podrujima uglavnom u loem stanju. Prema ocjenama ispitanika u prvom redu se izdvajaja rjeavanje problema zdravstvenih ustanova, sportskih objekata i kolskih terena i kulturnih ustanova. Stanovnici optine Plav smatraju da se drutveni ivot moe unaprijediti kroz: obnovu ili organizaciju manifestacija, zatim izgradnju novih objekata kulture i drutvenih djelatnosti i obnovu postojeih objekata kulture i drutvenih djelatnosti.

Prema dobijenim rezultatima, veina stanovnika smatra da je poslovni ambijent nepovoljan. Da bi se poboljala konkurentnost malih i srednjih preduzea u optini Plav, svaki drugi ispitanik smatra da je neophodna podrka drave, a potom poboljanje kvaliteta proizvoda i usluga. Prema miljenju stanovnika privredni razvoj treba da se zasniva na poljoprivredi i turizmu i ugostiteljstvu. Da bi se unapredila poljoprivredna proizvodnja neophodno je sprovesti niz mjera, prije svega: siguran otkup poljoprivrednih proizvoda, ulaganje u sektor proizvodnje i obrazovanje o poljoprivrednoj proizvodnji. Razvoj turizama, prema miljenju stanovnika, potrebno je unaprijediti kroz kombinovani ekskluzivni i masovni turizam zavisno od perioda godine ili samo masovni turizam praen poveanjem broja turista. Pritom, politika razvoja turizma treba da je usmijerena na: privlaenje novih turista kreiranjem razliitih vidova turizma (zdravstvenog, sportskog, seoskog, eko itd.), poveanje broja turista i privlaenje stranih turista. Kada je u pitanju industrijska proizvodnja, ispitanici smatraju da je mogue razvijati i drvnu i prehrambenu industriju, s tim to veina daje prioritet drvoj industriji. Ispitanici smatraju da su ume prirodni resurs koji se treba koristiti za prikupljanja umskih plodova i ljekovitog bilja i odrivo ih ekploatisati u industrijsku svrhu. Prema rezultima istraivanja, domainstva na teritoriji optine Plav su u potpunosti prikljuena na elektro mreu. Zavidan nivo pokrivenosti je u oblasti telekomunikacija, posebno pokrivenosti domainstava TV singnalom i signalom mobilne telefonije.
32

Stanje infrastrukture na ruralim podrujima uglavnom u loem stanju. Prema ocjenama ispitanika u prvom redu se izdvajaju rjeavanje problema parking prostora, putne mree, parkova i djeijih igralita i sl. Stanovnici optine Plav istiu vrlo loe stanje u oblasti zatite uma, upravljanjem otpadom i otpadnim vodama. 1.4.5. Privredne djelatnosti U posljednjih dvadeset godina dogodile su brojne promjene u privrednom razvoju. Pomenute promjene su imale obiljeje zaostajanja i stagnacije u periodu devedesetih godina. Tranzicioni proces i neuspjeno restrukturiranje veih proizvodnih sistema uslovilo je zatvaranje brojnih preraivakih preduzea (IK Bor, Titeks, Termoplast i sl), koja su bila glavna okosnica privrede opine Plav. Privredu optine Plav karakterie sektor malih i srednjih preduzea u okviru kojeg je najzastupljenija djelatnost usluga (trgovina na veliko i malo, saobraaj skladitenje i veze, aktivnosti u vezi sa nekretninama i hoteli i restorani) i mali procenat iz djelatnosti preradjivake industrije. Uporedo sa rastom broja preduzea i razvojem uslunog sektora, rastao je broj zaposlenih u ovom sektoru, prije svega u oblasti trgovine, dok je znaajan pad zaposlenih zabiljeen u oblasti preraivake industrije. Poslednji zvanini podaci o visini i strukturi druvenog bruto proizvoda na nivou optine su dostupni za 2001.godinu. Prema podacima iz 2001.godine druveni proizvod na nivou optine je iznosio 6,2 miliona DEM ili 0,2% ukupnog bruto druvenog proizvoda Crne Gore. U ukupnoj strukturi najznaajniji sektor je predstavljao sektor poljoprivrede, lova i umarstva koji je inio 36,0% ukupnog bruto druvenog proizvoda, zatim saobraaj i skladitenje 18,9%, trgovina na veliko i malo 13,5%, dok je sektor preraivake industrije inio 12,4% bruto druvenog proizvoda. Kako na nivou jedinica lokalne samouprave ne postoje podaci o BDP-u, na bazi raspoloivih parametara napravljene su procjene BDP-a na nivou optine Plav. Prema procjenama BDP-a u poslednje tri godine primjetan je konstantan pad. Ukupan BDP u 2011. godini za optinu Plav je procijenjen na 17,8 miliona eura, to ini 0,6% ukupnog BDP-a Crne Gore. Prema procjenama, BDP po glavi stanovika je iznosio 1.364 eura. Najznaajniji potencijali za razvoj podruja optine Plav su poljoprivredno zemljite, ume, prirodne ljepote kao turistiki resurs, vodni potencijali pogodni za industrijsku i poljoprivrednu proizvodnju i prirodni kompleksi umskih plodova i ljekovitog bilja. Odrivi razvoj optine treba bazirati na valorizaciji ovih resursa i razvoju sektora usluga u oblasti preduzetnitva, odnosno malih i srednjih preduzea.

33

Industrija Industrijska proizvodnja u periodu 1950 1990. godine predstavljala je glavni pokreta svih privrednih aktivnosti na podruju optine Plav. U posleratnom periodu, uglavnom sredstvima za brzi razvoj nerazvijenih podruja izgraeno je nekoliko manjih pogona drvopreraivake (AD Bor i AD umarsko preduzee Plav), metalopreraivake (AD Metaloprerada i AD Termoplast Gusinje) i tekstilne industrije (AD Maxim Murino). Po proizvodnom programu i kapacitetima prilagoeni su i dimenzionirani prema potrebava veih privrednih sistema u tadanjoj SFRJ, kakvi su bili Obod, Titex i drugi. Raspadom tadanje SFRJ, uruen je ekonomski sistem, postojea industrijska postrojenja izgubila su trite bivih jugoslovenskih republika. Sankcije i izolacija uticale da se godinama izgubi kontakt sa informacijama, napretkom nauke, tehnologije i inovacijama. Prelazak sa centralno-planskog na trini sistem, uslovio je brojne probleme u radu preduzea. Proces tranzicije pokazao je neodrivost ovakvih sistema, nakon ega je najvei broj firmi poao pod steaj, a kasnije ugaene ili proizvodnja svedena na minimum (AD Metaloprerada, AD Termoplast, AD Maksim i sl.) Najznaajnija industrijska preduzea u optini Plav predstavljaju firme iz oblasti drvoprerade i proizvodnje namjetaja, kao to su: Alpet (nekadanji AD IP Bor) - Bavi se industrijskom proizvodnjom rezane grae i trgovinom. Proizvodno-tehnike sadraje pilanskog pogona ine stovarite oblovine, strunici i stovarite rezane grae. Proizvodni kapacitet pogona pilane procijenjen je na 30.000 m proreza oblovine na godinjem nivou. Sektor eksploatacije uma zapoljava 35 radnika (6 stalnih, 29 sezonskih radnika), sektor finalizacije rezane grae 28 (22 stalna, 6 sezonskih radnika) i sektor pogona finalizacije rezane grae 3 sezonska radnika. DOO Kriva breza - Firma proizvodi unutranju i spoljnu stolariju, kompletan program namjetaja, patos, lamperija, a ima i pogon za proizvodnju panela. Ima pet stalno upoljenih radnika, a povremeno se angauju sezonski radnici. Raspolae sa 170 m2 prostora i pomonim prostorijama. DOO Brijest Firma proizvodi namjetaj od punog drveta, kuhinje, spavae sobe, apartmane, trpezarijske stolove i klub stolove, stolariju i druge vrste namjetaja po narudbini. Raspolae sa poslovnim prostorom od 500 m2 i prodajnim salonom 300 m2. Firma zapoljava 7 radnika.

Turizam Turizam i ugostiteljstvo su prepoznati kao jedan od prioritetnih sektora razvoja optine Plav. Optina raspolae znaajnim prednostima kada je u pitanju razvoj turizam. iri prostor Prokletija predstavlja izuzetno atraktivan potencijal za razvoj brojnih vidova turizma tokom itave godine. Zbog specifine klime pojedini prostori mogu biti interesantni kao potencijalne vazdune banje za razvoj zdravstvenog turizma. Sa druge strane, brojni spomenici materijalne kulture iz srednjeg vijeka i turskog doba predstavljaju dobru osnovu za dalji razvoj
34

kulturnog turizma, dok e sveukupna popularizacija turistike ponude Plava doprinijeti veoj posjeenosti ve znaajnih manifestacija poput Dana borovnice, Sportova na vodi, Montenegro Winter Kup-a, Vajarske kolonije, jedriliarske regate i drugih. Osim toga, predvieni su najrazliitiji vidovi sportskog turizma. Pored ve popularizovanog skijanja, snowboardinga i drugih sportova na snijegu, u ovu kategoriju spada i sve popularniji avanturistiki turizam. On moe ukljuiti ogranieni i strogo kontrolisani lovni i ribolovni turizam, zatim speleologiju, alpinizam, planinski biciklizam i slino. Takoe, izuzetno vodno bogatstvo oblasti treba planski i odrivo koristiti u skladu sa najboljom poznatom praksom. Neki od oblika avanturistiko-sportskog turizma koji se ovdje ve u manjem obimu primenjuju jesu splavarenje i rafting. Prokletije spadaju u poslednje netaknute divlje predjele u Evropi, sa veoma dobro ouvanim ekosistemima i izvanrednom raznovrsnou biodverziteta, kao i endemskim vrstama. U skladu sa tim, kao i irim stratekim opredeljenjima Crne Gore 1 i njenim obavezama koje proistiu iz meunarodnih konvencija o zatiti biodiverziteta i odrivom razvoju, idealan oblik turizma koji ovde treba promovisati jeste ekoturizam. U skladu sa pomenutim, mogue je sprovesti i razlilite edukativne, strune programe u cilju unapreenja batine i prirodnih resursa, ime bi se podstakao razvoj naunog turizma. Nacionalna Strategija razvoja turizma do 2020. godine predlae i razvoj Plavskog jezera kao resort destinacije pri emu se podrazumijeva formiranje specifine welness i spa ponude, sa propratnim zabavnim sadrajima, restoranom visoke kategorizacije i slino. U cilju odrivog razvoja potrebna je edukacija lokalnog stanovnistva o vrijednstima predjela i najboljim nainima da se njihov autohtoni nain ivota i proizvodi pretvore u dodatu vrijednost koja e privlaiti turiste. Tu spada turistika ponuda na bazi proizvodnje ekoloki kvalitetne hrane i pia, zatim ukljuivanje domae radinosti u proizvodnji suvenira i sl. Izuzetna etnika raznolikost regiona dopunjuje bogatstvo kulturne batine, i tako doprinosi sveukupnoj turistikoj atraktivnosti. Za razvoj ovih djelatnosti neophodna su ulaganja u turistike objekte i ponude kroz parnerstvo sa privatnim sektorom, kao i unapreenje promotivnih aktivnosti Plavskog regiona, kako u Crnoj Gori, tako i u inostranstvu. Jedna od kljunih prepreka za dalji razvoj turizma jeste nedovoljna saobraajna povezanost sa drugim dijelovima Crne Gore, kao i susjednim dravama. Neophodna je sanacija i modernizacija postojee saobraajne infrastrukture. Sa tim u vezi, ve se sprovode odredjene aktivnosti, poput izgradnje novog puta od Gusinja preko Albanije do Bajze, Koplika i Skadra, kao i veze sa Podgoricom preko Dinoe. Treba imati u vidu i udaljenost od postojeih aerodroma kako u zemlji, tako i u susjedstvu (Podgorica, Tivat,
1

Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine (Ministrastvo turizma i odrivog razvoja, 2008. god.) prepoznaje njegovanje pejzaa i prirode kao osnovu razvoja turizma . 35

Pritina). Za dalji razvoj regiona od kljunog znaaja bie izgradnja planiranih aerodroma (Berane, Pljevlja, Kraljevo, Sjenica). Turistiki kapaciteti Nekada najvee turistiko preduzee u optini - AD Plavsko jezero danas ne radi. Privatizacijom je prodato privatnom preduzeu Jastreb iz Podgorice. Nakon promjene vlasnike strukture u Jastreb-u, plavski hotel je stavljen pod hipoteku i na taj nain ostao zarobljen za dalja ulaganja. Hotel posjeduje smjetajne kapacitete sa ukupno 260 leajeva. Posljednjih godina prisutan je sve vei rast turistikih smjetaja. Znaajniji smjetajni kapaciteti u optini Plav su: Hotel Kula Damjanova, Vojno selo - 87 leajeva, Hotel Rosi, Gusinje - 40 leajeva, Prenoite erdan, Plav - 20 leajeva, Prenoite Canovi, Plav - 20 leajeva, Bungalovi Aqva, Plav - 18 leajeva, Restoran Gusinjska kula - 16 leajeva, Prenoite Santea, Gusinje - 10 leajeva, Eko -planinarsko naseljeHrid-26 leajeva, Planinarski dom u Grebajama-10 leajeva, Eko-katun Grebaje- 27 leajeva, Ostala prenoita u privatnom smjetaju - 50 leajeva.

Trenutno postoje skromni kapaciteti orijentisani na ekoturizam, koji predstavljaju dobru osnovu za dalje unapreenje i proirenje kapaciteta slinog tipa. Razvoj turizma zavisi i od strunih i sposobnih kadrova. Postojea kadrovska struktura u ovoj brani nije zadovoljavajua. Prema podacima lokalnih slubi u novembru 2011. godine sektor turizma i ugostiteljstva je zapoljavao 146 stalnih i 75 sezonskih radnika. Prema podacima Monstata ukupan broj turista u 2011. godini je iznosio 1.609 i ostvareno je 4.366 noenja, to govori da se prosean turista zadrava 2,7 noi. Znaajno je napomenuti da postoji pozitivan trend turistikih posjeta i noenja, posebno inostranih gostiju. Meutim, pored trenda rasta gostiju i noenja posjeenost je jo uvijek na niskom nivou. Poreenja radi, treba imati u vidu da je prosjek na nacionalnom nivou 6,4 noenja po turistu. Podaci Monstata pokazuju da ovo nije sluaj u sjevernim optinama, ve pre svega vai za primorje. Uprkos tome, uz adekvatnu valorizaciju svih potencijala Plavskog podruja, realno je oekivati znaajan produetak turistike sezone u optini.Turistika ponuda nije dovoljno razgranata s obzirom na turistike resurse koji postoje i koji se mogu koristiti, pa u narednom periodu treba uloiti napore stvarati raznovrsniju turistiku ponudu kroz bri razvoj i povezivanje svih segmenata u prepoznatljiv turistiki proizvod.

36

Turistike zone Primjenom optih i posebnih kriterijuma, na ovom podruju su izdvojene zone dominantnih turistikih sadraja. To su primarne i sekundarne zone, vikend zone i zone tranzitnog i gradskog turizma. Prema dostupnoj literaturi, veina izvora 2 je saglasna o sljedeim turistikim zonama u okviru optine Plav: Primarne turistike zone Ove zone zahvataju prostore sa najbrojnijim i najvrijednijim razvojnim potencijalima, a karakteriu ih najvea gustina i atraktivnost turistikih motiva, ekoloka stabilnost, autentinost i raznovrsnost ekosistema u kontaktnoj zoni nacionalnog parka Crnogorske Prokletije. Zona Plavsko jezero - Kofiljaa zahvata prostor koji okruuje gradsko naselje Plav, gdje Plavsko jezero, sa izvoritern Lima, predstavlja prvorazrednu prirodnu i ekoloku vrijednost i najkompleksniji turistiki motiv Prokletija, pogodan za skijake terene (lokalitet Paljevi), gdje su preteno zastupljeni travnati tereni sa povoljnim nagibima i pogodnim snijenim uslovima. Zona je dobro povezana putnom infrastrukturom uz dolinu urike rijeke, odnosno Jasenice i Hotske rijeke. Zona podruja Gusinja - Zahvata juni i jugoistoni obod plavsko-gusinjske kotline, koji u graninom prostoru prema Albaniji zavrava grupom najviih crnogorskih vrhova. Istono od Gusinja uzdie se vegetacijom bogata planina Bor (2.106 m) sa izvanrednim skijakim terenima. Dugoroni razvoj turizma na prostoru ove zone moe integralno valorizovati raskonu i atraktivnu prirodu lednikih valova Vusanja i Grbaje, predjela Bjelia, Karanfila, Popadije i Valunice. Veoma je specifian, rijedak i atraktivan i tok rijeke Grlje (Skakavice), koji u svom proboju kroz kanjonski usjek Vusanja pravi pet vodopada, od kojih najvii ima visinu od 25 m. Zona Babino polje - Bogievica je tipian visokoplaninski prostor koji zauzima centralnu poziciju u okviru crnogorskih Prokletija. Nalazi se u istonom dijelu optine Plav i ini granino podruje sa susjednom Albanijom i planinskim obodom Kosova. U ovoj zoni formirano je nekoliko prostranih visokoplaninskih lanaca alpskog izgleda i karakteristika na sjeveroistoku, na koje se u obliku potkovice nadovezuju vrhovi Bogievice na jugu i jugoistoku, dok se u centralnom i zapadnom dijelu nalazi visokoplaninski masiv Kr Bogievica (2.374 m) i Hridsko jezero, smjeteno u prostranom cirku na padinama pomenute planine, na nadmorskoj visini od 1.970 m. Prirodni uslovi ove zone omoguavaju izgradnju vrlo monog visinskog zimskosportskog centra. Prema studiji Analiza mogunosti razvoja zimskog turizma u Jugoslaviji, OECD eneva (1968), Prokletije posjeduju ukupnu denivelaciju staza za skijanje u duini od 105.950 m. Od ukupnog zbira denivelacija smuarskih staza na plavski dio Prokletija otpada 46.525 m. 3

mr Slobodan M. Lekovi, Plavsko-gusinjski region turizam i razvoj, Plav 2005; Prof.dr Miljan Radovi i dr Rajko Mari, Crnogorske Prokletije - priroda-ljudi-turizam-razvoj, Podgorica 2002; Studija izvodljivosti za ustanovljavanje zatienog podruja prirode na podruju Plavskog dijela Prokletija, Republiki zavod za zatitu prirode, Podgorica 2006 3 Studija - Analiza mogunosti razvoja zimskog turizma u Jugoslaviji , OECD eneva (1968)
2

37

Sekundarne turistike zone Ove zone karakterie ui sadraj i manja raznolikost turistikih potencijala, pa samim tim i nii stepen njihove turistike atraktivnosti, u odnosu na primarne zone. Zona planine Visitor - Ova zona posjeduje brojne prirodne, ekoloke i pejzanoambijentalne vrijednosti i izvrsne uslove za razvoj planinarstva, alpinizma, lovnog, eko-turizma i izletnikog turizma. Rijedak kuriozitet Visitorskog jezera predstavlja plovee ostrvo (sada poluostrvo) koje je formirano na njegovoj povrini. Ova zona se nalazi u okviru rezervata prirode, tako da prilikom valorizacije ovog prostora treba strogo voditi rauna o daljim aktivnostima. Prema Studiji OECD, Visitor predstavlja izdvojeno skijako podruje, s ukupnim zbrojem denivelacija skijakih staza od 1.190 m. Meutim, u studiji Skijalita Crne Gore kao faktor turistikog razvoja konstatiovano je da su skijaki potencijali Visitora znatno vei od onih koji su prikazanih u Studiji OECD. Na Visitoru trasirano 7 potencijalnih skijakih staza, ukupne duine oko 19 km i kapaciteta 5.413 skijaa na sat. Staze se sputaju s vrhova Plane (2.211 m) i somina (2.138 m) u pravcu Visitorskog jezara, mramorje i Velike grope. Zona Murino - Velika akor - Zahvata prostor uz regionalni put Murino-akorPe, od sela Gornja Ranica na zapadu do Bjeluhe na istoku i od Planinice (2.077 m) na sjeveru do Djevojakog kra (2.040 m) i above glave (1.908 m) na jugu i veoma je znaajna za turistiku valorizaciju NP Prokletije, koji se nalazi u neposrednoj blizini. Polazei od prirodnih, saobraajnih i ekolokih uslova dominantni vidovi turizma koje treba razvijati su: sportsko-rekreativni, izletnikorekreativni i tranzitni. Prema Studiji OECD, skijaki tereni akora i Velike raspolau sa 3.840 m denivelacija potencijalnih skijakih staza. 4

Zone vikend, gradskog i tranzitnog turizma Ove zone su oekivane pratee pojave razvoja primarnih i sekundarnih zona optine. Naime, predvianja su da bi se sa izgradnjom novih saobraajnica i poveanjem obima turistike ponude, razvio i odreen broj vikend naselja. Paralelno, u gradskoj zoni treba planirati za kongresni, poslovni, kulturni i druge srodne oblike turizma. Shodno ekolokim mogunostima treba predvidjeti i lokacije za potencijalne auto-kampove i druge uslune punktove neophodne turistima u tranzitu. Pri daljem planiranju turistikih aktivnosti, prije svega skijakih terena i sportskog centra, treba uzeti u obzir mogue uticaje na ivotnu sredinu i planirati shodno statusu NP Prokletije i rezervatu prirode Hridsko jezero. Treba istai i znaaj prekogranine saradanje za dalji razvoj turizma. Ve je izvedeno nekoliko projekata saradnje sa Albanijom, Kosovom i Srbijom kako bi se razvile prekogranine planisnske staze i povezivanje nacionalnih parkova.

Nikevi R. Skijalita Crne Gore kao faktor razvoja. Niki: Unireks, 1993
38

Poljoprivreda Optina Plav ima povoljne prirodne uslove za razvoj poljoprivrede, meutim stanje poljoprivrede nije na zadovoljavajuem nivou u odnosu na potencijale sa kojim raspolae Optina, poto se izuzetno veliki resursi malo koriste. Poljoprivredno zemljite zauzima 24.658 ha ili 50,7% ukupne teritorije optine. Najvei dio poljoprivrednog zemljita ine panjaci i livade, dok oranine povrine i vonjaci ine svega 12,1%. Tabela 4. Poljoprivredno zemljite prema kategorijama korienja (ha)
Godina 2010 Ukupno polj. zem. 24.658 svega 8.175 Obradiva povrina oranice i vonjaci bate 2.374 620 livade 5.181 Panjaci 16.481 Bare, ribnjaci i trstici 2

Izvor: Statistiki godinjak 2011, Monstat

Poljoprivreda i proizvodnja hrane imaju znaajnu ulogu u privrednom razvoju optine Plav. Opta karekteristika u poljoprivredi je niska produktivnost rada koja proizilazi iz razliitih uzroka, a jedan od tih uzroka je nizak tehniki nivo poljoprivredne proizvodnje. U poljoprivrednoj proizvodnji je prisutno sve manje korienje pesticidnih sredstava, kao tendencija ka organskoj proizvodnji svih poljoprivrednih vrsta. Ograniavajui faktori za razvoj poljoprivredne djelatnosti na podruju optine Plav predstavljaju: gubitak poljoprivrednog zemljita korienjem za druge namjene, usitnjeni posjedi i oteani prirodni uslovi proizvodnje, proizvodnja u vidu dopunske djelatnosti, nizak struni nivo proizvoaa za bavljenje poljoprivredom, nedovoljno izgraena seoska infrastruktura, nedovoljna vertikala povezanost primarne proizvodnje i industrije i dr.

Poljoprivredna domainstva predstavljaju znaajan faktor razvoja poljoprivrede. Prema Popisu poljoprivrede 2010. godine ukupan broj domainstava na teritoriji optine Plav je iznosio 2.479. Meutim, najvei broj domainstava obavlja poljoprivrednu djelatnost na usitnjenom posjedu koja predstavlja dopunsku djelatnost. Ratarstvo Najplodnija zemljita za poljoprivrednu proizvodnju se nalaze u dolinskim proirenjima rijeka i okolini Plavskog jezera. Oranice i bate prostiru se na 2.374 ha ili 29% obradivih povrina, na kojima se odvija ekstezivna poljoprivredna proizvodnja.

Tabela 5. Oranina povrina po nainu korienja, ha

39

Zasijana povrina Oranice i bate 2006 2007 2008 2009 2010 1967 2083 2078 2327 2374 ukupno 1939 2055 2046 2297 2374 ita 323 302 301 290 326 povrtno bilje 536 537 524 607 687 stono krmno bilje 1080 1216 1221 1400 1361 Rasadnici -

Ugari i neobraene oranice 28 28 32 30 -

Izvor: Statistiki godinjak 2011, Monstat

U strukturi oraninih povrina dominiraju itarice , krmno bilje i povre. Ovakva struktura oraninih povrina ukazuje na ekstezivan nain korienja, to potvruje malo uee industijskog bilja i rasadnika. Poslednjih godina primjetan je porast prinosa itarica. Tabela 6. Proizvodnja ita

2006 2007 2008 2009 2010

Izvor: Monstat

Kukuruz ponjevena prinos, tona povrina, po ukupno ha ha 300 390,0 1,30 260 260,0 1,00 270 297,0 1,10 250 275,0 1,10 300 330,0 1,10

Jeam prinos, tona ponjevena povrina, po ukupno ha ha 10 13,0 1,30 10 11,0 1,10 2 2,0 1,20 5 8,0 1,50 2 2,0 1,20

Ra ponjevena prinos, tona povrina, po ukupo ha ha 4 5,0 1,30 2 2,0 1,00 4 5,0 1,30 5 8,0 1,50 2 3,0 1,30

Proizvodnju povra karakterie nedostatak intenzivne njivske proizvodnje. Tretman povrtarstva kao dodatne djelatnosti podstakao je proizvodnju malih koliina, prije svega za lokalno trite. Nedovoljno je razvijena proizvodnja povra u zatienom prostoru (staklenici i plastenici), dok je najzastupljenija proizvodnja krompira i pasulja. Tabela 7. Proizvodnja krompira i pasulja
ponjevena povrina, ha 400 380 390 400 451 Krompir prinos, tona ukupno po ha 6000,0 15,00 3800,0 10,00 4680,0 12,00 6000,0 15,00 5408,0 11,99 Pasulj ponjevena prinos, tona povrina, ha ukupo po ha 45 112,0 0,70 50 109,0 0,50 40 119,0 0,60 40 84,00 0,60 70 112,0 0,60

Izvor: Monstat

2006 2007 2008 2009 2010

Poljoprivredne povrine pod panjacima i livadama ostale su skoro nepromijenjene, zbog oitog smanjenja brojnosti populacije preivara. Dio tih povrina permanentno prelazi u umsko zemljite. To je naroito karakteristino za panjake. Djelimino se taj gubitak
40

nadoknauje na raun povrina pod livadama koje se iz istih razloga pretvaraju u panjake. Prirodne livade ine preko 90% ukupnih povrina pod livadama, dok su sijani travnjaci i lucerita zastupljeni samo na manjim povrinama bolje organizovanih gazdinstava. Prosjeni prinosi na livadama su relativno niski, jer se na znatnom dijelu povrina ne primjenjuju nikakve agrotehnike mjere. Tabela 8. Proizvodnja krmnog bilja
Lucerka ponjevena prinos, tona povrina, po ha ukupno ha 25 75,0 3,00 20 60,0 3,00 20 60,0 3,00 50 200,0 4,00 81 243,0 3,00 Livade prinos, tona ponjevena povrina, po ha ukupno ha 5613 14009,0 2,50 5519 11018,0 1,99 5494 11048,0 2,01 5243 6264,0 1,20 5181 10350,0 2,00 Panjaci prinos, tona ponjevena povrina, po ha ukupo ha 16546 14216,0 0,86 16520 10801,0 0,65 16551 6272,0 0,38 16551 3688,0 0,22 16481 3688,0 0,22

2006 2007 2008 2009 2010

Izvor: Monstat Voarstvo

Ovo podruje karakteriu povoljni uslovi za gajenje svih vrsta kontinentalnog voa. Pod vonjacima se nalazi 620 ha, mada je ta povrina na terenu vea, jer su znatne povrine livada i okunica zasaene voem. U voarstvu dominantnu proizvodnju ine ljiva, jabuka i kruka. Druge kulture voa su neznatno zastupljene u domainstvima, a iako postoje one se obino koriste za potrebe domainstva, a ne za potrebe trita. U posljednjih desetak godina prisutan je trend stvaranja vonjaka pod malinom, koja se iskljuivo gaji kao kultivisana biljka. Na teritoriji optine postoji oko 10 ha pod ovom kulturom. Karakteristino za voarsku proizvodnju je da je ona najveim dijelom ekstezivnog tipa i odvija se uglavnom u okunicama. Tabela 9 Proizvodnja voa
Jabuke prinos, tona broj po rodnih ukupno stablu, stabala kg 25000 625,0 25,0 26000 520,0 20,0 20000 400,0 20,0 24000 960,0 40,0 26070 522,0 20,0 Kruke ljive prinos, tona prinos, tona broj broj po po rodnih rodnih ukupno stablu, ukupno stablu, stabala stabala kg kg 900 18,0 20,0 83000 2075,0 25,0 12000 240,0 20,0 81000 2025,0 25,0 10000 200,0 20,0 60000 1200,0 20,0 12000 360,0 30,0 62000 1240,0 20,0 13000 260,0 20,0 62000 1240,0 20,0

2006 2007 2008 2009 2010

Izvor: Monstat

Na podruju optine Plav postoje znaajni kompleksi samonikle umske borovnice. Prema nekim ranijim ispitivanjima, borovnica u ovom kraju je specifinog sastava, jer sadri puno vitamina, bakra i gvodja, kao i antocijane i tanine. Procijenjeni rod je

41

izmedju 500-800 tona godinje. Podruje je bogato i drugim vrstama umskih plodova (gljive, jagode, malina, kupina, divlje voe i dr.) kao i brojnim vrstama ljekovitog bilja. Stoarstvo Od pojedinih grana poljoprivrede stoarstvo ima najvei ekonomski znaaj. Poseban je znaaj stoarstva u tome to se putem gajenja preivara iskoriavaju manje produktivne povrine (panjaci i livade), koje preovlauju u strukturi ukupnih poljoprivrednih povrina. Tabela 10. Stoka, ivina i konice
Goveda Svinje Ovce Konji krmae i krave i kobile i ivina Konice ovce za ukupno steone ukupno ukupno ukupnodrebne suprasne nazimice priplod junice omice 5216 3139 481 79 19258 15263 551 31 7014 1190 6326 3224 902 438 22628 18479 446 105 3993 877 5583 2807 787 548 20940 16279 374 90 7946 1083 4980 2628 624 364 22249 15936 414 61 5261 995 6733 3254 787 546 25392 19589 446 105 8431 1525

Izvor: Monstat

2006 2007 2008 2009 2010

Stanje u stoarstvu je daleko ispod potencijala. Iz strukture poljoprivrednenog zemljita se vidi da postoji znaajan potencijal za razvoj stoarstva se ne koriste u dovoljnoj mjeri. Poljoprivredna gazdinstva koja se bave iskljuivo poljoprivredom i ive od nje, ekstenzivnog su karaktera, pa objektivni prihod po jedinici proizvoda znaajno zaostaje za prihodom koji bi se mogao ostvariti u organizovanom intezivnom modelu proizvodnje. Tabela 11. Poljoprivredna domainstava po broju grla
1 - 2 grla Goveda 938 Ovce Koze 3 - 9 grla 399 10 - 19 grla 20 - 29 grla 37 30-49 grla 50-99 grla

1 - 9 grla 10 - 19 grla 20 - 49 grla 50 - 99 grla 100 - 199 grla 200 - 499 grla 148 139 111 55 15 4 1 - 9 grla 10 - 19 grla 20 - 49 grla 50 - 99 grla 100 - 199 grla 200 - 499 grla 65 75 9 7

Izvor: Popis poljoprivrede 2010, Monstat

Na teritoriji optine Plav prisutno je kozarstvo, svinjarstvo, ivinarstvo i pelarstvo, ali su u znaajnoj mjeri nerazvijene u odnosu na govedarstvo i ovarstvo, koje predstavljaju osnovne grane stoarstva. Iako, stoarstvo predstavlja jedan od znaajnijih potencijala za razvoj optine, u poslednjih pet godina primjetan je znaajnan pad stonog fonda. Privredni akteri u poljoprivrednoj proizvodnji Na teritoriji optine Plav postoje tri zemljoradnike zadruge: ZZ Plav Plav, ZZ Aljo Hot Gusinje i ZZ Murino Murino. Meutim, ovi nekada veoma uspjeni kolektivi, nosioci razvoja poljoprivrede, sa velikim otkupom trinih vikova poljoprivrednih
42

proizvoda, umskih plodova i ljekovitog bilja, danas veinom nisu u funciji izuzev ZZ Murino. Zakonom o povratu poljoprivrednog zemljita vlasnicima su vraene brojne poljoprivredne povrine, koje kasnije nijesu privedene namjeni. Nakon privatizacije ZZ Murino, novi vlasnik je na osam hektara ogradio zemljite i priveo ga namjeni. Zasaeno je pet hektara maline i hektar heljde, kao i aronija i valerijana. Cjelokupno zemljite pokriveno je sistemom za navodnjavanje i iskopana su dva bunara. U sklopu poslovne zgrade napravljena je hladnjaa i suara za suenje Ijekobilja i drugih plodova. Planira se izgradnja hladnjae za duboko zamrzavanje kao i pogon za preradu voa. U okviru ZZ Aljo Hot Gusinje postoji klanica sagraena 1987/1988. godine, koja je 2003. godine kompletno renovirana, ali nikada nije putena u funkciju. umarstvo ume predstavljaju jedan od najznaajnijih prirodnih resursa razvoja, iako to u dosadanjem periodu nije adekvatno valorizovano. Do sredine devedesetih godina gazdovanjem uma, eksploatacijom i preradom drveta na teritoriji optine Plav obavljao IK Bor. Kasnije shodno promjenama propisa u oblasti umarstva, gazdovanje uma preuzela je Uprava za ume Crne Gore preko Podrune jedince Plav. Eksploatacija uma vri se preko koncesione naknade, a vre ga koncesionari, fizika i pravna lica. Gazdovanje umama obuhvata poumljavanje odnosno podizanje novih uma, uzgoj (njegu, obnovu i konverziju) uma, zatitu, ouvanje i sanaciju uma, odravanje sjemenskih sastojina i obezbjeivanje umskog sjemena, korienje uma (sjeu, izradu i izvoz drvnih proizvoda), korienje nedrvnih umskih proizvoda, izgradnju i odravanje umske infrastrukture, promet i prodaju umskih proizvoda, kao i odravanje i unaprjeivanje ostalih funkcija uma. Dravne ume na podruju Plava prostorno su podijeljene na est gazdinskih jedinica. Tabela 12. Gazdinske jedinice
Gazdinska jedinica Babino Polje Treskavac Trokuz- Ribnjak Gusinjske ume Lipovica- Visitor akor- Visitor Babina Gora- ipovica- Vag. Privatne ume ha m3 2936 866096 3390 1360736 8879 905487 2006 100720 3491 847362 4568 479827 4559 836490

Izvor: Uprava za ume 2012

Kod dravnih ekonomskih uma kojima gazduje umska uprava Plav, zapreminski prirast etinara je 56.954 m3, a prirast liara 27.234 m3. Po optoj umsko-privrednoj osnovi za podruje optine Plav je odreen sjeivi etat za etinare od 16.774.123 m3 i za
43

liare od 19.387 m3. Sjeivi etat etinara je 70,5% manji od godinjeg prirasta, dok je kod liara sjeivi etat manji za svega 28,8% od godinjeg prirasta liara. Kada je u pitanju prirast privatnih uma, kod etinara iznosi 6.189 m3, a liara 5.380 m3. Sjeivi etat ovih uma je 4.120 m3 za etinare i 4.256 m3 za liare. Tabela 13. Godinji prirast , etat (m3 b.d.m.)
vlasnitvo i namjena Prirast Etat etat/prirast (%) etinari liari svega etinari liari svega dravne ekonomske ume 56954 27234 84188 16774 19387 36161 43,0 dravne zatitne ume 26087 16642 42729 private ume 6189 5380 11569 4120 4256 8376 72,4 Ukupno 89230 49256 138486 20894 23643 44537 32,2

Izvor: Uprava za ume- Podruna jedinica Plav 2012

Proglaenjem NP Prokletije 2009. godine veliki dio uma je svrstan u ume posebne namjene koje imaju poseban oblik zatite i predstavljaju rezervate prirode, zajednice rijetkih i ugroenih vrsta znaajnih za ouvanje biodiverziteta, ime je ogranien dalji razvoj umarstva u privredne svrhe. Ukupna povrina uma za integralno umarsko gazdovanje obuhvata tri gazdinske jedinice ukupne povrine 10.065ha, to predstavlja 33,7% od ukupnih povrina uma i umskog zemljita. U okviru ovih uma visoke ekonomske ume obuhvataju 3.357 ha, odnosno 27,7% od ukupnih visokih uma na podruju optine Plav. Tabela 14. Povrine uma i umskih zemljita (ha)
r/b 1. 2. 3. gazdinska jedinica visoke izdanake zatitne Neobrasle povrine svega ume sume ume akor- Visitor 1455 1383 653 3491 Lipovica- Visitor 614 822 441 129 2006 Babina Gora- ipovica- Vag. 1288 22 1227 2031 4568

Izvor: Uprava za ume- Podruna jedinica Plav 2012 Izdate koncesije na teritoriji optine Plav su: -

GJ Trokuz-Ribnjak (2008. godine). Koncesija istie 2023. godine. GJ akor-Visitor (2008. godine). Koncesija istie 2023. godine.

Za gazdinsku jedinicu Babino Polje-Treskavac data je koncesija 2008. godine, meutim sa konceionarima je raskinut ugovor. Koncesiona prava e se i dalje, po isteku tekuih ugovora o koncesijama, davati na ume u dravnoj svojini. S obzirom da se na podruju plavske optine veliki dio uma nalazi pod posebnim reimima zatite, koncesije na ume nee biti od veeg znaaja u planskom periodu. Na podruju optine Plav eksploataciju uma vre koncesionari, pravna i fizika lica, u vidu pogona za proizvodnju drvne mase uglavnom primarne faze - pilane ili pogoni
44

niskog stepena obrade. Posmatrajui strukturu namjene sjee drvea moe se uoiti da se preteno koristi za proizvodnju trupaca, tehnikog i prostornog drveta. Od 2006. godine primjetan je pad sjee uma na teritoriji optine. Posmatrajui strukturu namjene sjee drvea moe se uoiti da se drvo preteno koristi za proizvodnju trupaca, tehnikog i prostornog drveta. Poseban problem predstavlja deponovanje otpada koji se stvara najveim dijelom tokom industrijske prerade drveta. Ovom vrstom otpada se najee ne upravlja na adekvatan nain i najee se pribjegava odlaganju od stane samih drvopreraivaa na mjestima koja nisu za to predviena. Tabela 15. Sjea drveta u umi i izvan ume (m3)
bruto masa 28.074 34.355 32.018 21.037 17.450 Sjea drveta od toga dravne liari etinari ume ukupno 4.212 23.862 19.426 2.296 32.059 22.990 3.270 28.748 16.460 1.730 19.307 14.717 1.987 15.463 11.712 Od ukupne sjee trupci, tehniko i ogrijevno prostorno drvo drvo 19.692 1.619 24.105 1.836 21.793 1.438 15.286 1.428 14.019 2.284

otpadak 6.763 8.414 8.787 4.323 1.147

Izvor: Monstat

2006 2007 2008 2009 2010

umski ekosistemi optine Plav su izloeni viestrukim pritiscima koji prijete da dovedu do neodrivog korienja, prije svega kroz nekontrolisane, neplanske aktivnosti i prekomjerne eksploatacije prirodnih resursa. Prema podacima Podrune jedinice Plav u toku 2011. godine je bespravno posjeeno 431,35 m3 bruto drvne mase (345,15 m3 neto) etinara u dravnim umama, odnosno 83,49 m3 bruto drvne mase (66,79 m3 neto) liara. Bespravna sjea etinara najvie izraena na teritoriji gazdinske jedinice Babina gora-ipovica-Vaganjica, dok je bespravna sjea liara najvie prisutna u Gusinjskim umama. to se tie privatnih uma bespravna sjea je evidentirana u okviru gazdinske jedinice Babino polje-Treskavac. Najznaajniji problemi koji imaju negativan uticaj na stanje uma predstavljaju: nepostojanje integralnog upravljanja umskim ekosistemima, dotrajala i neprilagoena sredstva za eksploataciju uma, slaba ili neadekvatna otvorenost uma, nekorienje visokokvalitetne vrste za obnavljanje uma i neadekvatan sistem protivpoarne zatite. Nedovoljna otvorenost uma predstavlja ograniavajui faktor razvoja umarstva, zbog ega se znatan dio uma ne koristi, dok se otvorene ume, naroito one u blizini puteva, esto pretjerano i neracionalno eksploatiu. U privrednim umama prioritetni cilj je ostvarivanje maksimalne i trajne proizvodnje drveta i ostalih umskih proizvoda uz ouvanje proizvodne snage stanita. Takoe, uslijed ogranienja koritenja umskih resursa zbog uspostavljanja nacionalnog parka, oekuje se da e pritisak na nezatiena umska podruja biti pojaan. Meutim, u perspektivi, polazei od sve veeg znaaja opte-korisnih funkcija uma i trendova privrednog i turistikog razvoja, treba oekivati sve vee angaovanje umarstva u
45

rekreaciono-turistikoj djelatnosti. U tom cilju potrebno je ume tehniki urediti, tj. izgraditi nove i kvalitetne puteve, ili rekonstruisati postojee sa svim prateim objektimaparkiralitima, vidikovcima, stazama, kao i sa odgovarajuim smjetajnim objektima. Lov Na teritoriji optine Plav nalaze se dva lovita. Jedno koje zahvata 32820 ha, od ega 7500 ha zabrana, nalazi se u zapadnom pojasu terotorije optine i njime upravlja lovako drutvo Hridsko jezero iz Plava. Drugo lovite povrine je 15780 ha, od ega je 2000 ha zabrana, i nalazi se u istonom dijelu teritorije optine. Njime upravlja lovako drutvo Maja Karanfil iz Gusinja. U ovim lovitima love se srne, divlje svinje, divokoze, zeevi, jarebice kamenjarke, medvjedi, vukovi, lisice, jazavci, kune bjelice. Procjene brojnog stanja postoje, ali se smatra da nijesu precizne, i da je dinamika populacija pojedinih vrsta nepovoljna u odnosu na kapacitet njihovih stanita. Od uspostavljanja NP Prokletije, lov u okviru parka je zabranjen, ali zbog nepostojanja adekvatne prostorno-planske dokumentacije i razgranienja u nadlenostima institucija, na ovom prostoru prisutan je krivolov. Dodatni faktor koji na to utie je i nepostojanje svijesti kod lokalnog stanovnitva, a problem su i prelasci lovaca iz Albanije i Kosova preko dravne granice, to takoe nije pod adekvatnom kontrolom. Lovite Hridsko jezero dodijeljeno je 2011.god.(od strane Vlade Crne Gore) na koritenje Lovakoj organizaciji Hridsko jezeroPlav,koja je korisnik lovita na period od 10 godina. Lovite Maja Karanfil dodijeljeno je 2011.god.(od strane Vlade Crne Gore) na koritenje Lovakoj organizaciji Maja Karanfil Gusinje,koja je korisnik lovita na period od 10 godina. Ribolov U ribolovnim vodama optine Plav, po strunim istraivanjima i nalazima, utvreno je da ive 24 riblje vrste iz vie familja, sto je prilino rijedak primjer raznovrsnosti ribljeg fonda na tako malom geografskom prostoru. Ta osobina predstavlja potencijal za razvoj sportsko - rekreativnog ribolova i ribolovnog turizma, pri emu se najznaajnije vrste: lipjen, pastrmka blatnjaa, mladica, potona pastrmka, stuka, skobalj, klen, mani, mrena. Pored sportskog ribolova na rijekama, uzgojem pastrmke u ribnjacima bave se tri preduzetnika: Musi, Bogaie Feratovi, Vinjevo urianin, urika Rijeka

46

to se tie stanja na ribolovnim vodama, prisutni su sluajevi krivolova, prvenstveno koritenjem mrea i agregata na Plavskom jezeru. Sportsko-ribolovna drutva iz Plava rade na kontroli i sankcionisanju lica uhvaenih u krivolovu relativno uspjeno. Kada je krivolov u pitanju na teritoriji optine Plav, primijeeno je da on nije posljedica loeg socio-ekonomskog poloaja lokalnog stanovnitva, jer se krivolovnim radnjama ne bavi socijalno ugroeno stanovnitvo zbog obezbjeivanja hrane ili dodatnih prihoda od prodaje, ve su u pitanju materijalno-obezbijeene osobe kojima to predstavlja vid rekreacije, to upuuje na vrlo nizak nivo svijesti o ovakvim aktivnostima i njihovim ekolokim posljedicama. 1.4.6. Drutvene djelatnosti (Socio-ekonomska studija CEED consulting Podgorica 2012.g.) Uslune djelatnosti i javne slube Zdravstvena zatita Zdravstvena zatita stanovnitva na teritoriji optine Plav se ostvaruje u okviru Doma zdravlja kao matine ustanove sa sjeditem u Plavu, zdravstvenih stanica u Gusinju i Murinu, kao i ambulanti u Velici i Vusanju. U Domu zdravlja Plav i zdravstvenim stanicama u Gusinju i Murinu, pruaju se usluge zdravstvene zatite primarnog nivoa. Usluge zdravstvene zatite, sekundarnog nivoa pruaju u okviru stacionara sa porodilitem i organizovane su u oviru Doma zdravlja Plav. Od aprila 2010. godine, poela je sa radom Hitna sluba - jedinica Plav koja radi u okviru Zavoda za hitnu medicinsku pomo Crne Gore. Dom Zdravlja Plav opremljen je medicinskom opremom na zavidnom nivou, a u toku su aktivnosti za nabavku nove opreme za laboratoriju. Domu zdravlja nedostaje Mikrobioloka laboratorija, RTG kabinet, Dijalizni centar i fizikalna medicina. U Domu zdravlja je nephodno nastaviti radove na zavretku lifta, remontu starog agregata, ureenju i ograivanju dvorita. U cilju stvaranja optimalnijih uslova za pruanje zdravstvene zatite potrebno je ureenje Zdravstvene stanice Gusinje. U okviru zgrade Doma zdravlja, kao samostalni pravni subjekti, postoje tri stomatoloke ordinacije, u zdravstvenoj stanici Gusinje jedna stomatoloka ambulanta i zubna tehnika, dok u Murinu postoji stomatoloka ordinacija koja za sada ne radi. Obrazovanje Obrazovni sitstem u optini Plav se obavlja kroz osnovno i srednje obrazovanje. Mreu obrazovnih institucija ine tri osnovne kole i srednje kole. U sklopu predkolskog obrazovanja radi JPU Djeji vrti Plav.

47

Predkolsko obrazovanje Predkolsko vaspitanje je konstituisano kao samostalni dio vaspitanja i obrazovanja. Na podruju optine Plav postoji Djeiji vrti u Plavu i vaspitne jedinice u Gusinju i Murini, koji su organizovani kao JPU Djeji vrti Plav. Ukupno, u sve tri jedinice, trenutno boravi 190 djece rasporeeni kroz etiri starosne grupe jaslice, mlaa, starija i mjeovita grupa. U djeijim vrtiima vaspitno-obrazovni rad izvodi 26 radnika. Djeji vrti radi u zadovoljavajuim uslovima i po savremenim metodama rada. Osnovno obrazovanje S Osnovno obrazovanje na teritoriji optine Plav se sprovodi u okviru tri osnovne kole sa svojim podrunim odjeljenjima i to: O Hajro ahmanovi Plav (1.039 uenika), O Dafer Nikoevi Gusinje (463 uenika) i O Petar Dedovi Murino (182 uenika). Shodno potrebama, nastava se sprovodi na maternjem i na albanskom jeziku. Trenutno osnovnu kolu pohaa 1.684 uenika. U odnosu sa prethodni period (2005-2010), primijetan je pad broja uenika iz godine u godinu, to je direktna posledica cjelokupnog demografskog trenda u Optini. JU O Hajro ahmanovi Plav - kola ima relativno dobre uslove za rad. kola raspolae sa 18 uionica opte namjene i tri kabineta (za biologiju, hemiju i fiziku) i raunarsku uionicu opremljenu 2008. godine savremenim raunarima. Takoe, kola posjeduje biblioteku, kancelarijski prostor, ambulantu i pomone prostorije. Podruna kolska zgrada u Vojnom Selu je dotrajala, a podrunoj kolskoj zgradi u Hotima je sruen krov pa se nastava odvija u vojnoj karauli. Ministarstvo prosvjete i sporta je poetkom kolske 2011/2012 godine obezbijedilo koli putniko vozilo kombi (13 sjedita) za prevoz uenika, kao i opremu za kabinete (biologije, fizike i hemije). Fiziko obrazovanje se izvodi u Sportskoj sali koju koristi i JU SC Beo Bai. JU O Dafer Nikoevi Gusinje - kola je vie puta rekonstruisana i relativno je dobro opremljena za izvoenje nastave po savremenim standardima. Posjeduje kabinete za fiziku, hemiju i biologiju, opremljena je raunarima i drugim nastavnim sredstvima. kola posjeduje salu za fiziku kulturu sa svom neophodnom opremom. JU O Petar Dedovi Murino - Materijalno-tehnika opremljenost kole je dosta dobra. Nastava se izvodi u adekvatno opremljenim uionicama uz mogunost primjene didaktikih i nastavnih sredstava, to omoguava kvalitet nastavnog procesa na zavidnom nivou. kola posjeduje salu za fiziku kulturu sa svom neophodnom opremom. Srednje obrazovanje Srednje obrazovanje u optini Plav postoji od 1965. godine, prvobitno funkcioniui kao istureno odjeljenje beranske Gimnazije Panto Malii, da bi od 1970. godine bilo konstituisano u okviru organizovane samostalne ustanove. Od 1980. godine srednje obrazovanje ostvaruje se u Srednjokolskom centru Beo Bai, u kome se nastava proiruje za vie struka i zanimanja, a uvodi se i nastava na albanskom jeziku.
48

Srednjokolsko obrazovanje u 2011/12 kroz razliita programska usmjerenja pohaa 725 uenika i to:
Gimnazija opti tip (IV stepen) Zdravstvo, farmacija i socijalna zatita (IV stepen) Turizam, ugostiteljstvo i trgovina (IV stepen) Ekonomski tehniar (IV stepen) Geodezija i graevinarstvo (IV stepen) Poljoprivreda i prerada hrane (IV stepen) Automehaniar (IV stepen) Automehaniar (III stepen) 331 148 178 29 28 29 43 20

Zgrada u kojoj se nastava realizuje nije do kraja zavrena i nema upotrebnu dozvolu, tako da se godinama uslovno koristi to priinjava probleme za realizaciju pojedinih segmenata svoje djelatnosti. Veliki problem je neadekvatno rijeena krovna konstrukcija, posebno zimi, kada zamrznu horizontalni slivnici (atrijumi), te dolazi do vlaenja u uionicama i drugim prostorijama u koli. Za potrebe fizikog obrazovanja JU SC Beo Bai koristi Sportsku salu koja je locirana u sopstvenom dvoritu zajedno sa O Hajro ahmanovi. Socijalna zatita Prema indeksu razvijenosti, optina Plav spada u grupu najnerazvijenih optina sa nivoom razvijenosti ispod 50% prosjeka za Crnu Goru 5. Socijalni poloaj stanovnitva odreen je nivoom ukupne razvijenosti ovog podruja. Prema Zakonu o socijalnoj i djejoj zatiti pravo na materijalno obezbjeenje porodice, kao osnovno pravo iz socijalne zatite, ostvaruje porodica, odnosno lan porodice ako je nesposoban za rad ili sposoban u zavisnosti od prihoda i imovine. Zatita materijalno neobezbjeenih porodica optine Plav, realizuje se ostvarivanjem prava iz socijalne i djeije zatite preko Centra za socijalni rad Plav. Konstantno poveanje broja korisnika socijalnih primanja ukazuje na rast siromatva. Posebno zabrinjavajui podatak predstavlja rast broja vielanih porodica koje su korisnici ovog vida materijalne zatite . Podsredstvom JU Centra za socijalni rad za optinu Plav u 2010. godini ostvareni su i drugi oblici socijalne pomoi kroz: linu invalidninu, njegu i pomo drugog lica, smjetaj u ustanovu, smjetaj u drugu porodicu i dodatak za djecu. Iz prikazanog se moe uoiti da je broj korisnika socijalno-zatitnih prava visok, naroito MOP-a, to ukazuje na problem siromatva.6

Strategija regionalnog razvoja Crne Gore 2010-2014, Vlada Crne Gore Apsolutna linija siromatva za Crnu Goru u 2011. godini iznosila je 175,25 po ekvivalentu odrasle osobe. Stopa siromatava u Sjevernom regionu iznosila je 2011. godine 17,5%.
5 6

49

Tabela 16. Oblici socijalne pomoi

Izvor: JU Centar za socijalni rad Plav

Oblici socijalne pomoi Lina invalidnina (lica) Njega i pomo drugog lica (lica) Smjetaj u ustanovi (lica) Smjetaj u drugu porodicu (djece) Dodatak za djecu (porodica) (djece)

Broj korisnika 64 242 16 8 285 806

Posebnu socijalnu kategoriju ine lica sa smetnjama pri obavljanju svakodnevnih aktivnosti. Prema rezultatima Popisa 2011. godine, ukupan broj lica sa nekom od smetnji za obavljanje svakodnevnih aktivnosti na teritoriji optine Plav je iznosio 986 stanovnika ili 7,4%. Tabela 17. Stanovnitvo koje ima smetnje pri obavljanju svakodnevnih aktivnosti
Stanovnitvo koje ima smetnje prema vrsti smetnje i u odnosu na ukupno stanovnitvo Pamenje koncentracija ili Kretanje Sluh Vid Ostale tekoe sporazumjevanje 514 134 200 98 304 3,9 1,0 1,5 0,7 2,3

Izvor: Popis 2011, Monstat Pristupanost ovih lica okolini, informacijama, komunikacijama i prevozu je nedovoljna, to predstavlja kljunu oblast u stvaranju uslova za jednako uee OSI u svim sferama ivota. Nepristupanost moe poveati socijalnu ekskluziju kroz limitirajui pristup kljunim servisima kao to su zdravstvene ustanove, cjeloivotno uenje, kultura, sport i rekreacija. OSI u optini Plav zbog arhitektonskih barijera, neprilagoenih prostorija kao i predrasuda, nijesu u mogunosti kako da prate, tako i da se bave sportskim i kulturnim sadrajima. Zanemarljiv je broj objekata koji su bez arhitektonskih barijera, sa uraenim ulaznim rampama (kose ravni), liftovima i dr. Bezbjednost osoba koje koriste invalidska kolica u saobraaju je na niskom stepenu, prije svega zbog nemogunosti da koriste trotoare za svoje kretanje jer na raskrsnicama nema sputenih ivinjaka na trotoarima. U toku 2010. godine zapoet je projekat izgradnje i otvaranja Dnevnog centra za djecu i omladinu sa posebnim potrebama. Centar je osnovan odlukom SO dana 31.10. 2011, kao javna ustanova koja e pruati cjelodnevne usluge djeci i omladini ometenoj u razvoju. Zajednikim ulaganjem Ministarstva rada i socijalnog staranja i optine Plav izvrena je rekonstrukcija zgrade bive vojne kasarne u Plavu i opremljene su prostorije za prihvat i boravak, kao i kancelarijski prostor za osoblje Centra. Takoe, treba naponenuti da na teritoriji optine Plav ne postoji ustanova za smjetaj starih lica.

Ukupno Uee (%)

50

Kultura Nosilac kulturnog ivota na podruju optine Plav je JU Centar za kulturu u ijem sastavu se nalaze: Dom kulture u Plavu, Dom kulture u Gusinju i Dom kulture Milija Milai u Murini. Centar za kulturu u Plavu, kao osnovni nosioc kulturnih aktivnosti, zapoljava 24 lica i bavi se organizovanjem kulturno-umjetnikih programa. Ovoj ustanovi pripadaju i gradske biblioteke u Plavu, Gusinju i Murini, iji ukupni fond knjiga iznosi oko 22.500. Objekti su u dobrom stanju i sa adekvatnim prostorom. Na podruju optine Plav postoje i omladinski domovi i to: u Brezojevicama, Veliki, Gornjoj Ranici, Martinoviima i Dolji. Domovi kulture su u zadovoljavajuem stanju i adekvatno su opremljeni za kulturnozabavne manifestacije. Za razliku od njih, omladinski domovi (Brezojevice, Velika, Gornja Ranica, Martinovie i Dolja) nijesu adekvatno opremljeni. Omladinski domovi su jedino mjesto za kulturno-zabavne aktivnosti stanovnika sa ovih podruja i kao takvi su preputeni omladinskim aktivistima na odravanje. Kulturni program optine Plav upotpunjavaju brojna kultuturna deavanja i manifestacije od kojih najznaajnije predstavljaju: Zaviajni susreti na Alipainim izvorima, Dani borovnice, dobitnik prestine nagrade Wild beauty u 2011. godini Gusinjsko ljeto Limska regata - rafting gumenim amcima, Rafting niz Ljuu, Tradicionalni susreti u Vusanju, Dani behara, Djeji maskenbal, Likovna kolonija, Plavski knjievni susreti, Dani meda Meunarodna studentska likovna kolonija Hrid Projekat Prokletije bez granica

Spomenici materijalne kulture, posebno pisani dokumenti, govore da je ovo podruje bilo naseljeno od davnina, svakako od VIII vijeka p.n.e., to potvruje crte lovca na jelene iz Gvozdenog doba pronaen u peini na Vezirovoj bradi, planini iznad Gusinja. Na teritoriji optine Plav se nalaze brojni spomenici materijalne kulture iz srednjeg vijeka i turskog doba, od kojih su najznaajniji: Stara damija, Stara knjiara, Crkva Svete Trojice u Brezojevicama, Redepagia kula, Damija Sultanija, Vezirova damija u Gusinju.

51

U srednjem vijeku na ovom podruju se nalazilo vie utvrenja, meu kojima su najznaajnija bila Plavski Dizdarev grad, Gusinjski grad Krla, Jerinin grad, Gradac i eligrad. Veina ovih utvrenja su nestala, ali su svakako interesantna za turiste i arheologe. Sport U optini Plav postoji 18 sportskih kolektiva i udruenja, od kojih 14 obavlja trenano takmiarski proces sa oko 500 sportista. Sportski klubovi i drutva: Fudbalski klub Jezero Plav, Fudbalski klub Gusinje Gusinje, Fudbalski klub Polimlje Murino, ahovski klub Jezero Plav, Karate klub Jezero Plav, Kik-boks klub Ariston Plav, Kajakaki klub Plavsko jezero Plav, enski rukometni klub Luna Plav, Muki rukometni klub Jezero Plav, Sportsko ribolovno drutvo Plavsko jezero Plav, Planinarsko-smuarsko drutvo Kofiljaa Plav, Smuarsko-planinarsko drutvo Karanfil Gusinje, Planinarsko drutvo Visitor Plav, Planinarsko-sportski klub Hrid Plav, Lovako sportsko drutvo Maja Karanfil Gusinje.

Klubovi i sportska drutva se susrijeu sa tehnikim i finansijskim problemima. Takoe, na ovom podruju je veoma mali broj zatvorenih sportskih objekata koji su na raspolaganju sportistima, omladini i graanima. Gradska sportska hala nedavno je zavrena tako da su stvoreni uslovi za intezivnije bavljenje malim sportovima i rekreacijom, to e intezivirati i pomoi kvalitetnijem razvoju dvoranskog sporta u optini. Pored sportske hale, Plav raspolae sa jo sportskih objekata, ali stanje pojedinih sportskih objekata nije na zavidnom nivou. Ostali sportski objekti Fudbalski stadion u Plavu (otvoreni tip) - prije tri godine rekonstruisan sa novoizgraenim tribinama i tehnikim uslovima za takmienje u Prvoj ligi. Rekonstrukcijom je obuhvaen: teren, tribine i svlaionice. Fudbalski stadion u Gusinju (otvoreni tip) - u toku je rekonstrukcija stadiona za takmienje u II ligi. Rekonstrukcijom e biti obuhvaena infrastruktura, teren i svlaionice. Fudbalski stadion u Murini (otvoreni tip) - prije nekoliko godina izgraen sa potrebnim uslovima za takmienje u II fudbalskoj ligi. Stadion malih sportova u Plavu (otvoreni tip) - asfaltirana igralita u neposrednoj blizini Plavskog jezera, zaputeni tereni i neopremljeni.
52

Stadion malih sportova u Gusinju (otvoreni tip) - tereni su davno izgraeni i oteeni estim poplavama, te ih je neophodno rekonstruisati i opremiti.

U Plavu se odravaju brojne sportske manifestacije, meu kojima su najznaajni Ljetni omladinski turnir u velikom fudbalu, kao i turniri u malom fudbalu u Plavu, Gusinju i Murini, zatim Memorijalni fudbalski turnir u Murini (povodom bombardovanja Murine), Prvomajski turnir u malom fudbalu u Gusinju, Rafting na Limu, Planinarski susreti i planinarske ture, takmienja u orjentiringu, sportskom penjanju na Prokletijama, planinskom biciklizmu, paraglajdingu, kao i druge sportske aktivnosti, koje svrstavaju Plav u optine sa vrlo kvalitetnom ponudom za sportski turizam. 1.4.7. Saobraaj i infrastrukturni sistemi (Studije i analize Montenegroprojekt 2012.god.) Saobraaj Optina Plav ima nepovoljan saobraajni poloaj u odnosu na osnovnu mreu saobraajnica Crne Gore. Po prostoru, Plav, spada u red optina srednje veliine i zauzima 3,5 % povrine Crne Gore. Optina je pogranina, jer je u duini od oko 52 km sa june i jugo-zapadne strane, rubnim dijelom vijenca Prokletija postavljena dravna granica prema susjednoj Albaniji. Granii se sa podrujima optina Andrijevica, Berane, Pe, Deani i Keljmendi (u Albaniji). Analiza postojee mree saobraajnica Na teritoriji Optine Plav jedini vid saobraaja je drumski saobraaj. Javni putevi na teritoriji optine kategorisani su na: - Magistralne puteve - Regionalne puteve - Lokalne puteve Pored javnih, na teritoriji optine postoji i mrea nekategorisanih puteva koju ine seoski, poljski i umski putevi i sl.

Slika br.3 :Mrea magistralnih i regionalnih puteva

53

Magistralni putevi Jedini magistralni put na teritoriji Optine Plav je magistralni put M - 9 koji se prua u pravcu zapad - istok, od granice Optine Andrijevica preko Murine prema Bjeluhi. Teritorijom Optine Plav prua se u duini od 37.08km. Prosjena irina kolovoza iznosi na dijelu od Andrijevice do Murine 7.0m, dok je na ostalom dijelu od Murine do granice prosjene irine oko 4.5m. Put je u cjelosti sa savremenim kolovozom (asfalt). Tabela br.18: Magistralni putevi na teritoriji Opstine Plav
Oznaka puta M-9 Trasa Andrijevica-Murino-Bjeluha Ukupno na teritoriji optine Duina (km) 37.08 37.08 irina 4.5-7.0m

asfalt

Regionalni putevi Osnovni regionalni pravac je: regionalni put R-9 (Murino-Plav-Gusinje), koji se prua dolinom Lima do mosta na Limu (Brezojevice) gdje se se jedan krak puta R-9 odvaja prema Plavu a drugi prema Gusinju. irina asfaltnog kolovoza je 6.0m. Dionica Murino Plav - Gusinje je duine oko 21.32km. Tabela br.19: Pregled regionalnih puteva na teritoriji Optine Plav
Oznaka puta R-9 Trasa Murino-Plav-Gusinje Ukupno na teritoriji optine Duina (km) 21.32 21.32 irina 6.0m

asfalt

Lokalni i nekategorisani putevi Optinskim odlukama iz 1990. i dopunama 1994. godine definisana je mrea lokalnih i nekategorisanih puteva u optini Plav. Na osnovu ovih podataka, ukupna duina lokalnih puteva u optini Plav iznosi 290,6km. Pojedini od ovih puteva uraeni su putem aktivnosti i sredstava mjesnih zajednica ili su potpomognuti sa dravnog nivoa. S tim u vezi neophodno je inovirati optinsku Odluku o odreivanju lokalnih i nekategorisanih puteva i revidovati stari registar puteva. Prednje je neophodno uraditi i zbog novog Zakona o putevima, kao i pravilnika proizalih iz njega. Prosjena gustina lokalnih puteva u optini Plav iznosi 59,80 km/km2. Sa aspekta tehniko eksploatacionih karakteristika irina kolovoza se kree od 2,5m do 5.0m. Prema vrsti kolovoznog zastora 80,0 km lokalnih puteva je sa asfaltnim kolovoznim zastorom tj.(27,5%), a preostali dio u duini od 210,6km (72,5%) je sa zemljanim kolovoznim zastorom. Asfaltni kolovoz je uraen za potrebe lakog saobraaja (do 7 tona), mada se putem odvija i saobraaj sa znatno teim teretnim vozilima. Imajui sve to u vidu, stanje lokalne putne mree je veoma loe. Finansiranje lokalnih I nekategorisanih puteva sprovodi se u skladu sa Zakonom o putevima i optinskim budetom. Dio sredstava ostvarenih iz naknada pri registraciji drumskih motornih vozila), traktora i prikljunih vozila, zajedno sa sredstvima iz budeta optine Plav usmjeravaju se za

54

odravanje puteva. Naknade od registracija vozila su skromne i neznatne, a ostale naknade (smjetaj instalacija u trup puta, reklamni panoi i sl.) do sada nijesu ubirane. Aktivnosti oko odravanja lokalnih puteva, kao i prioriteti odreuju se u okviru Direkcija za ureenje prostora i investicije koja donosi godinji plan. Za odravanje lokalnih puteva se ne sprovodi tenderska dokumentacija ve se u tu svrhu angauje Javno preduzee za stambeno komunalne poslove sa kojim se zakljuuje godinji ugovor, a po potrebi angauju se i privatna preduzea. Javno preduzee za stambeno komunalne poslove raspolae mehanizacijom sa kojom na zadovoljavajui nain vri odravanje lokalnih puteva i u zimskim uslovima. Na lokalnim putevima ne postoji stalna putarska sluba. Informacije oko oteenja na putevima se primaju od graana, mjesnih zajednica, kao i predstavnika izvoaa radova na redovnom odrzavanju (JKP), i sl, pa se na osnovu njihovih zahtjeva, zavisno od mogunosti vre intervencije na putu. Nadzor nad kvalitetom izvrenih radova se vri preko strunih slubi Direkcije za ureenje prostora i investicije. Brojanje saobraaja na lokalnoj putnoj mrei do sada nije sprovodeno tako da je nepoznat podatak o prosjenom godinjem dnevnom saobraaju (PGDS) na svim putnim pravcima. Duina ukupne putne mree na teritoriji Optine Plav iznosi oko 349.0 km, od ega je 37.1km magistralni put, 21.3km su regionalni putevi dok je lokalnih puteva 290.6km. Svi magistralni i regionalni putevi su izvedeni sa savremenim kolovozom, dok je sarno 27.50% lokalnih puteva sa asfaltnim zastorom. Tabela br.20: Duina putne mree
Magistralni Regionalni Lokalni Ukupno km 846 950 5132 6928 Crna Gora Optina Plav

% 12 14 74 100

km 37.10 21.30 290.60 349.00

% 10.6 6.1 83,3 100,0

Gustina putne mree na teritoriji optine je 0,72km/km2 ili 26.62km/1000 stanovnika. Kao to je u tabeli prikazano putna mrea u Optini Plav (u odnosu na povrinu teritorije) je razvijena u poreenju sa veinom zemalja blieg i ireg okruenja pa i samu Crnu Goru. Problemi koji su se javili prilikom analize I izrade karte postojee saobraajne infrastrukture su sledei: duine trasa uzetih iz dokumenta Analiza o stanju lokalnih puteva u Crnoj Gori za optinu Plav I duina na kartama se razlikuju, trase pojedinih lokalnih puteva se preklapaju, trase gradskih ulica se raunaju kao lokalni putevi(npr Meteriz-Rudo Polje-Limski Most) I trase pojedinih lokalnih puteva bi trebalo provjeriti (npr rbp2 Plav-Hridsko jezero-Gusinje duine21km). Ove probleme bi u toku dalje izrade Plana trebalo razrijeiti I korigovati da bi se dolo do tanih podataka.

55

Saobraajno optereenje Na dionicama magistralne i regionalne putne mree preduzee Crnagoraput obavlja brojanje. Do 2001godine brojanje je obavljano automatskim brojaima i jednom godinje je obavljeno runo pilot brojanje u toku jednog dana u oktobru mjesecu. Posle 2001 godine nakon kvara automatskih brojaa zbog neodravanja, nastavljeno je brojanje na bazi pilot jednodnevnog brojanja. U 2007. godini obavljeno runo jednodnevno brojanje na sledeim dionicama magistralnog puta -9 Andrijevica-Murino, Murino-granica Crne Gore(Bjeluha), kao i na dionici regionalnog puta R-9 Murino-Gusinje. Na osnovu prikazanih rezultata jednodnevnog brojanja na dvije dionice puteva sa istim periodom brojanja moe se uoiti da je na teritoriji optine Plav optereceniji pravac regionalnog puta R-9 Murino-Plav-Gusinje od magistralnog pravca M-9 Murino- Bjeluha. U pogledu strukture saobraajnog toka, na svim dionicama dominiraju putniki automobili(sa preko 70%), dok je uee teretnih vozila preko 3.5t vee na dionici magistralnog puta nego na dionici regionalnog puta. Javni saobracaj Autobuska stanica u Plavu I Gusinju koje su pripadale AD Jugoprevoz iz Berana nijesu u funkciji. Autobuska stanica Plav se nalazi na obodu centralnog gradskog podrucja. Autobuska stanica u Plavu je povrine 3576m, poseduje asfaltirani plato i nekoliko dolazno-polaznih perona, pomocne parking perona i stanicnu zgradu povrine 100m. U stanicnoj zgradi postoji alter za informacije i prodaju karata, ekaonica i restoran. Autobuska stanica u Gusinju je povrine 2900m, poseduje asfaltirani plato i 7 dolaznopolaznih perona, pomocne parking perona i stanicnu zgradu povrine 80m. U stanicnoj zgradi postoji alter za informacije i prodaju karata, ekaonica i restoran. Na dijelu magistralnog puta M-9 od Andrijevice do Murine i na dijelu regionalnog puta R-9 MurinoPlav-Gusinje postoje izgraena autobuska stajalita. Sa autobuske stanice Podgorica ima 4 polaska, a sa autobuske stanice Berane ima 6 polazaka prema Plavu I Gusinju. Prijem i otprema putnika u meugradskom javnom prevozu obavlja se preko autobuskih stanica u Plavu I Gusnju iako nijesu u funkciji.(objekti nijesu u funkciji, ali se koristi asfaltirani plato) Linije javnog prevoza se vode koridorima dravnih puteva to je uslovilo manji stepen povezanosti seoskih naselja sa optinskim centrom. Prigradski prevoz putnika na teritoriji Optine vri se prema potrebi. Polasci prigradskog prevoza polaze iz centra ili sa platoa autobuske stanice i obavljaju se kombi vozilima. Pjeaki saobraaj Kada se govori o pjeakom saobraaju, misli se na pjeaki saobraaj na teritoriji grada Plava. Pjeaka kretanja u uem centru naselja Plava su najintenzivnija. Na to presudan uticaj imaju lokacije javnih objekata(zgrada Optine, Pote, Suda, Dom culture, itd) i
56

drugih sadraja u gradu. Meutim, neadekvatni popreni profili pojedinih saobraajnica sa veoma uskim trotoatima, nepostojanje trotoara ili loe stanje trotoara onemoguavaju efikasno odvijanje ovog vida saobraaja. Parkiranje Kada se govori o parkiranju, posmatra se sarno teritorija grada Plava. Za parkiranje putnikih vozila u gradu postoji parking prostor na platou u blizini pote I ispred gradske kafane, medutim oba parkinga imaju mali broj mjesta oko 15PM. Problem parkiranja motornih vozila jedan je od aktuelnih problema, a najvie je izraen u centralnom dijelu Povrine koje su saobraajno-regulacionoim mjerama do sada bili utvreni kao prostori za parkiranje motornih vozila nedovoljne su za prihvatanje cjelokupnog mirujueg saobraaja, tako da vozai svoja vozila ostavljaju na svim slobodnim povrinama, ometajui tako I pjeaki saobraaj I saobraaj motornih vozila. Visoka atraktivnost centralne zone, koja danas izaziva brojne probleme u parkiranju vozila predstavljae problem I u budunosti. Osim prostora za stacioniranje vozila stanovnika centralne zone potrebno je obezbijediti I mjesta za dolaske posjetilaca. Sa stanovita ukupne tranje za parking mjestima od posebnog su znaaju parking mjesta uz javne sadraje a djeloimino I parking mjesta uz kolektivne stambene objekte zbog preklapanja funkcija. Gusinje I Murino kao optinski centri nemaju javnih parkinga. U zanama naselja van centra, kao I naseljima na teritoriji optine Plav parkiranje je uglavnom organizovano u okvirima privatnih parcela.Na teritoriji Optine ne postoje ureeni javni parkinzi za parkiranje teretnih vozila Stanice za snabdijevanje gorivom Na teritoriji plana postoje dvije stanice za snabdijevanje svim vrstama goriva. Jugopetrol stanice je locirana na ulaz u Plav sa desne strane, a Gaspetrol Montenegro je locirana na putu Plav-Gusinje u naselju Martinovii sa desne strane iz pravca Gusinja I nije u funkciji. Kapacitet Jugopetrol stanice je 4 tociona mesta, dok je kapacitet benzinske stanice Gaspetrol Montenegro 3 toiona mesta. Imajui u vidu kapacitet postojee benzinske stanice I potrebe stanovnitva za ovom uslugom, moe se rei da stanje nije zadovoljavajue kako sa stanovita kapaciteta tako I stanovita pokrivenosti podruja. Baze za odravanje Na teritoriji optine, koja je 12 po povrini u Crnoj Gori i nalazi se na velikoj nadmorskoj visini, ne postoji nijedna baza za odravanje magistralnih i regionalnih puteva. Odravanje magistralnih I regionalnih puteva vri JP Crna Gora put sekcija Berane ija se baza nalazi u Beranama. Odravanje mree lokalnih puteva je u nadlenosti Sekretarijata za ureenje prostora Plav i J.P. za odravanje i zatitu lokalnih puteva. Problem u odravanju lokalne putne mree je zastarela mehanizacija i veliki trokovi odravanja takve mehanizacije.

57

Ocjena stanja, potencijali i ogranicenja Optina Plav zahvata prostor od 486 km2 u jugo-istonom dijelu Crne Gore. Po prostoru, Plav, spada u red optina srednje veline i kao 12 optina po veliini u Cmoj Gori zauzima 3,5 % povrine Crne Gore. Optina je pogranina,jer je u duini od oko 52 km sa june i jugo-zapadne strane,rubnim dijelom vijenca Prokletija postavljena dravna granica prema susjednoj Albaniji.Granii se sa podrujima optina Andrijevica, Berane, Pe, Deani i Keljmendi (u Albaniji). Optina Plav ima dosta nepovoljan saobraajni poloaj jer je saobraajno veoma izolovana i nalazi se periferno u odnosu na vee gradove kao i u odnosu na osnovnu mreu saobraajnica Crne Gore, a samim tim ii vanije saobraajnice u okruenju. Periferan saobraajni poloaj predstavlja ograniavajui faktor i najveu prepreku u razvoju optine, ali se poslednjih godina ulau veliki napori u rjeavanju infrastrukturnih problema, a najavljuje se I izgradnja novih saobraajnica kao i djelimina rekonstrukcija postojeih, ime se otvaraju nove perspektive breg turistikog i ostalog privrednog aktiviranja ovih prostora. Podruje optine Plav raspolae velikim turistikim potencijalima, za ije bolje iskoriavanje vaan preduslov predstavlja reavanje infrastrukturnih pitanja. Neophodno je insistirati da ovi zadaci postanu prioriteti u regionalnim i Republikim planovima razvoja. Od vanijih saobraajnica na teritoriji Optine su magistralni put M-9 I regionalni put R-9. Najfrekventnija saobraajnica na teritoriji Optine je dio magistralnog puta, na dijelu od Andrijevice do Murine I regionalni put R-9, od Murine do Gusinja preko kojih se ostvaruje saobraajna povezanost sa Andrijevicom. Sa Optinskim centrima u Crnoj Gori veza je ostvarena preko Andrijevice. Sa Kolainom I Podgoricom magistralnim putem M-9 koji ima nedovoljno dobre tehnikoeksploatacione karakteristika za rang magistralnog puta, gde je sirina kolovoza 3 - 5 m, a regionalnim putem R-10 koji je dobrih tehniko-eksploatacionih karakteristika sa Beranama, odnosno magistralnim putem M-2. Vano je napomenuti da je zapoeta realizacija rekonstrukcije puta Gusinje Vrmoa Selca Tamara Podgorica preko teritorije Albanije ija duina iznosi 57km ime e se ostvariti najkraa veza sa Podgoricom I primorjem. Sadanje rastojanje Gusinja do Podgorice preko Ribarevina je oko 190km a preko Mateeva I Verue oko 135km. Znaajni dio saobraajne mree na teritoriji optine Plav ini sistem lokalnih i nekategorisanih puteva. Kvalitet lokalne putne mree je takav da su u veini sluajeva uslovi u kojima se odvija saobraaj loi. Svi lokalni putevi su male irine kolovoza (2,5 - 4 m) i nepovoljnih tehniko-eksploatacionih karakteristika ime je onemogueno normalno odvijanje saobraaja, posebno u zimskim uslovima. Rekonstrukcija postojeih i izgradnja novih gradskih ulica u Plavu, omoguie uslove za planirani razvoj grada i njegovih funkcija. Trenutno postoji veoma malo izgraenih gradskih ulica koje slue za kretanje vozila i peaka, sa elementima koji odgovaraju potrebama naselja (ivinjaci, trotoari, kina kanalizacija i dr) I nalaze se u samom gradu.
58

Detaljne razrade mree novih gradskih ulica e se uraditi tokom izrade odgovarajuih DUP-ova ime e se omoguiti njihovo projektovanje. Jedno od ogranienja u privrednom razvoju optine Plav je i to to Plav nije povezan na eljezniku mreu. Udaljenost od eljeznike stanice u Bijelom Polju je oko 80km. Udaljenost od aerodrome Golubovci je oko 200km a od luke Bar je oko 256km . Vano je istai da je zbog planinskog karaktera i tekoa u izgradnji saobraajnica i organizovanju saobraaja na ovom podruju potrebno razmisljati o broj realizaciji, izgradnji I aktiviranja vazdunog pristanita na teritoriji optine Berane za putniki saobraaj kako bi se omoguila bra i sigurnija komunikacija ovog kraja sa ostalim djelovima Crne Gore i Svijeta. Infrastrukturni sistemi (Studija tehnike infrastrukture Montenegroprojekt 2012.god) Elektroenergetika Ocjena postojeeg stanja elektroenergetske mree Prenosna mrea Glavno napajanje distributivnih energetskih objekata na teritoriji optine Plav ostvaruje se preko trafostanice 110/35 kV u Andrijevici.Dalekovod 35kV ija je duina oko 20,25km na elinoreetkastim stubovima sa provodnikom Al/ 3x70mm2 povezuje trafostanicu 110/35kV Andrijevica i TS 35/10kV Plav u Rudom Polju. Preko razvodnog postrojenja 35 kV se napaja trafostanica 35/10 kV u Gusinju. Iz trafostanice 35/10 kV u Plavu napajaju se trafostanice 10/0,4 kV visokonaponskim vodovima 10 kV u pravcima: prema Lijevom Metehu, Desnom Metehu i Babinom Polju (nadzemni), prema Plavu (kablovski), sa dva izlaza, prema preduzeu Bor (nadzemni), prema Murinu (nadzemni).
KV 35kV km / NV 10kV km 81,5 KV 10kV km 12,8 NV 0.4kV km 271,1 KV 0.4kV km 25,23 Ukupno km 390,63

Tabela 21. Duine distributivnih vodova

NV 35kV km 30,85

NV nadzemni vod, KV kablovski vod Na teritoriji optine Plav ima ukupno 77 trafostanica 10/0,4kV i dvije 35/10kV. Trafostanice 10/0,4 kV su u manjem broju zidane ili blindirane, dok je vei broj ovih postrojenja stubnog tipa. Napajanje gradskih naselja elektrinom energijom vri se preteno podzemnim, a u manjoj mjeri nadzemnim vodovima.

59

Tabela 22. Broj i snaga trafostanica 35/10kV

Broj TS
kom 2

TS 35/10kV

Ins.snaga
MVA 9

Tabela 23: Trafostanica 35/10kV , Instalisane i angaovane snage

Br. 1 2 Naziv TS 35/10kV Plav TS 35/10kV Gusinje Inst. snaga) (MVA 2,5+4 2,5

Anga.snaga (MVA) 4,5 1,7

Tabela 24: Trafostanica 35/10kV , Broj izvoda 10kV

Br.
1 2

Naziv
TS 35/10kV Plav TS 35/10kV Gusinje

Broj nadzemnih izvoda

4 0

Broj kablovskih izvoda

2 3

Broj slobodnih izvoda

4 7

Ukupno izvoda 10kV

10 10

Tabela 25. Broj i snaga trafostanica 10/0,4kV

Snaga transformatora (kVA) 1600 1000 630 400 250 160 100 50 Broj TS (kom) 0 0 12 7 7 3 19 29 Broj TS % 0 0 15,6 9,09 9,09 3,89 24,67 37,66 Ins.snaga (kVA) 0 0 7560 2800 1750 480 1900 1450

UKUPNO

77

100%

15940

Tabela 26: Angaovana snaga po trafo reonima

Br. Naziv TS 35/10kV Plav TS 35/10kV Gusinje Anga.snaga TS 35/10kV (MVA) 4,5 1,7

Inst.snaga Anga.snaga TS Potroai TS 10/0,4kV 10/0,4kV (MVA) (MVA) na 10kV 11,790 4,15 4,43 1,67 2 1

Potroai Domainstva na 0,4kV 3864 1626

Ostali potroai na 0,4kV 489 147

1 2

60

Za potroae sa podruja Optine Plav u 2011 godini Elektroprivreda Crne Gore preko trafostanica 35/10 kV predala je 22.866.900kWh elektrine energije. Potroai iz kategorija potronja domainstava i ostala potronja preko svojih mjernih ureaja preuzeli su ukupno 16.629.830kWh elektrine energije. Iz odnosa ovih koliina elektrine energije dobijaju se gubici, koji su za podruje optine Plav za 2011. godinu iznosili 6.237.070kWh ili izraeno u procentima 27,28% (tehniki i komercijalni gubici). Tokom 2010.godine, potroai sa podruja optine Plav iz kategorije potronja domainstava preko svojih mjernih ureaja preuzeli su 13.978.815 kWh elektrine energije. Male hidroelektrane Crna Gora raspolae znaajnim hidroenergetskim potencijalom vodotoka, koji je iskorien sa svega 17 % ukupnog teorijskog hidropotencijala. Iako je razvoj elektroprivredne djelatnosti u Crnoj Gori u proteklom periodu bio uglavnom usmjeren ka projektovanju, planiranju i izgradnji veih energetskih objekata, u posljednjih nekoliko godina se sprovode sve intenzivnije aktivnosti na istraivanju potencijala razvoja malih hidroelektrana. Osnovni parametar na osnovu kojeg se definie mala hidroelektrana, uglavnom u svim zemljama, je instalisana snaga, koja za male hidroelektrane iznosi do 10 MW. Opis vodotoka za izgradnju malih hidroelektrana na prostoru optine Plav Hidroloka mjerenja predstavljaju polazne osnove za istraivanje i projektovanje malih hidroelektrana. Lim (region Plava) U okviru sliva rijeke Lim (region Plava) za istraivanje i izgradnju malih hidroelektrana predvieni su vodotoci: Komaraa (Babinopoljska), Velika rijeka, Murinska rijeka sa pritokama, urika, Grlja i Lim (907m.n.m.-825m.n.m.). Rijeka Lim nastaje oticanjem voda iz Plavskog jezera na koti 908,9 m.n.m. Duina toka Lima iznosi 123 km. Rijeka Komaraa je desna pritoka Lima. U Lim se uliva 2.0 km nizvodno od Plavskog blata na koti oko 900 m.n.m. Duina toka Komarae (u gornjem toku Babinopoljska rijeka) iznosi 17 km. Velika rijeka je desna pritoka Lima. U njega se uliva 6.5 km nizvodno od Plavskog blata i ima duinu oko 7,5 km. Murinska rijeka (u gornjem toku Dosova rijeka) je lijeva pritoka Lima. U Lim se uliva kod naselja Murino i ima duinu toka od 6,5 km.
61

urika rijeka se uliva u Lim kod Plava, pa je jo nazivaju Plavska rijeka, desna je pritoka Lima i ima duinu oko 15 km. Rijeka Grlja postaje od Belikog potoka i Skakavca na koti 990 m.n.m. Studijom je sagledana mogunost energetskog korienja voda gornjeg Lima sa pritokama-region Plava. Vodnom osnovom (na osnovu projektne dokumentacije) je Varijantom 2 predloeno energetsko korienje voda Lima sa pritokama. Na vodotocima Babinopoljske rijeke, Komarae, Velike rijeke, Murinske rijeke, urike rijeke i Grlje se izvode hidroloka istraivanja od strane nadlenih slubi. Izbor vodotoka je izvren na osnovu hidrolokih mjerenja i istraivanja na odreenim mikrolokacijama vodotoka uraenim od strane Hidrometeorolokog zavoda Crne Gore. Na osnovu obraenih hidrolokih podataka, uraena je preliminarna studija hidropotencijala na vodotocima. Izabrane su potencijalne mikrolokacije na kojima je tehno - ekonomski mogue iskoristiti predmetne vodotoke, a na osnovu tog izbora, preporuene su instalisane snage postrojenja i izraunata mogua godinja proizvodnja elektrine energije. Na osnovu opisanih mjerenja i istraivanja, u Tabeli 27, su date preliminarne procjene instalisanih snaga i godinje proizvodnje elektrine energije na vodotocima koji pripadaju optini Plav. U Tabeli 8 su prikazane: Br 1 2 3 4

P teoretska snaga na vodotoku; E teoretska godinja proizvodnja elektricne energije na vodotoku;

Vodotok Murinska rijeka Velika Komaraa urika sa pritokama Sliv Lim Lim Lim Lim P(MW) 2,1 0,3 2,6 1,4 E(GWh) 8,8 1,5 10,8 6,0

Tabela 27

Podaci o procijenjenoj snazi i godinjoj proizvodnji elektricne energije pojedinacnih vodotoka su dobijeni na osnovu studija, i to: Hidroloka obrada za profile malih (mini, mikro) hidroelektrana (mHE) na pritokama glavnih vodotoka u Crnoj Gori, Hidroloki sektor Hidrometeorolokog zavoda Crne Gore (HMZCG), 2007. i Preliminarna (gruba, aproksimativna, orijentaciona) obrada hidropotencijala na pritokama glavnih vodotoka Pive i Lima, malih, mini ili mikro ( mHE) u Crnoj Gori, Hidroloki sektor HMZCG, 2008. godine.

Koncesije Nakon usvajanja Strategije razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine i Akcionog plana za implementaciju Strategije za period 2008-2012. godina ministarstvo nadleno za energetiku, u skladu sa opredjeljenjem da se optimalno valorizuje raspoloivi
62

hidropotencijal u Crnoj Gori, sprovedena su dva tenderska postupka za davanje koncesija za korienje vodnog energetskog potencijala za proizvodnju elektrine energije u malim hidroelektranama. Na osnovu prvog javnog nadmetanja zakljueni su ugovori o koncesiji za osam vodotoka (u optini Plav za dva) u septembru 2008. godine, a na osnovu drugog javnog nadmetanja zakljueni su ugovori o koncesiji za pet vodotoka (za optinu Plav tri) u septembru 2010. godine. Predmet koncesije je projektovanje, izgradnja, koricenje i odravanje malih hidroelektrana na vodotocima, u smislu Zakona o koncesijama. Projektovanje predstavlja izradu tehnike dokumentacije i sva potrebna istraivanja do izdavanja graevinske dozvole; izgradnja predstavlja gradnju objekata male hidroelektrane (mHE) do izdavanja upotrebne dozvole; korienje predstavlja tehno-ekonomsko koricenje vodnoenergetskog potencijala vodotoka za proizvodnju elektrine energije u mHE. Male HE predstavljaju hidroelektrane instalisane snage do 10 MW (Zakon o energetici, Sl. list RCG, br. 39/03). Deset pojedinacnih vodotoka su lokacije na kojima e se vriti koncesione djelatnosti. Vodotok predstavlja korito tekue vode zajedno sa obalama, odnosno udubljenje na zemljitu koje se dobro primjeuje sa vodom koja njime stalno ili povremeno tee (Zakon o vodama, Sl. list RCG, br. 27/07). Koncesije date na osnovu javnog nadmetanja i ugovora o koncesiji realizuju se u pet faza, i to: I faza - Istrani radovi, idejno rjeenje optimalnog korienja vodotoka i odreivanje lokacija i parametara mHE i izrada prethodne studije opravdanosti mHE; II faza - Izrada projektne dokumentacije i pribavljanje graevinske dozvole; III faza - Izgradnja objekata i postrojenja mHE i pribavljanje vodne i upotrebne dozvole i licence za proizvodnju elektrine energije; IV faza - Eksploatacija objekata mHE i V faza - Prenos objekata.

Prema zakljuenim ugovorima o koncesiji na osnovu prvog i drugog tendera, predviena je na dravnom nivou, izgradnja 35 mHE, ukupne instalisane snage oko 100 MW, sa planiranom godinjom proizvodnjom od oko 300 GWh. (iz teksta Informacija o realizaciji projekata izgradnje malih hidroelektrana u Crnoj Gori)

63

Tabela 28 Podaci o dodijeljenim koncesijama za izgradnju mHE na prostoru optine Plav

Naziv vodotoka Grlja Sliv Optina Koncesionar Energie Zotter Austrija Broj mHE 1 mHE Grlja (1,70 MW) Babini polje (3,35MW) Jara (6,54MW) mHE 1 (0,94MW) mHE 2 (0,75MW) Meteh Instalisana snaga (MW) 1,7 Proizvodnja (GWh) 5,7

Lim

Plav

3,35

7,1

Babinopoljska Lim

Plav

Krolingd.o.o. Danilovgrad

6,54

17

Murinska rijeka

Lim

Plav

Konzorcium ElektrotehnaRadius, Berane

2,36

9,446

Komaraa

Lim

Plav

Krolingd.o.o. Danilovgrad

10,6

Lokacije na kojima ce se vriti koncesione djelatnosti su hidroloki istraivani vodotoci od strane HMZCG, na kojima su izvrene hidroloke obrade na mikrolokacijama vodotoka, takoe, odabrane od stane HMZCG. Mikrolokacije na kojima e se obavljati koncesione djelatnosti mogu biti i na drugim mjestima du vodotoka, u zavisnosti od toga koji koncept idejnog rjeenja daje optimalno tehno-ekonomsko koricenje vodotoka, uz uvaavanje prostornih i ekolokih ogranienja. Jasno definisane granice lokacija unutar kojih je predvieno obavljanje koncesionih djelatnosti, sa duinom i bruto padom vodotoka, date su u Tabeli 29. Tabela 29. Vodotoci sa drugog tendera,odnosno lokacije na kojima ce se vriti koncesione djelatnosti
Br 1 2 3 4 Vodotok Murinska rijeka Velika Komaraa urika sa pritokama Duina toka (km) 6,53 7,90 4,93 8,10 7,48 6,63 Bruto pad vodotoka (m) 810 1045 155 104 580 835 Visina izvora (mnm) 1640 1900 1060 1010 1590 1845 Visina ua (mnm) 830 855 905 906 1010 1010

64

Tabela 30
Br 1 2 Naziv vodotoka Babinopoljska rijeka Grlja Koncesionar Kroling ECG- male hidroelektrane Optina Plav Plav

Broj mHE 2 1

Instalirana snaga [MW] 9,45 1,70

Proizvodnja [GWh] 24,20 5,70

Ministarstvo odrivog razvoja i turizma 13.01.2011.g. izdalo Urbanistiko-tehnike uslove za projektovanje mHE GRLJA instalisane snage 3MW derivacionog tipa sa kotom vodozahvata 1024mnm i kotom mainske kuice 934mnm. Obnovljivi izvori energije U cilju eliminacije evidentnih problema u elektroenergetskom sistemu, kao i posljedica koje prouzrokuje proizvodnja elektrine energije iz tradicionalnih izvora, aktuelizovano je pitanje proizvodnje energije iz alternativnih, odnosno obnovljivih izvora energije. Naime, u eri globalizacija, a u skladu sa dominantnim trendom brzih promjena, sposobnost samostalnog zadovoljavanja energetskih potreba, a naroito iz istih izvora, ima znaajnu ulogu prilikom koncipiranja razvoja na svim nivoima, od lokalnog do dravnog. S tim u vezi, sagledani su potencijali obnovljivih izvora energije, kako na nivou Crne Gore, tako i na nivou optina. Analizom uslova i potencijala korienja obnovljivih izvora energije konstatovano je da optina Plav ima solidan potencijal, naroito za razvoj hidroenergetskih sistema, koji mogu imati znaajnu ulogu u energetskom bilansu Crne Gore. Prednosti malih hidroelektrana su u tome to one svojim radom ne zagadjuju vazduh, spreavaju opasnost od poplava jer omoguavaju regulaciju vodotoka, mogu se koristiti za vodosnadbijevanje i navodnjavanje, izgradnju ribnjaka, a i u sportsko rekreativne svrhe. Svojom veliinom ne mogu ugroziti geoloke karakteristike zemljita na kojem se nalaze, ne utiu na promjenu klimatskih karakteristika podruja i nema rizika od pobuivanja seizminosti. U cilju definisanja uslova pod kojima je mogua gradnja malih hidroelektrana, potrebno je definisati potencijalne lokacije, njihovu ekoloku prihvatljivost, identifikovati mogue konflikte sa postojeim i potencijalnim korisnicima istog prostora, uspostaviti hidroloka mjerenja na vodotocima, uzeti u obzir prostorno planska i druga ogranienja, izvriti analize isplativosti projekata, odabrati realno ostvarive projekte, urediti idejne projekte, pribaviti rjeenja o lokaciji i vodoprivrednim uslovima a na osnovu toga, glavni projekat i tako obezbijediti gradjevinsku dozvolu. Neohodno je pojednostaviti proceduru gradnje hidroelektrana snage do 100kW, pri emu je i dalje potrebno voditi rauna o sigurnosti objekata, zatiti ivotne sredine i eventualnim neusaglaenostima sa drugim objektima na lokaciji.
65

Znaajni vodotoci koji zasluuju analizu odrivosti projekata izgradnje malih hidroelektrana su: gore nabrojani Ostali obnovljivi izvori energije: vjetar, suneva energija, biomasa zasluuju temeljnija istraivanja od dosadanjeg nivoa saznanja kao i kadrovsko prilagoavanje specifinim potrebama. Hidrotehnika infrastruktura Vodovod Hidrologija Podruje je vrlo bogato vodama ,zahvaljujuci obilnim padavinama.Raspolae mnotvom izdaninih voda (izvora),potoka i brzih rijeka, etiri vrlo lijepa jezera (Plavsko, Hridsko, Visitorsko i Ropojansko-Lieni Gtars),mnotvom vodopada i drugih hidrografskih objekata. Vodotoci raspolau i znaajnim hidroenergetskim potencijalom koji se moe koristiti za proizvodnju elektricne energije od oko 42,6 MW. Alipaini izvori, kraj Gusinja, su jedno od najizdanijih izvorita u Crnoj Gori, sa oticanjem vode od oko 6-7m3 /sec, koji se planira koristiti kao potencijal za eksploataciju i pakovanje vode za pie. Vodna bogastva se mogu znatno vie koristiti za navodnjavanje poljoprivrednih povrina. Vodosnabdijevanje naselja Godine 1979. izgraen je postojei vodovodni sistem u Optini Plav. On se sastoji od kaptae, glavnog dovoda, prekidne komore i razvodne mree. Kaptaa je izvedena u dolini urike rijeke, neposredno ispod sastava Jasenice i Trokuske rijeke, na koti 1012mnm. Projektnom dokumentacijom je predvieno da se sa ovog izvorita dobija na kraju projektnog perioda oko 50 litara vode u sekundi. Pomenutom dokumentacijom je predloena izgradnja baterije buenih bunara, ali je umjesto njih izgraen samo jedan kopani bunar, iji je kapacitet oko 18lit/sec. Kaptaa nije dovoljno sanitarno zatiena, hlorisanje se vri neredovno, pa kvalitet vode nije zadovoljavajui. Iako teritorija optine obiluje raznovrsnim hidrografskim objektima, oni nijesu adekvatno iskoriteni, pa vodosnabdijevanje naselja ne zadovoljava potrebe graana. Vodosnabdijevanje se realizuje sa izvorita koja su smijetena u zoni podnoja planina. U plavskoj optini postoje tri nezavisna sistema za snadbijevanje mjesnih centara vodom i to: Plav, Gusinje i Murina. Plav se snabdijeva vodom iz izvora Jasenica, koji se nalazi u zoni urika Rijeka putem cijevovoda duine 4,25 km. Vodni sistem Plava, osim blieg gradskog podruja, delimino ukljuuje i nekoliko okolnih ruralnih naselja, (Prnjavor, Ski, Brezojevica i Vojno Selo) koja se nalaze nizvodno. Ukljuivanjem tih naselja podruje grada koje je pokriva vodovodni sistem zahvata 7,2 km.
66

U Gusinju je izgraen lokalni vodovodni sistem, kapaciteta 5 l/s, ali ima problema distributivnim sistemom vode. Ostala sela se snabdijevaju vodom direktno sa vie drugih izvora. Murino se snabdijeva vodom sa izvora Malev vir udaljenog 3.500m ima kapacitet od 10 - 40 l/s, a zahvaena voda sa izvorita je 5 l/s. I pored izuzetno povoljne hidrografije u Plavu se osjea hronina nestaica vode u sunom periodu (polovina naselja u Plavu). U Gusinju se nestaica osjea na visoijim kotama naselja i viim spratovima objekata. Sistemu za vodosnadbijevanje Murina, u vrijeme sunih perioda, takoe znatno opada izdanost izvorita. Na seoskom podrujima nestaica se osjea u dijelu Prnjavora, Brezojevice, Kruevu, Martinovicu. Dakle, glavni dovod od vodoizvorita do Plava je duine 4250m. Izgraen je od azbest cementnih cijevi prenika 250mm. Na kraju dovoda, na koti 976 mnm je izgraena prekidna komora zapremine 10m3, to je nedovoljno za bilo kakvo izravnanje. Razvodna mrea u gradu je u loem stanju, tako da je procijenjeno da se vie od 60% vode gubi u mrei, tako da i od malog kapaciteta izvorita, na raspolaganju naselju ostaje samo oko 7 lit/sec, to je nedovoljno. Moe se zakljuiti da nedostatak potrebnih koliina vode zadovoljavajueg kvaliteta postaje limitirajui faktor razvoja grada u cjelini, a da se posebno razvoj turistike privrede ne moe ni zamisliti ako se pitanje vodosnabdijevanja na zadovoljavajui nain rijei. Tabela 31. Vodovodna infrastruktura
Vodovodna mrea Plav Gusinje Murino Kapacitet izvorita (lit/sec) 15 8 5 Vrsta i prenik vodovodne mree AC, PVC 250;110 PVC 150 PVC 110 Godina gradnje 1970 1972 1980 Broj domainstava prikljuenih na mreu 1.468 820 125 Broj pravnih lica prikljuenih na mreu 210 70 20 Zahvaena voda 473 040 252 000 157 000 (m/god.) Fakturisana voda za fizika lica (m/god.) 211 427 118 000 18 000 Fakturisana voda za pravna lica (m/god.) 2 558 8 852 2 520

Vodovodni sistem je star u prosjeku 25-30 godina i kao takav ima este kvarove i puno internih gubitaka uslovljenih istim razlozima. Vodovodne cijevi u lokalnoj mrei u Plavu su zastarjele i napravljene su od azbesta (glavni vodovi profila 250 mm i 110 mm) i plastike, to predstavlja problem po zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, a takoe prouzrokuje ogromne gubitke u mrei koji se procjenjuju na vie od pola koliine dopremljene vode u cjevovod. Duina vodovoda je oko 15 km, od ega primarni distributivni vod u Plavu iznosi 5 km, a duina sekundarne mree 10 km.

67

Vodovod u Gusinju ima distributivnu mreu dugu 10,5 km. Primarna lokalna mrea je od azbesta u duini od 4 km (profila 150 i 100 mm), a sekundarna od plastinih cijevi duine oko 6,5 km. Vodovod u Murinu realizovan je dovodnim cjevovodom od plastike profila 100mm, duine 5,5 km, a lokalna distributivna mrea od oko 2 km duine izvedena je od plastinih cijevi. Na osnovu prikazanih podataka moe se zakljuiti da postoji osnovana pretpostavka o nenamjenskoj potronji kao i o prikljuenju veeg broja potroaa koji nijesu evidentirani jer su gubici od 50-87% nerealni za sistem izgraen od PVC cijevi. Na podruju optine postoje crpilita za snabdijevajnje tehnolokom vodom i smjetena su u sljedeim organizacijama: Alpet u Brezojevicama, ije se postrojenje nalazi u neposrednoj blizni puta PlavMurino u predjelu Rambalovih lugova. Kapacitet ovog crpilita je 2 litra u sekundi, a crpni bunar je dubine 6m i prenika 2 m. Obod,Titex i Termoplast koje su oni koristili za interne potrebe.

Koncepcija razvoja vodosnabdijevanja U periodu od 1971-2011. zabiljeen je pad broja stanovnika za 32,92%, pri emu je najvei pad zabiljeen izmeu dva popisa 1991-2003. Od 28,49%. Prema podacima sa poslednjeg popisa u optini Plav ivi 13.805 stanovnika ili 2,1% ukupne populacije Crne Gore. U periodu izmeu poslednja dva popisa smanjenjen je broj stanovnika za 5,05%. Prema podacima iz Studije vodosnabdijevanja Plava, perspektiva specifine potronje vode za stanovnitvo bi izgledala ovako: Iako je injenica da broj stanovnika u optini Plav opada, oekuje se da e broj turistikih leajeva rasti od 400 do 2000, to e potrebe za vodom rasti od 27 l/s u 1990. do 60 l/s u 2015.godini. Ako se ovome dodaju neminovni gubici u mrei, moe se zakljuiti da e na kraju projektnog perioda biti potrebno oko 75 lit/sec. sanitarne vode. Da bi se ove koliine mogle dobiti i ouvati, potrebno je prije svega poveati izdanost postojee kaptae, na osnovu prethodno obavljenih hidrogeolokih istranih radova. Postoje neke procjene da se sa ovog izvorita moe dobiti oko 25 lit/sec. Izuzetno je vano da se postojea mrea dovede u red, jer je neshvatljivo da se u gradu koji oskudijeva u vodi preko 60% vode gubi u mrei zbog neispravnih instalacija. Izgradnja veeg rezervoara bi sigurno znatno popravila stanje vodosnabdijevanja, jer bi se onda sva koliina vode koja nou zbog male potronje ostaje neiskoritena, mogla koristiti danju u picevima potronje. Pored ovoga, potrebno je i izvorite Jasenice energino sanitarno zatiti i obnoviti permanentno hlorisanje vode. Od moguih tehnikih rjeenja, dovoenje vode sa Metekih izvorita, Hriskog studenca, Bogievice, Visitorskog vrela i izvorita Rue u ukupnom proticaju je odbaeno zbog
68

ukupne duine cjevovoda od preko 30 km, dalje, zbog tekog terena i komplikovane sanitarne zatite. Sva ova izvorita, kao i druga u okolini, nisu dovoljno istraena, nekima je kapacitet veoma promjenjiv, neka su u opasnosti od zagaenja, a neka se ne mogu koristiti zbog nerijeenih imovinsko pravnih odnosa. Opredijelili smo se za vodosnabdijevanje Plava iz dva pravca: iz postojee kaptae Jasenica i iz pravca Gusinja. Prema projektu vodosnabdijevanja, kapacitet Bajrovia izvora iznad ovog naselja iznosi 30 do 40 l/s, od ega e u Gusinje odlaziti 10 l/s, a ostatak bi se dovodom duim od 10 km dovodio do Plava. Takoe je mogue, kada porastu potrebe za vodom, na ovaj sistem vezati i izvorite Savino oko , iji je kapacitet procijenjen na preko 400 l/s, ali na kome je potrebno izvriti odreene istrane radove. Obzirom da bi se pri kaptiranju Savinog oka cjevovod produio za preko 6 km, to treba razmatrati i varijantu koritenja Alipainih izvora u Gusinju (preko 1000 l/s), koja zahtijeva prepumpavanje vode. Postoji mogunost da se voda iz Alipainih izvora koriste samo u situacijama kada se iz ostalih izvora ne moe obezbijediti dovoljna koliina. U svakom sluaju, na predlog za prevazilaenje problema u vezi vodosnabdijevanja Plava je sledei: Sanirati i rekonstruisati postojee vodoizvorite i mreu Izgraditi u Plavu rezervoar dovoljne zapremine za izravnanje. Izgraditi novi cjevovod na potezu Plav-Gusinje U toku realizacije prethodnih taaka izvriti potrebna istraivanja i opredijeliti se za vodu iz Savinog oka ili iz Alipainih izvora.

Obzirom da e se skoro svi korisnici u Plavu nalaziti na kotama od 915 do 960 mnm predvia se izgradnja rezervoara sa dnom na koti 980-985 mnm pa bi se pritisci kretali u sledeim granicama: Max. 985-915 = 70m Min. 985-960 = 25m

Predvieni rezervoar bi osim za pokrivanje vrhova potronje, sluio kao i osiguranje za sluajeve kvara na dovodima i za protivpoarne potrebe. U centralnom dijelu naselja je predviena prstenasta vodovodna mrea to e olakati odravanje, omoguiti bolju cirkulaciju vode u cijevima i uticati na izjednaavanje pritiska u mrei. Industrijska zona na putu prema Murinu moe da se takoe prikljui na gradsku vodovodnu mreu a moe i da koristi sopstvene izvore vodosnabdijevanja. Tani prenici svih cijevi e se dobiti hidraulikim proraunom u daljim fazama projektovanja, ali ne treba primjenjivati prenik manje od 100mm za cijevi primarne mree.

69

Za gradski vodovod u Plavu uraena je projektna dokumentacija za zamjenu postojeih cijevi. U postojeem plavskom vodovodu ugraen je hlorinator na bazi soli, dok se tokom 2012. godine oekuje ugradnja hlorinatora u Gusinju i Murini. Napomena: Vlada Republike Crne Gore, na sjednici od 15.maja 2008. godine, donijela je Odluku o odreivanju izvorita namijenjenih za regionalno i javno vodosnabdijevanje (javnim vodovodom) i utvrivanje njihovih granica (Slubeni list RCG, broj 36/08 od 10. jula 2008.) Ovom odlukom odreuju se izvorita namijenjena za regionalno i javno vodosnabdijevanje (javnim vodovodom) u Crnoj Gori i utvruju njihove granice. Za javno vodosnabdijevanje (javnim vodovodom) odreuju se izvorita Bajrovia izvori, Jasenica, Murinska rijeka. Granice ovih izvorita utvruju se na osnovu tehnike dokumentacije. Kanalizacija otpadnih voda Kanalizaciona infrastruktura u optini Plav strukturno je sastavljena od tri sistema za mjesne centre Plav, Gusinje i Murina, i sastoji se od: fekalne kanalizacione mree i atmosferske kanalizacione mree

Fekalna kanalizacija u Plavskoj optini zasnovana je na tri separaciona sistema po mjesnim centrima kao i vodovodni sistemi koji su realizovani na ovom podruju. Sva tri mjesna centra imaju izraene studije o kanalizacionoj mrei. Postojee kanalizacije nemaju ureaje za preiavanje, ve se otpadne vode nepreraene isputaju u rijeke Ljuu, Plavsku rijeku i Lim. Tabela 32. Kanalizaciona infrastruktura
Fekalna kanalizaciona mrea Fekalna kanalizaciona mrea duina (km) Vrsta cjevovoda kanalizacione mree Prenik cjevovoda kanalizacione mree Plav 12 PVC AB 250;200 Gusinje 5.5 PVC AB 200 Murino 0.5 PVC 150

Godina gradnje 1992 1993 1995 Broj domainstava prikljuenih na mreu 1.050 838 50 Broj pravnih lica prikljuenih na mreu 210 70 20 Atmosferska kanalizaciona mrea Duina kanalizacione mree (km) 2.82 1.93 0.4 Vrsta i prenik cjevovoda primarna mrea PVC 600 PVC 400 PVC 400 Godina gradnje 1992 1993 1995

70

U Plavu je uradjena kanalizaciona mrea duine oko 15 km, plasticnim cijevima profila 250 i 200mm, a du glavne saobracajnice u gradu i dio kanalizacije za atmosfersku vodu.Uglavnom prikljueno je oko 90 % domainstava. Oko 80% stanovnitva bez kanalizacione mree se slui septikim jamama, a 20% isputa otpadne vode direktno u rijeku. U Gusinju je uraen vei dio kanalizacione mree koja opsluuje oko 40% stanovnistva, ali je najvei komunalni problem ove varoi isputanje otpadnih voda u Ljuu preko koje dospijevaju u Plavsko jezero i Lim. U Murinu nema gradske kanalizacije,jer ovo naselje nema karakteristike urbanog naselja vece gustine naseljenosti.Seoska naselja Prnjavor i Bogaice zbog vece gustine naselja razvijaju projekat izgradnje kanalizacije. Postojee kanalizacije nemaju uredjaje za precicavanje vec se otpadne vode nepreradjene isputaju u rijeke Ljucu i Lim. U urbanom dijelu Plava pokrivenost kanalizacionom mreom u odnosu na broj stanovnika je 60%. Otpadne vode se bez prethodnog tretmana isputaju u rijeke Lim, Vruju i Grnar. Kanalizacioni sistemi Plava i Gusinja su odvojeni. Studija opravdanost za izgradnju PPOV-a u Plavu izraena je od strane konsultanta Energoprojekt-Hidroinenjering a.d. Beograd. i finansirana je iz sredstva kapitalnog budeta. Uporedo sa izradom Studije opravdanosti uraena je i njena revizija. udijom opravdanosti predviena je izgradnja postrojenja za priavanje otpadnih voda kapaciteta od 18.000 ES (dvije linije po 9.000 ES), rekonstrukcija i proirenje kanalizacione mree u optini Plav i naselju Gusinje i izgradnja zasebnih paketnih jedinica za naseljena mjesta koja nisu obuhvaena kolektorima za centralno postrojenje. Trenutno se otpadne vode bez prethodnog tretmana direktno isputaju u rijeku Lim. Osnovna svrha projekta i glavni razlog za pokretanje investicije u sistem za prikupljanje i preiavanje otpadnih voda u optini Plav je zatita Plavskog jezera..U septembru 2010.godine optina Plav objavila je poziv na otvoreni postupak javne nabavke za izradu Lokane studije lokacijePjeskolovi KO Brezojevice za izgradnju PPOV. Izrada Lokalne studije lokacije je u toku. Predviena lokacija za izgradnju PPOV je u vlasnitvu optine. Glavni izvor zagaivanja voda na ovom prostoru je industrija koja je sada van funkcije, sa svojim atmosferskim, fekalnim i tehnolokim otpadnim vodama, u kojima se nalaze razliiti zagaujue materijali. Pored industrijskih kapaciteta, veliki uticaj na zagaenje povrinskih i podzemnih voda imaju i komunalne otpadne vode koje se nepreiene isputaju u vodotokove. Kada su u pritanju otpadne vode, Plav i Gusinje imaju osnovni cjevovod koji drenira vode na najbliim mjestima. U Plavu postoji postrojenje za preradu zasnovano na sistemu biodiska, ali nije u funkciji. Centralizovan sistem odvoenja otpadnih voda ne postoji ve se otpadne vode isputaju u bujine vodotokove na vie lokacija ili se za odvoenje otpadnih voda koriste septike jame. Ove septike jame su u stvari infiltraciona okna sa vodopropusnim dnom. Za
71

prostor Plava uraena je studija izvodljivosti za preiavanje otpadnih voda. Poetak radova na ovom projektu oekuje se tokom 2012. godine. Atmosferska kanalizacija U Plavu ne postoji izgraena mrea za prijem i odvoenje atmosferskih voda. One se sada slivaju ulicama i slobodnim povrinama i odlaze u tri prirodna recipijenta : Plavsko jezero, Lim i Plavsku rijeku. Ovakvo stanje se ne moe tolerisati u gradu koji pored ostalog eli da razvija i turistiku privredu. U cilju rjeavanja odvoenja atmosferske vode, koja iznosi oko 1300mm godinje, uraen je Idejni projekat kanalizacije, koji pored fekalne razmatra i rjeenje za atmosfersku kanalizaciju. Telekomunikaciona infrastruktura U dijelu fiksne telefonije, sa 17 telefonskih prikljuka na 100 stanovnika, Optina Plav spada u rang niskog prosjeka u Crnoj Gori, a ovaj iznos je znatno ispod evropskog prosjeka koji iznosi 40-50 tf. pr/100st. Osnovna prenosna mrea, Glavni telekomunikacioni vor Berane Glavni telekomunikacioni vor Plav, je optika. U ovoj ravni sistem prenosa signala je dobar. U sistemu niih ravni prenosa, od Glavnog vora Plav do Lokalnih telekomunikacionih vorova takoe se koristi optika prenosna mrea, odnosno digitilana sistem prenosa, to je jako dobro u pogledu kvaliteta prenosa. Svi telekomunikacioni vorovi su digitalni, relativno novijeg su datuma. to se tie mobilne telefonije, pokrivenost Optine signalima je oko 60% teritorije, sa ukupno trideset osam baznih stanica sva tri mobilna operatora. Pokrivenost Optine RA i TV signalima je dobra. Teritorija Optine se pokriva signalom sa est emisionih stanica. Fiksne telekomunikacije Aktuelno stanje u telekomunikacijama na podruju Crne Gore, determinisano je Zakonom o telekomunikacijama i Zakonom o radiodifuziji, kao i djelovanjem dviju regulatornih agencija (Agencija za elektronske komunikacije i potansku djelatnost i Agencija za radiodifuziju). U navedenom zakonskom okviru razvijaju se javni telekomunikacioni sistemi: fiksna telefonija,mobilna telefonija, radio difuzija i internet.

72

Na tritu Crne Gore postoji konkurencija 5 operatora sa licencama za pruanje javnih telekomunikacionih servisa putem fiksnog i fiksnog beicnog pristupa. Fiksni pristup se oslanja na fiber-optiku infrastrukturu i savremene bakarne kablove, a beicni pristup se bazira na WIMAX tehnologiji. Veze sa zemljama u okruenju ostvarene su na bazi fiber-optikih kablova. Na podruju Optine Plav, cjelokupan fiksni telekomunikacioni saobraaj se odvija pod okriljem dominantnog operatora fiksne telefonije u Crnoj Gori Crnogorskog Telekoma i to sa sljedeih telekomunikacionih vorova:
Naziv centrale TC PLAV RASM MURINO RASM VELIKA RASM METEH RASM MARTINOVIE RASM VUSANJE Rang LC Tip digitalna Instalisani kapacitet 2052 475 193 143 216 142 853 Aktivni kapacitet 1642 253 96 66 141 94 642 Prikljuak direktni direktni direktni direktni direktni direktni direktni irokopojasna zastupljenost da da da da ne da da

krajnja digitalna krajnja digitalna krajnja digitalna krajnja digitalna krajnja digitalna

RASM GUSINJE krajnja digitalna

U Tabeli su dati nazivi telekomunikacionih vorova njihove lokacije, rang i tip vora, broj instalisanih i aktivnih kapaciteta, tip prikljuaka i postojanje telekomunikacione opreme za pruanje usluga irokopojsanih servisa na tom voru. Kao to se vidi iz Tabele, na 6 od ukupno postojeih 7 lokacija, instalisani su kapaciteti za irokopojasni pristup, tako da Crnogorski Telekom korisnicima sa veine telekomunikacionih vorova na teritoriji Optine Plav, nudi irokopojasne servise ADSL, IPTV, ... Matini telekomunikcioni vor LC Plav je optikim kablom i odgovarajuim sistemima prenosa povezan sa glavnim telekomunikacionim vorom u Beranama i sa svim lokalnim telekomunikacionim vorovima na teritoriji Optine Plav. Realizovan je i jedan broj optikih spojnih puteva izmeu matinih vorova i odreenih lokacija na teritoriji Optine Plav.

73

Mag. Lok. M1 BERANE-ANDRIJEVICA-PLAV optika L1 L2 L3 L4 Priv. 1 2 3 TKC PLAV-RSS GUSINJE TKC PLAV-RSS METEH TKC PLAV-MUP PLAV RSS MURINO RSS VELIKA RSS MARTINOVIE optika optika optika optika optika optika RSS GUSINJE-RSS VUSANJE optika

Telekomunikacione mree na teritoriji Optine Plav, raene su podzemno, u peirodu 1995.-2000.godine. Telekomunikacione mree na telekomunikacionim vorovima su izgraene razliitim tehnikama, sve su raene podzemo, jedan aposlutno manji dio u tk kanalizaciji, a najvei dio polaganjem tk kablova direktno u zemlju. Telekomunikaciona kanalizacija koja postoji nije dovoljnog kapaciteta za trenutne zahtjeve, tako da ni u kom sluaju nije dovoljna za rastue potrebe savremenih telekomunikacija za veliki broj razliitih korisnika.
Pristupna mrea TC PLAV RASM MURINO RASM VELIKA RASM METEH RASM MARTINOVI E RASM VUSANJE RASM GUSINJE Godina izgradnje 1995 1996 1998 2000 1997 1997 1996 Konstrukcija mree podzemna podzemna podzemna podzemna podzemna podzemna podzemna Kablovski razvod u tk kanalizaciji (%) 3% 0 0 0 0 0 2 zone zahvata /naselja/ Vojno Selo,Zavr,urika Rijeka,Bogaie Malo Selo,Ski ,Prnjavor,Korita,Brezojevice Pepie,Gornja Ranica,Manica Velika,Novie Desni Meteh,Lijevi Meteh,Jara Martinovie,Vinjevo,Budojevice,Dijo Krueva Vusanje Dosue,Lijevi Grnar,Desni Grnar,Dolja,Alipaini Izvori,Koljnovii,Dio Krueva

Navedeni podaci, kao i podaci o zonama zahvata pojedinanih telekomunikacionih vorova, dati su u gornjoj Tabeli. Preko teritorije optine Plav, kroz telekomunikacionu kanalizaciju je provuen optiki kablovski pravac - optiki kabal na relaciji Berane Plav.
74

Ovim optikim kablom je matini telekomunikacioni vor LC Plav povezan sa LC Berane. Radio difuzija Na tritu Crne Gore u ovoj oblasti postoji konkurencija: dravni javni radio difuzni servisi, lokalni javni radio difuzni servisi,komercijalni emiteri (radio i TV stanice), kablovski i beini operatori za distribuciju radio i TV programa do krajnjih korisnika, itd. Usluge prenosa i distribucije signala radija i TV za potrebe javnih radio-difuznih servisa Radio Crne Gore i Televizija Crne Gore vri JP Radio-difuzni centar Crne Gore, iju fukcionalnu i poloajnu okosnicu ine radio-relejni punktovi na Lovcenu i Bjelasici. Osim toga, dodijeljeno je 8 licenci za kablovsku televiziju. Radio-difuzni centar posjeduje savremeni digitalni sistem prenosa zasnovan na SDH i PDH mikrotalasnim radio - relejnim vezama , koji je u funkciji od sredine 2008. godine. Na podruju Optine Plav, distribuciju signala radija i televizije dravnih i privatnih radiodifuznih servisa, vri JP Radio difuzni centar Crne Gore.
Lokacija predajnika Naziv ue lokacije Geografske koordinate (WGS84) Plav/ CG 84325 Plav/ CG 84325 Plav/ CG 84325 Plav/ CG 84325 Plav/ CG 84325 Plav/ CG 84325 Gusinje Meteh Pepice Plav Velika Vusanje 19E4900/ 42N3400 19E58166/ 42N36317 19E54504/ 42N38555 19E57311/ 42N35400 19E58158/ 42N40181 19E50389/ 42N31365

Osim njih, na podruju Optine Plav, ne postoje operatori kablovskih distributivnih sistema, a na ovom podruju egzistiraju dva MMDS distributera televizijskog signala, sa manjim brojem ukljuenih korisnika Total TV i BBM. Crnogorski Telekom, kako je to ve reeno, koristi svoje kapacitete za irokopojasni pristup, preko kojih distribuira IPTV tehnologiju na vorovima na kojima ima instalisane kapacitete za isti. Mobilna telefonija Na tritu Crne Gore postoji konkurencija 3 mobilna operatora sa odgovarajucim licencama (Telenor, T-Mobile i M-tel). Pokrivenost teritorije Crne Gore servisima mobilne telefonije je priblino ista za sve operatore i iznosi preko 95%.
75

Na podruju Plav, sva tri operatora mobilne telefonije, Telenor, T Mobile i M-tel su instalirali svoje bazne stanice. Mobilni operator Telenor, na teritoriji optine, u radu ima etiri (4) bazne stanice, a ima u planu realizaciju jo dvije bazne stanice.
Lokacija 1 Gusinje (RDC) 2 3 4 Meteh (RDC) Pepici (RDC) Plav (RDC) 423338.9 9N 423638.6 7N 423854.5 5N 423539.5 3N Koordinate Nadm.visina 0194925.7 980.00 m 9E 0195841.2 1180.00m 2E 019559.85 1170.00 m E 0195749.5 1255.00 m 5E

Spisak novih lokacija:

Lokacija 1 Hoti 2 Plav - Gradska lokacija

Mobilni operater T Mobile, na teritoriji optine, u radu ima sedam (7) baznih stanica, a ima u planu instalaciju jo trinaest (13) novih baznih stanica.
1 2 3 4 5 6 7 Site PEPICI PLAV KOFILJACA GUSINJE METEH RSS METEH VELIKA Latitude 423855.08N 423547.71N 423539.40N 423349.69N 423631.42N 423656.69N 424019.62N Longitude 0195450.98E 0195644.50E 0195736.12E 019500.19E 0195817.10E 0195834.50E 0195812.70E Altitude 1176m 950m 1287m 921m 1271m 1000m 1310m

Spisak novih lokacija:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Site METEH2 VUSANJE GUSINJE RDC Granicni prelaz Grncar BJELUHA VUSANJE GRNCARI KRUSEVO PLAV CENTAR BOGAJICI METEH2 Latitude 019583.54E 019510.00E 019496.99E 0194716.15E 0200032.34E 019510.01E 0194744.48E 0195234.30E 0195627.47E 0195657.04E 019582.92E Longitude 42368.25N 423135.99N 423339.40N 423457.25N 424026.65N 423136.00N 423336.93N 423443.87N 423556.18N 423511.85N 423622.02N Altitude 1445m 1144m 980m 958m 1890m 1132m 1304m 1009m 940m 980m 1359m
76

12 13

VELIKA2 CAKOR

0195838.53E 0200029.38E

424049.32N 424011.32N

1662m 1849m

Mobilni operater M-tel, na teritoriji optine, u radu ima etiri (4) bazne stanice, a ima u planu postavljanje jo petnaest (15) novih baznih stanica.
1 2 3 4 Site PEPII METEH KOFILJAA GUSINJE Longitude 01954,52.29,,E 0195831.01E G19o5730.88E 019496.98E Latitude 423855.03N 423629.99N 423539.81N 423339.08N Altitude 1170m 1197m 1236m 980m

Spisak novih lokacija:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 VUSANJE GRNARI KRUEVO PLAV CENTAR BOGAJII METEH2 VELIKA VELIKA2 AKOR PLAV GUSINJE2 RSS METEH METEH3 Granini prelazGrnar BJELUHA 019510.01E 01904744.48E 019o5234.30E 0195627.47E 0195657.04ME 019582.92E 019o5837.98E 01958,38.53E 02000,29.38E 0195644.50E 019500.19E 019o5834.50E 019583.54E 0194716.15E 02000,32.34E 423r36.00N 423336.93N 423443.87,,N 423556.18N 423511.85,,N 423622.02N 42o4013,00N 424049.32,,N 424011.32N 423547.71N 42a3349.69N 4236,56.69N 42368.25N 423457.25N 424026.65N 1132m 1304m 1009m 940m 980m 1359m 1178m 1662m 1849m 950m 921 m 1000m 1445m 958m 1890m

Pokrivenost prostora centralnog dijela Optine signalom mobilne telefonije, kako se vidi i iz dostavljenih podataka, je dobra, ali stanje na seoskom podruju Optine nije tako dobro, to se ogleda u velikom broju dvostruko veem od broja postojeih, planiranih baznih stanica. Kako je vrsta i broj servisa koji se pruaju putem mobilne telefonije u stalnom porastu, situacija se na tom planu, kroz postavljanje novih baznih stanica, dodatno popravlja. Internet i irokopojasni pristup Svi operatori fiksne i mobilne telefonije na teritoriji Crne Gore koji posjeduju licence su potencijalni davaoci Internet servisa i servisa prenosa govora preko Interneta. Za sada je izdato 13 licenci sa ovlacenjem za pruanje Internet servisa u Crnoj Gori. Za pruanje javnog servisa prenosa govora preko mrea baziranih na Internet protokolu (VOIP) dodijeljeno je 5 licenci.
77

Za distribuciju radio i TV programa preko novih tehnolokih platformi IP TV (Internet Protocol Television) i DTH (Direct to Home) dodijeljene su dvije licence. Kao to se vidi iz Tabele o kapacitetima fiksne telefonije Crnogorskog Telekoma, na 6 od ukupno postojeih 7 lokacija, Telekom ima instalisane kapacitete za pruanje usluga irokopojasnog internet pristupa, tako da Crnogorski Telekom korisnicima na veini telekomunikacionih vorova na teritoriji Optine Plav, nudi irokopojasne servise ADSL, IPTV, ... Operator mobilne telefonije M-tel ne nudi beini internet pristup na podruju Plava. Broj ADSL korisnika Crnogorskog Telekoma je, po podacima sa kraja 2011.godine, 1045. Ocjena postojeeg stanja, potencijali i ogranienja Prema podacima dobijenim od jedinog operatora fiksne telefonije, Crnogorskog Telekoma, stanje telekomunikacione infrastrukture (fiksne) na podruju koje obuhvata Optina Plav, ne moe se ocijeniti kao dobro. Ono to se moe ocijeniti kao pozitivno, ogleda se u sljedeem: Dobra je izgradjenost spojnih optikih kablova; Izvrena je potpuna digitalizacija telekomunikacione mree; Starost pristupnih mrea i telekomunkacionih vorova zadovoljavajua;

je

relativno

Sve iznijeto predstavlja potencijal u dijelu daljeg razvoja i poveanja broja i kvaliteta servisa putem fiksne telefonije. U ogranienja u daljem razvoju fiksne telefonije spada, prije svega, velika razuenost seoskih naselja i potencijalno interesantnih turistikih destinacija, te mala zastupljenost, odnosno praktiki nepostojanje telekomunikacione kanalizacije. to se tie stanja u mobilnoj telefoniji, prema podacima dobijenim od strane sva tri operatora, pokrivenost signalom mobilne telefonije kompletnog podruja Optine Bijelo Polje je relativno dobra, ali ni u kom sluaju se ne moe tretirati kao zadovoljavajua, to se najbolje vidi po broju planiranih baznih stanica, u odnosu na broj postojeih, na teritoriji Optine. Kao to se vidi iz dobijenih podataka o planovima mobilnih operatora, za oekivati je da e se stanje u ovoj oblasti u narednim godinama znaajno poboljati. Postavljanjem planiranih baznih stanica na teritoriji Optine Plav, dobie se ne samo kvalitetnije pokrivanje mobilnim signalom, nego, to je posebno znaajno, obezbijediti mogunost korienja novih telekomunikacionih usluga preko 3G mobilnih mrea.
78

U dijelu radio difuzije, potrebno je izvriti potpunu digitalizaciju prenosa, u skladu sa strategijama koje su usvojene na tom polju. U dijelu pruanja usluga interneta i irokopojasnih servisa, potrebno je nastaviti sa realizacijom poveanja dostupnosti usluga i poveanjem korisnika irokopojasnog pristupa, kako u dijelu fiksne tako i u dijelu mobilne telefonije, u skladu sa usvojenim strategijama u ovoj oblasti. 1.4.8. ivotna sredina Poseban dokument II faza Iz velikog broja definicija se moe zakljuiti da je ivotna sredina jedinstven sistem meusobno povezanih faktora koji okruuju ovjeka u prostoru u kome ivi i stvara uslove ivljenja. ivotnu sredinu ine tri podsistema : prirodni, drutveni i tehnoloki. Zakonom o zatiti ivotne sredine (Sl.list Crne Gore,br.48-08od 11.08.2008) ureuju se: principi zatite ivotne sredine i odrivog razvoja, subjekti i instrumenti zatite ivotne sredine, uee javnosti o pitanjima ivotne sredine i druga pitanja od znaaja za ivotnu sredinu. Zatita ivotne sredine sprovodi se po principima zatite ivotne sredine i instrumenata zatite ivotne sredine propisanih ovim Zakonom i posebnim propisima. Subjekti za zatitu ivotne sredine: Organi dravne uprave Jedinice lokalne samouprave Domaa i strana pravna i fizika lica Nevladine organizacije Graani i udruenje graana

Subjekti zatite ivotne sredine duni su da u okviru svojih prava i obaveza obezbijede kontrolu i spreavanje svih oblika zaganja i degradacije ivotne sredine. Nacionalna strategija odrivog razvoja Ouvana i zdrava ivotna sredina je preduslov za dobro stanje i napredak bilo kojeg drutva. Pravo na zdravu ivotnu sredinu, pravo na informisanost o stanju ivotne sredine, kao i pravo uea u procesu donoenja odluka koje se odnose na ivotnu sredinu su, u Ustavu Crne Gore, prepoznata kao osnovna ljudska prava. S druge strane, ljudske aktivnosti rezultiraju razliitim pritiscima na ivotnu sredinu, a njihov kumulativni efekat vodi ka znaajnim promjenama ivotne sredine, konfliktima po pitanju korienja, kao i pogoranju stanja ivotne sredine, kako globalno, tako i na nacionalnim i lokalnim nivoima. Najvee globalne prijetnje po ivotnu sredinu su klimatske promjene i gubitak biodiverziteta.
79

Osnov Nacionalne politike ivotne sredine u Crnoj Gori je obaveza drave da obezbijedi potreban nivo kvaliteta ivotne sredine za sopstvene graane, da doprinese rjeavanju globalnih problema i da ispuni obaveze koje je preuzela kroz ratifikaciju multilateralnih sporazuma u oblasti ivotne sredine. Nacionalna politika takoe tei da prui jedinstvenu platformu za uee javnosti i da ojaa sprovoenje zakona u oblasti ivotne sredine i time potpomogne evropsku agendu Crne Gore, kako je to i navedeno u Nacionalnom programu za integraciju u EU (2008 2012. godina). Istovremeno, ova politika, zajedno sa ekonomskim i socijalnim pitanjima, predstavlja integralni dio odrivog razvoja, na nain kako je utvreno u Nacionalnoj strategiji odrivog razvoja Crne Gore (NSOR) usvojenoj 2007.godine. Prioriteti nacionalne politike Prioriteti Nacionalne politike ivotne sredine u Crnoj Gori su: snabdijevanje vodom za pie; tretman otpadnih voda; upravljanje otpadom; zatita kopnenih ekosistema; ouvanje/zatita prirode i biodiverziteta; poveanje energetske efikasnosti; prilagoavanje i smanjenje negativnih efekata uzrokovanih klimatskim promjenama.

Strategija regionalnog razvoja Crne Gore 2010 - 2014. godine Optina Plav pripada Sjevernoj regiji u kojoj se nalazi vei dio postojeih zatienih podruja, privredne ume, neiskoriteno poljoprivredno zemljite, neiskoriteni potencijali obnovljivih izvora energije. Kao jedan od stratekih ciljeva ovom Strategijom je postavljen cilj regionalnog razvoja i zatita ivotne sredine. Nain ostvarivanja stratekog cilja za Sjevernu regiju je mogue kroz prioritetne pravce djelovanja: Unaprijediti upravljanje umama uz vei stepen ukljuenosti lokalnih samouprava i zajednica, Poboljati iskorienost poljoprivrednog zemljita, vodnih resursa i prirodne batine na odriv nain, Poboljati sigurnost u snabdijevanju energijom i maksimizirati ekonomske anse kroz korienje obnovljivih izvora (vjetar, biomasa, male HE, biogas), Primjena mjera energetske efikasnosti (energetika, gradjevinarstvo, rezidencijalni sektor), Do isteka stratekog perioda otpoeti sa izgradnjom prioritetnih postrojenja za preiavanje otpadnih voda i regionalnih sanitarnih deponija,
80

Proiriti sistem organizovanog sakupljanja komunalnog otpada na ruralna podruja.

Optna Plav stanje ivotne sredine Sekretarijat za ureenje prostora i odrivi razvoj optine Plav, u okviru svojih djelatnosti ima i zatitu prirode i prirodnih dobara; utvrivanje uslova za rad na zatienim objektima prirode; procjenu uticaja na ivotnu sredinu; koordiniranje aktivnosti na unapreenju zatite ivotne sredine od tetnih uticaja; pripremu programa zatite ivotne sredine i izvjetaja o ostvarivanju programa; predlaganje mjera za organizovanje zatite od elementarnih nepogoda i drugih vanrednih okolnosti i stvaranje uslova za njihovo otklanjanje; sprovodjene postupka proglaavanja zatienih prirodnih dobara; uspostavljanje i voenje katastra zagaivaa; obezbjeenje vrenja dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije; preduzimanje mjera zatite spomenika kulture i zatite objekata prirode koji bi mogli biti ugroeni radovima na pripremi zemljita. Optina kao subjekt zatite ivotne sredine ima zakonsku obavezu da izrauje Izvjetaje o stanju ivotne sredine u optini za svaku godinu i na osnovu nje Lokalni ekoloki plan akcije za Optinu. Prema informacijama iz Sekretarijata, ovi dokumenti nisu raeni. Monitoring Kontinuirana kontrola i praenje stanja ivotne sredine (monitoring ivotne sredine) zakonska je obaveza Drave, definisana Zakonom o ivotnoj sredini (Sl.list RCG, br.48/08). Monitoring ivotne sredine predstavlja sistematsko mjerenje, ispitivanje, i ocjenjivanje indikatora stanja i zagaenja ivotne sredine, tj. praenje parametara ivotne sredine (voda, vazduh, zemljite, biodiverzitet itd). Na osnovu dostupnih podataka sa mjernih mjesta o stanju ivotne sredine dobija se jasan uvid u promjene kvaliteta i kvantiteta ivotne sredine, emisiju zagaujuih materija i korienje prirodnih resursa. Realizacija programa monitoringa ivotne sredine jedan je od osnovnih zadataka iz oblasti zatite ivotne sredine, jer rezultati monitoringa ine osnovu za izradu godinjeg Izvjetaja o stanju ivotne sredine - osnovnog dokumenta kojim se daje ocjena ukupnog stanja ivotne sredine u Crnoj Gori kao i preporuke u planiranju politike zatite ivotne sredine. lanom 34. Zakona o ivotnoj sredini predvieno je da monitoring sprovodi Agencija za zatitu ivotne sredine. Podaci dobijeni realizacijom programa monitoringa ivotne sredine dae osnovni prikaz stanja ivotne sredine u dravi. Osim procjene trenutnog stanja rezultati monitoringa ivotne sredine posluie u definisanju preporuka i mjera koje treba sprovesti u narednom periodu u cilju poboljanja stanja. Na taj nain monitoring ivotne sredine postaje vaan faktor u planiranju politike zatite ivotne sredine, kao i pokazatelj potrebe ugradnje principa i naela zatite ivotne sredine u razvojne i strateke dokumente drugih sektorskih politika, kao to je industrija, poljoprivreda, energetika i drugi.
81

Ocjena stanja - nulto stanje Moe se zakljuiti da se optina Plav jo uvijek, kao subjekt, nije ukljuila aktivno u zatitu ivotne sredine. Aktivnosti se svode na primjenu Zakona o Stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu prilikom izrade planske dokumentacije, Zakona o procjeni uticaja na ivotnu sredinu i Zakona o integrisanom spreavanju i kontroli zagaivanja ivotne sredine, kojima je dio obaveza iz oblasti zatite ivotne sredine prenijet na lokalnu upravu u postupku izdavanja graevinskih dozvola za pojedinane objekte. Zvanini podaci na osnovu kojih se definiu pritisci na ivotnu sredinu i preduzimaju mjere, sadrani su u Informacijama o stanju ivotne sredine koje za svaku godinu radi Agencija za zatitu ivotne sredine Crne Gore (publikovane na sajtu Agencije, www.epa.org.me) kao rezultatu monitoringa stanja ivotne sredine. Iz izvjetaja se koriste podaci o tzv. nultom stanju koje je osnov za procjenu daljih planiranih rjeenja i aktivnosti. Program monitoringa ivotne sredine Crne Gore za 2011. godinu obuhvata pet programa: 1. 2. 3. 4. 5. Program kontrole kvaliteta vazduha Program ispitivanja sadraja opasnih i tetnih materija u zemljitu Program ispitivanja sadraja radionuklida u ivotnoj sredini Program monitoringa stanja ekosistema priobalnog mora Crne Gore Program praenja stanja biodiverziteta

Informacija o stanju ivotne sredine predstavlja osnovni dokument kojim se daje ocjena ukupnog stanja ivotne sredine u Crnoj Gori kao i preporuke u planiranju politike zatite ivotne sredine. Informacija je bazirana na podacima i analizama koje Agencija za zatitu zivotne sredine dobija kroz realizaciju godinjeg programa monitoringa po svim segmentima zivotne sredine. Informacija je obuhvatila: I. Prikaz stanja ivotne sredine po segmentima: 1. Vazduh 2. Klimatske promjene 3. Vode 4. Zemljite 5. Otpad 6. Biodiverzitet 7. Radioaktivnost II. Predlog mjera u cilju poboljanja postojeeg stanja
82

III. Sektorski pritisci IV. Uticaj ivotne sredine na zdravlje ljudi Za optinu Plav do sada nije vrena kontrola i praenje kvaliteta vazduha (nema mjerno mjesto, nije u osnovnoj mrei tzv. poluautomatskih stanica monitoringa kvaliteta vazduha koju je realizovao HMZ tokom 2010.god.), odnosno sistematska mjerenja imisionih koncentracija zagaujuih materija u vazduhu. Ocjena kvaliteta podzemnih voda Na osnovu rezultata ispitivanja kvaliteta povrinskih voda moe se zakljuiti da su izmjerene vrijednosti za nitrate u granicama dozvoljenih koncentracija. Ocjena stanja povrinskih vodotoka Osnovni izvor zagaenja povrinskih i podzemnih voda su bile nepreiene komunalne vode, kao i prethodnih godina. Znaajan udio zagaujuih materija potie od industrije, saobraajne infrastrukture kao i poljoprivrede. Prisutan je i dalje problem eksploatacije pijeska iz rjenih korita. Kvalitet vode Plavskog jezera je bio naruen u odnosu na prethodnu godinu. Veina mjerenih parametara kvaliteta vode bili su van propisane klase. Temperatura vode, sadraj gvoa, amonijaka, fosfata, bio je u A2 klasi, odnos Ca/Mg i sadraj nitrita u A3, a saturacija van klase. Mikrobioloki parametri bili su u A1 klasi.
Pozicija Opisni indikator Indeks kvaliteta voda (WQI) Boja na karti Lim dobar 81 Grnar odlian 90

Tabela 33: Opisni prikaz WQI Zakljuak

U strukturi izvora zagaivanja nije bilo veih promjena ni u 2010. ni u 2011.godini. Takoe se moe rei da je jedan od najznaajnijih uzroka zagaenja povrinskih i podzemnih voda neodgovarajue stanje kanalizacionih infrastruktura, odnosno neadekvatno sakupljanje i preiavanje otpadnih voda. Katastar izvora zagaivaa, kao osnovni instrument u politici donoenja mjera i planova spreavanja i/ili smanjenja emisije zagaenja ne postoji. S obzirom na prirodne karakteristike teritorije Crne Gore, prostorni i vremenski raspored resursa voda i meusobnu interakciju korienja voda, zatite voda i zatite od voda, neophodno je da se vodama na itavoj teritoriji Crne Gore upravlja jedinstveno, kompleksno i racionalno. Upravljanje otpadom Neuredjena odlagalita otpada imaju neposredan uticaj na sve segmente ivotne sredine (vazduh, podzemne i povrinske vode, zemljite i ugroavanje bukom).
83

Prema podacima dobijenih iz optina u Crnoj Gori, utvreno je da je sakupljanje otpada obezbijeeno uglavnom u centrima (gradovima, odnosno urbanim cjelinama) jedinica lokalne samouprave, da se u znatnoj mjeri u odnosu na urbane sredine sakuplja otpad koji se stvara u ruralnim sredinama, odnosno selima i manjim naseljima. Procjenjuje se da je sakupljanjem otpada od strane komunalnih preduzea obuhvaeno oko 80% stanovnitva koje ivi u gradovima, dok se otpad koji se stvara u selima i manjim naseljima odlae na nelegalnim deponijama. Tabela 34: Procjena koliine komunalnog otpada za period 2010-2013. godine
Optina Plav 2009.g. 3601 t 2010.g. 3601 t 2011.g. 3781 t 2012.g. 3970 t 2013.g. 4168 t

Neadekvatno postupanje sa opasnim i neopasnim otpadom na teritoriji Crne Gore za rezultat ima negativan uticaj na sve segmente ivotne sredine Rezultati Programa monitoringa biodiverziteta Osjetljivi ekosistemi Iako ne postoji formalna, iroko priznata klasifikacija ekosistema u Crnoj Gori, sa stanovita ouvanja biodiverziteta Nacionalna strategija biodiverziteta sa akcionim planom razlikuje sljedee ekosisteme: alpski, umski, suvi travnjaci, slatkovodni i morski.

umski ekosistemi su pretrpjeli velike promjene, posebno nakon II svjetskog rata kada je u periodu industrijalizacije sektora umarstva posjeena najkvalitetnija uma, a gotovo svi najvrijedniji umski kompleksi uniteni. Naalost, te velike promjene veliine i sastava umskih stanita koje su nastupile u posljednjih 50 godina nijesu valjano dokumentovane, izuzimajui podatke o ukupnim koliinama posjeenog drveta. Aktuelni problemi Realizacijom Programa monitoringa biodiverziteta terenskim istraivanjima utvreno je da: umski ekosistemi su takoe pretrpjeli velike promjene i najvei pritisak trpe od sektora umarstva kao i poara. Sadanji obim sjee uma u Crnoj Gori se procjenjuje na oko 700.000 m3/godinje. Glavni faktor ugroavanja vodenih i movarnih stanita predstavlja eutrofikacija kao posljedica zagaivanja iz ljudskih naselja. Pored postojee prakse direktnog iskoriavanja biolokih resursa iz slatkovodnih ekosistema,
84

planovi za njihovo isuivanje predstavljaju mogui faktor ugroavanja brojnih biljnih i ivotinjskih zajednica, posebno ribljih populacija. Kada je rije o vrstama, lov ptica je identifikovan kao faktor ugroavanja za sve ptice vodenih i movarnih stanita a posebno je problematino konstantno pomjeranje lovne sezone. Biljne vrste su u urbanim zonama pod pritiskom od strane saobraaja. Osim toga urbanizacija

Prijedlog mjera Vazduh Najvii nivoi zagaenja vazduha vezani su za industrijsku proizvodnju, komunalne probleme i saobraaj. Smanjenje otpadnih emisija uslovljeno je poboljanjem tehnolokih procesa i preiavanjem i kaptaom otpadnih emisija, uz korienje goriva propisanog kvaliteta, odravanju vozila i organizaciji saobraaja, smanjenjem broja nelegalnih deponija i izgradnjom deponije u skladu sa zakonskim propisima. Vode Potrebno je izraditi strategije: zatite voda, zatite od voda i korienja voda. Neophodno je definisati sanitarne zone zatite izvorita i realizovati sve potrebne mjere za njihovu zatitu. Neophodno je sprijeiti nekontrolisanu eksploataciju materijala iz rjenog korita, kojom mogu da budu ugroene nizvodne i uzvodne dionice vodotoka. U cilju adekvatne zatite voda i ouvanja voda kao neobnovljivog resursa neophodno je preduzeti sledee mjere: Zemljite Na osnovu navedenih stratekih dokumenata i rezultata analiza zemljita , a u smislu gazdovanja zemljitem na odriv nain, kako bi se ouvala njegova sposobnost pruanja ekoloke, ekonomske i drutvene dobrobiti, a i sauvala njegova vrijednost za budue generacije potrebno je: Sprijeiti pogoranje statusa zemljinih povrina, Ubrzati redukciju zagaenja opasnim supstancama kao i sprjeavati poveanje koncentracije zagaenja koje je rezultat uticaja aktivnosti ovjeka, Postepeno smanjiti isputanja tj. emisije prioritetno opasnih supstanci, Strogo kontrolisati odlaganje otpada, od momenta stvaranja, sakupljanja, transporta do konanog adekvatnog odlaganja, Smanjiti zagaenje ivotne okoline u industrijskim hot-spotovima.

Otpad -

Smanjiti proizvodnju svih vrsta otpada i, samim tim, smanjiti njegov uticaj na ivotnu sredinu. Smanjiti negativan uticaj otpada na zdravlje ljudi i resurse ivotne sredine.
85

Podstai reciklau otpada. Promovisati odrivo upravljanje otpadom.

Biodiverzitet Sprovesti detaljna istraivanja flore i faune Crne Gore, Unaprijediti zakonski okvir za zatitu biodiverziteta; Omoguiti kontinuirano unapreenje i jaanje kapaciteta za implementaciju propisa, prethodno usklaenih sa evropskim zakonodavnim okvirom, Unaprijediti sistem upravljanja zatienim podrujima, kroz odreivanje upravljaa za sva zatiena podruja po svim kategorijama zatite Poveati nacionalno zatiena podruja prirode na 10% teritorije (kako je predvieno i Prostornim planom Inkorporirati mjere i uslove za zatitu biodiverziteta i zatitu prirode u strategije, zakone, podzakonska akta, programe i planove, u svim ekonomskim granama koje su orijentisane na eksploataciju prirodnih (biolokih resursa) Propisati obavezu izrade strune podloge (bazne studije) vezane za zatitu biolokog diverziteta i zatitu prirode za potrebe izrade prostorno - planske dokumentacije. Utvrditi brojnosti populacija divljai za sva lovita pojedinano. Formiranje banke gena biljnih i ivotinjskih vrsta koje su rijetke, zatiene i kojima prijeti izumiranje. Sprovesti mjere zatite ugroenih ekosistema Preduzeti mjere u cilju podizanja svijesti slubenika carinskih slubi na svim graninim prelazima o odredbama CITES konvencije, kao i o biljnim i ivotinjskim vrstama koje su obuhvaene ovom konvencijom kako bi se sprijeilo krijumarenje zatienih vrsta. Podizanja svijesti javnosti o znaaju ouvanja i odrivog korienja prirodnih resursa i vrijednosti biodiverziteta kao resursne osnove ekonomskog razvoja drutva.

Radioaktivnost Broj stanica koje vre on-line monitoring jaine apsorbovane doze zraenja u vazduhu nije dovoljan i ne pokriva kompletnu teritoriju Crne Gore,postoji jedna pumpa koja vri uzorkovanje vazduha I jedan kolektor koji uzorkuje padavine. Sektorski pritisci Da bi se ovi uticaji mogli procijeniti i njihove posljedice predvidjeti moraju se izdvojiti i identifikovati sektori koji vre konstantan pritisak na ivotnu sredinu. Neki od ovih sektora kao to su energetika, saobraaj i industrija, vre direktan pritisak na prirodu, dok drugi, kao to su poljoprivreda, umarstvo ili ribarstvo su u suprotnoj poziciji jer direktno zavise od stanja ivotne sredine.

86

Energetika Bez obzira na znaaj, uee obnovljivih izvora energije ne moemo analizirati jer nemamo dostupnih podataka. Saobraaj Saobraaj je izvor znatnih pritisaka na ivotnu sredinu emisijama tetnih materija u vazduh, poveanjem buke, negativnim uticajem na prirodna stanita te drugih negativnih efekata pri prevozu. Uoljiv je znatan porast broja motornih vozila, stalni porast drumskog prevoza, smanjenje koritenja javnog prevoza. Turizam Negativni uticaji turizma na ivotnu sredinu izraeni su kroz pritisak na prirodne resurse, ivi svijet i stanita, kao i stvaranje otpada i zagaenje. Pozitivni efekti turizma u odnosu ivotnu sredinu ogledaju se u injenici da je rije o djelatnosti koja tei adekvatnom korienju prirodnih resursa, unapreenju predjela i odravanju ekolokih, ekonomskih i socio kulturnih vrijednosti lokalne zajednice. Podaci Agencije za 2011.god. - Stanje ivotne sredine u optini Plav(posljednji Izvjetaj) Kvalitet voda Plavskog jezera Pritoke Lima i Plavskog jezera Biodiverzitet Vrste sa spiska Habitat Direktive (Natura 2000) Invertebrate (beskimenjaci) Opis stanita

Sve istraivane rijeke odlikuju se kamenitim dnom i bujinim, brzim tokom, kao i izrazito hladnom vodom. Vodena vegetacija je slabo razvijena, sem u rijeci Bistrica, alovia klisuri gdje je kameni supstrat obrastao tepisima od mahovina. Podruja se odlikuju tipinom riparijskom vegetacijom, uglavnom predstavljenom higrofilnim ikarama i umama vrba, jova i topola. Podaci e biti dokumentovani u nultom stanju koje se usaglaava u Agenciji za zatitu ivotne sredine Crne Gore. Pritisci na ivotnu sredinu: Od antrpogenih uticaja na ivotnu sredinu treba izdvojiti i nelegalnu gradnju koja ugroava prirodne i druge vrijednosti prostora ,neplansku sjeu uma, netretiranu gradsku vodu,isputanje otpadnih voda bez tretmana u rijeke i potoke.
87

Zagaenje zemljita se poveava zbog neselektivnog i nepropisnog odlaganja industrijskog i gradskog otpada. Najintenzivniji antropogeni pritisak je zabiljeen u neposrednoj blizini ua Makve u Lim - eksploatacija ljunka. U preostalom dijelu toka antropogeni pritisak slabi i sveden je na uticaje domainstava. Najizraeniji pritisak je u podruju Grnara (Plav), koji se prvenstveno ogleda u eksploataciji ljunka, a tokovi vode preusmjereni to je dovelo do unitavanja mnogih prirodnih stanita i uticalo na faunu,tako da je rijeka Grnar u periodu istraivanja bila potpuno unitena bez iakavog korita i matice. Gradske deponije uz obale rijeka (Andrijevica, iznad magistrale u procjepu litica, Plav) kao i divlje deponije otpada i graevinskog uta. Nesavjesno eksploatisanje umskog ekosistema-ume molike, nesavjesno odlaganje gradske deponije optine Plav kao i neodrivo eksploatisanje pjeska pritoka Plavskog jezera (koje vjerovatno utice na prologodisnje poplave). Uticaj koji je u ovom podruju registrovan na sisarske vrste jeste svakako, pretjeran i nelegalan lov. Litice Prokletija koje okruuju doline Grbaje i Ropojane kao i same doline, predstavljaju izuzetna stanita za mnoge sisarske vrste (izuzetna stania za divokoze posebno), ali usled jakog antropogenog uticaja (ilegalna gradnja objekata i prevelika turistika posjeenost u ljetnjem period, ilegalan lov i eksploatisanje umskog ekosistema) ove doline i njihova okolina su slabo naseljene krupnim sisarima. Smanjenjem antropogenog utcaja oblasti kontaktne i II zone NP Prokletije bi mogle da se samoodavaju.

Na teritoriji Plava nisu vrena mjerenja radioaktivnosti niti buke. PREDUZETE MJERE: Optina Plav je uvidom u raspoloivu dokumentaciju i informacije preduzela odreene mjere u ublaavanju pritisaka na ivotnu sredinu: u toku je izrada Prostorno-urbanistikog plana Optine usvojen Opti plan zatite od tetnog dejstva voda za vode od znaaja za Optinu Plav za period od 2012-2017.godine obezbjeena su sredstva (Budet za 2012) za izgradnju infrastrukture: vodovod, kanalizacija, kolektori, ureenje korita rijeka, zatita od poplava, sanacija i odravanje jazeva, asfaltiranje ulica, odravanje ulica, rasvjeta, uee u IPA projektima. u zavrnoj fazi je izrada Studije Procjena predjela optine Plav ira oblast Plavskog jezera ITEA d.o.o. Herceg Novi, uraena je Studija izvodljivosti za preiavanje otpadnih voda Optine Plav ENERGOPROJEKT - Beograd, u toku je izrada lokalne studije lokacije za Ureaj za preiavanje otpadnih voda Optine Plav (Urbanprojekt aak).

Projekti koji se realizuju kao prioritetni projekti u oblasti izgradnje komunalne infrastrukture u okviru javno privatnog partnerstva (za 2012.god.shodno zakljucima
88

Vlade Crne Gore donijetim na sjedinci odranoj 19.januara 2012.god.godine), u prioritetima su: - Izgradnja regionalnog centra za upravljanje otpadom za optine Berane, Andrijevica, Roaje I Plav - Sanacija odlagalita otpada - Opti plan zatite od tetnog dejstva voda za vode od znaaja za Optinu Plav za period od 2012-2017.godine Zakljuak: Moe se rei da je priroda podruja optine Plav jo uvijek sauvana od ozbiljne devastacije u svom prvobitnom stanju, uglavnom zahvaljujui izolovanosti podruja, malom nivou urbanizacije i slaboj privrednoj razvijenosti, odnosno malom stepenu industrijalizacije i odsustvu prljavih tehnologija. Ipak, uoavaju se sve vee posljedice djelovanja ovjeka u prostoru, prevashodno kroz neracionalno ili neadekvatno gazdovanje umom kao i zagaivanje ivotne sredine smeem i otpadnim vodama. Veliki problem je odavno neadekvatna deponiju vrstog otpada jer su stanovnici naselja Brezojevice zabranili korienje optinske deponije u Brezojevici. Ovaj problem je izazvao mnogo drugih jer se komunalni i industrijski otpad deponuje na neuslovnim I privremenim deponijama u Komarai i Grnaru. este su pojave da graani i pravna lica deponuju komunalni i industrijski otpad na tzv. divljim deponijama i u koritima vodotoka. Znaajne koliine takvog otpada tako dospiju u Plavsko jezero i Lim. Takodje, otpadne vode iz kanalizacionih sistema u Gusinju i Plavu se ne preiavaju prije isputanja u rijeke tako da ozbiljno zagadjujui Ljuu, Plavsko jezero, Plavsku rijeku i Lim. Optina Plav ,bez obzira to nije izradila vlastite Izvjetaje o stanju ivotne sredina i Lokalni plan akcije,preduzima odreene aktivnosti na ureenju prostora i rjeavanju osnovnih problema zatite ivotne sredine. Donoenjem Prostorno-urbanistikog plana Optine stvorie se planske pretpostavke racionalnog koritenja zemljita i ostalih prirodnih resursa,koje e optina sprovoditi kroz svoje Planove akcije. Kako bi optina Plav mogla da sprovodi svoje Planove akcije neophodno je proiriti monitoring na podruju optine Plav,te vriti mjerenja koja se vre u optinama za koje se planira ubrzani razvoj,a posebno razvoj turizma zasnovan na izuzetnim i posebno zatienim prirodnim potencijalimai povezivanje sa srednjim i junim regionom. 1.4.9. Kulturna dobra (Studija zatite kulturnog nasljea ,Montenegroprojekt 2012.god.) Na prostoru optine Plav registrovano je ukupno est kulturnih dobara od kojih dva pripadaju profanoj ( II kategoriji), a etri sakralnoj arhitekturi ( III kategoriji).
89

Drugoj kategoriji pripada Manastir Brezojevica sa crkvom sv.Trojice,potie iz srednjeg vijeka, i kula Redepagia,nastala u XII vijeku. Treoj kategoriji pripadaju: Careva damija (nastala u XVIII vijeku),Zgrada bive O Brezojevica,Vezirova damija u Gusinju,Crkva sv.ora u Gusinju ( nastala 1926.god.)

U optini Plav pored navedenih kulturnih dobara postoje vie ambijentalnih, kulturnih i istorijskih znaajnih objekata. Zatieni spomenici kulture Kulturno nasljee ovog podruja reprezentuju u prvom redu kulturna dobra (pojedinano zatieni spomenici kulture). Na prostoru optine Plav registrovano je ukupno est kulturnih dobara, od kojih dva pripadaju profanoj, a etiri sakralnoj arhitekturi. Do izvrenja kategorizacije u skladu sa Zakonom o zatiti kulturnih dobara,moe se konstatovati da dva kulturna dobra pripadaju II kategoriji, a etiri treoj kategoriji. II kategoriji pripadaju: Kula Redepagia u Plavu Manastir Brezojevica sa Crkvom Svete Trojice

III kategoriji pripadaju: Careva damija u Plavu Vezirova damija u Gusinju Zgrada bive osnovne kole u Brezojevici Crkva Svetog ora u Gusinju

Ostali objekti koji posjeduju spomenika svojstva U optini Plav, uz navedena kulturna dobra (pojedinano zatiene spomenike kulture) postoji vie ambijentalno, kulturno i istorijski znaajnih objekata za koje se osnovano pretpostavlja da posjeduju odreena spomenika svojstva, te je obraiva planske dokumentacije (PUP Plav) duan na njih obratiti posebnu panju. Ovo se odnosi na odreeni broj ambijentalno i spomeniki vrijednih sakralnih objekata kao i na potencijalne arheoloke lokalitete, profane objekte tradicionalne arhitekture, primjere inenjerske arhitekture kao i prostore sa izraenim ambijentalnim vrijednostima. U posljednje tri godine (2008, 2009-u segmentima, 2010.god. - cijela optina) obavljani su poslovi rekognosciranja. Iako jo nisu dostupni rezultati, evidentirani su brojni sakralni objekti, crkve i damije na podruju optine Plav.

90

Za jedan broj takvih objekata moemo pretpostaviti da e biti potrebno predvidjeti arhitektonska i arheoloka istraivanja, kako bi se u postupku strune obrade valorizovao njihov kulturno-istorijski znaaj, a da e se popis objekata za koje se pretpostavlja da imaju odreena spomenika svojstva dopuniti odreenim brojem ambijentalno vrijednih primjera tradicionalne i inenjerske arhitekture kao i potencijalnim arheolokim lokalitetima. Na osnovu svih pribavljenih podataka i obilaska terena, ocijenjeno je da je potrebno predvidjeti valorizaciju i mjere zatite za sljedeu evidentiranu kulturnu batinu: 1. Crkva Svete trojice kod Brezojevice iz XVI vijjeka 2. Crkva Svetog muenika Kirila i Julite u selu Velika pod akorom podignuta 1926.god. sanirana poetkom ovog vijeka 3. Crkva Svetog Antuna u Gusinju iz 1936.god. 4. Redepagia damija u Plavu iz 1774.god. 5. abovia damija na Janjinoj Glavici u Plavu iz 1880.god. 6. Nova Sultanija damija u Plavu iz 1903.god. 7. Damija u Martinoviima iz 1800.god. 8. eki damija u Gusinju iz 1687.god. 9. Damija u Gornjem Vusanju na granici sa Albanijom iz 1710.god. 10. Dombalia damija u Donjem Vusanju iz 1910.god.sa starim grobljem 11. Nova damija u Gusinju iz 2001.god.na mjestu stare Radonike damije Plavsko podruje ima bogatu kulturno-istorijsku prolost od praistorije do naeg doba. Na ovim prostorima su se smjenjivale i proimale civilizacije i kulture, vjere i carstva, o emu svjedoe brojna nalazita, utvrde, crkve, damije, naseobine, groblja, tradicionalna arhitektura, vjerovanja, obiaji, etnoloki motivi, nonja, folklor. Ostaci naseobina potiu iz paleolita, bakarnog i bronzanog doba, iz perioda Ilira, iz doba Rimskog carstva. Iz srednjeg vijeka potiu ostaci vjerskih objekata i odbrambenih utvrenja, a iz doba turske valdavine potiu brojni spomenici orijentalnih karkteristika. Za rimski period vezana su naselja Gradac i elingrad kod Plava, dok se vodovod pronaen na podruju Gusinja, po jednima, vee za rimski, a po drugima, za osmanski period. Znaajnim ostacima iz praistorijskog peroda smatraju se crtei urezani u stijeni na brdu Vezirova brada i na stijeni u blizini Grbaje. Mnogi objekti su zbog svojih arhitektonskih, umjetnikih i istorijskih vrijednosti proglaeni spomenicima kulture. U Plavu - Stara damija i Redepagia kula; u selu Brezojevica crkva posveena Sv.Trojici iz i zgrada kole; u Gusinju Vezirova damija i crkva Sv. ora. Tradicionalna arhitektura ovog kraja sauvana je u oblicima kua za stanovanje, koje su pravljene od drveta, u kombinaciji drveta i kamena ili samo od kamena. Ovo podruje karakterie izuzetno vrijedno etnografsko bogatstvo, koje se ogleda u raznovrsnosti narodnih nonji, izvorne muzike, folklora, obiaja, a brojni su i proizvodi kune radinosti i zanatstva.

Ocjena stanja
91

Nakon utvrenog stanja nepokretne kulturne batine u Plavu, zakljueno je da ono nije na zadovoljavajuem nivou, jer su na njenom velikom dijelu, kao i na najznaajnijim spomenikim jedinicama, ugroene osnovne spomenike vrijednosti, sa tendencijom dalje promjene integriteta, gubitka spomenikih vrijednosti i istorijske izvornosti, to je uslovljeno djelovanjem razliitih inilaca. Spomenici kulture, tj. pojedine spomenike jedinice koje nijesu privedene namjeni, nalaze se u potpuno zaputenom ili ruevnom stanju i zbog odsustva organizovane i osmiljene zatitne aktivnosti prema njima, preputeni su neposrednom i neminovnom uticaju zuba vremena i vandalskom odnosu pojedinaca. Dokumentacija o kulturnim dobrima u institucijama je nepotpuna; 1.4.10. Analiza meusobnih uticaja instrumenata zemljine politike, izvornih prihoda optine Plav i ekonomskog razvoja grada (Studija zemljine politike CEED consulting 2012.) Oblast gradevinskog zemljita u Crnoj Gori, pa time i u Plavu, ureduje se Zakonom o uredenju i izgradnji, Zakonom o svojinsko-pravnim odnosima, Zakonom o finansiranju lokalne samouprave, Zakonom o porezu na promet nepokretnosti i Zakonom o koncesiji (svi donijeti 2008. i 2009. godine). Zakon o uredenju prostora i izgradnji objekata, iz 2008. godine, predvida niz promjena u segmentu sistema gradevinskog zemljita, koje su navedene u nastavku: - U fokusu Zakona je samo segment uredenja gradevinskog zemljita (cl. 63-67), odnosno, komunalno opremanje gradevinskog zemljita, dok se svi ostali segmenti (svojinsko-pravni reim, pravo raspolaganja, instrumenti politike i dr) reguliu drugim zakonima. - Novim Zakonom stavljen je van snage Zakon o gradevinskom zemljitu Crne Gore (Slubeni list Crne Gore, 55/2000), bez obrazloenja kako ce se regulisati neka od pitanja koja su bila obuhvacena postojecim Zakonom, kao to je na primjer naknada za koricenje gradevinskog zemljita, zakup gradevinskog zemljita, programi uredenja gradevinskog zemljita i drugo - Iskljucena je izrada programa uredenja gradevinskog zemljita (srednjorocnih i godinjih), koju donosi skuptina optine, i programa privremenog koricenja gradevinskog zemljita. Istovremeno, predvida se da naknadu za komunalno opremanje gradevinskog zemljita propisuje optina u zavisnosti od stepena opremljenosti, uceca investitora u komunalnom opremanju itd. i da se ova sredstva koriste za namjenu komunalnog opremanja. Nema naznaka kako ce optine utvrdivati visinu ove naknade bez izrade programa uredivanja gradevinskog zemljita, programa komunalnog opremanja i izgradnje. Otvoreno je pitanje da li ce predvidena izrada godinjih programa uredenja prostora lokalne samouprave biti dovoljna osnova za npr. definisanje naknade za komunalno opremanje. - Predvieno je jedno novo zakonsko rjeenje koje predvida da se odnosi izmedu Vlade Crne Gore i lokalnih samouprava u pogledu gradevinskog zemljita koje je obuhvaceno dravnim dokumentom ureduju sporazumno, bez naznaka principa,
92

kriterijuma, mjerila i dr. Takode, predvida se i da investirori mogu da realizuju komunalno opremanje gradevinskog zemljita, ali bez naznaka o bilo kakvoj javnoj kontroli lokalne samouprave. U oblasti upravljanja gradevinskim zemljitem napravljeni su pocetni koraci, a postojeci sistem i praksa nisu u dovoljnoj mjeri uskladeni sa glavnim tokovima tranzicijskih reformi i promjena. Velik broj osnovnih, koncepcijskih pitanja jo uvijek nije rijeen, to ukazuje na neophodnost da se to prije pristupi koncipiranju reformi u ovoj oblasti, buduci da od njene uredenosti bitno zavisi ostvarivanje politike odrivog prostornog i urbanog razvoja i politike organizacije, uredenja i koricenja prostora. Trite gradevinskog zemljita je nerazvijeno, pa nedostaju osnovni regulatorni mehanizmi i institucije, kao i savremeniji nacini finansiranja uredivanja gradevinskog zemljita. Brojne su pekulacije sa zemljitem, bespravna izgradnja, podstandardna urbanizacija i slicno. Zbog odsustva oporezivanja rente, drava i lokalne zajednice (lokalne vlasti) gube znatna potencijalna poreska sredstva (prihode). U situaciji kada su i prostorno i urbanisticko planiranje zatite ivotne sredine nedovoljno razvijeni, a nastupile su radikalne promjene svojinskih odnosa i strukture, postojecim rijeenjima ne moe se na adekvatan nacin uticati na sektorsku i prostornu strukturu investicija, a to treba da bude jedna od osnovnih uloga valjane politike upravljanja gradevinskim zemljitem. U velikom dijelu, nepostojanje adekvatnih rijeenja u oblasti upravljanja gradevinskim zemljitem, kao i u oblasti prostornog i urbanistickog planiranja, posljedica je viegodinjeg odlaganja da se rijeavanju ovih pitanja pristupi na sistematican i koordiniran nacin. Profesionalni i opti drutveni dijalog o ovim pitanjima jo uvijek nije razvijen do nivoa koji garantuje sticanje zaokruenih i pouzdanih uvida u moguce opcije i njihove izgledne pozitivne i negativne posljedice. Analiza postojeeg stanja graevinskog zemljita Prije donoenja Zakona o uredenju prostora i izgradnji objekata (2008. godine), graevinsko zemljite je bilo regulisano Zakonom o gradevinskom zemljitu prema kojem je to zemljite bilo definisano kao zemljite na kome su izgradeni objekti i zemljite koje slui redovnom koricenju tih objekata, kao i zemljite koje je namijenjeno za izgradnju i koricenje objekata. Prema Zakonu o uredenju prostora i izgradnji objekata, gradevinsko zemljite predstavlja zemljite koje je odredeno planskim dokumentom za gradenje objekata, tj. Izvodenje radova (pripremnih radova, zemljanih radova, radova na izradi gradevinskih konstrukcija, gradevinsko-instalaterskih radova, radova na ugradnji gradevinskih proizvoda, ugradnji postrojenja i opreme i drugih radova) radi gradenja novog objekta, rekonstrukcije, ili radi promjene stanja u prostoru. Za gradevinsko zemljite je bitna Odluka o donoenju planskog dokumenta, jer izmedu ostalog sadri i granice podrucja koje zahvata, vrijeme za koje se donosi, globalni sadraj i odredbe od znacaja za implementaciju planskog dokumenta, komunalno opremanje gradevinskog zemljita i drugo. Odnosi izmedu Vlade i lokalne samouprave u pogledu uredivanja gradevinskog zemljita koje je obuhvaceno dravnim planskim dokumentom ureduju se sporazumom.

93

Uredivanje gradevinskog zemljita podrazumijeva opremanje zemljita na nacin koji omogucava implementaciju planskog dokumenta i to obezbjeduje lokalna samouprava, u skladu sa programom. Uredivanje gradevinskog zemljita obuhvata pripremu gradevinskog zemljita za komunalno opremanje i samo komunalno opremanje. Priprema graevinskog zemljita za komunalno opremanje obuhvata aktivnosti kao to su: - rjeavanje imovinsko-pravnih odnosa, izradu planske, tehnicke i druge dokumentacije; - preduzimanje mjera zatite spomenika kulture i zatite spomenika prirode koji bi mogli biti ugroeni radovima na pripremi zemljita; - ruenje postojecih objekata i uredaja i uklanjanje materijala, kao i premjetanje postojecih nadzemnih i podzemnih instalacija. Komunalno opremanje gradevinskog zemljita obuhvata izgradnju objekata i uredaja komunalne infrastrukture, a narocito: komunalnih objekata i instalacija do prikljucka na urbanisticku parcelu (magistralnih, primarnih i sekundarnih objekata i vodova: elektro, vodovoda i kanalizacija, atmosferske kanalizacije, telekomunikacionih, radiodifuznih i drugih objekata i instalacija); puteva i ulica u naselju, nadvonjaka, podvonjaka i mostova, pjeackih prolaza, plocnika, trgova, skverova i javnih parkiralita u naselju; zelenih povrina u naselju, blokovskog zelenila, terena za rekreaciju, djecijih igralita, parkova, pjeackih staza i travnjaka, javnih gradskih komunalnih objekata i groblja; deponija i objekata za preradu i unitavanje otpadnih materijala; prikljucaka komunalnih instalacija cija funkcija moe biti od znacaja u uslovima nastanka vanredne situacije, elementarnih nepogoda ili radi zatite drave.

Graevinsko zemljite moe biti u dravnom vlasnitvu ili vlasnitvu lokalne samouprave, kao i u privatnom vlasnitvu. Javno gradevinsko zemljite je ono na kojem su izgradeni javni objekti od opteg interesa i javne povrine koje su u dravnoj svojini, kao i planom namijenjeno zemljite za te namjene, dok ostalo gradevinsko zemljite nije javno gradevinsko zemljite i ono moe biti u svim oblicima svojine. Ocjena stanja zemljine politike u dijelu graevinskog zemljita Sumarno, stanje u sistemu, politici i praksi je slijedece: Uopte uzevi, politika gradevinskog zemljita jo uvijek nije zadobila razvojnu funkciju, vec se koriste prevashodno poreski instrumenti. Dominiraju naknade, kao parafiskalni mehanizmi za pribavljanje lokalnih javnih prihoda (za uredenje gradevinskog zemljita, koricenje gradevinskog zemljita i dr.). Cvrsti ekonomski kriterijumi jo uvijek se nedovoljno primjenjuju u ovoj oblasti, jer postojeci
94

instrumenti zemljine i fiskalne politike ne omogucavaju povracaj i kapitalizaciju drutvenih ulaganja, cak ni na dui rok. U Crnoj Gori nema oporezivanja zemljine rente, zbog cega je potrebno hitno pristupanje reformisanju sistema i politike gradevinskog zemljita i nekretnina zasnovanog na trinim i planskim mehanizmima i instrumentarijumu. Brojne su negativne posljedice neadekvatne politike upravljanja gradevinskim zemljitem i slabog realizovanja programa: ogromna bespravna izgradnja; urbanisticki nered; postojanje velikog broja naselja ispodstandardne komunalne opremljenosti; problemi sa kvalitetom urbanog ivljenja, ukljucivi i brojne ekoloke probleme; itd.

U toku izrade studije nisu bili dostupni podaci o vrijednosti gradevinskog zemljita i nekretnina (kao dijela tzv. teritorijalnog kapitala Crne Gore i optine Plav), kao ni njihovo ucece u formiranju BDP-a. Naroito su izraeni problemi postojeceg informacionog sistema o zemljitu, medu kojima su glavni slijedeci: Budui da je sistem opte dravne evidencije o zemljitu (katastar nepokretnosti, katastar zemljita i popisni katastar) nedovoljno razvijen, u svim gradovima, a samim tim i u Plavu je prisutan nedostatak adekvatnih statistickih podataka, pokazatelja i druge informaticke podrke u ovoj oblasti, pa se stoga cesto ne raspolae svim potrebnim informacijama koje su neophodne za bilansiranje i vrednovanje zemljita, promet, zakup, hipoteku, oporezivanje i dr. (pracenje transakcija sa zemljitem). Posebno, nedostaje adekvatan katastar imovine, vodova i podzemnih instalacija, buduci da je uknjien relativno mali procenat nekretnina, kao i registar o upisu opterecenja za hipotekarne kredite pravnih i fizickih lica (vlasnika nekretnina). Slicni podaci, pa i citavi sistemi, medusobno su neuskladeni medu raznim evidencijama u ovoj oblasti (u dravnim poreskim upravama, lokalnim optinskim institucijama za upravljanje gradevinskim zemljitem i izgradnju, optinskim planskim slubama, dravnoj statistici itd).

Samo na 1% optinskog zemljita je realizovan neki od elemenata vaeceg plana.To znaci da postoji problem izgradnje objekata bez vaeceg urbanistickog pokrica, odnosno nelegalnih gradevina nastalih bez primjene urbanistickih parametara definisaniih vaecom normom. PPO Plav predvida zonu za industrijski razvoj na terenu na kome se trenutno nalaze porodicne kuce, cime se tom terenu mijenja namjena iz industrijske u stambenu. Analiza postojeeg stanja poljoprivrednog zemljita Crna Gora broji 21 optinu, i Plav spade u red optina srednje velicine sa povrinom od 486 km2, to cini 3.5% ukupne povrine Crne Gore. to se tice ukupne poljoprivredne povrine Crne Gore ona iznosi 515 978 ha, dok ukupna poljoprivredna povrina optine Plav iznosi 24 658 ha. Generalno gledano, poljoprivredne povrine optine Plav se
95

javljaju u dva tipa, i to: obradive povrine najniih prostora uz rijecne doline koje se pruaju sredinjim dijelom optine i panjaci koji se prostiru po planinskim terenima. Sljedeca tabela daje pregled ukupnog poljoprivrednog zemljita Crne Gore i optine Plav, kao i poljoprivredno zemljite prema kategorijama koricenja. poljoprivredno zemljite optine Plav ini 4,78% ukupnog poljoprivrednog zemljita Crne Gore, u 2010. godini. Znacajnije promjene nijesu se desile prethodnih godina, vec se dato ucece kretalo u intervalu od 4,78% do 4,79%. U odnosu na ukupan broj stanovnika optine Plav prema popisu iz 2011. godine (13.108 stanovnika), po glavi stanovnika ide 0,5 ha poljoprivrednog zemljita. Kada se u obzir uzmu samo njive i vocnjaci, onda prosjek po glavi stanovnika iznosi 0,22 ha. Uoptini Plav, kao na nivou Crne Gore, panjaci zauzimaju prvo mjesto sa udjelom u ukupnom poljoprivrednom zemljitu i ono iznosi 66,8%.

Vano je napomenuti, da se obradive povrine ne mogu bitnije povecati bez ulaganja u melioracije. Ipak, zbog visoke cijene osvajanja novih obradivih povrina, postojece obradive povrine treba u cjelosti ocuvati za poljoprivrednu proizvodnju, nastojeci da se prenamjena za druge svrhe svede na minimum, a odravanjem i popravljanjem njihovih fizickih i hemijskih osobina (uz adekvatnu primjenu tehnolokih rjeenja i savremenih agrotehnickih mjera) poveca proizvodnja hrane na tom zemljitu. Uprkos sve izraenijem odlivu stanovnitva poljoprivreda u optini Plav je i dalje raznovrsna. Zastupljenost velikog broja poljoprivrednih grana uslovljena je, prije svega, razlicitim prirodnim preduslovima za odvijanje proizvodnje. Ovo podrucje karakteriu povoljni uslovi za gajenje svih vrsta kontinentalnog voa. U voarstvu dominantnu proizvodnju ine ljiva, jabuka i kruka. U posljednjih desetak godina prisutan je trend stvaranja vocnjaka pod malinom, koja se iskljuivo gaji kao kultivisana biljka. Na teritoriji Optine postoji oko 10 ha pod ovom kulturom. Karakteristicno za vocarsku proizvodnju je da je ona najvecim dijelom ekstezivnog tipa i odvija se uglavnom u okunicama. Od pojedinih grana poljoprivrede stoarstvo ipak ima najvei ekonomski znaaj. Poseban je znaaj stoarstva u tome to se putem gajenja preivara iskoriavaju manje produktivne povrine (panjaci i livade), koje preovladuju u strukturi ukupnih poljoprivrednih povrina. U odnosu na period 1976-1980. i 2006-2010. dolo do znacajnog povecanja obradivih povrina, i do smanjenja povrina pod panjacima i barama. Sem toga, uocljivo je da se to posebno odnosi na oranice i bate gdje je zabiljezen rast povrine ( 2010 godine= 2 374 ha >1980 godine= 1 990 ha). Smanjena je povrina pod livadama koja je 2010. godine iznosila 5 118 ha a trideset godina ranije (1980. godine) 5.486. Popis poljoprivrede 2010 i osvrt na optinu Plav Ukupan broj poljoprivrednih gazdinstava u Crnoj Gori koja su popisana u Popisu poljoprivrede 2010 godine je 48 870. Broj porodicnih poljoprivrednih gazdinstava je 48 824, a broj poslovnih subjekata koji obavljaju poljoprivrednu djelatnost je 46.
96

Osnovna karakteristika crnogorske poljoprivrede je veliki broj malih poljoprivrednih gazdinstava, sa razlicitim biljnim kulturama i razlicitim vrstama stoke. Popisom poljoprivrede iz 2010. godine je obuhvaceno poljoprivredno zemljite i stocni fond poljoprivrednih gazdinstava koja su zadovoljila dati kriterijum gazdinstva (1000m2 koricenog poljoprivrednog zemljita i odreden stocni fond). Tako da rezultati popisa ne sadre poljoprivredno zemljite (ili stoku) domacinstava koja nijesu zadovoljila kriterijum gazdinstva, iako posjeduju zemlju. Vano je napomenuti da metodologija koricena u Popisu poljoprivrede 2010. godine nije uporediva sa metodologijom koja je koricena u dosadanjim redovnim istraivanjima Monstat-a, pa se iz tog razloga i podaci iz Popisa poljoprivrede ovdje daju posebno. Porodicna poljoprivredna gazdinstva i poslovni subjekti popisani u Popisu poljoprivrede 2010 godine su imali 309 240,7 ha ukupno raspoloivog zemljita. Porodicna poljoprivredna gazdinstva posjeduju 294 400,7 ha ukupno raspoloivog zemljita to predstavlja 95,2% od ukupne povrine raspoloivog zemljita. Prosjecno porodicno poljoprivredno gazdinstvo ima 6,0 ha ukupno raspoloivog zemljita. U porodicnim poljoprivrednim gazdinstvima preovladuju mala gazdinstva . Najveci udio cine gazdinstva od 0,1 do <0,5 ha poljoprivredno koricenog zemljita 31,58%. Prosjecno poljoprivredno gazdinstvo ima 4,6 ha poljoprivrednog koricenog zemljita. Optina Plav broji ukupno 2 467 porodicnih poljoprivrednih gazdinstava, to cini 5,05% od ukupnog broja porodicnih poljoprivrednih gazdinstava u Crnoj Gori. Najveci udio u tom broju cine gazdinstva koja posjeduju od 0,1 do < 0,5 ha poljoprivredno koricenog zemljita (31,9%), zatim gazdinstva koja posjeduju od 1,0 do < 2,0 ha (24,2%), i gazdinstva koja posjeduju od 0,5 do <1 ha poljoprivredno koricenog zemljita (17,2%). Ukupno, porodicna poljoprivredna gazdinstva u Plavu posjeduju 14.122,6 ha raspoloivog poljoprivrednog zemljita, dok gazdinstava koja posjeduju poljoprivredno koriceno zemljite u svom vlasnitvu imaju 10 749 ha. Ocjena stanja zemljine politike u dijelu poljoprivrednog zemljita Jedna od glavnih privrednih grana na podrucju plavske optine je razvoj poljoprivrede. Trend smanjenja obradivih povrina pod oranicama je prisutan u posljednje vrijeme, a uzrokovan je migracijom radno-aktivnog stanovnitva. Sem toga, znacajni negativni faktori koji uticu na poljoprivredno zemljite su i usitnjenost posjeda, nedovoljna finansijska aktivnost, i lo plasman trinih vikova proizvoda. U Plavu se nalazi izuzetno mali broj poljoprivrednih polja vecih povrina, vec je primjetno irenje jedne rasprostranjene vrste poljoprivrede porodicnog karaktera, uz raspored parcela jedne uz drugu. Klima je pogodna za odredenu vrstu poljoprivredne proizvodnje, i zapravo postoji jedna zona od 1 100 hektara u ravnicarskom predjelu uz jezero veoma pogodna za razvoj poljoprivrede. Studije Ministarstva o razvoju poljoprivrede u optini obiluju konceptima o izuzetnom razvojnom potencijalu kojim Plav raspolae na raznim poljima poljoprivrede, koja je pokretac globalnog privrednog razvoja optine. U planu
97

proljecne sjetve za 2012. godinu optine Plav posebno je istaknuto da je podrucje optine Plav pogodno za proizvodnju organskih proizvoda, jer je upotreba sredstava za zatitu bilja i vjetackih dubriva svedena na najmanju mjeru. Ako se napravi detaljniji presjek po navedenim kategorijama koricenja zemljita dobijaju se sljedeci podaci: - Na povrini pod oranicama, najvie u Plavu se uzgajaju - ita za zrno (78,4 ha) i krompir(55,4 ha). - Na ukupnoj povrini poljoprivrednog zemljita koje pripada kategoriji okucnica i/ili batanajvie se uzgaja povrce (41,6 ha), od cega najvie zastupljen krompir (27.5 ha), a zatimvoce (6,3 ha, odnosno 8997. stablo). Analiza postojeeg stanja umskog zemljita umski ekosistem je najsloeniji ekosistem na zemlji. To je njen najvaniji ekoloki resurs i prestavlja opte dobro od posebnog nacionalnog interesa, ekoloko dobro i jedan od najvanijih privrednih resursa. 2003. godine Crna Gora je potpisala Becku deklaraciju ume Evrope zajednicka korist, zajednicka odgovornost i na taj nacin, nakon proglaenja za ekoloku dravu 1991. godine, jo jednom potvrdila opredjeljenje u pravcu odrivog razvoja i zatite ivotne sredine. Narocito je vana prva becka rezolucija Jacanje sinergije za odrivo upravljanje umama u Evropi kroz medugranicnu saradnju i nacionalne umarske programe, koja opisuje sutinske detalje nacionalnog umarskog programa. Proces nacionalnog umarskog programa u Crnoj Gori treba da obuhvati: usvajanje nacionalne umarske politike, usvajanje zakona o umarstvu i lovu, podrku uspostavljanju odrivog privatnog sektora u umarstvu.

ume predstavljaju jedan od najznacajnijih prirodnih ekosistema koji stvara osnovu za odrivi razvoj na podrucju Plava. ume predstavljaju kljucni faktor u ocuvanju i regulisanju vodotokova i obezbeduju zatitu od erozije i doprinos u apsorpciji znacajnih kolicina ugljen dioksida. umska biomasa je najznacajniji proizvod u okolini i umarstvo ima veliku tradiciju u ovom regionu. Takode, trgovina drvetom velikog kvaliteta i umskim proizvodima (ljekovito bilje, voce i pecurke) znatno utice na poboljanje uslova ivota u mnogim seoskim zajednicama kojima su to, cesto, jedini izvori prihoda. Ipak, trenutno ne postoje znacajnije organizacione cjeline, odnosno drvopreradivacka preduzeca na teritoriji optine Plav, a AD Bor je u stecaju vec dui niz godina. U rezimiranom opisu bi se moglo reci da je Plav optina srednje visokih planina. Sam grad Plav se nalazi na 945 m nadmorske visine. Plavski kraj je jedan od najrazlicitijih u zemlji to se tice umskog fonda sa brojnim planinama iznad 2 000 m nadmorske visine i
98

nekim vrhovima na cak 2.500 m. To omogucava prisustvo vegetacije evrosibirskog, podalpskog i cak alpskog sloja.

ume u optini Plav su bile i jo uvek su izloene krenju i spaljivanju da bi se obezbedila raspoloiva povrina za ispau. To objanjava zato se cesto pojavljuju ogoljeni tereni. Neki vlasnici uma upranjavaju secu do nulte tacke ili spaljivanje nove vegetacije na malim umskim parcelama. Na teritoriji Plava ilegalna sjeca uma je danas jo uvijek ogroman problem. Takode je ugroen nacionalni park na Prokletijama zbog neadekvatne regulative. umski sistemi u optini Plav generalno su izloeni srednjem riziku od umskih poara, poto je veci deo umske povrine pokriven irokolisnim drvecem koje je manje podlono poarima nego cetinarsko. Podrucja koja su naknadno ponovno naseljena cetinarima su smanjena i umetnuta su izmedu hrastovih i bukovih uma. Medutim, treba imati u vidu da se optina nalazi na planinskom terenu i poumljene strmi obronci pogoduju brzom irenju fronta vatrene stihije u slucaju umskog poara i, pogotovo tokom suvih ljeta, umski poari su cesti. U toku prole godine evidentirana su tri poara sa ukupnim zahvatom od 1,91 ha povrine, i ta injenica zajedno sa nekontrolisanim izlovom, prijete egzistenciji velikih sisara poput vukova, divokoza, lisica, jazavaca i divljih medvjeda. Ocjena stanja zemljine politike u dijelu umskog zemljita i zelenih povrina umarstvo Prokletija jo uvijek predstavlja privrednu granu koja ostvaruje dohodak na bazi eksploatacije drvne mase za potrebe drvoprerade. Zbog privredne nerazvijenosti ovog planinskog prostora, ono se nije afirmisalo u domenu rekreacije i turizma. Nedovoljna otvorenost uma predstavlja ogranicavajuci faktor razvoja umarstva, zbog cega se znatan dio uma ne koristi, dok se otvorene ume, narocito one u blizini puteva, cesto pretjerano i neracionalno eksploatiu. Medutim, u perspektivi, polazeci od sve veceg znacaja opte-korisnih funkcija uma i trendova privrednog i turistickog razvoja, treba ocekivati sve vece angaovanje umarstva u rekreacionoturistickoj djelatnosti. U tom cilju potrebno je ume tehnicki urediti, tj. izgraditi nove i kvalitetne puteve, ili rekonstruisati postojece sa svim pratecim objektima-parkiralitima, vidikovcima, stazama, kao i sa odgovarajucim smjetajnim objektima. Na Plavskom jezeru se primjecuje usporeni proces gnojenja sedimentima, koji je podstaknut neadekvanim upravljanjem u citavom slivu, prvenstveno otvaranjem umskih predjela. Kako bi se umanjio efekat ovog procesa na jezeru koje predstavlja jedan od
99

najvecih turistickih resursa optine, bice potrebno upravljati teritorijom (citava vodna kotlina u gornjem delu jezera) kako bi se smanjili procesi erozije. Za to je potrebno odravanje prirodne vegetacije, posebno umske. Analiza vlasnike strukture zemljita na teritoriji optine Ministarstvo finansija Crne Gore i Uprava za nekretnine, 2007. godine donijelo je i Srednjeroni program radova na premjeru i izradi katastra nepokretnosti za period 20082013. godine. Za realizaciju Programa, kao i za dopunu postojecih baza podataka katastra nepokretnosti od 2008- 2013. godine, predvida se 21,63 miliona eura, dok se za realizaciju kompletnog srednjorocnog programa planira 53,1 milion eura. Pored pomenutih aktivnosti, predvideni su razliciti radovi, medu kojima i: modernizacija geodetskokatastarskog informacionog sistema, modernizacija i auriranje katastra morskog dobra, osnivanje katastra vodova, osnovna dravna karta, topografske karte, izrada registra kucnih brojeva, ulica i trgova, izrada programa evidencije prostornih jedinica (drava, grad, optina, naseljeno mjesto, mjesna zajednica, katastarska optina, statisticki krug, popisni krug, ulice i trgovi, objekti i kucni brojevi, prigranicno podrucje, nacionalni park, podrucje sa specificnim zagadenjem, slobodna carinska zona, podrucja od interesa za dravu i dr.). Uprava za nekretnine Crne Gore je 31.03.2011. godine u Zagrebu potpisala ugovor kojim otpocinje realizacija Projekta izrade katastra nepokretnosti za podrucje 18 katastarskih optina na teritoriji Plava, u okviru glavnog Projekta zemljine administracije i upravljanja (LAMP). Projektom je predvidena izrada katastra nepokretnosti za podruje 18 katastarskih optina, povrine 45 106 ha. Katastarske optine koje ce biti obuhvaene su: Bogajii, Brezojevice II, Desni Meteh, D.Rijeka, Dolja, Dosue II, Gornja Ranica, Grnar, Hoti, Kruevo II, Martinovii II, Manica, Murino, Novici, Prnjavor, Velika, Vojno Selo II i Vusanje. Nakon prelaska sa planske na trinu ekonomiju mnoge zadruge koje su bile u dravnom vlasnitvu su se rasformirale, odnosno otile u steaj, a drava je odluila da vrati ili pravino nadoknadi imovinu oduzetu konfiskacijom, sekvestracijom, nacionalizacijom, agrarnom reformom i eksproprijacijom. Na podrucju optine Plava posebno su znacajni procesi denacionalizacija dvije zemljoradnicke zadruge Plav i Aljo Hot iz Gusinja. Usvajanjem prvog Zakona o povracaju imovine zemlja na Ekonomiji ZZ Plav je 1993. godine, vracena ranijim vlasnicima, a zemljite koje je prestavljalo jedan kompleks je isparcelisano. Mitropolija crnogorsko-primorska je 1995. godine izvrila povracaj crkvene imovine a za dio imovine koji se vodi na zadrugu vodi se sudski spor. Po istom osnovu, je vraceno oko 14 ha panjaka i livada (Ravni kljuc) koji su pripadali ZZ Aljo Hot i gdje je postojao objekat ovcarnik kapaciteta 200 ovaca, koji je bio u funkciji do 1992.godine. Katastar nepokretnosti imaju K.O.BrezojeviceI ,Dosue I, Gusinje, Kruevo, Martinovii I, Plav, Ski, Vojno Selo I. Za katastarske optine Bogajici, Brezojevica II, Desni Meteh, Duricka Rijeka, Dolja, Dosude II, Gornja Ranica, Grncar, Hoti, Kruevo II, Martinovici II, Manica, Murino,
100

Novici, Prnjavor, Velika, Vojno Selo II i Vusanje je u toku osnivanje katastra nepokretnosti (imaju popisni katastar). Pored evidentnog problema nepostojanja katastra nepokretnosti za citavu teritoriju, nita manji problem je i neaurnost postojecih podloga. Na podrucju GUP-a Plav u katastru nepokretnosti nije evidentiran veliki broj gradevinskih objekata. Pregled vlasnitva nad zemljitem prema kategorijama Podatke o vlasnickoj strukturi zemljita po katastarskim optinama nije moguce iskoristiti jer sejavljaju nelogicnosti, tako da je ove podatke neophodno provjeriti kod Uprave za nekretnine. Dostupni podaci su prestavljeni u Aneksu (Tabela 1). Prema zakonu, pravo svojine na nepokretnosti moe da se upie kao svojina odredenog lica, susvojina, zajednicka svojina i etana svojina. Na nepokretnostima u dravnoj svojini, pored drave kao nosioca prava svojine, upisuje se i nosilac prava koricenja, odnosno korisnik nepokretnosti. Ova prava se upisuju po samom zakonu, kao to je slucaj sa pretvaranjem drutvene u dravnu svojinu, na osnovu pravosnane odluke nadlenog organa, na primjer rijeenja optine o pravu koricenja, sudske presude, reenja o nasledivanju, na osnovu isprave o pravnom poslu u skladu sa zakonom, kao to je ugovor o kupoprodaji, o poklonu, o doivotnom izdravanju, na osnovu sporazuma o naknadi za eksproprisanu nepokretnost, kao i na osnovu drugog akta o konstituisanju prava na nepokretnostima predvidenog zakonom. Pregled vlasnicke strukture dravne svojine, ukljucujuci i optinsku, je dat u Aneksu (Tabela 2). S obzirom na ograniceno zemljite sa kojim raspolaze Optina, u cilju podsticanja razvoja i dobrog upravljanja zemljitem na raspolaganju stoji niz mehanizama (posebne pogodnosti i olakice) koji ce kreirati povoljnu poslovnu klimu kako bi se stvorio pogodan ambijent za dalji razvoj privrede. Trendovi na podruju ureenja prostora,prometa,upravljanja i gazdovanja zemljitem Osnovni cilj efikasnog upravljanja zemljitem podrazumijeva ustanovljavanje dugorocnog ikontinuiranog planiranja organizacije uredenja i koricenja zemljita u skladu sa lokalnim interesima, kako bi se obezbijedilo ostvarivanje razlicitih ciljeva kao to su: trino orjentisan ekonomski razvoj, socijalna jednakost, bezbjednost, kulturni identitet, zatita ivotne sredine i sl. Zakon o uredenju prostora i izgradnji objekata (Sl. List RCG, br. 51/08) ureduje sistem uredenja prostora Crne Gore, nacin i uslove izgradnje objekata, kao i druga pitanja od znacaja za uredenje prostora i izgradnju objekata. Uredenje prostora je od velikog znacaja imajuci u vidu da se tako stvaraju uslovi za prostorni razvoj Crne Gore. Prema
101

ovom zakonu, uredenjem prostora smatra se pracenje stanja u prostoru (monitoring), utvrdivanje namjene, uslova i nacina koricenja prostora kroz izradu i donoenje planskih dokumenata, sprovodenje planskih dokumenata i uredivanje gradevinskog zemljita. Uredenje prostora zasniva se na nacelima: uskladenog ekonomskog, socijalnog, ekolokog, energetskog, kulturnog razvoja prostora Crne Gore; odrivog razvoja; podsticanja ravnomjernog ekonomskog razvoja prostora Crne Gore; racionalnog koricenja i zatite prostora i prirodnih resursa; usaglaenosti sa evropskim normativima i standardima; zatite integralnih vrijednosti prostora; policentricnosti; konkurentnosti i kohezije; decentralizacije; zatite i unaprijedenja stanja ivotne sredine; zatite kulturne batine; usaglaavanja interesa korisnika prostora i prioriteta djelovanja u prostoru; javnog interesa; privatnog interesa ali ne na tetu javnog interesa; javnosti u postupku uredenja prostora; uspostavljanja informacionog sistema o prostoru u cilju efikasnijeg uredenja prostora i aseizmickog planiranja. Ovim zakonom se obezbijeduje i transparentnost obzirom da svako ima pravo da bude obavijeten o poslovima uredenja prostora i izgradnje objekata, da daje inicijative, miljenja ili na drugi nacin ucestvuje u poslovima vezanim za uredenje prostora i izgradnju objekata. Program uredenja prostora donosi Vlada, odnosno skuptina lokalne samouprave i radi se o jednogodinjem programu uredenja prostora. Programom se utvrduje dinamika uredenja prostora, izvori finansiranja, rokovi uredenja, operativne mjere za sprovodenje planskog dokumenta, a narocito mjere za komunalno opremanje gradevinskog zemljita. 1.5. Poloaj i pravci razvoja lokalne samouprave u odnosu na susjedne jedinice lokalne samouprave i u odnosu na cijelu dravu. Izvod iz Strategije regionalnog razvoja Crne Gore, 2010-2014 Vlada Crne Gore

Sjeverni region ine sljedee optine: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Mojkovac, Kolain, Plav, Pljevlja, Pluine, Roaje, avnik i abljak. Strategija regionalnog razvoja Crne Gore definie razvojne ciljeve usmjerene ka socioekonomskom razvoju drave, smanjenju regionalnih razlika i jaanju potencijala za razvoj onih djelova zemlje koji zaostaju u razvoju. Osnovni cilj Strategije regionalnog razvoja je postizanje ravnomjernijeg socio-ekonomskog razvoja Crne Gore u skladu sa principima odrivog razvoja, stvaranjem uslova za poveanje konkurentnosti svih djelova zemlje i realizaciju njihovih razvojnih potencijala. Strategija regionalnog razvoja polazi od principa odozdo prema gore, kroz bolju povezanost lokalnih i regionalnih razvojnih potreba sa razvojnim prioritetima na nacionalnom nivou; podrke manje razvijenim podrujima, te podrke za odrivo upravljanje prirodnim resursima, primjenu nisko karbonskih tehnologija i razvoj komunalne infrastrukture. Dosadanji regionalni razvoj u CrnojGori je bio zasnovan na relativno neadekvatnom pristupu zasnovanom na planskoj ekonomiji, i karakterie ga kontinuirana migracija stanovnitva iz sjevernog prema sredinjem i primorskom dijelu zemlje. Takodje, kao
102

jedna od negativnih posljedica tranzicije je i injenica da sjeverni region karakteriu i znatno nepovoljniji ekonomski indikatori, koji se prvenstveno odnose na nie prihode per capita i veu nezaposlenost u odnosu na ostala dva regiona. Paradoksalno, najvie realnih resursa i komparativnih prednosti je zapravo u najnerazvijenijem regionu zemlje. Savremenu crnogorsku ekonomiju karakterie pozitivan realni ekonomski rast u poslednjoj deceniji.Meutim, pozitivan ekonomski rast cjelokupne crnogorske privrede u poslednjoj deceniji,uticao je i na relativno neravnomjeran rast u okviru regiona. Ovaj rast je praen znaajnim rastom investicija, u primorskom i sredinjem regionu, dok je neto nii rast investicija ostvaren u sjevernom regionu. Sa aspekta teritorijalne podjele, Crnu Goru ini 19 optina, Glavni grad i Prijestonica. Optina je osnovni oblik lokalne samouprave, a mogu se osnivati i drugi oblici lokalne samouprave. Kada je u pitanju statistika podjela Crne Gore, prema kriterijumima Eurostata-a o podjeli drave na prostorne jedinice za statistiku, Crna Gora se posmatra kao jedan region. Ipak, bez obzira na navedenu klasifikaciju, postoje znaajne razlike u nivou razvijenosti jedinica lokalne samouprave, pa samim tim i irih podruja kojima pripadaju. U Crnoj Gori ne postoje administrativno odreeni regioni. Ipak, za potrebe ove strategije i prepoznavanja razvojnih prioriteta, postoji neophodnost posmatranja svake jedinice lokalne samouprave u kontekstu prirodnog okruenja kojem pripada,pa su formirana tri regiona Sjeverni,srednji i primorski.. Gustina naseljenosti u sva tri regiona je neujednaena, tako da je naseljenost manja u sjevernom dijelu, u odnosu na sredinji i primorski region. Socio-ekonomski razvoj crnogorskih jedinica lokalne samouprave koje zaostaju za nacionalnim prosjekom, praen je nizom problema koji se prvenstveno odnose na visoku nezaposlenost, nizak nivo dohotka, nerazvijenu infrastrukturu nizak nivo tekuih prihoda jedinica lokalne samouprave, nisku gustinu naseljenosti, uglavnom negativan rast stanovnitva i sl.Kada je rije o osnovnim pokazateljima razvijenosti, kao to su oporezivi dohodak, nezaposlenost, tekui prihodi budeta, stopa rasta stanovnitva i stopa obrazovanja, Crnu Goru karakterie postojanje znaajnih razlika u ovim pokazateljima i na nivou regiona i na nivou jedinica lokalne samouprave. U skladu sa tim, sjeverni region ima najnii nivo razvijenosti, dok je primorski region najrazvijeniji u zemlji. Imajui u vidu navedeno, u narednom periodu, u fokusu politike razvoja treba da bude ostvarenje ravnomjernijeg regionalnog razvoja koje nee biti zasnovano na usporavanju razvijenih, ve na stvaranju uslova za ubrzani razvoj manje razvijenih djelova zemlje. Upravo zato, pitanje koordinacije aktivnosti politike regionalnog razvoja postaje posebno vano i u okviru toga definisanje jasnih i objektivnih mjerila razvijenosti. Takoe, u fokusu treba da bude jaanje konkurentnosti nerazvijenih regiona kroz poboljanje osnovne i poslovne infrastrukture, te kreiranje uslova koji e zadrati, a onda i privui stanovnitvo da naseljava ova podruja. Izgradnja osnovne i poslovne infrastrukture moe biti finansirana iz postojeih budetskih sredstava, kroz kreditna zaduenja i iz fondova EU koji su, uz zahtijevano uee za kofinansiranje,
103

bespovratna sredstva. Makroekonomska stabilnost sistema, kao preduslov za politiku regionalnog razvoja i svaku drugu politiku, moe biti ugroena dodatnim zaduivanjem. Sa druge strane, postojea budetska sredstva namijenjena kapitalnim investicijama kako na lokalnom tako i na nacionalnom nivou, predstavljaju osnovu za viestruko (4-6 puta) vei investicioni potencijal. Iz toga razloga, Strategija regionalnog razvoja afirmie projektni pristup i orijentaciju na EU fondove, kroz bolju povezanost potreba nalokalnom i prioriteta na nacionalnom nivou, bolju koordinaciju i jaanje kapaciteta jedinica lokalne samouprave da prepoznaju svoj lini interes i potrebe u okvirima raspoloivih razvojnih mogunosti i da isti budu prepoznati meu prioritetima razvoja na nacionalnom nivou. Neulaganje u osnovnu i poslovnu infrastrukturu tokom dueg vremenskog perioda, bez obzira na uzroke, uticalo je na migracije stanovnitva iz pojedinih djelova zemlje to dodatno oteava mogunosti ubrzanog razvoja tih teritorija, i zahtijeva posebne mjere politike regionalnog razvoja u narednom periodu. Takoe, izostanak infrastrukture opredijelio je i investicionu aktivnost tako da, bez obzira na bogatstvo prirodnih resursa, sjeverni dio Crne Gore karakterie odsustvo investicionih projekata koji bi obezbijedili zapoljavanje za lokalno stanovnitvo. Sagledavanjem faktora kao to su ljudski resursi, ivotna sredina, ekonomske aktivnosti, infrastruktura i usluge, kao i strateki razvojni planovi i propisi, u Strategiji je napravljena je SWOT analiza, koja predstavlja presjek svih faktora koji utiu na stanje i razvoj lokalnih samouprava. Snage i slabosti su unutranji pozitivni i negativni elementi na koje se moe uticati, dok su anse i prijetnje spoljanji pozitivni i negativni faktori na koje se ne moe uticati, ali se mogu predvidjeti, usaglaavati,i moe im se prilagoavati. Na osnovu indeksa razvijenosti, jedinice lokalne samouprave (u daljem tekstu JLS) se kategoriu na sljedei nain: JLS ija je vrijednost indeksa ispod 50% prosjeka za Crnu Goru, JLS ija je vrijednost indeksa izmenu 50% i 75% prosjeka za Crnu Goru, JLS ija je vrijednost indeksa izmenu 75% i 100% prosjeka za Crnu Goru, JLS ija je vrijednost indeksa izmenu 100% i 125% prosjeka za Crnu Goru, JLS ija je vrijednost indeksa iznad 125% prosjeka za Crnu Goru.

Izraunavanjem indeksa razvijenosti za Crnu Goru, za period 2007 - 2009. godina, dobijena je sljedea kategorizacija jedinica lokalne samouprave: Optine Plav, Pluine i avnik su sa nivoom razvijenosti ispod 50% prosjeka za Crnu Goru;

Po metodologiji obrauna Indeksa razvijenosti JLS 2007-2009. (odstupanje u odnosu na nacionalni prosjek) U skladu sa prvim scenariom, optina Budva se moe smatrati jedinicom lokalne samouprave sa iznadprosjenim, odnosno najveim, a optina Plav jedinicom lokalne samouprave sa najniim nivoom razvijenosti u odnosu na prosjek u Crnoj Gori.

104

Strategija definie tri strateka cilja, i to: Strateki cilj 1: Ravnomjerniji razvoj svih jedinica lokalne samouprave i regiona; Kroz prilagoavanje i bolju povezanost potreba razvoja na lokalnom i regionalnom nivou sa prioritetima razvoja na nacionalnom nivou, te usklaivanje potreba razvoja na lokalnom i regionalnom nivou sa raspoloivim nacionalnim i EU fondovima koji su namijenjeni razvoju. Strateki cilj 2: Ubrzani razvoj manje razvijenih jedinica lokalne samouprave i regiona; Kroz obezbjeivanje stvaranje uslova za prepoznavanje, poveanje i optimalno korienje njihovih razvojnih potencijala eliminisanjem uzroka koji spreavaju njihov razvoj; Strateki cilj 3: Regionalni razvoj i zatita ivotne sredine. Kroz unapreenje uslova za odrivo korienje prirodnih resursa, primjenu nisko karbonskih tehnologija i razvoj komunalne infrastrukture, pruajui posebnu podrku podrujima koja zaostaju u razvoju.

Jedan od naina ostvarenja ciljeva :

Strateko planiranje razvoja na nivou jedinica lokalne samouprave (JLS) Osnovni planski dokument za odrivi socio-ekonomski razvoj svake JLS u kojem se odreuju osnovni smjerovi razvoja (ciljevi i prioriteti) JLS jeste Strateki plan razvoja (SPR). Osnovni smjerovi razvoja moraju biti u skladu sa ciljevima i prioritetima razvoja koje definie SRR kao osnovni planski dokument na nacionalnom nivou kojim se utvruju ciljevi i politike regionalnog razvoja. Mjere za podsticanje ravnomjernijeg regionalnog razvoja u Crnoj Gori Izgradnja infrastrukturnih objekata (lokalni i regionalni putevi, bolnice, kole, vrtii, sportski objekti, izgradnja stambenih objekata itd.). Poveanje privredne aktivnosti i dalji podsticaji razvoju preduzetnitva, malog i srednjeg biznisa. Privlaenja stranih investitora i identifikovanje oblasti za investiranje. Podsticajne mjere za naseljavanje nerazvijenih optina u cilju smanjenja iseljavanja,povratka iseljenog i privlaenja novog stanovnitva. Podizanje nivoa i kvaliteta obrazovanja, pogotovo u oblasti visokog obrazovanja, u skladu sa potrebama i zahtjevima trita, sa posebnim akcentom na razvijanje i osnaivanje preduzetnikih sposobnosti kod mladih ljudi.

Tri su prioritetne teme za regionalni razvoj i zatitu ivotne sredine: odrivo upravljanje i korienje prirodnih resursa; nisko karbonski razvoj; i infrastruktura za zatitu ivotne sredine (komunalna infrastruktura).

105

Nivo jedinica lokalne samouprave Jedinice lokalne samouprave su kljuni nosioci razvoja na lokalnom nivou. U cilju efikasnije koordinacije i ostvarenja politike regionalnog razvoja, jedinice lokalne samouprave: Donose svoje strateke planove razvoja, i druga dokumenta u skladu sa Zakonom, i u skladu sa razvojnim prioritetima prepoznatim u SRR, Prepoznaju potrebe lokalne zajednice i reflektuju ih kroz indikativnu listu projekata, Promoviu zajednike razvojne projekte u saradnji sa drugim (susjednim) JLS, Upisuju svoje projekte u elektronsku bazu podataka, a putem RR standarda informiu napretku u sprovoenju projekata, Uestvuju u radu Partnerskog savjeta za regionalni razvoj.

Najvaniji projekat od regionalnog znaaja za optinu Plav Naziv projekta: Izgradnja regionalne sanitarne deponije za optine Berane, Andrijevica, Plav, Roaje, Bijelo Polje, Mojkovac i Kolain Lokacija: Optina Berane Izvori finansiranja: cca EIB 9 miliona , IPA 2009 5 miliona Izvod iz Strategije razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine Vlada Crne Gore ,decembar 2008. god. U stvaranju kompleksne turistike ponude Crne Gore kao povezane cjeline primorja i zalea, vidi se najbolja mogunost da se produi sezona i da se sjeveru daju razvojni impulse Crna Gora kao turistika destinacija moe se podijeliti na est klastera, koji se meusobno razlikuju po karakteristikama predjela i kultura: Strma, stjenovita obala od Lutice do Ulcinja, sa brojnim kupalinim zalivima, centar planog turizma sa poznatim, najee modernim kupalinim mjestima, kao to su Budva I Beii. Ulcinj, grad sa primjesama orijentalizma i najduom pjeanom plaom junog Jadrana, Adom Bojanom i Valdanosom. Velika plaa predstavlja veliki razvojni potencijal crnogorske turistike privrede. Bokokotorski zaliv, uokviren strmim liticama koje se visoko uzdiu iznad nivoa mora,sa ostacima mletake kulture predstavlja unikat na Mediteranu, najpogodniji za razvoj visokokvalitetne i diverzifikovane ponude (nautiki turizam, golf tereni i ostalo) u tivatskom zalivu i na poluostrvu Lutici, pod uslovom da se rijee infrastrukturni problemi. Prijestonica Cetinje i Skadarsko jezero, takoe dva unikata zbog njihovog istorijskog znaaja, raznolikosti flore i faune i fascinantnih pejzaa na jezeru. Planinski predjeli Durmitora i Sinjajevine sa kanjonom Tare i Nacionalnim parkom. Planinski predjeli Bjelasice, Komova i Prokletija sa jednim, uskoro dva nacionalna parka, manastirima i damijama.

106

Klaster Bjelasica i Komovi, ProkletijePlav, Roaje Turizam u prirodi, sportski turizam, konferencije, welnes Trenutno samo u Kolainu postoji turizam vrijedan pomena, baziran na hotelu Bianca, Lipka i etirimala preduzea. U hotelu Bianca nudi se visoki kvalitet i prijatna atmosfera, kao i hoteluLipka, uhotelu Brile osrednji kvalitet, a sve ostalo poprilino je skromno. Skijalite je tehniki zastarjelo, ali su krupne investicije u toku, ukljuujui i proizvodnju vjetakog snijega, ime se moe produiti zimska skijaka sezona na vie od etiri mjeseca. Ljeti je region lijepa oblast za pjeaenje i planinski biciklizam, sa Nacionalnim parkom Biogradska gora. Izuzetno atraktivno u pogledu kulture: Manastir Moraa. U regionu Bjelasica i Komovi, pet optina (Kolain, Mojkovac, Bijelo Polje, Berane i Andrijevica)je uz podrku Vlade Austrije osnovalo je kooperacijsku zajednicu Austrijskocrnogorsko partnerstvo za Bjelasicu i Komove, iz ega je nastala Regionalna turistika organizacija. Ova saradnja moe da poslui kao uzor svim ostalim klasterima. Vrijedno je razmatranja da li i oblast Prokletija sa Plavom, ali i Roaja, treba da se ukljui u ovu kooperaciju. Plavsko jezero i orijentalni karakter Plava i Gusinja tematski bi obogatili klaster Bjelasica i Komovi. U toku je izrada Plana posebne namjene prostora Bjelasice i Komova (sada zavrena), koji e stvoriti uslove za odrivu ekonomsku, prije svega, turistiku valorizaciju, kao i Masterplana odrivog razvoja Kolaina u saradnji sa italijanskim Ministarstvom za kopno, more i ivotnu sredinu. Prednosti Agro turizam u Bijelom Polju, Peterska visoravan sa izuzetnim potencijalima alovia peine, Koncept pjeaenja i planinskog biciklizma, koji je ve primjenjen, a u okviru kojeg je objavljen Vodi za planinare na etiri jezika. Potencijali za kajakake ture kao dopuna raftingu na Tari i Limu. Dobra pristupanost cestom i eljeznicom sa primorja i iz Srbije, Wellness and Spa resort Bianca, potencijal prirode koji obuhvata i planine Sinjajevina i Prokletije, sa Plavom i Gusinjem. NP Biogradskagora i skoro proglaenje NP Prokletije, manastir Moraa, agro turizam u Bijelom Polju, Peterska visoravan sa izuzetnim potencijalima alovia peine, skijaki tereni u Beranama. Potencijali za kajakake ture kao dopuna raftingu na Tari i Limu.

Slabosti Jo uvijek nedovoljno razvijen karakter svih pet optina: potrebne su vrste mjere ureenja i uljepavanja. Slaba frekvencija gostiju.
107

anse

Jo uvijek nedovoljno razvijen karakter svih pet optina: potrebne su vrste mjere ureenja i uljepavanja. Izuzeci su Plav i Gusinje. Kvalitet ski-ponude i infrastrukture za aktivnosti u slobodno vrijeme, slaba frekvencija gostiju

Razvoj usmjeriti uglavnom na domae i susjedna trita Srbije, Kosova, Albanije, Bosne i Hercegovine, zatim Italije, Maarske, Rusije itd. Ponude bi trebalo u prvoj fazi da se usmjere ka njihovim potrebama, da bi se dolo do veeg broja gostiju; osigurati ekonominost privatne inicijative i stvoriti imid. Prijetnje Preoptereenje ivotne sredine projektima bez osjeaja za stil i bez provjere podnoljivosti istog u samom regionu. Ciljevi novog pozicioniranja Izgradnja oblasti za odmor srednjeg do visokog kvaliteta. Teite djelatnosti: odmor, sport, velnes, porodina atmosfera, doivljaji kulture. Uspostavljanje (u crnogorskoj mrei) staza za internacionalne planinare/pjeake i bicikliste. Pojas povezivanja Primorje - Bjelasica i Komovi Problem prilikom stvaranja malih i srednjih preduzea nije samo u manjku ideja i mogunosti. Vie je ekonomske prirode. Ako su investicije neophodne, moralo bi barem da su operativni trokovi i finansijska optereenja rentabilni.Isplativost zavisi od frekvencije korisnika. Ona treba polako da raste, sa trinim prihvatanjem ponude. To moe da traje godinama. Zbog toga ponude i putevi turistikog povezivanja na sjeveru prvenstveno treba da budu koncentrisane, kako bi se poveale anse za obrt. Trenutna situacija Klaster Bjelasica i Komovi trenutno je u prednosti u poreenju sa Durmitorom. Dodue, ovaj je region manje poznat, ali je lake dostupan, i zahvaljujui saradnji pet optina bolje organizovan i turistiki usmjereniji: postoji mrea pjeakih staza, Nacionalni park Biogradska gora, hotel Bianca, skijalite, manastir Moraa, pa sve do zajednikog rada na mrei pjeako-planinarskih staza na koje se oslanja prilikom nastupa na tritu Crne Gore; tako raste pozicioniranje i uvjerljivost. Prednosti Izmeu primorja, odnosno aerodroma, i Bjelasice nalaze se fascinantni predjeli Skadarskog jezera, kanjona Morae, kao i prelijepa cesta PodgoricaMateevo sa raznim znamenitostima: Lesendro, Podgorica, NP Skadarsko jezero.
108

Slabosti Gust saobraaj na putu BarPodgoricaKolain ,za bicikliste je potpuno neprimjeren. Za vozae automobila nedostaju sve turistike infrastrukture du oba puta. anse Ne treba se baviti milju o panorama-stazama za bicikliste prema Kolainu, ali zato izgradnjom panoramaceste moe da se vidljivo povea atraktivnost, posebno ako se javna prevozna preduzea prilagode biciklistima i planinarima i ako se turistiki planiraju. Nakon izgradnje autoputa Bar-Boljare postojei put Podgorica-Kolain pretvoriti u panorama cestu. Prijetnje I ovdje treba da vai pravilo: tokom faze, samo realna obeanja iznositi na trite i to ona, koja poivaju na aspektu otkriti. Ciljevi novog pozicioniranja Povezivanje Crne Gore u jedan zajedniki proizvod i zajedniku marku destinacije pod motom Wild Beauty. Razvoj kontinentalnog dijela zemlje kao malih i srednjih inicijativa najrazliitije vrste uz mreu puteva i staza, kao i u samom regionu destinacije. Vizija: Crna Gora postaje vodea zemlja u oblasti planinskog turizma i turizma u prirodi u regionu Sredozemlja i preko ovih pojaseva, izgrauje ostale ponude/nie, tj. programe i ponude kao to su zdravstveni turizam, velnes, MICE, kultura itd. 2. 2.1. Ciljevi prostornog razvoja Opti i posebni ciljevi

stvaranje formalne i planske pretpostavke za osmiljen razvoj, organizaciju i uredjenje prostora Optine, u skladu sa deklarisanom politikom i razvojnim opredjeljenjima na dravnom nivou, a na principima odrivog razvoja; unapreenje kvaliteta ivljenja stvaranjem uslova za: ublaavanje depopulacionih trendova, ostanak i povratak stanovnitva, odnosno zadovoljavanje njihovih potreba (javne slube, komunalna infrastruktura, uslune aktivnosti); i privreivanje lokalnog stanovnitva (diversifikacija ekonomskih aktivnosti, stvaranje uslova za zapoljavanje, programi razvoja turizma, poljoprivrede, MSP i dr.) kompatibilnog sa funkcijama zatite prirodnih vrijednosti; racionalno korienje prostora radi poveanja funkcionalne i razvojne efikasnosti; obezbjeenje uslova za ureenje i izgradnju prostora i naselja; smanjivanje prostornih ogranienja za razvoj (neplanska izgradnja, nedostatak infrastrukture i javnih slubi, sanacija degradiranih prostora i dr.); poveanje dostupnosti disperzne mree naselja, razvoj sekundarnih centara i ravnomjerniji socio-ekonomski razvoj, posebno razvoj ruralnog podruja
109

rekonstrukcija, izgradnja, kvalitetno odravanje i racionalno korienje saobraajne, hidrotehnike, energetske i telekomunikacione infrastrukture kojom se obezbjeuje racionalna organizacija prostora, integralan razvoj i ureenje prostora poboljanje saobraajne dostupnosti (magistralne i regionalne putne mree) prema okruenju i povezanosti centara u mrei naselja sa zonama razvoja 2.2. Ciljevi razvoja po pojedinim oblastima

Izabrani scenario razvoja: SCENARIO UBRZANOG RAZVOJA - optimistiki Zasnovan na planovima vieg reda Zahtijeva pomo Drave u svim segmentima,kadrovsko osposobljavanje

Nakon procedure ocjene i izbora najboljeg Scenarija razvoja od strane ..... i Savjeta za planiranje optine Plav,zakljueno je da je osnova za izradu Prednacrta PUP-a Plav kombinacija predloenog scenarija C (scenario ubrzanog razvoja) sa odreenim elementima iz scenarija A i B vezano za namjenu odreenih zona imajui naroito u vidu: - to veu finalizaciju mogueg umskog etata, po vaeim umsko privrednim osnovama. Ve opredjeljena drvnoindustrijska zona je pozicija industrije Bor koja je prostorno dovoljna za daljni razvoj finalizaciju postojeeg umskog bogastva ovog prostora; - Instalisanje agroproizvodne strukture priblino prirodnoj i demografskoj osnovi primarna, proizvodnja, agroindustrija i konzum na lokalnom i irem crnogorskom turistikom i drugom tritu. Agroindustriju pozicionirati na poziciji tzv. Ekonomije, gdje su ve bili njeni embrioni; - Industrijsku zonu pozicionirati i u Gusinju kao rezervaciju prostora za mogui spektar industrijskih komplementarnih proizvoda osnovnoj strukturi; - Podizanje hidroenergetskih kapaciteta priblino tehniko moguem iskoristivom nivou; - Podizanje turistike strukture blisko prirodnoj nosivosti i trinoj aktuelnosti; - Podizanje i trina afirmacija za proivodnju i pakovanje pitke vode sa posebnim eko brendom nivoa, 5-10 ili vie litara/sec. - Uspostavljanje uslune djelatnosti na nivo potrebne privredne strukture. - Izgradnju potrebne infrastrukture (putevi, vodosnadbjevanje, elektrosabdjevanje, telekomunikacija, regulisanje vrstog otpada, kanalisanje i preiavanje otpadnih voda). Treba pozicionirati deponiju za vrsti otpad sa adekvatnim tehnolokim tretmanom, za perid do daljnjeg-period dok ne pronfucionie regionalna deponija; - Nove putne trase koje e omoguiti koncipirani razoj su: - Gusinje-Vrmoa-Ljopua, tunel Predelac-Tamara-Podgorica (Petlja na Jadranskojonskom auto-putu), Gusinje-Vrmoa-Mokra-Verua;Babino Polje-Deanska Bistrica (Kosovo), urika rijeka(Trokus)-erem(Albanija); - Plav-Babino polje, Gusinje-Vusanje-Ropojana-Jezerce, Gusinje-Dolja-Grbaja, Babino polje- Hridsko jezero, Murino-Visitorsko jezero, Plav-Vojno selo Koljenovii-Gusinje, rekonstrukcija na dvije trake;Plav-Desni Meteh,tunel u
110

podnoju planine Dio-Pe,(po Studiji koja je uraena za ovaj putni pravac i tunel iz 1924.god.) Putevi do pozicije svih sela-zaseoka i katuna ,kao zamjena postojeim neuslovnim komunikacijama. Predpostavlja se potpuna zatita Plavskog jezera od svih otpadnih voda. Ovo podrazumijeva kanalisanje u zatvorenom sistemu povrinskih i drugih otpadnih voda i njihovo sprovoenje van akvatorija-sliva jezera i preiavanje na nivo klase A1, prije ispuanja u recipijent.; Podruja zatite Hridskog i Visitorskog jezera regulie PUP.

Postojea prostorna razvojna ogranienja,po bilo kojem scenariju razvoja su: Nacionalni park Prokletije bez obzira na nivo zatite sam pojam Nacionalni park imobilie intezivnu valorizaciju postojeih, evidentnih prostornih resursa (umarstvo i drvna industrija, hidroenergija, intezivni turistiki razvoj).

U odnosu na prednje injenice, sugerie se institucijama Optine Plav da hitno pokrene postupak za izmjenu granica NPProkletije i pozicioniranje istog na prostor koji po prirodnim osobenostima treba staviti pod poseban reim gazdovanja i zatite, kao u nastavku: - Trojan (Alibegova Skala granini kamen B15/II9-sjeveroistono na kotu-istono na Konski kr (kota 1631mnm)-jugoistono na Koda Bajrovia (kota 1546)jugoistono na kotu 1205-jugozapadno na kotu 1425-jugoistono na kotu 1054(kala)-istono na Gropu vezirovu (kotu 1351)-sjeveroistono na Vezirovu bradu (1781)-jugoistono na vrh unova brada (1543)-jugoistono na Pajita (1781)-jugoistono na kotu 1524 (Buza)-sjeveroistono na kotu 1548-jugoistono na granini kamen sa Albanijom B20(kota 2149). Sa ove take granica parka bi ila granicom sa Albanijom, suprotno od sjera kazaljke na satu, sve do graninog kamena B15/II , odnosno do na poetnu taku. Ovo bi bio racionalni pristup jer bi prostor, odnosno padine Bor i Begoevice bio ostavljen njihovoj od prirode datoj namjeni-namjeni za: intezivno umarstvo, vienamjenske hidroakumulacije, komplementarni turizam, odnosno sveukupni razvij plavskog prostora. Planirani koridor Autoputa Andrijevica Pe,kroz Plavsku teritoriju Postojea trasa autoputa na prostoru optine Plav,bez potrebe rezervie koridor u pojasu od 2km.Sve do izgradnje autoputa,ovako veliki prostorni zahvat se ne moe planirati u druge svrhe.Meutim,stabilizovana idejna trasa se moe postaviti i verifikovati i u koridoru od 300-500 m.U tako racionalnom pristupu,sada rezervisani prostormimo potreba autoputa,ostavio bi se za planiranje prostornog razvoja.

Sugerie se optini Plav, da pokrene inicijativu da se koridor Autoputa pozicionira u okviru minimalnog tehnolokog koridora. Kao prioritetna privredna djelatnost, postavljen je turizam jer je i Stratekim planom razvoja Optine za period od 2013-2017.god.postavljena vizija razvoja :
111

Optina Plav, turistika destinacija, saobraajno integrisana, sa meunarodno prepoznatim zatienim prostorom, gdje se optimalno koriste razvojni resursi i potencijali; sa poboljanim uslovima ivota stanovnitva i sa usporenim negativnim demografskim trendovima. Prioritete i mjere Stratekog plana razvoja optine Plav za period od 2013-2017., koji je usvojen u periodu nakon izrade Scenarija razvoja,s obzirom na planski period ,treba uvaiti i ugraditi u planski dokument u daljoj proceduri. 3. Osnovna koncepcija namjene povrina, ureivanja, izgradnje i korienja prostora korienje i zatita prirodnih resursa

Osnovni koncept namjene prostora je racionalno korienje zemljita u skladu sa njegovim prirodnim pogodnostima, meusobni usklaeni raspored povrina pogodnih za razvoj stoarstva, voarstva i ratarstva, umarstva, izgradnje naselja i turistikih kapaciteta i turistike infratsrukture, proizvodnih objekata (ukljuujui i energetske), infrastrukturnih i komunalnih sistema i objekata. Prostor optine se razvija u skladu sa principima odrivog razvoja to podrazumijeva organizovanu plansku upotrebu korienje, ureenje i zatitu u skladu sa prirodnim i stvorenim potencijalima i ogranienjima. Konstante prostornog razvoja Zatiena podruja: Plavsko jezero, Nacionalni park Prokletije (granica definisana Zakonom), IBA, IPA, Natura podruja,ogranienje irenja naselja prema Jezeru, koridore infrastrukturnih objekata planiranih PPCG, PPO Plav, GUP Plav. Saobraaj: - koridor Autoputa - za dionicu Autoputa od veze sa autoputem Beograd - Bar do granice sa Kosovom -Andrijevica Murino akor - Bjeluha. - koridore regionalnih puteva Gusinje-Plav-granica sa Albanijom, Plav-Deani preko Bogievice , - rekonstrukcija magistralnog puta Kolain Mateevo Andrijevica - Murino Bjeluha - pjeaka staza oko jezera, iare. - Oteavajua okolnost za izradu Scenarija razvoja je injenica da za prostor Nacionalnog parka Prokletije jo uvijek nije zapoeta izrada Prostornog plana posebne namjene,a da taj proctor obuhvata veliki procenat povrine Optine(cca 30%). Formiranje Prednacrta je zasnovano i na Programskom zadatku za izradu Prostorno urbanistikog plana optine Plav. Plan se radi za prostor cijele optine (izuzimajui prostor NP Prokletije), a generalni urbanistiki koncept za optinsko sredite i za vanija optinska naselja.

112

Programskim zadatkom je definisana generalna urbanistika razrada i za podruja koja u potpunosti ili djelimino pripadaju NP Prokletije,to se u Scenarijima razvoja nije moglo uvaiti. Generalna urbanistika razrada po Programskom zadatku:
Plan uredjenja naselja Gusinje proirenje radi velikog interesovanja za gradnju 150, ha Plan uredjenja naselja Murino 29,25 ha DUP Plavsko jezero proirenje tako da obuhvati cjelokupnu obalu jezera i njegovu valorizaciju kao najznaajnijeg resursa za razvoj ljetnjeg turizma (kupalini 140 ha i drugi vidovi turizma) Urbanistiki projekat Bogievica - tako da obuhvati visokoplaninski prostor koji zauzima centralnu poziciju u okviru crnogorskih Prokletija i njegovu valorizaciju kao 1000, ha najznaajnijeg resursa za razvoj zimskog turizma. Urbanistiki projekat Grebaje- tako da obuhvati prostor koji zauzima znaajnu 20, ha poziciju za razvoj alpinistikog i drugih vidova turizma . Prostor sa obje strane regionalnog puta Murino - Gusinje zbog velikog interesovanja 200, ha za gradnju

3.1.

Osnove prostorne organizacije u pogledu poloaja i povezivanja objekata infrastrukture sa naseljenim mjestima i objektima javnih slubi

U zahvatu plana ,prema abiotskim (klima,geologija,geomorfologija,hidrologija), biotskim (vegetacija,fauna) karakteristikama i stepenu antropogenog uticaja izdvajaju se odreene zone sa zajednikim karakteristikama. Plavsko-gusinjski terminalni basen - Plavsko-gusinjska kotlina, nadmorske visine od oko 1000 m, prostire se izmeu june i srednje grupe Prokletijskih planina sa juga i istoka, i Visitora i okolnih planina sa zapada i sjevero-zapada. Kotlinom dominira rijeka Ljua, nastala od rijeke Vruje i Grnara, koja vijugavo protie dolinom i uliva se u Plavsko jezero. Akvatorij plavskog jezera - Plavsko jezero, kao najznaajniji i najvei limnoloki objekat meu planinskim jezerima Crne Gore, je smjeteno u prostranoj Plavsko-Gusinjskoj kotlini okruen masivima Prokletija, Visitora, Grebena i Bogievice. Jezero je nastalo otapanjem lednika i akumulacijom vode u prostoru koji je bio intenzivno zahvaen glacijacijom, gdje je voda akumulirana u Plavsko-Gusinjskom valovu, koji je sa sjeverne strane zagraen nizovima eonih morena. Plavsko jezero je protonog tipa i osnovna obiljeja vodnog bilansa daju mu pritoka Ljua sa svojim slivom sa june strane jezera, i otoka Lim sa sjeverne strane, ije izvorite predstavlja upravo ovo jezero. Obale jezera su slabo razuene i dosta nestabilne to je u vezi sa oscilacijama jezerske vode i pojaanih podzemnih voda za vrijeme otapanja snijega. Pedoloki pokriva prostora ine uglavnom smea zemljita na ljunku morenskog porijekla, a osim toga oko Plavskog jezera se javlja tip klase hidromorfnih

113

zemljita - planohistol, koji se obrazuje u reljefnim depresijama u kojim voda stalno stagnira iznad povrine zemlje. Obalni pojas Plavskog jezera karakteriu livade, panjaci, njive, geometrijskog oblika. Poljoprivredno zemljite skoro idealno geometrijsko oblika . Zbog veoma vrijednih biogeografskih odlika, stepena ouvanosti, bogatstva i raznovrsnosti fiziko-geografskih, vegetacijskih, floristikih, faunistikih i drugih karaktera dio Plavsko-gusinjskog basena, Akvatorijum Plavskog jezero i dolina rijeke Ljue,od Gusinja do akvatorijuma, mnogim Studijskim analizama se predloeni za zatitu kao Spomenik prirode. Urbani predio - Karakter predjela Plavsko-Gusinjske kotline kroz istoriju mijenjali su razliiti drutveni uticaji predstavljeni kroz sjeu uma, neadekvatnu poljoprivredu i urbanizaciju. Arhitektonsko - urbanistiko nasljee Plava bogato je funkcionalnim i oblikovnim karakteristikama naseljskih sadraja koji se karakteriu ukrtanjem savremenih i nasljeenih principa stvaranja naselja. Tako nastala stara gradska jezgra Plav i Gusinje koja predstavljaju urbane centre Plavsko-gusinjske kotline odlikuju se interesantnim istorijskim spomenicima i drugim kulturnim sadrajima i predstavljaju pored prirodnih elemenata vaan vizuelni identitet ovog predjela. U urbanoj strukturi Plava, nije tako jako izraena podjela na mahale, ili barem ona nije naglaena odgovarajuim rasporedom lokacije damija, ali je zato cijela varo urasla u svoj bogati zeleni okvir. Dok je Plav naselje slikovito razbacanih kua na valovitom terenu, Gustinje je smjeteno na ravnom terenu. Ulina mrea Gusinja je mnogo pravilnija, reklo bi se uorena. Manji je broj kamenih kula nego u Plavu, ali kue su vee i reprezentativnije nego u Plavu. Iako devastiran najnovijim razvojem i izgradnjom, arhitektonski ambijent, naselja oko Jezera jo uvek sadri ne samo izvjestan broj zaostalih izrazitih arhitektonskih objekata nego i fragmenata celina, mikro urbanih kompleksa i struktura. Karakteristina je grupacije kua tradicionalne arhitekture u naseljima i selima u obalnoj i gornjoj zoni i zasebne kue-brvnare, pokrivene drvenom piramidom strmog krova. Struktura cijelog naselja je proarana masama tvrdih kamenih kubusa i osobenijeg tipa zasebne kue - kule. Ovaj karakter kulturnog predjela ne izraava se samo u varoima Plavu i Gusinju, nego jednako i u selima oko Plavskog jezera a karakteristina su: Malo Selo, Prnjavor, Brezojevice, Martinovie i Djombalie. Kue u Martiniima- centralni dio naselja Martinovii, sastoji se iskljuivo od kamenih kula, ali koje su najveim dielom pokrivene dvovodnim krovom blagog nagiba, upliv Mediterana u ovim izolovanim planinskim oblastima. U Plavu i Gusinju nema javnog zelenila. Urbanistiki posmatrano u starim balkanskim gradovima, nije bilo parkova, skverova, ulinih zasada.

114

Karakteristike ovog tipa tipa predjela sa SWOT analizom su: Izgradjeni pejza; Antropogeni uticaj: Znaajan (gradska tradicionalna naselja, varoice, sela, infrastruktura, poljoprivredne povrine, eksploatacija ljunka u slivu Grnara, nekontrolisana sjea ume u slivu Ljue ); Klima: Umjereno topla i vlana klima s toplim ljetom; Osobenost: IBA stanite-Plavsko jezero sa plavnim livadama; Snaga: Duboka aluvijalna, aluvijano-deluvijalna i movarna zemljita imaju veliki znaaj i kapacitet plodnog ravniarskog zemljita u izrazito brdsko-planinskom podruju Plavske optine; Slabost: Visok nivo podzemnih voda u iroj okolini Plavskog jezera. Postojanje renih i izvorskih bujinih tokova (Ljua, Lim). Rijeka Ljua svojim nanosima formira deltu u Plavskom jezeru teei spajanju sa Limom to oteava izmjenu vode u samom jezeru. Neracionalno gazdovanje i nedovoljna zatita su doveli do naglog opadanja ribljih populacija u vodama na ovom podruju. Neiskorienost i nedekvatno korienje poljoprivrednih povrina, usitnjavanje, zauzimanje poljoprivrednog zemljita. Pojava neplanske izgradnje graevinskih objekata du obale Plavskog jezera. Nepostojanje javnih urbanih sportsko rekreativnih povrina i zelenih-parkovskih povrina u gradskim jezgrima. Mogunost: Oko 1500ha navedenog zemljita se moe koristiti uz primjenu meliorativnih mjera kao poljoprivredno. Zatita poljoprivrednog zemljita i razvoj organske poljoprivrede. Razvoj turistike ponude i turistikih kapaciteta (ljetnji, ribolovaki turizam, sportski turizam, seoski turizam i td.). Regulisanje vodotokova, uredjenje bujica i primjeni mjera melioracije, najpre radi dreniranja i evakuacije unutranjih voda, a radi zatite i unapredjenja proizvodne vrednosti ovog poljoprivrednog zemljita. Izgradnja kanalizacije atmosferskih i otpadnih voda i preiivaa radi spreavanja zagaivanja jezera. Obogaivanje ribljeg fonda Plavskog jezera, plemenitim vrstama ribe, kojoj bi prethodila efikasnija mjera zatite jezera od nestajanja i zadravanje ribarskobioloke stanice. Akvatorijum Plavskog jezera i dolinu Ljue od Gusinja do akvatorijuma proglasiti Spomenikom prirode od lokalnog znaaja, radi zatite i unapredjenja. Ouvanje vizurnih taaka sa ponti Plavskog jezera kao poseban turistiki doivljaj. Pretnje: Nestajanje Plavskog jezera prouzrokovano razliitim prirodnim procesima (eutrifikacija, sedimentacija, zamuljivanje, invazija barske vegetacije). Gubljenja identiteta naselja izgradnjom objekata neadekvatnih predionim karakteristika i graditeljskom nasljedju, pogrenog likovnog i estetkog izraza. Nekontrolisano isputanje otpadnih voda u Plavsko jezero. Zona irenja urbanog tkiva na sjevernoj obali Plavskog jezera. Nelgalna odlagalita smea.Izgradnja novog gradskog stadiona i objekata sporta i rekreacije na obali Plavskog jezera u okviru hotelskoh kompleksa, predviena GUP-om. Nepotovanje smjernica planske dokumentacije u nainu korienja. Zauzimanje poljoprivrednog i potencijalno poljoprivrednog zemljita i pretvaranje u gradjevinsko zemljite. Bespravna sjea uma, pojaana erozija, bujini nanosi koji mogu dovesti do nestajanja Plavskog jezera.

115

Dolina Lima - Gornje Polimlje - Dolina Lima je kompozitnog karaktera, to znai da se redjaju vee i manje kotline i klisure. Ova prediona cjelina prua se od Glavica u Brezojevicama do klisure Suevske kod Andrijevice, a Plavskoj optini pripada dio Polimlja do sela Krueva. Polimlje predstavlja ui pojam u odnosu na dolinu Lima, a ini ga proireni dio doline formiran znatnim djelom u paleozojskim kriljcima izmeu Plavsko- Gusinjske kotline na jugu i ulaza u klisuru Sueska na sjeveru. Najazastuplenija zemljite u dolini Lima je smee zemljite na ljunku du izvorinih tokova, kao i rastresiti fluvisol koji se javlja na terasama. Mjestimino se javlja i grub aluvijalni nanos, sastavljen od oblutaka, pijeska i ljunka. Uz obalu Lima nalaze se poplavne ume i to uske ume crne jove i ume bijele vrbe. Najzastuplenije su mjeovite termofilne ume. Karakteristine su grupacije kua tradicionalne arhitekture, tradicionalne okunice sa vrtovima i tradicionalan nain poljoprivredne proizvodnje. Karakteristike ovog tipa predjela sa SWOT analizom su: Pejza dolina planinskih rijeka; Antropogeni uticaj: Znaajan (naselja, sela, saobraajnice, poljoprivredno zemljite, eksploatacija ljunka u slivu Lima i td ). Klima: Umjereno topla i vlana klima s toplim ljetom; Osobenost: IPA stanite; Snaga: Vrijednan poljoprivredni potencijal optine; Slabost: Neiskorienost i nedekvatno korienje poljoprivrednih povrina, usitnjavanje, zauzimanje poljoprivrednog zemljita. Visok nivo podzemnih voda u iroj okolini Plavskog jezera, Neregulisano rjeno korito, eksploatacija ljunka regresivna erozija, osetljivi vodni i priobani ekosistem. Loa opremljenost komunalnom infrastrukturom, ne postojanje kanalizacione i atmosferske mree otpadnih, zagadjenje vodenoh toka, bespravna sjea-krenje nizijskih uma. Mogunost: Razvoj organske poljoprivrede, seoski turizam, lovni i ribolovni turizam. Izgradnja komunalne infrastrukture, veliki hidropotencijal rijeke Lim i njenih pritoka. Komunalno opremanje naseljenih enklava uz predvidjanje preiivaa otpadnih voda. Prijetnje: Nelegalna gradnja i neplanska gradnja, gradnja neadekvatna predionim karakteristikama i graditeljskom nasljedju. Bespravna sjea uma, pojaana erozija, neproduktivna poljoprivredna proizvodnja. Zagadjenje rijeke Lim i rijenog toka, nekontrolisana eksploatacija ljunka, bujini nanosi. Paleozojski masiv Prokletija - Paleozojski kompleks predstavlja dominantnu geoloku formaciju na terenu Optine i obuhvata sljedee zone Crnogorskih Prokletija: Zona Bogievice - smjetena je u krajnjem jugoistonom dijelu ovog podruja i ima obiljeja alpske strukture sa cirkovima, Hridskim jezerom, valovima i visokim planinskim vrhovima; Zona Bora i Kofiljae - zahvata neposredno istono zalee plavsko-gusinjskog bazena i ima izraenu prostornu komunikativnost i funkcionalnu
116

komplementarnost sa Plavskim jezerom. U morfologiji ovog prostora dominiraju planinski vrhovi koji, naspram kotlinskog udubljenja, doprinose njegovoj izraenoj reljefnoj energiji i ukupnoj predionoj raznolikosti i atraktivnosti. Starako-zavojska zona - obuhvata planine Starac, Zavoj i Crni kr. Smjetena je u sjeveroistonom valovskom proirenju Babinog polja. Izraene su kontinualne planinske padine sa znaajnom denivelacijom i pretenom ekspozicijom jugozapad, zapad i sjeverozapad. Sa visokih vrhova se prua izvanredan pogled na okolne alpske pejzae; ambijentalne i pejzano estetske vrijednosti cjelokupnog valova, koji je sa lijeve strane obrastao gustim umama.

Prediona cjelina prostire se od rasjedne linije Gusinje- Vruja- Vusanjski potok- Maja Sapit na jugozapadu do Bjeluhe sjeveroistoku, obuhvatajui planine Bor, Kofiljau, Bogievicu, Starac, akor, Planinicu. Karakter predjela izraen je blagim stranama i vododrivim terenima, gdje dominiraju tvorevine mladjeg paleozoika kao to su kriljci, pjeari, filiti, argiloisti i konglomerati, u kojima se javljaju eruptivne stijene. Gotovo svi vodeni tokovi ovog predjela ulivaju se u Plavsko-Gusinjsku kotlinu i Polimlje, gdje su u prolosti dominirali duboki ledniki jezici, kao sto su Komaraki lednik, lednik Planinice ostavljajui za sobom morenske naslage, a u niim djelovima fluvioglacijalni nanos. Reni tokovi, od kojih se na ovom prostoru izdvajaju tokovi Komarae i Velike, formiraju kompozitne doline, izgraene na razliitim podlogama kao to su vulkanske stijene i paleozojski kriljci. Rijeka Velika, sa razvijenom izvorinom elenkom, ini pravi hidroloki fenomen ovog podruja. Hridsko (Ridsko) jezero se nalazi se na sjeverozapadnoj strani Prokletija, ispod stjenovitog i teko pristupanog planininskog vrha Hridskog kra visokog 2. 358 m, udaljeno od Plava oko 18 km. Spada u red naih najviih planininskih jezera, poznatih pod nazivom gorske oi i nalazi se na 1970 m nadmorske visine. Lednikog je porijekla i zovu ga biser Prokletija. Predio oko Hridskog jezera predstavlja izvanredan spoj raznovrsnih prirodnih ekosistema, poev od samog jezera pa do jedinstvenih mjeovitih sastojina endemoreliktnih borova munike i molike kao i specifinih botanikih i faunistikih karaktera koji su zastupljeni u neposrednoj okolini. Zapadno od jezera nalazi se prostrana i potocima ralanjena planinska kosa Veliki Hrid, sjeverno neto via kosa Mali Hrid. Izedju njih se probija bistar, buan i slapovit Hridski potok, koji se napaja vodom iz Hridskog jezera. Karakteristike ovog tipa predjela sa SWOT analizom su: Alpski i subalpski pejza; Antropogeni uticaj: Neznatano do znatno izmjenjena sredina (katuni,sela, saobraanice). Klima: Umjereno hladna i vlaan klima s toplim ljetom, na visinama od 1000mnv i vlana borealna klima sa svjeim ljetom, na visinama preko 1500mnv; Osobenost: EMERALD podruje- Plavsko - Gusinjske Prokletije sa Bogievicom,IBA stanite-Prokletije;
117

Snaga: Vrijednan biogeografki predio, jedan dio teritorije je u okviru NPProkletije. Najvei dio ove predione cjeline je pod ekonomskim umama i panjacima. Znaajan je hidropotencijal planinskih rijeka; Slabost: Osetljivi ekosistemi, ne postojanje planova upravljanja i zatite NP i ire zone parka i cijelog predjela, loa opremljenost saobraajnom i komunalnom infrastrukturom, bespravna sjea i krenje uma, intezivna erozija; Mogunost: Izgradnja turistikih centara, van zone NP. Planiranje planinskog turizma, zimski-ski centri, alpinizam, planinarenje, montbaik, pjeaenje, lovni i seoskog turizma. Forsirati i obnavljati umske povrine, forsirati razvoj voarstva i stoarstava i organska poljoprivreda. Izgradnja minihidroelektrana. Prijetnje: Nelegalna gradnja i neplanska gradnja velikih kapaciteta, gradnja neadekvatna predionim karakteristikama i graditeljskom nasljedju. Bespravna sjea uma, pojaana erozija, neproduktivna poljoprivredna proizvodnja.

Najvei dio visokoplaninskog masiva Prokletija, u okviru navedenih tipova predjela, zbog svojih izuzetnih predionih osobina i bogatsva biodiverziteta pripada zahvatu NP Prokletije. Nacionalni park obuhvata Karanfilsko-Bjeliku zonu, koja obuhvata brojne vrhove preko 2.000 m n.v., sa dolinama Grebaje i Ropojane, dio zone Bogievice sa Hridskim jezerom, zonu Bora i Kofiljae, kao zaleem plavsko-gusinjskog basena i dio planine Starac sa Babinopoljskom rijekom. Prokletije se smatraju najzagleerenijom planinom u Evropi. Krevito-krenjaki tereni planine Visitor, sa irom okolinom - Obuhvata tzv. Visitorsku zonu Crnogorskih Prokletija. Ovu zonu obuhvata planinski skup koga ine: Visitor, Zeletin, Greben, Gole i Mramorje i nalazi se u neposrednom zapadnom zaleu plavsko-gusinjskog basena. Visitor je planina istono od Komova duga 17 km, a iroka 12 km. Osnovnu crtu ovoj zoni daju visoki i skoro vertikalni odsjeci na koje se nadovezuju strme strane koje se sputaju do okolnih rijenih korita. Oblast sa izuzetno sloenim geomorfolokim oblicima krevito-krakog karaktera, koji podiu atraktivnost ovog predjela, karakterie se brojnim toilima i siparima, kao i strmim kamenitim stranama, gdje se u centralnom dijelu javljaju eruptivni izdanci iz srednjeg trijasa, koji dopiru do 2000 m nadmorske visine. Rijeni i izvorini tokovi ovog predjela imaju odlike planinskih bujica koje se za vrijeme veih poplava izlivaju iz svojih korita razarajui obale. Izrazitu hidroloku specifinost ini Visitorsko jezero koje je nastalo akumulacijom vode i spada u grupu lednikih jezera koja predstavljaju tipine primjere hidrolokih fenomena koji se nazivaju gorske oi. Visitorsko jezero je lednickog porijekla. Nalazi se na plavini Visitor, po kojoj je i doblo ime. Lezi na sjeverno-istocnoj strani planine, na nadmorskoj visini od 1.735 m. Od najviseg vrha Plane (2210mnv), koji se visoko dize nad Plavskim jezerom , udaljeno je 2 km vazdusne linije. Nastalo je akumulacijom vode u najnizem cirku Visitora i pripada grupi najmanjih planinskih jezera. Ovalnog je oblika. Najvea duina mu je 91 m, a najvea irina 72 m. Obalska linija je sitno razudjena i u stalnom je pomjeranju, zavisno od nivoa jezerske vode.

118

Cijelo jezero je okrueno raznovrsnom umom. Pored, vie od, 20 m visokih stabala bora, srijeu se jo jele, molike i smre. Ovako bujna zimzelena vegetacija ine ga veoma privlanim, posebno kada se u svijetlo zelenoj vodi ogledaju visoka stabla etinara, dajui joj tamne tonove. U toku zime jezero se zaledi, a preko leda napada debeo sloj snijega. Tokom ljeta temperatura jezerske vode dostie 16 do 18 C i pogodna je za kupanje. Poseban kuriozitet Visitorskog jezera je nekadanje plovee ostrvo Karakteristike ovog tipa predjela sa SWOT analizom su: Alpski i subalpski pejza; Antropogeni uticaj: Neznatano do znatno izmjenjena sredina (katuni,tradicionalna sela, saobraanice, bespravna sjea uma i unitavanje umskih plodova). Osobenost: EMERALD podruje, IPA stanite; Klima: Umjereno hladna i vlaan klima s toplim ljetom, na visinama od 1000mnv i vlana borealna klima sa svjeim ljetom, na visinama preko 1500mnv; Snaga: Vrijednan biogeografki predio. Veliki dio ove predione cjeline je pod ekonomskim umama i panjacima. Slabost: Osetljivi ekosistemi, loa do nepostojea opremljenost saobraajnom i komunalnom infrastrukturom, bespravna sjea-krenje uma i unitavanje umskih plodova, intezivna erozija; Mogunost: Uvrtavanjem ove predione cjeline u plan zatite, proglaavanjem cijele predione cjeline Spomenikom prirode ili Regionalnim parkom. Tim bi se ostvarile preuzete nacionalne, reginalne i medjunarodne obaveze oko formiranja Dinarskog luka i Sjevernog zelenog pojasa Crne Gore. U granice ovog vrijednog biogeografskog predjela uvrstiti i pojedina sela radi ouvanja kulturnog nasljedja. Planirati razvoj planinskog turizma (planinarenje, alpinizam, montbaik,lovni turizam i td). Forsirati i obnavljati umske povrine, forsirati razvoj voarstva i stoarstava i organsku poljoprivredu. Mogue je upravljati i gazdovati ovim predjelom uz NPProkletije Prijetnje: Nelegalna gradnja i neplanska gradnja velikih kapaciteta, gradnja neadekvatna predionim karakteristikama i graditeljskom nasljedju. Bespravna sjea uma, pojaana erozija, neproduktivna poljoprivredna proizvodnja.

119

3.2.

Stanovnitvo i razvoj mree naselja

Demografske projekcije Tendencije u kretanju stanovnitva Prema podacima sa poslednjeg popisa u optini Plav ivi 13.108 stanovnik ili 2,1% ukupne populacije Crne Gore. U periodu izmeu poslednja dva popisa smanjenjen je broj stanovnika za 5,05%. Trend pada stanovnitva praen je demografskim pranjenjem ruralnih podruja, posebno brdskoplaninskih podruja. U periodu od 1971-2011. stanovnitvo sa urbanog podruja je smanjeno za 6,31%, dok je na urbanim podrujima smanjeno za 44,03%. Ovi trendovi su prouzrokovani mehanikim kretanjima stanovnitva ruralih podruja. U periodu 1971-2011. zabiljeena je velika disproporcija u prostornom rasporedu stanovnitva. Posmatrajui prema mjesnim zajednicama, poveanje stanovnitva je zabiljeeno u MZ Prnjavor, dok je u preostalim djelovima zabiljeeno demografsko pranjenje. Najvee smanjenje broja stanovika u apsolutnom iznosu u poslednjih etrdeset godina je zabiljeeno u MZ Gusinje (2836 stanovnika ili 44,09%), dok je procentualno najvei pad broja stanovnika zabiljeen u MZ Velika (72,45%). Iz Stratekog plana Optine 2013-2017 Kretanje broja stanovnika u periodu 1948 - 2011 bilo je prevashodno uslovljeno strukturom I rezultatima privrede, razvojem infrastrukture i naseljskih sadrajima, kao i nestabilnim okruenjem pogotovo u periodu devedesetih. Broj stanovnika u optini Plav od Drugog svjetskog rata do 1981. godine je bio u konstantnom rastu sve do 1991. godine. Ratna deavanja tokom posljednje decenije prolog vijeka, sankcije i pad privrednih aktivnosti negativno su uticali na kretanje broja stanovnika, tako da je na poslednja tri popisa (1991-2011) zabiljeen konstantan pad broja stanovnika. Broj domainstava nije pratio trend kretanja broja stanovnika. Najvei brojdomainstava zabiljeen je 1991. godine. Posmatrajui zvanine rezultate sa popisa stanovnitva, moe se konstatovati da razvoj stanovnitva optine Plav biljei nepovoljne tendencije koje vode ka produbljivanju sljedeih demografskih procesa: ukupne i prirodne depopulacije i demografskog starenja. Kretanje broja stanovika i domainstava (1971-2011) 1948 1953 1961 1971 1981 Stanovnitvo 15764 17330 18913 19542 19560 Domainstva 2945 3158 3288 3275 3262 Izvor: Monstat 1991 15998 3847 2003 13805 3535 2011 13108 3737

120

Ukupan broj domainstava prema popisu 2011. godine je iznosio 3737 sa prosjeno 3,5 lanova u porodici. U ukupnoj strukturi stanovnitva neto vee uee 50,84% ima muka populacija (6.664), u odnosu na 49,16% enske populacije (6.444). Veina stanovnitva ivi u ruralnom podruju 7.718 (55,88%), dok u dva mjesna centra urbanog karaktera (Plav i Gusinje) ivi 5.390 (41,12%). Promjena u broju stanovnika izmeu dva popisa (2003-2011) uticala je na polnu i teritorijalnu distribuciju stanovnitva. U polnoj strukturi stanovnitva dolo do pada uea enske populacije koja je na prethodnom popisu inila 50,59% i rasta uea muke populacije u odnosu na tadanjih 49,41%. Sa aspekta teritorijalne distribucije stanovnitva zabiljeen je demografsko pranjenja, naroito naselja udaljenijih od optinskog centra. Prema popisu iz 2011. godine prosjena starost u optini Plav je 36,0 godina i spada u stadijum demografske starosti. Meutim, u odnosu na veinu crnogorskih optina starosna struktura se moe ocijeniti kao povoljna. U meupopisnom periodu zabiljeeno je poveanje uea stanovnitva u okviru starosne grupe 20-60 godina (sa 47,6% na 51,39%), ali na raun smanjenja uea starosne grupe do 19 godina (sa 34,9% na 30,7%), to govori o postepenom starenju stanovnitva. Uee stanovnika u okviru starosne grupe preko 60 godina priblino isti (17,89%). Posmatrajui po polu, negativna komponenta starosne strukture je izraenija kod enske populacije sa prosjenom starou 37,0 godina u odnosu na muku populaciju 35,4 godina. Takoe, moe se primijetiti da je starosna struktura nepovoljnija u ruralim podrujima sa prosjenom starou 36,2 godine u odnosu na gradsko podruje sa 35,6 godina. Indeks starenja populacije ukazuje da se u narednom periodu moe oekivati starenje populacije, usljed promjena u strukturi mlade i stare populacije. Indeks starenja populacije izmeu dva popisa je porastao sa 0,50 na 0,58 u 2011. godini, to se moe tumaiti kao jedan od ograniavajuih faktora daljeg razvoja optine. U poreenju sa nacionalnim nivom (0,70) i Sjevernim regionom (0,69) optina ima neto povoljniju strukturu izmeu mladog i starog stanovnitva. Obrazovna struktura stanovnitva u optini Plav je nepovolja, sa dominatnim ueem lica sa srednjokolskim i osnovnim obrazovanjem (71,1% od ukupnog broja stanovnika starijih od 15 godina) Takoe, znaajno uee imaju lica bez kole ili sa nepotpunim osnovnim obrazovanjem 18,5%, dok je broj stanovnika koji su zavrili visoko obrazovanje svega 9,7%. Ukupan broj nepismenih je iznosio ak 401, to predstavlja stopu nepismenosti od 3,6%.

121

Projekcija kretanja stanovnitva Crne Gore (PPCG) Oekivani rast broja stanovnika na osnovu projekcija PPCG - 15 000 stanovnika do 2020.god. Mrea naselja Na teritoriji optine se nalaze tri mjesna centra i 23 naselja. Optina je administrativno podijeljena na sedam mjesnih zajednica i to: MZ Plav, MZ Gusinje, MZ Murino, MZ Vusanje, MZ Velika, MZ Brezojevice i MZ Prnjavor. Tabela 35 Administrativna podjela mjesnih zajednica i naselja
Mjesne zajednice Naselja Dolja Dosue Grnar Gusinje (g) Kolenovii Kruevo Martinovii Vinjevo Vusanje Bogajii Desni Meteh urika Rijeka Hoti Plav (g) Ski Vojno Selo Prnjavor Novii Velika Gornja Renica Manica Murino Brezojevica

MZ Gusinje

MZ Vusanje

MZ Plav

MZ Prnjavor MZ Velika MZ Murino MZ Brezojevica

122

Tabela 36 Stanovi po naseljima (2003-2011)

1971 79 205 138 84 84 72 97 73 460 62 52 113 84 89 152 55 532 128 52 199 29 163 139 1981 73 217 105 54 73 125 80 76 502 43 60 98 107 90 146 50 627 165 54 195 24 160 134 Broj stanova 1991 85 294 120 92 79 88 93 77 496 45 69 122 103 99 153 44 936 193 95 193 23 175 163 2003 103 406 118 82 102 64 118 73 725 84 56 89 189 145 228 58 1214 252 97 232 25 225 267 2011 106 446 127 102 168 73 135 96 722 67 64 97 172 153 243 57 1506 297 92 239 26 252 200

Bogajii Brezojevica Desni Meteh Dolja Dosue urika Rijeka Gornja Renica Grnar Gusinje (g) Hoti Kolenovii Kruevo Martinovii Manica Murino Novii Plav (g) Prnjavor Ski Velika Vinjevo Vojno Selo Vusanje

Tabela 37 Stanovnitvo po naseljima (2003-2011)

Bogajii Brezojevica Desni Meteh Dolja Dosue urika Rijeka Gornja Renica Grnar Gusinje (g) Hoti Kolenovii Kruevo Martinovii Manica Murino Novii 1971 576 1085 1030 562 563 487 509 541 2695 491 369 801 685 400 724 266

Broj stanovnika 1981 1991 560 487 1008 933 963 672 534 266 451 339 869 429 370 291 612 329 2625 2076 440 201 449 276 684 523 842 560 408 351 609 529 195 118

2003 427 947 452 126 265 274 269 191 1704 169 157 340 689 299 545 82

2011 455 945 325 137 311 270 251 184 1722 210 160 335 683 267 472 54
123

Plav (g) Prnjavor Ski Velika Vinjevo Vojno Selo Vusanje

3058 899 337 1059 216 1086 1103

3348 965 356 717 246 910 1399

4073 944 441 504 101 818 737

3615 944 302 417 86 639 866

3800 965 297 311 64 688 643

Tabela 38 Domainstva po naseljima (2003-2011)

Bogajii Brezojevica Desni Meteh Dolja Dosue urika Rijeka Gornja Renica Grnar Gusinje (g) Hoti Kolenovii Kruevo Martinovii Manica Murino Novii Plav (g) Prnjavor Ski Velika Vinjevo Vojno Selo Vusanje Broj domainstava 1971 1981 89 74 213 209 139 126 85 66 85 73 73 125 102 90 73 70 466 450 69 53 53 77 117 101 90 119 89 89 157 137 57 54 548 600 132 164 53 56 216 194 32 27 168 157 141 151 1991 89 248 130 92 80 89 86 79 498 70 66 138 101 101 146 43 922 208 102 159 45 206 149 2003 96 277 114 36 70 62 86 54 483 37 39 78 148 93 165 30 889 204 72 127 17 160 198 2011 89 292 73 44 111 56 73 52 533 45 44 85 154 84 153 28 994 245 89 116 19 182 176

Osnovni koncept planskog rjeenja mree naselja oslanja se na vie gravitacionih gravitacionih zona. Izvrena je dalja klasifikacija na :Optinski centar (urbana naselja),sekundarne centre i ostala(ruralna ) naselja.U okviru ostalih naselja,kroz planirane sadraje su izdvojena jo neka naselja u skladu sa njihovim poloajem u odnosu na znaajne razvojne lokalitete. Ostala naselja pripadaju grupi primarnih seoskih (ruralnih )naselja koja gravitiraju optinskom i sekundarnim centrima i sva su male gustine naseljenost(ispod 50 stanovnika /ha)

124

GRAVITACIONE ZONE: Oekivani rast broja stanovnika na osnovu projekcija PPO Plav za postplanski period, 20 530 stanovnika. Cilj: zaustaviti negativne migracije,iseljavanja, obezbijediti uslove za povratak iseljenih. Gravitacione zone koje su definisane se ne mijenjaju.Naselja gravitiraju ka Plavu,Gusinju i Murinu kao sekundarnim centrima,odnosno Plavu kao optinskom centru. U toku planskog perioda odreena naselja mogu mijenjati rang u hijerarhiji,kao to je sluaj sa aktivnostima vezanim za Gusinje,koje bi moglo u skladu sa aktivnistima koje su u toku da postane optinski centar. Postojee mjesne zajednice (sedam MZ)imaju svoje centre koje u funkcionalnom smislu treba ojaati sadrajima kao to su :univerzalna sala, zdravstvo, prodavnica, sport, rekreacija(po PPO) Ostala naselja koja gravitiraju,moraju se dobro saobraajno povezati sa centrima,kako ne bi bilo potrebe za izgradnjom veih drutvenih ili privrednih objekata.Bilo bi poeljno da u tim naseljima bude neka univerzalna sala,prodavnica (sa otkupnom stanicom),ili ugostiteljski objekat iz Programa razvoja objekata iz privrede i neprivrede. Meu ostalim naseljima jaaju funkcije nekih kao to su: Martinovii, urika rijeka, Meteh (blizina Plava, izgradnja turistikog centra u Babinom polju) 3.3. Prostorni razvoj i ureenje ruralnih podruja; sa preciznim kriterijumima i granicama rasta tih podruja

Na grafikim prilozima su definisana graevinska podruja naselja,u okviru kojih se nalaze graevinska i negraevinska zemljita. Izgradnja objekata i sadraja se usmjerava i koncentrie u graevinska podruja naselja. Izvan graevinskih podruja je poljoprivredno i umsko zemljite,na kojem u principu ne treba da se gradi. Izuzetno, na poljoprivrednom zemljitu, u cilju bavljenja tom djelatnou, dozvoljena je izgradnja objekata (pod odreenim uslovima, a prema Zakonu o poljoprivrednom zemljitu). Graevinska zemljita naselja se uglavnom ne ire u odnosu na postojea neto vie se ire u sekundarnim centrima Gusinje,Murino ,kao i u Vusanju. Nacionalna stambena strategija Crne Gore 2011-2020 definisala je prioritetne obasti za definisanje mjera i akcija: - stvaranje preduslova za unapreenje stambenog trita; - poboljanje-odravanje postojeeg stambenog fonda;
125

regulisanje pitanja neformalnih naselja; poboljanje uslova stanovanja posebnih socijalnih grupa; poboljanje infrastrukture i potronje energije u stanovanju; formulisanje stratekog okvira

U 2011.god. u optini Plav je bilo 3737 domainstava, a 5440 stanova. Rast urbanog podruja Razvoj naselja,odnosno nova izgradnja se planira na podrujima za koja se predvia urbanistika razrada, zalee Plava- Prnjavor, proireni zahvat za Gusinje i Murino i u Vusanju. Uzimaju se u obzir i lokacije na kojima se nelegalno gradilo, u cilju unapreenja, a bez irenja. Ubrzava se razvoj sjevernog dijela Optine: Murino, Velika, Brezojevica.

Stanovanje Razvoj naselja je disperzan i ravnomjerniji, a ne samo razvoj urbanih podruja. Razvoj sela se planira u smislu novih puteva,sadraja i funkcija kroz smjernice PUP-a u sadanjim granicama,uz mogunost neophodnog irenja i izgradnje stambenih objekata na zemljitu u vlasnitvu i privrednih objekata za potrebe planiranih djelatnosti, Unaprijediti uslove ivota,putevi,voda,kanalizacija,preiavanje otpadnih voda u svim naseljima Izgradnja objekata samo u okviru sadanjeg urbanog podruja GUP i DUP i u okviru proirenih urbanih podruja PUN Murino i Gusinje,Vusanje, uz koncentraciju izgradnje u povrinama sadanjih planova. Potenciran je razvoj Vusanja i Velike u kojima je najvei odliv stanovnitva Plav - nema proirenja naselja prema Plavskom jezeru. Pounjavanje urbanim sadrajima. irenje naselja i, izgradnja u urbanom predjelu, usklaen urbani razvoj po predvienim fazama koji prati izgradnja drutvene I tehnike komunalne infrastrukture, Predvien neophodni rast i irenje u zonu naselja urika rijeka i Bogajie,odnosno, proirenje urbanog podruja Plava, usaglaavanje sa planiranim sadrajem turizma, postii funkcionalnu komplementarnost Plavsko jezero-Bor Kofiljaa, generalna urbanistika razrada za proireni zahvat GUP-a Plav. U pojasu od 25m oko (rjenih tokova) Ljue izgradnja objekata pod posebnim uslovima, oko Plavskog jezera u cilju zatite izgradnja objekata izuzetno u skladu sa rezultatima Studije zatite i njenim smjernicama. U okviru ruralnih naselja mogu se graditi stambeni objekti, privredni objekti i smjetajni turistiki kapaciteti. prednost na kvalitativnoj dogradnji, zaokruivnju, obnovi, revitalizaciji postojeih, posebno degradirnih povrina
126

Gusinje - proirena granica urbanistikog podruja Gusinja sa 94,4ha na 108 ha (generalna urbanistika razrada),znaajan Lokalni centar ili vii nivo, aktiviranje industrijske zone za postojee djelatnosti i poljopreraivaku djelatnost, drvopreraivake i dr. grane iste industrije U okviru ruralnih naselja mogu se graditi stambeni objekti, privredni objekti i smjetajni turistiki kapaciteti. Murino - proirena granica urbanog naselja sa oko 47ha na oko 71 ha (generalna urbanistika razrada). Zadrati stanovnitvo: unaprijediti uslove ivota, putevi, voda, kanalizacija, preiavanje otpadnih voda revitalizacija sela, obezbjeivanje uslova za zadravanje ili povratak stanovnika, povezati sa buduim Autoputem Razvoj Velike, Manice ,Renice... U dijelu ispod Visitora mogua je stambena gradnja u ruralnim podruijima, na viim kotama atara, odnosno na donjoj umskoj granici, radi ouvanja poljoprivrednog zemljita objekti povueni na vie kote,ispred okunice Povezivanje sa susjednom optinom Andrijevica (Kuti i Zeletin) i turistikim sadrajima na Visitoru.

Konfliktne zone - djelimino degradirana podruja, dolina Grebaja bespravna gradnja u odnosu na NP Prokletije Lokalitet Grebaja predstavlja neprocjenjivi prostor za multidisciplinarna istraivanja i osnovu za privreivanje. Neophodno sprijeiti divlju i nekontrolisanu gradnju koja bi naruila osnovni prirodni izgled i ljepotu predjela. Pojava divlje gradnje na tom podruju je posebno izraena zadnjih godina. Isto tako je neophodno u PPPN NP, tretirati i druge prirodne i turistiki atraktivne prostore: dolinu Ropojana, Oko skakavicu, Vodopad Grlja, planinska jezera i dr. Naselje Vusanje - razvoj (put preko Albanije i NP Prokletije), popuna centralnim funkcijama (izrada Detaljnog urbanistikog plana samo centralni dio kako bi se dopuile funkcije). Cilj: vraanje stanovnika zbog najveeg broja iseljenih,razvoj turizma (Specifinost - vodopad Grlje - uraditi katastar svih speleolokih objekata i staviti ih pod zatitu-zabrana gradnje, stambenih, turistikih, privrednih i dr. objekata u preniku od 50 m). Naselje Hoti- popuna sadrajima.

127

3.4.

Prostorni razvoj i razmjetaj privrednih djelatnosti

Razvoj i unapreenje privrednih djelatnosti je uslov za unapreenje poslovnog ambijenta i razvoj preduzetnitva. U tom cilju se radi I planska dokumentacija: - Prostorno-urbanistiki plan optine Plav sa stratekom - procjenom uticaja na ivotnu sredinu - lokalna planska dokumentacija - PPPN NP Prokletije - Neophodna je izrada Plana stimulativnih mjera za investiture, izrada web portala optine Plav, Izrada prirunika investicionih mogunosti u optini Plav i dr. POLJOPRIVREDA Obuhvata biljnu i stoarsku proizvodnju i sa njima povezane uslune djelatnosti Razvoj poljoprivrede podrazumijeva: - revitalizaciju sela i proizvodnju eko-hrane - razvoj klastera na podruju optine Plav - melioraciju doline Ljue za razvoj poljoprivrede Neophodne mjere: - Melioracija obradivih povrina u rijenim dolinama i na njihovim niim stranama u cilju breg odvodnjavanja i boljeg navodnjavanja. - Zatitna rijenih tokova od erozije i bujinih nanosa. - Organizovanje poljoprivredne proizvodnje od granice Albanije do Akvatorija Plavskog jezera. - Poveanje povrina pod oranicama sa oko 400ha na oko 1500ha. - Organska poljoprivredna proizvodnja (ratarstvo,voarstvo,stoarstvo). - Na poljoprivrednom zemljitu se mogu graditi stambeni objekti i ekonomski objekti namijenjeni primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji, u skladu sa Zakonom o poljoprivrednom zemljitu. - Regulacija Ljue i njenih pritoka (Vrulja i Grlja), intenziviranje poljoprivrede oko Ljue do Akvatorijuma Plavskog jezera, zatita jezera i poljoprivrednog zemljita. Programima pomoi intenzivirati poljoprivredu, ukrupnjavati gazdinstva, unaprijediti stoarstvo, izgradnja puteva do katuna, na podruju cijele Optine. najznaajnije oranike povrine u dolini Ljue,mjere melioracije prioritet:oranice,voarstvo i ljekovito bilje,stoarstvo,organska poljoprivreda ,ratarstvo, intezivno stoarstvo).

Preradu usmjeravati u ve formirane industrijske i privredne zone. Otkup, distribucija poljoprivrednih proizvoda - urika rijeka, Donji Meteh. Otkup i distribucija u Vusanju ljekovito bilje, umski plodovi, krmno bilje.
128

Otkup, distribucija i prerada poljoprivrednih proizvoda u Gusinju i Plavu (prerada voa, mesa, mlijeka i dr. poljoprivrednih proizvoda). Otkup, distribucija i prerada poljoprivrednih proizvoda (mala i srednja preduzea) u Murinu, Novie i G. Renica (organska poljoprivreda ,voarstvo, ratarski proizvodi, ljekovito bilje, intezivno stoarstvo), Murino-voe i ratarske kulture, G.Renica-med, ljekovito bilje i umski plodovi, Novie-meso i mlijeni proizvodi. Otkup, distribucija i mala preraivaka preduzea u Velici.

Na ostalim poljoprivrednim povrinama: organska poljoprivreda (voarstvo, stoarstvo, krmno bilje, ljekovito bilje, umski plodovi). organska poljoprivreda,ratarstvo, stoarstvo, kontrolisana eksploatacija ljekovitog bilja i umskih plodova, voarstvo, krmno bilje - Visitor, Starako zavojski dio, ouvanje poljoprivrednog zemljite na niim kotama i uz regionalnu saobraajnicu.

Specifinosti: Plavsko gusinjski terminalni basen IBA podruje :organska poljoprivreda Gornje Polimlje IPA stanite: organska poljoprivreda, seoski turizam, lovni i ribolovni turizam.

Organska poljoprivreda U organskoj poljoprivredi nije dozvoljena primjena sredstava za zatitu bilja (pesticida) i sredstava za ishranu bilja (ubriva) sintetiko-hemijskog porijekla, nije dozvoljena upotreba genetski modifikovanih organizama i njihovih proizvoda i nije dozvoljena upotreba jonizujueg zraenja i stimulatora rasta. Proizvodi organske poljoprivrede, u smislu Zakona su proizvodi biljnog i ivotinjskog porijekla dobijeni metodama organske poljoprivrede, i to: 1) nepreraeni proizvodi biljnog i ivotinjskog porijekla 2) preraeni biljni i stoarski proizvodi namijenjeni za ljudsku upotrebu, odnosno ivotne namirnice, pripremljeni od jednog ili vie sastojaka biljnog ili ivotinjskog porijekla 3) hrana za ivotinje i komponente hrane za ivotinje. Uslovi za zasnivanje organske poljoprivrede su: - prostorna izolacija zemljinih parcela, stoarskih farmi i preraivakih pogona od moguih izvora zagaenja; - poljoprivredno zemljite iji je sadraj tetnih materija ispod propisanih maksimalno dozvoljenih koliina; - propisani kvalitet vode za navodnjavanje; - usklaen razvoj biljne i stoarske proizvodnje.

129

LOV Lovstvo, u smislu Zakona, obuhvata uzgoj, zatitu, lov i korienje divljai, kao dobra od opteg interesa, koje uiva posebnu zatitu i koristi se pod uslovima i na nain propisan ovim zakonom. Divlja, u smislu ovog zakona, su sisari i ptice, koje ive slobodno u prirodi. Lovstvo se moe obavljati kao privredna, sportsko-rekreativna i djelatnost sa posebnom namjenom. Zatita i uzgoj divljai je djelatnost od opteg interesa i u funkciji je zatite i unapreenja ivotne sredine. Uzgojem divljai se smatra preduzimanje mjera koje obezbjeuju obnavljanje, odravanje i poveanje broja i kvaliteta divljai, prema prirodnim i drugim mogunostima lovita; vjetakim prirastom se smatra unoenje vjetaki uzgojene divljai u lovite; rezervat je dio lovita u kojem se preduzimaju posebne mjere gajenja i zatite, radi obnavljanja (reprodukcije) divljai; Lovita se ustanovljavaju na povrinama zemljita, voda i uma, bez obzira na svojinu koje predstavljaju prirodnu i zaokruenu lovno-privrednu cjelinu i na kojima postoje prirodni i drugi uslovi za uspjean razvoj lovstva. Lovita mogu biti: lovita sa posebnom namjenom, privredna i sportsko-rekreativna. Lovita ne obuhvataju: naselja, groblja, javne puteve, gradske parkove, objekte za lijeenje i rekreaciju, aerodrome; dvorita seoskih domainstava, stambenih zgrada, fabrikih i industrijskih objekata; povrine koje slue za vojne, naune i nastavne potrebe; ograene prostore u kojima se divlja vjetaki uzgaja, kao i povrine mora i ribnjaka. RIBOLOV SAKUPLJANJE samonikllih plodova i biljaka iz prirode STOARSTVO Gajenje: goveda, bivola, ovaca, koza, kopitara, svinja, ivine, krznaica, kunia i pela (u daljem tekstu: domae ivotinje). Poljoprivredno zemljite namijenjeno stoarstvu moe se proglasiti zatienim podrujem, uz prethodno pribavljeno miljenje Ministarstva. Za gajenje domaih ivotinja mogu se koristiti: 1) tale, izmuzita, pelinjaci i drugo; 2) ubrita i objekti za stone otpatke; 3) skladita za hranu (sjenici, silosi, ambari, podrumi i slino) i ista voda; 4) ograde, trkalita, ispusti, prostor za sabiranje vode, pojilita i dr. Objekti moraju da ispunjavaju propisane zootehnike uslove u skladu sa ovim zakonom i propisima kojima je ureena zatita zdravlja i dobrobiti ivotinja.

130

INDUSTRIJA Razvoj industrije nije strateka odnosno priopitetna privredna grana za razvoj optine Plav (Mineralne sirovine). Uz postojee povrine sa tom namjenom koje se mogu aktivirati u skladu sa potrebama, mogue irenje sa obje strane Regionalnog puta u potezu Plav Murino izgradnja srednjih i malih preduzea, prerada voa, prerada drveta, otkup, kao i sa obje strane puta Gusinje - granica sa Albanijom. Lociranje Fabrike vode je usmjereno van Alipainih izvora kao zatienog podruja I van zone vodoizvorita u indistrijsku zonu Gusinja. U Gusinju aktiviranje industrijske zone za postojee djelatnosti i poljopreraivaku djelatnost, drvopreraivake i dr. grane iste industrije, fabrika vode. Aktiviranje postojeih pogona-ista industrija. Formiranje novih zona: Privredna i poslovna zona du regionalnog puta prema Albaniji (od granice sa Albanijom do granice Jezera. - Mogua izgradnja poslovnih, privrednih, turistikih i stambenih ojekata. - irina poslovnog koridora 100m sa obje strane saobraajnice-od Albanije do Gusinja. - Od Gusinja do Jezera -irina poslovnog koridora 50m sa obje strane saobraajnice, - Mogu se graditi poslovni i privredni objekti iskljuivo iste djelatnosti. Privredna i poslovna zona sa lijeve strane magistralnog i regionalnog puta (Lim, Gornje Polimlje), od granice optine sa Andrijevicom do granice GUP-Plav. - Mogua izgradnja poslovnih, privrednih, turistikih i stambenih ojekata. - irina poslovnog koridora 100m od saobraajnice prema Limu, - Druga strana poslovnog koridora nalazi se iznad saobraajnice pojas 50 m (u okviru Visitorske zone). - Uz regionalni i magistralni put mogu se graditi poslovni i privredni objekti iskljuivo iste djelatnosti,mala i srednja preduzea (mali pogoni za otkup, mala i srednja preduzea, objekti za preradu, naroito voa)

131

UMARSTVO Poumljavanje i finalni proizvod Prioritet dati razvoju umarstva u zoni Starako zavojskoj, jer ima najvie privrednih uma, strogo kontrolisana eksploatacija, Planirati izradu finalnih proizvoda od drveta, U NP eksploatacija uma u skladu sa posebnim planovima i programima, nema gazdinskih jedinica, ume posebne namjene, koriste se po posebnom programu uzgoj i njega, finalni proizvod .

Kontrolisana eksploatacije ume za tehniku grau, za planski period, do revitalizacije umskog fonda. Poumljavanje i sanacija - poumljavanje uz rijene tokove-Ljua-prva faza - prioritet poumnjavanje povrina podlonih eroziji i slivnog podruja Ljue. - privredne ume, kontrolisana eksploatacija uz poumljavanje i sanaciju kao prioritet - zatiena uma molike - poplavne ume uz rijena korita i imaju karakter zatitnih uma. - zatita i njegovanje uma za Zatitne ume - Prioritet poumljavanje Grebena. - ume privredne - kontrolisno upravljanje u zahvatu Visitiora - zatieno podruje. - Zatine ume u okviru MZ Gusinje, ostale ume privrednog karaktera. - Poumnjavanje padina Zavoja i Starca- prioritet i ouvanje umskog kompleksa. - Prioritet poumnjavanje padina planine tit, Vaganice, Planinice, Zavoj, Staraczatita od erozije. Drvoprerada: - Primarni nivo (pilane) - van glavnih saobraajnih pravaca, dalje od turistikih sadraja, rijenih tokova i zatienih prirodnih i kulturnih dobara, - Sekundarni nivo-proizvodnja polufinalnih proizvoda (drvene ploe, lamperija, brodski pod i sl.) - Kruevo,Gusinje, Plav. - Finalni nivo - proizvodnja namjetaja, stolarija, itd. Plav (Brezojevica) i prekooptinska saradnja (privredni klasteri). - Fabrike za preradu biomase (proizvodnja briketa, drvnih peleta i drvne seke) Plav(Brezojevica) ili organizovano skladitenje (za medjuoptinsku saradnju u pogledu prerade biomase). - sekundarni nivo - proizvodnja polufinalnih proizvoda (drvene ploe, lamperija, brodski pod i sl.)- Murino i G. Renica. - Fabrike za preradu biomase (proizvodnja briketa, drvnih peleta i drvne seke) Murino ili G.Renica, Novie ili u okviru privredne zone ili organizovano skladitenje (za medjuoptinsku saradnju u pogledu prerade biomase). - sekundarni nivo - proizvodnja polufinalnih proizvoda (drvene ploe, lamperija, brodski pod i sl.) - podruije Bogajia. - sekundarni nivo-proizvodnja polufinalnih proizvoda (drvene ploe, lamperija, brodski pod i sl.) - Pepie, Martinii.
132

sekundarnog nivoa -proizvodnja polufinalnih proizvoda (drvene ploe, lamperija, brodski pod i sl.) -Velika, sekundarni nivo-proizvodnja polufinalnih proizvoda (drvene ploe, lamperija, brodski pod i sl.) - Murino, G.Renica.

TURIZAM U prvi plan staviti najjai adut Wild Beauty (Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020) Crna Gora jedinstvena turistika destinacija,ne samo planinski turizam,dio sistema (klasteri) Aktiviranje svih lokacija,turistikih centara,punktova i motiva,planska mogunost ( broj kreveta i kapaciteti skijalita u skladu sa Detaljnim studijama predjela koje e biti raene za ta podruja), naroito Bogievica kao centar planinskog i zimskog turizma, hoteli od 4*-5* Zatita Jezera u pojasu od 50 m kroz Studiju zatite provjeriti mogunost izgradnje, vodei rauna o statusu zatienog podruja, nauno istraivaki centar (CD), Sadraje u zaleu grada koji su planirani i vaeim planovima treba realizovati u prvoj fazi, naglasak na grad - osposobiti postojei hotel sa cca 260 kreveta, mjesta, hoteli i ostali sadraji i objekti za smjetaj u okviru ve planiranog turistikog kompleksa pored Plavskog jezera (cca 500 kreveta), nove lokacije kao potencijalne ukoliko se pojave investitori, Plav i Gusinje su glavni turistiki centri, hoteli od 3*-5* sa Spa i Wellness centrima, potencirati kulturno nasljee kao turistiki motiv, Gusinje glavni informativni centar za NP Prokletije, PPPN NP Prokletije (16 000 ha,preko 90% dravno vlasnitvo) velika ansa, ubrzati izradu PPPN za NP Prokletije, razvijati konkurentan turizam kakvog nema u okruenju, divlja ljepota smjetajni kapacitet izvan tih podruja, kola prirode i zajedno sa ljepotama ouvane prirode vaan prostor svjetskog interesovanja, U ovom planskom periodu potrebno realizovati put preko Bogievice kako bi se aktiviralo podruje Bogievice, zavriti rekonstrukciju puta preko Murino- akor(eventualno varijanta sa tunelom koji je planiran u ranijim periodima) - Pe, kao i lokalne puteve u zoni aktiviranja turistikih potencijala akora i okolnih planina. valorizovati otkrivene peine, jame kao turistike motive. akor - turistiki, skijaki i vizitorski centar (centar za turiste), povezivanje sa NP i Plavom. iare: Plav-Visitor, Plav-Kofiljaa, Bogievica-Hridsko jezero, Velika - akor, akor - Brelja i Lijeva rijeka - Brelja. Izrada Studije i preispitivanje trase i opravdanosti izgradnje iare, Bogievica dio koji je izvan granica NP, smjetajni kapaciteti e biti definisani na osnovu potrebna prethodne Studije (paralelno sa izradom PPPN NP), planirati ovaj prostor kao izuzetan potencijal za zimski turizam, skijalite i dati smjernice i preporuke kao mogunost za privlaenje potencijalnih investitora, Visitor Emerald i IPA podruje: planinski, lovni turizam, voarstvo, stoarstvo, organska poljoprivreda - preporuka u ranijim fazama izrade plana je bila da se
133

proglasi Regionalni park, optina Plav kroz Studije zatite u skladu sa Zakonom moe da ustanovi I drugi vid zatite. Izgradnja hotela, motela, kampova - Murino, srednje kategorije ( 3* i vie), Izgradnja novog mosta preko Lima (kao mosta koji je bio prije bombardovanja Murina), koji bi imao istorijsko-spomeniki karakter. Turistiki i pristupni punkt za zatieno podruje Visitora u Murinu. Seoski, zdravstveni i eko turizam u naseljima, Oko Skakvice - turistiki motiv, zimski i planinski turzam, Aktiviranje katuna, izgridovadnja puteva do katuna i u okviru postojeih mogua organizacija tzv. Eko-katuna. Zdravstveni turizam - rehabilitacioni centri - vazduna banja. Pristpni punkt Nacionalnom parku Gusinje, Gornje Vusanje i Dolji, Hoti, Izletita, skijalita.

Aktivnosti za unapreenje, promocija i raznovrsnost turistike ponude: Izrada turistike mape optine Plav Ureenje turistikih lokacija Hridsko i Visitorsko jezero, Oko skakavice, dolina Grebaje Ureenje Alipainih izvora (npr.Eko-turizam) Ureenje prostora oko vodopada Grlje sa izgradnjom galerije Razvoj seoskog turizma - naputene kue i seoska domainstva organizovati kao turistika domainsta, pa ak i sela u cjelosti, izgradnja hotela i smjetajnih kapaciteta, aktiviranje postojeeg hotela, sportski, ljetnji, jedrenje, zdravstveni, ribolovni, seoski, festivalski, tranzitni zimski - skijaki, seoski, planinarenje, pjeaenje, biciklizam i td. planinarenje, mountainbike, avanturistiki, ekstremni sportovi, nauni turizam. Izgradnja ili rekonstrukcija planinarskih kua. Povezivanje sa susjednom optinom Andrijevica (Kuti i Zeletin.) I turistikim sadrajima na Visitoru. Povezivanje Bogievice sa Plavom sa jedne strane i akorom sa druge strane. zimski- skijaki, lovni, seoski, nauni(peine), eko katuni, avanturistiki i ekstremni sportovi. akor-turistiki centar-hoteli od 4*-5*, vizitorski centar, nauni i td. Skijaki i turistiki centar akor treba da povee turistike motive akor Starac Bjeluha - Planinica, a zatim preko zimskog turistikog centra Bogievica sa NP Prokletije i Plavom. Izgradnja ili rekonstrukcija planinarskih kua-domova, Mokra, turistiki punkt padine koje pripadaju optini Plav pripreme za razvijanje zimskog turistikog centra, povezivanje lokalnim putevima (Manica, Mokra, Graanica i krak Gornja Renica). seoski turizam, aktiviranje naputenih kua, katuna, kampovi (Murino), vizitorski centar na akoru. Seoski i eko turizam, Oko Skakvice - turistiki motiv Seoski turizam - naputene kue i seoska domainstva organizovati kao turistika domainsta.
134

3.5.

Prostorni razvoj i razmjetaj obrazovnih zdravstvenih, kulturnih djelatnosti

Razvoj i unapreenje drutvenih djelatnosti Unapreenje uslova za izvoenje obrazovanja: - Sanacija i rekonstrukcija krovne konstrukcije sa pokrivaem JUSM Beo Bai Plav - Unapreenje uslova za sportsko-rekreative aktivnosti i fiziku kulturu - Izgradnja sportske sale u Gusinju - Unapreenje javnih povrina, ouvanje i zatita spomenika kulture - Ureenje javnih povrina (trg, parkovi i dr.) i zatita kulturnoistorijskih spomenika Javne ustanove i usluge Formirani su drutveni servisi ireg znaaja urbani dio ustanove za predkolsko obrazovanje ustanove za osnovno obrazovanje (u sluaju pozitivne demografske strukture lokalnog stanovnitva); srednjokolske ustanove ustanove za akademsko obrazovanje izgradnja fakulteta za turizam (inicijativa) opte bolnice

Centralne djelatnosti Popuna nedostajuim centralnim funkcijama Naselje Hoti popuna sadrajima, Funkcionalna veza za urbanim podrujem.

Sva naselja: objekti kulture i fizike kulture, socijalne i deje zatite, dostupnost drutvenih servisa svim podrujima, unaprijediti ve formirane drutvene servise ireg znaaja urbani dio, izgraditi nove objekte za predkolsko vaspitanje urbani dio i u seoskim podrujima u skladu sa potrebama, uiniti pristupanim sadraje svim korisnicima socijalne zatite iji se objekti nalaze u gradskom podruju, omoguiti ostvarivanje prava osobama sa invaliditetom predvienih meunarodnim standardima, kroz poboljanje izuzetno tekog socio-ekonomskog statusa, izmjene i dopune pravne regulative i potpuno integrisanje u drutvene tokove (omoguiti pristupanost svim sadrajima i objektima u prostoru), razvijati kulturni ivot u gradskom podruju ali i u lokalnim centrima kojima gravitiraju naselja,izgradnja domova kulture, proiriti sportske kapacitete kroz izgradnju bazena i sportskog centra u gradskom podruju i sportskih terena u ostalim naseljima,
135

centralne funkcije razvijati, usmjeravati i proiriti na kontaktna podruja ,u gradskom podruju i u lokalnim centrima kojima gravitiraju naselja, popunjavanje nedostajuim sadrajima svih naselja u centrima seoskih naselja predvieno je da se razvijaju aktivnosti i grade objekti za potrebe drutvenog ivota, snabdijevanja i usluga (Dom MZ, Dom kulture, kole, samoposluge, apoteka, otkup poljoprivrednih proizvoda i stoke, snabdijevanje poljoprivrednih proizvoaa vjetakim ubrivom, stonom hranom, kao i servis mehanizacije.) planom je predvieno poboljanje saobraajnih veza radi boljeg povezivanja naselja u zajednice iji e centri biti opremljeni osnovnim objektima kolstva, zdravstva, kulture i fizike kulture. Prostorni razvoj i razmjetaj uslunih djelatnosti (ukljuujui turizam) i javnih slubi

3.6.

Obraeno u prethodnim takama 3.7. 3.8. Socio-ekonomska analiza i ekonomsko-trina projekcija

Prostorni razvoj, razmjetaj i korienje infrastrukturnih sistema (saobraajna, elektroenergetska, hidrotehnika i telekomunikaciona infrastruktura sa posebnim osvrtom na objekte za mobilnu telefoniju) Posebni prilozi 3.8.1. Saobraaj

Unapreenje postojee i izgradnja nove saobraajne infrastrukture Rekonstrukcija i otvaranje magistralnog puta Plav Bogievica Zavretak dionice puta Gusinje - Granini prelaz Grnar u duini 5,5 km Rekonstrukcija lokalnog puta Plav - Vojno selo - Gusinje u duini 10,5 km Izgradnja sjeverne zaobilaznice puta Limski most-Rudo polje- Ski-Korita Proboj, rekonstrukcija i asfaltiranje lokalnih i nekategorisanih puteva i gradskih ulica u sva tri mjesna centra Rjeavanje problema parking prostora u Plavu, Gusinju i Murinu

U planskom i postplanskom periodu e se izgraditi: - sve planirane saobraajnice iz planova vieg reda -Autoput Bar Boljari- ogranak Murino Pe, - sjeverna zaobilaznica Limski most-RudoPolje,Ski,Korita (dio), - Put za Podgoricu preko Albanije(Plav-Gusinje-Podgorica) koji ima veliki znaaj u smislu brzog razvoja ,ansa za prekograninu saradnju i povezivanje regiona u cilju smanjenja razlika ,povezivanja aktivnosti naroito u oblasti turizma

136

lokalna saobraajna mrea i njena rekonstrukcija po fazama ,prema Stratekom planu i obezbijeenim sredstvima, to omoguava disperzivan razvoj,unapreenje ivota u svim naseljima,pristup katunima i - turistikim lokacijama, - regionalni put za Deane preko Bogievice ( put Plav-Deani - velika razvojna ansa za Plav kao i za Deane), - rekonstrukcija puta preko akora(eventualno tunel) i granini prelaz akor,kao i lokalni putevi u toj zoni, - preporuka:veza sa Albanijom kroz NP Prokletije-Trokusi - Proirenje lokalnog puta kroz Manicu , pored lokalnog groblja - Auto put - uraditi plansku i projektnu dokumentaciju (Generalni projekat) kako bi se definisao ui koridor (koridor 500 m),da se ne titi koridor u irini od 2 km. - Izgradnja lokalne saobraajne mree i njena rekonstrukcija, to omoguava disperzivan razvoj,unapreenje ivota u svim naseljima,pristup katunima i turistikim lokacijama,odnosno novu izgradnju,(staze,biciklistike staze)

Prema Prostornom planu Crne Gore, teritorijom optine Plav je planiran autoput Andrijevica-Murino-akor-Bjeluha. Potrebno je zapoeti radove na izradi projektne dokumentacije kao i prateih studija za ovaj infrastrukturni projekat. Magistralni put M-9 ostaje u svojem koridoru sa neophodnim radovima na rehabilitaciji kolovoza, proirivanju profila i rekonstrukciji pojedinih deonica prema tehnikoj dokumentaciji koja postoji ili koju treba izraditi. Nakon izgradnje autoputa dobija rang regionalnog puta. Regionalni put Murino-Plav-Gusinje R-9 ostaje u svom koridoru. Planira se njegovo redovno odravanje, sanacija I rekonstrukcija. Rekonstrukcija lokalnog puta L-10 kao dio budueg novog regionalniog puta GusinjePodgorica preko Albanije, na dionici Gusinje- Grnar granica je zavrena, a za dionicu granica- Podgorica je probijeno oko 350 metara novog puta do budueg graninog prelaza Grabon-Zatrijebaka Cijevna. Potrebno je nastaviti rad na daljoj izradi projektne dokumentacije za rekonstrukciju ostalog dijela prema Podgorici. Takoe je potrebno nastaviti rad na izradi projektne dokumentaciji sa budui regionalni putni pravac VeruaGusinje (preko Albanije). Put Plav-Bogievica-Deani prostornim planom Crne Gore je planiran kao novi regionalni put pa je potrebno poeti sa izradom studije opravdanosti i projektne dokumentacije. Na dionicama dravnog puta kroz naseljena podruja potrebno je izgraditi trotoare ukoliko su izostali (obaveza lokalne zajednice u saradnji sa upravljaem puta). Kada je u pitanju planiranje razvoja lokalne putne mree treba uzeti u obzir znaaj i tehniko stanje postojeih lokalnih puteva, planirani razvoj mree naselja i njihovih centara, stanje i razvoj turistikih kapaciteta i privrede optine Plav u cjelini. Osim toga, pri planiranju trasa novih lokalnih puteva, treba teiti da se u to veoj meri iskoriste trase
137

postojeih nekategorisanih puteva. Pri formiranju mree lokalnih puteva, koja je generator mobilnosti lokalnog stanovnitva, voditi rauna da se obezbijedi pristupanost svim naseljima. Takoe u narednom planskom periodu moe se izvriti prekategorizacija pojedinih nekategorisanih puteva u lokalne puteve (izgradnjom, rekonstrukcijom i rehabilitacijom). Meutim, za promenu ranga postojeih nekategorisanih puteva u lokalne (optinske) puteve, od strane SO Plav, moraju da budu uraena kompletno projektno tehnika dokumentacija za cijelu trasu puta. Jedna od prioritetnih aktivnosti u narednom periodu je i poetak obnove dionica postojeih lokalnih puteva dovoenjem svih elemenata puta u stanje koje omoguava efikasno korienje i odravanje glavnih turistikih lokaliteta u Optini Plav, podruje Nacionalnog parka ''Prokletije, Plavsko jezero, Grebaje, Hridsko jezero, Visitorsko jezero, Ropojana, Jezerce, itd. Zapoeta je izrada projektne dokumentaije za loklni put Plav-Vojno selo- Gusinje u duini oko 9.0km. Neke od trasa puteva koje su znaajne za dalji razvoj itave Optine su Plav-Meteh, Plav-Babino Polje, urika rijeka-Trokus, Gusinje-Grebaje, Gusinje-Ropojana, MurinoVisitorsko jezero, Manica-Mokra, Velika(akor)-Mokra, Meteh-Velika(akor), itd kao i putevi do zaseoka i katuna koje treba poboljati i dovesti ih u stanje da se mogu koristiti. Sistem javnog (prigradskog) autobuskog prevoza putnika bitan je segment razvoja Optine. Jedan od preduslova da se cijela teritorija Optine ravnomerno razvija i da se izbjegne iseljavanje seoskih podruja je da se naselja kvalitetano poveu javnim prevozom do gradskog podruja tj. sa centrom Optine. Posebno je vano kvalitetno povezivanje naselja koja su prepoznata kao nosioci daljeg razvoja i najvei generatori putnikih tokova. Zbog toga je neophodno poboljati prigradski javni prevoz putnika uvoenjem novih linija i poveanjem broja polazaka na postojeim linijama. Autobusku stanicu u Plavu i Gusinju treba aktivirati i koristiti je za prigradski meugradski autobuski saobraaj. i

U planskom periodu, kao jedna od aktivnosti je postavljanje i rekonstrukcija horizontalne i vertikalne putne signalizacije. Pored propisane saobraajne signalizacije neophodno je postaviti sistem obavjetavanja i informisanja vozaa o poloaju turistikih lokaliteta, parking prostora, nainu prilaza njima i reimima saobraaja u zatienim podrujima. Pored postojeih planom je omoguena izgradnja stanica za napajanje gorivom za potrebe lokalnog i tranzitnog saobraaja (za svaki smjer po jednana) na raskrsnici regionalnom putu R-10 i magistralnog puta M-9. Ukoliko postoje zahtjevi za izgradnju objekata ove namjene, mikrolokacije e se utvrditi kroz izradu odgovarajue Lokalne studije lokacije. Uz planirane pumpne stanice mogua je izgradnja manjih servisa za motorna vozila. Na teritoriji optine Plav, ne postoji baza za odravanje magistralnih i regionalnih puteva, a odravanje vri "JP Crna Gora put sekcija Berane". Odravanje mree lokalnih puteva u nadlenosti je Direkcije za izgradnju i investicije optine Plav. Prostorni razmjetaj veine javnih funkcija u Plavu je takav da se pjeaenjem oni mogu obii za kratko vrijeme. Ovaj vid saobraaja je potrebno forsirati iz mnogobrojnih razloga i treba mu omoguiti nesmetan razvoj.
138

Biciklistiki saobraaj, kao ekoloki vid saobraaja je u ekspanziji u cijlom svijetu sa namerom da se umanje negativni efekti koje sa sobom nose ostali vidovi saobraaja. Na podruju Plana ogranienja za razvoj ovog vida saobraaja su klimatske i konfiguracija terena. Sa druge strane, konfiguracija terena je veoma povoljna za razvoj tzv. planinskog biciklizma. Osnovni pravci razvoja planinarskobiciklistikih staza su: definisanje trasa koridora tamo gdje dozvoljavaju terenski uslovi i atraktivnost poteza, kao i na ostalim moguim lokacijama (du koridora manje optereenih lokalnih puteva, trase prema atraktivnim turistikim lokacijama, pored jezera i sl.), zata je potrebno uraditi prethodne studije, obezbjeivanje uslova za bezbjedno kretanje biciklista i pjeaka uspostavljanjem odgovarajuih saobraajno-regulativnih mjera. U granicama optine Plav predviene su brojne planinarsko biciklistike staze. Predloenim koridorima, pored internog povezivanja pojedinih atraktivnih zona, omoguene su i meusobne veze planinskih turistikih zona. Generalno, u granicama plana treba razvijati i realizovati mree panoramskih izletnikih, peakih, biciklistikih i jahakih staza u funkciji prezentacije prirodnih vrijednosti i rekreacije, a u skladu sa aktiviranjem i razvojem brojnih turistikih potencijala na teritoriji.

eljezniki saobraaj Kroz teritoriju optine Plav planovima vieg reda nije planirana eljeznika pruga. Vazduni saobraaj Organizovanje avio saobraaja na teritoriji Plana, putem izgradnje aerodroma, nije predvieno u planovima vieg reda. U cilju bolje povezanosti prostora, poveanja nivoa turistike usluge na itavom prostoru Optine i razvoja ekskluzivnog turizma imajui u vidu geografski poloaj Plava, kao i cilju zatite ljudi, ivotinja, objekata i ume ime je neophodno obezbjediti mogunost brzog i efikasnog pristupa slube za hitne intervencije mogu se oformiti manji helidromi. Konani izbor lokacija usljedie nakon detaljnih analiza kroz izradu odgovarajuih studije izvodljivosti i opravdanosti. 3.8.2. Elektroenergetika Snabdijevanje elektrinom energijom mora se obezbijediti u svim podrujima i naseljima sa nezadovoljavajuim naponom dodatno napajanje potroaa iz mHe (i ostali izvori energije u skladu sa uslovimaPlana). - Planiranje razvoja energetskog sektora je potpuno tek nakon sagledavanja energetskih potreba kao i prirodnih potencijala i mogunosti uteda na lokalnom nivou; - Obaveza je jedinica lokalne samouprave(Zakon o energetici) da pripreme Lokalni energetski plan koji za period od 10 godina planira potrebe i nain snabdijevanja energijom,kao i mjere za efikasno korienje energije,obnovljivih izvora energije
139

Izvjesna je izgradnja mHe,koristi od koncesione naknade i nakon isteka koncesije. izgradnja mHE Grlja. izgradnja mHE-Murinska rijeka. mHE Jara, mHE Babino polje. Izgradnja mHE - Velika rijeka, Ispitivanje hidropotencijala Bistrice i Renike rijeke za dobijanje obnovljivih izvora energije, ali i ispitivanje mogunosti izgradnje vjetroelektrane na akoru i Vaganikom brdu. Planiranje razvoja energetskog sektora je potpuno tek nakon sagledavanja energetskih potreba kao i prirodnih potencijala i mogunosti uteda na lokalnom nivou; Obaveza je jedinica lokalne samouprave(Zakon o energetici) da pripreme Lokalni energetski plan koji za period od 10 godina planira potrebe i nain snabdijevanja energijom,kao i mjere za efikasno korienje energije,obnovljivih izvora energije upotreba obnovljivih izvora

*****Znaajne koliine drvnog ostatka koji nastaje u procesu see drveta i izrade umskih sortimenata trenutno ostaju i propadaju u umi. Ista situacija je i sa drvnim ostatkom koji nastaje u procesu prerade drveta, posebno u pilanama, koji se odlae na deponije pored samih fabrika ili se pali. U tom smislu postoji nekoliko crnih taaka (lokacija) u Crnoj Gori koje predstavljaju ozbiljan ekoloki problem jer su koliine drvnog ostatka (najvie piljevine) tako velike da e za njihovo ienje biti neophodna znaajna finansijska sredstva i napori Vlade i lokalnih samouprava . Postojanje domaih sisrovinskih resursa predstavlja polaznu osnovu za budui razvoj trita drvne biomase u Crnoj Gori. To je ujedno i njena, za sada, najjaa strana. Rast potreba za energentima domaeg trita kao i opredeljenje Vlade za poveano korienje energije iz obnovljivih izvora predstavlja vaan element razvoja trita drvne biomase i njenu jaku stranu. Prisustvo i aktivnosti odreenih meunarodnih organizacija i njihovo opredeljenje i podrka konverziji fosilnih goriva u sistemima od javnog znaaja sa gorivima na biomasu polazni su, sa sada, element razvoja trita drvne biomase u Crnoj Gori. Izvor: Mogunosti, izazovi i trenutni napredak u razvoju trita za drvnu biomasu u Crnoj Gori-Finalni izvjetaj, jun 2010.god- LUX-DEVELOPMENT I Ministarstvo poljoprivrede, umarstava i vodoprivrede Crne Gore Vodovi 35kV Jednostrano napajanje konzuma preko dalekovoda 35kV ne obezbjeuje dovoljnu sigurnost u snabdijevanju el.energijom. Ovakva jednostrana veza predstavlja slabu taku u elektrosnabdijevanju konzumnog podruja optine Plav. Pouzdanost napajanja potroaa koji nemaju rezervno napajanje svodi se na sigurnost 35 kV-nih dalekovoda Andrijavica-Plav i Plav-Gusinje. U predstojeem planskom periodu je neophodno izvriti

140

rekonstrukciju postojeih DV 35kV i sanirati sve slabe take kako bi se poveala pouzdanost u prenosu el. energije do TS Plav i Gusinje . Distributivna elektrina mrea Distribucija elektrine energije vrie se preko trafostanica 35/10kV i trafostanica 10/0.4kV i odgovarajue vazdune i kablovske mree. Objekti 35kV Postojee trafostanice 35/10kV imaju rezerve u snazi kao i slobodnih izvoda pa se mogu zadrati. Distributivna mrea 10 kV Mrea 10kV u gradu je sva predviena kao kablovska, u prigradskim naseljima moe biti delimino kablovska, a delimino vazduna, a na ruralnom podruju moe ostati nadzemna. Moe se izvoditi kao podzemna i nadzemna kablovska mrea. Kablovski provodnici za podzemnu mreu su jednoilni kablovi tipa XHE 49 A standardnih presjeka 150 mm2 Al i 240 mm2 Al; za nadzemnu mreu troilni upleteni kablovski snop (SKS) presjeka provodnika 50 mm2 Al ili neki drugi kako odredi nadlena elektrodistribucija. Planom predviene trafostanice 10/0,4kV su tipske u skladu sa Tehnikom preporukom EPCG TP-1b. TS10/0,4kV mogu se graditi u okviru objekata na graevinskoj parceli ili na slobodnom prostoru u okviru bloka, kao podzemni li nadzemni objekat. Nadzemni objekat za smetaj TS10/0,4kV moe biti montani ili zidani. U zonama industrije i servisno-radnim zonama TS10/0,4kV mogu se graditi u objektu u okviru kompleksa pojedinanih korisnika, na slobodnom prostoru u okviru kompleksa pojedinanih korisnika ili na javnoj povrini, kao prizemni objekat ili stubna trafostanica. U zonama zelenih javnih povrina TS10/0,4kV grade se kao podzemni a u izuzetnim sluajevima kao prizemni objekti. Zidani ili montani objekat TS10/0,4kV je povrine do 25m2, zavisno od tipa i kapaciteta. TS10/0,4kV se ne ograuju i nemaju zatitnu zonu. Za TS10/0,4kV propisan je maksimalni nivo buke od 30db danju i 35db nou. Zidovi TS10/0,4kV treba da budu sa ugraenim zvuno-izolacionim materijalom koji e ograniiti nivo buke. Zbog spreavanja negativnog uticaja na ivotnu sredinu u sluaju havarija usled izlivanja transformatorskog ulja, potrebno je ispod transformatora izgraditi kade ili jame za skupljanje ulja (za uljne transformatore).

141

Trafostanicama 10/0,4kV (podzemne, prizemne ili stubne) potrebno je obezbjediti pristupni put minimalne irine 2,5m do najblie javne saobraajnice za pristup teretnog vozila. Ukoliko se TS 10/0,4 kV gradi na javnoj povrini u zoni raskrsnice, njen poloaj mora biti takav da ne ugroava preglednost, bezbjednost i konfor kretanja svih uesnika u saobraaju. Do trafostanica 10/0,4kV mogue je izgraditi prikljune elektroenergetske vodovode 1kV i 10kV u vidu podzemnih i nadzemnih vodova. Podzemni elektroenergetski vodovi 1kV i 10kV polau se ispod javnih povrina (ispod trotoarskog prostora, izuzetno ispod kolovoza saobraajnica, ispod slobodnih povrina, ispod zelenih povrina) i graevinskih parcela. Podzemni elektroenergetski vodovi 1kV i 10kV postavljaju se u rov minimalne dubine 0.8m, irine u zavisnosti od broja kablova. Na svim mjestima gde se mogu oekivati vea mehanika naprezanja tla ili postoji eventualna mogunost mehanikog oteenja kablovskih vodova, elektroenergetski vodovodi 1kV i 10kV polau se iskljuivo kroz kablovsku kanalizaciju ili kroz zatitne cijevi. Kablovska kanalizacija se primjenjuje na prelazima ispod kolovoza ulica, puteva, eljeznikih pruga, kolskih prolaza i dr. Nadzemni elektroenergetski vodovi postavljaju se na stubove. Stubovi se postavljaju na javnim povrinama ili na graevinskim parcelama. Niskonaponska mrea Niskonaponska mrea se izvodi kao kablovska podzemna i nadzemna standarnih presjeka provodnika: 150 mm2 Al za podzemne vodove i 70 mm2 Al za nadzemne (SKS) vodove; 25 mm2 Al i 16 mm2 (SKS) za kune prikljuke i javnu rasvjetu. Kablovskim vodovima obavezno treba da budu prikljueni objekti kolektivnog stanovanja i drutvenih djelatnosti. Javna rasvjeta Javnu elektrinu rasvjetu treba, gde je to potrebno, zamjeniti novim stubovima i svetiljkama da zadovolji standarde u pogledu osvjetljaja. Za potpuno pokrivanje grada javnom rasvjetom svjetlea tijela postavljati na stubove namijenjene za javnu rasvjetu ili zajedno sa niskonaponskom mreom 0.4kV, gdje to uslovi dozvoljavaju, a kao izvor svjetlosti koristiti svjetlea tijela sa natrijumom visokog pritiska i ivine sijalice. Takoe treba posvetiti panju dekorativnoj rasvjeti (spomenici kulture). Obnovljivi izvori energije i koncesiona podruja Prostornim planom Crne Gore do 2020. godine predvieno je da se prirodna bogastva, dobra u optoj upotrebi i druga dobra od opteg interesa, mogu davati na koncesiono
142

korienje, ukoliko je to od interesa za razvoj privrede, standarda graana, ili nekog drugog javnog interesa. Prostorni plan Crne Gore definie podsticanje upotrebe obnovljivih izvora energije, prije svega hidropotencijala, kao i korienje sunevog zraenja, vjetra, biomase gdje god je to prostorno prihvatljivo. Neophodno je promovisati odgovarajuu kombinaciju metoda proizvodnje energije, pri emu ona treba da bude izabrana uvaavajui principe odrivog razvoja, to znai da prioritet treba dati energiji iz obnovljivih izvora. Podsticanje razvoja i korienje obnovljivih izvora ima jo jednu znaajnu dimenziju, a to je injenica da e se na taj nain doprinijeti uravnoteenijem regionalnom razvoju Crne Gore. Generalno, male hidroelektrane treba da budu protonog tipa. U sluaju gradnje veeg broja hidroelektrana na istom vodotoku, treba ispitati njihov kumulativni uticaj na ivotnu sredinu. Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine, kao i Strategija razvoja malih hidroelektrana u Crnoj Gori, su strateka dokumenta kojima se podravaju i planiraju aktivnosti na izgradnji, korienju i odravanju malih hidroelektrana. Dijelovi derivacione male hidroelektrane mogu se podijeliti u tri osnovne grupe: - graevinski dijelovi koji obuhvataju brane, zahvate, dovodne kanale, derivacijski ili potisni cjevovodi, mainska kuica i odvodni kanali); - hidrotehniki dijelovi koji sadre reetke, pjeskolove, pretturbinske zatvarae i izlazne dijelove turbine; - elektromainski dijelovi sa turbinama, generatorom, transformatorom, regulacijskim dijelom, zatitnim dijelovima i prikljukom na elektroenergetski sistem. Planom se predlau dodatne mogunosti i potencijalne lokacije za razvoj malih elektrana na podruju plana. Obnovljivi izvori energije, u koje spadaju i mali vodotoci, po definiciji su lokalni energenti. Pod pojmom "lokalna energetika" obuhvataju se svi oni izvori, procesi i tokovi energije, koji su blizu krajnjem potroau i prilagoeni su lokalnim izvorima, okolnostima, mogunostima i potrebama za energetskim uslugama. Osnovna karakteristika bogatog hidropotencijala malih vodotoka je to se on najveim dijelom nalazi na brdsko-planinskom ruralnom dijelu, gdje postoje povoljni prirodni uslovi za izgradnju rentabilnih malih hidroelektrana. Razvojnu mogunost i ansu predstavlja izgradnja malih hidroelektrana, preko kojih se ne doprinosi samo poveanju koliine elektrine energije, nego su kao proizvoai energije bitan element u lokalnoj politici i pokreta privrednog razvoja kroz vie aktivnosti: razni pratei pogoni, mljekare, pilane, prerada drveta, farme, ribnjaci, prerada kamena, flairanje vode, turizam, ugostiteljstvo, sport, rekreacija i dr. Prednost malih hidroelektrana, u poreenju sa velikim, lei i u jednostavnom izvoenju i korienju, niskim trokovima odravanja, nepostojanju potrebe za stalnim osobljem na objektu, kao i mogunosti funkcionisanja kako u dravnom, tako i u privatnom sektoru. Vienamjensko korienje koncesionog podruja sliva vodotoka predstavlja znaajan dio idejnog rjeenja objekata mHE, sa aspekta privrednog i infrastrukturnog razvoja podruja optine. Male hidroelektrane (u sluaju da imaju akumulaciju) uestvuju i u izravnavanju
143

prirodnih proticaja, a smanjenjem erozije usporavaju zasipanje velikih akumulacija i produavaju im vijek trajanja. Svojim postojanjem i proizvodnjom pomau i razvoj male privrede (kamenolomi, strugare, mlinovi), stoarstva i ribogojstva. Lokalna energetika obuhvata postrojenja "male energetike" (male hidroelektrane i ostale elektrane), svu distributivnu mreu i preduzea, koja upravljaju ovim objektima. Lokalni optinski energetski koncept razvoja i izgradnje malih hidroelektrana je koncept razvoja lokalne zajednice u oblasti energetskog iskoriavanja hidropotencijala malih vodotoka, koji mora biti usklaen sa energetskim konceptom planiranja i realizacije mHE (Ministarstvo ekonomije) koji koordinira svim aktivnostima izgradnje mHE u Crnoj Gori. U tom smislu neophodno je da razvoj energetske infrastrukture mora ukljuiti i razvoj elektroenergetske mree za potrebe prikljuenja malih hidroelektrana na elektroenergetski sistem. Kombinovanom izgradnjom male hidroelektrane i objekata potronje razliitih namjena, otvara se i mogunost realizacije rezervnog napajanja sa strane distributivne mree, a izgradnja dalekovoda postaje finansijski isplativa, jer se radi o vie zainteresovanih korisnika. Ovakva kombinovana zajednika ulaganja omoguuju malim hidroelektranama da budu tretirane kao pokretai razvoja u slabo naseljenim i nerazvijenim planinskim i brdskim podrujima. Izvoenje malih hidroelektrana u neposrednoj blizini potroaa ini evidetno nie trokove proizvodnje jedininog kWh elektrine energije, nego to bi to bilo kod velikih hidroelektrana, gdje postoje i trokovi izgradnje dalekovoda, kao i gubici energije pri prenosu. Velika udaljenost objekta od mree predstavlja veliko finansijsko optereenje za malu hidroelektranu, to moe dovesti u pitanje isplativost ulaganja u posmatrani projekat. Meutim, primjenom vienamjenskog pristupa izgradnjom objekata razliite namjene na istoj lokaciji, ostvaruje se i energetska potronja, a time i mogunost plasiranja proizvedene elektrine energije u elektrani. Mjere energetske efikasnosti Poboljanje energetske efikasnosti posebno se odnosi na ugradnju ili primjenu: niskoenergetskih zgrada, unaprijeenje ureaja za klimatizaciju i pripremu tople vode, unaprijeenje rasvjete, koncepta inteligentnih zgrada (upravljanje potronjom energije glavnih potroaca s jednog centralnog mjesta). Sve nabrojane mogunosti se u odreenoj mjeri mogu koristiti pri izgradnji objekata na podruju ovog PUP-a. Posebno, od nabrojanih mjera, treba naglasiti potencijalnu primjenu energije direktnog sunevog zraenja. Na ovom podruju postoje mogunosti za oba naina korienja suneve energije za grijanje vode (klasini solarni kolektori) i za proizvodnju elektrine energije (fotonaponske elije). Korienje solarnih kolektora se moe preporuiti kao mogunost odreene utede u potronji elektrine energije, pri emu se mora povesti rauna da ne budu u koliziji sa karakteristinom tradicionalnom arhitekturom. Za proizvodnju elektrine energije pomou fotonaponskih elemenata, potrebno je uraditi prethodnu sveobuhvatnu analizu tehnikih, ekonomskih i ekolokih parametara.
144

Kriterijumi i smjernice za izgradnju elektroenergetske mree Elektroenergetski objekti se grade u skladu sa odredbama Zakona o planiranju i ureenju prostora, prema Prostornom planu Crne Gore, tehnikim i drugim propisima. Odobrenje za izvoenje radova ispod, iznad ili pored el. energetskog objekta izdaje energetski subjekt koji je vlasnik, odnosno korisnik energetskog objekta. U skladu sa navedenim naglaava se sledee: Zabranjuje se izgradnja stambenih, ugostiteljskih objekata, proizvodnih objekata i ostalih objekata u zatitnoj zoni dalekovoda. Prilikom izgradnje objekata drati se vaeih tehnikih propisa za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1kV do 400kV i objekata elektroenergetske infrastrukture. Van zatitne zone: Gradnju objekata za stalan boravak ljudi, kao i drugih objekata treba izbjegavati i u blizini vodova 35kV i 10kV, odnosno u zoni od min. 5m lijevo i desno horizontalno, od projekcije najblieg provodnika u neotklonjenom stanju. Ukoliko se iz nekih opravdanih razloga mora graditi u navedenoj zoni, potrebno je prije poetka izgradnje pribaviti saglasnost od nadlenog JP na elaborat koji treba da uradi ovlaena projektantska organizacija za takve poslove a koji treba da sadri: - uzduni i popreni profil trase dalekovoda u rasponu ukrtanja (geodetski snimak) sa prikazom visine stubova i provodnika iznad zemlje; - situacioni prikaz poloaja objekata u odnosu na dalekovod; - potreban proraun; - zakljuak o ispunjenosti svih uslova iz tehnikih propisa i miljenje da li se izgradnjom u blizini el. energetskog objekta ugroava bezbjednost ljudi i imovine. - Ukoliko nisu ispunjeni tehniki uslovi po Zakonu, odnosno Pravilniku, investitor je duan da podnese zahtjev nadlenoj slubi "EP" ili "ED" za izdavanje Tehnikih uslova za izmjetanje el. energetskog objekta (ukoliko za to postoji mogunost), kao i da zakljui ugovor o finansiranju i drugim meusobnim pravima i obavezama u vezi eventualnog izmjetanja elektroenergetskog objekta.

Sigurnosne visine, sigurnosne udaljenosti i druge mjere zatite uslovljene su vaeim tehnikim propisima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1kV do 400kV i objekata elektroenergetske infrastrukture. Pravila izgradnje razvodnih postrojenja U blizini razvodnih postrojenja zabranjuje se izgradnja svih vrsta objekata bez obzira na namjenu. Prilikom izgradnje pridravati se propisa nadlene elektroenergetske slube. Ukrtanje i paralelno voenje elektroenergetskih vodova sa ostalim komunalnim sistemima - Nadzemna elektroenergetska mrea nazivnog napona od 1 do 400kV izvodi se u vidu nadzemnih elektroenergetskih vodova koji podrazumijevaju skup svih dijelova koji slue za nadzemno voenje provodnika koji prenose i razvode elektrinu energiju: provodnici,
145

zatitna uad, zemljovodi, uzemljivai izolatori, nosai, konzole, stubovi i temelji. Pribliavanje i ukrtanje sa ostalim vodovima, pribliavanje i sigurnosna visina dati su u Slubenom listu SFRJ br.65/88. Smjernice za lociranje i izgradnju elektroenergetskih objekata i vodova Transformatorske stanice Za izgradnju i rekonstrukciju transformatorskih stanica potreban prostor iznosi: - za TS 110/h kV minimum 50x80m; - za TS 35/10 kV minimum 25x25m. Elektroenergetski vodovi Prilikom lociranja i izgradnje dalekovoda potovati sledee uslove: - trase dalekovoda ne smiju voditi preko objekata sa zapaljivim i eksplozivnim materijalom; - nije dozvoljeno voenje dalekovoda preko nadzemnih objekata u kojima se nalazi lako zapaljiv materijal (skladita benzina, ulja, eksploziva i sl.); - na prolazu pored navedenih objekata horizintalna sigurnosna udaljenost jednaka je visini stuba uveana za 3m, a mora iznositi najmanje 15m; - za izgradnju dalekovoda potrebno je obezbjediti zatitne koridore. Prilikom izgradnje elektroenergetskih vodova voditi rauna kod ukrtanja sa drugim objektima infrastrukture (TT vodovi, magistralni i regionalni putevi, eleznike pruge i postrojenja). U sluaju izgradnje elektroenergetskih vodova preko stambenih i javnih povrina treba obezbjediti minimalnu sigurnosnu visinu i minimalnu sigurnosnu udaljenost od pomenutih objekata (elektrina sigurnost). Prikljuenje mHE na elektroenergetski sistem Poto se u narednim godinama predvia vee iskorienje obnovljivih izvora energije i njihova ubrzana integracija, neophodno je ponovo osvjeiti ili iznova postaviti strategiju razvoja najprije distributivne mree. Posebnu panju treba obratiti elektroenergetski sistem. na razmatranje i definisanje prikljuka mHE na

Nain prikljuenja mHE na elektroenergetsku mreu bie obraen kroz posebne studije prikljuenja. Ovo je naroito bitan aspekt, jer prikljuak na mreu moe biti znatan dio investicije a time i presudan pokazatelj mogunosti realizacije projekta s obzirom na kriterijum isplativosti ulaganja. S toga se predlae znaajno poveanje opsega istraivanja i analiza koje je potrebno sprovesti, ne samo prije definisanja tehnikog rjeenja prikljuka mHE na mreu, nego ak i prije donoenja odluke o pokretanju detaljne razrade.
146

3.8.3. Hidrotehnika U ovoj godini Plav e rijeiti problem nedostatka snadbijevanja vodom, do kada se i planira zavretak prve faze rekontrukcije gradskog vodovoda (od Jasenica prema urikoj rijeci) koji finansira Turska agencija za meunarodnu saradnu (TIKA) ija vrijednost iznosi 350.000 eura.Projekat predvia tri etape, a prva koja je najvanija tie se redovnog snadbijevanja vodom stanovnitva u Plavu i pojaavanja kaptae vododova, novi bazen i bunar. Zatita vodoizvorita i rekonstrukcija vodovodne mree u Plavu, Gusinju i Murinu Izgradnja i rekonstrukcija kanalizacione mree i postavljanje postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Gusinju i Plavu Izgradnja nove i proirenje fekalne kanalizacione mree na potezu Gusinje Plav (sa obje strane Ljue i Plavskog jezera) sa izgradnjom postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Brezojevicama (Pjeskovi) Opremanje JP za komunalno-stambene djelatnosti zatita od plavljenja planinskih potoka i bujica ,posebno seoskih puteva koji su na udaru:Gusinje Vusanje gdje se na dijelu puta izliva iz korita rijeka Vruje i plavi kolovoz pa se saobraaj oteano odvija. Ista situacija je i u selima u okolini Plava posebno na putu Jesenice-Plav, koji bude poplavljen na nekoliko mjesta.

Izraen je i projekat kanalizacije koji Obraivau plana nije bio dostupan. 3.8.4. Telekomunikacije Obezbijediti pokrivenost signalima mobilne telefonije cjelokupnog podruja Optine. Poseban prilog 3.9. Pejzano uredjenje prostora

Poseban prilog: Plan predjela 3.10. Zatita ivotne sredine Unapreenje sistema upravljanja otpadom je jedan od osnovnih uslova zatite ivotne sredine. Ostale neophodne aktivnosti preiavanje otpadnih voda Ureenje prostora u centru Plava izmeu gradskog stadiona i Doma zdravlja (uklanjanje drvog otpada) Sanacija divljih deponija Sanacija odlagalita otpada i izgradnja transfer stanice za kratkorono odlaganje otpada Zatita i valorizacija Plavskog jezera i vodenih tokova
147

Studija zatite, revitalizacije i valorizacije Plavskog jezera ienje dna Plavskog jezera Regulacija rijeke Grnar, Dolja i Grlja Ureenje korita rijeka u Plavu, Gusinju i Murinu.

Zatita vode za pie Prema mjerama iz Akcionog plana za smanjenje negativnog uticaja na ivotnu sredinu (Ministarstvo odrivog razvoja i turizma 2013.) trebalo je implementirati HACCP u svim vodovodima . Implementacija HACCP (Hazard Analysis Critical Control Point- Analiza opasnosti kritine kontrolne take) sistema mjera je neophodna u svim vodovodnim i kanalizacionim preduzeima koja treba po ovom sistemu da vre kontrolu vode. Akcionim planom je definisano da se aktivnosti na realizaciji ove mjere sprovode kontinuirano, a za nosioce mjere su odreena vodovodna i kanalizaciona preduzea. Realizacija: Aktivnosti na implementaciji ovog sistema mjera nijesu zapoete u vodovodnim i kanalizacionim preduzeima, prvenstveno iz razloga to preduzea nijesu upoznata sa onim to ovaj sistem podrazumijeva, kao ni koje su mogunosti i uslovi za njegovu primjenu. S tim u vezi, u buduem periodu bi bilo neophodno informisati vodovodna i kanalizaciona preduzea o nainu uvoenja i aktivnostima koje treba da preduzmu, kako bi se mjera adekvatno implementirala. Za sada, kontrola kvaliteta vode se vri na standardni nain. Upravljanje otpadom U Optini postoji samo jedno privremeno odlagalite, za koju je donesena Odluka za privremeno korienje, a u toku je donoenje Odluke o nainu privremenog skladitenja komunalnog otpada i uslovima zatite ivotne sredine i zdravlja ljudi prilikom privremenog skladitenja komunalnog otpada. Za neka manja nelegalna odlagalita doneen je plan uklanjanja i sanacija istih. Napomena: U narednom periodu planira se projekat sanacije nesanitarnih odlagalita u optinama Ulcinj, Bijelo Polje, Kolain, Mojkovac, Plav, Roaje i Pljevlja. Za sada, u saradnji sa Ministarstvom odrivog razvoja i turizma, PROCON je pripremio aplikacioni formular za WBIF 2012 VIII krug za izradu tehnike dokumentacije za sanaciju nesanitarnih odlagalita. Predstojee aktivnosti na projektu su izrada Studije izvodljivosti, izrada Elaborata procjene uticaja na ivotnu sredinu, izrada Glavnog projekta, izrada tenderske dokumentacije. Projekat e finansirati Evropska investiciona banka. U meuvremenu, razmatrani su dalji koraci vezani za izgradnju regionalne sanitarne deponije sa prateim objektima na lokaciji Vasove vode za optine Plav, Andrijevica,
148

Berane, kako bi se stvorili uslovi za odlaganje komunalnog otpada koji nee ugroavati ivotnu sredinu i zdravlje ljudi. Zatita od buke Rjeenjem Predsjednika Optine, broj: 01- 1707 od 18.12.2012. godine, utvrdjene su akustike zone u optini Plav. O sprovoenju mjera zatite od buke u skladu sa Zakonom i ovim rjeenjem starae se: Sekretarijat za uredjenje prostora i imovinu Optine Plav, prilikom : - sprovoenja postupka procjene uticaja na ivotnu sredinu za objekte za koje se izrauje procjena uticaja na ivotnu sredinu, - izdavanja graevinske dozvole za objekte za koje se ne izrauje procjena uticaja na ivotnu sredinu (utvrivanjem ispunjenosti uslova i mjera zatite od buke u tehnikoj dokumentaciji); - izdavanja odobrenja za obavljanje djelatnosti, odobrenja za eksploataciju mineralnih sirovina i u - postupcima davanja koncesija; - Komunalna policija Optine Plav prilikom : - vrenja inspekcijskog nadzora u skladu sa Zakonom. Akustine zone u Optini Plav su: 1. TIHA ZONA U PRIRODI Granine vrijednosti

Granine vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 asova Veernja buka od 19 do 23 asa Nona buka 23 do 7 asova

Nivo buke u decibelima (dB) 35 35 30

Opis podruja Dio povine nacionalnog parka Prokletije 2. ZONA POVIENOG REIMA ZATITE OD BUKE Granine vrijednosti
Granine vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 asova Veernja buka od 19 do 23 asa Nona buka 23 do 7 asova

Nivo buke u decibelima (dB) 50 50 40

Opis podruja za socijalnu zatitu: - Djeiji vrti Plav, - Djeiji vrti Gusinje, - Djeiji vrti Murino - za zdravstvenu zatitu: - Dom zdravlja Plav Branko Zogovi - Ambulantna stanica Gusinje
149

Ambulantna stanica Murino

za kolstvo: - Osnovna kola Hajro ahmanovi, Plav, - Osnovna kola Hajro ahmanovi, Brezojevice, - Osnovna kola Hajro ahmanovi, Meteh, - Osnovna kola Hajro ahmanovi, Jesenjica, - Osnovna kola Hajro ahmanovi, Vojno Selo, - Osnovna kola Hajro ahmanovi, Jara, - Osnovna kola Hajro ahmanovi, Bogaie, - Osnovna kola Dafer Nikoevi, Gusinje, - Osnovna kola Dafer Nikoevi, Martinovie, - Osnovna kola Dafer Nikoevi, Vusanje, - Osnovna kola Dafer Nikoevi, Kruevo, - Osnovna kola Dafer Nikoevi, Grnar, - Osnovna kola Petar Dedovi, Murino - JU Centar za kulturu Plav, - JU Centar za kulturu Gusinje, - JU Centar za kulturu Murino, za objekte i komplekse u kojima se odravaju vjerski obredi: - groblja - ehovia - ehidsko - Meteriz - Vojno Selo - Brezojevice - Pepie - Murino - Gusinje - Dolja - Vusanje - Martinovie - Kruevo - Vinjevo - Koljenovia - Damije, hram, manastir i crkve - Daminja,,Sultanija Plav, - Daminja,,abovia Plav, - Daminja,,Redepagia Plav, - Daminja,,Carska Plav, - Daminja,,ehidska Vojno Selo, - Daminja,,Radonia Gusinje, - Daminja,,ekia Gusinje, - Daminja,,Vezirova Gusinje, - Daminja u Martinovie - Daminja u Donje Vusanje
150

Daminja u Srednje Vusanje Damija u Gornje Vusanje Daminja u Kruevo Daminja u Bogajie Manastir ,,Svete troice Brezojevice, Crkva pravoslavna ,,Sv. Petke Murino, Crkva pravoslavna ,,Sv. ora Gusinje, Crkva katulika Gusinje, Crkva Vojno Selo

3. STAMBENA ZONA Granine vrijednosti

Granine vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 asova Veernja buka od 19 do 23 asa Nona buka 23 do 7 asova

Nivo buke u decibelima (dB) 55 55 45

Opis podruja Gradsko naselje Plav Stambena zona Ribare Stambena zona Meteriz Stambena zona Racina Stambena zona lama Gradsko naselje Gusinje Gradsko naselje Murino Glavice Brezojevice Ski Korit Pepie Vojno Selo Martinovie Dosue Kruevo Vusanje Grnar

4. ZONA MJEOVITE NAMJENE Granine vrijednosti

Granine vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 asova Veernja buka od 19 do 23 asa Nona buka 23 do 7 asova

Nivo buke u decibelima (dB) 60 60 50

Opis podruja: - Centar Plava

151

Zona oko stadiona ,, Jezero Zona poslovnih objekata u centru Plava Zona poslovnih objekata u centru Gusinja Zona poslovnih objekata u centru Murine 5. ZONE POD JAKIM UTICAJEM BUKE KOJA POTIE OD SAOBRAAJA

Granine vrijednosti za zone pod jakim uticajem buke saobraaja

Granine vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 asova Veernja buka od 19 do 23 asa Nona buka 23 do 7 asova

koja potie od drumskog

Nivo buke u decibelima (dB) 60 60 55

Opis podruja - Povrine drumske infrastrukture u optini Plav 6. INDUSTRIJSKA ZONA Granine vrijednosti Na granici ove zone buka ne smije prelaziti granine vrijednosti nivoa buke u zoni sa kojom se granii. Opis podruja - Privredna zona u optini Plav 7. ZONA EKSPLOATACIJE MINERALNIH SIROVINA Granine vrijednosti Na granici ove zone buka ne smije prelaziti granine vrijednosti nivoa buke u zoni sa kojom se granii. Opis podruja - Povrina kopovi i eksploatacije ljunka 3.11. Zatita prirodnih i kulturnih dobara a) Prirodna dobra U cilju zatite prirodnih dobara ,a u skladu sa PPCG, planskim rjeenjem su definisana zatiena prirodna dobra sa preporukom stepena zatite u periodu sprovoenja Plana. Ministarstvo odrivog rada I turizma pripremilo je,a Vlada Crne Gore usvojila je u julu 2013.god.Odluku o izradi Prostornog plana posebne namjene NP Prokletije u granicama definisanim Zakonom.
152

Podruja zatite NP Prokletije, Visitor sa posebnim rezervatom prirode,Akvatorijum Plavskog jezera, Alipaini izvori, Oko Skakavice, ume molike-Babina gora na Starcu ,Vodopad Grlje (uraditi katastar svih speleolokih objekata i staviti ih pod zatitu ) ,vodoizvorita Bajrovia izvori , vodoizvorita-Peke Bistrice. i druga vodoizvorita. Zatita rijenih tokova od erozije i bujinih nanosa. Melioracija obradivih povrina u rijenim dolinama i na njihovim niim stranama u cilju breg odvodnjavanja i boljeg navodnjavanja. Uraditi katastar svih speleolokih objekata i staviti ih pod zatitu

NP Prokletije sa zatitnim pojasom, Visitorsko jezero(Posebni rezervat prirode), Akvatorijum Plavskog jezera (Spomenik prirode - manje povrine), Alipaini izvori (Spomenik prirode), Oko Skakavice(Spomenik prirode), ume molike-Babina gora na Starcu (Zatieno stanite- manje povrine.) zatitu-zabrana gradnje, stambenih, turistikih, privrednih i dr. objekata u preniku od 100m(varijanta 50 m).

Visitor sa posebnim rezervatom prirode Visitorsko jezero - EMERALD, IPA i IBA podruje Posebni rezervat prirode Visitorsko jezero-strogo zatieni eko sistem. b) Kulturna dobra U svim planskim zonama evidentirano je kulturno istorijsko i graditeljsko nasljee. U cilju zatite ovih dobara,do njihovog rekognosciranja i stavljanja pod zatitu,definiu se zatitne zone od 100 m.Ovo se ne odnosi na gradsko podruje,jer se mjere razrauju kroz detaljne planove. Na svim arheolokim lokalitetima,do njihovog istraivanja,prije poetka izgradnje planiranih objekata,Investitor mora da prijavi radove,da se istrai i oznai prostor i da izvodi radove u zemlji uz prisustvo Slube zatite nadlene institucije (Uprava Cetinje). U zatitnoj zoni se ne mogu graditi objekti bez prethodnih uslova i saglasnosti nadlene institucije (Uprava Cetinje). Objekti koji su ve zatieni spomenici kulture,kao i objekti i lokaliteti za koje se preporuuje istraivanje i za koje je potrebno predvidjeti mjere zatite se ne mogu ruiti,mogu se rekonstruisati u smislu intervenija u postojeem gabaritu ili vraanja u prvobitno stanje,u skladu sa uslovima nadlene institucije. Za zatitu nepokretne kulturne batine od presudnog znaaja su dokumentaciona osnova i permanentna istraivanja, na osnovu kojih se formira nova dokumentacija i
153

postojea upotpunjava informacijama o spomenikim vrijednostima i identitetu spomenikih jedinica. Stanje dokumentacije ukazuje na potrebu istraivanja svih spomenika kulture, a naroito arheolokih lokaliteta. Struna istraivanja su jedini pravi nain da se pretpostavljena spomenika svojstva objekata potvrde i da se materijalnim dokazima opravda njihovo stavljanje pod reim zatite. Pri tome, neophodno je stvoriti uslove da se dokumentaciona baza podataka radi u digitalnoj formi (GIS) i u skladu sa evropskim standardima u ovoj oblasti. Evidentan je neodgovarajui i neprimjeren odnos prema batini od strane vlasnika i korisnika kulturnih dobara, institucija zatite, organa lokalne uprave i dravnih organa; Sukob nadlenosti kod sprovoenja zakonskih mjera za zatitu nepokretne kulturne batine; Spomenike vrijednosti su ugroene zbog nesprovoenja konzervatorskih mjera na kulturnim dobrima, to utie na promjenu njihovog integriteta i rezultira gubitkom vrijednosti i autentinosti; Nedovoljna nauna i struna obrada razvoja pojedinih istorijskih epoha, dogaaja i linosti iz blie i dalje prolosti rezultira nedovoljnom valorizacijom istrijskog i simbolikog znaaja kulturnih dobara; Intenzivne intervencije na objektima u urbanim cjelinama, kao i graditeljska ekspanzija u kontakt-zonama, posljednjih godina, ima za posljedicu nekontrolisanu urbanizaciju koja degradira spomenike vrijednosti pojedinih cjelina. Centar za arheoloka istraivanja nije formirao dokumentaciju o arheolokim istraivanjima i lokalitetima, ime je iskljuena mogunost njihove odgovarajue valorizacije i prezentacije. Pojedini arheoloki lokaliteti su devastirani izgradnjom infrastrukturnih objekata, raznoenjem i neovlaenim izronjavanjem arheolokih nalaza. Ti nalazi s pojedinih istraivanja dijelom su prezentovani u Istorijskom muzeju Narodnog muzeja Crne Gore i u optinskim muzejima. Ne postoji potpuna baza podataka o arheolokim lokalitetima i materijalu, kao ni arheoloka karta Crne Gore; Fortifikacioni objekti (ostaci gradskih utvrenja srednjovjekovnih gradova, pojedinana utvrenja i graevine za vojne namjene) naputeni su, nemaju novu namjenu, funkcije i odgovarajuu tehniku dokumentaciju; Zatiti tradicionalne ruralne arhitekture (sela, kua, kula, ekonomskih objekata i odgovarajuih ruralnih ambijentalnih cjelina) nije posveeno dovoljno prostora, iako je ova kategorija kulturne batine veoma znaajna. Oblast nematerijalne kulturne batine nije dovoljno istraena, dokumentovana i prezentovana. Do sada se izuavanje nematerijalne kulturne batine odnosilo na sporadina etnoloka, antropoloka, lingvistika, istorijska, muzikoloka i druga istraivanja. Saznanja o ovoj oblasti batine su djelimino prisutna i u procesu obrade i prezentacije muzejskih predmeta i zbirki. Problemi oko zatite kulturno - istorijskih spomenika su i : nedostatak finansijskih sredstava za adekvatnu valorizaciju, zatitu i prezentaciju kulturnog nasljea, nerijeeno pitanje imovinskih odnosa na utvrenim lokalitetima, nepotovanje investitora spomenikog nasljea prilikom izgradnje objekata razliitih namjena, nemar optinskih i gradskih struktura u postupku njihovog rekognisciranja itd.
154

Mjere zatite Mjere zatite kulturne i prirodne batine date su i u vaeim planskim dokumentima, ali nisu sprovedene. S obzirom na stanje kulturne batine, kao i na injenicu da je njeno budue ouvanje postalo neizvjesno zahvaljujui neodgovornom odnosu razliitih subjekata, neophodno je preduzeti odgovarajue mjere za izradu kvalitetne dokumentacije o kulturnoj batini na savremenoj osnovi. Konceptom zatite kulturne i prirodne batine uspostavljenim kroz PPCG 2020, utvrena je potreba : - definisanja granica kulturnih spomenika. Spomenici kulture ne mogu se posmatrati bez njihovog okruenja. Jasno je da pravilna zatita kulturnih spomenika zahtijeva razmatranje okolnog podruja. Ovim se oblast tog podgruja i stvarne potrebe znatno razlikuju. Detaljna procjena i mapiranje potrebnih podruja i granica kulturnih spomenika se mora izvriti. Dodatno, moraju se razraditi odgovarajue mjere i kriterijumi za svaki spomenik, vodei rauna o posebnim uslovima okruenja. Definisane oblasti i granice moraju se razmotriti u relevantnim detaljnijim prostorno-planskim dokumentima (posebno u lokalnim prostorno-planskim dokumentima). Kulturni pejza, kao posebni segment nepokretne kulturne batine, Zakonom nije definisan i zatien. - integralna zatite prirodnog i kulturnog nasljea. Neophodno je napraviti veoma znaajan iskorak u oblasti to danas praktino predstavlja jedinstven termin. Razliiti oblici tradicionalnog naina ivota, kao integralnog dijela graeviskog nasljea i prirodnog okruenja, dodati su zatiti prirodnog i kulturnog nasljea. Oblasti od nacionalne vanosti definisane su prema broju, strukturi i kvalitetu arhitektonskog nasljea; prepoznatljivom kulturnom nasljeu; kvalitetu etnografskog prostora; ouvanosti prostora; i prostornog identiteta i predstavljanju nekog konkretnog podruja na nivou Crne Gore. Nemogue je odvojiti kulturni pejza od arhitektonskog okruenja. Naprotiv, insistiranje na integralnom pristupu doprinosi porastu vanosti cijelog tog prostora, autentinih vrijednosti pejzaa, koje je stvarao i ovjek, kao i drugih kategorija kulturnog nasljea kao resursa odrivog razvoja. - stvaranje uslova za preduzimanje neophodnih istraivanja spomenika, a naroito arheolokih nalazita, da bi dokumentacija bila izraena na osnovu pouzdanih podataka. Prikupljanje i izrada dokumentacije o sprovedenim arheolokim istraivanjima za potrebe izrade arheoloke karte Crne Gore, njena izrada i mjere preduzete radi digitalizacije dokumentacije o kulturnom nasljeu predstavljaju korake koji vode ka potpunijoj zatiti kulturne batine. - ukljuivanje strunih slubi koje se bave zatitom kulturnog nasljea prilikom izrade planske dokumentacije. Takoe bi trebalo odrediti granice zatiene zone za sve registrovane i novoimenovane spomenike, a oni ija namjena jo nije odreena i koji su u ruevinama moraju se rekonstruisati i revitalizovati. - obezbjeenje uoljivosti kulturnih spomenika i zatienih urbanih cjelina mjerama koje predviaju lokalni propisi o prostornom planiranju i izgradnji.

155

PPO i GUP Plav kao vaei planski dokumenti,takoe su predvidjeli mjere zatite prilikom realizacije svih planiranih aktivnosti na predmetnom podruju, koje se zasnivaju na optim principima urbanistikog planiranja, a koje na adekvatan nain treba da daju osnovne inpute prilikom zatite spomenika kulture.Te mjere su u skladu sa konceptom zatite kulturne batine na nivou Crne Gore,te se mogu preuzeti u daljem postupku izrade Prostorno - urbanistikog plana optine Plav. O vanosti Plava kao kulturnog sredita sjevera Crne Gore, ne samo danas ve i u prolosti ide u prilog otvaranje odjeljenja za zatitu kulturnih dobara pri Upravi za zatitu kulturnih dobara u Cetinju, koje je predvieno u 2013.godini. Otvaranje ovog odjeljenja e rezultirati veom brigom o kulturno - istojiskim spomenicima svih gradova na sjeveru Crne Gore. Objekti za koje se osnovano pretpostavlja da imaju svojstva spomenika kulture nalaze se pod takozvanom prethodnom zakonskom zatitom. Svrha zatite spomenika kulture je njihovo ouvanje u neokrnjenom i izvornom stanju, obezbjeivanje njihovog redovnog odravanje i spreavanje svake radnje kojom bi se moglo neposredno promijeniti njihovo svojstvo, oblik, znaaj ili izgled. Nepokretni spomenici kulture upisuje se u javne Registre spomenika kulture, kojima su obuhvaene sve vrste spomenika tj. Stari gradovi, urbane cjeline, arheoloki spomenici, fortifikacije, sakralni spomenici, profani spomenici, spomenici i tradicionalne arhitekture i memorijalni kompleksi i obiljeja. U planskom dokumentu moraju biti definisane adekvatne mjere zatite kulturnebatine, koje garantuju zatitu i unapreenje kulturne batine. Za unaprjeenje stanja kulturne batine u odnosu na oblast ureenja prostora, neophodna je kontinuirana saradnja svih organa, institucija i organizacija u sistemu zatite kulturne batine, potovanje smjernica, preporuka i miljenja Ministarstva kulture, Uprave za zatitu kulturnih dobara i UNESCO. U Optini se ovim poslovima bave Sekretarijat za optu upravu i drutvene djelatnosti i JU Centar za kulturu Plav, koji imaju obavezu da u skladu sa programima na nivou drave pripremaju redovno programe i sprovode aktivnosti u ovoj oblasti. Kao osnovni nosioci aktivnosti u ovoj oblasti, bave se i organizovanjem kulturnoumjetnikih manifestacija. JU Centar za kulturu Plav pripadaju Dom kulture u Plavu, Dom kulture Murino, Dom kulture Gusinje gdje su smjetene gradske biblioteke u Plavu, Gusinju i Murini, iji ukupni fond iznosi 22.500 knjiga. Objekti su u dobrom stanju i sa adekvatnim prostorom. Ministarstvo kulture je, kroz Program zatite i ouvanja kulturnih dobara za 2012.god. cijenei da je jedan od glavnih ciljeva Nacionalnog programa razvoja kulture, ravnomjerni razvoj kulture na teritoriji cijele Crne Gore, u cilju organizovane zatite, ouvanja valorizacije, prezentacije i popularizacije kulturne batine, obuhvatilo i projekte predloene od strane pojedinih optina. Za optinu Plav predviene su sljedee aktivnosti: - Projekat rekognosciranja terena cijele Optine, radi evidentiranja nosilaca ive tradicije, procesa dokumentovanja, na osnovu kojih e se pristupiti zatiti
156

pojedinih nematerijalnih dobara, a prema kriterijumima koje je utvrdio UNESCO, i na osnovu Zakona o zatiti kulturnih dobara. Zatita arhitekture XX vijeka - Projekat se sprovodi u svim optinama na teritoriji Crne Gore Izrada Elaborata o utvrivanju kulturne vrijednosti nepokretnih dobara Evidentiranje nematerijalne kulturne batine

3.12. Planirano korienje prostora - plan namjene prostora i bilansi Planirano korienje prostora dato je na grafikom prilogu Namjena povrina kroz opte namjene na nivou PUP-a. Opta namjena povrina: Povrine naselja N U okviru administrativnih granica naselja (podruje naselja) definisana su graevinska podruja. Graevinska podruja obuhvataju graevinsko zemljite i negraevinsko zemljite. Poljoprivredne povrine P Obuhvataju obradivo zemljite,drugo poljoprivredno zemljite i rasadnike. Ratarstvo u dolinama,voarstvo do visine 1000m,stoarstvo livade i OP na viim kotama preko 1000 m. Poljoprivredne povrine se nalaze u podrujima svih naselja pa ak i gradskog u zahvatu GUP-a i izvan povrina naselja pa su u skladu sa njihovim poloajem dati i uslovi za izgradnju objekata na njima. umske povrine Obuhvataju privredne ume,zatitne ume i ume sa posebnom namjenom. Na ovim povrinama doputeni su objekti koji su u funkciji gazdovanja umama, tj.djelatnosti ijom se realizacijom obezbjeuje odravanje i unapreenje postojeeg umskog fonda (uzgoj, zatita, ureivanje i korienje uma,izgradnja i odravanje umskih saobraajnica) i unapreivanje svih ostalih funkcija uma. Mogue je graditi i planinarske i lovake domove kue. Prema namjeni, ume se dijele na: privredne, zatitne i ume sa posebnom namjenom. Privredne ume su ume koje prvenstveno slue za trajnu proizvodnju drveta i drugih umskih proizvoda. Zatitne ume su ume koje prvenstveno slue za zatitu privrednih i drugih objekata, zemljita, naselja, izvorita, vodotoka i dr. ume posebne namjene su ume koje predstavljaju naroite prirodne vrijednosti i prvenstveno su namijenjene za nauna istraivanja i nastavu, oporavak, odmor i rekreaciju i dr. Poumljavanje goleti, bujinih podruja i melioracija degradiranih i devastiranih uma su cilj i obavezna osnova svih planskih akata i mjera kojima se ureuje gazdovanje, unapreivanje i zatita uma.
157

umske saobraajnice su: umski putevi, mostovi, iare, vlake i drugi slini objekti koji su u funkciji gazdovanja umama. Zabranjena je izgradnja objekata i izvoenje drugih radova u umi, koji nijesu u funkciji gazdovanja umama. Izuzetno, izgradnja privremenih objekata i izvoenje drugih radova u umi moe se vriti samo na osnovu odobrenja nadlenog organa lokalne samouprave i uz saglasnost ministarstva nadlenog za poslove umarstva, uz naknadu , u skladu sa Zakonom. Vodne povrine V Obuhvataju povrine voda i povrine vodnog dobra sa kategorijom vodnog objekta (I CG,II lokalni i III kategorija- nije od javnog interesa). Ostale prirodne povrine OP Obuhvataju goleti,sipare,kamenjare,strme stjenovite padine,stjenovite obale,pjeane i ljunane plae i druge sline neplodne povrine. Povrine tehnike infrastrukture TIS,TOI,TSO Obuhvataju povrine i koridore saobraajne i ostale infrastrukture,povrine za obradu,sanaciju,skladitenje otpada. Povrine za posebne namjene i specijalne reime korienja MS,KP,ZP Obuhvataju povrine od interesa za odbranu,leita mineralnih sirovina i povrine eksploatacionih polja,koncesiona podruja,eksteritorijalne povrine,zatiena podruja. Bilans povrina - Plan
Naselja ume Poljoprovredno zemljite Obradivo zemljite i vonjaci ,livade - panjaci, Ostale povrine Parkovi, iblje, bunje, Movare, Trska, Goleti... UKUPNO

48 689,32 ha 2 241,15 26 033,5 17 697,47 2 717,2

Bilans povrina - Postojee stanje (GIS)

Naselja ume Poljoprovredno zemljite Obradivo zemljite i vonjaci m2 ha 176,37 26 849,07 1 659,36 19 800,68 203,84
158

Ostale povrine Livade, Parkovi, iblje, bunje, Movare, Trska, Goleti...

Ostale povrine Jezera, groblja

UKUPNO

48 689,32

4. 4.1.

Implementacija prostorno-urbanistikog plana optine Smjernice za izradu detaljnih urbanistikih planova ili urbanistikih projekata (u skladu sa mreom naselja)

Reim ureenja prostora sprovodi se prema: 1. Uslovima PPPN NP Prokletije, 2. Studijama zatite kojima e se definisati stepen i vrsta zatite Zatienih podruja, 3. Detaljnim planovima predjela za definisana zatiena podruja primjer Bogievica,kroz Detaljnu studiju predjela se definiu i kapaciteti predjela npr.za skijake terene i dr. 4. Generalnoj urbanistikoj razradi (detaljna urbanistika razrada,smjernice za izradu DUP-ova i direktne smjernice tamo gdje nije predviena izrada DUP-ova ,ali je mogua), 5. Detaljnim urbanistikim planovima ili Lokalnim studijama lokacija izvan podruja generalne urbanistike razrade (graevinska zemljita naselja),smjernice za izradu DUP-ova,za one koji su obavezni i za one koji se preporuuju, 6. Urbanistikim projektima, 7. Direktnim smjernicama za povrine izvan graevinskih podruja, 8. Smjernicama za infrastrukturu. 4.2. Smjernice i osnove za reonizaciju i grupisanje naselja

Izgradnju objekata usmjeravati u graevinska podruja naselja, sa ciljem da se objekti zajednikih funkcija grade racionalno ,ime se smanjuju trokovi opremanja zemljita i izgradnje neophodne infrastrukture. Svo planinsko zemljite (iznad 750 mnm koje nije izdvojeno kao pogodno za naseljavanje i poljoprivredu (u nagibu veem od 25%) treba ureivati i koristiti kao umsko zemljite. Svo planinsko zemljite (iznad 750 mnm koje nije izdvojeno kao pogodno za naseljavanje i poljoprivredu (u nagibu veem od 25%) treba ureivati i koristiti kao umsko zemljite.U prelaznoj zoni (do 750mnm) zemljite (u nagibu veem od 25%) moe se koristiti u voarstvu ukoliko ve nije poumljeno. Postojee umsko zemljite na ravnijim terenima planinskih visoravni, pogodnim za poljoprivrednu proizvodnju ukoliko ne predstavlja posebno vrijedan umski fond i nije u zoni turistike namjene, moe se postepeno pretvarati u poljoprivredno, ako se u tom smislu ostvari odgovarajui dogovor zainteresovanih proizvoaa.U zoni turistike namjene ovakvo se ravnije zemljite mora ureivati kao park uma. Ureenje i korienje umskih podruja, ije korienje u svrhe odmora i rekreacije ima opravdanja , ne smije da bude uslovljeno samo umsko-privrednom planiranju i ureenju. Sa druge strane, zadovoljavanje sve vie potreba rekreacije i turizma za umskim ambijentima ne bi smjelo da prenebregava potrebe umarstva kao takvog i najosnovnijih interesa umske privrede, ako se oni mogu zadovoljavati bez opasnosti od poremeaja sredine. Obezbjeivanje i jednog i drugog interesa garantuje se obaveznim ukljuivanjem i primjenom mjera prostornog ureenja i zatite, odnosno odravanja prirodne sredine.
159

4.3.

Smjernice za tretman neformalnih naselja ili bespravnih objekata u skladu sa zakonom i najboljom svjetskom praksom

Objekti izgraeni bez graevinske dozvole mogu naknadno pribaviti graevinsku dozvolu ukoliko zadovoljavaju uslove za planirane objekte date ovim Planom.Izuzetno uz prekoraenje graevinske linije,ali u okviru regulacione linije i prekoraenje graevinske linije prema susjedu uz saglasnost susjeda. Ukoliko se objekti nalaze na povrinama na kojima nije planirana izgradnja objekata,a nisu na infrastrukturnim koridorima,zadravaju se kao takvi bez mogunosti intervencija, osim tekueg odravanja rekonstrukcije u postojeem gabaritu. U optini Plav je (od juna 2013,) u toku aktivnost pripreme baze podataka o objektima koji sun a podruju plavske optine sagraeni prije 2008.god. , a koji ne posjeduju graevinsku dozvolu (nelegalni objekti), kako bi se, nakon donoenja Zakona o legalizaciji objekata, moglo pristupiti legalizaciji tih objekata. Takoe, zbog izrade Prostorno-urbanistikog plana za optinu Plav,Optina je formirala Komisije za premjer nepokretnosti, koje e vriti evidentiranja sagraenih objekata i njihovo razmjeravanje. 4.4. Smjernice i mjere zatite kulturne batine

U ovom planskom dokumentu utvrdjuju se samo opte odredbe i naelni stavovi zatite nasljedja. Detaljni uslovi obradjuju se i primjenjuju kroz detaljne urbanistike planove, urbanistike projekte i investicione elaborate za ansamble i pojedinane gradjevine. Za sve navedene nivoe planiranja i projektovanja, obavezna je primjena metodologije zatite spomenika kulture koja je postavljena u Zakonu o zatiti spomenika kulture . U okvir ove metodologije spadaju sljedee podloge i postupci: - dokumentacija o postojeem stanju cjeline ili objekta, - istorijat sa fazama razvoja, - izvorni oblik i pregradnje, - graditeljski kvaliteti arhitekture, - analize stanja materijala i konstrukcija, - pojave i uzroci ugroenosti, - obnova istorijske arhitekture, - saniranje konstrukcija, - adaptacija za savremeno korienje. Iscrpnost dokumentacije i obrade objekta zavisi od njegove kompleksnosti i spomenikog znaaja. Investiciono-tehnika dokumentacija podlijee reviziji i saglasnosti sa gledita zatite naslijedja. Kod pristupanja radovima na pojedinanim spomenicima kulture, kao to su: crkvene gradjevine, utvrdjenja i drugi objekti toga ranga, mora se obezbijediti uee kvalifikovanih saradnika u svim fazama, kako u pripremno-istraivakim, tako i u
160

gradjevinsko-operativnim poslovima. Koncept zatite kulturno-istorijskog nasljea, kao elementa za formiranje prepoznatljivosti odreenog prostora podrazumijeva: - uvanje, zatitu i odravanje postojee kulturne batine - evidentiranje novih i kategorisanje postojeih kulturnih dobara i njihovo stavljanje pod zatitu odgovarajuim aktima optine; - izrada baze podataka o spomenicima kulture i kulturnoj batini u cjelini i dalje izuavanje, sa preporukom namjene i reima korienja u skladu sa Zakonom i Planom; - unapreenje kvaliteta okruenja spomenika kulture I i II kategorije; - ouvanje specifinih ambijentalnih cjelina u urbanom prostoru Opti uslovi i mjere zatite kulturno-istorijskih dobara U blizini dobara i njihovoj zatitnoj zoni ne mogu se graditi objekti za ekstrakciju i preradu mineralnih sirovina (povrinski kopovi uglja, flotacijska postrojenja, kamenolomi i sl.) koji vibracijama, eksplozijama i na druge naine ugroavaju kulturno dobro; U blizini dobra i njegovoj zatitnoj zoni ne mogu se graditi industrijski pogoni koji tetnim eminacijama (vibracije, pepeo, otpadni gasovi i dr.) mogu ugroziti kulturno dobro. Postojei programi koji ugroavaju dobro moraju se ili dislocirati ili podvri reimu koji eliminie ili umanjuje tetna dejstva po kulturnom dobru; izgradnja velikih infrastrukturnih sistema (vodoprivrede, energetike, saobraaja) mora da bude usklaena sa uslovima i mjerama zatite dobara, pri emu projektovanje trase voditi primjereno prostoru do blizine dobara, na nain koji maksimalno uva autentinost okruenja; deponija vrstog komunalnog ili industrijskog otpada mora se predvidjeti izvan podruja kulturnih dobara i njegove zatiene okoline i prirodnog prostora; kod izvoenja svih vrsta graevinskih i drugih slinih radova svaki izvoa radova koji naie na bilo koju vrstu arheolokih ostataka duan je da odmah obustavi radove, da o nalazu obavijesti teritorijalno nadlenu slubu za zatitu spomenika kulture i preduzme sve mjere kako bi se nalazi sauvali u zateenom stanju na mjestu otkria do istraivakih i drugih radnji koje e sprovesti nadlena sluba; zatitne zone oko spomenika treba ne samo da se proglase, nego i da se efektivno formiraju na nain koji ne ugroava prava vlasnika i korisnika toga prostora.

Zatita kulturno-istorijskih dobara kroz dokumentaciju Ovaj vid zatite podrazumijeva da se svi kulturno-istorijski objekti detaljno tehniki snime i formira kompletna dokumentacija postojeeg stanja, sa analizom stepena ouvanosti autentinih svojstava, kao i stepena kasnijih modifikacija. Ovaj oblik zatite je neophodan i bie formian kao svojevrsni katastar nepokretnih kulturnih dobara optine Plav, pri emu sva tehnika i struna dokumentacija nadlene Uprave mora da bude u skladu sa odredbama Zakona o kulturnim dobrima Crne Gore. U sklopu zatite kroz dokumentacije kao njeni najei vidovi istiu se:

161

Istraivanje terena koje se na ovom podruju samo djelimino obavlja i gdje tek predstoji ozbiljniji i sistematiniji rad (opta valorizacija i evidencija nepokretnih kulturnih dobara); Pojedinana valorizacija kulturnih dobara i izrada predloga za zatitu koji se dostavlja skuptini optine na razmatranje nakon ega se po donoenju odluke vri upis u odgovarajui registar; Izrada godinjih optinskih planova i programa zatite ukoliko se ukae potreba za istim; Izrada urbanistike dokumentacije, tj. detaljnih urbanistikih planova za znaajnija nepokretna kulturna dobara nakon usvajanja PUP-a

Tehnika zatita kulturno-istorijskih dobara Tehniko stanje evidentiranih objekata je veoma raziliito, poev od onih spomenika kulture koji su u loijem fizikom stanju, do onih koji se normalno koriste za pojedine namjene i koji se normalno odravaju. Visok nivo savremene tehnologije i tehnike graenja i vrlo bogat izbor kako starih, tako i novih materijala omoguava primjenu najraznovrsnijih metoda tehnike zatite. Meutim, koji e se metod i u kom sluaju primjeniti zavisi od mnogih okolnosti, a najvie od analitiko-dokumentacione osnove objekata i raspoloivih finansijskih mogunosti. U narednom periodu neophodno je obuhvatiti to vei broj objekata koji se neposredno oslanjaju na vanije turistikorekreativne naseljske povrine i gdje se oekuje koncentrisanje razliitih aktivnosti; u vezi s tim, treba izvriti pravilan izbor i selekciju tehnikih metoda i postupaka meu kojima se izdvajaju: tehnike mjere privrijemene zatite (naroito korisne kada se iz bilo kojih razloga ne mogu predvidjeti mjere za trajnije obezbjeenje); podizanje zatitnih graevina; konzervacija; restauracija; primjena kombinovanih metoda i preseljavanje objekata.

Zbog izraenih osobenosti koje karakteriu ovo podruje poseban tretman treba da imaju objekti narodnog graditeljstva; u principu treba nastojati da se svi vrijedniji objekti ovakve vrste saniraju i obnove, a stvaranjem dokumentacione osnove formirala bi se jasna i prepoznatljiva slika kvantitativnih i kvalitativnih karakteristika ovih objekata, a na osnovu ega bi se preduzele razliite mjere zatite u zavisnosti od postojeeg stanja i stepena njihove degradacije (in situ zatita ili zatita kroz dokumentaciju). Po pravilu, trebalo bi zadrati njihovu prvobitnu namjenu u okviru svakodnevnih potreba njihovih vlasnika ili u okviru razvoja seoskog turizma, kao sastavnog dela formiranja specifinih kulturnih intinerera, koji pored turistike obuhvataju i privrednu i edukativnu funkciju kulturnoistorijske batine

162

Zatita kulturno istorijskih vrijednosti i lokaliteta reimi zatite Na osnovu raspoloivih podataka iz Registra Zavoda za zatitu spomenika kulture Crne Gore, u optini Plav je evidentirano dva spomenika kulture II kategorije (spomenici od velikog znaaja) I etiri spomenika culture III kategorije. Pored pomenutih, zakonom zatienih spomenika kulture, ostataka starih gradova i nekropola sa stecima, na prostoru optine danas postoji i odreeni broj skoro zaboravljenih ostataka manastira, crkava i crkvita, zatim srednjovekovnih gradova, gradina i utvrenja, nekropola i tumula i to iz razliitih istorijskih razdoblja, pa ak i razliitih epoha koji su potencijalni objekti za zatitu ili za istraivanje.Oni su u skladu sa raspoloivim podacima evidentirani na grafikom prilogu. Ovim PUP-om istie se potreba valorizacije i, na osnovu nje, adekvatne zatite vie nepokretnih spomenika kulture, zbog ega je potrebno sprovesti posebna istraivanja po donoenju ovog Plana. Valorizacija ovih dobara treba da usliedi po donoenju PUP-a u skladu sa uslovima i u saradnji sa nadlenom Upravom za zatitu kulturnih dobara Crne Gore Cetinje. 4.5. Plan seizmike makrorejonizacije

Poseban prilog(II faza) U planska rjeenja e biti preuzete sve mjere navedene u prethodnom dokumentu. 4.6. Smjernice i mjere za sprjeavanje i zatitu od elementarnih nepogoda i industrijskih akcidenata

Ekstremni vodostaj rijeke Lim, na osnovu evidencije Hidrometeorolokog zavoda Crne Gore,zabiljeen je 13.12.1952. godine i iznosio je 455 H max. 4.7. 4.8. Mjere za zatitu koja je od interesa za odbranu zemlje Smjernice etapnog razvoja

I etapa - definisanje trase dijela Autoputa Murino - Pe - izrada Detaljnih studija predjela, Studija zatite i proglaenje zatienih podruja i Spomenika prirode - voenje aktivne zemljine politike u cilju pribavljanja zemljita - izgradnja sanitarne deponije i PPOV - izgradnja objekata turizma - hoteli - izgradnja saobraajnica II etapa izgradnja objekata prema uslovima Plana

163

4.9. -

Smjernice za realizaciju plana izrada katastra zemljita za podruje cijele Optine izrada Studija i projekata potrebnih za sprovodenje plana Istraivanja OIE voda,vjetar,sunce,geotermala energija,biomasa izrada propisane (ili preporuene) planske dokumentacija detaljne razrade

Administartivni kapaciteti mjere: Mjere: Otvaranje novih radnih mjesta i zapoljavanje strunih kadrova Smanjenje poreskih i drugih obaveza i valorizacija vrijedne imovine Intenzivnija institucionalna podrka za razvoj MSP: Zavod za zaposljavanje Regionalni biznis centar za razvoj MSP Centar za preduzetnitvo kroz valorizaciju prirodnih potencijala stvoriti povoljan ambijent za biznis. koristiri olakice i ponude za biznis zone . Podsticanje konkurencije poboljanje lokalnog biznis ambijenta. poboljati komunikaciju sa malim proizvoaima Fiskalna politika na nivou drave i optine ureenija i stabilnija,ulazak u novi ciklus koji znai dinaminiji razvoj kroz kapitalne investicije, zapoljavanje i otvaranje perspektive za razvoj malog i srednjeg biznisa.
164

jaanje meuoptinske saradnje jaanje administrativnih kapaciteta podsticanje transparentanosti u radu uprave i institucija permanentna edukacija slubenika i namjetenika uz kontinuirano usklaivanje rada lokalne uprave sa vaeim standardima; lokalna uprava koja je u funkciji stanovnitva i razvoja lokalne privrede; ukljuivanje javnosti u procese odluivanja. tehnika opremljenost lokalne uprave i javnih preduzea uklanjanje biznis barijera i preduslovi (lokacioni, sistemski, finansijski i drugi za privlaenje investitora, naroito za proizvodne i turistike razvojne projekte vei broj strunih kadrova unaprjeenje sistema zatite zatienih podruja i poveanje podruja pod zatitom ouvanje kvaliteta pojedinih elemenata ivotne sredine (vazduh, zemljite, biodiverzitet, obradivo zemljite, buka, vode) uslijed ogranienog privrednog i urbanog razvoja ouvanje poljoprivrednog zemljita odrivo gazdovanje umama poboljanje energetska efikasnosti zgrada, opreme i ureaja, vozila, kako u privatnom tako i u javnom sektoru proizvodnja se bazira na savremenim tehnologijama, bez negativnih uticaja na ivotnu sredinu

Program otvaranja biznis zona podstie na traenje posla, a ne ostvarenje socijanih davanja. Odluiti koji projekti donose najvie koristi. Postizanje dogovora Crne Gore sa susjednim zemljama o saobraajnim pravcima, zajednikoj zatiti ivotne sredine i izgradnji energetskog sistema.

Projekti: Projekti Investiciono razvojnog fonda i projekti koje sa UNDP-jem, gdje postoji mogunost zajednikog apliciranja. Investiciono-razvojni fond (IRF) - projekat podsticanja zapoljavanja Preduzetnitvo na vaem pragu, iji je cilj da se kroz pojedinane projekte relevantnih institucija Crne Gore utie na smanjenje nezaposlenosti i razvoj preduzetnitva. Kreditno garantna linija sa Ministarstvom poljoprivrede koja je posredstvom MIDAS projekta nastavljena. Projekat ene u biznisu i ene kao osnivai i kao direktori kompanija - vlasnici malog biznisa - realizacija projekata iz ove kreditne linije .

Podsticajne mjere za razvoj poljoprivrede Subvencija u plaanju obaveza osiguranja registrovanim poljoprivrednim proizvoaima Regresiranje biljne proizvodnje Podrka podizanju zasada jagodiastog voa Nabavka rasnih krava za porodice na ruralnom podruju Podrka izgradnji i opremanju zatienih prostora plastenika Subvencija u cijeni pojedinih poljoprivrednih proizvoda Nabavka solarnih panela za elektrifikaciju katuna Podrka za izradu biznis planova za apliciranje na MIDAS konkurs

Kljuni razvojni objekti i investicije vee investicije u u poboljanje postojee putne infrastrukture na seoskom podruju i komunalne usluge u cilju rjeavanja postojeih ekolokih problema, unaprjeenja infrastrukturnih sistema, prije svega u funkciji zatite ivotne sredine i poboljanja kvaliteta ivota stanovnitva Autoput - projekat,izbor trase Istraivanja nalazita mineralnih sirovina i voda i utvrivanje rezervi

Zapoete investicije 3. Izgradnja regionalnog centra za upravljanje otpadom za optine Berane, Andrijevica, Roaje i Plav Opis porjekta: Stratekim master planom za upravljanje otpadom predvieno je da se za optineBerane, Andrijevica, Plav i Roaje gradi zajednika sanitarna deponije. Na
165

osnovu Studije za izborlokacije za izgradnju deponije, Optina Berane se opredijelila da ovaj projekat realizuje na svojoj teritoriji, na lokaciji Vasov do. Sloenosti situacije u realizaciji ovog projekta, doprinosi i otporlokalnog stanovnitva izgradnji deponije na odabranoj lokaciji. Prioritetni projekti koji e biti realizovani u 2012. ili 2013. godini u zavisnosti od mogunosti obezbjeenja finansijskih sredstava ili drugih uslova 3. Sanacija odlagalita otpada Opis projekta: U Crnoj Gori je registrovano oko 50 nesanitarnih odlagalita na kojima je odloeno Budui da jo uvijek nije uraena projektna dokumentacija,vrijednost projekta nije poznata. Operativnim programom - Regionali razvoj 2012-2013 obuhvaen je projekat sanacije deset neureenih odlagalita otpada u osam optina: Ulcinju, Bijelom Polju,Kolainu, Mojkovcu, Plavu, Roajama, Pluinama i Pljevljima, to zanai da se oekuje da sredstva za ove aktivnosti budu obezbijeena od strane Evropske unije u okviru III komponente IPA programa. Poetak realizacije aktivnosti oekuje se u II kvartalu 2012. godine. Dio sredstava e se obezbijediti iz kredita EIB za projekte iz oblasti upravljanja otapdom. Stanje projekta: U toku je izrada projektnog zadatka za izradu studije izvodljivosti za sanaciju nesanitarnog odlagalita. 3. Izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda i segmenata kanalizacione mree u optini Plav Opis projekta: Studijom izvodljivosti predviena je izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnihvoda kapaciteta od 18.000 ES (dvije linije po 9.000 ES), rekonstrukcija i proirenje kanalizacione mree u optini Plav i naselju Gusinje u duini od 5,8 km i izgradnja zasebnih paketnih jedinica za naseljena mjesta koja nisu obuhvaena kolektorima za centralno postrojenje. Trenutno se otpadne vode bez prethodnog tretmana direktno ispustaju u rijeku Lim. Osnovna svrha projekta i glavni razlog za pokretanje investicije u sistem za prikupljanje i preiavanje otpadnih voda u optini Plav je zatita Plavskog jezera. PREGLED PRIORITETNIH PROJEKATA U OBLASTI IZGRADNJE KOMUNALNE INFRASTRUKTURE IJAREALIZACIJA SE PREDVIA U 2013 GODINI Upravljanje otpadom - IPA 2009 Izrada Nacionalnog i lokalnih planova upravljanja otpadom za period 20132018. Optina Plav je u obavezi da uradi ovaj Plan. Projekti sa nedostajuim finansijskim sredstvima
Izgradnja kanalizacione mree u optini Plav i naselje Gusinje Oblast Upravljanje otpadnim vodama Nosilac projekta Optina Plav Krajnji korisnik JP Vodovod i kanalizacija Plav Izraena Studija izvodljivosti ( Energoprojekt- Hidroinenjering a.d.- Beograd, novembar 2009., dopunjeno 2010. god.) Ugovore n izra iva Ide jnog proje kta (Agre co -Berlin) Realizovane aktivnosti Ugovore n re vide nt Ide jnog proje kta (J U Ins titut za ra voj i is tra iva nje u oblasti zatite na radu- Podgorica, 2012. godina)

166

Predstojee aktivnosti

Izrada i revizija Idejnog projekta; Izrada i revizija Glavnog projekta; Priprema tenderske dokumentacije za izbor izvoaa radova, objavljivanje tendera, evaluacija i ugovaranje; Priprema tenderske dokumentacije za izbor nadzora nad izvoenjem radova, objavljivanje tendera, evaluacija i ugovaranje; Izvoenje radova. Iznos u Donacija Obezbijeeno od Nedostaje Kredit Nedostaje UKUPNO od

Finansijski status

Faza

Ukupna Dravni/lokalni vrijednost budet projekta Izvoenj 4.814.71 e radova 4.614.71 2 i Glavni 2 projekat

700.000

IPF MW 2008

3.914.71 2

4.114.71 2

Projekti upravljanja otpadom

Naziv Projekta Oblast Nosilac Projekta Krajnji korisnik Trajanje projekta Izgradnja regionalnog centra za upravljanje otpadom u optini Berane, za potrebe optina Berane, Andrijevica, Roaje i Plav Upravljanje otpadom Ministarstvo odrivog razvoja i turizma Optine Berane, Andrijevica, Roaje i Plav 24 mjeseca Uraeni su Studija za izbor najpovoljnije lokacije sanitarne deponije za optine Berane, Andrijevica, Plav i Roaje, Studija izvodljivosti za izgradnju deponije i Elaborat procjene uticaja deponije na ivotnu sredinu, na koji je pribavljena saglasnost nadlenog organa, ali mu je istekao rok vaenja. Optina Berane je pokrenula postupak izrade novog Elaborata. Lokacija Vasove vode je prostornim planom optine Berane odreena za tu namjenu. Uz pomo Drave (sredstva obezbijeena u kapitalnom budetu) uraen je Glavni projekat (oekuje se revizioni izvjetaj). Uraen je Urbanistiki projekat sa stratekom procjenom uticaja na ivotnu sredinu. Optine regiona su angaovale Internacionalnu finansijsku korporaciju (IFC), lanicu Svjetske banke, kao vodeeg savjetnika po pitanju strukturiranja i implementacije javno privatnog partnerstva za regionalnu sanitarnu deponiju Vasove vode. Optina Berane je, uz podrku IFC, objavila poziv za iskazivanje interesa za realizaciju projekta (finansiranje, izgradnja i upravljanje regionalnim centrom) na koji se javilo est firmi (tri iz Italije, dvije iz Austrije i jedna iz Njemake), koji je neuspjeno zavren zbog neodgovarajue finansijske ponude. Ponovno raspisivanje tendera za iskazivanje interesa za realizaciju projekta (finansiranje, izgradnja i upravljanje regionalnim centrom), ili obezbjeivanje sredstava od meunarodnih finansijskih institucija.

Realizovane aktivnosti

Predstojee aktivnosti

NAZIV PROJEKTA Krediti Izgradnja kanalizacione Plav mree u optini Plav Izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda u optini Plav

Ukupna vrijednost projekta u Domai 4.814.712 x

Izvori finansiranja u

Nedostajua sredstva u Donacije 700.000 4.114.7 12

60.000

182.877

3.505.028

3.062.151

200.000

167

Izgradnja regionalnog centra za upravljanje otpadom za optine Berane, Andrijevica, Roaje i Plav. Opis porjekta: Stratekim master planom za upravljanje otpadom predvieno je da se za optine Berane, Andrijevica, Plav i Roaje gradi zajednika sanitarna deponije. Na osnovu Studije za izbor lokacije za izgradnju deponije, Optina Berane se opredijelila da ovaj projekat realizuje na svojoj teritoriji, na lokaciji Vasov do. Prioritetni projekti koji e biti realizovani u zavisnosti od mogunosti obezbjeenja finansijskih sredstava ili drugih uslova: - Sanacija odlagalita otpada Projekti iz oblasti upravljanja otpadnim vodama Polazei od stratekih planskih dokumenata u ovoj oblasti i nivoa pripremljenosti projektne dokumentacije za pojedine projekte, u nastavku se daje lista prioritetnih projekata iz oblasti upravljanja otpadnim vodama. Izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda i segmenata kanalizacione mree u optini Plav POSTPLANSKI PERIOD 2025 izgradnja aerodroma u Beranama (meuoptinska saradnja) izgradnja Autoput Bar Boljari povezivanje ogranka Murino-Pe realizacija zimskih planinskih centara i sadraja prema PPPN NP Prokletije

4.10. Nain, faze i dinamika realizacije plana sa obaveznom procjenom trokova ureenja i opremanja graevinskog zemljita 4.11. Koncesiona podruja Pored toga, koncesije se daju radi obezbjeenja odgovarajueg javnog interesa, unaprjeenja vodnih sistema, obezbjeenja odrivog korienja voda zasnovanog na dugoronoj zatiti raspoloivih vodnih resursa, vee zaposlenosti, kao i racionalnog, ekonominog, pravilnog i efikasnog korienja prirodnih bogatstava, tehnikotehnolokog unaprjeenja i ouvanja ivotne sredine. Dosadanja iskorienost vodnih resursa i realna mogunost njihovog daljeg i optimalnijeg korienja nameu potrebu za, njihovim daljim istraivanjima, izgradnjom, eksploatacijom i korienjem u skladu sa savremenim dostignuima nauke, tehnike i tehnologije i racionalnim upravljanjem prema meunarodnim standardima. U tom cilju je neophodno, da se primjenom zakonskih i drugih propisa pristupi sprovoenju procedure za davanje koncesija pod jednakim, transparentnim i
168

nediskriminatorskim uslovima, uz nadoknadu koja mora biti adekvatna valorizaciji prirodnog bogatstva, kako bi se na optimalan nain koristili vodni resursi. Meutim, mora se voditi rauna da se korienje prirodnih resursa odvija na odriv nain. U praksi se davanje koncesija pokazalo kao optimalan model valorizacije prirodnih potencijala. Predmeti koncesija u oblasti voda Koncesije na javnom vodnom dobru definisane su Zakonom o vodama (Slubeni list RCG, br.27/07), a to je u skladu sa lanom 6 stav 1 i 2 Zakona o koncesijama, kojim je ureen nain i postupak dobijanja koncesije za korienje prirodnih bogatstava. Predmeti koncesija u oblasti voda ine vode koje predstavljaju posebnu upotrebu voda, potencijale i ogranienja i mogu biti: - korienje vode za potrebe javnog vodosnabdijevanja naselja veih od 200 stanovnika; - korienje vode za proizvodnju napitaka; - flairanje, odnosno pakovanje vode, tankovanje plovnih objekata i dovoenje ili dopremanje vode u komercijalne svrhe; - korienje vode za tehnoloke i sline potrebe pravnih lica u koliini veoj od 86m/dan; - crpljenje podzemnih voda u koliini veoj od 86 m/dan; - zahvatanje voda za navodnjavanje poljoprivrednog zemljita u koliini veoj od 175 m/dan; - uzgoj ribe, koljki i rakova u privredne i druge srvhe i - eksploatacija rjenih nanosa (ljunak i pijesak), ako je procijenjena koliina nanosa na leitu vea od 100m. Eksploatacija rijenih nanosa (ljunak i pijesak) (ako je procijenjena koliina nanosa na leitu vea od 100 m3) Rjeni nanos (ljunak i pijesak) na teritoriji Crne Gore nalazi se na brojnim lokalitetima. Razliite su i geneze: glacijalni, glaciolimniki, deluvijalni i aluvijalni ljunak i pijesak. Osim mjestiminog korienja glaciofluvijalnog ljunka, uglavnom u Zetskoj ravnici, danas se u Crnoj Gori preteno vri eksploatacija aluvijalnog ljunka i pijeska iz korita i inundacionih povrina gotovo svih veih crnogorskih vodotoka (Morae, Cijevne, Tare, Lima, Ibra, Graanice i Grnara). Meutim, i pored eksploatacije u praktino svim optinama na teritoriji Crne Gore, prostorni poloaj, mineraloko-petrografski sastav, granulometrijski sastav i rezerve aluvijalnog ljunka i pijeska do danas nijesu na prostorima Crne Gore posebno i namjenski ispitivani i istraivani.
Tabela 9. Id.broj 62 OPTINA PLAV Lokacija Naspram imanja Toski Rudije, u duini 1200m, sa lijeve obale Vodotok Grnar Koliina u m prema tehnikoj dokumentaciji 800.00
169

i korita vodotoka, MZ Gusinje 63 64 Od Albanske granice, u duini 1000m, sa lijeve, desne obale i korita vodotoka, MZ Gusinje Uzvodno od mosta u Gusinju, 300m do imanja Toskia Rudije, lijeva i desna obala vodotoka, u duini od 1000m, MZ Gusinje 650.00 800.00

Napomena: Za lokacije koje nemaju koliinu rjenog materijala (planirana) prema tehnikoj dokumentaciji u m, utvreni su vodni uslovi za izradu tehnike dokumentacije kojom e se definisati koliine koje se mogu eksploatisati i iste e posluiti za izradu koncesionog akta. Takoe ova dokumentacija je neophodna kao pokazatelj da koncesija obezbjeuje mogunost eksploatacije u svrhu regulacije vodotoka, kao i druge potrebne elemente na osnovu kojih se moe sagledati javni interes i ekonomska opravdanost za predmetne koncesije. Optina Plav, vodotok Grnar Predmet koncesije su sljedee lokacije: - Naspram imanja Toski Rudije, u duini 500m (duina dionice umanjena nakon Javne rasprave sa 1200m na 500m), sa lijeve obale i korita vodotoka, MZ Gusinje, u daljem tekstu Grnar I; - Od Albanske granice, u duini od 1000m, sa lijeve, desne obale i korita vodotoka, MZ Gusinje, u daljem tekstu Grnar II; - Uzvodno od mosta u Gusinju 300m do imanja Toski Rudije, u duini od 1000m (duina dionice umanjena nakon Javne rasprave sa 2000m na 1000m), sa lijeve i desne obale vodotoka, MZ Gusinje, u daljem tekstu Grnar Flairanje, odnosno pakovanje ili dopremanje vode u komercijalne svrhe Na znaaj davanja koncesija u oblasti flairanja vode, ukazuju injenice da se radi o izgradnji objekata iste tehnologije, to je izuzetno znaajno sa ekolokog aspekta, zatim, o korienju voda kao obnovljivog prirodnog resursa, izvozno orjentisanim programima, u smislu smanjenja spoljno-trgovinskog deficita, zapoljavanju i ubrzanom razvoju, najee manje razvijenih podruja Crne Gore, kao i plaanju koncesionih naknada za korienje voda, ime se na najbolji mogui nain valorizuje ovaj prirodni resurs. Nakon sprovedene procedure dobijanja koncesije, koncesionar je u obavezi, da sprovede i istrane radove za Glavni projekat fabrike u skladu sa utvrenim vodnim uslovima, a posebno: detaljna geodetska snimanja, dodatna mjerenja izdanosti izvora, praenje kvaliteta vode i njene stabilnosti i druge radove u skladu sa strukom i propisima. Koncesioni akt eksploatacija rijenih nanosa(ljunak i pijesak) Crna Gora Uprava za vode, 2010.god.

170

OPTINA PLAV VODOTOK GRNAR Predmet koncesije Predmet koncesije je eksploatacija rjenog nanosa ljunka i pijeska u koritu rijeke Grnar, na teritoriji Optine Gusinje, na potezu od Gusinja do dravne granice sa Republikom Albanijom. Na ovom potezu usvojenim dokumentima i odlukama definisana su 3 lokaliteta koji su predmet koncesije i to: Naspram imanja Toski Rudije, u duini 500m (duina dionice umanjena nakon Javne rasprave sa 1200m na 500m), u daljem tekstu Grnar I (62), Od Albanske granice, u duini od 1000m, u daljem tekstu Grnar II (63) i Uzvodno od mosta u Gusinu, 300m do imanja Toski Rudije, u duini od 1000m (duina dionice umanjena nakon Javne rasprave sa 2000m na 1000m), u daljem tekstu Grnar III (64). iri prostor doline rijeke Grnar uzvodno od Gusinja pripada dvjema geotektonskim jedinicama: Durmitorskoj na sjeveru i Zoni visokog kra, odnosno Kukoj geotektonskoj jedinici u junom dijelu. Gornji dio toka Grnara nalazi se u Republici Albaniji. U geolokoj gradji sjevernog dijela uestvuju: donjotrijaski konglomerati, kriljci, pjeari i krenjaci, srednjetrijaski krenjaci i vulkaniti i jurske stijene ofiolitskog melana. Juni dio doline Grnara grade: trijaski, jurski i kredni krenjaci, dolomitini krenjaci i dolomiti, te sedimenti Durmitorskog flia predstavljeni: pjearima, kriljcima, laporcima, glincima, krenjacima i breama. Kvartarne tvorevine predstavljene su glaciofluvijalnim, glacijalnim i aluvijalnim sedimentima. Glaciofluvijalni i glacijalni sedimenti su predstavljeni: pjeskovima, glinama i komadima i blokovima krenjaka, dolomitinih krenjaka, pjeara i eruptivnih stijena. Aluvijalne naslage koje su predmet koncesije su istaloene u koritu rijeke Grnar, a izgradjene su od ljunka i pijeska, mulja i pjeskovitih glina. Preovlauju ljunkovi razliite granulacije, a izgradjeni su od zaobljenih fragmenata stijena razliitog sastava: karbonati, pjeari, kriljci i vulkaniti. Nastanak savremene aluvijalne nanosne akumulacije ljunka i pijeska u koritu rijeke Grnar, na predmetnom potezu, je uslovljen procesima pri kojima se vodenim tokom vri transport materijala razliitog porijekla i sastava, njegovo usitnjavanje, zaobljavanje i odlaganje u ovom irokom dijelu korita uzvodno od Gusinja, kao i na mjestima gdje slabi energija vodenog toka zbog nagle promjene pravca toka. Detaljna istraivanja rjenih nanosa na predmetnom potezu do sada nijesu vrena, tako da sem procjena prikazanih u Tehnikoj dokumentaciji nema pouzdanih podataka o koliinama i kvalitetu ove mineralne sirovine na pojedinim lokalitetima.

Lokaliteti na kojima se planira dodjela koncesija za eksploataciju rijenih nanosa ljunka i pijeska gravitiraju Gusinju sa kojima su povezani putem koji preko Bojovia vodi do granice sa Albanijom. Obaveza je buduih koncesionara na svim lokalitetima da obezbijede nesmetan pristup lokalitetu kao i lokaciju za odlaganje izvadjenoga materijala. Lokalitet Grnar I (62)
171

Lokalitet Grnar I nalazi se oko2 km uzvodno od Gusinja, u koritu rijeke Grnar i prostorno je definisan sledeim kordinatama:
LOKALITET 62 GRNAR I TAKE 62/1 62/2 KOORDINATE X Y 4 715 400 7 402 680 4 715 080 7 403 250

Lokalitet je duine 500 m i nalazi se Naspram imanja Toski Rudije (duina dionice umanjena nakon Javne rsprave sa 1200m na 500m). Eksploatacija je mogua iz sa lijeve obale i korita vodotoka. Prema procjeni u Tehnikoj dokumentaciji ukupna koliina ljunka i pijeska koja se moe eksploatisati sa lokaliteta Grnar I na godinjem nivou iznosi 800 m3. Lokalitet Grnar II (63) Lokalitet Grnar II nalazi se oko 5,5 km uzvodno od Gusinja, u koritu rijeke Grnar i prostorno je definisan sledeim kordinatama:
LOKALITET 63 GRNAR II TAKE 63/1 63/2 KOORDINATE X Y 4 715 990 7 400 000 4 715 790 7 401 000

Lokalitet je duine 1000 m i nalazi se nizvodno od dravne granice sa Albanijom Eksploatacija je mogua iz sa lijeve i desne obale i iz korita vodotoka. Prema procjeni u Tehnikoj dokumentaciji ukupna koliina ljunka i pijeska koja se moe eksploatisati sa lokaliteta Grnar II na godinjem nivou iznosi 650 m3. Lokalitet Grnar III (64) Lokalitet Grnar III nalazi se u neposrednoj blizini Gusinja, u koritu rijeke Grnar i prostorno je definisan sledeim kordinatama:
LOKALITET 64 GRNAR III TAKE 64/1 64/2 KOORDINATE X Y 4 715 000 7 403 540 4 714 140 7 404 280

Lokalitet je duine 1000 m i nalzi se uzvodno od mosta u Gusinu 300m pa do imanja Toski Rudije(duina dionice umanjena nakon Javne rasprave sa 2000m na 1000m). Eksploatacija je mogua iz sa lijeve i desne obale vodotoka. Prema procjeni u Tehnikoj dokumentaciji ukupna koliina ljunka i pijeska koja se moe eksploatisati sa lokaliteta Grnar I na godinjem nivou iznosi 800 m3.

172

173

Hidroenergija Generalnim smjernicama se usmjerava priprema planske dokumentacije na niim nivoima, kojom se odreuju detaljni prostorni uslovi za izgradnju malih hidroelektrana i uredjenje slivova vodotoka koncesionih podruja.Na grafikim prilozima su definisane lokacije mHe kao steene obaveze,odnosno ve ugovorene koncesije za koje je uraena dokumentacija. Izgradnja malih hidroelektrana, predstavlja razvojnu mogunost i ansu ovog dijela prostora , preko kojih se ne doprinosi samo poveanju koliine elektrine energije, nego su kao proizvoai energije bitan element u lokalnoj politici i pokreta privrednog razvoja kroz vie aktivnosti: razni pratei pogoni, mljekare, pilane, prerada drveta, farme, ribnjaci, prerada kamena, flairanje vode, turizam, ugostiteljstvo, sport, rekreacija i dr. Veliki broj naputenih vodenica bi se mogle uz malu rekonstrukciju i ulaganja, adaptirati i pretvoriti u male hidroelektrane. Obnovljivi izvori energije, u koje spadaju i mali vodotoci, po definiciji su lokalni energenti. Pod pojmom lokalna energetika obuhvataju se svi oni izvori, procesi i tokovi energije, koji su blizu krajnjem potroau i prilagoeni su lokalnim izvorima, okolnostima, mogunostima i potrebama za energetskim uslugama. Lokalna energetika zahvata postrojenja male energetike (male hidroelektrane i ostale elektrane), svu distributivnu mreu i preduzea, koja upravljaju ovim objektima. Izgradnja i rad malih hidroelektrana je od opteg interesa i moe biti data na koncesiju. Vienamjensko korienje koncesionog podruja sliva vodotoka predstavlja znaajan dio idejnog rjeenja objekata mHE, sa aspekta privrednog i infrastrukturnog razvoja odredjenog podruja. Vienamjenska rjeenja moraju biti uskladjena sa tehnikim konceptom optimalnog energetskog iskoricenja, a mogu da obuhvate: - izgradnju objekata mHE u punom prostornom, ekolokom i estetskom skladu sa okruenjem; - uredjenje prostora u okruenju predmetnog vodotoka; - puteve koji se stavljaju na raspolaganje stanovnitvu i posjetiocima; - navodnjavanje i snabdijevanje vodom (stanovnitvo i/ili industrija); - druge privredne objekte; - objekte od znaaja za razvoj turizma i - sportsko-rekreativne objekte. Male hidroelektrane uestvuju i u izravnjavanju prirodnih neregulisanih voda i sprijeavanju i smanjenju erozije, ime usporavaju zasipanje velikih akumulacija, produavaju im vijek trajanja, poveavaju upotrebljivost i profitabilnost. Svojim postojanjem i proizvodnjom pomau i razvoj male privrede (kamenolomi, strugare, mlinovi), stoarstva i ribogojstva. Adaptacija starih postojeih mlinova i naputenih lokacija malih hidroelektrana, zahvaljujui postojanju dijela potrebnih graevinskih objekata, znaajno redukuje cijenu instalisanog kW. Izvoenje malih hidroelektrana u neposrednoj blizini potroaa ini evidetno nie trokove proizvodnje jedininog kWh elektrine energije, nego to bi to bilo kod velikih
174

hidroelektrana, gdje postoje i trokovi izgradnje dalekovoda, kao i gubici energije pri transportu. Prednost malih hidroelektrana, u poreenju sa velikim, lei i u jednostavnom izvoenju i korienju, niskim trokovima odravanja, nepostojanju potrebe za stalnim osobljem na objektu, kao i mogunosti funkcionisanja kako u dravnom, tako i u privatnom sektoru. Velika udaljenost objekta od mree predstavlja veliko finansijsko optereenje za malu hidroelektranu, to moe dovesti u pitanje isplativost ulaganja u posmatrani projekat. Medjutim, primjenom vienamjenskog pristupa izgradnjom objekata razliite namjene na istoj lokaciji, ostvaruje se i energetska potronja, a time i mogunost plasiranja proizvedene elektricne energije u elektrani. Ako je predvidjeno da se neki objekat izgradi u neposrednoj blizini lokacije pogodne za izgradnju mHE, ona svojom mogunou snabdijevanja elektrinom energijom, moe postati presudan cinilac koji omoguava realizaciju izgradnje tog objekta. Zato, kombinovanom izgradnjom male hidroelektrane i objekata potronje razliitih namjena, otvara se i mogunost realizacije rezervnog napajanja sa strane distribucione mree, a izgradnja dalekovoda postaje finansijski isplativa, jer se radi o vie zainteresovanih korisnika. Ovakva kombinovana zajednika ulaganja omoguuju malim hidroelektranama da budu tretirane kao pokretai razvoja u slabo naseljenim i nerazvijenim planinskim i brdskim podrujima. Ipak razvoj u nekim podrujima moda i nije poeljan, jer su gornji djelovi vodotoka u veini sluajeva netaknuti djelovi prirode, a dananje tendencije su da se upravo takva podruja zatite od ljudskog djelovanja. pa mu je potrebno pristupiti s velikom panjom i sa uvaavanjem svih uslova i ogranienja. Osnovne karakteristike malih hidroelektrana Prema snazi turbine, postoji podjela na mikro turbine snage do 100kW, mini turbine snage do 1MW i male ili srednje turbine snage do 10MW. Takoe, prema raspoloivom padu i snazi postoji podjela:
Tip HE Snaga (Kw) Pad (m) mali Pad (m) srednji Pad (m) veliki Mikro HE Mini HE do 50 50-500 ispod 15 ispod 20 ispod 25 15-50 20-100 preko 50 preko 100 preko 130

Male HE 500-10000

MHE se dijele: a) prema zahvatu: protone, bez akumulacijskog bazena sa bonim zahvatom iz glavnog vodotoka akumulacijske, s prirodnim ili umjetnim akumulacijskim bazenom - branom (sa dnevnim, nedeljnim, godinjim ili viegodinjim izravnjavanjem) b) prema regulisanosti protoka: mHE sa protokom koji se moe podeavati-regulacija protoka na ulazu u turbinu (runa ili automatska) sa stalnim protokom, bilo zbog stvarne prirode optereenja, ili unitavanjem vika energije
175

c) prema povezanosti sa mreom i nainom rada: izolovane elektrane - samostalni rad elektrane vezane na mreu - paralelni rad elektrane koji rade pod reimom on - off elektrane u kojima radi jedna, dve ili vie jedinica elektrane koje rade po potrebi, u zavisnosti od potronje d) prema instalisanoj snazi HE za nae uslove depne HE do 20kW mini HE od 20 do 500kW male HE od 0.5 do 10MW Svi dijelovi male hidroelektrane mogu se podijeliti u tri osnovne grupe: - graevinski dijelovi koji obuhvataju branu, zahvat, dovodni kanal (derivacijski ili potisni cjevovodi, strojarnice i odvodni kanali); - hidrotehniki dijelovi koji sadre reetke, pjeskolove, predturbinske zatvarae i izlazne dijelove turbine; te - elektromainski dijelovi sa turbinama, generatorom, transformatorom, regulacijskim dijelom, zatitnim dijelovima i spojem na elektroenergetski sistem.

Uticaj mHE na ivotnu sredinu Mala hidroenergetska postrojenja, predstavljaju vanu komponentu unutar sistema iskoriavanja i gazdovanja vodnim resursima, zbog mnogih dobrih strana ovih postrojenja. Mala hidroelektrana je takvo postrojenje koje se, svojim nainom rada, te oblikom i veliinom konstruktivnih elemenata, maksimalno mora uklopiti u okolinu i podrediti ostalim infrastrukturnim objektima i korisnicima prostora i voda, to ukazuje na na njen mali uticaj na ivotnu sredinu.

176

Prednosti malih hidroenergetskih postrojenja su: svojim radom ne zagauju vazduh, spreavaju opasnost od poplava jer omoguavaju regulaciju vodotoka, ne troe vodu, ve je poslije upotrebe vraaju nazad u korito (ovaj princip je naruen jedino u situacijama kada su male hidroelektrane izgradjene daleko od rijenog korita , ili ne vracaju vodu u isto korito) mogu se koristiti za vodosnabdijevanje i navodnjavanje. kako su, najee, locirane izvan naseljenih mjesta, nivo buke prisutne u mainskoj zgradi, ispod je doputenih i preporuenih nivoa. svojim dizajnom potpuno mogu uklopiti u pejza, tako da su nepovoljni vizuelni efekti svedeni na minimum. U sluaju da se u sklopu elektrane predvia akumulacija, ona se moe koristiti u vodoprivredne svrhe (ribnjaci) i/ili sportsko-rekreativne svrhe, a svojom veliinom ne mogu bitno ugroziti geoloko-pedoloke karakteristike zemljita na kom se nalaze, za razliku od velikih hidroenergetskih objekata. Male hidroelektrane ne utiu na promjenu klimatskih karakteristika podruja s obzirom na veliinu vodene akumulacije, kao to je sluaj kod velikih hidroelektrana. Kod malih hidroelektrana nema rizika od pojave pobuivanja seizminosti (nema uticaja u aksedentu), jer je visina brane sa svojom akumulacijom mala u odnosu na brane kod velikih hidrocentrala (koje predstavljaju moguu inicijalnu seizmiku taku).

Prikljuak mHE na elektroenergetsku mreu Posebnu panju treba obratiti na razmatranje i definisanje prikljuka mHE na elektroenergetsku mreu, a u skladu sa energetskim uslovima nadlene elektrodistribucije. Ovo je naroito bitan aspekt, jer prikljuak na mreu moe biti znatan dio investicije, a time i presudan pokazatelj mogucnosti realizacije projekta, s obzirom na kriterijum isplativosti ulaganja. U sluaju postojanja slabe mree na mjestu prikljuka, neophodni su odredeni zahvati u pogledu pojaavanja postojeeg dijela mree radi omoguavanja prihvata energije proizvedene u mHE. Npr: Prije izrade LSL da propiemo Idejno rjeenje kroz koje e se iskazati i nain prikljuenja,a na osnovu toga definisati zahvat LSL. (dokument Pribavljanje uslova za projektovanje objekata prikljuka male elektrane na distributivnu mreu) Lokacija mHE Lociranje mHE je strogo uslovljeno konfiguracijom terena i vodotoka. Zato, njihova izgradnja znai odredjenu intervenciju u prostoru, pri emu, specificno gledano, relativno manji hidroloki potencijal uslovljava veci zahvat u prostoru, a time i vee uticaje na prirodu i okolinu. Ti uticaji mogu biti jednaki i nejednaki. Pod jednakim uticajima se smatra odredjeno zauzimanje prostora (zemljite i vode), promjena okruenja u blizini mHE. Osim toga, u pogonu dolazi i do stvaranja odredjenih
177

koliina vrstog krutog i tenog otpada (otpadna ulja i metalni otpad), ali radi se o mnogo manjoj koliini nego to je to sluaj kod termoelektrana. Kako su male hidroelektrane, nerijetko , locirane u blizini drugih objekata razliite namjene, odredjeni problem moe predstavljati i buka u postrojenju. Nejednaki uticaji obuhvataju poremeaje u prirodnim reimima promjena podzemnih i povrinskih voda, promjene kvaliteta voda, kao i uticaj na biljni i ivotinjski svijet. Problem je to je te uticaje teko valorizovati i uporedjivati, jer ih je nemoguce brojano iskazati (uticaj na ume, isuivanje djelova korita vodotoka, plavljivanje veih povrina). Potencijalne lokacije za mHE su: - nove lokacije, - dopuna (dogradnja) postojeih vodoprivrednih i hidroenergetskih objekata malim hidroelektranama: postojee brane, na biolokom minimumu, graevine za regulisanje korita i zadravanje nanosa, retenzija za odbranu od velikih voda i druge zatitne graevine, vodovodi, sistemi za navodnjavanje i dr.), - promjena namjene postojeih objekata (vodenice i dr.) u mHE Povoljne lokacije za mHE nalaze se u gornjim djelovima vodotoka, jer geomorfoloki gledano, vodotoci obino u gornjim djelovima imaju strmiji pad koji se postepeno smanjuje kako se vodotok pribliava svom uu. Naroito su interesantne lokacije na samom izvoru vodotoka, jer esto povoljne geomorfoloke karakteristike omoguavaju izvodenje akumulacije na samom izvoru. Pitanje povoljnih lokacija za mHE u gornjim djelovima vodotoka naroito je osjetljivo sa stanovita osiguravanja dovoljnih koliina pitke vode. Ipak, instalacija mHE na nekoj lokaciji ne iskljuuje mogucnost sigurnog koritenja te iste lokacije kao izvora pitke vode. U odabiru prednost treba dati lokacijama s postojeim podacima o dugogodinjim hidrolokim nizovima, lokacijama na kojima ve postoje objekti s tradicijom korienja vodnih resursa, kao i njihovo osavremenjivanje, vienamjenskim rjeenjima izvodjenja malih hidroelektrana. Nakon toga , potrebno je ispitati da li je na potencijalnim lokacijama predvidjena druga namjena prostora te u tom sluaju treba ispitati mogunost vienamjenskog korienja vodotoka na tim lokacijama. Ukoliko to nije mogue, od tih lokacija se odustaje. Lokacije koje treba iskljuiti iz daljih razmatranja su one zbog ogranienja zatite kulturne batine, odnosno zatite prirode i okoline, jer zbog definisanog stepena zatite odredjenog prostora ili gradjevina ne dolazi u obzir nikakva gradnja niti zahvati u odredenom prostoru. Uslovi za gradnju mHE, uredjenje i korienje sliva koncesionog podruja: - Za definisanje uslova optimalnog hidroenergetskog korienja voda sliva rijeka koncesionog podruja, dominantni su prostorna, ekoloka i ekonomska ogranienja, odnosno hidroloke, hidrografske, morfoloke i geoloke karakteristike sliva, naselja, privredni kapaciteti i saobraajna infrastruktura, vlasnika struktura zemljita i mogunost rjeavanja imovinsko-pravnih odnosa, te ranije steena prava u pogledu koritenja voda.
178

U zavisnosti od konane veliine malih hidrocentrala i neophodnih struktura za povezivanje ovih lokacija sa distributivnom mreom i pristupanosti puteva, sve odgovarajue rijeke treba razmotriti kao potencijalne lokacije, izuzev rijeka koje su zatiene nacionalnim zakonom ili meunarodnim sporazumima. Odgovarajue lokacije za izgradnju malih hidroelektrana (MHE kapaciteta 10 MW), ukoliko za odredjene slivove nisu uradjena hidroloka mjerenja i prorauni energetskih efekata, definisae se detaljnijim prostorno-planskim dokumentima u skladu sa smjernicama ovog planskog dokumenta. Objekti i ureaji za korienje vodnih snaga moraju se planirati, projektovati i graditi na nain koji: omoguava vraanje vode istog kvaliteta poslije iskoriene energije u vodotok ili druge povrinske vode; ne umanjuje postojei obim i ne sprijeava korienje vode za vodosnabdijevanje, navodnjavanje i druge namjene, u skladu sa ovim zakonom; ne umanjuje stepen zatite i ne oteava sprovoenje mjera zatite od tetnog dejstva voda; ne pogorava uslove sanitarne zatite i ne utie negativno na ekoloki status voda i stanje ivotne sredine. Neophodno je da graevinski objekti budu izvedeni na takav nain da je u bilo kojem trenutku nemogue isuivanje korita vodotoka, odnosno da je u svakom momentu osiguran ekoloki prihvatljivi proticaj. Kako bi zatita bila to potpunija, neophodno je da se osigura minimalni nivo vodostaja (10% od srednjeg proticaja na profilu vodozahvata) koji osigurava normalni ivot flore i faune; a takodje je vano i minimiziranje uticaja na rijeni ekosistem kao i odranje biorazvrsnosti. Nuno je definisanje nultog stanja ivotne sredine na lokaciji prije gradnje potencijalne mHE i uspostavljanje sistema monitoringa za praenje efekata usljed gradnje i rada pogona mHE. U sluaju gradnje veeg broja malih hidroelektrana na istom vodotoku, treba ispitati njihov kumulativni uticaj na ivotnu sredinu. Prilikom planiranja i projektovanja, nastojati za to boljim oblikovanjem objekata i uklapanjem u okolni prostor, uz davanje prednosti tehnikim rjeenjima koja manje zadiru u pejza. Oblikovanje hidroenergetskih objekata ne bi smjelo biti uniformno, nego treba pri tome svakom objektu dati notu individualnosti. Najkvalitetnija arhitektonska rjeenja mogu se dobiti na javnom konkursu. U najosjetljivijem okruenju treba provjeriti mogunost kabliranja dalekovoda od objekta mHE do trafostanice. Ukoliko se predvidja adaptacija starih mlinova i vodenica u male hidroelektrane, ona mora da se realizuje u skladu sa konzervatorskim uslovima nadlenih institucija. Prilikom svakog zahvata u blizini nekog spomenika kulturne batine, investitor se uslovljava osiguranjem arheolokog nadzora nad radovima iskopavanja. Objekti u sklopu mHE moraju biti projektovani u skladu sa idejnim rjeenjem, utvrenim urbanistiko-tehnikim i drugim uslovima, propisima o tehnikim normativima i standardima te pravilima struke.
179

Idejno rjeenje podrazumijeva osnovno prostorno, funkcionalno, tehniko i energetsko rjeenje sa proraunom visine sredstava potrebnih za graenje male hidroelektrane. Idejno rjeenje treba da sadri sve elemente i pokazatelje koji su neophodni za dalju razradu tehnike dokumentacije i odreivanje uslova kojih se treba pridravati prilikom izrade ove dokumentacije i izgradnje a naroito: Prilikom izrade idejnog i glavnog projetka, odnosno u toku realizacije moraju se uvaiti mjere energetske efikasnosti za projektovanje objekata mHE. Kriterijume energetske efikasnosti treba uvaiti i prilikom izbora opreme postrojenja, a kasnije i prilikom koricenja i odravanja objekata mHE. Kroz dinamiku izgradnje mogue je ostvariti povoljne efekte ukoliko se svi segmenti projekta malih hidroelektrana realizuju istovremeno ili sa malim faznim pomakom. Za one vodotoke i slivove koncesiona podruja bez adekvatnih hidrolokih mjerenja i energetskih procjena, predvidjeno je donoenje detaljnih prostornih planova (u daljem tekstu DPP). Detaljni prostorni plan donosi se za podruja na kojima treba da se izgrauju objekti, koji su od interesa za Crnu Goru ili su od regionalnog znaaja (teritorije jedne ili vie lokalnih samouprava). Detaljni prostorni plan donosi se, naroito za: dravne objekte od opteg interesa; industrijske, skladine i slobodne zone; koncesiona podruja; prostore za izgradnju turistikih naselja i kompleksa; rekreacione, zdravstvene i sline objekte; obalni pojas uz jezera, rijeke i druge vodotoke. Cilj izrade DPP za prostor sliva vodotoka - koncesionog podruja je da se stvore uslovi za izgradnju mHE kroz izradu relevantne studijske, analitike i planske dokumentacije, kojom e se integralno sagledati i analizirati svi elementi namjene i organizacije korienja prostora, a u cilju zatite i podsticanja daljeg ukupnog razvoja podruja. Isto tako kroz plan treba utvrditi optimalan razmjetaj aktivnosti, fizikih struktura i stanovnitva na podruju uticaja buduih MHE, uz uvaavanje ekonomskih, tehniko-tehnolokih, prostorno-funkcionalnih kriterijuma i principa odrivog razvoja. Sadraj DPP-a je definisan Zakonom o ureenju prostora i izgradnji objekata. Potrebno je dati i smjernice za trajno ureenje ovih prostora, odnosno eventualnu rekultivaciju.

Planski preduslovi Za utrdjivanje preciznijih uslova pod kojima je mogua gradnja mHE, preporuuju se slijedee aktivnosti: - definisanje potencijalnih lokacija, - naelno definisanje ekoloke prihvatljivosti lokacija, - ispitivanje uticaja meunarodnih obaveza za pogranine vodotoke, - detektovanje konflikte s postojeim ili potencijalnim korisnicima istog prostora, - uspostavljanje hidrolokih mjerenja na vodotocima, - sprovodjenje osnovne analize isplativosti projekata - analiza ekolokih ogranienja, ogranienja zatite prirode i kulturne batine i ogranienja raspoloivosti vode - izrada idejnih projekata.
180

Izdate dozvole: KROLING D.O.O.Danilovgrad 1.urbanistiko-tehniki uslovi broj 04-2251/1 od 09.10.2012. godine, za izradu tehnike dokumentacije za izgradnju objekta male hidroelektrane, mHE Meteh, Optina Plav. Izgradnja mHE Meteh planirana je na vodotoku Komaraa, koja obuhvata pregraivanje vodotoka Komaraa, zahvatanje, te odvoenje zahvaene vode dovodnim sistemom derivacionim cjevovodom do mainske kuice mHE Meteh, te potom vraanje zahvaene vode nazad u vodotok Komaraa. Vodotok Komaraa je desna pritoka rijeke Lim. Vodotok Komaraa nalazi se na podruju Optine Plav, iji se sliv prostire na sjevernom dijelu planinskog masiva Prokletije. Kako je ta oblast proglaena za nacionalni park, to se mora posebno obratiti panja prilikom izrade Elaborata procjene uticaja na ivotnu sredinu izgradnje objekata male hidroelektrane na navedenom vodotoku.
Energie Zotter Bau GmbH & Co KG Kroling doo Danilovgrad Kroling doo Danilovgrad PPCG PPCG PPCG izgradnja mHE Grlja Plav vodotok Grlja izgradnja mHE Jara Plav vodotok Babinopoljska rijeka izgradnja mHE Babino Polje Plav vodotok Babinopoljska rijeka UTU br. 04-4623/2-10 od 13.01.2011. UTU br. 04-4633/2-10 od 28.02.2011. UTU br. 04-4634/2-10 od 28.02.2011.

Vjetroelektrane Neke Studije su ukazale na mogunosti koritenja energije vjetra.na podruju akora,to treba ispitati. FACTA UNIVERSITATIS (NIS )SER.: ELEC. ENERG. vol. 19, April 2006, 47-61 Wind Energy Potential in theWorld and in Serbia and Montenegro Dusan Mikicic, Branko Radicevic, and Zeljko urisic Obnovljivi izvori energije su izvori energije koji se obnavljaju u cjelosti ili djelimino, posebno energija vodotoka, vjetra, neakumulirana suneva energija, biogorivo, biomasa, biogas, geotermalna, hidrotermalna i aerotermalna energija, energija talasa, plime i osjeke, gasa iz deponija, gasa iz postrojenja za preradu otpadnih voda; proizvoa elektrine energije za sopstvene potrebe je fiziko ili pravno lice koje proizvodi elektrinu energiju preteno za sopstvene potrebe; Jedinica lokalne samouprave duna je da potrebe i nain snabdijevanja energijom, kao i mjere za efikasno korienje energije, obnovljivih izvora energije i kogeneracije planira Lokalnim energetskim planom u skladu sa Strategijom razvoja energetike i programima razvoja i korienja obnovljivih izvora energije. Lokalni energetski plan donosi se na period od 10 godina.

181

Energetski objekti za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora, male hidroelektrane, vjetroelektrane, mogu se graditi samo nakon izvrenih prethodnih mjerenja i istraivanja potencijala obnovljivih izvora energije. Proizvodnja energije iz obnovljivih solarnih izvora Planinska podruja Crne Gore idealna su za male samostalne solarne fotonaponske sisteme. Prvi primjeri su samostalni solarni fotonaponski sistemi koji se koriste za napajanje telekomunikacionih sistema koji su smjeteni u planinama. Sistem ine solarni fotonaponski paneli i baterijski sistem koji omoguava funkcionisanje nocu kada nema suneve svjetlosti. S obzirom da se radi o udaljenoj lokaciji ne postoji jeftiniji nain da se elektrina energija dovede do ovih oblasti preko postojeih mrea. Upotreba elektrine energije iz solarnih fotonaponskih sistema koji nijesu prikljueni na mreu je ekonomina alternativa elektrinoj energiji iz mree. Na ovaj nain ona se primjenjuje za pruanje osnovnih javnih usluga kao to su saobracajna signalizacija, daljinsko osvjetljenje, znakovi na autoputu, pomoski ureaji i mobilne telekomunikacije. Postojanje ovih servisa poboljava pristup hitnim slubama i poveava bezbjednost i komfor stanovnika i putnika u udaljenim oblastima. koricenje solarne fotonaponske energije na katunima - primjer sistema koji nije prikljuen na mreu i koji obezbjeuju elektrinu energiju na katunima u kojima bi cijena instalacije distributivniog elektrinog sistema bila previsoka. instalaciju sistema za proizvodnju tople vode u solarnim kolektorima na krovovima kua solarne fotonaponske farme u urbanism i ruralnim podrujima aerotermalna energija je energija koja je u obliku toplote sadrana u vazduhu; biomasa je biorazgradivi dio proizvoda, ostataka i otpadaka od poljoprivrede (ukljuujui i biljne i ivotinjske materije), umarske i drvne industrije, kao i biorazgradivi djelovi komunalnog i industrijskog otpada; daljinsko grijanje ili daljinsko hlaenje je distribucija toplotne energije u obliku pare, tople vode ili rashladnog fluida iz centralnog izvora kroz sistem za vie zgrada ili postrojenja, u svrhu grijanja ili hlaenja prostora ili procesa; elektrina energija iz obnovljivih izvora je: energija proizvedena u postrojenjima koja koriste samo obnovljive izvore energije; dio elektrine energije koju iz obnovljivih izvora energije proizvedu elektrane sa kombinovanim ciklusom, koje u svom procesu koriste i neobnovljive izvore energije (npr. spaljivanje biomase u elektranama na ugalj) i obnovljiva elektrina energija koja se koristi za akumulaciju energije, bez elektrine energije koja je dobijena iz te akumulacije; geotermalna energija je energija koja se u obliku toplote nalazi ispod vrste povrine zemlje; hidrotermalna energija je energija koja se u obliku toplote nalazi u povrinskoj vodi;

Davanje uma na korienje umarskim preduzeima vri organ dravne uprave nadlean za gazdovanje umama, putem ugovora, na osnovu konkursa. Za korienje uma umarska preduzea plaaju naknadu (koncesiona naknada), pod uslovima i na nain utvren ugovorom iz stava 1 ovog lana.
182

Informacija o realizaciji projekata iz oblasti obnovljivih izvora energije (Izvod) Uvod Vlada Crne Gore je na sjednici od 14. decembra 2012. godine usvojila Informaciju o realizaciji projekata iz oblasti obnovljivih izvora energije. Osim prikljuenja mHE na elektroenergetsku mreu kao kljunog problema za realizaciju svih ovih projekata i kanjenja u donoenju prostorno-planskih dokumenata, prisutni su i problemi sa lokalnim stanovnitvom, steene obaveze korienja vodnog potencijala, rjeavanje imovinsko-pravnih odnosa. Pored nastojanja da se stvore bolji uslovi za efikasniju realizaciju i praenje ovih projekata, postojei problemi su opredijelili predloena rjeenja. Prikljuenje malih hidroelektrana na elektroenergetsku mreu Distributivne i prenosne elektroenergetske mree u itavoj Evropi doivljavaju promjene u razvoju i radu, zbog sve veeg broja distribuiranih izvora koji se ukljuuju u sistem, a u cilju postizanja ciljeva utvrenih Energetskom politikom EU iz 2007. godine (20-20-20). Crna Gora ima veliki hidroenergetski potencijal koji jo nije iskorien. Povodom toga, Vlada Crne Gore je objavila i planira da objavi vie tendera za izgradnju mHE na raznim vodotocima u Crnoj Gori. Problem koji pri tome nastaje jeste kako te mHE ukljuiti na postojeu elektroenergetsku mreu Crne Gore. Sa ovim problemom suoavaju se skoro svi koncesionari koji su dobili koncesije za izgradnju mHE. Najee je elektrodistributivna mrea dosta udaljena od lokacija na kojima je predviena izgradnja mHE, to znaajno poskupljuje i oteava prikljuenje mHE, a u nekim sluajevima dovodi u pitanje i ekonomsku isplativost itavog projekta. Veina koncesionara je ukazala na problem utvrivanja meusobnih odnosa sa operatorom distributivnog sistema, u smislu preuzimanja od strane operatora infrastrukture za prikljuenje mHE koju izgrade koncesionari. Naime, postojea distributivna elektroenergetska mrea Crne Gore, kao i svaka elektroenergetska mrea u regionu, bila je graena za snabdijevanje potroaa na niskonaponskom nivou. Zbog toga je Ministarstvo ekonomije, u saradnji sa UNDP, naruilo izradu Studije o prikljuivanju i radu distribuiranih izvora energije u elektroenergetskom sistemu Crne Gore, iji je nacrt zavren i objavljen na sajtu www.oie-res.me. Preporuke iz Studije ukazuju da je potrebno to prije poeti sa izgradnjom nove 35kV distributivne mree na sjeveru Crne Gore, to je i zahtjev svih koncesionara. Za izgradnju ove mree potrebno je investirati ukupno oko 20 miliona , a obaveza koncesionara po ugovorima je da istu izgrade. Realizacija ugovora o koncesiji zakljuenog sa koncesionarom Elektrotehna - Radius (II Tender, 2,36 MW, dvije mHE, investicija 5,1miliona ) Ugovor o koncesiji za izgradnju malih hidroelektrana na vodotoku Murinska rijeka zakljuen je sa konzorcijumom Elektrotehna-Radius, iji su lanovi Elektrotehna d.o.o. Berane i Radius d.o.o. Herceg Novi. Status projekta: Koncesionar je 15.01.2013. godine predao zahtjev Ministarstvu odrivog razvoja i turizma za izdavanje urbanistiko tehnikih uslova za izgradnju mHE 9
183

Realizacija ugovora o koncesiji zakljuenih sa koncesionarom Kroling d.o.o. Danilovgrad 1.1.1. Ugovor o koncesiji po kombinovanom DBOT aranmanu za istraivanje vodotoka Babinopoljska i tehno-ekonomsko korienje vodnog energetskog potencijala za proizvodnju elektrine energije u malim hidroelektranama (I Tender, 9,45 MW, dvije mHE, investicija 9 miliona ) Status projekta: Koncesionaru su urbanistiko tehniki uslovi izdati 28.02.2011. godine, ime je poela II faza realizacije Ugovora tj. izrada projektne dokumentacije i pribavljanje graevinske dozvole. Shodno Ugovoru, rok za ovu fazu bio je 10 mjeseci i istekao je 28.12.2011. godine. Konstatovano je da koncesionar kasni u realizaciji projekta izgradnje mHE na vodotoku Babinopoljska, odnosno u dobijanju graevinske dozvole. Koncesionar je ukazao na probleme u rjeavanju imovinsko-pravnih odnosa za potrebe izgradnje objekata mHE i da je to razlog kanjenja realizacije II faze Plana realizacije, odnosno nemogunosti dobijanja graevinske dozvole. Treba istai da postoji obezbjeenje za izvrenje ugovora, odnosno validna bankarska garancija, koja vai do 30.04.2013. godine. Meutim, vano je konstatovati da postoji problem kod rjeavanja imovinskopravnih odnosa. Iako je to, shodno Ugovoru, rizik koncesionara, zbog nerijeenih vlasnikih odnosa, kao i postojanja popisnog katastra, smatramo da se ovaj problem treba rijeiti, jer bi se isti pojavio u nekom novom projektu, pa u tom smislu treba dati podrku i omoguiti iskorienje hidroenergetskog potencijala ovog vodotoka. Predlog: Uzimajui u obzir razlog kanjenja tj. nemogunost da koncesionar sam rijei imovinsko-pravne odnose, a u cilju stvaranja uslova za nastavak realizacije ovog projekta, Ministarstvo predlae da se: pokrene postupak eksproprijacije nepokretnosti koje su u neposrednoj funkciji realizacije koncesije proglaenjem javnog interesa i meusobna prava i obaveze izmeu ugovornih strana utvrde aneksom Ugovora. na vodotoku Murinska rijeka. Rok za dostavljanje nove bankarske garancije je bio do 25.01.2013. godine. Predlog: S obziorom da koncesionar nije u utvrenom roku dostavio bankarsku garanciju, predlaemo da se pokrene postupak raskida Ugovora o koncesiji. Ugovor o koncesiji za izgradnju malih hidroelektrana na vodotoku Komaraa (II Tender, 4 MW, jedna mHE, investicija 6,1 miliona ) Status projekta: Koncesionaru su izdati urbanistiko tehniki uslovi 9.10.2012. godine. Rok za dobijanje graevinske dozvole je 6 mjeseci od dana izdavanja UTU. Postoji odgovarajua bankarska garancija, koja vai do 07.05.2013. godine. Konstatovano je da koncesionar ispunjava ugovorene obaveze u utvrenim rokovima. Predlog: Nastaviti sa praenjem Ugovora o koncesiji. Ugovor o koncesiji po kombinovanom DBOT aranmanu za istraivanje vodotoka ekularska i tehno-ekonomsko korienje vodnog energetskog potencijala za proizvodnju elektrine energije u malim hidroelektranama (I Tender, 5 MW pet mHE, investicija 8 miliona ) Status projekta: Koncesionaru je izdata graevinska dozvola 24.10.2012. godine za izgradnju prve mHE, ime je poela III faza izgradnje objekata koja traje 24 mjeseca. Konstatovano je da se poslovi na realizaciji projekata izgradnje mHE na ovom vodotoku odvijaju predvienom dinamikom i da se zavretak izgradnje i putanje u rad prve mHE Orah oekuje u drugoj polovini ove godine. S obzirom da je koncesionar dostavio Plan
184

realizacije sa finansijskim pokazateljima za investicije u 2013. godini i u skladu sa tim odgovarajuu bankarsku garanciju za dobro izvrenje posla, otklonjene su sve nepravilnosti u realizaciji Ugovora. Predlog: Nastaviti sa praenjem Ugovora o koncesiji. Realizacija ugovora o koncesiji zakljuenog sa koncesionarom Energie Zotter Bau GmbH & Co. KG (I Tender, 2,9 MW jedna mHE, investicija 3,7 miliona ) Ugovor o koncesiji po kombinovanom DBOT aranmanu za istraivanje vodotoka Grlja i tehno-ekonomsko korienje vodnog energetskog potencijala za proizvodnju elektrine energije u malim hidroelektranama zakljuen je sa austrijskom kompanijom Energie Zotter Bau GmbH & Co. KG. Status projekta: Dobijeni su urbanistiko-tehniki uslovi 13.01.2011. godine. Obaveza koncesionara je bila da pribavi graevinsku dozvolu u roku od 3 mjeseca od izdavanja UTU. U meuvremenu su nastupile nepredviene okolnosti koje su se ogledale u protivljenju lokalnog stanovnitva izgradnji mHE na vodotoku Grlja. S obzirom da koncesionar nije uspio da rijei nastalu situaciju, iako Ministarstvo nije nadleno za rjeavanje ovakvog problema jer isti spada u rizik koncesionara, pokualo je da doprinese rjeavanju istog ueem u razgovorima sa lokalnim stanovnitvom. Imajui u vidu ovakve okolnosti, Ministarstvo smatra da se ovakva situacija moe prevazii 7 utvrivanjem privremenog mirovanja prava i obaveza iz ovog ugovora u kojem periodu bi trebalo otkloniti nepredviene okolnosti i stvoriti uslove za nastavak vrenja koncesione djelatnosti. Sada su u toku pregovori o tekstu aneksa Ugovora, kojim bi se regulisali meusobni odnosi za vrijeme trajanja nastalih okolnosti. Predlog: Pod uslovom da se postigne dogovor o tekstu aneksa Ugovora do 28. februara 2013. godine, a u cilju nastavka koncesione djelatnosti, predlae se donoenje odluke o mirovanju prava i obaveza iz ugovora o koncesiji i zakljuivanje aneksa Ugovora, kojim bi se regulisali meusobni odnosi ugovornih strana za vrijeme trajanja ovog dogaaja, u suprotnom pokrenue se postupak raskida Ugovora. Realizacija ugovora o koncesiji zakljuenog sa koncesionarom Elektrotehna - Radius (II Tender, 2,36 MW, dvije mHE, investicija 5,1miliona ) Ugovor o koncesiji za izgradnju malih hidroelektrana na vodotoku Murinska rijeka zakljuen je sa konzorcijumom Elektrotehna-Radius, iji su lanovi Elektrotehna d.o.o. Berane i Radius d.o.o. Herceg Novi. Status projekta: Koncesionar je 15.01.2013. godine predao zahtjev Ministarstvu odrivog razvoja i turizma za izdavanje urbanistiko tehnikih uslova za izgradnju mHE 9 na vodotoku Murinska rijeka. Rok za dostavljanje nove bankarske garancije je bio do 25.01.2013. godine. Predlog: S obziorom da koncesionar nije u utvrenom roku dostavio bankarsku garanciju, predlaemo da se pokrene postupak raskida Ugovora o koncesiji. 4.12. Podruja, zone, lokacije i objekti od javnog interesa Nacionalni park Prokletije Sva zatiena podruja PPOV, deponija, turistike zone,koridori autoputa i eljeznice, zatiena podruja, koncesiona podruja, kulturni spomenici, javni objekti i povrine, saobraajnice, vodoizvorita, infrastrukturna mrea
185

4.13. Strateka procjena uticaja na ivotnu sredinu Poseban parametar za varijante scenario A,B,C U daljem postupku se koriste Zakljuci I uputstva za dalji rad. 4.14. Kriterijumi I smjernice za izgradnju, rekonstrukciju objekata I izvoenje radova za prostore za koje se ne planira donoenje drugog lokalnog planskog dokumenta. U zahvatu PPO kroz generalnu urbanistiku razradu date su smjernice za izgradnju objekata u zahvatu GUP Plav (urbana i poluurbana naselja) I to prema smjernicama i urbanistikim parametrima vaeeg plana, kao i za sekundarne centr Gusinje I Murino. Za ostala naselja ruralnog tipa za koje se ne donose planovi detaljne razrade, dati su urbanistiki uslovi i smjernice unutar naselja - graevinsko i negraevinsko zemljite, kao i izvan naselja na poljoprivrednom zemljitu. U veini naselja pretena namjena je stanovanje malih gustina te su na taj nain i odreeni urbanistiki parametri. Neka od naselja imaju elemente urbanog te se dopunjavaju funkcijama.

II. PLANSKA RJEENJA KOJA SE ODNOSE NA URBANA PODRUJA Projekcije stanovnitva po mjesnim zjednicama (Studija CEED 2012)
GUSINJE VUSANJE PLAV PRNJAVOR VELIKA MURINO BREZOJEVICA UKUPNO Metod ekstrapolacije 2015 2020 2025 3.290 3.178 3.066 539 403 267 5.847 5.833 5.820 970 980 991 294 208 122 902 813 725 920 909 898 12.762 12.324 11.889

Analitiki metod 2015 2020 2025 3.306 3.231 3.174 554 453 371 5.866 5.897 5.949 970 981 992 305 246 198 906 830 761 920 909 899 12.827 12.547 12.344

Metod kohorti 2015 2020 2025 3.212 3.035 2.836 550 449 367 5.767 5.704 5.623 953 948 940 286 218 159 869 759 650 883 837 794 12.520 11.950 11.369

GENERALNA URBANISTIKA RJEENJA Generalna urbanistika rjeenja u Nacrtu PUP-a e da sadre: - Plan namjene povrina (R - 1:10 000; 1: 5 000, 1:2 500); - Plan infrastrukturnih sistema (saobraajna, elektroenergetska, hidrotehnika i telekomunikaciona infrastruktura sa posebnim osvrtom na objekte za mobilnu telefoniju); - Plan razmjetanja privrednih i uslunih djelatnosti; - Plan razmjetanja javnih slubi i sportskih sadraja ;
186

Plan zatite kulturnog nasljea i ambijentalnih cjelina; Plan zatite ivotne sredine, upravljanja otpadom i mjere energetske efikasnosti; Smjernice za ureenje i izgradnju objekata od opteg lokalnog interesa; Smjernice za izgradnju i ureenje prostora i dr.

1. PLAV OPTINSKI CENTAR Nema proirenja naselja prema Jezeru,izgradnja oko Jezera prema posebnim uslovima nakon izrade Studije zatite. Pounjavanje urbanim sadrajima. irenje naselja i urbanistike razrade, izgradnja u urbanom predjelu. Usklaen urbani razvoj po predvienim fazama koji prati izgradnja drutvene I tehnikekomunalne infrastrukture, U pojasu od 25m oko( rjenih tokova)Ljue izgradnja objekata pod posebnim uslovima ,oko Plavskog jezera u cilju zatite izgradnja objekata izuzetno u skladu sa rezultatima Studije zatite i njenim smjernicama. U okviru ruralnih naselja mogu se graditi stambeni objekti, privredni objekti i smjetajni turistiki kapaciteti. prednost na kvalitativnoj dogradnji, zaokruivnju, obnovi, revitalizaciji postojeih , posebno degradirnih povrina prednost na kvalitativnoj dogradnji, zaokruivnju, obnovi, revitalizaciji postojeih urbanih, posebno degradirnih povrina Specifinost prostora,Rijeka Ljua,Lim,Veliki Ski sport,rekreacija,turizam,Mali Ski izletite I kulturni spomenici. Gravitiraju:Kruevo, Vinjevo, Vojno Selo, Djurika Rijeka, Hoti, Bogajii, Prnjavor, Ski, Desni Meteh, Brezojevica i Martinovii. U cilju opremanja svih naselja stvoreni su planski uslovi za redovno i kvalitetno snabdijevanje vodom za pie,elektrinom energijom preko planiranih novih TS,izgradnju kola,vrtia,zelenila,groblja,sportskih terena I ostalih neophodnih zajednikih sadraja. U okviru granice generalne urbanistike razrade,povrine 1153 ha,planirane su sljedee namjene: SMG stanovanje manje gustine SS povrine stanovanja srednje gustine CD povrine za centralne djelatnosti IP povrine za industriju i proizvodnju PU povrine za pejzano ureenje PUS VP povrine kopnenih voda MN mjeovita namjena S kolstvo I socijalna zatita DS drumski saobraaj SR sport i rekreacija IOK komunalna infrastruktura VO vjerski objekti Z zdravstvo IOE TS trafostanice
187

K GP P OP T

objekti kultura povrine groblja poljoprivredno zemljite umsko zemljite ostale povrine turizam

Planirana je izgradnja PPOV sa zatitnom zonom. Predviena je izrada 6 detaljnih planova za podruja: - Centar 68 ha - Glavica 86 ha - Plavsko jezero 456 ha - proiren zahvat - Prnjavor 54 ha - Centar-Vojno selo 59 ha - novi - Brezojevica 101 ha - novi U odnosu na prethodni planski dokument GUP Plav,predviena je izrada dva nova DUPa (Centar Vojno selo i Brezojevica),izmjenjene i korigovane granice vaeih DUP-ova . Vaei planski dokumenti se po potrebi usaglaavaju sa novim namjenama prostora. Predviena je sanacija od poplava,sanacija glavnog gradskog vodovoda i dijela puta prema Jasenicama II faza Izgradnja puta i uredjenje korita Plavske rijeke u duini 160m. Saobraaj Ciljevi koje saobraajni sistem u okviru Generalne urbanistike razrade Plava treba da zadovolji su sledei: Efikasno povezivanje osnovne uline mree Plava sa mreom dravnih puteva Formiranje i razvoj osnovne uline mree u funkciji praenja prostornog razvoja, uz optimalno potovanje postojeih regulacija i parcelacije; Podizanje nivoa saobraajne opremljenosti na vii nivo kroz obnavljanje i rekonstrukciju postojee mree i zgradnja novih gradskih saobraajnica u skladu sa potrebama i razvojem grada, Poveanje nivoa bezbjednosti, kvaliteta prevoza i poboljanje uslova ivotne sredine Obnova i zamjena postojee vertikalne i horizontalne signalizacije. izdvajanje teretnog saobraaja iz centra grada Izgradnjom obilaznice Razvoj javnih parking prostora u skladu sa planiranim sadrajima i stepenom korienja putnikih automobila.

Planirani razvoj uline mree naselja Plav se u velikoj mjeri oslanja na postojeu mreu saobraajnica.

188

Na teritoriji obuhvaenoj urbanistikom razradom izvrena je kategorizacija gradska putne mree na osnovu doputene brzine kretanja, propusne moi i reima doputenog saobraaja na: - primarnu mreu - sekundarna mrea Primarna mrea ini: - dio dravnog puta(krak regionalnog puta od mosta na Limu do benzinske stanice) kao gradska saobraajnica - gradske saobraajnice (primarne saobraajnice slue za povezivanje pojedinih djelova) Sekundarna mrea ine: - sabirne ulice (napajanje primarne gradske mree, a preko njih povezivanje pojedinih djelova naselja Plav). - pristupne ulice (najbrojnija kategorija koje direktno opsluuju urbanistike sadraje i kolsko-pjeake ulice Ovakav sistem organizacije drumskih saobraajnica omoguava nesmetano i lako povezivanje svih djelova naselja sa dravnim putevima. Prilikom projektovanja novih kao i rekonstrukcije postojeih saobraajnica treba potovati vaee standarde i tehnike propise, norme i odluke vezane za kategorizaciju ulica i elemente poprenih i podunih profila saobraajnica, Pravilnik o bliim uslovima i nainu prilagoavanja objekata za pristup i kretanje lica smanjene pokretljivosti,Sl.list CG br.10/09 i normative za parkiranje za osnovne grupe gradskih sadraja. Saobraajnice e se dimenzionisati u skladu sa obimom planiranog saobraaja u planskom periodu i potujui po mogunosti postojeu regulaciju i parcelaciju. Popreni profil primarne gradske saobraajnice treba da ima irinu od min6,0m,sa dvije saobraajne trake od po min.3m. Sekundarne saobraajnice bi trebale da imaju dvije kolovozne trake, irine po min2,75m a kolovoz pristupnih saobraajnica zavisi od prostornih ogranienja. Izuzetno pri rekonstrukciji i izgradnji pristupnih i stambenih ulica mogu se primijeniti ui elementi profila sa jednostrano voenim trotoarima, ili smanjenom regulacionom irinom Planom se predvia da saobraajnice u sklopu osnovne uline mree obavezno sadre trotoare minimalne irine 1.5m. Poloaj trotoara, njihove dimenzije i urbana oprema koja se du njih postavlja treba da obezbijede punu fiziku zatitu pjeaka od ostalih vidova saobraaja. Kolovoz mora biti prekriven asfaltom, trotoari betonski ili poploani, a koridori oplemenjeni drvoredima (ukoliko postoje prostorne mogunosti ) i opremljeni ulinom rasvjetom. Mjesta ukrtanja pjeakog i drumskog saobraaja neophodno je dodatno obezbijediti mjerama za usporenje saobraaja (leei policajcii sl.). Mjere bi imale za cilj da drumska vozila smanje brzinu svog kretanja, a time i poveaju bezbjednost odvijanja saobraaja na tom dijelu puta.

189

Izgradnja stanica za napajanje gorivom za potrebe daljinskog i tranzitnog saobraaja na raskrsnici magistralnog i regionalnog puta je mogua i to po jedna za svaki smjer, a mikrolokacije e se utvrditi kroz izradu Lokalne studije lokacije. Problem parkiranja vozila, treba rjeavati izgradnjom novih parking prostora na odgovarajuim slobodnim povrinama i du pristupnih saobraajnica gdje god za to ima mogunosti. Ako se ukae potreba i ostvare odgovarajui finansijski preduslovi, mogue je problem parkiranja vozila rjeavati i kroz izgradnju javnih parking garaa. Jedno od rjeenja smanjenja nedostatka parking mjesta za putnika vozila moe da rijei Optina donoenjem odluke da dio ulica bude sa jednosmjernim saobraajem da bi se ostatak kolovoza koristio za parkiranje. Uslov izgradnje novih objekata je da se u okviru urbanistike parcele obezbijedi dovoljan broj parking mjesta po normativima. Postojeu autobusku stanicu treba aktivirati. Autobuska stanica je predviena za meugradski i prigradski saobraaj, odnosno kao stanica mjeovitog tipa. Lokacija za taksi stanica na podruju urbanistike razrade nisu planirane ve e te lokacije odreivati optinski sekretarijat za saobraaj u zavisnosti od poterba i mogunosti. Vodni saobraaj ostaje lokalnog i turistikog znaaja na dijelu Plavskog jezera. Imajui u vidu nivo zatite koji ovo jezero uiva predlae se upotreba nautikih plovila iskljuivo na runi pogon. Potencijali rijeke Lima nisu u potpunosti iskorieni, pogotovo u smislu njenog aktiviranja u turistike svrhe. Prirodne ljepote Lima idealan su ambijent za realizaciju sve popularnijeg splavarenje koje ne zahteva velika ulaganja infrastrukturu. Staze namenjenih pjeakom i biciklistikom saobraaju na podruje plana treba trasirati i opremiti kako bi se povezali turistike centre sa atraktivnim turistikim punktovima. Ove generalne smjernice za saobraaj vae i za ostala podruja generalne urbanistike razrade. SEKUNDARNI CENTRI i ostala naselja poluurbanog tipa U pogledu iskorienosti zemljita urbanistiki parametri treba da budu slijedei: - Stanovanje malih gustina na graevinskom zemljitu Ovaj tip obuhvata parcele na kojima su slobodno stojee stambene zgrade, dvojne zgrade i kue u nizu koje imaju sopstvenu ogradjenu gradjevinsku parcelu sa izlaskom na javni put. Osnovni programsko prostorni elementi na nivou naselja su: - gustina stanovanja 50 - 100 stanovnika/ha - indeks izgraenosti: 1000-2000m2 neto stambene povrine/ha Osnovni programsko prostorni elementi za parcelu su: - minimalna povrina djela parcele za individualno stanovanje 250m2 (da li zadati maksimalnu ?) - maksimalna spratnost stambene zgrade P+1 + Pk - najvei dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 1,0 - indeks zauzetosti parcele 0,5
190

Uslovi gradnje i regulacije Gradnja je mogua na parceli koja ima pristup na javni put. Minimalna meusobna udaljenost slobodno stojeih objekata iznosi 2,5m od ivice susjedne parcele. Ne mogu se graditi ekonomski i poljoprivredni objekti u stambenom dijelu dvorita. Dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodinog stanovanja (porodina stambena zgrada po Zakonu - zgrada namijenjena za stanovanje povrine do 500 m2 i sa najvie etiri zasebne stambene jedinice), prodavnice I zanatske radnje, koje ni na koji nain ne ometaju osnovnu namjenu i koje slue svakodnevnim potrebama stanovnika podruja, poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji objekti za smjetaj, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo I sport I ostali objekti drutvenih djelatnosti koji slue potrebama stanovnika podruja. Na parceli se kao zasebni objekti mogu graditi I pomoni objekti i garae. Na parceli se moe podii drugi objekat, ukoliko ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanistike Parametre.

Osnovni programsko prostorni elementi za parcele na kosom terenu su: minimalna povrina djela parcele za individualno stanovanje 250m2 maksimalna spratnost stambene zgrade nije odreena ve zavisi od kosine terena maksimalna visina stambene zgrade na vioj koti je 8.0m najvei dozvoljeni indeks izgradjenosti na parceli 1,2 indeks zauzetosti zauzetosti parcele 0,6

Dozvoljena gradnja i uslovi gradnje i regulacije su isti kao kod osnovnog tipa - stanovanje malih gustina na graevinskom zemljitu naseljenog mjesta. U koridoru regionalnog, magistralnog ili drugog dravnog puta Prema vaeem Zakonu o putevima (Sl. list RCG, br. 42/04 od 22.06.2004) irina zatitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomone i sline zgrade, kopati rezervoari, septike jame i sl., niti podizati elektrini dalekovodi iznosi: pored magistralnih puteva 25 metara, pored regionalnih puteva 15 metara, a pored lokalnih puteva 10 metara, raunajui od spoljne ivice putnog pojasa. U zatitnom pojasu dozvoljeno je graditi stanicu za snabdijevanje motornih vozila gorivom, autoservis, objekat za privremeni smjetaj onesposobljenih vozila, putnu bazu, autobazu za pruanje pomoi i informacija uesnicima u saobraaju, kao i saobraajnu povrinu komercijalnog objekta pored magistralnog puta, regionalnog puta i lokalnog puta, kojem je omoguen prilaz na te puteve i koji je u funkciji tih puteva i saobraaja (ugostiteljski, turistiki, trgovinski, sportsko-rekreacioni i sl. objekti). U ovoj zoni dozvoljeni su stambeni i poslovni objekti, prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju stanovanje, a koje slue za opsluivanje podruja, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za drutvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti, ostali privredni objekti, benzinske pumpe uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom. Izuzetno se u predjelima sa nepovoljnom topografijom mogu graditi stambene, poslovne, pomone i sline zgrade i u zatitnom pojasu, ali ne blie od 15 metara pored
191

magistralnih puteva, 10 metara pored regionalnih puteva i 5 metara pored lokalnih puteva, raunajui od spoljne ivice putnog pojasa. GUSINJE Sekundarni centar (po PPCG znaajan lokalni centar), potencijalni optinski centar Gusinje je drugo po veliini naselje na teritoriji optine Plav i nalazi se jugozapadno od Plava, na sastavku rijeka Grnara i Vruje na nadmorskoj visini od 925 mnm, ispod gorostasnih Prokletija, nadomak granice sa Albanijom; -PPCG mu je dao nivo znaajnog Lokalnog centra, a u planskom periodu, u skladu sa razvojem I programima Optine moe imati i vii nivo. Proirena je granica urbanistikog podruja sa 94,4ha na 108 ha, radi se generalna urbanistika razrada.

Znaajniji lokalni centar mora da omogui pruanje osnovnih obrazovnih,zdravstvenih i socijalnih usluga,kao i odgovarajue sportske i kulturne aktivnosti uz razvoj tercijarnih i kvartalnih aktivnosti. podruja Gusinja U pojasu od 25m oko( rjenih tokova)Ljue izgradnja objekata pod posebnim uslovima ,oko Plavskog jezera u cilju zatite izgradnja objekata izuzetno u skladu sa rezultatima Studije zatite i njenim smjernicama. - Aktiviranje (postojee) industrijske zone za postojee djelatnosti i poljopreraivaku djelatnost, drvopreraivake i dr. grane iste industrije. - U okviru ruralnih naselja mogu se graditi stambeni objekti, privredni objekti i smjetajni turistiki kapaciteti. Gravitiraju : Vusanje, Grnar, Dolja, Dosue, Kruevo, Martinovii, Kolenovii. U cilju dobijanja statusa Optine Gusinje, uraena je Studija o opravdanosti teritorijalne promjene (za dobijanje statusa Optine Gusinje) avgust,2012.god. Izvod iz Studije: Mjesna zajednica Gusinje sa oko 7.130 stanovnika u varoici i selima Vusanje, Grnar, Dolja, Dosue, Koljenovie, Kruevo, Martinovie i Vinjevo, na oko 157 kvadratnih kilometara, najvjerovatnije e se osamostaliti od plavske optine i postati nova, 23. punopravna lokalna samouprava u Crnoj Gori. Imamo ogromne prirodne potencijale u turizmu i poljoprivredi, a veliku podrku prua nam i oko 30.000 Gusinjana iz dijaspore. Povratkom optine stvorie se uslovi i za ulaganja u infrastrukturu i mala i srednja preduzea, otvaranje srednje kole i osnivanje dravnih slubi od interesa za lokalno stanovnitvo istorijski gledano, Gusinje se jo u 14. vijeku pominje kao vana stanica na karavanskom putu Dubrovnik Kotor Skadar Pe Carigrad, dok je u Jugoslaviji svih ureenja razvijano kao trgovaki i zanatski centar Gornjeg Polimlja. U elaboratu o ekonomskoj i drutvenoj opravdanosti vraanja statusa optine Gusinju polazi se od dostignutog stepena privrednog i drutvenog razvoja, kao i uslova koji e bitno predodreivati pravce razvoja.
192

Urbano naselje je u kotlini koja se prua istono dolinom rijeke Ljua prema Plavu, a zapadno i juno obalama Grnara i Vrulje, dok su sela od Gusinja udaljena jedan do 7,5 kilometara. To ga ini jedinstvenom prirodnom i kulturnom cjelinom, koja bi uz administrativni status mogla adekvatnije razvijati zavidne potencijale. O tome svjedoi podatak da jepoetkom 20. vijeka Gusinje hranilo 20.000 stanovnika, uz manufakturnu proizvodnju, a zato ne bi sada uz savremene nauno-tehnike mogunosti, smatraju autori elaborata. Nacionalni park Prokletije dovoljan je dokaz izuzetno povoljnih ekolokih uslova i ogromnih potencijala za razvoj turizma, a gusinjska kotlina sa etiri rijeke, 497 hektara plodnih oranica, 214 vonjaka, 6.986 uma i vie od 8.000 hektara livada i panjaka bogom je dana za poljoprivredu i eksploataciju vode. Sve to, kao i najava fondacije Gusinje u Njujorku da e poraditi na privlaenju kapitala i ulagati u razvoj infrastrukture, kulture i obrazovanja u zaviaju, ukazuje da bi, kako kae dr Lalii, uz povraaj statusa optine i otvaranje puta prema Podgorici kroz Albaniju, Gusinje brzo postalo razvijena optina i doprinijelo ukupnom razvoju Crne Gore. Gusinje je smjeteno u neposrednoj blizini granice Crne Gore sa Albanijom, na sastavu rijeka Vruje i Grnara, jugozapadnom dijelu Plavsko - Gusinjskog basena i na oko 920 m nadmorske visine, ispod strmih padina Prokletija sa juga i Visitora sa sjevera. Gusinje sa mjesnim centrom Gusinje koje broji 1722 stanovnika, 722 stambene jedinice i 533 domainstva a kojem gravitiraju sela Grnar sa 184 stanovnika, Dolja 137 stanovnika, Dosue 311 stanovnika, Kolenovie 160 stanovnika, Kruevo 335 stanovnika, Martinovie 683 stanovnika, kao mjesna zajednica Vusanje sa 643 stanovnika i selo Vinjevo sa 64 stanovnika, to ukupno ini 4239 stanovnika, (bez radnika na privremenom radu u inostranstvu sa stalnim prebivalitem na ovom podruiju) 1218 domainstava, 1647 stambenih jedinica (po popisu stanovnitva iz 2011 godine). Treba napomenuti da je Gusinje arhitektonski urbano i stambenokomunalno rijeeno i ve posjeduje formu optinskog ureenja .
Prednosti dijaspora od 45000 graana kako u Americi , Evropi i eks Jugoslaviji povezana NVO i fondacijama Podruje Gusinja je jedna kompaktna prirodna, privredna i drutvena cjelina Postojanje institucija za funkcionisanje optine: mjesna kancelarija, pota, zdr. stanica, dom kulture, stanica policije, itd. Geografski poloaj-najkraa veza sjevera Crne Gore sa centralnom regijom Crne Gore, i izbjegavanje kanjona Moraa Obrazovna struktura stanovnitva Raspoloivost vode za pie i energetske potrebe Bogatstvo ljekovitog bilja Kulturna i istorijska batina Postojanje poljoprivrednog zemljita za voarstvo i stoarstvo Dobri resursi za eko-turizam: ume, prirodne ljepote, vodopadi

Ocjena prednosti i nedostataka predloene teritorijalne promjene (swot analiza)

Slabosti Loa tranzotnost puteva Veliki udio starih u ukupnom broju stanovnika Migracija stanovnitva-radno sposobnog Nedostatak drutvene i kulturne saradnje Nelegalna gradnja Nizak stepen razvoja Nerazvijenost nevladinog sektora Nepovjerenje mjetana u sopstvene mogunosti Nedostatak strunog kadra pojedinih profila

193

anse Kreditno sposobne banke Unapreenje privrede budue optine Izgradnja Gusinje Grnar-Vrmoa Tuzi-Podgorica Osnivanje agencije za razvoj malih i srednjih preduzea Mogunosti razvoja ekoturizma Stimulisanje poljoprivrednog potencijala Izrada urbanistikih planova budue optine Decentralizacija vlasti Brojna dijaspora spremna da investira u svoj zaviaj Otvaranje biznis-inkubatora Alternativni izvori finansiranja-humanitarne organizacije, dijaspora, itd.

Prijetnje Nepotizam Proces decentralizacije ne prati fiskalna decentralizacija Odliv radno sposobnog i strunog stanovnitva Sadanja nelegalna gradnja moe biti koniar razvoja u budunosti Nemogunost velikih finansijskih ulaganja u infrastrukturu Promjene zakona i propisa Ekonomska kriza na globalnom nivou

Povrina generalne urbanistike razrade je 108 ha (ranije PUN 94,4 ha). U okviru generalne urbanistike razrade planirane su sljedee namjene: SMG stanovanje manje gustine SS povrine stanovanja srednje gustine CD povrine za centralne djelatnosti IP povrine za industriju i proizvodnju PU povrine za pejzano ureenje PUS VP povrine kopnenih voda MN mjeovita namjena S kolstvo I socijalna zatita DS drumski saobraaj SR sport i rekreacija IOK komunalna infrastruktura VO vjerski objekti Z zdravstvo IOE TS trafostanice K objekti kultura P poljoprivredno zemljite umsko zemljite U okviru generalne urbanistike razrade predviena je izrada 2 DUP-a: - - Centar 88 ha - - Privredna zona Gusinje 20 ha Planirane aktivnosti: izgradnja Centra za posjetioce u Gusinju (Alipaini izvori) kolsko-gradska hala u Gusinju, izrada projektne dokumentacije i poetak radova Rekonstrukcija puta Plav-Vojno Selo-Gusinje Sanacija od poplava
194

Izrada obalo-utvrde na rijeci Grnar nizvodno od mosta na ulasku u Gusinje Izrada obalo-utvrde na rijeci Grnar uzvodno od mosta na ulasku u Gusinje ukljuujui izgradnju pjeakog mosta Izrada obalo-utvrde na rijeci Vruji radi zatite plavljenja izbjeglikog naselja izgradnja mosta na rijeci Vruji izdati UTU od strane Ministarstva aktiviranje I ureenje Grlje I optinskog zemlita vodovod,kanalizacija,PPOV rjeavanje problema nelegalne gradnje na dravnom zemljitu

MURINO sekundarni centar (lokalni centar) Prema PPCG,Murinu je dat nivo lokalnog optinskog centra. Lokalni centri su manja naselja sa najosnovnijim snabdijevanjem stanovnitva,u kojima se odrava tradicionalni sistem naseljenosti seoskih podruja. Gravitiraju: Novii, Velika, Manica i Gornja Renica. Povrina generalne urbanistike razrade je 71 ha,a raena je na topografskoj podlozi jer nije ustanovljen katastar zemljita. U okiru generalne urbanistike razrade planirane su sljedee namjene: SS povrine stanovanja srednje gustine CD povrine za centralne djelatnosti PUS Zatitni pojas MN mjeovita namjena SR sport i rekreacija IOE TS trafostanice GP povrine groblja P poljoprivredno zemljite VP Povrine kopnenih voda T turizam Zatieni koridor dalekovoda 35 kV iri koridor Autoputa - vei dio

Planirane aktivnosti: - Izgradnja sporsko-rekreativnog centa Murino, - Sanacija od poplava: - Sanacija korita Murinske rijeke i izgradnja mosta - Rekonstrukcija kole ( 9 razreda ), - Dopunjavanje zajednikih sadraja u centralnom dijelu naselja - Snabdijevanje objekata vodom za pie kroz uslove i smjernice za izgradnju vodovoda - Odvoenje otpadnih voda u propisne septike jame i biopreistae za vee objekte javnih funkcija - Izgradnja kanalizacije - Rekonstrukcija nisko naponske mree
195

III. SMJERNICE ZA UREENJE I IZGRADNJU PROSTORA u ruralnim naseljima (naselja za koje se ne predvia donoenje detaljnih urbanistikih planova i urbanistikih projekata i lokalnih studija lokacije) Formiranjem mree naselja, planiranjem njihovog razvoja i programiranjem nivoa njihove opremljenosti prije svega nestambenim sadrajima, treba uticati na slabljenje, zaustavljanje i spreavanje procesa depopulacije na teritoriji optine Plav. Za utrvene tipove ruralnih naselja na podruju optine daju se smjernice sa urbanistikim uslovima za uredjenje i izgradnju prostora kojim se utvruje: - Ureenje centralnih djelova naselja; - Nain formiranja graevinskih parcela; - Uslovi regulacije i nivelacije saobraajnica; - Nain snabdjevanja vodom, energijom i telekomunikacionom infrastrukturom; - Ureenje prostora za privredne aktivnost i javne objekte; - Uslovi za reregulaciju objekata; i - Uslovi zatite ivotne sredine i ouvanja kulturnog i ambijentalnog nasljea i dr. Tipovi ruralnih naselja: - zbijena u dolinskom predjelu Na poljoprivrednom zemljitu objekte locirati na viim kotama da se sauva zemljite ili ako je sve ravan teren uz saobraajnice - mjeovita na koti do 1500mnv - Oobjekte poljoprivrede locirati uz saobraajnice, - razbijena preko 1500 mnv Objekte locirati uz saobraajnice radi pristupa otkupnim centrima. 1. SMJERNICE ZA PLANIRANJE, GRAENJE I UREENJE SEOSKIH (ruralnih ) NASELJA Grafiki su definisana naselja graevinska podruja kao dio cjelokupnog podruja jednog sela. To su centralni dijelovi naselja sa ve postojeom koncentracijom objekata. Unutar graevinskih podruja planirano je graevinsko i negraevinsko zemljite (negraevinsko: ume, vode, poljoprivredno pod odreenim uslovima). Unutar graevinskog zemljita razlikuje se izgraeno i neizgraeno, na neizgraenom planirati novu izgradnju i popunjavanje ve izgraenog). Principi i ciljevi: poveanje gustine naseljenosti i koncentrisana izgradnja unutar naselja u cilju spreavanja daljeg irenja graevinskog podruja, zatite poljoprivrednog zemljita i smanjenja trokova infrastrukturnog opremanja,
196

stimulacija poveanja kvaliteta stanovanja rekonstrukcijom postojeih, naroito u zoni ueg i ireg naseljskog centra, a kao posljedica pretvaranja djelova stambenih objekata u poslovni prostor, to inae treba stimulisati u ovim zonama; na taj nain bi se i kapacitet gradskog prostora i uslovi korienja pribliili potrebama naselja, ouvanje kvalitetnih nasljeenih ambijentalnih karakteristika podravanjem specifinih oblika gradnje i formiranjem vizuelno kvalitetnih cjelina, poteza, vrijednih ambijenata, posebnu panju posvetiti planiranju stanova za marginalne grupe stanovnitva (staro i mlado stanovnitvo, hendikepirane), primenjivati na svim nivoima planiranja uslove koji hendikepiranim osobama omoguavaju kretanje, snalaenje, boravak u prostoru, utvrditi jedinstvene i specifine uslove za podruja sa neuslovnim stanovanjem (podruja bespravne gradnje, neuslovni stanovi prema urbanistikim kriterijumima i sl.), na stambenim parcelama je dozvoljen razvoj kompatibilnih sadraja: u veim naseljskim centrima razvoj komercijalnih sadraja za potrebe snabdjevanja i individualnog privreivanja (usluno i proizvodno zanatstvo) koje ne ugroava ivotnu sredinu; u manjim naseljima sadraji za potrebe nekomercijalnog (za individualne i stoarstvom;

UREENJE TERITORIJE SELA (u administartivnim granicama) u cilju poveanja produktivnosti poljoprivredne proizvodnje potrebno je i povoljno da naselja budu locirana i da se razvijaju periferno u odnosu na velike povrine poljoprivrednog zemljita; stoarsku proizvodnju individualnog sektora (mini farme i sl.) razvijati na pogodnim lokalitetima u blizini naselja; poljoprivredne objekte razvijati na lokalitetima van graevinskog podruja pojedinanih naselja (izuzev onih koji su formirani u granicama graevinskih rejona naselja), ali dobro povezanih sa naseljima; mreu osnovnih naseljskih puteva polagati uglavnom po trasama postojeih; nove ume podizati na zemljitima koja se ne mogu koristiti u poljoprivredi (degradirano, erodirano i dr.), vjetrozatitnih pojaseva, zelenila du inrastrukturnih objekata, zatitnog naseljskog zelenila kao i zelenih pojaseva oko veih objekata suprastrukture (ekonomija, poljoprivrednih dobara, proizvodnih pogona) koji se mogu nai u naselju; krupnu vannaseljsku infrastrukturu paljivo planirati i projektovati tako da to manje remeti organizaciju poljoprivrednih i umskih povrina; proizvodne komplekse razvijati na pogodnim lokalitetima u blizini naselja, (uslovljeno lokacijom nalazita sirovina, saobraajnom opremljenou, blizinom radne snage);
197

turistiko rekreativne sadraje razvijati i ureivati na pogodnim lokalitetima na nain da se maksimalno iskoriste, ali ne ugroze prirodni potencijali (vodna bogatstva, topografija i morfologija terena, flora i fauna, osunanost)

UREENJE I GRAENJE OBJEKATA I NASELJA URBANISTIKI NORMATIVI I USLOVI GRADNJE ZA POJEDINE TIPOVE NASELJA Obzirom da je u optini Plav na prostorima van centra optine najveim djelom zastupljena individualna gradnja i graevinska inicijativa, prilikom planiranja razvoja i ureenja naselja, kroz novu gradnju (stambenu i nestambenu) neophodno je razmotriti sljedee uslove i aspekte: fizike karakteristike zemljita: veliina i oblik parcele minimalna povrina parcela, vrsta zemljita, nagib terena do 20, nosivost i dr. geomehanike osobine stabilni tereni, vrlo slabe do srednje jake erozije, ekonomske karakteristike zemljita: cijena zemljita, uslovi pribavljanja zemljita, uslovi korienja, lokacija i infrastrukturna opremljenost: odnos prema okolini, uslovi pristupanosti, opremljenost komunalnom i saobraajnom infrastrukturom socijalno demografski uslovi: privlanost okoline, blizina radnog mjesta ili potronje, demografska i socijalna struktura.

Sutina kriterijuma, smjernica i principa je u sledeem: Da se zadri postojea struktura seoskih naselja (da se ne poveava broj naselja) U predvienim centralnim djelovima naselja izgraditi neophodne drutvene i komercijalne sadraje (prosvjeta, zdravstvo, kultura, privreda, trgovina i sl.), uz potovanje postojeih lokacija pojedinih objekata sa ovakvim sadrajima. Postojeu saobraajnu mreu, na cijeloj teritoriji naselja, kao osnov razvoja, osposobljavati za nesmetan motorni saobraaj (od automobila do traktora i kamiona) Svakom domainstvu omoguiti komunalni standard (sigurno snabdijevanje elektrinom energijom, vodom i savremene telekomunikacione veze). Ostale komunalne objekte (groblja, deponije otpada, kanalisanje otpadnih voda) treba urediti potujui higijenske standarde i navike stanovnitva. Definisati odnos kuita i javnih povrina u centralnim djelovima naselja. Javne povrine tititi kao u urbanim sredinama. Obavezna zatita graditeljskog nasljea. Potrebu za vikend kuama usmeravati na postojea naputena kuita. Pri izgradnji novih objekata i rekonstrukciji postojeih primenjivati arhitektonske oblike i forme, kao i materijale koji odgovaraju arhitektonskom nasleu pojedinih naselja. Objekti mogu imati podrumski ili suterenski dio ako ne postoje smetnje geotehnike ili hidrotehnike prirode, a povrina ovih prostorija i etaa ne ulazi u obraun urbanistikih parametara .
198

Poljoprivredne i druge privredne objekte locirati na higijenskoj udaljenosti od stambenog dijela kuita. Nove objekte graditi u skladu sa zahtjevanim visokim stepenom zatite prirode, bez krenja uma, bez ugroavanja vodotokova, sa primjenom visokih tehnologija u zatiti zemljita, voda, vazduha, flore i faune. Objekte graditi u skladu sa principima primjene energetske efikasnosti. Stambene potrebe su kvantitativno opredeljene sa aspekta demografskog prirataja i kvaliteta nasljeenog fonda. Za proraun potrebnog proirenja stambenog fonda tipino domainstvo raunati sa 3-4 lana, a odgovarajua tipina stambena jedinica 60-80m2 (3-4 sobni stan).

OPTI USLOVI Za privredne zgrade u funkciji poljoprivrede obavezno je da se smetaju u: u graevinska podruja izdvojenih privrednih zona; u graevinska podruja pojedinanih privrednih kompleksa; izvan granica graevinskih podruja na poljoprivrednom zemljitu.

Veliina kompleksa na kojima je mogua izgradnja objekta u funkciji primarne poljoprivredne proizvodnje utvruje se zavisno od vrste i intenziteta proizvodnje prema sljedeim preporukama za objekte u funkciji: intenzivne ratarske proizvodnje na posjedu minimalne veliine 15 ha; uzgoja voa, povra na posjedu minimalne veliine 5 ha; uzgoja povra na posjedu minimalne veliine 3 ha; uzgoja cvijea na posjedu minimalne veliine 0,5 ha.

Objekti na kojima se odravaju stone pijace, sajmovi i izlobe moraju da ispunjavaju sljedee uslove: da se nalaze izvan naselja; da se ne grade na zemljitu koje je podvodno i ugroeno od poplava; da nisu udaljeni od glavnog puta; da nisu za poslednjih 20 godina sluili za stona groblja i javno smetljite; islobene prostorije mogu izuzetno da se nalaze i u samom naselju; da ima samo jedan ulaz dovoljno prostran i sa izgraenim vratima; i da ima posebno izdvojen prostor za ivotinje za koje se prilikom kontrole utvrdilo da su zaraene ili su sumnjive na zarazu.

Veliina prostora zavisi od obima i vrste prometa ivotinja vodei rauna da se proseno odreena povrina (prema propisima za ovu vrstu objekata) povea za 15% povrine na ime puteva, manipulativnih i sanitarnih objekata: - po grlu krupnih ivotinja: 2m2 ; - po teletu: 1,20m2; - po ovci, odnosno svinji preko 50kg:1m2; i - po jagnjetu i prasetu: 0,50m2.
199

2. IZGRADNJA VAN graevinskog zemljita u naseljima Uslovi za regulaciju i izgradnju privrednih, turistikih i drugih objekata, ukljuujui stambene objekte poljoprivrednih domainstava, minihidroelektrana, a naroito farmi i drugih poljoprivrednih i ekonomskih objekata van graevinskog zemljita i van urbanog podruja. Za sva podruja koja se dodijeljuju kao koncesije, uslovi izgradnje i ureenja prostora odreuju se kroz koncesione ugovore i prateu odgovarajuu dokumentaciju. Izvan graevinskog podruja naselja: - na poljoprivrednom zemljitu - na umskom zemljitu - na vodnom zemljitu - na ostalim prirodnim povrinama (gdje ima uslova u odnosu na konfiguraciju terena) - na povrinama specijalne namjene - na infrastrukturnim povrinama (Odluka BP koja se sada primjenjuje za izgradnju objekata izvan GUP-a) Ovaj tip obuhvata parcele pod kulturama sa ekonomskim i stambenim dvoritem na kojima su slobodno stojee stambene zgrade, dvojne zgrade i kue u nizu koje imaju sopstvenu ogradjenu gradjevinsku parcelu. Osnovni programsko prostorni elementi su: - minimalna povrina djela parcele za individualno stanovanje 250m2 - maksimalna spratnost stambene zgrade P+1 +Pk - najvei dozvoljeni koeficijent izgradjenosti na ukupnoj parceli Ki=3Kz - koeficijent zauzetosti tla parcele Kz=0,35 Dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodinog stanovanja, poljoprivrednih i ekonomskih objekata poljoprivrednog domainstva, prodavnice i zanatske radnje, kao i ugostiteljski objekti i manji objekti za smjetaj, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti drutvenih djelatnosti koji slue potrebama stanovnika podruja. Uslovi gradnje i regulacije Minimalna meusobna udaljenost slobodno stojeih objekata iznosi 2,5m od ograde daljeg i 4,5m od blieg susjeda. Ne mogu se graditi ekonomski i poljoprivredni objekti u stambenom dijelu dvorita. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE Objekti koji se grade izvan graevinskog podruja lociraju se i koriste na nain da ne ometaju poljoprivrednu proizvodnju. Osnovni principi : Van naselja, u skladu s planom i zakonima, dozvoljena je izgradnja: - ekonomskih objekata u funkciji poljoprivrede, stoarstva ili voarstva
200

poslovnih objekata u funkciji poljoprivrede i u sklopu poljoprivredne zone objekata skladitenja i prerade poljoprivrednih proizvoda, ukoliko postoje infrastrukturne pretpostavke, pomonih objekata koji su u funkciji poljoprivrede i to garae, koevi, ambari, ostave, nastrenice i slino, a koji mogu pojedinano biti korisne povrine do 30,00m2, kao i garae ili nadstrenice za poljoprivrednu mehanizaciju, maine i vozila pojedinanih stambenih objekata objekata saobraajne i komunalne infrastrukture

Osnovna pravila za izgradnju Stanovanje malih gustina ruralno stanovanje Stambene zgrade izvan graevinskog podruja ,na poljoprivrednom zemljitu se mogu graditi samo za vlastite potrebe i u funkciji domainstva koje se bavi poljoprivrednom djelatnou , a njihova bruto povrina zavisi od bruto povrine izgraenih zatvorenih privrednih objekata. Bruto povrina stambene graevine moe iznositi najvie 20% od bruto povrine izgraenih zatvorenih privrednih objekata. Domainstva koja imaju izgraene objekte ,mogu postojee objekte dograivati i sanitarno higijenski unapreivati, u skladu s pravilima graenja za seoska naselja. Dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodinog stanovanja, poljoprivrednih i ekonomskih objekata,poljoprivrednog domainstva, prodavnice i zanatske radnje.

Uslovi gradnje i regulacije Svaka parcela na kojoj se gradi stambeni objekat ili dio parcele na kojem se on gradi mora imati kolski i pjeaki prilaz sa javne saobraajnice. Minimalna povrina djela parcele za individualno stanovanje 350m2 Maksimalna spratnost stambene zgrade P+1 +Pk Objekti mogu imati podrumski ili suterenski dio ako ne postoje smetnje geotehnike ili hidrotehnike prirode, a povrina ovih etaa ne ulazi u obraun parametara datim u pravilima graenja. Najvei dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 0,4 Indeks zauzetosti parcele 0,2 Minimalna meusobna udaljenost slobodno stojeih objekata iznosi 2,5m od ograde daljeg i 4,5m od blieg susjeda.(ili od granice parcele ?) Ne mogu se graditi ekonomski i poljoprivredni objekti u stambenom dijelu dvorita. Stambene dijelove dvorita, u sluaju nove izgradnje postavljati na najvioj koti, bez obzira na poloaj prema saobraajnici; Ekonomski dio dvorita moe se postavljati uz javni put, uz uslov da se rastojanje izmeu graevinske i regulacione linije uvea za min 3,0 m zelenog pojasa; Pravac duvanja dominantnog vjetra uvek treba da bude od stambenog ka ekonomskom dijelu; Kolski prilaz parceli min 3,0m irine, a pjeaki prilaz min 2,5m; Sve vrste vozila parkirati ili garairati samo u ekonomskom dijelu dvorita.
201

Poloaj objekata u dvoritu Graevinsku liniju porodinog stambenog objekta postaviti 3-5 m od javnog puta; rastojanje porodinog stambenog objekta od susjedne parcele 2,5-3,0m; rastojanje izmeu susjednih porodino-stambenih objekata min. 10m (za spratne objekte) i 5,0-6,0m (za prizemne objekte); u stambenom dijelu dvorita, pored porodino-stambenog objekta dozvoljena je izgradnja ljetnje kuhinje, trijema, sunice, pei za hljeb, mljekara i magacina za sopstvene potrebe; na ekonomskom dijelu dvorita, do stambenog dijela locirati iste ekonomske objekte, 2,5-3,0m udaljene od susjedne parcele (ambari, koevi, magacini, nadstrenice i sl.); ostale ekonomske objekte (stone staje, ispusti za stoku, ubrita, poljske klozete) locirati na ostalom dijelu ekonomskog dvorita, sa meusobnim rastojanjem zavisno od organizacije istog dvorita, a ako se ekonomski djelovi susjednih parcela neposredno granie, rastojanje ovih ekonomskih objekata od granice parcele treba da bude min 1,0 m; meusobno rastojanje stambenog objekta od susjednih staja min. 15m, a od svinjca i vie; rastojanje ubrita i poljskog WC-a od stambenog objekta i bunara je min 20,0m i to samo na nioj koti; ekonomski dio dvorita treba da bude ograen.

Ekonomski objekti u funkciji poljoprivrede Izgradnja privrednih objekata u funkciji ratarstva dozvoljava se samo na velikim kompleksima udaljenim od naselja. Idejno rjeenje ili tehnika dokumentacija za izgradnju objekta mora sadrati podatke o povrini predvienoj za korienje, vrstama objekata, uslovima prilaza i potrebne infrastrukture, te mjerama zatite ivotne sredine na osnovu procjene uticaja objekta na ivotnu sredinu. Udaljenost privrednih objekata u funkciji ratarstva - 100 m od puta, odnosno 500 m od graevinskog podruja naselja. Odredba o minimalnoj udaljenosti od graevinskog podruja ne odnosi se na staklenike i plastenike. Privredne zgrade za uzgoj stoke mogu se graditi u rubnim zonama naselja do kapaciteta 50 uslovnih grla stoke, a van naselja kriterijumi smetaja s obzirom na kapacitet se utvruju u zavisnosti od poloaja graevine u odnosu na naselje. Objekti za intenzivni uzgoj stoke, peradi i krznaa koje imaju preko 50 uslovnih grla se ne mogu graditi na zatienim podrujima prirode i na podruju vodozatitnih zona. Minimalna udaljenost objekata za intenzivni uzgoj stoke, peradi i krznaa za kapacitet preko 50 uslovnih grla od graevinskog podruja naselja iznosi 500m, a od ostalih naselja 100m. U sklopu kompleksa za intenzivno gajenje stoke i peradi dozvoljava se gradnja kapaciteta za osnovnu doradu ili preradu u funkciji osnovne proizvodnje. Minimalni kapacitet osnovne proizvodnje uz koji se moe odobriti izgradnja primarne dorade ili prerade
202

(klanica, hladnjaa, i sl.) iznosi 100 uslovnih grla, a maksimalni kapacitet objekata primarne dorade i prerade jednak je maksimalnom kapacitetu osnovne proizvodnje. Za poslovne objekte, objekte skladitenja i prerade poljoprivrednih proizvoda pravila za izgradnju utvruju se Urbanistikim projektom ili lokalnom studijom lokacije.

Vodno zemljite Principi i pravila graenja odnose se na vodno zemljite izvan propisanih reima zatite izvorita vodosnabdjevanja i drugih zakonom utvrenih reima zatite. Osnovni principi: Na vodnom zemljitu zabranjena je izgradnja, osim u izuzetnim sluajevima, i to: - za izgradnju objekata u funkciji vodoprivrede, kao za ouvanje i odravanje otvorenih vodotokova - za izgradnju objekata infrastrukture, u skladu sa prostornim ili urbanistikim planom - za izgradnju objekata eksploatacije renog materijala, turizma i rekreacije prema rjeenjima plana - za izgradnju hidroenergetskih objekata, kao i objekata za potrebe istraivanja hidroenergetskog potencijala. Pravila graenja i ureenja: Vrsta i namjena objekata koji se mogu graditi 1. Trajni objekti kulturnog, turistikog i ugostiteljskog karaktera i pratei objekti, kao to su: ank-barovi, prostorije za presvlaenje i sl., drvene sojenice i nastrenice, objekti parternog ureenja (sportski tereni, oprema, mobilijar, plae i sl.); 2. Objekti hidrotehnike infrastrukture i vodoprivrede 3. Parking povrine 4. Pristupne saobraajnice i putna infrastruktura 5. Ribnjaci; 6. Male hidroakumulacije sa hidroenergetskim postrojenjima. 7. Sistemi za preiavanje otpadnih voda. Za objekte ija se izgradnja izuzetno dozvoljava vae sljedea pravila graenja: Objekti koji mogu da se grade prema reenjima iz ovog plana realizovae se na osnovu urbanistikih planova i projekata koje je potrebno izraditi za odreenu vrstu objekata. Izgradnja du vodotokova podlijee uslovima nadlenog ministarstva i organizacije vodoprivrede, a za male hidroenergetske objekte uslovi i saglasnosti se izdaju u skladu sa zakonom i smjernicama i preporukama za korienje
203

vodotoka za izgradnju malih hidroelektrana . U principu, izgradnja je mogua uz uslov da se objekti grade u zoni izvan dejstva stogodinje velike vode, nije dozvoljena izgradnja nad rezervoarima podzemne vode i druge vode za pie, ali je dozvoljena van zahvata poplavnih talasa. Objekti za turistiko-rekreativne svrhe, komercijalni i ugostiteljski mogu biti maksimalne povrine 400m2, maksimalne spratnosti P+1+Pk. Za objekte infrastrukture i saobraajnice izgradnja se obavlja u skladu sa prostornim ili urbanistikim planom. Vodno zemljite u zoni obala vodotokova definisano je poloajem regulacione linije nasipa ili obaloutvrde za regulisane delove korita, odnosno granicom vodnog zemljita utvrenom Zakonom o vodama za neregulisane delove korita. Po potrebi i u skladu sa uslovima nadlene vodoprivrede dozvoljava se formiranje zatitnog zelenog priobalnog pojasa, u funkciji zatite priobalnih zona od erozije zemljita

UMSKO ZEMLJITE uma je svaka povrina obrasla umskim drveem, odnosno povrina na kojoj je, zbog njenih prirodnih osobina i ekonomskih uslova, najracionalnije da se uzgaja umsko drvee, kao i povrina koja je u neposrednoj prostornoj i ekonomskoj vezi sa umom i ijem korienju slui, a prostornim planom je odreena za te namjene. umom se ne smatraju: drvoredi; umski rasadnici; brzorastue plantae liara i etinara podignute na poljoprivrednom zemljitu; poljozatitni pojasevi; parkovi u naseljenim mjestima, kao i izolovane grupe umskog drvea na povrini do 5 ari, ograniene poljoprivrednim zemljitem. ume kao prirodno bogatstvo i dobro od opteg interesa obnavljaju se, odravaju i koriste pod uslovima i na nain kojima se obezbjeuje: trajno ouvanje i uveanje njihovih prirodnih vrijednosti i ekolokih funkcija; trajno funkcionalno korienje; zatita od tetnih posljedica koje ugroavaju te vrijednosti i uzgoj koji obezbjeuje stalno uveanje prirasta i prinosa. Prema namjeni, ume se dijele na: privredne, zatitne i ume sa posebnom namjenom. Privredne ume su ume koje prvenstveno slue za trajnu proizvodnju drveta i drugih umskih proizvoda. Zatitne ume su ume koje prvenstveno slue za zatitu privrednih i drugih objekata, zemljita, naselja, izvorita, vodotoka i dr. ume posebne namjene su ume koje predstavljaju naroite prirodne vrijednosti i prvenstveno su namijenjene za nauna istraivanja i nastavu, oporavak, odmor i rekreaciju i dr. Zabranjeno je: Rad i izgradnja postrojenja za mehaniku preradu drveta u umi, i na udaljenosti manjoj od 200 metara od ivice ume; Zabranjena je izgradnja objekata i izvoenje drugih radova u umi, koji nijesu u funkciji gazdovanja umama.

204

Izuzetno, izgradnja privremenih objekata i izvoenje drugih radova u umi moe se vriti samo na osnovu odobrenja nadlenog organa lokalne samouprave i uz saglasnost ministarstva nadlenog za poslove umarstva, uz naknadu , u skladu sa zakonom. Putevi koji su u funkciji gazdovanja umama smatraju se umskim putevima. umske puteve mogu koristiti pravna lica i graani, pod uslovima koje utvrdi organ dravne uprave nadlean za gazdovanje umama, u saradnji sa jedinicama lokalne samouprave. Izgraene umske puteve koji omoguavaju pristup do seoskih gazdinstava, turistikih i drugih objekata i preteno su javnog karaktera preuzimaju jedinice lokalne samouprave, na osnovu sporazuma sa organom dravne uprave nadlenim za gazdovanje umama. Principi i pravila graenja odnose se na umsko zemljite izvan propisanih reima zatite prirode i drugih zakonom utvrenih reima zatite. Osnovni principi Na umskom zemljitu zabranjena je izgradnja osim u izuzetnim sluajevima i to: - za izgradnju objekata u funkciji umske privrede - za izgradnju objekata infrastrukture u skladu sa Planom - za izgradnju objekata u funkciji turizma, rekreacije, lova i ribolova prema rjeenjima Plana. Vrsta i namjena objekata koji se mogu graditi: Objekti turistikog, vodnog i rekreativnog karaktera Objekti za odravanje i eksploataciju uma Pristupne saobraajne povrine i pratea infrastruktura

Pravila za izgradnju objekata: Veliinu objekta, gabarite, spratnost, primenjene materijale, arhitektonske oblike i forme prilagoditi umskom ambijentu i okruenju na kome e se pojedini objekti graditi. Preporuuje se da veliina objekta max. 100m2 u osnovi bruto, a visina objekta do P+1. Izuzetak su objekti za turistikorekreativne svrhe koji mogu biti maksimalne povrine 400m2, maksimalne spratnosti P+1+Pk. Pravila za izgradnju utvruju se sa optim pravilima struke, uz prethodnu izradu urbanistikih projekata ili LSL i, u skladu sa zakonom, uz prethodnu izradu procjene uticaja na ivotnu sredinu. Posebne kategorije zemljita Zemljite u okviru podruja lovita Pravila korienja, ureenja i zatite lovita podrazumevaju:
205

sanitarni lov u cilju ouvanja optimalne brojnosti ivotinja i sprijeavanja zaraznih bolesti; zabranu svih djelatnosti koje mijenjaju uslove stanita; zatitu rijetkih i proreenih vrsta divljai; gajenje glavnih i sporednih vrsta divljai na prirodan nain za otvorena lovita, do postizanja ekonomskog kapaciteta; zatitu divljai od bolesti, predatora, krivolova i elementranih nepogoda (poplava); i ureivanje lovita izgradnjom lovno-tehnikih objekata, lovnih objekata, odravanje prosjeka, lovnih puteva i komunikacija u lovitu.

U lovitima predvidjeti i: - izgradnju lovno-tehnikih objekata u zavisnosti od brojnog stanja divljai, a graditi ih od prirodnih materijala i uklopiti u prirodni ambijent lovita; - ograivanje dijelova lovita radi intenzivnog gajenja i zatite i lova divljai; - izgradnju lovno - proizvodnih objekata; i - podizanje remiza na onim mjestima u lovitu gdje nema prirodnih povrina koje mogu da prue zatitu divljai. Za izgradnju objekata vae sljedea pravila: - Izgradnja objekata za potrebe lovne privrede uzgajalita, hranilita i dr. mora biti zasnovana na planovima ureenja prostora, na vodoprivrednim uslovima, umsko-privrednim i lovnim osnovama i dr. - Objekti lovne privrede moraju biti prilagoeni pejsau prikladnih dimenzija, najmanje mogue spratnosti, graenih od prirodnih materijala i dr. Zemljite u ribolovnim podrujima Ureivanje podruja ribolova podrazumijeva: - organizovanje uvarske slube; - ureenje ribolovnih mjesta; i - ureenje pristupa rijeci. Objekti ribolovne platforme su drvene, maksimalno vizuelno uklopljene u pejza. Zemljite u zonama eksploatacije mineralnih sirovina U zonama nalazita mineralnih sirovina (prvenstveno energetskih, nemetalinih i dr.) dozvoljava se: - izgradnja objekata u vezi sa eksploatacijom sirovina shodno zakonima koji reguliu materiju rudarske proizvodnje i zatite prostora, kao i objekata koji proizvode graevinski materijal (asfalt, beton i dr.) - korienje rudnih zemljita obavlja se prema studijama i planovima prostornog razvoja i mjera zatite ivotne sredine primjerenih vrsti i karakteru eksploatacije, a kojima obavezno mora biti predviena rekultivacija ovih prostora po zavretku perioda eksploatacije.

206

Zemljite u okviru zatienih koridora Osnovni principi : U okviru zatitnih koridora putnih pravaca vieg ranga i dalekovoda 220 kV; 400 kV zabranjena je izgradnja, sem izgradnja odreenih objekata u skladu sa Zakonom o putevima i Zakonom o elektroprivredi. Izgradnja ovakvih objekata vrie se uz saglasnost i uslovima nadlenih republikih organa i utvrena urbanistikim projektima za svaki pojedinani sluaj. 3. IZGRADNJA U OKVIRU graevinskog podruja seoskih naselja Unutar graevinskog podruja naselja: a) na graevinskom zemljitu - na izgraenom - na neizgraenom b) na negraevinskom zemljitu Ovim pravilima definiu se uslovi i elementi urbanistike regulacije za izgradnju objekata i organizacije postojeih urbanistikih cjelina (graevinskog podruja seoskog naselja) i rekonstrukcije postojeih objekata .U pogledu iskorienosti zemljita planirani urbanistiki parametri treba da budu slijedei: Individualno stanovanje malih gustina unutar graevinskog podruja naselja a) Na graevinskom zemljitu Odnosi se na slobodno stojee stambene zgrade, izuzetno i dvojne zgrade koje imaju katastarsku parcelu sa izlaskom na javni put.(kako emo definisati urbanistiku parcelu?) Osnovni programsko prostorni elementi za parcelu su: - minimalna povrina djela parcele za individualno stanovanje 400m2 - maksimalna spratnost stambene zgrade P+1 +Pk - najvei dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 0,8 (ta za velike parcele?) - najvei dozvoljeni indeks zauzetosti parcele 0,4 Uslovi gradnje i regulacije Gradnja je mogua na parceli koja ima uzlaz na javni put. Minimalna meusobna udaljenost slobodno stojeih objekata iznosi 2,5m od ograde ivice parcele susjeda. Ne mogu se graditi ekonomski i poljoprivredni objekti u stambenom dijelu dvorita. Dozvoljeni su: - izgradnja stambenih objekata porodinog stanovanja, prodavnice i zanatske radnje, koje ni na koji nain ne ometaju osnovnu namjenu i koje slue svakodnevnim potrebama stanovnika podruja, - poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji objekti za smjetaj, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu,
207

zdravstvo i sport i ostali objekti drutvenih djelatnosti koji slue potrebama stanovnika podruja. Na parceli se kao zasebni objekti mogu graditi i pomoni objekti i garae. Na parceli se moe podii drugi objekat, ukoliko ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanistike parametre.

Na kosom terenu Slobodno stojee stambene zgrade, izuzetno i dvojne zgrade koje imaju parcelu sa izlaskom na javni put, ali koje su na zemljitu sa izraenom konfiguracijom i visinskim razlikama na nivou parcele. Osnovni programsko prostorni elementi za parcelu su: - minimalna povrina djela parcele za individualno stanovanje 350m2 - maksimalna spratnost stambene zgrade nije odreena ve zavisi od kosine terena - maksimalna visina stambene zgrade na vioj koti je 8.0m - najvei dozvoljeni indeks izgradjenosti na parceli 1,0 - najvei dozvoljeni indeks zauzetosti parcele 0,5 - Dozvoljena gradnja i uslovi gradnje i regulacije su isti kao kod osnovnog tipa stanovanje malih gustina na graevinskom zemljitu naseljenog mesta - U koridoru regionalnog, magistralnog ili drugog dravnog puta Prema vaeem Zakonu o putevima napraviti izvod iz Zakona Organizacija seoskog dvorita Seosko dvorite na parceli poljoprivrednog domainstva u okviru stambene zone na graevinskom zemljitu u naselju sastoji se iz stambenog I ekonomskog dvorita. b) Na negraevinskom zemljitu Ruralno individualno stanovanje na poljoprivrednom zemljitu Unutar graevinskog podruja naselja(sela)u nekim sluajevima je i poljoprivredno zemljite koje je definisano kao negraevinsko. Odnosi se na slobodnostojee stambene zgrade poljoprivrednog domainstva van graevinskog zemljita naselja, koje imaju sopstvenu parcelu sa pristupom sa javnog puta, sa ekonomskim i stambenim dijelom poljoprivrednog domainstva, a na kojoj se do 30% povrine parcele moe predvidjeti za stambeni dio. U gornjem sluaju osnovni programsko prostorni elementi za izgradnju stambenog objekta poljoprivrednog domainstva za parcelu su: - minimalna povrina djela parcele za individualno stanovanje 300m2 - maksimalna spratnost stambene zgrade do P do P+Pk - najvei dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 0,4 - najvei dozvoljeni indeks zauzetosti parcele 0,2

208

Na parceli je dozvoljena izgradnja stambenih objekata porodinog stanovanja, poljoprivrednih i ekonomskih objekata poljoprivrednog domainstva, kao zasebni objekti mogu se graditi i pomoni objekti i garae. Na parceli se moe graditi drugi objekat, ukoliko ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanistike parametre. Uslovi gradnje i regulacije Novi objekti moraju se postaviti na graevinsku liniju uvuenu min. 6,0m od regulacione linije puta. Minimalna meusobna udaljenost objekata iznosi 4,0 m od granice parcele susjeda. U koridoru regionalnog, magistralnog ili drugog dravnog puta,prema vaeem Zakonu o putevima. irina zatitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomone i sline zgrade, kopati rezervoari, septike jame i sl., niti podizati elektrini dalekovodi iznosi: pored autoputeva 40 metara, pored magistralnih puteva 25 metara, pored regionalnih puteva 15 metara, a pored lokalnih puteva 10 metara, raunajui od spoljne ivice putnog pojasa.

Stambeno dvorite sadri: - objekat za stanovanje - pomone objekte uz stambeni objekat(ljetna kuhinja,garaa,ostava,nadstrenica i sl. Ekonomsko dvorite sadri: - ekonomske objekte(za smjetaj stoke,proizvodni objekti,objekti za preradu poljoprivrednih proizvoda,objekti za skladitenje poljoprivrednih proizvoda; - pomone objekte:garae i nadstrenice za poljoprivrednu mehanizaciju,maine i vozila,ostave Na parceli sa nagibom terena prema javnom putu (navie), u sluaju nove izgradnje, stambeno dvorite se postavlja na najvioj koti. Na parceli sa nagibom terena od javnog puta (nanie),u sluaju nove izgradnje,stambeno dvorite se postavlja na najvioj koti uz javni put. Pored optih pravila,potrebno je potovati i posebna pravila vezana za pomone objekte: - meusobna rastojanja pomonih objekata zavise od organizacije dvorita; prljavi objekti mogu se postavljati samo niz vjetar u odnosu na iste objekte, - minimalno rastojanje izmeu stambenog objekta i objekata za smjetaj stoke 15m, - minimalna udaljenost septike jame od stambenog objekta 5m,a od granice susjedne parcele 3m, - minimalna udaljenost ubrita I oljskog nunika od stambenog objekta, bunara, odnosno ivog izvora vode 20m, iskljuivo na nioj koti, - Otpadne vode i ubre iz staje ili svinjca treba da otiu u zatvorenu septiku jamu,u skladu sa propisima o zatiti ivotne sredine.
209

Ako se ekonomski dijelovi susjednih parcela neposredno granie,minimalno rastojanje novih ekonomskih objekata od granice parcele je 1m. Stone farme veeg kapaciteta od 10 uslovnih grla nisu dozvoljene u okviru stambenog podruja.

OPTI USLOVI ZA ODREENE NAMJENE I objekte Stambeni objekti Stambeni objekti sa djelatnostima Kue za odmor Pomoni objekti: a) garaa, ljetnja kuhinja, mljekara, sanitarni propusnik, magacin hrane za svoje potrebe i sl. b) stone staje (ivinarnici, svinjci, govedarnici, ovarnici, kozarnici), ispusti za stoku, ubrine jame, poljski klozeti c) punice, suare, koevi, ambari, nadstrenice za maine, magacini hrane, objekti namenjeni ishrani stoke i dr. Objekti sa tercijarnim djelatnostima : - Komercijalni objekti - Trgovinski objekti - Ugostiteljski objekti - Turistiki i ostali poslovni objekti Proizvodni objekti : a) na kompleksima poljoprivrede prerada poljoprivrednih proizvoda, proizvodnja hrane, skladitenje poljoprivrednih proizvoda, skladienje voa (hladnjae), proizvodnja i skladitenje stone hrane i dr. b) na kompleksima stoarstva stone farme, klanice i prerada mesa, ivinarske farme, klanice ivine i prerada mesa, ribnjaci, prerada ribe i dr. c) na kompleksima ostale proizvodnje industrijska proizvodnja, rudarstvo, graevinarstvo,prerada drveta pilane, proizvodnja krea, zanatska proizvodnja, manufakturna proizvodnja, skladite i dr. Revitalizacija postojeih urbanistikih cjelina: zadravanje postojeeg ambijenta i namjene; kombinovanje dijela postojee namjene i promjena namjene uz dopunu sa novim objektima i cjelinama u funkciji turizma; komplet promjena namjene pojedinih urbanih cjelina uz potrebne graevinsko arhitektonske radove u funkciji turizma.

Rekonstrukcija, sanacija i adaptacija postojeih objekata svih namjena: izgradnju vikend kua usmjeriti na postojea naputena kuita seoskih atara, s tim da postoji realna mogunost komunalnog opremanja istih lokacija.
210

U ve formiranim zonama kua za odmor primjeniti sljedee smjernice: ograniiti dalje neracionalno irenje graevinskog podruja; svoditi izgraene povrine na to manju mjeru, koristei tipove i nain izgradnje koji zauzimaju najmanje prostora i minimalno utiu na promjenu karaktera prirodne sredine; ouvanje svih postojeih prirodnih vrijednosti: izvori, livade, proplanci, pejzai.

Stambeni objekti a) osnovna pravila korienja zemljita: min.veliina parcele 400-600 m2 min. irina fronta parcele 10,0m; svaka parcela mora imati kolski prilaz sa javne saobraajnice. b) osnovna pravila izgradnje objekata: maks. indeks izgraenosti 0,6; maks. indeks zauzetosti 0,4 maks. spratnost objekta Po+P+Pk. (podrum+prizemlje+potkrovlje); min. udaljenost slobodno-stojeih objekata od susjedne parcele 1,5m; min. udaljenost od ivice susjedne parcele 5,0m; omoguuje se i izgradnja garaa i ostava za alat, naroito uz objekat, ako veliina i oblik parcele zadovoljavaju; preporuuje se upotreba lokalnih materijala sa primjenom arhitektonskih oblika i formi lokalne arhitekture; preporuuje se ograivanje parcela ivom zelenom ogradom maks. visine 1,5m. Povrine, mree i objekti od opteg interesa Javni objekti od opteg interesa i javne povrine i i nfrastrukturni i komunalni objekti od posebnog interesa za lokalnu samoupravu (urbanistiko-tehniki uslovi, smjernice, uslovi prikljuenja) Javna administracija Javni objekti su pote, banke, uprava, administracija i ustanove. Arhitektonska reenja javnih objekata rade se po pravilu na osnovu Urbanistikog projekta ili konkursa. Maksimalna visina objekata treba da je usklaena sa okruenjem i ambijentom, kao i visinskom regulacijom susjednih objekata, a po pravilu ne treba da je vea od P+3+Pk. Nadziivanje objekata, kao sanacija ravnih krovova moe biti sprat i potkrovlje sa kosim krovom sloenim ili vievodnim, sprat sa kosim krovom iza atike, minimalnog nagiba. Prostorije javnih slubi (milicija, banka, telekomunikacije): mogu biti u okviru jednog objekta, GBP 12 m2/zaposlenom

211

Objekti drutvenog standarda i usluga U zavisnosti od ranga naselja, potreba stanovnika i prostornih mogunosti lokacije, neophodno je planirati bolje infrastrukturno opremanje i nestambene sadraje za zadovoljavanje svakodnevnih i povremenih potreba uz potovanje sljedeih normativa )u skladu sa propisima za tu vrstu objekata) Preporuke i kriterijumi racionalnosti za formiranje ustanova javnih slubi i centralnih naseljskih sadraja: KOLSKO I PREDKOLSKO OBRAZOVANJE Povrine za kolstvo su povrine koje su planskim dokumentom namijenjene prvenstveno obrazovanju. Dozvoljeni su: djeji vrtii, osnovne kole, srednje kole, univerziteti i visoke kole i objekti i institucije zaopsluivanje podruja, koje odgovaraju karakteristikama podruja. Predkolsko obrazovanje Povrina parcele - min. 10m2 po detetu ; Povrina objekta - min. 6,5m2 BGP po detetu; Radijus gravitacije - 600 - 1000m od mesta stanovanja. Po potrebi mogue i organizovano uvanje djece po kuama veih domainstava Osnovno obrazovanje Povrina parcele - min. 15m2 po ueniku ; Povrina objekta - min. 6,0m2 BGP po detetu; Uioniki prostor - 2,0m2 po ueniku; Broj uenika u odeljenju - 25 do 30; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 15 uenika; Radijus gravitacije 1500m u gradskim naseljima, a 5km od mjesta stanovanja na seoskom podruju, uz obavezu obezbjeenja prevoza uenika na relaciji mjesto stanovanja kola, ako su relacije vee. univerzalni tereni i tereni za male sportove pri koli biblioteka pri koli ,10 korisnika/1000 stanovnika; Zdravstvo i socijalna zatita Povrine za zdravstvo su povrine koje planskim dokumentom namijenjene prvenstveno zdavstvu. Dozvoljeni su sljedei objekti: bolnice, sanatoriji, poliklinike i drugi zdravstveni objekti i objekti i institucije za opsluivanje podruja, koje odgovaraju karakteristikama podruja. Socijalna zatita 1. Dom za smetaj osoba sa funkcionalnim i mentalnim smetnjama: Povrina parcele - min. 30m2 po korisniku ; Povrina objekta - min. 20m2 GBP po korisniku; 2. Dom za smetaj dece bez roditeljskog staranja: Povrina parcele - min. 35m2 po detetu ;
212

Povrina objekta - min. 15m2 GBP po detetu; 3. Dom za penzionere: Povrina parcele - min. 45m2 po korisniku ; Povrina objekta - min. 20m2 GBP po korisniku. Zdravstvena zatita 1. Dom zdravlja: Gravitaciono podruje - oko 12.000 stanovnika; Povrina parcele - 0,2m2 po stanovniku ; Povrina objekta - min. 0,11m2 GBP po stanovniku; 2. Zdravstvene stanice i ambulante: Gravitacijono podruje - oko 1.500 stanovnika za ambulantu i 3.000-5.000 stanovnika za zdravstvenu stanicu; Povrina parcele - 0,005m2 po stanovniku ; Povrina objekta - min. 0,003m2 GBP po stanovniku. GBP 0,05 m2/stanovniku; Radijus opsluivanja max 4 5km Kultura, sport i rekreacija Povrine za kulturu su povrine koje planskim dokumentom namijenjene prvenstveno razvoju kulture. Dozvoljeni su sljedei objekti: kulturne institucije, bioskopi i objekti i institucije za opsluivanje podruja, koje odgovaraju karakteristikama podruja. Kultura Dimenzionisanje kulturnih sadraja u seoskim naseljima treba da se bazira na principu da za svakih 1000 stanovnika treba obezbjediti najmanje 180m2 izgraenog prostora ra razliite kulturne i drutvene potrebe. Predvieni prostori treba da budu fleksibilni, uz mogunost uvoenja mobilnih biblioteka, bioskopa ili kamernih scena. odnosno vienamjensko korienje objekata. Biblioteke i itaonice predvidjeti za pojednina seoska naselja (ili grupu naselja) i to u okviru kola ili prostorija mjesnih zajednica. Preporuke za organizovanje objekata kulture: 1.Biblioteke i itaonice: Broj knjiga - 3 - 4 knjige po stanovniku; Potrebna povrina - 0,001m2 GBP po knjizi; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 1000 knjiga; 2. Bioskopi: Kapacitet - 20 korisnika na 1000 stanovnika; Povrina objekta - 2m2 na 1 sedite; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 50 sedita; 3. Univerzalna sala: Kapacitet - 10 sedita na 1000 stanovnika; Povrina objekta - min. 4,6m2 BGP po korisniku;
213

4.Pozorite: Kapacitet - 6 - 10 sedita na 1000 stanovnika; Povrina objekta - 8m2 na 1 sedite; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 10 sedita; 5. Kulturno umetnika drutva: Kapacitet - 20 lanova na 1000 stanovnika; Potrebna povrina - min. 1,35m2 BGP po lanu. Fizika kultura, sport i rekreacija Povrina parcele (kompleksa) - min.10m2 slobodnih otvorenih porina po stanovniku; Povrina objekta - min. 0,25m2 BGP po stanovniku. Objekte i pratee sadraje planirati u svim naseljima, ali tako da se najvei broj sportskih aktivnosti moe obaviti u mjestu stanovanja. Na ovaj nain e se to vei broj stanovnika aktivnije baviti sportom. U seoskim naseljima zone sporta i rekreacije treba uskladiti sa lokalnim potrebama, to se posebno odnosi na vrstu sporta, kapacitet objekata i nain obrade terena. Kriterijumi i smjernice za izgradnju javnih objekata Veliina objekta (gabarit i spratnost) mora biti u skladu sa vaeim propisima za odgovarajue djelatnosti koje e se obavljati u objektu, uz primjenu konstrukcija, materijala, arhitektonskih oblika i formi prilagoenih ambijentu u kome se objekti grade. Zelene povrine kompleksa moraju biti minimum 20% od povrine lokacije. Mrea infrastrukture S obzirom na postojee, esto loe stanje infrastrukturnih mrea i objekata, pri njihovoj rekonstrukciji i zgradnji nove infrastrukture, neophodno je istu vriti u skladu sa prethodno obavljenom ocjenom stanja, kao i dinamikom rekonstrukcije i sanacije postojee infrastrukture. Kriterijumi i smjernice za izgradnju vodovodne mree Ulinu mreu trasirati ispod kolovoza na 1,0 m ivice od kolovoza, a ako za to ne postoje uslovi pa cjevovod mora da prelazi preko parcela mimo ulice, strogo paziti da se prilikom kopanja rova za polaganje cjevovoda ne ugroze susjedni objekti, imajui u vidu i buduu izgradnju na tim potezima. Dubina ukopavanja: minimum 1,0 - 2,0 m prema uslovima konfiguracije terena. Mreu polagati uvijek, ako je to mogue u suprotnoj strani ulice od planirane ili izvedene elektro i telefonske mree. Poeljno je da se cjevovodi polau blagovremeno, pri izgradnji saobraajnica, kada za to postoje uslovi (planirane saobraajnice). Ako se u istom roku polau vodovodi drugih instalacija moraju se zadovoljiti minimalna propisana rastojanja zatite.
214

Za mreu koja se trasirala van naselja vae ista pravila kao i za polaganje cjevovoda u naseljenim mestima. Seoski vodovodi, kao i privatni mogu se izgraditi prema posebnim vodoprivrednim uslovima, koje izdaje nadleni optinski organ. Za polaganje vodovodne mree kroz putno zemljite vieg ranga, ispod pruga i vodotokova potrebno je pribaviti miljenje i posebne uslove od nadlenih organa i organizacija. Kriterijumi i smjernice za izgradnju kanalizacione mree Ulinu mreu trasirati ispod kolovoza na minimum 1,0 m dubine ukopavanja, sa obaveznim kaskadama ako konfiguracija terena zahtjeva. Ako cjevovod mora da se postavlja preko parcela, mimo ulica, strogo paziti da se prilikom kopanja rova za polaganje cevovoda ne ugroze susjedni objekti, imajui u vidu i buduu izgradnju na tim potezima (prem urbanistikim planovima). Ako je to mogue, mreu uvijek polagati u suprotnoj strani ulice od planirane ili izvedene elektro i telefonske mree. Prilikom izgradnje novih saobraajnica obavezno da se postavljaju cevovodi, da se kasnije ulica ne bi raskopavala (prema planovima trasiranja mree infrastrukture na pojedinim potezima naselja). Ako se u istom rovu polau vodovi drugih instalacija moraju se zadovoljiti minimalna propisana rastojanja zatite. Za izvoenje radova na polaganju ovih cjevovoda na trasama izvan naselja, privatnih mrea kanalizacije i na trasama ispod kapitalnih objekata, vae ista pravila kao kod polaganja vodovodne mree. Kriterijumi i smjernice za izgradnju atmosferske kanalizacione mree Ulinu mreu trasirati ispod kolovoza, na udaljenju 1,5 m od osovine kolovoza Ista mrea obavezno se mora postaviti iznad podzemnih voda, uz obavezno zaptivanje spojeva. Mreu polagati, uvijek, ako je to mogue u suprotnoj strani ulice od planirane ili izvedene elektro i telefonske mree. Ako se u istom rovu polau i vodovi drugih instalacija moraju se zadovoljiti minimalna propisana rastojanja zatite. Poeljno je da se cjevovodi polau blagovremeno, pri izgradnji saobraajnica, naravno kada za to postoje uslovi (planirane saobraajnice). Kriterijumi i smjernice za izgradnju elektroenergetske mree U skladu sa uslovima iz Posebnog poglavlja. Kriterijumi i smjernice za izgradnju telekomunikacione mree Prema uslovima iz Posebnog poglavlja.

215

Uslovi za prikljuenje na saobraajnu i komunalnu infrastrukturu U skladu sa uslovima iz Posebnih poglavlja. Kriterijumi i smjernice za izgradnju i ureenje javnih zelenih povrina U skladu sa uslovima iz Posebnog poglavlja. Kriterijumi i smjernice za ostale objekte komunalne infrastrukture Ljudska groblja Pod objektima na grobljima podrazumevaju se: Minimalni sadraj: 1.grobne parcele 2.grobna mjesta, 3.kapele (boksovi ) za umrle, 4.kolske i peake saobraajnice i prilazni put. 5.pjeaki trg, 6.drugi objekti (vjerski, ekonomski, prodavnice cvijea i pogrebne opreme i drugi objekti za vrenje pogrebne djelatnosti ), 7.zelene povrine, 8.ograda groblja. za seoska groblja je: taka 1, 2, 4, 7 i 8. Ostali sadraji odreuju se prema veliini, mogunosti i potrebama naselja. Prije izgradnje grobalja, neophodno je obaviti prikupljanje podataka o sastavu zemljita, njegovoj propusnosti i sl., kako bi se na taj nain izbjegla eventualna zagaenja i uticaj na podzemne vode i izvorita koje se koriste za pie ljudi i stoke. Pravila gradnje za navedene objekte prema propisima za ovu vrstu objekata. Pijace Pravila ureivanja i graenja za objekte stonih pijaca, sajmova i izlobi navedena su u dijelu koji se odnosi na pravila graenja za poljoprivredno zemljite. Graenje zelenih pijaca sprovodi se u skladu sa tehnikim propisima za ovu vrstu objekata. Privreda i djelatnosti - poslovni i proizvodni objekti Izgradnju proizvodnih i poslovnih objekata manjih kapaciteta (u okviru malih i srednjih preduzea), a naroito na kompleksima poljoprivrede i stoarstva omoguavati na svim prostorima seoskih podruja gde za to postoje svi potrebni infrastrukturni, ambijentalni i drugi uslovi), potujui kriterijume i smjernice za korienje poljoprivrednog zemljita i ostala ogranienja.
216

Naselja treba da prue turistiku ponudu u vidu seoskog smetaja i obezbjeivanja podrke razvoju lovnog, ribolovnog, sportskog, rekreativnog turizma. Objekti i kompleksi za smetaj turista treba da budu arhitektonski oblikovno maksimalno u skladu sa okruenjem i pejzaom, da potuju lokalnu tradicionalnu arhitekturu. Pri izgradnji ovih objekata koristiti u to veoj mjeri prirodne materijale i resurse. U naseljima se smetaj turista moe organizovati u domaistvima lokalnog stanovnitva, opremljenim prema standardima. Objekti sa tercijarnim djelatnostima( trgovine, snabdjevanja i usluga) Lokacije ovakvih objekata predviati u centralnim djelovima naselja (graevinsko zemljite), uz uvaavanje ekonomskog interesa investitora da to bude i van centralnih djelova naselja na negraevinskom zemljitu koje nije poljoprivredno. Povrinu parcele odreivae koncepcija, funkcija objekta i djelatnost i ovim planom nije propisana; maks. indeks izgraenosti - maks. 0,6; maks. indeks zauzetosti - maks. 0,3; maks. spratnost objekata je Po+P+Pk. (podrum+prizemlje+potkrovlje); svaka parcela mora imati kolski i peaki prilaz sa javne saobraajnice. U ve formiranim zonama izgraenih objekata dozvoljava se rekonstrukcija i dogradnja istih u funkciji objekata sa tercijarnim djelatnostima, ako mogu da zadovolje normative za ovakvu vrstu objekata i ne ugroavaju susjedne objekte. Prodavnice mjeovite, prehrambene i specijalizovane robe: (ili u skladu sa propisima za ovu vrsdtu objekata) GBP prodajnog prostora 0,45 m2/stanovniku GBP skladinog prostora 0,20 m2/stanovniku Samousluga: GBP prodajnog prostora 0,70 m2/stanovniku GBP skladinog prostora 0,30 m2/stanovniku Usluno zanatstvo: GBP prostora 0,15 m2/stanovniku za gradsko naselje GBP prostora 0,05 m2/stanovniku za seosko naselje Mogue korienje prizemlja stambenih objekata Orijentisati prema pripadajuoj ulici Ugostiteljski objekti: Naglaena turistika orijentacija pojedinih podruja Optine uslovljava uveanje ugostiteljskih kapaciteta (kafane, restorani, domovi za planinare, pansioni) 5-6 leajeva na 1000 stanovnika BGP skladinog prostora 0,30m2/stanovniku

217

Proizvodni objekti Ogranienja prema obavezujuim odredbama odgovarajuih zakona: - obavezna izrada procjene uticaja na ivotnu sredinu za objekte za koje postoji obaveza izrade u skladu sa Zakonom. - za ekoloki osetljive objekte, zone i lokacije obavezno sprovoditi viekriterijumsko vrijednovanje za potrebe izbora lokacije - Zemljoradnika zadruga otkupno mjesto ili objekat: - Prostor za otkup poljoprivrednih proizvoda - Magacin za skladitenje poljoprivrednih proizvoda (GBP zavisi od vrste poljoprivrednih proizvoda) - Kancelarija GBP 12m2/zaposlenom ZATIENE ZONE I KORIDORI Utvruju se zone i pojasevi s posebnim reimima i pravilima izgradnje i ureenja prostora i to: 1. Zone zatite voda i vodoizvorita, 2. Zone zatite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, 3. Zatitni pojasevi u infrastrukturnim koridorima, 4. Zone i pojasevi zatite od izvora zagaenja ivotne sredine. Zone zatite voda U skladu sa posebnim Poglavljem. Zatitni pojasevi u infrastrukturnim koridorima U skladu sa Zakonom i pravilnicima. Zone i pojasevi zatite od izvora zagaenja ivotne sredine Pored pojaseva zatite ivotne sredine od uticaja infrastrukturnog sistema utvruju se zone zatite od negativnih uticaja industrije i saobraaja. Zone pod posebnim reimima korienja (zone zatite od negativnih uticaja industrije i saobraaja) ZONE PRETENO STAMBENE NAMJENE U zonama preteno stambene namjene nije dozvoljena izgradnja privrednih objekata koji podlijeu obavezi izrade Procjene uticaja na ivotnu sredinu u skladu sa Zakonom o procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl.list RCG br. 80/05) i Uredbom . ZONE PRIVREDNE NAMJENE Prilikom formiranja novih privrednih objekata i zona utvruju se uslovi zatite ivotne sredine i pravila izgradnje za odreene ekoloke kategorije preduzea, koja se zasnivaju na minimalnim zatitnim rastojanjima izmeu potencijalnih izvora opasnosti u krugu objekata i stambenih naselja.
218

ZONE SAOBRAAJNE NAMJENE uzimajui u obzir mogue uticaje saobraajnica na zdravlje ljudi i ivotnu sredinu. Za objekte ija je izgradnja dozvoljena, a nalaze se u zoni uticaja saobraajnice, obavezno je sprovesti mjere zatite na objektu (protivzvuna zatita, graevinska stolarija najvieg kvaliteta, itd.). IZGRADNJA I REKONSTRUKCIJA OBJEKATA I IZVOENJE RADOVA Osim povrina preteno namijenjenih stanovanju i kompatibilnim sadrajima za naselja kao prostornofunkcionalne cjeline, koje na osnovu planskih pretpostavki imaju uslove za dalji razvoj, u grafikom ili tekstualnom dijelu elaborata ovog plana prikazane su ili opisane planirane ostale pretene namjene. KOMPATIBILNI SADRAJI U preteno stambenim zonama dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodinog i kolektivnog stanovanja, prodavnice i zanatske radnje, koje ni na koji nain ne ometaju osnovnu namjenu i koje slue svakodnevnim potrebama stanovnika podruja, poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji objekti za smjetaj, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport, auto kole, igralita svih tipova i ostali objekti drutvenih djelatnosti koji slue potrebama stanovnika podruja. Na parceli se kao zasebni objekti mogu graditi i pomoni objekti i garae. Na parceli se moe graditii drugi objekat, ukoliko ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanistike parametre. Sektor malih i srednji preduzea moe biti zastupljen u svim jedinicama osnovnih stambenih zona. Sektor zanatskih usluga I trgovine za domainstva i za pruanje slinih usluga, takoe se planira disperzno i zastupljen je u gotovo svim jedinicama osnovnih stambenih zona. Na povrinama mjeovite namjene dozvoljeni su: svi komercijalni, poslovni i stambeni objekti, prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju stanovanja, a koje slue za opsluivanje podruja, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za drutvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti. Izuzetno se mogu dozvoliti: ostali privredni objekti. U okviru industrijskih zona i potcjelina mogu je i prostor za razvoj sektora graevinarstva i saobraaja i srodnih djelatnosti, sektor servisa i usluga i sl. Dozvoljeni su sljedei objekti: privredni objekti, skladita, benzinske pumpe otvorena stovarita i javna preduzea. Izuzetno se mogu dozvoliti: zdravstveni objekti, djeiji vrtii i rekreativne povrine za potrebe privrednih objekata. U okviru industrijskih zona kao kompatibilna djelatnost moe biti planirana i skladina zona, koja bi se do privodjenja nameni mogla koristiti za unapreenje uzgoja poljoprivrednih kultura. Dozvoljeni su: prodavnice i zanatske radnje, poslovne djelatnosti, kao i ugostiteljski objekti i manji objekti za smjetaj, objekti za upravu, objekti za kulturu, zdravstvo i sport, igralita svih tipova, ribnjaci i ostali objekti drutvenih djelatnosti koji slue potrebama zone ili eventualno stanovnika okolnog podruja.
219

Na povrinama za poslovno komercijalne djelatnosti ili CD dozvoljena je izgradnja komercijalnih sadraja i centralnih institucija privrede, veih trgovakih centara i privrednih preduzea, koja ne predstavljaju znaajnu smetnju za okolinu, a mogu se okarakterisati kao preteno uslune i preteno trgovake. Dozvoljeni su: trgovaki centri, poslovni i kancelarijski objekti, prodavnice, zanatske radnje, ugostiteljski objekti i objekti za smjetaj, javna preduzea, poslovni i kancelarijski objekti, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti za drutvene djelatnosti, igralita svih tipova, ribnjaka i specijalizovani centri. Izuzetno mogu se dopustiti: stambeni objekti i stanovi, benzinske pumpe uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa Zakonom. Za izgradnju pobrojanih pojedinanih kompatibilnih sadraja nema posebnih parametara i uslova, osim onih koji su normirani kao standardi za njihovu izgradnju. Osnovni programsko prostorni elementi treba da su: u skladu sa parametrima osnovne pretene namjene. Nema posebnih ili dodatnih uslova i pravila za izgradnju i ureenje kompleksa i objekata za sport i rekreciju na za to predvienim i moguim lokacijama, osim uobiajenih standarda za izgradnju takvih objekata i kompleksa. Na povrinama pretene namjene za sport i rekreciju dozvoljeni su: svi komercijalni, klupski poslovni i namjenski objekti uz sport, prodavnice, ugostiteljski objekti i lokali drugih namjena, objekti za kulturu, zdravstvo, igralita svih tipova, ribnjaci i ostali objekti za drutvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti. Napominje se da su objekti sporta i rekreacije (tereni za male i velike sportove, trimstaze, rekreativne staze, biciklistike staze, deja igralita, mini-golf tereni, golf igralita sl.) kompatibilni sa svim drugim namjenama u skladu sa reimima korienja prostora. Saobraajna, hidrotehnika i komunalna infrastruktura i pripadajue mree snabdijevanja, mini hidroelektrane kao i benzinske ili gasne stanice, u skladu s rezultatima zakonom propisane procjene uticaja, kao i sve vrste sporta i rekreacije, zelenila, urbane opreme i mobilijara (fontane, esme, igralita i slino)kompatibilni su sa svim planiranim pretenim sadrajima u obuhvatu plana.

GRAFIKI PRILOZI: 1.Opta namjena povrina 2.Reim ureenja prostora 3.Generalna urbanistika razrada Plav, Gusinje, Murino

220