Cuc Chin Cha Tn

1.
i ci to
Kim cht thc gic, cn st vn cha dt, ngi anh cn hm hp nng. By gi mi qu na m, bng ti bao trm vn vt mt mu xm lt. Bu tri m sng lp lnh nhng v sao nh nh nhng ht chu lung linh trn tm d bo. Gi thi nh tht mt, hi lnh v m ca nhng ngy u thng nm nh ang ta ra t dy ni cao pha sau lng Ngc. Sau my ngy st cao, ngi anh nh ng trc bp la hng. Hi nng vn hng hc ngoi da nhng cm gic lnh thm su vo trong. C th anh bi hoi r ri, mt hoa my vng nh khng cn ly mt phn sc lc. Hm qua anh khng ngi dy ni nn c ngh mt ngy lao ng. Trn ngy hm qua n gi anh khng c cht g vo bng. Phn bo bo cha ch v, d nu k vn cng, cn nm gn trong bt nha. Anh c nhai mt vi mung hu c cht x trong rut, nhng hm rng anh mi. Anh c cm gic nhng mnh v cng, sc nh li dao ang co x gy xon xt trong d dy. Nhng anh cn chn la no, v cn phi n ko di s sng, mc d anh bit phn thc n cng ny c th gy nguy him khi ngi ang ln cn st. My vin thuc cm "dn tc" khng sc chn ng cn st lu ngy ang honh hnh trong c th suy nhc ca anh. Anh mt ng my m v cn ho ko n lin tc, khin c hng bng rt. Kim c cm tng sc khe anh ngy mt yu dn, nh cy kh i ngy ng , kt qa ca nm thng ci to, dm ma di nng t ni m ly nc ng m n n vng ni rng him tr quanh nm sng ph H-giang. V vo lc ny, ni vng t L-b-S, c th anh ch cn da bc xng, lp tht bc ngoi thn th mt dn v chnh sch "ch-tiu tiu- chun, nhn o khoan hng". Cc bn nhn anh i ngi nh nhn ra im chng lnh bo trc. Nhng chng lm sao c, v h cng nh anh, sau nm thng tri thn vi "lao ng vinh quang", mt chui di ti nhc hn th, mng sng ang trn tn ln. m lng l tri qua, ting d vn ha vang ngoi sn lnh. Anh nghe thy ting g gy sang canh, mn m nh nht mu, nh sao khut dn sau mn my bc. Cc bn quanh anh ang say ng, nh s mt mi sau mt ngy lao ng cc nhc cn vng li trong hi th dn dp tng hi. 1

Qua khung ca s sn nm trn, khu tri hin ra tht yn lng nh ang say sa trong gic ng m di. Bt cht Kim nghe thy ting n o vng vng t pha cng tri, nh c gi sng a y vang vng i xa. Ri ting n o r hn trc, nh vt qua khung cng tri vo tn trong sn. Anh nhm ngi dy, dn mt st vo phn trn ca s tm mt vt qua bc tng ngn ni cng phng 5. D cn nh trn cao, nhng anh vn khng nhn r khung cnh di sn v vng tng cao pha trc. Anh khng phn nh c nhng g ang xy ra di kia, nhng c iu g khc l so vi thng ngy. Anh thong nghe nhiu ting chn bc dn dp ha ln ting la ht trn li i v pha phng anh . Bc chn mi lc mt gn, qua khe khung ca cng thp thong bng ngi ko l mt thn xc bt ng trn li i ng ln khu k lut. Bc chn ngi ko chm li nh thn xc pha sau vng cn trn cc bc tam cp. Anh khng bit ngi bt hnh l ai. Lng Kim xe tht, lin tng hnh nh trc mt ti thn xc tn t ca mnh v cc bn, liu cn chng chi c bao lu na y. C phi nhng hnh nh ny, hon cnh ny ang xy ra khp ni c d tr, ghi sn vo on cht "cuc hnh trnh ci-to lao ng" ca ngi ci to min Nam.

2.
Ngc ging
-"Anh Kim, c cn thm gch na khng?" Kim bc ln dn xy, nhn hai chng gch th xp cao, anh tr li bn: -" tm gch, hn na trn dn xy khng cn ch, khi cn ti s cho anh hay. Anh gip ti ko thng ng h xy v cho va ln l xong."
Ging sng M trc tri Thanh Cm

Kim khom lng ly sc ko chic thng g ng h xy, mc d c bn di tip sc nng thng khi mt t, nhng anh vn cm thy qu nng. Lng anh on xung nhng t xng g ln cao nh mun thot ra khi lp da. Anh thy nng rt hai bn tay, si thng ln hn ngn tay nh mun ln su vo tht. Anh ng ngi v pha sau, si giy ko c vo thn tre dn do, nh mun mn sc cn khng bung ri chic thng g. Dn xy rung rinh, c phi v dn do khng buc cht, hay i chn anh ang run ry nh sc lc vt thot ra ngoi thn th. Sau khi ko thng g ng h xy ln dn, anh tip tc ko cc x va y thng cha. Kim mc tng go nc di t u tng v cc ng gch xp hai bn. Tri nng nn nc ti thm nhanh, bng si trn mt gch bc khi. Gch nng bng bn tay. Cn nh ang xy nm trn i cao. ng y anh c th nhn thy hu ht cnh vt xung quanh. T ging sng M di chn ni, m st mt phn tri, nc mng mnh chy xit nh bng nga phi. Mt nc ph sa ln dn vo ba lng bn kia b sng mt mu nu . Nhng mi tranh nh ln khi mt nc, tha tht cc khm tre bao quanh, n hin nh mt c lao l loi trong bin nc. Cch y khng xa l tri mc mi, do i hnh s xy xong my thng trc y. Cn nh ln rng c v b th nhng vn cha x dng c. Trc khi xy, tri tr tnh s lp tranh, nhng sau li i lp ngi cho p v bn. G mi khng ln nn mi on xung, dn sng nh rng un khc. Mi nng y dn ct tng. Tri cho ly cy chng xung quanh cn nh khi , tnh sa li nhng cha bit cch no. Ban gim th tri d tr, sau khi cn nh ny hon tt, i Kim s lnh trch nhim sa li tri mc. Chc phi r mi xung trc khi sa li ct, v phn u ct xy ng ra ngoi, li vt nt nm ngang khe h lt ngn tay. Nhng c g bo m cn nh khng khi c ngi tro ln mi, nht l lc gi ln, mi ngi ko kt u a nh chic vng. Anh c cm tng tri khng quan tm ti tai nn lao ng, nn sinh mng t nhn ch cn ty thuc vo may ri. 3

Nh cch y khng lu, i anh ph trch sa cha khu c quan. Khng hiu cn nh lm t bao gi, mi tranh mc nt. Khi tho b ht lp tranh, nhiu chic n tay bng tre h, nc theo ch dt ngm vo v ko g, li nhng vt loang l. Anh ngi trn v ko, gt cc cy n tay h xung t. Bt cht mt phn v ko b gy, nh khng chu ni sc nng khi c ngi di chuyn trn mi, li anh ng t trn nc xung nn xi-mng g gh xanh. Anh ri t hn 4 thc cao, hai u gi nn xung t. Phn v ko gy nm trong vng tay, mt u sau khi p xung t bt ln nh trng ngc, trc khi ht anh ng ngi ra pha sau, qut trng hm di. Anh cm thy au ing ni hng n tht lng, hm di xng ln. Kim tht may mn khi nhn thy khc sng l chui di hn gang tay trn cm hng chc chic inh di 10 phn, m anh mang theo khi ln mi nh, tua ta nh lng nhm nm trn nn gia hai u gi. Cm gic au ni hm ln t ci au ni u gi. Ton thn anh m, nh cc c phn ri ra tng mnh. Anh dui hai chn xem xt. Hai anh Nguyn-tn-Tnh v Tt-Hng lm cng vi anh ht hong chy ti, lo lng hi: -"Anh c sao khng, chng ti a anh i trm x." Mt s cn b gn ng nhn, anh tr li hai bn: -"Cha bit c sao khng, hy vng xng u gi khng v." Mu chy t m hai ng chn. Anh mt cm gic ni u gi. M hi v mu trn ln vi ct bi gy xon xt ni vt thng. Anh c ng ln, nhng bc i tht kh khn. u gi sng ln, mu ang r ra t vt thng. Anh c hai bn du v trm x. Trm x khng c thuc gim au, ch c thuc cm dn tc, vt thng c chi ra bng nc m c pha mt cht mui ht. Anh c ngh mt ngy v u gi ty sng khng i li c. Nhng ngy k tip anh vn phi theo cc bn i lao ng. Ri n tri mc c nh b ngho nn lm t lu, ch cn ly mi lm ch che ma. Mt cn dng lm rn v g do anh Trn-thanh-Tng, Thin T binh chng Cngbinh ph trch, pha sau dng lm tri mc v ca. Khu tri hin ra trc mt. T cng vo, v bn phi, cn nh u tin l khu nh bp. K n l trm x nh b khim nhng. Mt sn rng, mi bn c 4 cn nh xy mi ngi du mnh sau nhng bc tng cao, ch thy nh ln nhng mi ngi au. Gia sn, nm st pha trong l hi trng, ni sinh hot ton tri. Khng c tng bao quanh, l nhng hng ct g lim cao mi dng ng nh kiu nh Rng ca ngi min ni Cao nguyn Trung phn. Hai u hi tranh x xung, c ch ch cn tr li xng tre, t ti nh cnh g chi sau ln thua trn. Pha cui tri, sau hi trng, trn nn t cao l khu kin giam mi xy xong. Dy nh 4 cn, tng dy c ba gang xy bng tng ln. Hai khung ca s rng c song st ln bng c tay, chim gn trn hai mt tng trc sau cn phng. Mt b nm bng xi-mng cao ngang u gi ch cho 6, 7 ngi nm st nhau. Tng xy vt qua ca s v ca ra vo. i anh lnh trch nhim hon tt khu kin giam vi mi bng trn si. Khi cn nh hon tt, Kim bo Hng: -"Chng ta xy nh kin giam cho ta hay bn y?" Hng ci: 4

-"Cng nh khi ti tri Nam-H, chng ta hon tt cn nh mi anh em Hong-lin sn ti . Nhng tri cng cm n anh, nh ti cng sc anh b ra cho cn nh mi, nn cho anh vi gi trc khi i Quyt-tin H-giang." Khu kin giam hon tt trng tht b th, s l ch an ton v ga lnh v ma ng. Chc khng cn ai c nh vt thot, v phng c qu kin c so vi sc ngi. Dy nh bn cn trng tht s. Ngoi ca ra vo, mi cn c hai ca s rng trc sau khin cn b nhn r sinh hot bn trong. Ni y dnh ring cho qy v Linh mc v Tuyn y cng-gio cc qun binh chng ca min Nam trc kia. Anh em trong tri thng gi l "khch sn Hilton Thanh-cm". Qu thc tri qu lo xa i vi cc v lnh-o tinh-thn, v vi chnh-sch n cho khi cht ngay ny, d cho ca c m, cc v cng khng bc ni ch ng ni l c th chy c mt qung ng di. Cch khng xa, lui hn vo pha cui tri, nh mt ni ring bit, t ngoi nhn vo khng trng thy v b phng 5 che khut, mt khu k-lut mi xy thay th cho nh k-lut c. Khu k lut mi gm hai dy mi dy ba phng nh, va ch cho hai ngi nm trn nn xi mng lnh ngt. Pha cui b nm l chic cm chn, khoen cm l mt vng st va ln vi c chn, mc vo mt cy st mt u cht cm su di nn xi mng, cn u kia th ra ngoi tng, c kha pha ngoi. Trong phng khng c phng tin v sinh, ngoi tr hai ng bu bng khc tre bng c gi mt u mt lm y, mt tiu v mt cha cht d tha ca c th, khng c np y. Kim nh khi mi ti tri ny, nh k-lut c cn nm trn khonh t xy khu kin giam by gi. Ti tri vo bui chiu, nng khut sau ni, khu tri tht yn lng v cc i lao ng tr v phng. Va qua khi cng tri, mt khi en s nm trn nn t cao p vo mt, khin ngi mi ti c cm gic b e da, dn mt. Anh c nhn cn nh ny khi n cn nguyn vn, bao trm nhng nt kinh hong. Anh i qua nhiu tri min Nam, v khi ti min Bc, t tri Ty nh b Vn ho nm ni ngoi thnh ph H-ni, n cc tri ni danh mt thi nh m n thuc H Nam Ninh, ngc ln min thng du st bin gii Hoa-Vit, cch 10 cy s ng chim bay l tri Quyt-tin H-giang, v ri xui v y tri Thanh-cm thuc tnh Thanh-ho. Mi tri t chc nh k lut mt khc ty theo hon cnh, nhng c mt im ging nhau l tm ti, thiu v-sinh. Khng hiu ti sao tnh trng v-sinh ti cc phng k-lut li ti t n th. Hay Nh nc ngh rng nhng k vo y, d c t tng khng chp nhn ch Cng -sn hay c hnh ng khng tun th php lnh cu ch mt chiu, v mong mun c i sng t do, i hi c quyn sng cu con ngi, u ng cht. Khng cn gi gn mng sng, khng cn tn ti. S nui dng v vy m min cng, ly l. Qua khi ca vng ro km gai vy quanh, cn nh mi lp tn thic khng c ly mt ca s. Qua cnh ca lim dy, mt li i gia chiu ngang rng hn mt thc. Hnh lang qu ti v mi tn che mt nh sng mt tri. Hai bn chia lm nhiu phng nh, phn bit bng nhng cnh ca lim lu ngy ng mu en xm. Trn ca c mt vung duy nht mi chiu rng hn mt tc, l ni cai ngc nhn vo kim sot theo nh n bm, v cng l ni khng kh lun chuyn trong v ngoi phng. vung qu nh nn nh sng chiu vo khng c bao nhiu, anh c cm tng v phng qu 5

kn, nhng si khi thuc ging nh gii my trng bng bnh phiu du rt lu, trc khi tan bin vo khng kh. Phng nh giam hai ngi th qu cht, tht kh xoay tr. Khng c phng tin v-sinh trong phng, nn t nhn phi x dng hai "ng bu", ct t mt thn tre bng cn gi mt u mt lm y, cha d tha ca thn th. T nhn phi tp quen vi bng ti, v phng chng khong cch t ch nm ti ni ng bu ln tm mi khi cn. V ng bu khng c np y, t nhn phi chp nhn ht th th khng kh khng my trong sch, c hi cho sc kho con ngi. Trong phng m thp hi hm, cnh ca lim hi mi rp. Ngh n rp Kim khng khi rng mnh. Anh mc kch hng m ni phng giam tp th. Khi n bt sng, rp th ri t sn nm pha trn xung mn ngi nm di, nh chng ngi thy hi ngi. Rp chui vo mn b ngn ngang git khng xu. y l hng thng lm v-sinh trong phng, vn nm c di nc si tht k. Mc du tri nng nh la t, m hi t chiu anh vn phi mc mn trnh mui, ghp mn tht su di tm chn tri nm, nhng rp vn chui vo hng chc con. Chng honh hnh khng m no yn gic. Anh em din t l cnh "th ngoi gic trong". Mi ln d tm chiu nm, rp xp lp tng m trn sn g, khoanh trn nh tri u. Trn nh k lut cao v chc chn. Mt di l mt tm li bng giy km gai an vung. Trn lp km gai l nhng tm vn lim dy c tc, ghp st vi nhau bng inh a c ngn tay ng pha trn. Nhiu lp bao ct xp khc chiu nhau trn mt lp vn trn. Tri tin tng vi sc nng ca bao ct v lp vn lim dy kt thnh mt khi, t nhn kh c th thot ra ngoi bng li ny. Nhng c l vi thi gian ht nm ny qua nm khc, v khung cnh tang thng trong phng ti thi thc lng khao kht t-do, mun vut khi nanh vut ca t thn ang gm nhm dn mng sng. V ti y mt ci to min Nam vt thot ra ngoi. Mc d b bt tr li, b i x tn nhn hn, nhng mt ln na anh chng t cho m cn b tri bit lng kin tr, ch st khng chp nhn ch cng-sn ca ngi min Nam. Anh c a i tri Quyt -tin H-giang cng vi cc anh Nguyn-vn-Th, Trnh-Tiu, L-vn-Khng, Trang-minhHi, Nguyn-Xun, Phm-dng-t, Trn-trung-Chi, thm anh, L-vn-Mi cho bt tin. Anh em thng gi a anh l "th tng", anh lun ci ni: "Ti khng quen bit hn, l trng tn nhng vn khc h." Anh em sng vi nhau nhng ngy tht gian trun. Chia nhau nhng ba no, hng chung nhng ngy i, nm cng nhng ti nhc. Nhng tng s dt du nhau ln "i B Then", nm trn sn i pha sau tri, l ni dnh cho nhng ngi "ci to tt" m Nh nc quan tm, cho h lm ni an ngh cui cng. Ri vng bin gii bt n, qun i ca "hu phng ln anh em" trn xung nh ph, anh em ci to min Nam ri tri Quyt-tin v y. Ngoi s gn mt trm Bit kch ra Bc t thp nin 60 chuyn v tri Lam-sn, cn li 48 ngi v tri Thanhcm. Vi con s 48 ngi ln Quyt-tin ti t cc tri Nam-H, Thanh-Cm, HTy, Tuy-Ha n Hong-lin sn. Gm cc v lnh o tinh thn, thnh phn m ch cng-sn vn c thnh kin khng th kt hp, s cn li l nhng ngi, m bn cn -b nu danh u gu, c thnh tch chng i ti cc tri ci to. Ch mt sm mt chiu, 6

nm cha m ch, cc v Linh mc Tuyn-y c a ln khu k-lut c khi cha c khu kin giam nh by gi. Trong s cc v Linh mc ln khu k lut, c LM Nguyn hu-L, ngi cng vi cc anh bt u hnh trnh t tri Gia-rai Long-khnh, xung chung chuyn tu Sng Hng ra Bc. n Nam-h vng m ly nc ng, ngc ln Quyt-tin ri v y Thanh-cm. Anh em cn li vn vn my chc ngi, c lp thnh i xy dng. C i khng c bao nhiu ngh, ngoi tr chic ca tay nh, mt trng mt c, vi chic cuc xng. Kim ngao ngn nhn thy bn hu ca mnh qa tht x xc, vt v. Tri bo l thi gian th thch, nhng anh vn cm thy ch l hnh ng y i, hnh h. Hay tri vn c phng mt tp th c nhng hnh ng bt phc tng ch , c phng tin to nhng dp vt thot. Ch tiu cng tc a ra, thiu dng c anh em phi dng nhng cy st nung c l cc v ko tre. Cc bn trong tri nhn i ca Kim m tc ci, mt i t th xc n tinh thn ti t nh g mc ma, nh tu chui gp ngy ging bo. C ngi khng dm lin h vi m Quyt-tin nh s ly phi nhng iu bt hnh, s nguy him m cn b tri ang ging mng li v bt nhng phn t cn manh nha chng i. Kim nh ti anh ng-vn-Tip, ngi li cho cc bn trong i mt k nim au bun, chua xt. Gp anh tri Quyt-tin H-giang, hai ngi chung nhau mt chiu nm trong khu O. Ri tri Quyt-tin v v y Thanh-cm. Ri anh Tip i k-lut nh cc anh em khc, cng chng cn hiu ti sao. Anh k-lut ht thng ny qua thng khc, thnh thong mi nhn thy anh ra sng tm vo gi trc khi i lao ng tr v. Trng anh cng gy v xanh hn trc. Kim nh mi hnh nh khi i ngh lao ng v ti cng tri, nhn ln bc tam cp ng ln khu k lut, anh em k lut i tm tr v phng. Mt dy ngi nh nhng b xng bit i, ang vn tng ln tng bc trn bc tam cp. V vo mt bui sng sm ngy 2-5-1979, m cn b tri ko l thn xc anh trn li i ng ln khu k lut. Nghe ni, anh v bn bn t b nh hi ng. Nhng n nh hn th ca m cng-an loi anh ra khi i sng. Xa tan nhng c vng anh hng p c ng gp cng sc ca mnh cho ng bo x s. Chia ct vnh vin tnh yu thng anh hng mong mi i ch. Nhng ngi cng nhm vi anh c LM Nguyn-hu-L, i-t Trnh-Tiu, anh Nguyn-s-Thuyn v Cao-thnh-Vn b nh p tht tn nhn ni sn tri, thn th on oi r xung nh nhng xc khng hn. Qun o t ti, b bt ct bi v mu . Nhng ting ku au n tc nghn im dn, nh khng cn hi sc chu ng, chng . Anh Tip cht ti ch, bn ngi cn li cng chng lnh ln g. H c a tr li khu k lut, trt b qun o trn ngi, b y vo cn phng tm ti, lnh lo. Lnh chu nhng hnh pht k lut ngoi sc tng tng ca con ngi. Nhng thn xc kit qu mang y thng tch khng c cha tr, ang thoi thp trn nn gch nh nhp, trn tr gia ci cht v s sng qu mong manh. Anh Vn qua i trong phng k lut sau mt tun l b b i. Khi cht, chn anh Vn vn mang cm. i sng ba ngi cn li tht th thm, b b mc nh mt hnh ng phi tay. C thng sau LM Nguyn-hu-L mi c th gng ngi ln c. ng ni ln cho 7

m cn b tri nghe thy:"...cho ti mt trong hai iu, hoc l cho ti mt vin n c cht nh anh Tip, anh Vn hay cho ti qun o mc. Ti l con ngi ch khng phi l con th m sng trn trung. Nu ti cht trong t th thi, bng nu cn sng st ti phi ni cho c th gii c bit l cha c ch no i x vi t nhn chnh tr mt cch d man bng ch cng-sn Vit-Nam...." Nhng bin ng t khi bng ln, khuy ng khung cnh vn tng l n nh an tm. Ngi hy sinh nm yn trong lng t, mc d chn ct tht vi vng. Gi tr mt kip ngi tht r rng, tm thng. Nhng nhng ngi cn li nh hng ly tnh anh hng bt khut, gp gi thnh bo, ti luyn cho la u tranh. Kim cht nghe ting gi ca anh L Ngc Thch, ngi bn xy chung bn kia u tng, ct ngang ging d vng tr v. -"Anh Kim, anh th xem ti mc t v ko cha?" Kim cm thc o t u ca s ln mp gch va xy, kch thc ng nh d tr. Anh bo bn nng giy mc ln mt tng, dng thc thy kim sot nm ngang ca u tng. Anh dng dao xy xc h san mt lp mng cho cc m gch dnh vo nhau, nht l ni u ct gch ch t v ko. Nhn bc tng xy tng i thng anh ci thm, X hi ch-ngha tht u vit, ci to mi thnh phn tr thnh "con ngi X-hi Ch-ngha". Bin i t tinh thn n th xc ngi tr thc, chuyn vin tr thnh lao ng chn tay. Nhn cc bn trong i anh din t: ...Bc-s Quan cuc t, Dc-s Dim ph h.... Anh i ln t cng vic h tng, t o mng vc n cht na khing cy, t gnh nc ti rau n th mc th n. V by gi cuc i anh ang dnh lin vi dao xy thng va. Qu tht, i vi x hi ny anh l mt tay m. Khi lt lng v ln ln, anh c nui dng trong x hi gi l "phn vinh ga to". M vn ha anh hp th ti min Nam l th vn ha c mnh danh "n dch". Anh c x hi mi ci to, ti luyn t th xc n tinh thn. Phi gt b d vng, bin i thnh "con ngi mi Xhi Ch-ngha" c tay ngh vng chc, m theo cn b tri nhc nh nhiu ln v ng li ci to cng nh chnh-sch khoan hng ca nh nc, cc anh s nh m c cuc sng m no sau ny Kim nh ti gia nh, anh bung ting th di. lu anh khng c tin nh. Khng hiu v con anh ra sao, liu c chng chi c vi i sng thay i qu bt ng ny khng. C cn ch c hay b dui i vng kinh-t mi v c chng cha i ci to. Cn B m anh gi, bit ngi cn khe mnh. Nim thng nh lun lun v x tm t anh, nhng cng l ngun an i, xoa du cuc sng au thng ca anh hin ti. Anh bit mnh ang bc vo con ng cng, nhng lng vn mong mi c c hi tr v. Thi gian tri qua tht nhanh, thm thot nm nm

* 8

3.
Mt li cho Em
Kim lt vo con hm ti. Con hm tri ch cho xe hi qua li khng sng sa nh trc. Hng ct n t u hm dn vo khu nh anh , v tit kim sng du, nn khng cn c thp sng. Anh bc ti trc cng, hai cnh ca st c ghp tn mi pha ngoi, trnh nhng cp mt t ngoi nhn vo nh, vn ng kn. nh sng t phng khch chiu qua hai cnh ca m rng khin anh d nhn thy li i. Kim thy l, v sau ngy min Nam b xm chim gia nh anh rt t khi m ca trc vo lc ti tri, v thng ra vo bng ca hng. Ch tr nhng cn nh do gia nh cn b min Bc vo chim ng l n thp sng chng, cn hu ht nhng gia nh ngi min Nam li u ca ng then ci. Anh thng nghe b con li xm tm s: "C g sung sng hn hoan trc cnh nh tan ca nt, chng v cha con chia la". Anh cm nhn s au thng, nim ti nhc ang tn ph tinh thn v th xc ngi min Nam. Anh c cm gic l pha sau nn chm bc. Bt cht hai ngi n ng mc thng phc, v ng khut sau ct n ph y bng ti nn anh khng nhn ra khi ti cng, nhy ti k khu sng ngn vo hai bn sn. Mt ngi qut bo anh ng yn, d cao hai tay. Nh nh n trong nh chiu ra anh nhn r mt hn, trng l hoc. Hn vn nhm nhm khu sng ngn hng v pha anh, trong khi tn th hai xt ngi anh tht k t vai n chn. Trng hn tht cn trng, hai tay cm sng nh phng trng hp anh vut chy hay c hnh ng bt li cho ngi ang khm. Chc h nghi anh c v kh trong ngi nn khm rt k. Sau khi khm ngi anh xong, h y ca cng. Lc ny anh mi thy cnh ca cng ch khp h, m t ngoi nhn vo khung cnh trong nh vn yn lng, nh khng c g xy ra. H y anh vo sn, nhiu ngi v trang xut hin pha sau anh. Trong nh nhn nhp hn ln, m cng an v trang qua li nh hot-cnh ca m ma ri trn sn khu vt tri dy. Phng khch vng ngi, mt cng an ang ngi ni gh st ca ngn phng khch vi phng n, nh cm mi ngi trong nh ra phng ngoi. Anh vt qua my bc tam cp bc ln thm nh. Cha anh ngi yn lng sau chic bn giy. V anh vt khi ngi cng-an khi thy anh vo nh. Nng hn phi khc nhiu nn hai mt hoe, sng mng. Ti nghip cho nng, y l ln u tin trong i phi ri nhiu l. Anh lng ngi trong giy pht, t hi chng l ngy ny n vi anh tht sao. N ti qu sm cho cng vic anh lm. Nhn qua cha anh, ng im tnh gt u, nh on bit t trc. Cn v anh tc ti, cn nc kh ngn. Mt nng m l, s xc 9

ng kh lm ngng nc mt. Chc nng on bit s g s xy ra, hiu s an ton cho mi c nhn trong x hi ny t khi c c. m cng-an trn lu xung, nh va khm xong ton din cn nh. H t trn bn trc mt cha anh l c vng ba xc , vi tm hnh anh chp trc nm 75, my chc a nhc c in m v anh su tp. Anh ngc nhin khi nhn thy l c cn mi m m anh ct gi. V sau ngy 30 thng 4 gia nh anh la nhng g cn t b, gi li ch gy thm nhiu rc ri nguy him. Nhng khng hiu sao b vn gi li l c. C phi v quen mt nn khng n x b, hay l du vt gi nh nhng ngy hnh-phc ni tm t b, hn hoan nhn n chu ngoan ln ln trong khung cnh yu thng xum hp. Hay trong thm tm b vn mong mi i ch thi gian m m khi xa tr li vo mt ngy khng xa. Ngi cng-an ch anh ngi xung gh ni phng khch. Anh bit vic g xy n. u c anh cng thng tnh ton. C hng kh ng, cha bao gi anh thy kht nc nh lc ny, mc du thi tit cui nm nay mt hn nhng nm trc rt nhiu. Anh nhn v, hi nng cho anh mt ly nc chanh . Anh ung mt hi cn ly. V anh vn khc nh nc mt tro ra bt tn. Ni nng, anh thy trn ln c hn gin ln au thng, lo u v ut hn. Anh nhn nng thng xt. Nc mt gip anh d chu, bnh tnh tr li. Cc con anh xm li gn, nhng chng b tn cng-an y vo phng trong. Chng ng ngc nhn b m, nhn m cng-an l mt. a con ln ln 9 im lng nh hiu s vic xy ra cho ngi cha, cn my a em ngy th qa, chng tin gn nm ly tay m. Vin cng-an t gii thiu hn l trng cng-an ca qun anh, ngi bn phi hn l i din cng-an thnh ph, cn ngi bn tri l cng-an Trng qun Bnh-ha. Hn bo anh ng ln nghe lnh, v ly t trong tm ba gp i mt t giy nh my c in du trn ln mu mc , c to: "B ni v ngy... Lnh tng giam ...Tn... can ti: du no phn ng ...". Anh thy lnh sau gy, chn tc nh mun dng ln, mt cm gic anh cha thy bao gi. C l ch vo gi pht ny, hon cnh ny mi ny sinh cm gic l lng. Vic n n, c th n vi bt c ngi no trng hp nh anh. Khng ng bn chng nhanh tay n th. Anh khng kp thc hin nh. Va dt li hn quay qua ni vi v anh: -"Ch yn tm, anh khng phi can ti hnh s tm thng. Trc khi ti y chng ti xp xp ch n nm cho anh rt cn thn." Li buc ti tht ngn gn, gin d nhng lm mi ngi trong gia nh anh ng ngc, kinh hong. Nh mt tri ph vt n bp nght nhng tri tim. ng l ming li cng-sn, li ni ngt ngo ly lng nhn dn c hc tp k cng, che y bao nhiu hnh ng tn nhn, v lun. V anh bt khc ln, nh khng gi c ni thng kh tuyt vng ni tm t nng trong nhiu thng qua, c dp bc l trong gi pht ny. Ting khc pha ln ting nc nghn nh tt c u xp . Cc con anh chy li m b, nh mt hnh ng yu thng hng ngy, m trc khung cnh c bit ti nay, chng linh cm c ch yu thng t nay s thiu vng. Kim m cht cc con, lng thng xt dng ln. Anh cm 10

thy c li v s thiu st bn phn vi chng. Anh li nhn v, kh m ni c g trong lc ny. Vin Trng cng-an qun anh c li tng on t bin bn khm nh, hn ln ging khi c ti phn ghi tang vt: "mt l c ba que ln, mt s hnh ghi nhn c tip xc vi ngi nc ngoi, vi chc a nhc phn ng..." c xong, hn a t bin bn cho v anh yu cu nng k nhn. Nng cm t bin bn ri li xung bn, nh khng c c v nc mt dng ln ph m khung cnh trc mt. Nng a t bin bn cho cha anh nh ng c. ng c li mt lt, i sa vi ch ghi sai thc t. Qu thc, ng cho t bin bn ch l tm giy ln, mt hnh thc ly c. ng bit r ch ny. V vy bng b v con di c vo Nam. Nng cm bt t tay ln t giy nhng li ngn ng. Ngc nhn anh tht lu, nc mt m a nh xung trang giy. Anh nhn r tm t au thng trong lng nng, phi k nhn vo t giy ghi nhng yu t buc ti chng. Nng ng thng ngi, bung ri cy bt trn t giy, hai tay m mt run ry, ngi lo o nh ng khng vng. S vic n vi nng qu t ngt m vin nh en ti mi lc mt r nt. Vin cng-an qun dc anh i. Anh m hn cc con, bo chng nh ngoan ngon chm hc, nghe li m v ng lm m chng bun. Anh quay qua cha m ni ng b gi gn sc khe. Anh nhn hai a em gi. Anh i ti bn v, nhng tn cng an gi anh li. Chng ngn cm hnh ng yu thng ny, v trong i sng ca chng, trong x hi ny, tnh yu thng c nhn khng cn thit. Anh ni vi nng: -"Em gi sc khe, ng lo lng cho anh nhiu qu." Nng ti gn bn anh, ly ra gi tin a anh phng khi anh cn. Anh khng mun ly v bit gia nh chng cn bao nhiu sau nhiu ln i tin. Mt ng tin mi ga tr bng 200 ng c, mi gia nh ch c i mt s tin ga tr bng hai trm ng tin mi. S tin cn li tr thnh v gi tr. V tnh hay hiu theo mt cch khc, theo chnh sch nh gc min Nam v mi phng din, cp lun ti sn ca nhn dn min Nam, m v bo lc buc ngi min Nam phi chp nhn. V anh cn c gnh nng trn vai, mt n con di nng phi trng nom, dy d. Anh cm t giy hai ng cho nng yn lng. Trong thm tm anh t bit khng hiu anh cn c hi tiu hai ng ny na khng. Hn ko anh i khng qun mang theo nhng tang vt lm chng cho hnh ng chng i ca anh. V anh bt khc ln, cc con anh khc theo. M anh a tay chi nc mt. Anh nhn m tht lu. Nh ti chuyn c, anh thng b v cng, c i b hy sinh cho chng con. Anh vi b dt du i thm nui cha anh, khi ng cng nh phn ln nhng ngi cng thi dt do lng yu nc. Anh i theo b bt k chuyn tu m hay ngy, t tnh ny qua tnh khc ln li tm chng. V by gi trong hon cnh ny, gi nh hnh nh chua xt ni b. Khng hiu v con anh c ci may mn nh b hi xa, c mt gia nh on t. Nhn nhng ngi thn yu, anh cm thy lng mnh thm tha xt xa. Nhng li nhn nh va ri c phi l nhng li t bit, li ni cui cng ca s phn ly. Kim dng li khi xung ht my bc tam cp, quay nhn ngi thn ln cht. m cng-an v trang i pha sau nh bc ro ngn khng gia nh anh ti gn. Anh 11

nhn cn nh gia nh anh y lu. Ni y anh lp gia -nh, sng nhng ngy tht m m hnh phc. a con u n a t sinh ra y. Hai cnh ca cng m rng. Anh i gia m cng-an ra khi sn nh. Mt s ngi trong khu anh ng bn kia ng, h nhn anh ngm ngi nh thng tic cho mt ngi min Nam.

12

4.
Vo ng gian trun
(Tri Bng-Ky) By gi gn 10 gi m. Nhng ngy cui nm trng mun, n khng sng nn con hm chm trong bng ti. Kim mc b qun o mng nn hi lnh. Hai ngi cng-an i km hai bn, mt tay trong ti qun. Chc mun cho anh bit chng lun sn sng nu anh c nh thot chy, nh tng xy ra trong nhng ln vy bt trc y. Vin cng-an qun cht ni bn tai anh: -"Chng ti khng cng tay anh nh thng x dng theo th tc bt giam v knh trng anh v gia-nh anh." Anh tha bit d tm ca hn. Hn x dng ngn t nh nhng, tnh cm hu khng xy ra chuyn rc ri dc ng, hn na hn khng th hnh ng l mng, tn c nh tng lm, vi anh chng chng c li iu g. Chng li cng khng th mnh tay trc mt ngi dn trong xm ang ng bn kia ng, m chnh sch Nh Nc ang t ra ly lng ngi dn min Nam. Anh b y vo gh sau mt xe du lch, ngi gia vin cng-an qun v i din thnh ph. Hng gh trn, ngi bn ti x l cng-an trng qun Bnh-ha. Pha trc xe du lch l mt xe Jeep c cng-an v trang. Hai xe Honda c v trang ch y km hai bn xe anh. Anh t hi ti sao mnh c i x qu chu o, m sut cuc i lm vic trc kia cha bao gi c hng khung cnh "tin h hu ng" nh th ny. Hay v danh xng "u no" m bn chng va gn cho anh, nng anh ln hng quan trng. Tri v khuya ng ph vng ngi. Gi ny, i vi ngi dn min Nam khng cn l thi im n chi nh trc, m l lc ngh ngi sau mt ngy vt ln vi s sng, sau nhng gi hc tp chnh sch Nh Nc ti khm phng. Nh Nc lo cho ngi dn tht chu o. Xe qua khi ng t V-di-Nguy, theo ng Chi lng hng v Gia-nh, ri ng Bnh-ho. Khi qua cu, xe r vo khu bit th vng v. Cn nh nh tch ri khi li xm. n khng thp sng m nh trng m nht nn khng nhn r mi vt. Xe ngng ni cui sn i din vi dy nh ngang thp. Anh b li xung xe, hn bo anh a hai tay ra sau, mt vng thp lnh qun ni hai c tay xit mnh. Anh nghe r m thanh ca nc cng trt qua khp. Hnh ng c hi nng tay, khng ging li ni "knh trng" nh khi anh va ri khi nh. Anh cht hiu v s thay i qu nhanh, h khng cn lo anh tho chy nn i x thng tay nh bn cht sn c. H dn anh ti trc mt cn phng nm di mi hin che, pha trong l mt hnh lang ti nh mc. Tht yn lng nh khng c ly mt hi th. Hn ko mnh cnh ca st nh, bn l xt r gy m thanh gh rn trong m vng. Trong phng qu ti, anh khng phn nh c r rng pha bn trong. Anh cm thy hi nng v mi hi nng nc di vo mt. Cha kp nh thn, anh b x mnh vo phng, chn vp phi sn g nn ng chi v pha trc. Anh khng kp t ch, nn theo y ngi 13

anh va mnh xung t. Hai tay b cng v pha sau nn mt bn vai au ing, rt may u anh khng va vo u. Anh ngi dy, a mt chn qu xung quanh, chn chm vch tng hai bn, cn pha i din vi ca ra vo phi hai bc chn mi ti vch ngn. Anh tr li vc g, Vc g tha khe h b lt ngn tay, gc nghing nghing mt u ln b ca ra vo. Anh ngi trn vc g, chic chiu tri nm rch. Hn phi c nhiu ngi ti y trc anh. ng nh li vin cng-an qun ni, h sa son ch nm cho anh tm tt, cng chiu ging y . Chic cng ko hai tay v pha sau khin anh c ng thiu t nhin. Anh c gng a hai tay v pha trc nhng vng xch xit cht, thu hp vng trn, nn kh a hai tay qua mng. By gi na m, khu ngoi tht yn lng. Khng cn ting my xe chy ngoi ng. Vn vt nh chm vo gic ng. Trong phng ch cn ting mui vo ve, thnh thong vang ln ting thch sng tc li. Mui bm vo mt, chm vo hai bn tay sau lng, vo hai bn chn trn. Anh thy nga pha sau lng v ln vi mng khng cn c chic vi di. Anh c ng lin hi sua ui n mui nh ngi ma ri. Thi tit Si-gon vo cui nm tr lnh, nht l nm nay. Nhit quen thuc trn 30 C bng chc tt xung c chc , khin dn Si -gon c dp khoe o m. C ngi tiu lm cho rng, cng-sn chim min Nam mang ci lnh ct da ca min Bc v ci i cng vo theo. Thc ra vo gi pht ny ci "i lm" th cha, v min Nam vn l va thc ca vng, mc d chia nm x by, ht ra Bc li qua Lo sang Mn. Nhng chc chn ci "au kh" ti ri v ang trn pht trin. Ngi lu mi, anh nm sp trn vc g, v s khi nm nga s ln chic cng pha sau lng, m mi ln chm mnh vng cng xit li nh hn. Nm khng c bao lu li bt ngi dy v mi nc cng xng ln. Anh ngi da vo tng, tr c tht tnh to. Anh ln tm s vic khin anh b bt m lng l tri qua, ting d tha dn. Anh nghe thy ting g gy sng quanh y, ri ting xe th g mng trn ung nha rung ting nhc leng keng. Ting my xe ba bnh mi lc mt nhiu Qua khe l xch pha di chn cnh ca st, bng m nht mu. Tri hng sng. Sinh hot mt ngy li tri dy. Tri sng hn. nh sng len vo phng qua khe ca khng chiu r cnh vt bn trong. Cn phng chiu ngang rng hn thc, t cnh ca ti vch tng pha trong khong 2 thc. Mt trc, cnh ca st chim gn trn, ba mt tng cn li d bn v lu ngy cha sn qut. Kim cht nhn thy dng ch trn tng, d c bi xa nhng vn cn c c d dng. Dng ch " o cng-sn" tht m nt, nh c vit bng mu, nn thi gian i mu thnh nu xm. Vc g tha, chic chiu tri nm rch, nn khng cn c phn no mi hi xng ln t ming cng di vc g. Bng nc mu en lan ra pha ngoi vc. X u trn ngp trong phng, khin nhp th nh mun tc nghn, gy ln cm gic chng mt bun nn. Trong phng trng trn, khng c phng tin v sinh. Hai vai Kim mi nh v hai tay khng c ng bnh thng. Ngi mt mi sau mt m khng ng. Dng ch " o" trn tng gi cho anh nhiu suy ngh. Vi 14

chic cng ni tay cha phi l mn n chi m h mi anh vo bui u s ng. Anh cn mi m qu, cha nm tri cc hnh l mn n chnh dnh cho thnh phn nh anh, nh nhng ngi vo y trc m s phn ut, ch kin cng in du trn tng. Th hn phi tr bng mu , bng kip sng con ngi. Khng hiu nhng ngi vo y trc anh gi hay tr, cn sng hay cht. Kim cm phc nhng ngi bn vng mt, m du tch ghi li nh khuyn khch anh chu ng, chp nhn au thng, v mc-ch cao c l s t do v quyn sng ca con ngi. Chic vc g anh ngi on xung. Mnh chiu c rch nt l nhng xng g nm nhn thn, i mu nh c cc tm thn m t m hi, r mu v cc hnh, on oi ch st sau nhng ln khai cung. Anh i li trn phn nn ngoi vc g, hy vng c bp hot ng s gim c phn no mt mi. Anh m bc trn phn t nh b hng trm, ri hng ngn... u c cng thng, khng hiu vic anh b bt lin h ti nhm no. Anh phi tnh to, sn sng ch i trnh cho mnh lm ln sau ny. Mt tri chc ln cao, nh sng la vo phng nhiu hn. Anh nhn k cn phng, qu tht d bn. Mng nhn ging khp tng, dn xp lp ti cc khe gch, gc tng. Chc lu ngy cha qut dn. nh nng nung nng mi tn, hm nng phn khng kh anh th. Nc cng di vc g nh bc hi nhanh hn, lm khng kh trong phng thm ngt ngt. Hi nng t mi tn, khng xa u anh bao nhiu, nh anh xung. Anh ngi xung vc g trnh hi nng trn u, mong tm mt cht hi mt t mt t. Anh nm xp trn vc g, mt st khe l sch gn chn cnh ca st, mong tm mt cht khng kh trong sch ngoi. Anh khng nhn thy khung cnh no khc ngoi khong cch hn thc t chn ca ra vo. Ngay trc ca, nc ng thnh vng, th ri trn mt nhng chic l vng. Anh tm thy bng rm ca cy trng c. Anh khng hiu xung quanh anh cn nhng ai, c bao nhiu phng. Khng thy ting ng no khc l. Trong phng khng c vt g c th lm phng tin v sinh. T ti hm qua n by gi anh phi chu ng, phn nc tha trong c th nh tng thm, lm cng phng bng di. Anh cm thy tht kh chu nhng c nhn v khng mun lm bn thm khng kh trong phng vn khng sch cho bung phi. Cha bit vic g s xy ra giy pht k tip, anh nh lng ch i. Mi th khng cn trong quyn hn ca anh quyt nh, ngay c mng sng cng khng bit cn hay mt vo thi gian sp ti y. Anh khng th nn nng, v bnh tnh l iu cn thit trong trng hp ny. Khong hn 10 gi ca phng bt m. Hi nng trong phng nh cun cun tun ra ngoi. Tn cn b v trang va l u vo vi li ra ngay, nh chong vng v b sc nng v mi hi y hn ra. nh sng chi chan p vo phng, ty xa phn no khng kh d bn bn trong. Kim bc ra ngoi khoan khoi n lung gi mt. Anh c tho cng tay, c 10 pht n ba cm tra v lm v sinh c nhn.

15

Anh chy qua mt ngi cn-b v trang ti phng tm chung, tho b b qun o trn ngi. Anh phi tht nhanh, ch c 5 pht tm ra v v sinh, cn 5 pht dnh cho ba n tra. Nhn bt cm go hm nh gi trong kho lu ngy gia li i. Chn cm ngui, mt ming c hp mn cht trng cht ln bng hai t ngn tay, nm di my cng rau mung luc khoanh trn. Ba tra ch c th. Anh c n mc d khng thy i v qu mt mi. V tanh ca ming c lm anh lm ging. Anh c nut cho nhanh v nh thm s phi lm quen vi nhng ba n nh th ny. Anh cn mt cht g vo bng sc chu ng trong nhng ngy sp ti. Mi pht ngn ngi qua nhanh, tn cn b dc anh vo phng khi cha n ht bt cm. Hai tay anh li x vo vng xch. Cnh ca st ng mnh pha sau lng, m thanh vang ln tht d di. By gi qu tra, mt tng bn phi hng ty b hm nng nh v st nng, hi nng t mi tn, vch tng t nng khng kh trong phng. M hi nhm nhp trn mt da. Anh mun ci o cho bt nng, nhng hai tay b b xch pha sau, hm rng khng ci c hng khuy o trc ngc. Anh nm xp xung vc g hu xa phn no mi tn ang bc la, hy vng hi mt t mt t lm du cn nng ang hng hc trong ngi. Kim nh n mt ngi bn b Vit cng bt khi i cng tc ti min Trung, chng bt nn nhn nm nga, chn tay dang rng, c chn tay buc vo cc, khng th c ng. Di nh nng chy da ca ma h, hi nng ht t mi tn ch cch mt hn thc, khin nn nhn nh chic khn kh vt ht nc. S chu ng ca Kim cha ng k, nhng c qua cnh ny mi hiu c ci au kh m ngi khc phi chu ng. m qua tht lnh li khng c o m, by gi qu nng li khng ci c o. Nm gi chiu l ba cm ti. Ca phng va m, chic cng tay va tho, anh vi chy qua phng v sinh. Thi gian hn hp thc qu bu. Anh cht thy na di chic bnh nha loi 2 lt bn u nh. Anh nht chic bnh va tm va ra sch, hng y nc vi. Khng hiu trc y n c dng vo vic g, sch hay bn. Chc lu, t bn bm vo, mu trng i thnh nu nht, khng cn bit, anh ang cn n, khut mt trng coi. Anh ngh chiu v ti nay s c nc ung, khng b cht kht nh sng hm nay, v phn nc ung trong ba n khng kim ch ci kht trong cn phng nng nh l bp. Anh v vi chn cm. cng li chn cm ngui go hm, my cng rau v ming c hp mui mn cht lnh tanh. D khng ngon ming anh vn phi nut cho nhanh. C th anh ang cn n, phi n ht bt cm, khng th b d nh sng nay. Cn lu lm anh mi c bt cm k tip, m c th nhiu vic xy ra khin anh khng c ba n ny. Kim bnh nc trn bc ca ra vo, ch u vc g gc ln, trc khi anh cho hai tay vo cng. Anh ngh bnh nc ni y, c th nm xp trong lc hai tay pha sau lng, dng rng cn nghing bnh ung nc khi tht kht. Nhng anh cht ngh ti phng tin v sinh, kht c nc ung cn phn nc tha trong c th li khng c ch cha, m chic bnh nha khng th lm hai vic mt lc. 16

Tri ti, anh ch i mt ngy di vn cha c g xy ra. Chng l h i lc na m khi t va an gic ti dng dy mang i ly cung. Mt hnh thc c t nhiu hiu qa, v t nhn km minh mn trong gic ng chp chn. Cha bit nhng g s xy ra vo thi gian sp ti. Anh mun ng mt gic hu ly li sc khe, v hm qua thc trng m. Nhng nm nga s vo cng, nm xp chng c bao lu v mi nc cng xng ln. Anh th nm nghing cng khng n, v c thn ngi ln ln mt phn cnh tay, khin cnh tay t bi. Anh c un cong ngi li, mng c th lt qua vng tay hu a hai tay v pha trc, nhng vn khng xong, chic cng xit ni c tay qu cht, vng tay v vy nh li nn mng kh lt qua. Kim ngi ta vo tng, ngh ti cnh ti qua khi n bt anh, chng hng h nh mun n ti nut sng, canh chng cn thn nh s con mi vut chy. By gi li hng h thong th, anh thp thm trong cnh i ch. Anh suy ngh lin min, n li chuyn c. Anh cn dng cu chuyn cho lp lang. iu g cn khai mi khai, cn du l du, nhm tnh tht k, v t y n s l l lch trc sau nh mt ca anh. Anh mun ng nhng n mui i chng yn. Nhng nt mui t ni trn mt da nga ngy kh chu. Anh trn tr nhiu ln, ht ngi li nm.... Ting g gy sng. Ting v nga, ting my xe dn dp tr li. m qua i tht nhanh. Mt ngy bt u. nh sng bng ln ngoi ca st, len vo phng sua bt bng ti. Phn tn n mui vi chic bng cng phng, nng n v cnh. Nhng con dn theo nhau ni ui ni gc trn.... & Khc vi ngy hm qua, mi 8 gi sng ngy th hai sau khi anh ti y, Kim nghe thy ting chn ngi bc ti gn. Anh t hi khng hiu c g xy ra y. Ting m kha pha ngoi. Ca phng m, cn b v trang ni vng vo: -"Anh c 10 pht lm v-sinh c nhn v sa son i lm vic." Anh ng ng vi danh t "lm vic", n khc l vi thi quen ca anh. Anh vi vo bung tm, ging nc mt gip anh tnh to, mi hai ngy khng co ru m cm thy nga ngy kh chu. Anh vut nhng git nc bm trn ngi trc khi mc li nhng b qun o l lt my ngy cha git. Anh c dn ti mt cn phng gia dy nh ngang, gp li tn cn b n bt anh ti nh. Hn tn Ba Cm nh va xng danh. By gi ban ngy anh mi nhn r mt hn, ng l mt th con ca cch mng. Th t ghp vo tn khng phi l th t u con trong gia nh, m mc ch ch gip tn hn khng tr trn, c v ha ng vi dn a phng. Khng r c phi tn cng cm, hay ch l th tn gi cho ra v hin lnh, nh mt b s, mt danh xng thng dng ngy trang trong thi gian nm vng, quy ph khng b ti min Nam. Nhng khng hiu sao, nghe tn hn anh vn khng thy m hng du dng, gin d, thn thit ca ngi min Nam m Kim thng nghe mi ln i cng tc ti cc tnh Hu giang. Cn hnh dung hn tht c bit, khun mt khng ra ch in, n ging 17

nh mt hnh thang ko di xung, xng hm bnh ra qa ln. Da xm mt, mu sc c hu sau mt thi gian nm di hm su, hay ti cc t im trong rng ni i thi c ph hoi i sng an bnh ca nhn dn min Nam. Hm ru quai nn cha co sch cn lm chm, i mt nh n di hc mt su khin khun mt hn khng cn xng, ch l nt gian c th on. Hn qa khng chn lm ngh, hay ch l sn phm ca chnh-sch "trm nm trng ngi". Hn dang rng i tay nh m ly chic bn. B qun o dn s h i thng tp vn khng lm bt i phn no v th kch nng n cn nng tnh giai cp. Khu sng lc trn bn trong tm tay vi, tp h s c nhn ca Kim trc mt m sn trang u. Hn ht hm bo anh ngi trn chic gh u cao, khng c lng ta v g k chn. Hai chn anh bung thng khng chm t, khin th ngi khng vng vng. Nt mt hn hm hm nh mun n ti nut sng ngi i din, khc hn v mt du dng ca hai ngy trc y. C l hn c nh lm anh khip s thun li khi ly cung. Gng mt hn thay i, lc ng cng phng, khi xm xt co dm kh coi, cng l nt bt nhn anh c. Hn gn ging m u cu hi lin quan n hot ng ca anh trc thng 4 nm 75. Ri bt cht chuyn cu hi v hot ng chng i Nh Nc v hnh thnh t chc ny ra sao. Anh tr li hn y nh li khai trong bn l lch anh khai ti phng khm v hot ng ca anh trc ngy 30/4, v khng khai mt li no v hot ng chng cng sn sau ngy min Nam b xm chim. Sau my gi hi cung kt qa khng c nh mun, hn ni cu d tay p mnh xung bn ming ht " ngoan c". Hn ng bt dy nh khng dn c cn tc gin lm mt hn tm ngt, hn quay li bo nh tn cn b v trang ng pha sau. Anh thy tn cn b v trang i sc mt nh ly s tc gin ca Ba Cm. Hn cn qu tr c ch ng tt trong gung my bo quyn, hay ch l mt th tiu anh hng vng ln vo ngy min Nam xp . Hn c hng dn hc tp, nhi s t tng x-hi mi, hu theo kp bc chn ca cc bc n anh. Khi chong chic cng thp vo c tay Kim, hn xit mnh nh mun trt ht cn tc gin ang trn ngp trong lng. Anh dn ngi ln nh mt phn ng t nhin, khi ln thp lnh m cht hai c tay lm anh au nhi. qu gi cm tra, khng thy chn cm trn li i trc ca phng nh mi ln. Anh b y vo phng, cnh ca st ng mnh pha sau lng. Kim ngi ta vo tng, dui thng hai chn mi nh sau bn nm gi ngi trn gh u khng g k chn v ch ta lng. Nhng t xng sng nh ri ra tng khc lm lng anh mun xm xung. Anh cm thy i, v nhng ht cm n chiu hm qua chc bin mt t na m. Hai tay nng hn, mu chuyn mnh ch cng st xit vo, nh tri tim ang p ni c tay au xt. Anh nm bn tay, cc ngn cng phng, nh mu ngng li. Anh c cm gic au tc u ngn tay, ging nh khi qun si giy thung vo u ngn tay lc cn nh. Anh vi nm xp xung vc g, hy vng vi th nm ny, hai tay sau lng c d cao s gip cho mu d lun chuyn v t ng ni bn tay. Nhng v ch, cm gic nhc nhi vn cn, tay cng sng vng thp 18

cng cht hn. Anh mong mi ti ba cm chiu, khng phi v khng c ba n tra khin anh i bng, m mun c tho chic cng d ch trong mi pht ngn ngi. bn tay anh c d chu, v mi ln mu dn xung nh c nhiu mi kim, hm kin m chch cc u ngn tay. Ba cm chiu vn ch l 10 pht. Khi cng tay, anh bo hn: -"Cn b cng ni mt cht, v cht qa ti khng c ng c." Nghe anh ni hn h mt ting, nt mt anh li, lnh tanh trn khun mt cn bng ra sa: -"Nu th th sao cn gi l k lut." v bp vng cng cht hn. Ca phng ng li, anh bc vo bng ti. Trong phng gi ny nng nh la t. Sc nng lm anh chng mt nhc u, vo phng khng c my pht ngi t m m hi. Hnh lang yn lng, khng cn nghe thy ting ni ca m cn b pha ngoi sn, ngoi tr ting so ming ca tn cn b v trang ni vng gc du nh. Anh nh n gia-nh, khng hiu gi ny cha m, hai a em gi v v con anh ra sao. Chc v anh bun lm. Anh nh mi nt mt t sng nc mt, hai mt hoe nh ang ln cn st ca nng. Anh nhn thy lng yu thng xt xa v nim tht vng ni mt nng. Nng nh on trc c tai ng, hay v hnh nh, nhng chuyn k v hnh ng tn c trong x hi cng-sn trc nm 75, r nt sau ngy min Nam b xm chim. Nhng hnh ng th hn, bt b xy ra nh cm ba m nh nng. Nhiu m nng khuyn anh phi cn thn. Nhng ti anh i gp bn v khuya nng vn ch ca, nh kh chp mt khi anh cha v, nh thp thm lo u trong giy pht anh vng nh. Nng khc tht nhiu v c ln bo anh: nu anh gp chuyn khng may, th m con em b v. vo giai on giao thi trong mt x-hi ang sng lc tr a hn th, mc d th hn do h gy ra, anh lm sao trnh khi " Anh nhn thy him nguy lun e da, nhng khng hiu sao vn hng say, c phi v lng yu mnh qu hng m anh sng nhng ngy hnh phc, mt t m m mi ngi min Nam tn tnh bo v, hay mt ln thot khi nanh vut cng-sn min Bc nm 1954. Tu trung vn ch l nghip d, s kip lc vo chn ba o sng gi. Phn anh y k nh xong, nhng em n cho gia-nh nhng au thng lo lng. Cch y hn thng anh nhc chng Nghip bo hn hy lu tm, tnh hnh an ninh khng my thun li. y th, ngi gp chuyn khng thun li li chnh l anh. D chng my tin vo tng s may ri, nht l vo giai on o ln ny. Nhng ti quc gia ny, vo thi im qu phc tp m chin tranh v s bt n e da i sng ngi min Nam, ngi ta vn ch i mt php l dun di, dng li nhng g va thay i, v s thay i khng hp vi ngi. Khi li thm bc t, c nhc chng: "anh s gp cnh khng may, kh trnh khi vng t ti". Kim bng bo d, sng trong x-hi cng-sn c g bo m cho t-do, an ton c nhn. Quyn sinh st nm trong tay Nh Nc, hung h anh nhng tay, i m hn c ngy gp ma. V by gi ci n n. Bn ngoi tri ti hn, khng cn mt cht nh sng l m chiu qua khe l sch di chn ca st. Anh chm trong bng ti, bc vo th gii ca k qu ngi 19

cht. Hi nng trong phng du bt, ch cn vi gi na anh li n nhn ci lnh se da. Kim ta lng vo tng c d gic ng. Khng r anh thip i bao lu, nhng cht chong thc gic khi vai phi xung vc g nm, ngi ln chic cng tay khin n xit cht thm. Anh nhn au, mt ln na c gng cong ngi, y mng qua vng tay nhng vn khng lt. Cng xit cht qu, nh ln su xung rnh tht, thy hi xt ni c tay ch chic cng xit vo. Anh xoay c tay nhng chic cng bt ng, cc ngn tay cng phng, ngn ci v t di i, mt dn cm gic. C l nhng c gng va ri lm hai c tay try da rm mu. Anh ngi da tng i sng Nhiu ngy lin tip anh tip tc lm vic vi Ba Cm. Vn i t sng v tr v phng trc ba cm chiu. Hn dng mi th on ly li khai, anh vn m chu ng. Hn qu tc gin, khng hi lng v li khai ca anh, v nh mun chng t cho anh thy rng s kin gan ca anh kh chng li hnh pht k lut. Hn bo nh tn cn b v trang v cho anh v phng. Khi ca phng ng li, Kim ngc nhin thy anh khng b cng, anh ngh sp ti ba n chiu nn hn cho anh thong th. Hai tay rnh rang, anh thu dn li ch nm. Chic chiu rch nhiu mnh ch che kn ch t lng, di vc g l ming cng nc lp xp mt nn. Khng hiu ng nc chy qua nhng u m khi ti y mu nc en thui. Khng c g qut sch hay che ming cng cho bt mi hi. Hai bn tay anh sng tm, cc ngn cng phng, ngn t c ng thy ngng. Vt thng ni c tay s trm trng hn nu cn cng theo cch ny. Sau ba cm chiu, tn cn b v trang y anh vo phng. i tay anh lm th tc nh mi ngy, khi hn bp vng st anh phi nghin rng chu au. Hn bo anh ngi xung vc g, ly thm chic cng th hai xch nt hai chn. Mi ngy trong phng ti anh ch l k m ngi ct, hm nay anh c mn n chi, thm ch qu cho b. Vn cng mt kiu nh cng tay, hai vng st m kn sng long dnh lin bng si giy xch nh ngn. Kim quay mt ra pha ca st, nh sng chiu qua khe l sch khin anh nhn r chic cng chn, trn thn cng khc su dng ch ch ni sn xut ti Hoa-k. Anh tc ci, ng l mnh c hng sn phm ca phe ta. Khi ch c cng tay, anh thng m bc trn phn t ngoi vc g hu gip cho c bp hot ng, hai chn khng b t bi. By gi thm chic xch chn, anh khng c c-hi i li trong phng nh trc, nhng c nhch tng bc d khong cch mi ln ch bng na bn chn. Anh vn mun cho c th hot ng u c c tnh to. Trong tun l u ly cung, anh nm tri my mn n chi. T cng tay ra sau, ni lng hay xit cht u do cm hng ca ngi cai ngc, vo lc nhn ha hay tc gin. c t ngy c thm chic xch chn v ghi nhn l ngoan c, khng thnh tht khai bo vi cch mng. Anh c cm tng mnh nh con ln b tri bn chn, ch cn xu chic n tre l khnh i thc huyt. Sau mt thi gian, hi mi khng c kt qa nh mong mun, chng cho anh i mn, anh nm kiu cng s 8. Tay phi vt qua vai xch vi tay tri t di a ln pha sau lng. Kiu xch ny tht tn nhn, hai vai au nhc v tay tri pha di c chiu hng ko tay trn xung. Lng ngc cng dn, ngi lun lun phi ngi thng khin 20

xng sng au but. Hai tay phi v th bt ng, v nu hi ci xung khong cch hai tay di ra, vng xch s xit vo c tay ang sng mng. Anh khng th hai tay ko co, s c gng v th khc thng ny lm anh au ing. Ci au mi m ang lan nhanh khp c th, au nhi tri tim, nhc nhi xng vai, xng sng mi nh lm anh qun vt thng ni c tay ang ty sng. Hai cnh tay co ln ko xung khin chic cng lm vt thng try da r mu. S au n len li vo tng th tht, khch ng ch vt thot. Lng ngc nh si sc rch v, thc y lng cm hn, nh con th b thng mun lao ngi ti ph v bc tng trc mt. Lc ny anh mi cm thng vi Phan, nhn thc c iu m Phan phi chu ng v tp th. Phan cht sau mt trn n c lit, bm dp thn th, ri b treo ln vi kiu cng ny. Tht ti nghip, anh c nhiu k nim vi bn trong nhng ln cng tc ti cc tnh min Ty trc ngy min Nam b chim ot. Anh mi gp bn cch y khng lu. Phan hng say trong hot ng chng cng, d nguy him lun lun e do mng sng. Phan thng bo cc bn l anh khng th sng chung vi ch cng sn, v s chng n hi th cui cng. Ba Cm nh khng kim ch c s tc gin khi thy anh khng "thnh tht khai bo", hn thy tp cung ghi li khai cu mt sinh vin trc mt anh. Nhn bn ghi anh bit n lc phi i din vi s tht. Anh bit nhm no b v. Ba Cm gn ging: -"Anh gi a v no trong t chc sinh-vin chng cch mng?" -"Ti l ngi t chc cc nhm sinh-vin." Mt hn vn hm hm tc gin, nhng i mt vt le sng khi nghe li khai ca anh. Hn hi tip: -"Ai l ngi cm u cc anh?" -"Ti l ngi t-chc nn khng c ai cm u." -"Anh phi khai r lin h vi cc lc lng chng ph cch mng no?" -"Ti khng lin h vi lc lng no ngoi cc sinh vin b cc anh bt gi." -"Cc anh thuc lc lng Phc quc?" -"D lc lng Phc quc hay ngi Vit T do cng ch l ngi Vit Quc gia vi t tng dn tc t do." Hn vn cha hi lng cu anh tr li, nn hi i hi li nhiu ln, ri bt cht hn ni: -"Nc nh c lp thng nht ti sao cc anh li t-chc lc lng sinh-vin chng li cch mng v nhn dn?" Cu cn hi hn hi v buc anh phi tr li: -"Khng ni cc anh cng bit l ngi min Nam khng chp nhn ch cng sn..." Anh nhn thy gng mt hn tc gin n cc , bt cht hn nhoi ngi ti trong khi anh mc kt trn gh u cao... Anh nhn l ngi cm u, khng c ai trn anh v chng c ai l bn ng hnh. ng giy n nt tht, v anh l nt chn cui cng... 21

Kim bc qua khung ca cn phng thng ln ly cung, nhn thy hn, vn Hai Vn, mt cng an trong lc lng cng an H-ni vo tng cng. Vn cha chu bung tha anh, hn ch anh ngi gh i din, li chic gh u cao khng c lng ta v g k chn. Hn vo ngay: -"Anh c quen mt ngi tn Jean?" Sau cu hi, hn nh vn ci tn ngoi quc ny bng mt m thanh qu kch. Hn a ra mt ci tn tht n gin, khng c li ph ha l tn mt ngi ngoi quc, hay l ngi min Nam mang thm mt tn gi. Hn nhn anh m m soi mi, mong bt gp mt nh mt, mt c ch khc l m t phng ra manh mi. Anh lm ra v suy ngh v tr li: -"Ti khng quen v cha nghe thy tn ny." Hn dng nh khng hi lng v cu tr li ngn gn vi v mt tnh b ca anh, li hi tip v hot ng ca anh trc ngy 30 thng 4. Hn hi i hi li mc du anh tr li nhiu ln. Bt cht c ting ho ngoi ca ra vo, hn nhm ng dy i ra ngoi. Kim nhn theo, anh nhn ra ngi ngoi ca, mt nhn chng nguy him. Anh t hi ti sao hn c mt y trong khung cnh ny. Dng ngi ca hn thay i, b qun o bn ti ngn tay mu xanh i thng np, vn mi tc ct cao, khi ni l hm rng vng sng chi. Hn ang ma tay trc mt Hai Vn nh mt ngi c cht a v ti a phng. Khng hiu hn thuc thnh phn no, nm vng hay ch l mt th cch mng 30 (30/4), mong tm mt ch ng trong x-hi mi. D sao i vi anh trong lc ny vn bt li. Anh n li nhng ngy gp hn, i x vi hn tht t t, thn thit. Nhng by gi hon cnh i thay, con ngi hn thay i. Hn ni chuyn vi Hai Vn tht lu, lc to khi nh, nt mt i lc tht nghim trng. Hai Vn tr vo bn, nh c thm d kin, hn vn quay quanh vn- v s lin-h ca anh vi ngi ngoi quc. Anh gi nguyn cu tr li. t nhin hn hi: -"Anh lm chc v g trong t-chc cng nhn thuc Tng Cng on T-do?" Mt cu hi y anh vo li r, nhng anh mun bit hn c nghe nhng g, nn tr li: -"Khng, ti khng c chn trong t-chc ny v ti khng phi l cng nhn, hn na l cng chc ti khng c php tham gia nghip on." -"C ngi nhn ra anh thng xuyn lin lc vi t chc ny qua nhiu trng hp, nht l lin-lc mt thit vi tn Tng Th k." -"Ti thnh thong c ti vn-phng Tng th k, v hai gia-nh chng ti l ch thn tnh." -"Anh v Tng Cng on c hnh ng chng li nh nc, anh khai r hot ng ca anh vi tn Tng Th k." S vic phc tp n, chc Hai Vn va c mm li. Hn ai ht, ngi mc qun o xanh, mi ngi trong cng on thng gi l anh T, l ngi gip vic trong vn-phng Tng th k, nn bit r s hin din v lin h ca anh vi Tng Cng on. Vo u nm 1974, hi qun Trung cng tn cng v chim c qun o Hong Sa khin nhn dn min Nam rt cm phn hnh ng xm lng ca Trung cng. Chnh 22

ph Vit Nam Cng Ha ra tuyn co v ch quyn ca Vit Nam ti cc qun o Hong Sa v Trng Sa ngoi khi b bin Vit Nam, m theo s liu cc qun o ny c gim st t th k 15 di triu i nh L. Cn v phng din a d, cc qun o ny u gn b bin Vit-nam hn cc nc khc. Lc lng Hi qun ca Vit nam Cng ha chin u anh dng bo v phn t qu hng. Chin hm Nht to v mt vi hi thuyn b h hi, gy thng vong cho mt s qun nhn min Nam. Tnh hnh trn chin si ng. Cc on th chnh tr v nhn dn min Nam ng lot biu tnh, a ra li phn i hnh ng xm ln ch quyn ca Trung cng vi cng ng quc t, nhng v pha chnh quyn cng sn H-ni khng c mt ting ni no v hnh ng xm ln ny. Anh Bi Lng bo Kim: -"Chnh quyn cng sn H-ni c hnh ng bn nc m lch s dn tc s ph phn, chng ta phi c ting ni trc hnh ng xm lng lnh hi Vit nam ca Trung cng " Thc ra chnh quyn cng sn H-ni rt kh m li trc hnh ng xm lng ca Trung cng, v vo nm 1958 Th tng cng sn bc Vit Phm-vn-ng gi cho chnh ph Trung cng mt cng hm ghi nhn v tn thnh hi phn 12 hi l nh Trung cng a ra. Vi cng hm ny, nh cm quyn cng sn H-ni trit tun theo mun ca Trung cng v chi b ch quyn quc gia ti qun o Hong sa v Trng sa. Ngay khi xy ra v xm chim qun o Hong sa ca Trung cng, anh Bi Lng nhn danh Tng cng on T do ra mt bch th gi ti cc ta i s ti Sign, vi li nhn nh cc nh lnh o H-ni, "nu nhn gii t Hong sa l phn t ca qu hng Vit nam, hy t thi vi nc Trung hoa cng sn anh em' ang mnh tay xm chim". Kim gp phn hon thnh bc th ny, v anh T l ngi chuyn th ti cc to i s ti Si Gn. Nh li chuyn c lng Kim tht t ti. Anh t hi, vi hnh ng nhng t ny chnh quyn cng sn H-ni t c mc ch g, hay ch v mun c phng tin chin tranh hu chim ot min Nam, m khng ngn ngi nhng t cho ngoi bang. Sau khi chim c min Nam, ng Phm-vn-ng a ra li gii thch v "cng hm ng h ch quyn ca Trung cng v qun o Hong sa v Trng sa", l v cn nhm mc ch "chng li quc Hoa-k", mt li gii thch cho c, v vo nm 1958 cha c s hin din ca ngi M ti min Nam. Nhng thc t chng t cng sn H Ni gy chin ti min Nam ch v ngha v i vi Quc t cng sn. D li gii thch di hnh thc no cho hnh ng nhng t ny ca chnh quyn cng sn min Bc, chng t bn cht bin minh "phng tin vi cu cnh". V di bt c hon cnh no cng gy cho ngi dn hai min, d Bc hay Nam Vit nam, au lng khi nhn thy phn t qu hng lt vo tay ngoi bang. Kim nhn Hai Vn, cu hi ca hn tht mp m, khng c nt chnh xc ca nhn chng. Anh tr li nc i: 23

-"Ti khng thy Tng Cng on c hnh ng no chng li nh nc. Theo ti, Tng Cng on gip cng nhn lm ch ti-sn ca mnh, c lm c hng, v khng phi l hnh ng chng Cng sn." Hn cha hi lng vi cu tr li ca anh nn t li cu hi: -"Anh cho bit anh c lin-h th no vi Tng Cng on?" Khng hiu khi bc chn vo Nam, hn c nm vng tnh hnh kinh-t ca dn chng, nht l gii cng nhn. Hn c bit tin kim c hng thng ca ngi cng nhn nhiu hn lng cng chc nh anh gp hai, ba ln khng. Chc hn lm tng ngi cng nhn min Nam sng kh cc nh ngi cng nhn min Bc. -"Vi Tng Cng on ti khng c lin h g?" Hn cht gn ging: -"Ti mun anh tr li r rt l anh c lin h vi Tng Cng on trong hot ng chnh-tr no?" Anh nh trc ngy bu c Tng thng, hai ng Thiu K tch ri thnh hai lin danh. ng Thiu c bn nh Knh h tr. Anh Bi Lng bo Kim: "Thiu i bn nh knh, nhn ngy l lao ng Tng Cng on t chc k nim, ta gip K mt tay, K s ti d bui hi. Ch hy lo vic t chc bui hi v tip tn ..." Pht cht ng K khng ti, ch c Tng Loan i din ng K n trao th. Ngi min Nam vn t ho c mt nn dn-ch t-do, nhng tic thay sau ny, v quyn li ng Thiu tm mi cch loi i th, bin cuc bu c t-do thnh c din, lm mt ngha t-do dn ch vn c coi l u im ca min Nam, v l li kh tuyn-truyn ca cng sn H-ni. -"Nh tr li anh, ti khng c chn trong t chc cng nhn thuc Tng Cng on, v v vy khng th tham gia hot ng ca Tng Cng on." -"Anh gp g nhng ngi ngoi quc ti Tng Cng on nh th no?" -"Ti khng phi l thnh vin ca Tng Cng on, nn khng c d phn trong sinh hot ni b ca Tng Cng on." Mt hn cau li sau cu tr li, anh thy hn ni gin nn sa son tinh thn chu ng nhng g xy ra. Nhng khng hiu sao, v l do no hn khng cho anh nm mi au kh nh nhng ln ly cung trc y, khi anh khng lm va lng chng. Hai Vn cht ng dy, cm tp h s ca anh i ra khi phng. Cn li mt mnh, anh bit chng cha chu bung tha khi cu tr li ca anh cha p ng nhng iu chng mong mun. Chng vn ging by y anh bc vo, hu vy bt nhng ngi c lin-h. Chng bo anh l tay sai cho CIA, ng l ci li cng sn thng dng, gn ghp cho ngi Quc gia nhn hiu gin ip, mt th lm chng va s va cm th. Kim nh ti anh Bi Lng, khng hiu gi ny ra sao. Anh l ngi dnh tm huyt ca tui tr nh nhng thanh nin cng thi, gia nhp phong tro chng thc dn h t hi u cch mng, vi l tng gp cng sc vo cng cuc a dn tc thot ch n l. Anh theo "Bc", v xa "Bc" khi thy con ng "Bc" i khng phi l con ng m dn tc ny hng ti. Anh tr v thnh, ni ln lc lng chng cng. Anh ng chung vi nhng cng nhn cng kh, thnh phn m "Bc" tng li dng bin h thnh nhng cng c c li cho mc ch ca "Bc". 24

Min Bc mt, anh di c vo Nam cng nhng ngi khng th sng chung vi ch- Cng-sn. Anh tip tc con ng chng Cng. Nhng tri chng chiu ngi, bt con ngi phi vt qua th thch, nm tri au thng trc khi hng mt nn ha-bnh hnh-phc ton vn. Sau hip nh Ba-L k kt nm 1973, anh Lng chua st ni :"n nc ny chng ta b phi chp nhn cnh chung c ho bnh, ch nh bung trong k th cn ngoi". Anh Lng cng dc tm thc hin cc chng trnh gy li ch cho tp th cng-nhn, gip h tr thnh ch nhn nhng chic xe Lam, xe Bus mc d khng c s tr gip ca chnh quyn. Qun i Hoa-K v lc lng ng minh rt ra khi min Nam, s ym tr v nhu cu qun-s km hn i trong khi Trung-Hoa v Nga t tng vin cho Cng-sn min Bc, hu min Bc c phng tin tin chim min Nam. ng Thiu trao quyn cho ng Hng nh gnh ra i. Mt trn min Nam cng khc lit, v mt ln na chc v Tng thng li chuyn tay t ng Hng sang ng Minh vi hy vng ng Minh l ngi ha gii c vi Cng-sn min Bc. Khi anh Lng bo Kim :"Qa thc h lm mt cng vic v ch, Cng-sn i no chu mt ming mi ngon khi k bn ming, nht l khi chng ta khng cn l lc lng ngang tay..." Anh Lng chp nhn li mc d c nhiu c-hi vt thot ra ngoi, nh nhiu ngi b min Nam. Anh quyt-nh li v mun nhn thy mt cuc i i. Khi bc mn st vn ln, ngi dn hai min s nhn thy b mt tht ca ch- Cngsn, nh anh tng pht hin nhiu nm v trc. Sau ngy min Nam b chim, anh b chng bt mang i bit tm. Hai Vn tr li, hn ling tp h-s c nhn ca anh xung bn trc khi ngi. Hn lt tng trang, n trang cui cng anh nhn thy bn l trang giy c ghi ch CIA, nt ch in t m bng mu ch . Hn t nhiu cu hi, vn ch xoay quanh nhng hot ng ca anh trc ngy min Nam b mt. Li hn hi lc dn dp nh khng che du c s tc gin. C khi li khoan ho hi ht, i mt lim dim nh chng ch ti li khai. Chc hn mun anh ri tr khi t cu hi dn dp gay gt, hoc l l lc khoan thai, s l du vt, hu hn nm gn v gn cho anh thm ti lm gin ip. Thi gian tri qua tht mau, anh gch du trn tng t ngy ri n thng. Sau anh b qun v bit mnh khng cn phi nh. Anh cm c vi nhiu cn b t Qun n Thnh, nhn mt bn h, t Ba Cm, Hai T, Ba K n Hai Vn...Trong c tn gc min Nam n nhng tn trong lc lng cng-an Thnh ph H-ni a vo tng cng, hu trn p cc cuc ni dy ca ngi min Nam. Anh tri qua mt thi gian kh qun, n theo anh c trong gic ng. Nh mi ci cm gic l khi cnh dp ru v hai bn sn, p vo sau lng, d tht ngn gn. Khng gy ting ng m nh qu m ci , hay ting rt ca cy gy qut vo lng, li vt try tra r mu trng gh gm. Nhng anh c cm tng c th ri ra tng mnh, tim gan nh mun tung ra ngoi. n nh tht m, m thanh nghe tht gn, trm m, dt khot nh vin si ln su xung mt nc ao t vo mt ngy lng gi, ch thong gn nhng ngn nc ln tn. Anh c cm gic ci au nh ang gm nhm c 25

th, nm ngi khng yn, chn cm n khng thy ngon ming d bng tht i, ch thm nhng hp nc mt lm du cn nng ang t chy tm can. Anh phi ng ngi n nhng c m thng ti t nh trt cn tc gin v anh ngoan c, ngn tr s lp cng ca chng. Chng mun bt ht tm trn, p nhng tr ngi trn con ng mng b quyn. Tr v cn phng ti, chic cng tay ci xch chn vn theo anh nh hnh vi bng. Anh phi chu ng cho ng cng v l mu cht cui cng, bn hu tip tc con ng v phn anh b d. & Bng i my ngy khng thy chng gi i ly cung, Anh t hi nhng g s xy ra vo thi gian sp ti y. Anh ch i c tun, ri mt bui sng, c b chic xch chn. i chn anh yu i nhiu v lu ngy t hot ng i li. Anh sng trong cn phng ny nhiu thng, phi chu ng qua nhng ln ly cung, sc khe kit qu dn. Vo mt bui sng, anh khng cn nh vo ngy th my trong tun, ca phng bt m, khc vi gi gic thng l. Anh yn lng ngi nhn, ch i nhng g xy n cho mnh. Chc chng ghi nhn anh vn ngoan c, khng thnh tht khai bo. Anh s c hng nhng mn n mi, chn la k cng cu k hn. Nhng mn k lut, nhng th anh tri qua cha phi tt cng. Sau khi ly cung, cha ln no anh phi b ra khi ca nh c ngi y tri qua. i vi anh, hn cn nhiu th mi l s ti. Tn cn b v trang gi anh ra ngoi, chnh hn cng khng mun bc vo ni m iu kin sng khng phi dnh cho con ngi. Hn tho chic cng tay, anh c cm tng va trt b mt gnh nng trn vai. Theo thi quen, anh vn vai, cng hai tay ko dn lng ngc, ht th hi di nh mun trt ht hi nng, khng kh d bn ang cha trong bung phi. Anh khng i hn ni, chy vi vo phng tm, anh phi x ht phn nc tha trong c th m mi lc mt gia tng. Kim chy qua vi nc tm, trt b qun o mc trn ngi nhiu thng cha git. Anh c cm tng b qun o dy hn, nng hn vo ngy u mi mc. N thm nhiu m hi trn ln vi t bn khi anh l lt trn nn t. Chic o nng mi nhng anh khng phn bit c l mi m hi, mi mu r hay p m mi nc cng di sn nm. D ch l ln vi mng, nhng i vi anh n l tm o gip, che ch cho anh phn no ci nng rt trn c th, v thm bt phn mu r ra t nhng vt thng khng loang chy. D sng vi n tht lu nhng anh vn khng mun o nng bng hai l mi. Nc chy t vi tm trm kn mi tc, ph di xung thn th, gt bt lp m hi cn bm trn mt da. Anh bc ra khi phng tm, vut nhng git nc bm trn ngi. Mc li b qun o bn. Anh cn thn ly vt o thm nh hai c tay m vng cng cn in li du vt au sng ty, cha kp kh mt v cn loang mu. Cm gic xon xt ni mt da ang sng, nhiu ch v mt r nc vng. Tn cn b v trang bo anh i theo, hn khng dn anh ti cn phng ly cung y p ting ku tht nguyn ra nh mi ln. Anh theo hn r v pha bn phi ti 26

phng giam tp th. Mt cn nh vch mi lp tn , ngoi ph mt lp km gai an vung, trng nh tm li nhn khng l m trn con mi bt ng. Anh c ct tc co ru, mt cng vic m anh qun hn trong thi gian va qua. Anh c tm gi k cng thong th, khng b hi h v thi gian 10 pht nh trc. Bn t cho anh cht s-bng, gt ra lp t bi bm trn ngi, nht l lp da giy trong nhiu thng thiu nh nng mt tri, dp ln nh vy c trong cho du si. Anh git b qun o ngoi, mc li chic qun i vt kh. Kim c ch ch nm trn nn xi mng cnh bung trng st ca ra vo. K bn anh l Nguyn-Tin-t, cng va vi anh t khu k lut xung phng tp th. Anh nm ch m cch y my ngy mt ngi can ti chng Cng -sn t t. Anh tn Thanh, khng ai bit anh b bt t bao gi, u ti, nhng khi ti phng giam ny th sc kit. Anh chn con ng ring cho anh, hu bo-v c b mt v an-ton cho bn hu cn hot ng ngoi kia. Nhng liu thuc ng v thuc tr bnh st rt rng gip anh c mt gic ng di tht m m. Trong phng mi la tui , t em b ln 9 ln 10 n c ga ru tc bc ph. mi thnh phn t ti hnh s trm cp n vt bin, khng trnh din theo lnh gi v chng Cng-sn. Anh hi my em nh 9, 10 tui ti sao chng b bt. Ging rt th ngy chng nhc li cho anh nghe li khai vi cn b: "B con ht thuc lo, nh li khng c m nn con c x mt ming bch chng dn trn tng v lm m". C em khc b bt v ngy Tt ly pho nht vo hnh ng H t. Tu trung vn c ghi nhn l "chng ph cch mng". Cn nhng em 14, 15 tui b bt v c hnh ng chng li Nh nc, v lp to n kt ti ng H ch Minh a min Nam vo ch tang thng c cc. Cc em b nhiu hnh pht, tra tn vn mt mc tr li: "Cng-sn vo min Nam phn tn, chia r hng triu gia nh. Cha em i ci to, m mt vic lm v c chng i ci to. Cc em b tht hc, d bu v l con ci Ngy..." Nhng ba n no hn gip Kim ly li phn no sc kho. Vt thng ni c tay kh ming, ln da. Anh c ng y gic b li nhng m thao thc v hnh pht k lut trong x lim. phng tp th c t ngy anh li chuyn i....

27

5.
L thiu
(Tri Phan-ng-Lu) Kim vo phng 6 khu A tri Phan-ng-Lu, mt cn phng gn cui sn, cn cht l phng 7, i din vi khu nh bp. Nhng cn nh xy c, lu ngy khng qut vi trng tht tm ti. Anh ng ni ca hng vo anh em ni: "Ti tn Kim, can ti phn ng chng Cng-sn"...Anh gp nhng n ci, nh mt vui v ca cc bn tr. S bo danh tht cn thit, t ra cng gim thiu c nhng ng vc, e ngi bui u. Phng qu cht, b nm xi-mng lt gch bng khng ch cho 70 ngi, mc d mi ngi c chia khng qu 50 phn chiu ngang, khng rng cho i vai. V khng ch nm nn phn t li i cng chia nhau tri chiu. Pha trong l khu v sinh l thin, ch cch ch nm bng vch tng ngn cao ngang tht lng, v vy mt vsinh v thiu thm m. Trong phng c nhiu thnh phn, a s chng Cng-sn ti nhng thnh phn khc nh tham gia chnh quyn min Nam trc y, tn gio, ng phi chnh-tr v tsn mi bn. Anh gp nh bo L i Nguyn v nh t bn Phan B Thc. Sinh-hot trong phng v vy tr thnh c bit. Thnh phn t-sn gc Hoa cng nh Vit c i sng ring, t lin-h vi ngi xung quanh. Nhng ngi c tui thch yn lng, cn li gii tr c sinh-hot nng ng hn, vn tin tng v ch i nhng bin ng ngoi. Sau t ngy lm quen, tm hiu sinh-hot trong phng, anh khuyn khch cc anh em tr nn vn ng thn th thay v nm ng n gi cm tra. Sinh -hot tng nhm hc hi kinh-nghim, hiu bit cu nhng ngi ln tui trnh th gi nhn ri. Nu cao tinh-thn tng tr, ngi c thn nhn gi qu chia x cho ngi khng c gia nh thm nui hay au m. Sinh-hot trong phng v vy thn thit hn, m bc nhau hn. Khi tri Bng-Ky, anh nghe ni nhiu v m "ng ten", nhng ngi tin tng vo li ha cu Cng-sn sm c v xum hp vi gia nh, theo ri, bo co sinh-hot trong phng ln cn b tri. Anh cng nhn Cng-sn c ti dng li ha lm mi nh nhng ngi nh d sau khi b e da. m ng-ten qun mt im quan trng, m cp ch nht thi x dng k phn bi, nh tri chanh sau khi vt kit nc, nhng khng chp nhn k lu manh hn vo hng ng ca h. Mi ngi u cay ght thnh phn ny, v mt cht quyn li ring t gy cho anh em nhiu au kh. Khi vo phng 6, anh em tr cho hay ai l "ng ten" trong phng. Gii tr dn mt, bo cho hn bit ch ch c c hi l thanh ton hn th. Anh quan st thy hn c du con dao phng thn, mt iu m nhng ngi khc khng c lm v vi phm k lut tri giam. Mt bui sng hn n ni vi anh: "Ti bit anh em sinh-vin trong phng khng a ti, tng da git, xin anh ni h v gip ti...." 28

Anh thy hn xung nc, nhng kh c th tin con ngi c nhng hnhng phn bi, thnh tch ca hn tht ng k. Ban qun gio tri mun tm hiu nhng hot ng phn ng ca mt Linh mc hin giam trong t st. Mt bui chiu, h y hn vo ni giam v Linh mc, hn ch c chic qun i trn ngi, u tc ri bi, thn th bm tm, mt mi ph phc nh va tri qua mt trn n tha sng thiu cht. Hn ni vi v Linh mc hn l mt phn ng, ri truyn n chng Cng b bt. V Linh mc t tm sn sc, an i hn. Hn tm s mong tm hiu nhng iu m v Linh mc cn ct du v hot ng chng Cng ca ng. Sau mt tun, khng ly c tin g hn ra khi t st v chuyn v phng ny. Anh bit th nn bo hn: "khng ai chp nhn nhng k phn bi, d Quc gia hay Cng sn, Cng sn li dng hn, s vt chanh b v, bng chng l cha c ai trong bn hn c v. Anh s gip hn c an ton, nu hn khng phn bi tp th..." Chng hiu hn c thc tm, nhng t y trong phng tm yn. Hn cho hay trc khi i gp cn b v ni li nhng g c hi v tr li mi khi v. Thnh phn chng Cng sn b bt kh ng, tinh thn chng Cng ti cc phng ln cao. Phng 7 khu A tr thnh phng k lut tp th, v cc phng k lut trong tri khng cn trng, hng chc ngi c xch chm thnh tng xu. Chc bn cn b tri ngh rng, vi cch k lut ny s lm nn lng thnh phn phn ng khng dm chng i. Nhng s thc tri li, chnh hnh ng hnh h tp th ny khch ng tinh thn chng Cng ti cc phng mnh lit hn. V tnh trng bt n ti cc phng, tri bt cc phng vit bn t khai v qu trnh hot ng t 7 tui n khi min Nam b mt vo tay Cng sn. Thnh phn phn ng phi khai r tng chi tit v hot ng chng Cng sn sau ngy 30 thng 4. Ni chung cc li khai u n cha tinh thn u tranh, i hi t-do cho quyn sng con ngi, nhn mnh ti s bc i ca Cng sn i vi t nhn. V phn Kim, li khai ca anh tri Bng Ky cn nng hi, nhng hnh pht klut ang lm c th anh rm nhc. Anh phi ni r ci "v nhn o" ca "chnh -sch khoan hng" ca nh nc, m ch bt khut th hin trong cu ni: "Nu bo quc gia ny c-lp thng-nht ti nhn l c lp, nhng nu cn hi th ti vn tranh u cho t-do." Kim b gi i "lm vic". Anh t hi chc c li khai no lin h vi anh nn bn cn b cn kim chng. Hay nhng li khai trong bn kim im chc gin bn h, chng t anh vn ngoan c. Hay sinh hot chng i ca anh v t chc, hng dn cho gii tr trong phng ti tai chng m cn phi dn mt. Anh c a ti khu B, gp mt cn b ngi min Nam tn Ngc theo nh bng tn trn ming ti o. Hn t cu hi, v mt ln na anh nhc li li khai trong bn l-lch c nhn, v hot ng ca anh trong bn kim im va khai cch y khng lu. Bt cht hn hi anh mt cu l hoc, cha mt ln nghe hi trc y: -"Ti sao anh chng li chnh-sch kinh-t mi ca nh nc m bn anh tuyn truyn vi dn chng?" Kim nh l trong cc bui sinh hot u nhm mc ch kch chnh sch kinh t mi. Anh em sinh-vin hc sinh khch ng mi ngi chng li d tm ca Cngsn, khi a dn chng thnh ph, thnh phn cha c kinh nghim pht hoang lm ry, 29

ti ni rng thing nc c. Vi mc-ch c lp, tch ri nhng thnh phn m Cngsn thy nguy hi cho chng. Chng nhm vo thnh phn gia-nh c thn nhn i ci to bng cch, ha hn nu gia-nh ti vng kinh-t mi th thn nhn ci-to s sm c v on t. Mt khc, chnh quyn a phng chn p gy kh khn trong sinhhot kinh-t, lng thc cp pht b ct xn. Mt khi bn rn vi mu sinh, kh cn ch phn i chnh sch lm ln ca Nh nc. V u im ca chnh-sch ny l cn b a-phng trng dng cn nh ca nhng gia-nh i vng kinh-t mi. Trong hon cnh thiu thn v ni n chn , i sng qu cc nhc, khng cn git cng cht v bnh tt, i kh. Phng php r tai rt kt qa, gy ra hoang mang trong dn chng i vi chnh-sch ca nh nc. Dn chng tm mi cch li thnh ph, v khi ngi ny tr thnh bt hp tc vi chnh quyn, l mt gnh nng v kinh-t cho ch Cng-sn. Cc khu ch tri mc ln nh nm, gii quyt i sng cho nhng ngi khng cng n vic lm, nht l thnh phn gia-nh c thn nhn i ci to. Trong thi gian tri Bng Ky, anh bii nhm no b v. Cn b Cng sn ch mi bit c mt phn hot ng, anh ngh mnh phi du k, khng nh hng ti nhng ngi cn li. Anh chm ri bo hn :"chnh-sch kinh-t mi l cch duy nht m Nh nc phi lm gii quyt s dn chng qu ng ca thnh ph m hin ti khng c phng tin sng. Hn na kh nng kinh t ca nh nc khng p ng ni nhu cu..." Anh nhn mnh l ch ni ln mt thc trng m khng cn xuyn tc. Hn qu khng hi lng vi li tr li cu anh. Anh i li ly cung nhiu ngy. Hn dn mt ln lp, ca tng hc thuyt Mc-L bch chin bch thng. Anh nng mt ni thng vo mt hn, "th hc thuyt m hn hc thuc lng, ca tng l v i, l bch chin bch thng kia li thi. N khng phi l khun vng thc ngc, l kim ch nam cho quc gia ny noi theo. N ch l th thin ng mng tng, v kt qu mang li i rch v chm tin nh ngi dn min Bc phi chu ng trong my thp nin va qua." Mt hn cht tm li, vt ng dy, p mnh tay xung bn. Cn gin lm hn mt bnh tnh, hn chm ngi qua chic bn nh, vung tay m ti. Anh vi ng dy, li li pha sau trnh n nh cu hn. Khng hiu trong i cn b, hn c ln no gp hon cnh nh hm nay. Cn Kim, anh t hiu n nc ny, cn g cho anh khip s, chn bc. Cuc ly cung chm dt, hn bo anh v phng. Ra n ca anh ngc nhn xung quanh, dy xa-lim pha i din vn im lm. Sau ca nh ca x-lim i din anh thy gng mt mt ngi, t xng thuc lc lng Phc-Quc. Kim thy vui vui khi ngi bn d ng ngn ci, nt mt anh bn tht vui nh coi thng k lut. Kim mm ci gt u p li. y l anh L-thin Bo, m sau my nm tri ni Kim gp li tri Thanh Cm, Thanh-Ho. Tr li phng, khng c cn b v trang m ca. Anh cho cc bn hay ln ly cung ny khng thun li. Anh ngi i ni b tng hoa cui sn st bn phng 7, dui thng hai chn, tn hng ln gi mt, nh nng du du m t lu tr thnh him mun, qy bu. 30

Nhn vo phng 7, anh gp mt s bn quen. Vn cn cnh xch chm thnh tng xu ngi, mt ngi i tiu c bn i theo. Anh cha thy u c cnh no nh cnh ny c vit li qua sch bo. C l ch c ti nc cng-sn Vit Nam anh hng. Tn cn b v trang i ti cn nhn: -"Sao anh ngi ngoi sn, v phng m khng cho ti bit?" -"Ti bit cn b u m tm." -"Anh phi chuyn phng." -"Cn b m ca ti vo ly dng." -"Anh khng cn vo trong, bo cc anh trong phng a qua khe song ca." Anh ti ca bo cc bn anh phi chuyn phng, nh anh em gom c nhn. Anh cm ng khi cc bn tr thu xp t trang ca anh, gom nhau mi th mt cht, t thc n cho n thuc ht, biu hin tnh tng tr gia ngi cng cnh. Mc du qu t trn, giang sn ny nh b, nhng c nhiu ngi bn anh khng gp li mt ln. Kim c a vo t st, nghe ni Linh mc Ha ch ny trc anh. Chic t kh nh, khng c l ca s thng hi, nn hon ton l mt hp st kn mt. Ni gc sn thng ng n i lin lm phng-tin v-sinh. Vo ngy nng nc, nhit- trong t ln cao, khin t nhn d ngp th. Nm t st t ngy anh c chuyn qua khu C1, mt khu mi xy sau ny v nhu cu t nhn gia tng. Anh vo x lim s 3. Mt cn phng nh tng xy cao, trn c. Trn cnh ca st c mt ca g ch nht, mi chiu 10x20 phn, l ni chuyn phn n trong ngy, v hng mt cht nh sng mt tri. Mi khi ng li cn phng tr ln tm ti. B nm bng xi mng cao khi mt t, chiu ngang 80 phn tri mt chiu nm, u nm chm tng chn chm vch ngn bn v-sinh. Khong t cn li st b nm va hai gang tay. V mi xy nn b nm cha kh, qua mt m chic chiu tri t sng do hi t m. D sao cn x-lim ny vn kh hn nhng ch anh va tri qua. Phng s 2, pha bn tri phng anh l mt n sinh vin can ti phn ng. C rt tr, khong hai mi tui, nt mt xanh xao nhng y cng quyt mi ln ly cung tr v. C ht c phn cm tra qua l gi vo ngi tn ng-ten gi nhim v a cm bung li khim nh. Khi tri Bng Ky, anh nghe ni ti v nh th Vinh-sn, hu ht nhng ngi lin-h u vo tri ny. Cn s 1 l ni giam cha Ngh, cha X An Lc. ng b bt khi nm trn ging bnh, b co buc l ngi cm u ca cuc bin ng nh th Vinh Sn chng li chnh quyn Cng-sn. ng b kt n t hnh. Anh Ph-Sn cch y my cn, va lnh n 20 nm t v c chn trong v Vinh-sn. Ali Hng, ngi lnh chin can m chng tr m b i bao vy nh th, cng lnh n t hnh, cn trong cng. Mi ln i qua x lim ca Kim, vi o chemise mu sc ma h b ngoi, nt mt Hng vn vui v, coi thng ci cht cn k. Cn s 4 dnh cho t ti Nguyn-hng-Thnh, ang i ngy thi hnh n-lnh. Hn thng m vo tng gi Kim ra ni chuyn. Hn cn qu tr, va 30 tui. Anh an i v khuyn hn c kinh cu nguyn. Hy vng li kinh s gip hn ly li bnh tnh, trn p c phn no s s hi ang dy ln trong lng. Tm trng hn cng ngy cng tr ln bt thng. Khi im lng ch nghe thy ting khc tht tht nh mt a tr sau 31

nhng roi n. Ri bng tr ln si ng, ph phch nh con th b thng ang vng vy mong thot khi by rp. Ting tht va thot ra ngoi bng cht tc nghn, nh li dao ca ngi t va ct ngang cung hng con vt hy sinh. Ting nc ko di tht th thm. Anh thng cm vi tm trng ca hn, bit mnh cng lc cng xa ri s sng, mt tt c nhng ngi yu thng. Hn ang nu ko s sng mt cch tuyt vng. Hn chng n nhng s vic khng thay i. C l Nh nc cn ti sinh mng hn rn e ngi khc. chng t c bo lc, c uy quyn ca mt ch-ngha gi l "x-hi thuc v nhn dn v v nhn dn." Hm qua l ln cht gp mt gia-nh trc khi t gi ci i. Hn ni v hn cn qu tr li c ba a con di lm sao chu ng ni trong cuc sng kht khe ny. Hn vn cn mun sng tip ni cuc i, nhng nh bt lc trc lut-php cch mng. Anh thy nhiu trng hp nn nhn b bn gc v ti danh khng ng cht. Ngi ta cho nhau ci cht tht d dng, n gin, ngi buc ti chng i din cho l cng bng m v mang nng nhng hn th. Anh ngh n i sng ca mnh v nhng ngi quanh y liu c hm hiu nh th khng. Phng Cha s vn yn lng, khng hiu ng ngh g v ti t hnh m Cng sn ghp cho ng. C phi l phn thng dnh cho vic ng tham gia, hay ch l l do thanh ton nhng ngi i u v thnh kin. Nhng d sao m vang ca v Vinh-sn tht ln mnh, l ngn uc thp sng con ng tng chng tm ti. thi bng ngn la tng chng tt lm. L nh sng cui ng hm thp sng nim tin tng chng v vng. L mt n v bo ging mnh vo ch ang say men chin thng. Kim tr li vi chic cng sau nhiu ngy vng bng. Chng li dng hnh thc k-lut buc anh cung khai. Anh tri qua kh lu trong cc phng k lut, khng hiu s cn c hng nhng g mi m vo nhng ngy sp ti. Anh nm c cng tay ln xch chn, cng hai tay trn di pha sau lng vi m danh s 8, v by gi anh li nm mi v mi cng tay ny vi chn kia. Chng hiu tn tht ca n l g, hay n khng c tn. Nhng phn bit vi cc kiu khc, bn t cho n mang tn: cng kiu s 4. Khng hiu c phi v khi mang cng, t nhn phi khom ngi nh hnh s 4, chn cao chn thp, v vng si xch nn tng i khng thoi mi, ngay ngn. Dng dp i ng lom khom nh con kh, nhng d sao cng kh hn nhng kiu cng trc. Cng hai tay ra pha sau trng tht n gin, c v nhn h nh th ng ngh hai tay ra sau lng, nhng khng thoi mi nh mi ngi lm tng. V khng a hai tay ra pha trc c, nn nm ng lng tht kh, s mi mt lm hao mn sc khe dn dn. Kim nhn ra mt iu, d vi kiu cng no, mi th u c ci su sc ring ca n, v s au n ca c th cng bin i theo. Vi cc kiu cng trc, xng sng phi thng, lng ngc b dn cng, lun lun cm thy xng vai nhi but. Cng cng lu cng mt dn cm gic ni vai, i tay tht nng n v khng c ch da. Tri li, vi kiu cng s 4 ny, xng sng c un cong vng, khi di chuyn ngi phi lom khom. Mun nm phi bc chn ch ng, xng sng thy d chu v tri 32

thng trn chiu nm. Nhng chn b cng khng dui thng nn mi nh, c cm gic nh t bi lan dn khp c th. Vo khi say ng, nhng gic m hi hng, nhng hnh nh tra tn trong d vng m nh, v trong lc na m na tnh, bn nng t nhin mun vng thot vut chy, hay lng cm th bng chy mun d chn p ph gng cm. Chn cng p thng, li theo cnh tay ko bt ngi dy. Ch l gic m, nhng s li ko lm c tay v xng vai au nhi. Anh i ly cung tr li. Mt cn b ngi sau mt chic bn ln, khu sng lc trn bn, thnh thong hn cm ln nhm nhm nh mun bp c. Anh chu ng c ngy vi hn trong cn phng ny, tr li nhng cu hn hi, ging ni ang n tn bng bt thnh ting qut, xng hm bnh ra, mt nh la. Hn chm ti, ln thp lnh n vo thi dng anh, Kim nhm mt ch i mt ln n hu. Khi chm dt bui ly cung, bc ra ca, anh thy ch anh ng cch x lim anh ang nm khng bao xa. Anh tr li cn phng ny nhiu ln, ht ngy ny n ngy khc, bt k sng, tra, chiu, ti. Anh b nhiu ba n v tr v phng khng ng gi. Sc khe xung dn vi n ng tht thng. Sau my thng nm x lim s 3, anh c a qua phng tp th. Phng 6 khu C2 vo cui dy. Cn phng mi lp tn qu nh vi hn 30 ngi. Trong phng c nhiu thnh phn, thm cc v nh vn nh bo trong chin dch ht trn vo thng t va qua. Trong phng c anh H Vn ng, Thi Dng Trong mt khung cnh tht c bit, ln ln nhng ngi chng Cng v nhng ngi thn Cng. Nh li c on sau khi hi m Ba-L kt thc l, chng ta nhng ngi min Nam s phi chp nhn cnh "chung c ho bnh", ch nh bung trong k th cn ngoi. Khi anh chua xt cho tng lai dn tc mnh, mt cuc tr ga xong. Min Bc tr thnh "dn tc anh hng" c chnh ngha, cn nhn dn min Nam l nn nhn, khng c quyn la chn s t-do, mc d l quyn sng ca chnh mnh. n nm 75 chuyn c on tr thnh s tht, k th khng nhng ch phng khch m chim trn c cn trong, y ch nh sng vt vng ngoi ng. Hay v lng nhn o trong chnh sch khoan hng, tm cho ngi min Nam mt ch ni vng kinh -t mi hay tp trung trong cc tri hc tp ci to. trong cn phng giam nh b ny anh gp nhng khun mt trong thnh phn th ba, tng theo st Hunh-tn-Mm, Ng-b-Thnh ...trong hnh ng quy ri, gy bt n cho chnh quyn min Nam, lm cng vic ni do cho gic. Nhn dn min Nam nui ong tay o. C l bn cht tnh cm ca ngi min Nam giu lng thng, tn trng quyn sng t-do ca con ngi, nn bn ny li dng phn bi. Thay v xy dng li ph hoi, m sau lng ngi min Nam. Anh thy ti nghip cho h, ch l nhng con tt theo m n tn, ht ga tr nn c vo y hng mt cht n hu ca Nh nc. Nh th m chng vn cha m mt sau khi nhn thy ci lng ca Cng sn. H ln ting k thnh tch hot-ng ni thnh, quy ph chnh-quyn v nhn dn min Nam, coi nh l mt chin cng ly lng mun thu. Anh hiu c tnh ca mi ch . Khc hn vi ng li nh c nh tn gc ca Cng-sn, min Nam nhn o qu, vn i ng con em mc d cha ch chng lm tay sai cho Cng-sn. 33

V tnh ngi anh vn thy thng hi hn, mc du hn l mt trong nhng phn t lm min Nam thm iu ng. Con ngi hn i lc bc l s hn hoan, nh vng tin sm c tr v xum hp vi gia-nh, nhng c khi im lng th di. C l, thm tm hn pht hin d tm ca ch mi, nhng cht dn thn nn kh din t nim chua xt trong lng. Hn hy sinh vo ra nguy him mong c hng mt cht vinh quang. Tht ra tt c ch l o tng, vinh quang khng dnh cho hn hng. Hn lc lng trong mt tp th m lng cm hn ang dng cao, on ght hnh ng phn bi m tp on hn lm. V nh th Vinh-sn cn nng hi, nh hi m hm nng tm t tng nh ga lnh ca ngi min Nam. Nh liu thuc b vc dy nim tin cho con bnh hu nh tht vng. V Song-vnh, Phc-tuy li tip theo. Theo cc nn nhn cho hay, cng-sn iu ng hng s on, vi y xe tng i pho c my bay ym tr, bao vy c mt vng tnh Phc-Tuy. Hng ngn ngi b bt gm mi thnh phn dn chng v Tn gio. Hoc c hnh ng chng i, hay v c ng trong khu vc chin dch vy bt phn ng. Thng ta Trn-S v th c mt trong phng. ng ch l nn nhn ca chnh sch bt lm ch khng tha lm. Kim nh khi anh em trong phng a ra li trch ngi M b ri min Nam, anh nghe ngi nm bn cnh tr li: -"Cc anh hn ngi M b ri, gy ra nhiu tang thng cho min Nam. Hon cnh cc anh ly g lm au. Chng qua cc anh vi ngi M ch l mt cp tnh nhn nay mai i, c g rng buc m au n tang thng. Nu c au th phi ni l chng ti y. C th ni chng ti au hn hon. Chng ti vi Cng-sn min Bc khng phi ch l cp tnh nhn quen nhau cho qua ngy, m trn giy t truyn thng, chng ti l cp v chng u gi tay p, c vi nhau my mt con. Chng ti chia xt vi chng nhng cay ng m cha c hng mt cht ngt bi. By gi n lc gi l vinh-quang, chng quay lng li" Lc ny anh mi hiu tm t ca ngi nm bn cnh. ng gc ngi min Nam, ngoi 60 nhng trng rt quc thc, thng im lng nh suy ngh iu g. Khng hiu tp on ng c bit mnh ch l mt th cng c, hay v bn cht chn tht, vi li ha ban u, nn vn tng l c quyn i l cng bng v quyn li. Nghe tm s, ng vn l s quan cp t ca "Mt trn Gii-phng Min Nam", tng theo st Tng Tr khp ni trong nhiu nm chinh chin. Sau thng 4/75, ng v mt s ng bn hu tht sng, v Mt trn Gii-phng min Nam b khai t. ng chn ngn cnh i thay i, tr v cn nh nh mi ng trong vng Song-Vnh an dng tui gi, cha chy cn bnh him ngho theo ui ng sut thi gian di chin u. Ngi v yu thng ca ng qua i trong mt ln cng tc. Cn li mt mnh, ng mun n danh, trn du d vng tng gi nh cho ng nhng k-nim thit tha, nhng cng dy trong lng ng nhng ti hn. Nhng tri chng chiu ngi, ng vng vo v Song-Vnh. Cng-sn chp nhn bt lm nn a ng vo y. Hoc ga chng thy s bt mn, chng i bng cch bt hp tc ca tp on ng, nn khng tha lm. D sao, ng cng l s hi tic, lm ln tui xun qua i cho mc ch phi dn tc, m chnh-ngha l danh xng vn c nu cao ch l tm bnh phong che y nhng hnh 34

ng i ngc li nguyn vng ca con ngi. ng thu hiu s vic nn quay u tr li. D khng c li cho dn tc, nhng t nht i vi lng tm, coi nh mt hnh ng xm hi. Nhng bit c cn c hi hay khng. V pha nhng ngi chng Cng ht mnh phi ni ti gi Thng. ng l ng gi gn, b bt v can ti "chng ph cch mng". Khi cn b ly cung nt n, bc tc mnh ch tay bo: "may cho cc anh, ch chm mt gi na l ti cho n thnh ph Si gon". Bc khuyn khch Kim ht thuc lo cho vui. Chnh anh mun bit cm gic khi u c quay cung trong khi thuc, tr c khng cn kim sot c hnh ng. Bc v iu thuc nh hiu ba s 8, th si nhin, do mu nu thm b vo l iu. Anh ngi xp bng trn, tay cm chic ng iu d chin lm bng bnh nha, chm la ht mt hi di, ngm ming nut khi. Anh cht thy mt cm gic lng lng, thn mnh nh tnh, vi b iu chng hai tay cho khi ng. Khi thuc vo phi, len vo mu, chy rn rn t xng sng ln gy. Chn tc nh mun ng ng, m hi v ra. Mi ngi v tay ci, bo anh khi say thuc trng ging nh Ty c u-dng Phong ang luyn ham m cng. Nhn Kim ht thuc "ng Mt trn gii-phng" nm k bn tm s: "Lc mi gia nhp phong-tro ti ht thuc lo tm vui. Tui tr l nh vy, mnh mun bit mt ci g mi l, nht l sau nhng giy pht thnh cng hay tht bi. i khi n gip trn p c s s hi sau nhng ln cng tc. Cn by gi ti ht thuc lo tm qun..." Kim hiu ch l cch ng t la di mnh. Liu ng c th qun c khng, khi hnh ng phn bi dn tc ang tip din trc mt. Tri Si-gon tr nng d di. Cn phng nh mi tn lp thp y p hi ngi. Hi nng t mi tn di xung khin cn phng nh l hp. Mi ngi phi chia nhau thi gian tm. Vo lc thiu nc, vi nc chy nh git, nc phi chia tng ca nha cha c na lt, s nc cho mi ngi tm trong ngy. Vo lc ny, anh di tht chm t nh u, nc chy dn xung vai, khng dm c mnh s khng nc gt sch cht bn bm trn ngi. Anh vut ton thn hu nc mt thm vo da, xa bt phn no nhng git m hi ang thi nhau chy. Trong phng tht n nh. Phn ng l thnh phn chng Cng-sn, nn i sng tp th rt c k-lut. Nhng l iu tri vi mun ca cn b tri. H mun trong phng lun xo trn hu d pht hin sinh hot v nhng iu t nhn cn che du. Vo mt ngy sau ba cm chiu, tn cai ngc y mt thanh nin vo phng, qun i chn t. Hn bo va k-lut ra. Kim thy hn c v l l, vn phong ti tnh, khng ging ngi nhiu ngy nm mi x lim. Anh thm ngh kh nhc k li ti din, nhng khng cn n khch na. Anh em trong phng nhn hn mm ci, li c thm mt ngi mong c sm v on t vi gia nh. phng tp th cha c bao lu, anh li b gi i ly cung. Khi anh ti, hn ang lui cui nh bng chic xe Honda n dng trc ca phng. Hn chng 50 tui, bn cnh hn l ngi n b tr trn di 30, ang b a con nh. Chc hn l ngi v tr va kt ngha sau ngy thng li. Thy anh, hn ht hm ra hiu bo anh vo phng. Kim bit anh n khng phi lc. Hn ang b tm tr vo vic bo v cht ti sn qy bu nh mt phn thng sau bao nhiu nm kh cc. 35

Anh phi i kh lu, hn vo phng, ch anh ngi ni chic gh u cao. Vn li chic gh khng ch ta lng v g k chn, xa bn hn ngi v cch bc tng sau lng anh c thc. T nhin anh c linh tnh phi phng con ngi trc mt. Dng i ca hn khng hi ha nh ngi vo tui ny. Khng phi v c tui hay thn th gy cm m con ngi cong vng, hay do thi quen nm vng lu ngy. Hn ng nh tp h s trc mt, sa li v tr chic radio nh c da mu nu bc ngoi, cm khu sng lc trn bn cho n vo nng, kha an ton ri b vo ngn ko trc mt. Hnh ng ny cng lm hn khc vi nhng tn cn b m anh gp. C l hn tin bn lnh m khng cn e da trc khi ly cung, nhng vn cho anh hay l hn c v kh, ng chc gin hn. Hn nhn anh, nt mt anh li. Khun mt xng xng, hai m hi hp, mt trng su cng lm hn kh nhn. Hn d tp h s, a ngn tay tr theo hng ch vit t trn xung di ghi ni mt trong trang ba, nhm tnh im danh tng tn cn b ly cung anh, ct ging lnh ngt: -"Trong thi gian va qua anh gp 6 cn b ly cung, ti nghin cu li khai, thy anh vn ngoan c khng thnh tht khai bo vi cch mng...." Hn ngng ni, tay d tip cc trang trong, mt nhn anh, bt cht tip: "Hm nay ti lm vic vi anh, hy cung khai y , du dim v ch. mt th gi ca ti v cng trnh phin phc cho anh." Cng vn mt li e da vo on cht. Hn hi anh t hi cn i hc ngoi Bc, di c vo Nam i hc ri i lm. Cng vic lm trc ngy min Nam b mt. Lin h vi cc hi on. Hn nhn mnh v hot-ng ca anh vi lc lng sinh vin chng Cng. Anh tr li hn nh khai trc y v ph nhn li hn buc thm ti cho anh. Sau hn 5 gi hi cung, hn c v tht vng v vn khng c g mi m. Chc hn mt, ly nc tr trn bn rt thm my ln. Hn ngng hi, anh ngi , ng ln i vo ca pha sau gi mt cn b v trang a anh v phng. Anh tr v phng c chm dt mt ngy ly cung. Khi ti ca, tn cn b v trang m kha ca v ni: -"Anh c 10 pht sa son dng c nhn". Tn hiu tht n gin ngn gn, anh li i phng. Nh mt thi quen, anh thu xp t trang nhanh nhn, cho cc bn bc ra khi phng. Anh vn thy quyn luyn cc bn d mi ti y mt thi gian thc ngn, m mi khi bc ra khi ca cha bit mnh i v u, cn gp li nhng ngi bn va bit hay khng. Anh c dn ti x lim s 24 trong khu C1. Chc cn b tri nhn thy anh khng cn tt, nn cho ring anh c thm thi gian suy ngh. Anh gp li khung cnh c mi xa cha c bao lu. Vn thm xi mng nh, li i chiu ngang khng qu hai gang tay. Vn ba bc tng cao nhn thn, cnh ca gi nh ng li, bin khung cnh bn trong thnh mt th gii ring bit, ti tm. Ca phng m, anh bc vo trong, nhng tn cn b v trang gi li. Anh bit hn mun tng chic cng, mt du hiu thng phn ngoan c ca anh. Anh quay lng li pha hn, hai tay st vo nhau ch i. Nhng khng, hnh ng ca anh khng hp vi hn. Hn n anh ngi xung sn, bo anh quay mt ra ngoi. Anh bit hn mun cho anh "con s 4", li c tay tri st c chn phi. 36

Anh chn tay tri phi hy sinh, anh thun tay phi. Anh cn n p mui git rp, gi nga sau lng, v cn nhiu vic khc phi lm. Anh quen vi kiu cng ny, nhng kiu no cng cho anh mt ni kh ring. m nay chc kh ng v phi nh vt vi n mui i. Anh mi "dn" vo cn ny, tng phng l, khng c ly mt khe h hay l nh nht cy tm lm ch treo mn. Phi i n gi cm tra ngy mai, gi li mt cht cm do lm keo dn ming giy bo c km mt on giy nha gp i, th u c thng lng ra ngoi, mng u giy mn c buc cy tm tre nm ngang. Dng cm dn ch c vi ngy, v khi cm kh d bong khi tng. Anh lom khom i li nh mt tn g. Cng may din tch ngoi b nm chng cn bao nhiu, chiu ngang li i rng 40 cm, chiu di 2 m, nn s di chuyn cng hn hp. Mi hm qua ng ca phng tp th nhn qua dy x lim, trng khng khc g nhng ngn giam th, nht l khi ca gi m, tng khun mt hin ra ch cn li i mt v ci mi. V by gi anh ang trong chic hp kn mt, nhn qua cc phng giam tp th vi ca ra vo c song st to, anh em thay nhau ng ni ca hng mt cht gi mt, chng khc no by kh tho cm vin. nhiu tun qua i, Kim ra khi x lim t sng v tr v trc ba cm chiu. Th ngi trn gh u cao khng lng ta v g k chn lm lng anh mi nh, anh mt mi thc s. Dy x lim anh nm nh khng cn ch trng. Nghe ni anh Don-quc-S cn cui. Nhiu ln qua ca gi anh thy ng Cu, can ti "phn ng", vi b qun o ng mu xanh xc trng i ly cung. Mt bn chn cn mang chic cng, m mi bc chn na vng kia cn vng qua vng li. Ngi phng 23 l anh -hng-Phn, nh xut nhp cng min Ty Ph Nhun, gn khu anh , cng c tng ti phn ng. C l ch c ti danh ny Nh nc mi d dng qun l ti sn ngi dn. Vo lc ny, ngun tin v cc n v thuc qun i min Nam vn chim ng ti mt s a im, lm nhn dn min Nam hng khi tin tng vo mt ngy mai ti sng. Vo mt bui ti, qua l gi phng k lut, anh Phn tm s: "...Ti xung vng Hu giang, i theo ngi chu nguyn l mt Trung t b binh, vo tn ni gp rt ng anh em vi qun trang y ...khi v n nh th ti b bt v can ti t sn mi bn." Anh phng s 22 cn tr. c nghe anh k chuyn qua ca gi vo bui ti, khi lnh gc mi cng ngoi li i. Anh H-nai ln Si-gon, b bt v tch thu 30 bnh thuc lo. Chng bo anh phn ng, gi chn lin lc cho lc lng Phc-Quc. Ca gi phng anh lun ng kn, trnh li anh chi ra cc nhn vt lnh o nh nc vang di khp khu. Bng i my ngy khng nghe thy ting anh chi, tri ngh chc anh mi mt nn m ca gi anh d th. Nhng vo bui sng hm phi on Ba-Lan c quay phim ti thm tri, anh bung 22 khng tic li chi t Mc ti L, t H ti Dun. Chc anh b k lut lu ngy, nn hm i ly cung ch c chic qun ct trn ngi, c chn tri cn dnh chic cng, vng cng ln su vo tht. Chn kia cn in du vng cng vt thng cn hn. Anh khng t mt cht s hi trc bn cn b. 37

Hnh ng ca anh l tm gng cho mi ngi noi theo, khi dy lng can-m utranh trc bo quyn Cng-sn. Kim gp cn b tn Phan-v-Ri ny c thng nay, hn khng cn gi c bnh tnh, bn lnh lc u. Hn lp li cu hi anh nghe khi cn Qun: - "Anh bit nhng g v tn Jean?" Hn khng t cu hi nh nhng ngi trc, m lm nh xc nh s quen bit ca anh vi ngi nc ngoi. Hn vn xoay quanh vn ny, nh cn quan tm v danh hiu CIA. Anh lp li cu tr li nhiu ln: -"Ti khng bit ngi no c tn ny." Hn ni cu p bn qut ln: -" quc M thua chy, chng li tn d l nhng loi ngi nh cc anh, nm vng ph cch mng...", hn ngng li ly hi hay mun dn cu tc gin m bn cht c thi quen hay chi th. Hn tip: "Ti ni cho cc anh hay, t nc ny c-lp thng-nht. Chng ang h ho phn i chng ti v nhn-o bt nht cc anh. Mc xc chng n, vic ca chng ti chng ti vn lm...." Lng Kim cm thy m li, li ni ca hn khng ly g bo m v vic g ang xy ra trong cng-ng quc-t, phn i hnh-dng phi nhn quyn ca Cng-sn. Nhng anh tin hn ni ra s tht, m v qu tc gin ni ra nhng iu khng nn ni. Anh tr li sau mi cu hn hi, v i hn c th gi vit t bin bn cung khai. Thy anh ngng ni, hn trng mt ging gay gt: -"Sao anh khng tip tc ni m ngng li?" Kim bc mnh bo hn: -"Ti ngh anh cha vit xong th ngng li i. Nu ti ni lin tc lm sao anh vit kp." Nh chm t i, hay chng t c uy quyn, hn ht hm bo anh: -"Ti bo anh c tip tc ni, khng phi i, ti mun vit g ty theo ti." Kim im lng nhn hn, thm tm anh lun hiu nhng li cung khai ca anh ch l cho c, ti trng ca anh thnh lp trc khi chng ti bt anh. Nhng chng vn mong tm ra nhng ch h hu bt thm bn hu anh. Ging anh bng anh li, nh khng km gi nhng ut hn trong lng dn nn t lu: -"Nh th sao cn gi l li cung trung thc nh chnh sch nh nc ra. Nu anh vit theo anh th cn g ti li khai ca ti." Hn tc gin p bn: -"Anh hc lut phi khng. Li cung ca anh nh li bin h. Anh khng c ti g vi nh nc, ch ti cch mng v c bt cc anh vo y m thi." Kim khng km gi c s tc gin, anh sng ging: -"Ti tip tc tr li cu hi ca anh, cn anh mun vit th no ty ." Anh ni nh ln gi cc trang sch vit sn, thuc nm lng trm ln nh mt. Khi chm dt ly cung, hn y tp h-s va ghi thm li cung ti u bn gn ch anh ngi, bo anh k tn. Anh cm tp cung va ghi c li t u n cui, gch di nhng hng ch ghi khng ng li anh khai, v bo hn l anh khng ng nhng 38

on ny. Anh nh du ngoi l v cho hn bit anh mun sa nhng ch dng sai vi anh din t. Hn tc gin trc cu anh ni, ng bt dy ch tay vo mt anh: -"Anh l mt th cn b, mt th tay sai ca quc. ng khoan hng khng git, cc anh li quay ra ph hoi. Cc anh t chc lc-lng sinh-vin chng li nh nc. X-ng chin tranh nhn dn chng li cch mng." Anh ngh hn ni ra iu ny cng ng phn no. Sau khi Sa-gon mt, cn-b -Vit ti tip qun B Ni V ni trc mt cc anh l: "... n ni no m thy bng dng cn b o en l chng ti phi di chuyn ngay, nu khng trc sau g cng b pht hin...". Li ni tuy n gin nhng th hin thnh kin su xa vi tp th ny. Khng phi cng-sn ch n trnh ngi cn b "Xy dng Nng thn" v nm vng sinh-hot ti mi a phng qua bn Lng Gi p, nhng bng hnh ng gip ngi dn trong mi trng hp, chia s vi ngi dn trong hon cnh b khng b bi Vit cng, ngn chn hu hiu cc hot ng ca cng-sn ti nng thn. Ngh li anh cn thy tic, vo ng thi gian si bng nht, tp th ny tr thnh mt th con ri. qua ht li nh mt tri banh, khng B Nha no nhn. Ngi ta khng mun duy tr, mc d kh nng chin u rt cao, l tai mt ca chnh -quyn ti nng thn, khng khc g cng-an khu vc ca ch Cng-sn. Ch khc mt iu, ngi cn b o en cng nhn dn chin u bo v mnh t t-do ca mnh trc ho Cng-sn, cn ngi cng an khu vc v ng, buc nhn dn i theo ng li ca ng. Nm vng phng thc ny, anh v cc bn kt hp thnh phn sinh vin hc sinh t Thnh n Tnh, thnh lc lng nng ct song song hai mt va ni va chm. L thnh phn c tinh-thn Quc-gia vng chc, c v hai mt k-thut v tr thc. S l gch ni, gi vng c truyn thng khng phn ha, t trung ng n a- phng, xuyn qua cc vng kinh-t khc bit. S nht thng s gim thiu c a-phng tnh, mt iu m giai-cp cng nng khng th thc hin c qua h thng ng nh thng xy ra ti cc tnh min Bc, v cng trm trng hn na sau khi Cng-sn xm chim min Nam. a phng tnh cng r nt, o su h cch bit Nam Bc, khin php vua thua l lng, Trung ng vi a phng nh trng nh xui kn thi ngc. Trm iu kh cc li ln u m dn ngho. Cc nhm sinh vin to d lun trong qun chng, chng li vic cng-sn a ng bo thnh ph, nht l cc gia-nh c thn nhn i ci to ti vng kinh-t mi c dp ly nh, cp ca. S chia r tnh cm gia-nh ti min Nam nui dng lng cm th, cng-sn cng st mu, lng bt khut cng gia tng. Khng kh min Nam v vy m bt n. Hn cha mun ngng, ging y tc gin: -"Ch vi ti ny anh i ci to lu ri. Hn na anh l mt th CIA nm vng, ci ngi th chin u trng k. Anh c i ci to i, khi c chng c anh s tr v y lm vic tip tc...." Qu thc hn hi dao to ba ln, nh ga anh qu cao vi ti trng "u no phn ng". Trong thm tm anh v cc bn lun t nng v mt chm, v cn b nng ct l cn bn cho cuc chin u lu di. Nhng qu tht kh khn, sau ngy min Nam mt, 39

Si-gon nh va tri qua mt cn st nng. Mi ngi chng hng v hnh phc pht chc vut khi tay mnh. Thnh phn thanh nin tr b khch ng trc hon cnh nh tan ca nt, nn quyt tm chng li cng-sn. Cc hot-ng nh th truyn n, ph hoi v k c m st cc cn b cng-sn xy ra khp ni. Bui ly cung chm dt, anh tr v x lim. Anh khng nh r y bao lu, mi th tr thnh quen thuc, c cng nh khng. T ca cm chn canh lt mi ba a qua l gi, hay chu bng i khi anh tr v tr gi. Sau hai thng ly cung khng ngng ngh, anh cm thy mt mi, mun tm qun trong gic ng , nhng kh m chp mt. T sng sm n chiu ti anh in u v chic loa phng thanh c ln lun v-tr hng vo dy x lim, vi li l st thp ca "ngi ni", ha ln ging nhc y mu la, m m thanh cun cun di mi che, di xung l trn x lim nh nhng mi kim xoy vo c, lm xt tri tim ngi ngi trong. Anh c cm ngh mnh nh ngi b nht trong chung, m thanh t chic v v vo chung lm ngi ngi trong au n gp nhiu ln hn l tra kho n rch da chy mu. Nhiu lc anh phi ly mn che kn i tai, hu i phn no m vng ca chic loa vi li hiu triu tn vinh. i khi ting loa a ra li ku gi on-kt, yu thng c ho-bnh. Biu tng chim b cu c ha ln trong sng nhc, nhng m hng vn cn nhum y st mu, kh m c ho-bnh ng sau. Nhng vo nhng bui tri ma nh ti nay, cn phng ti en, khng c mt cht nh sng lt vo. ca nh ng kn, khng c ly mt cht gi la qua khe. Ni bun t u dng ln bt cht. Anh c cm tng mi ngy mt xa dn gia-nh, kh cn c hi tr v Sau vi ngy ngh ngi, Kim tip tc i ly cung. Anh gp nhng khun mt mi. Anh ra khi phng t sng sm n trc gi cm chiu, t sau bui tra v tr v phng khi ln n. Nhiu lc anh b dng dy khi gic ng chp chn. Tp h s c nhn ca anh ngy cng dy, c l ch ghi ch nhng li nhn xt gt gao. Lu ngy trong t anh nhn thc c thc t, khng cn g phi ngn s. Khng cung khai th ti cng thnh lp, ci ga m anh phi tr cng lm l ti cht. Nu anh phi cht, i vi bn cng-sn, c van ly ku xin cng th thi. Hung h anh c phi l hng ngi c hnh ng hn nht ny khng. Mc du l ngi tm thng, anh cng khng th vt nh cho bn hu, cho nhng ngi xung quanh. Khi gp Hai Tin anh mi bit mnh gp th thit, khng phi loi cc-k k- m anh gp trong thi gian va qua. Hn l mt tn Bc K, mt th Bc K m cc bn anh thng gi l "Bc K gian". Khng phi loi Bc K di c nh anh m nh nc tng cho bit danh d nh, "B 54". Mt b s k l, nhng chng qua ch lp ngi chn ght ch- cng-sn, phi b ni chn nhau ct rn di c vo Nam nm 1954. "B 54" l k th ca cng-sn H-ni, m hnh ng di c vo Nam ni ln ngha khng th sng chung vi ch bo tn. Trng hn phi ngoi bn mi, trng tro cao ro, nt mt li ni chng t c hc thc. Trng v ngoi ca hn khng phi gc "bn c" l thnh c u i, vy phi c mt s lt xc hay c thnh tch kinh ngi nh th no mi c tin dng hi nhp vo thnh phn ny, gc ng hn cng khng tm thng. Hn ch ch anh ngi. 40

C nm nay anh mi c ngi trn gh c ta lng, s thoi mi tht him c, khc hn giy pht ngi trn gh u cao trc y. Hn hi: -"Anh c ung tr nng khng. Chc lu ri anh cha ung, v nh bp ch c iu kin cung cp nc un si." Khng i anh ln ting ng hay khng, hn t rt mt ly tr nng trong chic bnh thy ni bn nh pha sau lng, trn bn trc mt anh. Hn hi lan man khi cn ngoi Bc, anh tnh no, hc trng no. Ri tnh trng gia-nh anh hin gi ra sao? Va dt cu hn hi, anh tr li: -"T ngy b bt n gi ti khng c tin nh. C th v con ti ngh l ti i xa lm, khng hiu cn sng hay cht." Hn tip tc hi ging tht m m, khng gi dn, khng t thi trc cu tr li ca anh. Kim nh thm y ng l tay t, mt th mt ngt cht rui, git ngi cha chc i sc mt. Anh hiu l hn c k li khai ca anh trong sut thi gian qua, nh khng st iu g. Hon cnh gia-nh anh hn bit tng tn, v by gi hn c th on bit anh s tr li ra sao. Mt cuc i thoi khng ra hi cung nhng cc k nguy him. t nhin hn bo anh: -"Anh k lut kh lu, lu hn nhu cu ca chng ti. Anh cn ra i sng tp th, mt ni c nh sng v sinh-hot bnh thng anh khng bnh tt." Hn lic nhn hai c tay anh, vng cng cn in du , nh vt bng va lt lp da mng. Nht l khi anh cm ly nc bng hai bn tay p li, tr ngn ci v ngn tr c ng ngng ngu, nhng ngn cn li dui thng ngay . Chc hn cng hiu chic cng tc hi trn hai tay anh. Kim chm ri tr li: -"Cm n tt ca anh. l nh t th u cng vy thi. C ca s thong kh, nh nng chan ho hay l ni khng phn bit c ngy m, ngoi tr hai ba cm l du hiu ca ngy, cng chng khc nhau bao nhiu." -"Nhng i sng tp th gip anh vui hn l sng mt mnh trong phng k lut." -"Anh ni ng, qa c s khc bit gia hai li sng. tp th c vui tht, v ng anh em truyn tr gip qun c thi gian t y, v thoi mi nht l tay chn khng b cm xch. Cn sng mt mnh trong phng k lut mc d cm xch lm cho bt tin, nhng c ci hay l trnh c n o xung quanh." Kim thy hn chng hng, v cu tr li khng my tha thit vi nh ca hn. Chc hn ngh khi m li cho anh ra sng tp th nh mt n hu c bit, anh s ng ngay. Hoc gi cng khng tr li ngang bng bt cn, v c nm nm trong phng k lut khng s th cng phi chn v s chp nhn iu kin ca hn. Tay d tp h s, hn ni: -"Hm nay gp anh, ti mi tin li anh em bo co anh l mt ngi ngoan c, khng thnh tht khai bo v hot ng ca cc anh. Theo nh li cung v -kin ca cn b chp php ghi nhn, anh can hai ti: ." X dng chin tranh nhn dn chng li Cch mng. . L tay sai ca CIA nm vng ci ngi trong th chin u trng k. Qu thc chng ti thiu kh nng khai thc, ti s gi anh ti ni c phng tin hn y." 41

Anh hiu chng c g c nhn hn chp cho anh ci m CIA nm vng, m tt c nhng tn trc hn ghi ch ny trn tp h s ca anh, v chng k tip nhau t cho m nt, ghi thm du hi bng mu ch pha sau. Hn chng tht vng khng khai thc c g hn. Anh l nt tht sau cng, v anh nh lng chp nhn mi tnh hung l ngi cui cng. Kim nhn Hai Tin, sc mt hn vn khng thay i. Ging ni vn im m, khng c mt c ch no th bo. Nhng vn ch l li ni v suy t ca mt tn cngsn. Chng s a anh i ni khc, chc khng phi l Ch-ho, v khng phi l ni anh c hn hnh ti. Hay anh s ti F g nh li n. Anh rng mnh khi ngh ti b s ny, c nhiu ngi n y khng thy tr v. c c tu bay ln tu ngm, c t ln kh, vi vi nc c pha mt cht s bng cho ni bt. C c mn nc nh git vo ming qua lp khn dy che kn mt. Khn thm nc kn nh tm vi nha, phi h mm ra th, khng mun ung nc vn chy vo ming. Hai Tin gi mt cn b v trang a anh v phng. Hn im lng nhn anh, c phi ang thc mc hay c nh con mi trc mt. Kim tr li phng k lut, vui v n nhn chic cng, mt phn thng m anh khng th chi t. Khi anh bc qua bc ca, tn cn b ph trch an ninh tri gin gi ni ln: -"Anh vn ngoan c, khng thnh tht khai bo ti li ca anh vi cch mng." Anh quay li nhn khi hn cn ng gia li i, pha sau lng hn l dy phng tp th, anh ln ging bo hn: -"Ti ni nhng g ti bit, cn ngoan c hay khng l quyn ca cc anh." Anh phi t thi vi tn cng-an ny. Mt phn v lng cm hn, mt khc v tp th. Anh khng th bi nh danh thm cc tm gng can m ca nhng ngi xung quanh anh. Dt cu ni anh quay ngi bc vo x lim, mc tn cn b ng ngng trc hnh ng ca anh. Ca phng ng mnh pha sau, nhn qua l ca gi, anh em bn phng tp th ang ci vui d cao ngn ci. Anh nghe chuyn v c Phan V K. Vo ngy i ly cung, mt cn b tr ti x lim giam c, mt hn non chot, ging ni c st mit vn min Nam, cao ging cc lc: -"Anh Phan i lm vic." C Phan ng nh i ra ca, bo hn: -"Cu gi anh ci g. Cu ch bng chu ni ti, sao li v l vi ngi ln tui." Sau cu ni c vo sn nm, tn cn b ng i ngoi ca. Phi, c tht vng v o c dn tc mt. iu thng tn, mt mt ca ngi min Nam khng phi ch l ca ci vt cht, mt i sng t do, m l nn tng gn b ca gia nh tan v, o l lm ngi b hy hoi. Bng i my tun khng thy chng gi anh i ly cung, cng khng thy chng chuyn anh i ti ni nh Hai Tin bo anh trc y. Anh khng hiu nhng g s xy ra. Thi mc, kho lc no bit lc y. Mt bui chiu sau gi cm, cht nghe ting m kha pha ngoi, anh nh thm vic n n. Nhng sao li vo gi ny, sp sa ti gi ln n, i xa hay gn. Cnh ca m, anh ngi nhn ra ch i, tn s quan an ninh ng trc ca ni vng vo: 42

-"Trong sut thi gian k lut va qua, anh chng t c tin b, nn ban gim th quyt-nh cho anh ra tp th." Kim ci thm. Anh quen vi phng thc ny. Chng va bo anh ngoan c, khng thnh tht khai bo ti li vi cch mng..., th m by gi chng li bo anh c tin b, l ci to tt. Anh nh li cu thng nghe ni khi cn nh, "ni nh vm", c phi v bn cht nn hay thay i, khng lm ai tin tng. Sau khi tho cng, anh tr vo thu xp dng c nhn. Nhn quanh, anh cn phng ny lu, chc khng tr li ni y. Khng c g li cho ngi n sau, ngoi 4 vng giy treo mn dnh trn tng. Anh bc ra khi phng, theo tn cn b a anh ti cn u st vi cng gc pha ngoi. Anh vo phng 1 Khu C1. Ch ng cht chi nhng vui, c dp bit thm bn mi, nghe c lm chuyn hay. Khi vo phng, anh gp nh vn Duyn-Anh lm trt t phng. Thc ra trc kia anh ch nghe tn qua cc tc phm xut bn, nhng cha mt ln gp mt. Theo li anh Duyn Anh k, mi hay anh l giai t ca mt gia nh i in ch min Ty. Kim cm n khi anh Duyn Anh xp cho ch nm. Anh thy thoi mi c dui thng hai chn, khng phi chn co chn dui co qup nh mi ngy. Anh nm bn my em sinh vin can ti phn ng, nghe cc em k chuyn lm trc khi b bt, Kim cm phc nhng ngi bn nh ny. Kim gp anh Nguyn Ngc nh, mt nh bo trong phng. Trong thi gian t y va qua, anh gp nhng b mt tht hn nht khip nhc. Ch v ming cm cho no bng, mt li ha xung sm c v xum hp vi gia-nh m phn bi anh em, bo co sinh hot trong phng hu cng c lng tin ni k th. Anh thng cm v hnh pht tra tn tn nhn, con ngi mt i lng t ch nn c hnh ng lm ln. Nhng kh c th chp nhn khi thy mt em hc sinh c hp vi tha nc cn bt m gi trc khi i ra t, hay c ht vi hi cn li ca mu thuc l Vm-c chy qu ngn ch vng trc khi em i vt tn. Con ngi trong hon cnh ny khng chia nhau tnh thng tht s, vn cn tnh li dng xng tng i ca vi cc em nh. ng ra cc em phi c nng dt, hng dn v mt tinh thn c can m chu ng. Mi ngi trong phng c nhn nh, vi loi ngi ny dng thi gian i ngi cho hn t y vi nhng ti nhc, vn khng lm hn m mt thay i c bn cht. Nhng cng ni ny, anh thy nhng gng mt kin cng, mt tm lng tht dng cm bt c tui no. T c gi tc bc gn t xa tri, n nhng khun mt cn mng sa cha hn c mt ln lm ln trong i. Anh khm phc lng qu cm, gng hy sinh, tnh on kt huynh ca h. Vo bui sng thng ging nm 1977, c lnh cc phng tp trung ni hnh lang st cng. Ban gim th mang tng chng h s ti. Anh em thc mc c g khc bit gia hai mu ba xanh vi vng. Bn ch TTCT vit ngoi ba mu vng cn qu xa l. Kim c gi tn, tp ba mu vng theo anh ln y t tri Bng Ky, by gi li thm ch TTCT tht ln pha ngoi. Anh tr v phng, cng chng bit cuc i ca mn h c g thay i trong nhng ngy sp ti. 43

Hn mt tun sau, anh c gi tn i lm vic, khng phi n ni ly cung c nhn nh nhng ln trc, m l hin din c nhm. Anh gp li Nguyn-tin-t v mt s anh em khc sau mt thi gian xa cch. Ngi anh gp l Nm Tr, cn b cao cp nht ca tri. Hn ni nhiu v chnh sch khoan hng ca ng v Nh nc, ca tng ch . Hn t cu hi: -"Sau khi nh ui bn xm lc ra khi qu hng, nc nh thng-nht t Bc vo Nam, c-lp t-do, vy nguyn ng-lc no thc y cc anh tham gia lc lng phn ng, chng ph cch mng...." Hn ai ht, trc khi tin chim min Nam, h hiu r tm ca ngi min Nam l khng thch ch Cng-sn. Nhng sao vn li l cu hi ny, hay h vn mong tm li gii cho mt thc t lm h ng ngng. H lun cao chnh -ngha giiphng dn tc , mang cho nhn dn ton vn ngha cu ni "VN dn ch cng ha c lp t do hnh phc", m cuc Nam chim ghi nhn nh mt i thng, mi ch thc hin c vn vn mt ngoi ca hai ch c-lp. Cn Dn ch c phi th hin cho hnh ng ngi dn lm ch, l nim tin khi thc y giai cp u tranh, lm nn cuc cch mng thng 8, nhng tic thay vn nm trong s qun l ca nh nc. Hay dn tc ny cn ngu dt, vn cn mt th cp-rng phn phi nhn quyn. V vy ngi ta dng nt tht m ng khung hai ch T-do. Hn ch tng ngi pht biu. Bc Nam Kinh tr li: -"Cc ng c hnh ng khng i i vi li ni. Trc khi chim min Nam, cc ng bit min Nam khng chp nhn ch cng-sn, nn tuyn b Trung lp ha. Sau khi chim trn min Nam cc ng i ngc li li ni, phn bi nhn dn min Nam" Hn ai ht, khi pht biu li ni t st ny bc hiu cu ni t ngn xa "mnh v go bo v tin", nhng cng sn su sc hn, h p dng cu "mnh v go" nn xit c hng, tm d dy ngi dn, V hn th na, h cn mnh v "bo". Phi, h c bo lc, mt th v kh thng dng t c mc ch. Thnh phn tr din t dt khot hn: -"Chng ti ni dy phong tro chng cng v nhn dn min Nam khng chp nhn ch- cng-sn." ngha cc cu tr li tht r rt. N chng t cng-sn khng phi l ca nhn dn, v nhn dn v cng chng phi t nhn dn m ra.

44

6.
Chn tri ci-to
(Tri Gia-rai Long-khnh) Qua khi khung ca t v Kim mi bit chc l mnh s khng tr li ni ny, mt ha ngc trong x-hi loi ngi. Mt ni khng c cng l, chng cht tnh ngi, ch th hin bo quyn cng ch, ang bp cht nhng tinh-hoa min Nam. Mt ni ang c cng c, t im, ha trang tr thnh "trung tm ci to trng k" dnh cho nhng ngi chng Cng bng t-tng. Ni y anh tp quen trong bng ti, vi np sng c n, nh con tm ng qun trong kn hp. Anh chu ng nhng hnh pht tn ph c th, m thi gian ko di i lc tng chng lng kin tr nh chng xung, tan bin v nhng au thng kh i. Ri bt cht lng bt khut vng dy, nh ly tnh kin cng ca nhng ngi xung quanh, nh anh ang ut hn v nim au ca chnh mnh, ca cc bn t ang tri qua sng gi. Anh trong khun t v ny c nm. Khung tri cao, ln gi mt tht him mun. Anh c cm gic nh su di y ging, chi vi ni chn tng a ngc. Xa hn bu tri trn th, kip sng con ngi tht vt vng tm thng. Kim bc ln xe ch khch, hng chung chic cng vi ngi bn ng hnh. Khng hiu h a anh ti u, c phi nh Hai Tin ni, s a anh ti ni nh cao ca rng, i sng "d tha phng tin". Anh s c nhn thy bu tri cao, hng ln gi mt v nng vng s lm lnh vt thng ang rm nhc trn c th, hay anh s ti ni ti m, th thm hn nhng g tri qua. Chng c g bo trc. Nhng d sao anh vn mong c s thay i, d xu hay tt, vn l mt iu mi l. Xe qua khi cng gch, anh cm thy lng mnh vn dng dng, khng cht lu luyn d lu. C chng, anh nh ti cc bn ang tiu hao cuc i sau cnh ca kia, kh hn mt ln gp li. By gi gn Tt Nguyn n m Lng ng vng bng ngi cng l. Chng b mi nm, vo lc ny ng ngi. Cn ngy Tt th khi ni, anh nh mt ht trong bin ngi, n nn sng rc, khi hng nghi ngt. Khung cnh trang nghim nh cho con ngi c thm nim tin trong s sng. n ch B Chiu, cc dan hng hoa qa dng trc ch tha vng. Ngi mua bn t hn i. Trc kia vo gi ny, mun i qua y l mt iu vt v. Xe khng dm chy nhanh, v i b cn phi lo trnh ngi. Ngi min Nam tn dng cu "no ba ngy Tt", tn hng giy pht hnh phc, gia-nh xum hp b khi vt v c nm. Nhng by gi cng trn phn t ny, vn thi im ny sao cnh c u mt. C phi i sng thay i, c hi xum hp ca ngi min Nam khng cn, v cha la con v xa chng. S chia r t ngt, au thng lm ngi dn min Nam cht lng. ung cn chua xt thay th cho hn hoan, bin i khng kh vui ti ca ngy Tt tr thnh bun t, tang tc. 45

Xe lt vo xa l Si-gon Bin-ha, qua khu ngha trang qun i, gi nh bc tng tic thng, ti phn cho nhng ngi con hy sinh bo v mnh t t -do min Nam, li mt ln tan nt. Con ng cng tr ln rng thnh thang v vng bng xe hi. Qua Th-c ri Bin-ha, vt qua khu rng trng g gi-t thng tp hai bn ng l ti Du Giy, Long-khnh. Kim nghe ni ti tri Long-giao, ch l h a cc anh ti y. Tri cha c chc ngn ci to. Khi xe vo a phn Long-khnh, thy xut hin nhiu qun nhn ci to, qun o trn rch t ti. H tin li Nh nc i hc mt thng, by gi mi hn mt nm m thn th x xc. Xe tip tc i thng ti Gia-rai, r vo i Phng V, i din vi ga xe la. Kim xung xe, anh c tho chic cng tay, mi ngi vo hi trng phn phi ch . t ny c gn 100 ngi, chia lm hai i, hai cn nh vch g mi lp tn thic ni cui sn tri. Nhn s tri ln gn ngn ngi gm mi thnh phn. Mt na tri l t hnh s di chuyn v t tri B-gia-Mp, Ty-ninh. Nghe cc em ni s ngi b cht rt nhiu. Phn v qu i, bnh tt khng c thuc cha, hoc trn tri b bn khi vt qua hng ro, hay lt vo bi mn xung quanh tri. Hai i mi i lm chung. Sau c nm b cm xch trong phng k lut, n ung hn ch v thiu dinh dng nn chn tay yu ui, thn th bc nhc. Cng vic lao ng u tin l vc lm b ngn sui nc thnh h nui c l mt th thch ln. i c mt qun gio v khi i lao ng c hai v trang i km. Ngy u lao ng bnh thng, ngy th hai vn lm cng vic vc p b. Mt bui sng lm lu, mt sinh vin tn inh Vng xin php cn b cho i v sinh. Cn b v trang ln ting nt khng cho i v bo Vng v ch lao ng. Thy Vng tr v hng, c anh hi: -"Khng cho i h?" Vng vui v tr li: -"N khng cho i." Tn cn b v trang tc gin khi nghe thy Vng tr li, hn gi Vng tr li, bt ngi xm trc mt hn, ri bt thnh lnh hn nhy ti ly dp ru nh Vng. Anh em trong hng theo ri s vic, v khi hn nh Vng mi ngi ng thanh ni ln: "Khng c v c ng ngi." cng lc anh em dn hng ngang, tay cm tin ln. Tn v trang vi ngng tay nh, cng hai tn kia dn hng ngang, n ln nng hng mi sng v pha anh em ci to. Ting la ht ca anh em ci to m vang, khin s quan trc tri phi xung can thip, cho i ngh lao ng v tr vo hi trng sinh hot. Trong bui sinh hot, tn cn b vn ha tri phi p mnh nhn cn b v trang nh ngi tri php, nhng v pha anh em ci to cng c li v vi phm k lut lao ng, c hnh ng chng i. C l trnh nhng cuc chng i xy ra khi tp trung mt s ng m a s l thnh phn chng cng, tri tch ri hai i trong khi lao ng. i Kim lnh phn khai quang khu t trc tri. 46

Ch lng thc gim st, nhng ba cm trng nh trc khng cn, trn chung vi khoai m thi lt phi kh. Khng hiu lu kho bao lu, d nu k vn cng, mu trng i thnh mu vng. S cn lng cng t i cho mi ba n. Khng r n bao nhiu phn trm, m ch thy lc c vi ht cm bm ngoi ming sn. Hay nhng ba m si luc ong mt chn n cm. n khng no v thiu cht b ng, sc kho t nhn sa st. Thi gian tri Phan-ng-Lu, khi chuyn ra phng tp th Kim c bit nhiu chuyn v thm nui qua nhng l th ln gi trong khi a qu. Anh c nghe nhiu chuyn thng tm ngoi. Mt l th gi vo xin chng tha th, v hon cnh khng gi c lng trong sch, d tnh vn mn nng, vn yu thng nh thu no... Ngi bn t nhiu m khng ng. Hay c tin khi gia nh bn n thm nui cho hay, ngi v khng cn cn nh c. Ngay khi anh v cc bn t c chung mt ngh, l i sng thay i qu t ngt, x y ngi n b vo bc ng cng. Phi bi chi trong mt x hi m thnh phn cm quyn sn c bo lc, dng mi cch chim ot nhng th trong tm tay. Mt hnh ng v tnh hay do mt chnh sch, nh xy ra ti cc nc lng ging, ph v truyn thng o c ca gia nh ngi min nam, v o su lng th hn. Khi n tri ny anh chng kin nhiu cnh thm nui vui bun ln ln. T sng sm, tng gia nh m con b chu dt du nhau, tay xch nch mang i qua ch anh lao ng. Mi gn hai nm i mi, ngi min Nam thay i, mt i dng v thong th, thoi mi ngy xa. Mi vo thng 3 khng kh oi nng. Cn tri mi lp tn thic nng nh l hp trn ln hi ngi chen chc trong cn phng nh cng thm ngt ngt. Sn nm tri u nhng thn cy c trn cong queo g gh cn di y lng, khin gic ng sau ngy lao ng vt v vn khng trn. Mui rp thi nhau honh hnh hng m. Thnh thong pha ln ting ng ca chic nn ci va mnh vo vch g. Nhim v ca m cng an tri khng nhng canh gc ban ngy m cn theo ri ban m. Kim nh ngi bn cng phng c gia nh n thm nhn tin v nh. hn mt nm anh cha gp mt v con, khng r gia nh anh c g thay i trong khi anh vng nh, bit c an ton hay khng. Chc i sng phi cc nhc, lm sao v anh c th vt ln trong cuc sng vi 5 a con cn th di. Khng bit cc con anh c c i hc khng, hay a ln phi coi chng a b m chng ngc xui kim sng. Liu chng c b gt ra khi ngng ca hc ng v l con ci ngy, nh trng hp cc em nh b bt k li. Hay chng c chnh sch "trm nm trng ngi" ca Bc dn d, hun-luyn tr thnh nhng anh hng X hi Ch ngha, ch bit c ng v v ng. Chng c khch l mong c c chic khn qung , du hiu chu ngoan Bc H, nh mt s tr em sau ngy 30/4, mt sm mt chiu tr thnh cn b cch mng, hy sinh c tnh ngha gia-nh. Anh nh khi cn nh, c min Bc si sc tinh thn yu nc chng thc-dn h. Chin tranh lan rng, gia nh anh ri H-ni v qu Nam-nh. Cng nh nhng tr nh cng tui, anh c on ng ha, vo i nhi ng cu quc. Hng m c hng dn, sinh hot khi dy lng yu nc th hn thc dn. tui ngy th d khch ng, anh mun tr thnh mt th Kim-ng, thn tng trong la tui ca anh, 47

hnh din c tn trong i "Kim-ng", v hng m ca vang: "Anh Kim-ng i tuy anh qua i, gng anh sng ngi" Anh ln dn trong khung cnh huyn hoc, ngn ngang thn tng c thi phng, nhng mong c tn trong i thiu nin tin-phong, vi tinh thn sn sng hy sinh cho T quc. Mt thong my chc nm qua i, anh c nhiu dp nhn nh nhng g xy ra trong qung thi nin thiu ca mnh, v s vic trong hin ti chng t phng php "trng ngi" vn cn n khch. Chic bnh v vn hp dn, vi Kim -ng, vi chin s m bom ba cng cng n ph ch, vi thm cnh ly thn ngi lm con chn cc bnh xe i pho tut dc trn nh cao in-bin-ph ngy xa, n cc on ngi tri thn trn ng mn H-ch-Minh giai on ny. Mt Nguyn-vn-Tri m mn ph xe ti cu Cng-l, hay cc cn b na vi sau ngy 30/4, l chng tch ghi nhn s thnh cng ca phng php. Anh khm phc lng yu nc chng thc dn ca ngi xa, nhng by gi bn cht ca Cng-sn b phanh phui, vn cn nhng ngi hy sinh mt cch ngy di. C phi v lng yu nc, hay ch l cht mi thm ca bnh v, hay v k-lut khng ch bn thn v gia nh qua lon go k khoai. Anh nh li ngi anh h t H-ni vo Nam thm gia nh anh cch y khng lu: "Chng ti chng a g ch- cng-sn, nhng lm sao c, khng ai dm th u qua rng bnh xe." Cho nn anh vn ng ng v tnh anh hng , n c v ngy th, kh di nh va hp bt cho l bin thnh mt th cng c y nhit tnh, bin i bn cht o c nh anh tng gp ni m cn b. Anh vit my dng nhn tin v nh, cng mong th ti tay v con. Ngh n vit th anh khng khi tc ci. Khi tri Phan-ng-lu, vit th l mt li kh m cn b thng dng dn d t nhn phi khai bo thnh tht v hot ng ca mnh hay bn b. N tr thnh n cn no i vi t nhn khi b cp thm nui, cm gp mt thn nhn v ngoan c trong khi khai cung. Th vit cha hn c gi. Cch vit th phi lu t ni dung n hnh thc. Chng hn dng ch u: "Thnh ph HCM ngy" phi vit tht t nhin. Tn thnh ph ch vit i ln hay i xung khi hng u b cho l mt du hiu thng tin vi bn ngoi, hay ghi nhn c t tng ph bng lnh-t. Cng vic khai quang khu t trc tri hon tt, i anh c chuyn ti cuc lt vng t hoang pha bn tri tri, vi dng bin i c tranh thnh vn trng khoai m. Cng vic kh cc nhc v nguy him. Trc ht phi khai quang trn mt t, sau mi cuc su ly ht m r tranh. Nhng chen ln vi r tranh l nhng tri n sng ci cn nguyn vn, lu li sau nhng ln pho kch. Anh em phi gom nhng tri n o c cho xung di h su, ly c t ph hy. Pha sn i bn kia nguy him hn. Mc d nhng tri mn ly i nhng cn nhiu tri khng li du vt, dng c tm mn li khng c, hn na khng phi l chuyn mn, nhiu tri pht n khin nhiu ngi mang thng tch, qu chn ct tay. Mi cui thng 3 thi tit nh thay i, mt ng bc khi khin i bn chn trn nng bng. Nhng ao nh cn dn ch cn l nhng vng nc c. Ging nc nhn thy y, nc mc ln nh pha bn. Chic o xanh tri pht rch tay, bc mu 48

lun t m m hi khi lao ng. Nng nhum nu khun mt v thn th gy cm ca Kim. Anh ang nng lng ch tin nh sau khi nh bn nhn tin. Mt hm ban trt t cho hay anh c ngh lao ng bui sng gp mt thn nhn. Lng mng v hn, hn mt nm xa nh, khng bit nhng ai ln thm anh. Anh sa son li o qun, chic o tri duy nht git kh t ti hm qua, chic qun di t dng nn khc vi mu o. Anh co li hm ru bng na mnh li lam, vut li mi tc pha nhiu si bc. Anh ngi i n lt gi tn mnh. Nh thm nui nm ngoi vng ro, pha bn tri cng tri. Cn nh nh khng ch cho thn nhn ti thm. T xa nhn thy v con anh ng trc ca. Cc con anh chy li khi thy b, chng ln hn lc anh ra i. Cn v anh, chic o cnh nu nht m st thn hnh gy m. Khi anh n gn nt mt nng hn h, nhng vn khng lm sng hn ln da en v nng gi. Tc nng c un chi nhng rt vi vng. Anh ti nghip cho v, v p kiu dim ngy xa gim i nhiu. Bc vo nh thm nui, chn gh ni gc nh, anh m cc con vo lng nh mun tn hng, chia x tnh yu thng thiu vng t lu. Anh quay sang nm tay v, bn tay nng chai nhm, cnh tay khng khiu. Nhn cc con anh thm cm n v, nng hy sinh cho chng tht nhiu. Nng chng k g n nhan sc ca mnh, v by gi cn lo lng cho anh. -"Em c khe khng, trng em gy qu." -"Em vn thng, t lc anh ra khi nh my m con em lo qu. Khng bit anh ra sao, liu cn gp c na khng. Em ra Phng Qun hi, mc d h ti bt anh m vn tr li khng bit anh u. Em rt mng khi nhn c tin anh nhn v." -"Cc con c ngoan khng em?" -"Chng rt ngoan nn em cng yn tm phn no." -"Cn b m v me ra sao?" -"B m khe d c gy hn trc. Cc c lo lng cho anh, nht l m khi nhc ti anh c li khc. Cn me cng khng c kho, sng ti c thp nhang cu xin cho anh sm c tr v." Nghe v ni anh thng m v cng. C i b lo lng cho chng con. Cn m v anh tht ti nghip, t nc phn i gy ra cnh chng Bc v Nam, chia ct tnh yu thng ni B. Anh knh trng b li gng sng cho cc con v lng chung thy. -"i sng gia nh ra sao, chc em cc lm phi khng. Anh tht bun khng gip g c cho em" Anh bit mnh hi ch m hi, khi bc chn ra khi nh anh c g li cho v con u. Nhng th c g tr ng tin theo nhau chy ra ng t ngy Bc ti. C chng anh ch li cho nng gnh nng gia nh vi 5 a con th di, v s lo u kh lng v gp li chng. -"Sau khi anh i em vn i bun ch tri. Nh anh bit, khi bn ht nh, em i mua li dng ca cc gia nh gn khu mnh , em bn li ti ch. Khi c anh nh, anh lo sa cha tn trang cc th trc khi em bn, tin li kim kh hn. Sau ny c mnh em nn nh chu, hn na s ngi bun bn nh hon cnh em ngy mt ng, hng nh him dn, nn em chuyn qua bun g nh t ging bn gh." 49

-" c nng th lm sao em khun vc ni?" -"Khng c anh, nhng g qu nng em khng lm ni phi thu xe giao bn cho mi. V vy s tin chi ra cng nhiu. Ri nhng ngi i mua v bn nhiu hn s ngi c hng bn ra, v cnh tranh nn ga hng ln xung bt thng. Em ch mong kim cht li thm tht cho cc con. Nhiu khi ha vn, khng l l may." Anh hiu ni kh tm ca nng. V chng anh lm ngh ny sau khi min Nam b xm chim. Anh lm bt c vic g c tin cho gia nh sng qua ngy. Anh chng kin s kh khn ca ngi n b n c trong mt rng ngi c xu ln tt, o-c v v lun. Nng qu hin lnh ngay thng, kh c th ng u vi nhng ngi gian manh la lc. -"Hin gi em cn i bun ch tri na khng?" -"Em ngh bn lu v khng c li li gp nhiu phin phc, nn em chuyn qua bun hng chuyn. Em thng ln Du giy Long-khnh bun thc phm cng nh than ci v bn cho cc mi ch Ga." -"Em i bun nh th cng vt v lm, em li khng khe, au m th ti nghip. Cc con cn nh qu khng gip c g cho em." Lng anh qun tht. Anh thng v con nhng lm sao y, bit an i nng th no vo hon cnh ny. Nng ang phi i din vi thc t m khng th no trn chy. -"Em ch phi dy sm cho kp chuyn tu, cn cng khng n ni no. Anh yn tm v m con em." -"Cn cc con c i hc u khng em?" -"Cc con vn i hc v hc kh lm, c thy c khen lun. Hn na c ni nh km nn em lo. Cc con cn nh nn cha c g tr ngi. C l ngi ta ngh tui chng cn mng sa, cha chu nh hng nhiu vi np sng ca min Nam trc y, chng s d dng khuyn d, thay i. Ch c lp tui vo i-hc l gp kh khn, kh c chp nhn vo hc khi xt h s thnh phn c thn nhn i ci to." -"Nh vy anh cng yn tm phn no v cc con." -"Nhng c mt iu lm em vn lo lng l ng li gio-dc, vn nng tnh nhi s v chnh tr hn l trang b cho a tr s kin-thc cn thit thch ng v pht trin i sng x-hi. Vn cn chiu bi "nh cho M ct Ngy nho". V tnh lm mt bn cht t nhin trong sng ca tui tr, v khi dy lng cm th vi c ng cha ca chng. Em khng r th h ny s i v u, v Quc gia ny pht -trin lm sao khi b rng buc bi khun mu thin cn." Anh thng cm ni lo u ca v. Chng ai l g chnh sch ny, v ngi min Nam ang lo ngi con em ca h thm nhun t tng c hi m dn chng min Bc phi gnh chu trong my chc nm qua, ph v nn vn ha dn tc ko di hng nhiu th-k. Anh d bui sinh-hot nh gio nhn ngy "nh gio yu nc", vn t nng v mt chnh-tr hn l gio dc. cao ba dng thc cch-mng, bi xch vn-ha min Nam l n-dch i try. Ngi ta lm li cng vic "t sch git hc tr" nh lch s Trung-hoa lm. Ch khc c mt iu, thay v git cht ngay, ngi ta bt cht dn mn trong cc tri ci to, c ting l khoan hng nhn o. 50

Ri n m-nhc mang tnh dn tc, ph y tnh yu thng cng khng cn. C thnh ph ch cn mt loi nhc cch-mng, mnh danh l nhc vi sc thi t chin. Ngi min Nam nghe mi nhc ny tht ri cng chn, v n khng p ng c thi quen ca mt dn tc vn nng v tnh cm. Ngi min Nam vn khng qun c ting , d du. . . n gin m nh nhng, d dm m nng nu, din t c s xc ng t nhin ca con ngi. Khng th chp nhn th m-nhc cung bo ph y th hn v chm git, mt th m thanh ch dng vo vic thc y s hy sinh in cung cho mt mc ch o tng. C l hiu nh th, ngi ta c thay i li nhc m du hn, vi hnh bng chim ha bnh, nhng khng hiu sao vn ch l chic bnh xa c. Liu con em s hp th c nhng g lm hnh trang cho cuc i ca chng sau ny. Kim thy v vut nh ni c tay mnh, anh nhn v, mt nng hoe. Nhng git nc mt xt thng bng cht t u ko n, ang ln di trn m. Nng ni trong ting nghn: -"Anh v y lu cha, em i tm khp ni m khng thy." -"Anh mi v y hn mt thng. Lc u anh tri Bng-Ky sau v tri Phan-ng-lu. Anh cng nng rut v gia nh nhng khng c cch no cho em hay, khi v y anh mi nh bn nhn tin." -"Nhn tay anh em bit anh tri qua mt thi gian di kh cc. Em khng bit lm sao by gi, ch mong anh gi sc khe v rng chu ng. M con em cn anh lm, v lun mong anh sm tr v." Nghe li v, cm thng lm anh ut nghn. Anh nhn cc con, a ln ln 10 cn a nh mi va 4 tui. Mi ngi trong khu anh thng ni a, mun tm nh anh ch cn gp chng, v hai con anh ging cha nh khun c. Anh to dng ra cc con trong tnh thng yu. Chng ln hn khi anh ra i. a con gi ln ln tm bit cm nc gip m lo toan vic nh. Anh thng chng v cng, thiu chng phn tnh cm cha con v trch nhim hng dn tinh thn. Anh ch bit trng nh ni v, giao cho nng trch nhim nng n. Ngi trt t nhc gi gp mt thn nhn ht. Anh m hn cc con. Nhng vng tay nh qun quanh ngi anh. Anh nhm mt tn hng th tnh cm m p nh ang len vo tim, v t hi khng bit n bao gi mi c c gi y pht ny. bao nhiu ln chia tay trong cuc i, nhng khng hiu sao ln ny li bn rn kh ri, hay anh linh cm thy s ti ng tht mong manh. Anh a tay vng qua lng v, bo nng: -"Em rng gi sc khe nh, em lo cho cc con vt v lm ri, ng lo lng cho anh nhiu qu, khi c iu kin anh s vit th v nh." V anh a hai gi xch, nng ni: -"Th anh khng ni r, nn em khng bit anh cn nhng th g. Em ch kp sa son vi mn n, t qun o thuc men. Em mua phng h i dp v xe, khng hiu anh i c va khng v chn giy chn dp khc nhau. Em khng ng anh thiu thn dng n th. thng ti em ln s c dng cho anh hn." 51

Kim cm ng nhn qu ni tay v, anh bit trong hon cnh ny v con nhn n nhn mc mua qu cho anh. -"Em mua nhiu lm ri, anh lm quen vi np sng n gin y. Em cn gi cht t phng thn, nht l cc con chng cn pht trin. Anh lo lng v s sng kh khn m s thng trm c th lm tan v cuc i. Em ng qu lo lng v anh. Cho anh gi li thm b m v me, anh cng bun v khng bn phn lm con vi cc c." Nh thm nui n o nh ch v, vi nhng li nhn nh, vi nhng ting nc chia tay. Kim ng dy, anh m cht vai v, thoang thong hng thm mi tc, cn mt tay nng chu vi bn tay cc con. V anh xch gi qu ra tn ca. Anh nghn li ni vi v con: -"Em gi sc khe nh. Cc con chm ngoan v nghe li m, ng lm m bun bit khng. Nh sn sc ng b ni v b ngoi cc con nh." Anh tch khi gia nh, xch hai gi qu theo cc bn vo hng. Nhn li thy v anh ang khc, nm cht chic khn tay che ming nh c gi khi bt thnh ting nc. Cc con anh ng ngc khc theo. a con nh bng vut khi tay m, ui theo anh pha sau, ming go ln i b. Anh vt qua khi khung cng tri ro km gai, li a con t ng b v gia li vo. Ting khc tr th nh nu ko anh dng bc. Anh quay li nhn, hnh nh trc mt nht nha. Nhn qua ngi bn t, nt mt tht bun.Trong nh thm nui, anh nhn thy ba a tr trc tui cc con anh chy ti khi b chng n ni. Trn tay chng ch c vi bnh m v ni chui x treo trn u si giy nha. Qun o chng mc khng my tm tt, mt m m hi v xm nng v chic m vi va che chm u. Qu chng mang ti thm cha ch c th. Bn cha con m ly nhau, chng o ln khc v thng nh cha lu ngy, m tui ny ang cn ti s sn sc, che ch ca m cha. Ngi cha vut tc tng a, xoa nh m chng nh mun chi sch nhng git m hi, nhng vt bi lm khun mt lem luc v va qua mt on ng di. Bn tay lao ng chai nhm ang run ry qua c ch yu thng. Lng thng xt cc con lm nt mt anh cht anh li, chc tm t anh ang ni sng, v x gia th hn v s bt lc ca bn thn. Ngi bn t hi cc con: -"M u m cc con i thm b mt mnh?" -"Chng con khng bit m i u c tun nay cha v. Nh hm nay l ngy thm nui, my b li xm cho t tin, chng con mua qu ln thm b." Lng Kim se li khi nghe ting tr tr li. Khng hiu v l g ngi v khng n thm chng, buc lng ri b nhng a con rt rut ra. C phi b kt ni no trn ng kim sng, hay x hi thng trm y ngi n b ra khi np sng c ca ngi min Nam. Ngi bn t m cht cc con vo lng, nh mun truyn cho cc con tnh yu thng che ch, hay anh mun nh vo tnh yu thng cc con dn xung lng cm hn ang tri dy. Anh bt lc trc hon cnh, phi chu cm nn nut trn ti nhc. Ri lt na y cc con anh i v u, i sng ca chng s ra sao. Liu chng cn tn ti v tr thnh ngi hu dng, hay b x hi mi o to thnh nhng rc rn tng thy trn khp cc no ng. Nhn cc con di lng ngi cha tan nt, nhng c vng anh hng p thnh o tng, ch cn li s ng cay. 52

7.
Vng ly min Bc.
(Tri Nam-H) Tin chuyn tri lan nhanh. Tn cn b qun gio i ch ni mp m vi thn tn ca hn l s di chuyn mt s ci to ti Khu 4. Hn cng khng ni r khi no ln ng, bao nhiu ngi s i v ti tnh no.
Tri Nam H nm bn b m ly x Ba Ssao

Kim vn coi thng vic i phng chuyn tri, u cng th thi. X hi ny bin thnh nh t khng l, con ngi u cng khng c t do. Cui thng mi ti hn ngy v con anh ln thm, lm sao nhn tin v nh. Anh mun v con bit tin anh di chuyn i ni khc, nng khng lo lng khi m con dt du ln y. Va mi c gp mt sau hn mt nm xa cch, by gi bt cht anh li ra i bit tm. Chc nng s lo lng nhiu lm, v khng bit s phn ca chng ra sao. i ln ny khng bit c cn gp li na khng. Thi cn nc cn tt, anh ghi a ch gia-nh v vit vi dng ngn gn nh my ngi li nhn tin dm. Khi nghe tin n, mi ngi ch ngh ti Qun Khu 4 ca min Nam, c th chuyn ti Cn sn hay Ph-Quc. D sao cn a phn min Nam vn cn l iu an i, c nhiu c-hi lin lc vi gia-nh. Sau ba cm chiu ngy 18 thng 4 mi ngi c lnh tp trung ni sn tri, cha bit r chuyn g s xy ra. By gi mi hn 5 gi chiu, sau chic bn di, i din vi anh em ngi di sn, cn b gim th tri c tn tng ngi theo h s cht ng trn bn. Danh sch tng kt c 360 ngi, gm thnh phn t qun nhn trnh din, vin chc hnh chnh, tn gio ng phi. Nhng ng nht vn l thnh phn chng cng. Nhng ngi khng c tn trong danh sch c v phng. y l lc chia tay cha i con li. C trng hp ngi con xin ban gim th cho anh i thay, v cha anh au m bnh tt, li gn nh cn nh gia nh sn sc thuc men cho ng, nhng lnh vn l lnh. Kim ngi vo hng, xung quanh anh c cc bn cng chung mt chic cng t tri Qun ln Thnh, ti tri Phan-ng-lu ra vo phng k lut nh cm ba, li chung nhau mt chuyn xe ln i Phng-V, v by gi li chung mt danh sch ra i. Vi nhng khun mt tht thn thit, t anh Nguyn-tn-Tnh n Nguyn-Tin-t, Nguyn c-Khun, ri Kit, Ha . . . 53

Ban gim th hng-dn, t trang b vo bao b ln, loi bao go 100 Kg, ngoi r h tn, v s c gi i ring trnh cng knh khi di chuyn. Thc phm n ng s c cp, mi ngi ch mang theo chn mung n cm. D gia nh mi ln thm c t tun, nhng anh cng khng c g nhiu. Ngoi mt t thc n kh, qun o lt vi chn mn, chic bao b ca anh cn qu rng. Cc anh c 2 gi sa son t trang v c mt lc 8 gi ti. T trang gi xong t lu, hng chuyn ln xe bt bng, ch cn i xe ti ch ngi. Tm gi qua m vn khng thy g, mi ngi nm ngi ti ch. Kim t hi khng hiu s di chuyn ti u m phi khi hnh vo lc m khuya. Chng l chuyn i ny cn phi gi kn, khng mun dn chng ngoi kia nhn thy. Nhng mt khc, anh c suy ngh ngc li l min Nam nm trong tay h, x g mt cht hnh ng khng my chnh ng m h phi quan tm. Chn gi qua i t lu, ri 10 gi m vn yn lng, anh khng mt cht nng lng, ng lng trn nn sn t, ly dp ru lm gi. Mi ti vo gi ny anh yn gic sau mt ngy lao ng cc nhc, nhng m nay mc d mi mt, anh vn cm thy kh chp mt d ch trong giy pht. Anh lan man suy ngh v gia nh, khng hiu gi ny mi ngi nh ang lm g. B m anh c kho khng, m con anh ng cha. Cn ngi v yu thng ca anh gi ny yn gic, hay vn thao thc suy tnh cho bui ch ngy mai cng thm mi lo cho s phn ca chng. Mi ti 10 gi ri, on xe ch hng bt ph kn trc sau ti xp thnh hng di gia sn. Hai ngi chung mt cng ln lt ln xe. Khng cn bit xe ch c bao nhiu, min l c ch ng. Kim v bn ln xe sau cht, cui xe l bn cn -b v trang. Bng xe ng, bt xe ph kn. Kim thy xe i ngc v pha Si-gon, lt vo xa l, ri r vo bn Tn-thun. Bt sau c m rng, quang cnh bn tu v m hin ra l m, ch c khu cu tu n thp sng. Mt chic tu st ln ang u ni cu tu. Xe vo tn cu tu, xp theo hng dc. Cc anh tng xe mt xung, ngi theo hng i song song vi con tu. Anh vn khng my quan tm v cuc di chuyn ny, v bit l mnh s phi i xa. Thang ln tu b xung, u v cui hai ni. on xe ca anh c 360 ngi ngi gn mi tu. n thp canh v phng li thp sng soi r pha mi con tu. By gi gn na m, ch t pht na bc sang ngy 19 thng 4. Bu tri y sao, gi m thm lnh, nh mc chic o trn xanh nn anh c m phn no. Nhng ngi hng u ng ln, tng cp tin dn ti chn cu thang ln tu. ng pha li, mt on xe ch hng bt bng nh on xe anh i cng va ti, mi ngi xung xe xp thnh hng di, khng r tri no ti. Kim v bn c tho cng tay khi ti chn cu thang. Anh bc ln thang, chic thang lc l theo nhp sng v mn tu ang rung rinh di chn. Khi ti nc thang trn cng, nhn xung sn thy bn mnh nh li. Thnh ph pha xa ln vo bng m, im lm khng ting ng. Anh ang ng trn con tu mang m thanh quen thuc "Sng Hng", chic tu c ch hng cn li sau trn chin. Anh theo thang bc xung hm tu. Hm tu tht su, trng tri. Mt gc hm my x nha pha ngoi c che tm vi nha lm ni v sinh. Chc tu va xung hng, bi than cn ng li trn st 54

vch tu. Mi ln gi la t mi hm xung khuy ng lp bi than bay ln m mt. Bi than ri xung trn ln vi nc ra sn tu thnh mt lp h nhm nhp. Qu mt mi, mi ngi chia nhau ch nm. Khng c ly mt manh chiu, Kim ng lng xung sn tu m nc, gi u ln i dp ru v anh mi a hm n thm. By gi hn hai gi sng, bc qua ngy 19/4, anh thip i trong gic ng chp chn. Kim thc gic khi tri hng sng. Anh vng dy theo cu thang ln boong tu, ca boong kha pha ngoi. Qua khe ca st, mt bin tri rng mng mnh m ph mt lp sng pha trn vi nh hng, mt tri ang l ln t mt nc. Anh phn nh mi li bit hng i con tu. Nu xung Qun Khu 4 ca min Nam, con tu theo hng Nam, v mt tri bui sng phi nm v bn tri. Nhng by gi mt tri pha bn phi, nh vy con tu ang i theo hng Bc. N khng xung Qun khu 4 ca min Nam nh anh em phng on, m ra Khu 4 ca min Bc, theo thi quen ngi min Bc vn gi l Khu T. Khng hiu tu chy xa b bao nhiu, hay nh bin lng nn tu chy rt m. Kim nh ln di c vo Nam hn 20 nm trc, cng hi trnh t Bc vo Nam, khi hnh t vnh H Long, sau 3,4 ngy ng tu cp bn Si-gon. By gi anh i hi trnh ngc li, khng r ti tnh no min Bc,nhng chc cng cn mt thi gian tng t. Anh tr xung hm tu, cc bn ang tng nhm xm quanh ng thuc lo. Mi ngi t cu hi khng hiu mnh s ti u. Min Bc l qu hng ca anh, ghi trong lng anh tht nhiu k nim thi nin thiu. Nhng giy pht ny anh cm thy xa l, khng hng khi khi c tr v ni c. Nu c, ch l nui tic nhng g qua i trong cuc i. Mi gi sng mi ngi mi c cung cp ba n tra. M gi n lin v nc si c th t trn boong xung. Phn n ba gi cho mt ngi mi ngy. c thm cht ng, mi ngi c pht mt ming da . Khu phn n i ng c lo lng chu o ch c th. Anh vn chng quan tm ti li ha hn, v chnh sch lun i ngc. T bui u theo thng co, anh em qun nhn ch i hc tp c 10 ngy hay mt thng, m by gi 2 nm vn cn tip tc hnh trnh. Ri khi n nh anh, tn cng-an Qun ni sa son ch n nm cho anh tht tm tt, anh c y vo mt ni m iu kin sng khng phi dnh cho con ngi. n by gi, trong khung cnh ny anh lin tng ti n ln b nht trong chung, ang i thc n vo mng. Anh tp quen dn vi khung cnh mi ngy mt mi m, v hnh ng i x mi lc mt thay i, m chng nghim phn nh mt chnh-sch mang danh "nhn o, khoan hng." Khu v-sinh hn ch. Nc d tro ra ngoi khin sn tu thm bn v thu hp ch nm. Anh em ang trao i v hng i con tu, bt cht c ting n o ni ln mt gc hm. Kim thy anh trt t tri Gia-rai ang rn r, cun trn trn sn tu. Hn c thu mnh trnh nhng ci , c m ca my anh em tr. Anh nh khi mi ti tri Gia rai, anh em ti trc cho hay v hnh ng ca hn. Nguyn gc thuc ngnh thng-tin chiu hi, chng hiu do c hi no hn c ban gim th tri cho lm trt t, mt gch ni gia t nhn v cn b. 55

Trong thi gian va qua anh nhn ra mt iu l ban gim th thng giao nhim v ny cho nhng ngi tn cn. V l tai mt ca cn b nn phi theo ri hot ng ca anh em, nht l thnh phn "phn ng chng cng sn." Do , a phn ngi lm trt t ng v pha cn b m i u vi anh em ci to, v hn tr thnh ngi c quyn hnh. V pha cn b, h vn c -nh cho hn mt cht quyn, mun hn phi da vo h, c nh vy hn mi lm vic c lc. Qu l hn nm quyn sinh st trong tay, vn t nn tham nhng i trn p di. Khng ai dm lm g hn v sau lng hn c cn b. Phi bit "phi tri" vi hn nu khng s b cp thm nui, hay cho nhn qu m khng c gp mt thn nhn. Hn t y mnh ln su vo con ng lm tay sai cho cng-sn. Chng qua cng ch v mt li ha sm c v vi gia-nh. Mt li ha lm hn tin tng nn tn ty phc v, p trn s au kh ca anh em. Khi hay mnh c tn trong danh sch ra i, hn mun xu v bit con ng t y ca mnh cn di. Hn v mng v tin tng vo ch trc sau khng nh mt. Hn qun hn mt iu m ngi min Nam oan chc, m chnh hn thng nhc li trc y: "ng nghe nhng g cng-sn ni" v by gi ci g n n. Hn phi tr li anh em nhng g hn ly, hn phi nm mi v au kh cay ng m hn gy ra trc y. Khun mt hn sng sa, thn hnh mp mp trng tro v c nui dng tt trong t. Vo lc ny khun mt hn cng no trn v nhng qa m ci tt. Hn khng cn sc chng c trnh n, thn xc xung nh mt ng r rch. Anh a li can anh em, cho hn mt con ng sng. Tm cho mt bi hc, mc d anh bit rng, nu c c hi nhng con ngi hn nht nh hn s tri dy, li i vo vt xe c nh nhiu trng hp xy ra. Khi bit con tu hng mi v min Bc m khng theo hng Nam ti Qun khu 4 nh anh em ngh lc u, mi ngi cng ng l phi chim con tu. ti lc phi liu, nhng cng cn tnh ton k, khng phi l tht bi hon ton, m c phn thnh cng d phi hy sinh. Anh em quan st a th ngay khi bc chn xung tu, Pha mi ch c mt sng my, cn bung li cng vng v. t hnh ng u gm thnh phn c kinh nghim tc chin s theo vch hm vt ln nc vo phng li v ot sng my. Ngi c kh nng chuyn mn c phn cng iu khin con tu. Thi im hnh ng d tr l gia m nay. Sau ba n chiu mi ngi nm ngh ly sc cho gi hnh ng. Cn li mnh Kim bn ng thuc lo, trc mt hnh ng quyt nh i sng anh kh c th yn lng nm ngh. Anh ngh lin min v s vic c th xy ra, con ng sng tht mong manh. Mi ngi mong mi trong ci cht s tm thy con ng sng. . . . Ch cn my gi ng h na l bc sang ngy 20/4, con tu vt gn h ai vng ngy m. Bu tri khng c ly mt v sao, nh hon ton b che khut bi mn my en thm. Gi thi mnh dn, y nhng ht ma xin lt qua ch h np hm. Gi h tng hi, m vang nh ting rt trong lng ng st. Cn ma nng ht ang trt xung mi lc mt nhiu. Con tu lc mnh, nh ang chuyn mnh trong ging bo d. Mi ngi dn vo gc hm dc mi che. Gi thi mnh hn trc, ma an dy ph m nh n vng trn thp canh. 56

Np hm ng kn li, trong hm ti hn di nh sng ngn n du nh. Ma gi cng ln, con tu cng lc mnh, nh c cc t sng nhi ln cao ri h nhanh xung, lc l nh a vng. Kim cm thy cn mt mi cn co t u cht n. c nhiu ting nn o trong m anh em nm la lit ni gc hm. Kim nhn qua cc bn cn thc, nh c chung mt ngh mong cho cn bo mau qua, anh em c th ly li sc trc gi hnh ng. mt gi sng, by gi ang u ngy 20, qa gi hnh ng d tr mt ting ng h. Khng hiu con tu ti on ng no, nhng anh c cm tng con tu nhi mnh hn thi gian va qua, nh lt hn vo vng bin ng. Cc bn anh tr tnh, vi vc dng con tu v thi gian tri qua, gi ny ti -nng l cng. Nhng c im lm anh thc mc l hi phn min Nam c vng no sng gi nh th ny, hay ti Vinh mt vng bin d dn c ting. Anh nhn qua cc bn, hu ht ang nm di trn sn nh bao nhiu sc lc u tiu tan. Kim gi s lo u trong lng, anh nm xung sn tu ch i mt c may. Khong 3 gi sng con tu mi m. Nc hm h m khng ch cho mt ngi chui lt, gi bin mang hi lnh la xung hm tu. Nhn qua cc bn ai ny thiu no, tiu ty nh va qua cn bnh nng. Kim nm im nhm mt, cm gic bun nn khng cn nhng t chi r ri bi hoi. Hy vng o thot tiu tan. Mnh s l nh vy. Tu ang lt trn mt bin lng gi nh chy trn mt bng. Tri hng sng, nh sng lt qua khong h ca np hm chiu r cnh vt trong hm, mt khung cnh tht hn n. Mi ngi nm la lit, nhng s nha vt khi tm vi ngn khu v sinh, nghing lnh lng trn sn tu. Kim theo cu thang ln nc hm, ti ch ca st thng ra boong tu, qua khe h anh sng st khi thy nhng cnh bum nu. Con tu ang lt vo gia vng ni tht y nh nhng git nc tri ln t y bin. Khung cnh tht yn lng, khng cn nhng ngn sng, nhng cn gi mnh. Cnh bin quen thuc hin ra, vnh H-Long, mt thng cnh ca min Bc VitNam. m thanh ca tn gi tht du ngt m m, nhng li dy ln trong lng anh nim chua st tht vng. Anh tr li chn c sau 22 nm cch bit. Chnh ni y, anh ra i tm phng tri mi, v cng chn ny anh tr li bc ng cng. Tu ngng hn, ting xch st bung neo pha mi. Mi ngi vn ch i, cha c du hiu ri tu. Tri v chiu, nh nng khng cn chi chang, by gi vo cui ma xun, gi chiu mt du. ti ba n, vn m gi nc si. Hn 6 gi chiu, ca khoang m, anh em c lnh ri tu. Kim bc qua khi khung ca st ra boong, bn cng hin ra trc mt. Mt sng rng, b bn kia ang chm dn trong mn sng. Mt dy t st xt thnh hng di dc theo cu tu. Anh ang t chn ln bn cng qun s ca thnh ph Hi-phng. Tri xm ti, ni cng bn cng nhng mi nh tranh nm st nhau, leo lt nhng ngn n du. Bng n ng ng vng trn u ct khng chiu sng ht phn t di chn, cng lm bn cng tiu iu bun t. Mt on xe ch khch, ging nh xe Cu-Hip chy ng Sai-gn HcMn vo cui thp nin 50, ang i di sn. Va ti nc thang cui cng, Kim v 57

ngi bn i cng hng chung chic cng s 8, mt kiu cng sn xut ti min Bc, gm hai vng st dnh vi nhau bng mt inh c. Hai c tay gn st nhau v khng c si xch ni gia hai vng, v vy c ng cng hn ch kh khn hn. Anh c cm gic au cn ni c tay, v vng cng cha c mi nhn, cnh cn sc li khng c lp m ngoi nn d r st, khin mt cng nhm hn bnh thng d bi try da mi ln xoay tr. Anh xp hng i sau nhng ngi bn xung trc. Tri ti hn, bng m nh xoa mt lp phn xm trn cnh vt. hn 7 gi ti, bn cng m dn, con sng rng thm trng ging nh sa mc mnh mng, khng thy b bn kia. Tng cp bc ln xe. Khong cch gh ngi tht tit kim, anh ngi thng lng ta vo gh m u gi vn t vo lng gh trc. Khung ca s bng knh ng kn. Anh mun m mt phn cho gi lt vo m khng c php v l do trnh nguy him dc ng. Mi ngi c pht mt chic bnh m ln bng c tay, di khng qu mt gang. Bnh cn mm, nhng mi bt tht nng, chc lu trong kho trc khi vin tr. Anh c pht bnh khng, cn ngi bn ngi gn trong rut bnh li c tht ngui. Chc li mt ln tr ngi k thut ngoi d tr, hay v chnh sch xn chn nn k khng ngi c. Cn b v trang ln xe, ca xe n kn. on xe chuyn bnh chy chm v pha cng. Va qua khi cng, pha trc khng xa, tng on tr em trn di 10 tui, xp hng di hai bn ng. ng ln vi cc em l thy c cn b ang iu khin cc em nm vo on xe. Tng nm ct lp p nm vo ca knh. C phi l nguy him cc anh gp phi trn ng di chuyn, l lng cm phn ca nhn dn min Bc i vi k th min Nam, m ngay t lc mi vo tri, cc anh c nhc nh l c n mu vi nhn dn. Ngi min Nam nhn ra mt nghch l, c cht g khng n trong cu ni. Cng-sn min Bc em qun xm chim, ph hoi bn git ngi min Nam trn mnh t min Nam th c coi l c chnh nghi, cn ngi min Nam v bo v hnh phc i sng ca mnh, bo v nn t-do dn-ch m mnh la chn th li khng c chnh ngha, l c n mu vi nhn dn. Anh tng bo cn b ly cung l anh khng c n mu vi nhn dn min Nam, v anh cng vi h bo v mnh t t-do ca mnh trc him ha cng-sn. Anh cng khng c n mu vi nhn dn min Bc, v anh khng ra Bc ph hoi i sng an lnh ca h, nhng nhn l lin kt vi cc thnh phn nhn dn min Nam chng li xm lng ca ng v nh nc cng-sn. Cn by gi, hnh ng nm ny mhm mc-ch g. Nu bo v lng cm th ca ngi dn min Bc th tht v ch, v h h chng nhn r mt tri ca mn kch. Nhng hu qu tc hi ti tinh thn cc em nh, ngay t lc cn mng sa, chng b lng gt, lm mt i lng tri trong sng ca con ngi. on xe vt qua khi m tr nm , khu ngoi vng lng, ch cn ting my xe gm ln tng hi, v nhng vt sng xuyn thng mn m. Sau hai ngy trn tu, tri qua gi pht vt v v bin ng, ci i ci mt lm con ngi run ry, anh thy thm ht iu thuc. Kim d tay khng b cng ly bnh iu ni ti o ngc, chic iu lm bng bnh nha ng thuc au bng m v anh mang ln khi i thm ln u. Anh 58

chuyn iu qua tay tri, v iu thuc lo hiu 3 s 8 b vo iu, anh hi anh Nguyn Tn-Tnh, ngi bn chung cng: -"Anh ht thuc lo khng?" -"Tri lnh cng thy thm, anh c mang iu ch?" Kim nghe r m thanh vui vui trong cu hi ca bn, anh ni ln: -"Ti c mang iu y, bn no ht xin sa son m." S d anh bo cc bn sa son m giy, mi la s c truyn i t ngi ny n ngi khc, chic bt la cha chc nh c la ln th hai v gi lu ngy trong kho. Kim x ming giy lm m, a bt la cho bn nh anh nh la h. Ngi bn chung cng cng phi d tay cng ln khi anh k vi iu vo ming. Anh ht hi thuc tht di, khi thuc bin mt trong c th anh. y mch mu chy nhanh hn, ui bt ci lnh xe da v xoa du ci i ang hnh h d dy. Kim a iu v mi la cho bn, anh ngi im ta u ln thnh gh, tn hng ci m ca khi thuc. Chic iu nh ang chuyn tay cc bn, mang theo mi la bp bng lo sng trong m ti. Xe ti trung tm thnh ph Hi-phng, i theo con ph nh ti tm v n ng khng sng. Hng cy bn ng sng nc sau cn ma cng lm con ph thm bun thm. Anh nh r v con ph ny trc ngy chia i t nc, n l con ng p nht thnh ph, va sch li sang trng. Dc theo hai bn ng, n hin sau tng cy l nhng cn bit th xinh xinh. N thuc loi kn cng cao tng nn n thp sng v m. Mi hn 20 nm qua m c nhiu thay i. Cui con ng ny, qua mt khc quanh ngn l ti vn hoa Bonard, tip gip vi con l ln tri nha lng bng c tn Ct di. Mt u pha bn tri dn ti bi bin Sn, cn ng bn phi ni lin vi quc l 5, ng i Hi-dng H-ni. Xe theo quc l 5, xa dn trung tm thnh ph Hi- phng. Pha trc mt l ga Phm X nhc anh tr v chuyn c. Sau hip nh chia i t nc, gia nh anh kt li thnh ph Hi-Dng. Sau my thng chung sng vi ch cng-sn, b m anh quyt nh a gia nh vo Nam. Thnh ph mi tip thu, s di chuyn rt hn ch, nht l xung mn Hi -phng, thnh ph cui cng cn li cha chu s kim sot ca cng-sn. n ng thanh nin ra khi thnh ph rt kh khn. M v ch anh xung Hi-phng trc, cn li hai cha con i chuyn sau. Anh nh cha anh bo m anh trc khi b i l nu anh b gi li, ng s khng i na. V mc ch vo Nam l lo cho tng lai cc con. Cha anh ra c quan a phng xin giy php i ng. Vin cng-an xem n thy ng ghi xin i Nam, hn ni: "Khng chin thnh cng sao anh cn vo Nam." ng c tr li hn l xin v qu Nam-nh. Cha con anh mua v tu i H-ni v ngy hm sau mua v i ngc Hi-phng. Chuyn xe la ng nght ngi, hu ht l n b v tr nh. Anh ngi chung vi nhng ngi i bun trong toa ch hng, cn cha anh di chuyn t toa ny ti toa khc trnh m cng-an xt giy. Sau bao nhiu kh khn dc ng, cha con anh qua c ga Phm-x, ln ranh Quc Cng, theo on ngi di c vo Nam thng 3 nm 1955. hn 20 nm qua, thnh ph khng pht trin thm, v min Bc mit mi dc ton lc nh chim min Nam, nn tnh trng tr ln ti t hn ngy trc. 59

Xe chy nh mun ht ngi ra khi gh mi khi vt qua cc g. Ln u tin anh c thng thc h thng giao thng min Bc. Xe kh chy nhanh v mt ng qu xu, nht l hai hng cy trng hai bn lm con ng nh i, hai xe kh qua li. Ri v nhu cu thy li, cn nc cho cc mnh rung trng la nm ri rc hai bn ng, ho nc su m st chn ng, khin s pht trin mt ng cho ph hp vi nhu cu giao thng gp nhiu kh khn. Kim cm thy mt mi sau hnh trnh my ngy thiu ng. Anh mun d mt gic ng nhng i mt cng , c l u c anh ang phn vn, khng hiu h s a cc anh ti u. Min Bc c hng trm tri ci to, a phn ni a th ni rng him tr, xa vng ng bng ng ngi. Khi qua khi ga Phm-x anh bit khng cn bao lu na s ti tnh Hi-dng, v ch cch Hi-phng 47 cy s. Quc l tht vng, gi ny qa khuya nn khng c ai qua li. Xe ti thnh ph Hi-dng, pha trc l cu Ph-lng, quc l 5 chy gia lng thnh ph chia tnh lm hai khu. Anh nh nh in trong u v thnh ph ny, va qua khu hnh chnh tnh s ti ng t Quang-trung, l khu ph chnh nn ton nh nhiu tng, xy ct rt p v khanh trang. Anh ngc nhin bn cnh cc cn ph cao li im mt cn nh mi tranh lp xp, chc cn nh c h hng m khng c kh nng xy li. Thnh ph mt mu m m. Xe tip tc chy trn con ng vng, pha trc l thnh ph H -ni, cch Hidng 55 cy s. Bu tri mt mu xm lt lc c my v sao nh. Qua thnh ph Hni, on xe ri ng ln chy theo con ng nh t g gh. Tm mt anh nh thu hp li v bng ti xung quanh. Kim git mnh khi ngi anh di li nh xe chm phi vt g trn mt ng. on xe ang quanh co trong rng tre, c lc b ln cao c khi vt qua con sui cn. Khung cnh xung quanh nh ti li, ch cn nhng vt sng ca hai bng n xe soi r mt ng. Xe va thot ra khi rng tre, quang cnh pha trc m rng. Mnh trng mun chen ln gia cc v sao lc c trn vm tri cao, tri lp nh sng bc mong manh xung vn vt. Mi vt hin ra tht m o nh gi trn trong lp khi sng. Anh khng hiu mnh ang i v u, tt c u huyn hoc. C phi anh ang i ti ni tn cng ca cuc sng, khng cn c hi tr v Kim c nhn khung cnh hai bn ng, nhng tm nhn tht hn ch. Anh ch nhn r phn no khung cnh trc mt nh nh n xe. Xe chm ln lc l trn con ng t g gh. Pha trc mt l khung cng, hai tr ct vung ln loang l mu gch ng sng sng. Ch c mt khung li st bc ngang trn u ct nn anh khng r ni y l u. Hai bn ng xut hin nhng mi nh ngi, lp xp st nhau ang say ng. Xe tip tc chy thng, pha trc l khu tri, anh cha bit tn l g nhng trm gc tht ln, cnh cng c song st c c tay v ro thm giy km gai pha trn. Vng tng xy tht cao, u tng ging km gai, trn mi tr ct c gn mt bng n in soi sng mt t hai bn. Cnh ca cng m sn, pha trong l khu sn rng. on xe chy vo trong sn u thnh mt hng dc. Kim xung xe, khung cnh quanh anh tht yn lng. Hai dy nh mi ngi au, nh ln khi vng tng cao. 60

By gi 2 gi sng ngy 21 thng 4 nm 1977. Mi ngi c tho cng tay khi xung xe. Vn gi hng i ti ngi sau anh em xung trc. Chuyn xe anh i ngi gn dy nh bn phi t cng i vo. Dy nh bn kia tht yn lng, khng hiu c ai ti cha. Anh nh ti on ngi ln tu pha ng li, chc khng v tri ny, v anh khng thy h t khi anh ri tu. Ba trm su mi ngi c chia u cho cc cn dy bn phi. Anh xung xe gn cht c a vo cn nm sau cn u tin st cng, cn phng mang s 8. Cn ngoi st ng mang s 7 st vi cng gc. Cn phng va qut vi, xng mi nng nc. Khu v sinh cch phng ng mt bc tng ngn c ca nh. Hai dy sn nm hai bn, gia l li i rng hn thc. Sn di lng xi-mng, sn trn tri g cao hn u ngi. Tng xy dy hai gang tay, mi ngi tht cao, cnh ca ra vo bng lim dy c kha pha ngoi. Hai bng n in 100 nn soi sng khp phng. Kim chn ch nm sn di gn ca s, trn sn ch c mt chic chiu nh cho mi ngi. Gi la vo tht lnh, vn ci lnh "thng 3 b ga cht rt", lu lm anh mi li c thng thc ci lnh ny. Anh ng hai cnh ca s cho bt gi, ng ngi xung sn xi mng lnh but, ly dp ru lm gi, chic chiu nh gp i p ngang ngi. m nay hn l m hnh phc ca n mui i. V mi mt trn qung ng di chuyn, cn bun ng n tht nhanh, ko xp i mi, anh thip i trong gic ng sau my ngy vt v di sn tu. & Anh em trong phng thc lu, nhng ca ngoi vn kha kn. Mi ngi bn tn khng bit mnh u trn t Bc. Hai ca s hng ra sn m rng, pha trc l mt vn hoa nh, lc c t cy vn th. Tng bao quanh kh cao, anh ch nhn thy nhng vm cy trn vch ni cao. Qua ca s u hi, bc tng ang xy d dang, mi cao hn tht lng, chy di bc phn sau khu tri m trn vng t c mc cao. Cn nh nm trn i cao, pha di l m su, mt nc mnh mng bm st vo chn ni xa xa. Mi 9 gi ca phng mi m, mi ngi c 15 pht lm v sinh c nhn, sau ra sn tri nhn li bao c nhn gi. Mi ngi c pht thm mt mn mng nh loi mn do hng Sakimen sn xut ti Si-gn, mt mn si vi th chc l c sn ca vng Nam-nh, mt chiu c nhn ngang 80 phn v mt b b ba xanh dnh ring cho t ci to min Nam. Phn bit vi mu nu ca t min Bc v qun o xc ln mu xm lt v nu ta cho qun nhn M khi b bt trong ln oanh tc ti min Bc trc y. Khng thy pht qun o lt, khn mt, dng v sinh c nhn nh tiuchun ghi trong chnh-sch. Mi phng c hai cn b. Mt lo qun l phng c kim k-lut trt t, cn cn b kia ph trch lao ng. Cn b ch nh bung trng v bung ph. Ch nm ca anh em trong phng c n nh. Khc vi cc tri anh i qua min Nam, tri ny c k lut c bit. Ti ch nm, ngoi chn mn ch c mt b qun o lt, mt b b ba thay i hng ngy. 61

Chn mn trn u nm phi gp vung vn, c gc cnh nh khi hnh ch nht, cch tng mt gang tay v thng hng vi chiu nm khc cng dy. Ni l xp xp cho p mt cng ch mt phn, nhng thc ra vi mc ch d kim sot, v t dng nn t nhn kh ct du nhng th tri cm. T trang cn li phi trong nh kho nm ngoi phng c ca kha. Anh em c cn b tri cho hay pha anh em gi l khu B v pha i din l khu A. y l tri Nam-H thuc x Ba Sao, tnh H-Nam-Ninh. Tri ny xa c nhng rt kin c. y chnh l vng m ly, mt thi ni danh m n, l ni in su vo tm tr nhng ngi ti y k nim kh qun, nu may mn thot ra khi ni ny. V mi ti, anh em c ngh lao ng. Vi ni quy tri t nhn khng c i li qua cc phng khc, mi lin h s b trng pht. Trong gi lao ng anh em phi trong phng, ca kha pha ngoi, ch m vo gi ly cm. Kim v mt s anh em trong phng c cn b cho qua bn khu A, khu i din, quan st v v-sinh ch n . Khu A ti y t thng trc, gm qu v bn hnh chnh, qun i v ng phi chnh tr ca min Nam trc y. Anh gp Tng Cao, ng Hong-c-Bnh v mt s ng qu v ni danh min Nam. Anh ngc nhin khi gp ng Lc, v lc tri Gia-Rai, c bo nhn dn thy tn ng v Tng V c tr t-do. Cc anh c ngh x hi gi l bi dng, lm quen vi phong th min Bc. Hm nay cha ti cui tun nn cc i vn lao ng. Mt i hnh s ti xy tip bc tng ngn phng 8 vi khu trin ni trng xung m. Tng xy bng tng ln, dy khong 60,70 phn. Tng kh nng, hai ngi khnh kh khn lm mi a c ln dn do. m hnh s thn th gy yu, qun o rch v nhiu mu. Bn cng an khng nng tay nh p, chi mng mi khi m hnh s xm quay bp la si m hay ht thuc. Anh em trong phng bt nhn trc hnh ng v nhn o ca m cn b. C bn chia cho m hnh s nhng gi m cn li, nhng con c kh v thc n mang t trong Nam ra. Anh em bo m hnh s, cng l con ngi khng th chp nhn b nh p tn nhn, phi c thi phn i. Sau my ngy ngh ngi, i c phn phi lao ng. Mi bui sng ca phng m lc 5 gi, tp th dc 30 pht ti khun vin trc phng. 6 gi ri, i tp trung ni sn tri theo ting kng ca trc tri. Bung trng hay bung ph dn i lao ng s bo co con s i lao ng v s ngi c ngh phng v au m. Ty theo cng vic lm trong ngy m cn b qun gio a i ti v tr. Ngoi cn b qun gio i cn c hai cng-an v trang i km. Khu B mi ti nn lao ng ti khu m ly. T tri ti khu m ly khng xa, v vng ai tri nm gn st m. Mt ng cch mt m c 3, 40 thc. T trn nhn xung, mt nc mnh mng, khoanh trn nh mt lng cho, lm su xung gia vng ni bao quanh. Qua dng ni pha bn tri, bn kia l Chi-n Ho-Bnh, mt thi mang danh l vng t cht. Kim cht nh cu m dn a phng hay nhc v vng t y chng kh ny: 62

Ai i vo n Thch Thnh, M hng li mt xanh mang v Vai vc dng c lao ng, Kim i theo dc ni thng ng, ng i nh bc thang theo vch ni quanh co, mt bc thang ch to ch nh, g gh ln su vo vch ni. C ch tru b ln xung nhiu, bc b lp y hay bt phng, ch cn li li mn trn tut. C con ng dc khng c ly mt gc cy nh, kh d c th bm vo nh mt vt cn bt tut dc khi chn mt thng bng, m ci i ci mt khng gip con ngi ng vng. St chn dc, bn phi li i, mt khu vn nh do khu A ph trch, l ni duy nht trng hoa mu ph, c rau ti cung cp cho bp cn b tri. Mt m nh rng thm khi ti gn. Vng ni cnh cung m st khu m, m u nh y huyt su. Ln nc bt ng, phng l nh mt tm gng tri rng ra st chn ni. V pha xa xa lc c nhng bng cy, chp nh cao khi mt nc nh nhng c lao nh. Mt m nh chia lm hai, na bn tri chc su, mt nc phng lng, cn na bn phi c im nhng ngn sy ng nghing trn mt nc. Thm vo l nhng gc lim ln hn ngi m nh cao, chc ngm nc nhiu nm nn mu g i thnh en mun. pha xa, gia vng bin nc mnh mng tri ln hai tri ni nh, theo cc bn ti y trc thut li li ca ngi a phng, y l ni Ba C, c miu th ngi qu c. Khng r ngun gc cu chuyn hay ch l mt truyn thuyt. Mt con ng t lp xp mt nc dn vo m, mt ng c nhiu ch l nc ln vo nh b ct thnh nhiu khc. Cng vic ca i l o ly nhng gc lim cn li trong m. Nc su ngang u gi, c ch ti tht lng. i chia 4,5 ngi mt nhm ph trch mt gc cy. Cng vic tht kh khn, v dng c hn ch, ch c mai v cuc. Cuc tr thnh v dng, v gc lim ngp di mt nc, r cm su xung y m. Nng nh thiu t. Hi nng t dy ni vi ta ra lm khng kh ngt ngt kh chu. Khng c ly mt ln gi v ton khu nm trong lng cho. Tri thng nm cng nng, nhum nu mnh da lng. Cc khun mt vn hc hc cng thm tiu ty. Ba n kh khim nhng v tri khng c kh nng sn xut , ngun thc phm nui t ty thuc vo a phng, v vy i sng t nhn ln xung bt thng. Chng khc no mt b m ngho nui mt n con hoang, kim c g cho n ny, khng ha hn mt ba no. Thc n cn bn nut tri ming cm, mung ng luc, hay khoai m thi lt lu kho lu ngy nu cn sng, vn ch l qa c mui, ci c nguyn cy mui mn trong b ln. C l da ci mui lu, hay v tit kim nc mui t khi c thay th th mi, nn khi ly ra n, t qa c n ming da ci mn cht, i mu thnh nu xm. Nhng d sao c vn cn hn khng. n kh mi nn thm mt mn n c nc, nh gii kht sau bui lao ng di sc nng hng hc la t, anh em thm mt bt canh. Rau g cng c, t ra cng c thm mt cht x trong d dy. Lm no i mt vn thiu thn, lm m thm chic d 63

dy lun lp xp. D l bt canh mang danh "i dng", ni lnh bnh vi cnh rau, lc lng trong chn nc mui un si, c chia nhau ng u. Khi cn min Nam, ba n chia nhau mi phn vi chn cm, mt ca canh nh. Nhng x cm vn cn d v mt s ngi khng n ht phn cm ca mnh, nn nhng cho ngi khc trong phng. C l khi la go min Nam cn d tha, mc d ht go chia ba x bn. Mt phn nui m qun chim t Mn Lo trong tinh thn X hi Ch ngha anh em, v cung cp cho "hu phng" min Bc v ngun vin tr khng cn. Vo lc , ti min Nam tiu chun cht bt cn bn l go c n nh 16 k mi thng, cha c mt cht n trong phn n ca t. Cn by gi sau gn hai nm thng nht, nhn s c kh nng sn xut li tn dng cho bnh trng, nn tiu chun ch cn 11 k bao gm c cht n. Trong phn n ca t cn c phn ca tru ca ln, ni l c tht ci thin trong ngy l Tt, v vy phn n khi ti tay t nhn tht khim nhng. T nhn tch cc gp phn t thnh qu vinh quang ca chnh sch tht lng buc bng, nn thn th mi ngy mt thon li. Khu phn khng cho mt ngi n t, nn canh th chia tng mui, cm ong tng chn, khoai sn c cn tng phn. Hnh nh chic cn lm theo kiu cn tiu ly ca cc hiu kim hon, gm mt thanh tre nm ngang hai u buc giy nh i quang gnh. gia c buc giy cm. Phn n c cn bng ni hai u tha nh ngang, trng c v bi bc nhng thc cn thit, v t c l cng bng tng i lm mi ngi tm hi lng. n phn thc n, nht l vo ngy l Tt, phn tht v nc kho c chia u vo bt, mi ngi nhn phn thc n ca mnh bng cch theo s bc c. Sau nhiu ngy khem kh, thy bt canh l vui, nh c th vn thiu th g bt cht c tho mn. c tng tng chc phi ngon, ch cn mt lt gng ti l ging nh canh ci nh. Nhng khng hiu sao canh li c vng nh vng m, mc d khng cn nu bng xng bng tht. C im l l vng li khng bng, khng c nhng vng sng mu sc dnh vi nhau. Sau ny anh mi hiu l sn phm ca dy ni vi bao quanh vng ny. Cht vi tan trong mch nc, lng ng ni cc ging o, ngun nc ung duy nht ca t. Sau khi chia ht phn rau trong ni, cn li phn nc d chia hn. Chng phi khuy di y ni v khng c xng tht, nhng thc ra cng khng dm khuy ln, v ct lng dy c t ngn tay di y. Khng hiu v thiu nc hay nh bp li ra rau. Nc ung cng chung s phn, vng ng trn mt cn lng di y. Tri cng pht mi phng mt bnh ng nc c kha vi. Chic vi cch y c hai phn nn gn c phn no cn vi trong bnh, nhng khi a ly nc soi trong nh nng, vn cn thy nhiu mnh sng lp lnh. Nu khuy ly nc theo hnh trn, mt si trng m xut hin gia ch xoy vn ln t y ly. Phn vi ho tan trong nc tr thnh nhng cht c gm nhm c th t nhn. Cht vi khng thi ht ra ngoi sau khi x dng nc ung, lu li trong c th to thnh nhng cn bnh kh tr.

64

Khi ly ht nhng gc lim, khu B chuyn qua p ng trong khu vc m. Con ng chnh c qu thp v b ma soi mn nn phi p cao v ln hn. Mt ng phi rng 3 thc, cao hn mt nc 1 thc ri, chn xoi dc. Con ng c ko di ra nh mun ngn khu m lm hai. Mi i chu trch nhim mt on ng. Cc giy ngi ng lin nhau chuyn t. Kim dng mai xn nhng tng t st di y m, nc su n u gi, ri ngang tht lng, ht lp ny n lp khc. nh nng mt tri ma h hm nng mt nc m, nhng di y m li lnh but nh anh ang ng trn bng tuyt. Mt lc c th anh phi nhn hai mc nhit nng lnh khc nhau. Thm vo anh phi lun lun xua ui n a i dy c nh nhng cng bn trong ni bnh canh. Nc m su ti u gi, c ch ngang tht lng. i chia 4,5 ngi mt gc cy. Cng vic tht kh khn, v dng c ch c mai v cuc, nhng th dng trn mt t cng. Cuc tr thnh v dng, v r lim cm su xung y m ngp nc. Chic mai l dng c c x dng nhiu, v c th xn nhng tng t st di y m. Do cn mai d b gy. Mi bui sng trc khi i lao ng, c i phi vo nh kho ly dng c, v tr li kho trc khi v tri. Dng c lao ng dng lu ngy h hng, phi mang nhng chic mai ti tri mc sa cha. Kim gp anh Hong, mt t nhn min Bc y nhiu nm. Nghe ging ni ca anh Hong, Kim cht hi: - Anh qu tnh no? - Ti qu Nam nh. Kim tr mt nhn, v vai anh, ni: - Ti cng qu Nam nh, nhng anh huyn no? - Ti Pht Dim. Mt hnh nh tht r nt hin ra trong tm tr ca Kim, t nh Kim ti qu anh Hong tht gn, ch cch nhau my chc cy s. i qua bn Mi l ti. Vui cu chuyn, anh cho hay min Nam t nm 1968. Kim hi anh: - Anh vo Nam trong trng hp no? - V nhu cu chin trng min Nam, chng ti phi nhp ng t trc nm 1968. Ti b bt vo dp Tt Mu Thn. - Anh tri no trong Nam? - Ti tri Ph Quc. - Anh thng lm vic g khi tri? - Ti cng lm ngh mc nh by gi. Anh cht ci v ni tip: Ti trn tri v b bt li. Kim ngc nhin khi nghe ni anh trn tri. V nh li k ca anh Ngc, mt s quan qun cnh ti Ph Quc cho hay, i sng vt cht ca t nhn kh y , ngy n 3 ba. Hai ba chnh n cm no v c cht dinh dng. i sng so vi t ci to by gi khc nhau mt tri mt vc. Cc anh phi n cm hng ngy, cn ci to min Nam ch n n c 5% go. Kim hi anh: - Hon cnh i sng nh th ti sao anh li trn tri? - Ti thy i sng ngoi x hi tt hn. 65

-Anh v Bc nm no? - Ti v Bc trong t trao tr t binh nm 1973. - Ti sao anh vo tri? - Khi v khng tm ra cng n vic lm, nh ca rung vn khng c, nn chng ti cp trn chuyn tu t Nam ra Bc. Ln cht ti b bt. Kim thy trng hp ny xy ra kh nhiu, nht l sau ngy 30-4-1975. Nhiu ton qun cha vo n Si Gn phi gii ng tp th, mt s a vo cng tc lm ng xe la Thng Nht, nhng mt s khng nh khng c cng n vic lm. - Nghe ni anh c tha sao cn y? - V i sng trong ny sng hn Nng nh thiu t. Hi nng t dy ni vi ta ra lm khng kh thm ngt ngt. Khng c ly mt cn gi v ton khu nm trong lng cho. Tri nng thng nm cng nng, nhum nu mnh da lng, cc khun mt vn hc hc cng thm tiu ty. Ba n ca t tht khim nhng, v tri khng c kh nng sn xut, ngun thc phn nui t ty thuc vo a phng, v vy i sng ca t ln xung bt thng, khng hn mt ba n no. Khi con ng ln ngn vng nc su hon thnh, cc i chuyn qua p cc b nh, ngn khu m nc thnh nhiu vung, vi mc-ch khi nc rt s cn li nhng mnh rung hu xc tin vic canh tc. Nhng tic thay ngay khi va hon tt, sau nhng cn ma ln nc t trin ni bao quanh xung, soi l cc con b i, tr li mt m mn nc bc mnh mng. Khu m ly li tr thnh mt bin h. Khng th lm g hn khi nc m mi ngy mt dng cao sau nhng cn ma, cc i c phn cng vc tng hon tt cc bc tng tri ang xy d. Lm thm nhng cn nh mi hu p ng nhu cu giam gi nhng ngi ci to min Nam. Ch ly cch xa ni tng xy c trm thc. T nhn phi t ch tiu bui sng 35 v bui chiu 25 tng. phi ln, t ra cng nng 30, 40 K. Cn b kim sot kch thc mi tng v s lng giao khon. Kim v cc bn chng bao gi t ch tiu mc khon v cng vic qu nng n. Anh lun b khin trch v ch tiu khng t m cng khng ng kch thc giao. Thy nng xut vc ca i anh qa thp, tri cho i pht quang khu trin ni nm gia tri v m, cng vic c v nh nhng hp vi sc khe anh em hn. Theo thng l ti cc tri ci to, mi tun i sinh hot mt ln vo ti th su sau ba cm chiu khi ca phng ng. Ngi iu khin bui sinh-hot bui sinhhot l bung trng hay bung ph, v th k c trch nhim ghi y li pht biu ca anh em trong phng. Tri thng nhn mnh n cng tc m t nhn phi lm, buc phi thc hin ng mc khon ca tri. Ri n phn kim im cng tc trong tun c t ch tiu cha, v sau cht l mc ph v t ph. y l lc th hn c nhn c phi by, c ngi chng ngn ngi bi mc chuyn ca ngi khc. C l cn b ch i giy pht ny tm hiu hot ng trong d vng ca mt s anh em, cng nh ca t nhn hin ti. Thc ra chng ai tha thit g ti cc bui sinh hot trong phng. V sau mt ngy lao ng cc nhc, mi ngi cn ngh ngi gn ct x dn thoi mi, hn l ngi 66

nghe nhng iu v b tri tai. Anh em thm mt gic ng cng sm cng tt, trnh cn i honh hnh vo lc na m. Mc d mi tun ch c mt ti sinh hot, nhng li l nhng giy pht cc hnh vi t nhn min nam. Ngay khi n tri ny, Kim nhn ra mt im khc hn vi cc tri anh i qua. T tri Bng-Ky n Phan-ng-lu, Gia-rai Long-khnh, mc du cng mt h thng qun l cu b Ni v, nhng chnh sch p dng mi ni mt khc, n vn mang hnh nh a phng t tr. Khi cn min Nam, vi cng mt bn ni quy c mnh danh l chnh sch ca ng v nh nc. Trong cch xng h t nhn gi cn b bng anh, d ch l cch ni cho p b ngoi, ra v bnh ng gia con ngi vi con ngi, cho d l t vi cai ngc. Sau li c mt ln sa sai trong bn ni quy, danh t "t nhn" c i l "tri vin" nghe c v nh nhng hn, t gi vin chc cng-an l "cn b" v xng "ti". Ra ti y, ni thnh ng vng chc ca x hi ch ngha nn hi quan liu mt cht. Anh nh hm u mi ti, t anh ph trch ly cm cho phng. Anh v cc bn cng i ngc nhin khi thy mt vi ngi bn Khu A ng nn ci ngi ni "cho ng" khi qua mt my cn b tr ch ng tui con chu mnh. C l v nng tnh c xa, hay v cha tri qua nhng tri nh cc anh, c dp nhn thy s thay i trong chnh sch nh nc. V cng tri ny, cc anh ly lm ngc nhin khi thy t nhn min Bc phi gi cn b bng "ng" v xng "chu", mt im khng thy xut hin cc tri min Nam. Anh bit di m t "ci to", anh ch l mt tn t "kh sai" v khi ra y anh khoc thm ci ci n "bit x". Cuc i ca anh khng cn ty thuc vo anh, khng cn l ca anh na. C chng, ch cn lng t-trng v tnh bt khut ca ngi min Nam. Trong khi i i lao ng, t trang v ch nm thng b khm xt. Hng thng, mt i ln bt k lc no, khi bui tra trc gi lao ng bui chiu hay gp ngy ngh cui tun, bn cng-anh bt thnh lnh ko vo phng kim sot. Mi ngi phi mang c nhn trong phng cng nh trong nh kho ra sn. Hai cn b khm tng ngi trong khi my tn khc vo phng lc sot. Chng cy vn sn, moi mc tng gc kt tm xem t nhn giu nhng g tri cm. Chng hn mt ming st mng bng ngn tay mi sc co ru, ct mng tay hay gt c khoai c sn. H vn phng t nhn dng mnh st ny lm phng tin c tng trn tri. K nht l ct du mui v l thc n cn thit khi chy trn. Cc gia v tiu ti x cng tuyt i cm v lm lc hng truy lng ca m ch sn. nhm st cng khng c dng. Mi th x dng hng ngy t ca ung nc, bt n cm hay ci mung thy u bng nha. Mi th c lin quan ti ting nc ngoi u b tch thu, nht l ti liu sch bo. T nhn vi phm ni quy s lnh hnh pht ty theo cm hng ca cn b. Nh th lm kim im, cn nng th giam phng ti, v c th b cng tay hay cm chn hay b c hai. Thi gian c th mt tun hay c thng, c khi c qun i c nm. C ngi phng k lut 2, 3 nm lin.

67

Phn n ca nhng ngi chu hnh pht k lut b ct gim. Tri ngh h khng i lao ng nn khng cn ti lng thc phm nh ngi lao ng. V vy, i sng ca t ci to cc tri min Bc tht n gin. Cn b ph trch phng cn tr, c thn nhn t nn trong cuc di bom min Bc, nn chng c cht cm tnh vi t ci to min Nam. Cn qun gio ph trch i v lao ng tn Thnh khng c thin cm vi anh em ngay t bui u mi ti. Khi anh em i lnh bao t trang gi tu, hn nhn mi ngi xp hng v phng vi b mt khinh khnh bung li mai ma: "i u cng bao b nh mt l n my" Mt cu ni tht mt lng. Anh em nhn hn mm ci tru tc. Cm tnh u tin gia con ngi vi hn khng c, nn sau ny trong gi lao ng c nhng cu ni, hnh ng coi thng hn. Khng kh lao ng v vy m cng thng. My thng sau Huyn thi khng lm bung ph, mi ngi thng cm Huyn v nhng kh khn chc v ny. Anh em trong phng ngh Kim ln thay, anh cha nhn li v cn thi gian suy ngh. Anh nhn thy kh khn trc mt v m ngi yu lng lm tay sai cho cn b tri lun theo ri bo co v sinh hot trong phng. Kim hiu r nhng ngi bn cng i vi anh t tri Ty n Phan-ng-Lu, trong d vng chng t c tinh thn chng cng tuyt i. nm tri nhiu th thch, t phng ti a y n k lut cc hnh, h vn khng thay lng i d. n Gia-rai tp th ci to pha trn mt s ngi yu lng, v khi ra Bc nhng ngi ny cng mt tinh thn. Anh em trong phng bo anh: "Anh nn nhn li lm bung ph, v nu anh khng nhn lm, cn b tri s c mt tn ng-ten th anh em trong phng s gp nhiu phin phc " Kim bo cc bn: "Chc v bung trng hay bung ph thc ra khng c g kh khn, v ch l ngi i din anh em khi lin h vi cn b." Trn hnh thc thc n gin, nhng trong thc t li tri ngc. V l gch ni gia t v cn b, nn cn b tri lun mun c bit sinh hot ca anh em trong phng qua nhng ngi chc v ny. V mt khc thng to ra mt h su cch bit vi tp th, d b hiu lm v quyn li c nhn trong khi lin h vi cn b. Khi nhn li anh phi chn mt trong hai con ng, theo cn b tr thnh mt th d sai tm thn nhn h, hay ng v pha anh em l mt i din thc s i hi quyn li cho anh em ci to. Anh nhn mnh vi cc bn: "Nu cc bn yu cu, ti nhn li, nhng c iu phi ni trc l vi d vng chng i ca ti, c th gy cho anh em khng kh cng thng hn. Ti lun chn con ng ng v pha cc bn." Kim cng i i lao ng nh thng l. Bui sng lao ng 4 gi, c ngh gii lao 15 pht gia thi gian lao ng. Hm pht quang khu ni pha sau tri, thi tit qu oi nng. Hi nng to ra t dy ni vi di cn nng chy, nht l bui sng ch im tm bng ca nc lnh, khin mi ngi mau mt mi. Thy lm lu m cn b vn cha cho i ngh gii lao, trong khi anh em mt mi, o t m m hi. Anh thy ba cn b ang ci a di bng cy, anh ngh chc bn chng mi vui nn qun gi ngh ca i, anh quay qua hi cc bn: -"Anh em mt cha?" -"Mt lm ri, ngh mt lt i." 68

Anh bo cc bn: -"Chng ta ngh tay 5, 10 pht cho mt ri li lm tip." Cn b qun gio thy i ngh gii lao khi cha c lnh, hn tc gin gi anh ti: -"Cha c lnh ca ti sao anh cho i ngh?" -"Tri qu nng nc lm vic li cc nhc nn chng mi mt, ti anh em ngh 5, 10 pht cho li sc sau lao ng s c nng xut hn." D li ni ca anh c l nhng tri vi sinh hot bnh thng. Hn l ngi c quyn, i din cho mt th cng-l bo quyn, buc mi ngi phi tun theo. Hn tc gin bo anh: -"Anh tr v ch cho i lao ng tr li, ti c lnh ngh khi ti gi. Nu anh cn vi phm ti s c bin php k lut vi anh." Kim tr v ch lao ng. Anh em on bit s vic khi tn cn b gi anh ti. Thin tai nh hng ti i sng dn chng ti mt s tnh min Bc nn thc phm nui t cng gim st. Ba n c da gang xo qua m nhng ngy u mi ti khng cn xut hin. Phn cm cng t i, khng thng xuyn nh trc na. Ba n 200 gam cht bt c chen vo bng chic bnh m nng bt mu nu do Lin-s hay Hungary vin tr, hay nhng c khoai m, khoai lang luc. Mi ba n c vi cng rau mung luc, my qa c pho hay da ci mui mn. Nu c n canh b t khi thy nguyn ming, thng thng ch l tng hp ca nc mui v ln cn m u vng ca x b. Vo mt bui chiu, ba cm chiu ly v phng. Hm nay c cm v canh rau mung nu mui. Nh thng l 5 ngi mt mm. Kim va ngi xung ch nm cha kp ht iu thuc lo, cht nghe ngoi sn c ting anh em phn nn v phn cm. Anh b iu bc ra sn, bung trng khng c mt ti phng. Mt vi bn ln ting: -"Khng hiu ti sao phn cm hm nay thiu, mi ngi ch c ming chn, bn di ton chy. Ph phng gii quyt cho anh em." Kim hi cc bn: -"Cc anh kim sot cc mm khc cha, c th b ln mt mm khng?" -"Chng ti xem k, mm no cng vy." Kim nh thm, y l mt trng hp khng th b qua. Nht l m cn b nh bp t trc n nay vn c hnh ng nh b th, cho mi ngi n lm sao phi chp nhn lm vy. Anh bo cc bn: -"Chng ta hy tm ngng ba n, ti gp cn b trc tri." Kim ra cng gc, cn b trc tri l mt thng s c tui, hn l ngi ha nh nht m anh gp tri ny. Bn cht nng dn chn tht, v vy cn cht tnh ngi. Thy Kim ra hn hi: -"Anh ra y c vic g?" -"Phng 8 c thc mc v ba cm chiu, xin cn b gii quyt." -"C g cn, anh ni r cho ti hay." -"Phn cm chiu nay khng ng nh tiu chun thng ngy." 69

Cn b trc tri theo anh vo phng. Khi thy cc mm cm cn nguyn, hn hi anh em ng xung quanh: -"C chuyn g m cc anh cha n cm?" Kim ln ting: -"Chng ti thy c s vic khng ng trong ba cm chiu nay. Phn cm chia ra mi ngi ch cn mt chn, thay v ba ming chn nh trc y, di y ni ton l chy." Anh bi mt ni cm ra chn cho cn b trc tri thy. Sau khi quan st cc mm, hn bo anh em hy ch gi cn b nh bp ln cho kin. T trc n nay bp ci to min Nam do mt cn b chun y ph trch, mi vic v m thc cho gn 1000 ci to do hn quyt nh. Nhn vin nh bp l m t hnh s min Bc. Hn cng cn b trc tri vo sn, theo sau l my tn hnh s di quyn. Cn b trc tri ch cc mm cm hi hn: -"Anh cho bit tnh trng cm nc hm nay. C phi anh chia cm thiu cho phng 8?" Vn dng iu hng h tc gin, hn nhn cc mm cm, chiu thng cp mt hm hm vo anh em ng xung quanh, quay qua Kim hn gn ging: -"Cm chia nh thng l, cn chy tn cho phng anh hm nay." Kim quay nhn cn b trc tri, anh ci xung mt ni cm cn nguyn, xi cm ra 5 chn. Mi ch c ming chn ht cm, pha di ton chy, anh ni: -"Nu lng cm nh thng l, mi ngi s c gn 3 ming chn. Chy tn lun phin cho cc phng, v thng trn mt ni cm. Ti thy trng hp ny hi l, s cm thiu 2/3 so vi thng l. Ti mun ni l nh bp n chn phn cm ca anh em, tri vi ni quy ca tri, nn chng ti i cn b trc tri gii quyt." Li ni ca Kim lm cn b nh bp v m nhn vin ca hn chng hng, mt i v hng h lc u. B mt tc gin ca hn xm li, khng ni c mt li. Cn b trc tri thy s tht, quay qua bo Kim v anh em ng xung quanh: -"Nh bp vi phm. By gi ti nu cm khng kp, vy anh bo anh em n cm, ngy mai nh bp s bi hon s cm thiu." -"Rt cm n cn b, chng ti ch mun a ra nhng sai tri hu trnh vi phm sau ny, v nh hng ti sc lao ng ca anh em." Anh quay qua cc bn tip li: "Cn b trc tri ha, by gi tr, chng ta n cm kp gi ng ca." Anh em vui v tr li mm cm, ghi nhn va t mt thng li d nh, l vch ra nhng sai tri ca m cn b tri. Mt khc cng c c tinh thn on kt, khng khip s trc bo lc cng sn. Trong tri c mi thnh phn. T qun nhn, nhn vin hnh chnh trnh din theo lnh gi hc tp sau ngy 30/4, n qy v thuc cc ng phi chnh tr v tn gio. V sau na l thnh phn "phn ng chng cng-sn", m ng o nht l gii sinhvin hc sinh mi trnh vn ha. Ti cc phng, mt s anh em thuc thnh phn an phn, lng chng, khng c hnh-ng chng i r rt, dt khot nhng lun lun c vng quc gia min Nam 70

c khi phc mt sm mt chiu, nhn lnh nhng g mt trong sut thi gian cm t va qua. Kim cm phc anh Khng, mt s quan ci to, mt ln ni ln trong phng: Th hi chng ta ng gp nhng g vo cng cuc khi phc x s sau thi gian t nc b chim ot. Liu c xng ng i hi quyn li c nhn, trong khi cn bao nhiu ngi tip tc u tranh, b bt cm t. H c i hi cht quyn li no cho h khng " Pha trn khng kh khch ng nng bng ca gii tr, khng chp nhn ch cng-sn d hon cnh no, cn c nhng ngi khip nhc trc bo lc cng-sn, d mm lng trc li ha ngon ngt sm c v xum hp vi gia nh. H l ngi gi chiu no che chuu , v v mt cht t li nh c vit th thm gia nh, hay c thm phiu gi qu quay mt li anh em. C ngi im lng theo ri sinh hot anh em trong phng hu bo co cn b tri. Nhng cng c tn hnh ng khng cn du dim, con ngi hn hon ton thay i. Nh trng hp ca tn Qu, ly t tng cngsn khi lm vic ti y ban qun s hai bn. Hn vn ca tng cc nhn vt cng -sn m hn tip xc trc kia, v trong mt bui hp ti phng hn ln ging :Cc anh phn ng chng cch mng ci g. Trc kia c c 500 ngn qun ngoi quc, c triu ngy qun, c trm ngn cnh st m cn b chy, hung h by gi ch c my ngoe. Thiu K b chy, cc anh trng ch vo ai " Anh em chua xt v li ni ca hn. Nim ti nhc n vi mi ngi nh khi vt thng bt mu. V hn l ngi Quc gia, tng chin u di mu c sc o. tng n cm Quc gia m by gi li th ma cng-sn. T thm tm Kim nhn ra s tht chua cay m ngi min Nam phi gnh chu. Thiu K khng cn ch ng trong lng ngi dn min Nam, ch ng ni mt ln na l ngi i din. Tp th ci to, nhng ngi li vi mnh t qu hng cho ti nhng giy pht dy cht, ph nh hnh ng phn bi. Khng ai trng mong g bn h c. Ngi min Nam tri qua th thch au thng, cng chung mt ngh, mt ngy no Quc gia ny hng phc, khng th bn phn bi ma gy vn hoang mt ln na. V trong hon cnh ny, lng cm hn cha tn ln, khng th chp nhn mt cu ni, mt hnh ng phn bi m sau lng anh em, phi cho hn nm mi cay ng. Vo mt bui tra, mi ngi ang yn gic ly sc lao ng bui chiu, anh cht nghe ting ku pha sau nh ng. Ting ku nh tc nghn khng thot ra ngoi. Anh v bung trng chy ra sau nh ni c ting ku, thy Qu nm trn li i trc phng v sinh. Mt hn nhm nghin, ming h hc th dc nh con heo b thc huyt, mt mi ph y vi bt. Anh bit hn khng cht c, y mi l ln cnh co cho nhng loi ngi lm tay sai, phn bi anh em nh hn. Bung trng vi a hn i trm x. Tri cng khng bit ai l th phm. Hoc ga hn c cht cng khng gy cho m cn b mt cht quan tm. H ang nhn tp th ci to ny tn ln dn dn, nh vy mi hp vi chnh sch, t thm thnh qu chin thng v i.

71

Y s tri nh bnh cho hn ghi nhn, "cung hng sng v b bp c ko li ra ngoi. Mt cnh tay sai khp vai, my d sn b gy" Hn c chuyn ti phng 12, dnh cho thnh phn gi yu, bnh tt min lao ng. Hnh ng trng pht c hi nng tay, nhng l cch duy nht cnh tnh hn v nhng hnh ng phn bi m hn i x vi anh em. Kim vn nh du hi, liu nhng ngi nh hn, nh tn nh tri Gia-rai, v sau ny tn Thi ca tri Thanh-cm c nhn thc c vic mnh lm v hu qu phi gnh chu. Hay ch v tnh n hn khip nhc, ch nhn thy iu li trc mt m nga vn quen ng c. Qua my thng nng, mi ngi en xm kh cn nh chic khn vt ht nc, ngi trng tiu ty hn. Ch tiu lao ng vn khng gim theo sc khe t nhn. Kim cng ngy cng thy mt mi, anh t hi khng r mnh ko di kip sng c bao lu na. Tin c qu ca gia nh gi ti lm mi ngi phn khi. V phn Kim, anh khng my hy vng v cha c dp th t lin lc vi gia nh. Khi ri tri Gia-rai anh c th nh ngi li nhn tin dm, nhng chc g ti tay gia nh. D vy anh vn mong i nhng tin vui. Mi phng c mt danh sch ghi tn nhng ngi c qu. Danh sch kh di, hu nh c tn tt c mi ngi trong phng. Kim rt vui khi thy c tn, anh ang mong tin gia nh. Mt khc, thn th anh nh cy kh trong ma nng hn, ang cn nhng git ma, d khng lm cy tr li xanh ti, nhng cng gi c trong nht thi khng k h ho tn ln. Cm my l th ca cc con lng anh tht bun. Nim thng xt dng ln. L th a con trai u vit chng chc. Ri n ba a con gi, tuy cn nh tui chng bit cng nhau chm xc vic nh gip m, bit lo lng cho nhau. Cn a con trai t mi ln 5, i hc. Nhn nt ch vit bng bt ch trong dng k ln thy thng n lm sao. Anh nh hm ln thm anh Gia-rai Long-khnh, lc anh tr vo tri n vut khi tay m, chy theo sau anh go khc i bn b bn cng-sn v bt cha ca n. Anh suy ngh v lo lng rt nhiu, tr c ngy th mi 3 tui ca con sao sm vng vo th hn. Hay ngoi cnh in du vo tm tr trong trng ca n, m s go tht chy theo b ch l mt hnh ng t nhin khi n bit tnh yu thng b mt mt. Anh thng nh cc con v cng. c th v anh mi bit my m con nng c ln Gia rai thm anh vo cui thng 4 nh d nh: "Nh ha vi anh, my m con em c ln thm anh vo k cui thng 4. Khi n ni mi hay anh khng cn na. Em c hi nhng h khng cho bit anh chuyn n tri no. Cc con hi sao khng thy anh cng lm em bun hn. Em tr v nh vi ni tht vng hoang mang, li mt ln na mt ht anh, khng bit s phn anh ra sao. Em ch cn bit ch i, hy vng sm c tin anh." "Cch y t ngy, a phng cho hay em c php gi qu cho anh. Th hng dn ghi r a ch gi qu l tri Ch-ho, ng L-vn-Duyt. Em nh thm, d khng c gp mt nhng cng tm yn lng, v anh gn nh, trc sau g cng c dp." 72

"Em khng r anh cn th g, v thi gian cho gi qu qu gp. Em vi mua vi th thng dng, nht l thuc b a sinh t. Em gi t qun o anh mc thm v tri v m i khi tr lnh. Em lm mt vi mn n anh thch v bnh m tht ngui. Xi lp xng cn nng, hy vng khi anh nhn c xi cha ngui Nng tht ti nghip. Ly chng cha hng c bao nm sung sng li lao vo cuc i bt hnh. Anh ra i khng li g cho v ngoi gnh nng nui dy 5 a con th di. Gia sn trng tay by gi li thm mi lo cho chng. Kim m thng qu trong c t qun o, dng v-sinh c nhn, thuc b a sinh t, thuc cm st, bnh thuc lo 3 s 8, t thc n kh mnMt bnh m tht ngui, th bnh m ch c m anh vn thch n khi nh. Mt gi xi trng vi cp lp-xng. Rt tic gi xi mc xanh, tht ngui trong bnh m ln mi. Kim nhn gi qu m lng tht bun, chc my m con phi nhn ming gi qu cho anh. Ti nghip cho nng, lm sao c th bi chi kim sng qua hai hon cnh khc bit. Nhn cc bn, ai cng c gia nh gi nhng mn n lin. Nh vy chuyn ra Bc ca cc anh vn c gi kn, v gia nh lm tng ang tri Ch-ha. & i 8 c giao khai quang khu t sau dy nh cn b. i au m nhiu nn nhn s lao ng ch cn hn 30 ngi. Khi i ngh gii lao, Kim nghe cn b qun gio gi tn anh. Hn ngi trn gh u, quay lng v pha hng ro kt bng thn cy khoai m bao quanh khu nh cn b. Anh i ti trc hn hi: -"Cn b gi ti?" -"Anh ngi xung i, ti c chuyn cn hi anh." Mt hnh nh khng my p mt thng xy ra l cn b ngi trn gh, cn t ci to ngi xm trc mt hn. T nhin anh thy cn gin trong lng mnh ni dy, bn cht hn vn khinh ngi, bo cc anh khi mi ti li thi nh m n my. Anh ng cch hn ba bc, tr li: -"Ti ng c ri, cn b cn hi ti iu g?" Hn hi v sinh hot gia nh anh trc thng 4/75, v d vng t thnh phn, hc vn n ti danh a anh vo t. Kim hiu l hn c k h s c nhn ca anh, nhng anh vn tr li nh khai trong bn cung. Bt cht hn ni: -"Ti nhn l cc anh thng sut l thuyt v ch t bn, nhng v l thuyt cng sn cc anh khng th bit bng chng ti c" Kim ngc nhin ti sao hn li ni vi anh v hc thuyt cng sn vo lc ny. Hay hn vn m c v cc anh coi thng hn trong nhng ln giao tip khi lao ng. Nhng anh cng nhn l hn thuc bi. Mt ln na anh c nghe v ba dng thc cch mng, hc thuyt Mc L bch chin bch thng. Anh cht nh l tr li tn cn b o, ngi ly cung anh tri Phan-ngLu, v lc ny anh cng mun nhc li cu ni ny: -"Mc du chng ti min Nam nhng rt r v l thuyt cng-sn. V min Nam t do, khng cm on khi tm hiu bt c hc thuyt no, d l ca i phng. 73

Ti hc v c sch v cng-sn khi cn i hc. C mt iu chng ti hiu rt r l hc thuyt ny li thi, n khng phi l khun vng thc ngc noi theo" Kim thy mt hn i sc, mi mm li nh c nn cn tc gin, khng c nhng hnh ng khng my tt cho anh trc mt anh em ci to. Hn ni sng ging: -"Nhng x hi t bn ca cc anh ch l mt th phn vinh gi to, khng c g thuc v c nhn anh. Cn nh cng phi tr gp, khi cht vn cha dt n. Cn y, d cn nh c nh nhng l ca ti Nhiu khi anh cng chng mun tr li, i co vi m cn b ny v chng t mc ch g, nhng khng hiu sao hm nay anh li to ting vi hn. Hay gia anh v hn c im xung khc, nn mi ln anh dn i i lao ng u gp kh khn. Chc hn vn nh ti mi hn c, khi anh t cho i ngh lao ng, dm coi thng quyn lc ca hn. Kim quay nhn anh em trong i ang ngh gii lao, anh bt gp nhng n ci ci nhy mt ca cc bn. Anh t nh thm hay bt mt cu cng th thi. S phn ca anh chng lm sao thay i, nhng mu vn nng v lng lun cm hn. Anh chm ri: -"Ti cng nhn cn b nhn xt ng " Ni ti y anh ngng li. Anh thy mt hn c v du i trc cu ni thn phc ca anh. Hn mun anh phi khut phc, khip s trc uy quyn ca hn. Anh tip li: "Nhng ti vn thch i sng ca x hi min Nam, mc d phi tr gp 10 nm cn nh mnh , nhng mi gi pht sng trong cn nh y tin nghi , ti vn cm thy thch th hn l sng trong cn nh sau lng cn b." Cn tc gin nh ln n cc , hn vt ng dy, cm chic roi ch vo mt anh: -"Anh nh l cc anh ang i ci to. Chng ti chin thng v chng ti c chnh ngha. Anh v ch lao ng." Mt ln na anh nghe r hai ch "chnh ngha" t ming mt tn cng-sn. C phi l mi nh ngi min Bc phi hy sinh c ngi ln ca cho mt cuc chi n huynh tng tn. Anh em ng gn nhn hn, nhn Kim mm ci. Anh nhn r mt iu l t ngy bc chn vo t, s sng tht mong manh. Anh chng chi t tri Ty ln Thnh, nhiu lc tng chng mnh c th t gi ci i. V by gi ra y, tai ng vn dn dp ti. Thi ng no cng vy, cc hnh bao nhiu cng th thi, sng cht ch c mt ln, anh u c quyn la chn. Kim vn dn i i khai quang. Mi ngi sau gi lao ng phi c hai m l cy np tri lm phn xanh. Tri nng gt, sc lao ng v vy khng bn. Trc gi gii lao cn b Thnh, ngi trn gh u c hai cn b v trang ng hai bn, gin gi gi anh ti ni ln: -"Ti thy i l l lao ng, ngh nhiu hn lm, anh khng c thc anh em lao ng cho tt." Anh tr li hn: -"Chng ti lao ng lin tc, mc d ngi mt mi v tri nng gt m bng li i. Chng ti khng th lm hn sc ca mnh." Hn vt ng dy, tay phi cm cnh cy tut ht l, nhp nhp trc mt anh, ni ln: 74

-"Anh l tn phn ng, lun lun c t tng chng i. Ti pht k lut anh v hnh ng chng lao ng. Anh khng c ngh gii lao. Anh ra ngoi nng ngi." Hn quay qua ni vi i: "C i vo ch mt ngh gii lao." Thy hnh ng v l ca hn, anh em trong i nhao ln t v bt mn a li phn i. Trc tnh trng cng thng, hai tn v trang dn sang hai bn, n ln nng hng mi sng v pha anh em. Kim bo cc bn: -"Cc bn vo trong mt ngi ngh i, phi nng t sng n gi ri. Ti ngi ti y, tri nng nhng c gi cng d chu." Kim ngi xung thm c khng c ly mt bng cy che nng. M hi thm t lng o, nh git ni trn. Huyn, nguyn i ph ca i ni vi anh em: -"Chng ta cng ngi nng vi i ph cho vui." C i ti ngi chung vi Kim. Ngi ngi k nm di trn c ci ni nh khng c chuyn g xy ra. m cn b chng hng khi thy anh em hng ng li Huyn, coi thng lnh ca hn. Hn nhng tng tch ri Kim ra khi i s d trng tr anh hn. Chnh lc ny anh cm thy phn khi v tnh on kt ca anh em trong i, m tnh on kt ny cn c cng c v pht trin. Bc sang thng 8, tri vo thu nhng nng vn cn gay gt. nh nng nh hun nng dy ni vi, to ra hi nng n ngp th. Sau nhng ngy ma r rch, nc trong m dng cao. Nhng con b i m khu B b cng xy p, chm hn xung di mt nc. Khng c ly mt ngn c tranh vn ln nh khi anh mi ti y. Khu m ly khng cn l ni lao ng. -nh bin khu m ly thnh ni sn sut lng thc khng thnh, khng th "ly sc ngi bin t st thnh ng khoai" nh vn t ho noi theo gng Bc. Dy ni vi trc mt khng cha ra mt khonh t no c th trng cy, hu tng thm thc phm cho tri. Cc cng tc lao ng co vo nhng cng vic cc nhc nhng khng lm ra li tc. Mt sn khu ln bng tre dng ln trong sn tri, st vi vch tng phng 7. Sn khu cao ngang vai, mi chiu n 7, 8 bc chn. Anh em thc mc khng hiu tri dng sn khu k nim ngy l no. Ngy l ln 19/8 qua i tht lng l, vn ch c cm vi bt canh rau khc vi ngy thng. Anh em t du hi hay tri dnh cho ngy 2/9, mt ngy l rt quan trng m hng nm thng t chc rm r. Sinh hot trong tri bnh thng, cha thy mt hnh ng no c chiu hng hm li nt ho hng vinh quang ca ngy trng i. Chic sn khu vn tr tri trong trn ma di nng ht. Ngy hai bui lao ng, chiu th by nh thng l ngh sm mt gi, c gom nht t ci kh un ba ba, chiu th by v ngy ch nht. Anh em cng tn dng thi gian him hoi ny, lm nht mt t rau mc hoang ni lao ng hay trn ng v tri, bt c rau g c th n c. T dn di, t sn n rau xam, rau m, tu bay chung nhau nu chn ni canh, gi l c thm mt cht x trong bng. 75

Anh nh khi cn nh, thng nghe mi ngi ni phi "n thm rau cho xt rut," ngha by gi anh mi nhn ra, l bng anh lc no cng thy "xt". Khng phi cm gic "xt" do n nhiu tht v khng n rau, m hin b "xt" ti v d dy lun lp xp. My ngi chung nhau cht rau kim c vi phn n bui chiu, bt k l bnh m, bo bo hay phn khoai m nu thnh ni cho c m danh "thp cm". Nhng tro ng thc t, din t cho ng vi hnh thc v c mu sc qu hng, n th hin ng vi tn "cho heo", m cht lng khng th bng ni cho nui heo ca min Nam c. Nm mt cht mui cho va ming. D sao ni cho c khi bc nghi ngt, vi ba ming chn cho mi ngi cng lm mt i mt, thm m lng hn l chic bnh m khng khiu bng c tay ngi t, mu sc nu xm hay c khi mc xanh di cha ti gang tay, vi vi cng rau mung luc hay vi ba qu c pho mui mn cht. Ba n ti tht thnh xon, v c nhiu thi gian vui nh nhng bui hp mt sau gi tan s trc kia, anh em mang ni cho vo phng ly chn kn, va gi cho nng lu v cng trnh cp mt soi mi ca m cn b kim sot phng trc khi ng ca. i khi vo nhng tun ma gi lin tip, ci t khng bn la, hay i ngh lao ng trc ngy cui tun, ci t tr thnh khan him. Mi th gi c ngn la u tr thnh cht t, t thanh tre nh n bao nha gi qu. Cc bn tr tch cc hn trong vic tm kim cht t, t cc thanh g nng trn phng thay qun o ni ging tm cng cng, n n tay ph trn mi cn phng ng cng c dng lm ci t. Ri n lt chic sn khu khng xa cng gc bao nhiu c anh em chiu c. Tng cy tre ko v phng cho vo ming cng thot nc b thnh khc ngn, ly gch th p thnh thanh nh. Ch cn 5 pht l cy tre bin dng. Cn b cng gc nhn thy c vo phng cng khng tm ra cy tre.

76

Ch thch Tri Nam H Tri ci to Nam H nm trong x Ba Sao, huyn Kim Bng, tnh H Nam Ninh (tn gp 3 tnh). T thnh ph Ph L, qua cu Hng Ph, theo quc l 21 15 Km, trn ng i Chi N, Ha Bnh l ti x Ba Sao. Tri Nam H A nm bn b m, mt vng ngp nc vi nhng ni cao (khu m Tam Chc, nn tri Nam H cn c gi l tri m n t thi Php thuc). m Tam Chc thuc x Ba Sao, huyn Kim Bng, cch th x Ph L khong 12 Km, tip gip vi Ha Bnh v H Ty, cch Hng Sn khong 3Km ng ni. Din tch m khong 600 ha. Tri Nam H cng c gi l tri Ba Sao. Danh t Ba Sao c l c dch ra t nhm ch Les trois toiles = Ba Sao, cn nhn c phn no do ch cn lu li trn khung li st bc ngang trn u tr gch trc khi vo tri. Ni y l mt khu n in trng c ph c t thi Php. Thnh thong c bn bt gp nhng gc c ph c th, cn st li tri c ph to bng tri mn, thm phc, ngt lm. Mt s anh em thng ly l c ph nu nc. Nc c ph c sc vng nu, c bit c hng thm mi tri cam. Ngoi tri Nam H A cn c tri B, l mt tri k lut nm trn ng i Thung Gianh. Tri C v D giam gi thnh phn hnh s min Bc. Tri M, gn Ph L, l khu tri k lut nhng t di hnh thc mt tri y t. Trn ng i ti rng Cc Phng cn mt tri giam ph n, c l thnh lp t ngy chia i t nc. X Ba Sao tr thnh th trn ca huyn Kim Bng, c din tch 34,76 Km2. Quc l 21 i qua x Ba Sao ti Chi N (Ha Bnh) v rng Cc Phng. Ta : 20o 32 28 B - 20o 54 11 B 105o 47 51 - 105o 79 75 77

Th trn Ba Sao gm 16 x: i Cng, ng Ha, Hong Ty, Kh Phong, L H, Lin Sn, Ngc Sn, Nguyn y, Nht Tn, Nht Tu, Tn Sn, Thanh Sn, Thi Sn, Thy Li, Tng Lnh v Vn X.

S tri Nam H
(Xin n nhn s gp hon chnh s tri Nam H)

78

8.
Vng ln
(Tri Nam-H) V lao ng cc nhc trong khi thc phm khng cht b dng cn thit cho c th, sc khe anh em ci to sa st. Hn na, v y-t phng nga rt km, thuc men khng cho nhu cu, hoc ga khng c thuc tr ng bnh. St cao hay cm mo thi tit u c tr liu bng th thuc cm dn tc c c tnh nh thuc asperine. Cn nh hai gian nn t nn, c dng lm trm x va nh li tm ti d bn. Gian trong l phng gii phu gm chic ging tre, bung mt tm mn si vi Nam nh lu ngy i mu, dng lm "bn gii phu". Khng c ca ngn, nn mi khi gi t ngoi ca la vo mang theo ct bi vn cao hai cnh mn. Chn bnh v gii phu do mt cn b y-s m nhn. Khng r hn c bao nhiu nm tay ngh v tt nghip trng s no, hay v nhu cu chin tranh c thng cp. Sinh mng con ngi trao vo tay v "t mu" ny qa l iu bt hnh. C trng hp mt ci to b gii phu nhiu ln do cng mt chng bnh, v nhim trng sau mi ln m. Mi ngi khng ly lm ngc nhin cho rng vi tay ngh ca y-s, thuc men thiu thn nht l tnh trng khng c v sinh, con bnh khng cht l mt iu k l. Nhng thc ra cng vic tr bnh cng n gin, v mng sng ca t khng my gi tr, nn thuc tr bnh cng khng cu k, ch c mt loi thuc Xuyn tm lin c v ng nh k ninh, tr bch bnh. V tnh trng y t ca tri qu n gin nn nhiu ngi ra i mt cch lng l. V hon cnh i sng cng nh phng tin lao ng khin nhiu bnh l xy ra, m bnh nhn phi chp nhn th thch vi t thn. Nhng bn cn nh i din vi trm x thng kho nhau, khi no nhn thy nh n du nh xut hin ni ca s cn bn cnh trm x, l mt ngi ln ng. V thi tit khc nghit v lao ng cc nhc, chng ti nhiu ngi nhum bnh. Ti au my ngy nn n trm x khai bnh. Phng tin duy nht gi v sinh trong tri l vi bt. Nhiu anh lm ti l vi n trm x khai bnh vi i chn b phng , nguyn do v sn xut vi bt theo truyn thng c xa. Mt h vung o su mi chiu khong 4 thc, y nc n lng h. Cc xe ba bnh vi xung h, nc h vi si ni bong bng, hi vi nng bc ln. cho vi nung khng ng cc, mt chic cu tre kt bng 4 cy tre bc cho mt gc h vi. Cc anh ng gia cu tre, dng cy tre dc ht cnh khuy vi di h. Mc d ng trn cu tre, nhng ngi ng trn ming h vi, hi vi nng xng ln khin hai chn b phng. Vt phng ln ti i, khng c thuc cha tr, trong khi bung phi phi ht hi vi lm c th mau mt sc. S vic xy ra vo ngy 16/9/1977 nh mt cn lc, l thi im lm bng chy nhng tc hn, ti nhc nhen nhm t lu. Nh thng l, t t m sng cc i thuc hai khu A v B, tp hp trc cng gc bo co nhn s lao ng vi s quan trc. Nhng ngi cm st thng vn phi i lao ng, cn s anh em b bnh nng ca cc 79

phng, c y-s tri cho php ngh lao ng sau khi khm bnh, tr v phng. Khu B b bnh kh nhiu v sau mt thi gian di dm nc, di nng di m ly. Nhn s lao ng v vy ngy mt gim st. Sau khi cc i lao ng khu B bo co, cn b trc tri thy nhn s thiu ht, cho gi nhng ngi bnh trong phng ra cng gc trnh din. Nhng ngi bnh xp hng trc mt hn. Hn x v anh em bnh l "chy li lao ng, khai bnh co m li phng, quen thi quc ngy quyn ca ch c", v bt mi ngi vo hng i lao ng. Anh em bnh phn i v bo y-s tri cho php ngh v bnh nng. Hn tc gin tm tay anh bn va phn i b ra sau. Hn qa mnh tay nn ngi bnh dn ngi ln, ming bo hn tn nhn v nhn o. Trc hnh ng v nhn o ca hn i vi ngi bnh nng, anh em trong hng ln ting phn i v yu cu hn ngng tay nh ngi. Thy hn vn tip tc nh my anh em bnh, anh em khu B tc gin ng lot ng dy ming ht ln "Khng c nh ngi bnh, ngi bnh c y-s cho ngh lao ng. Khng th c hnhng v nhn o vi anh em" Nh c sn tc phong tn c ca tri ny t lu, hn cng tc gin v mnh tay hn vi ngi bnh, v bo m cn b v trang mang my ngi b nh em nht vo phng k lut. Tc nc v b, tp th khu B mt trt t. T trong hng mt s ng ng thanh h to " o cng-sn", c nhiu ting h tip pha cui hng, c ting h " o cng-sn" p li ca mt s anh em trc v sinh ti phng. Gn 800 con ngi ang c mt ti sn tri thong hin mt pht giy xc ng. Phi, lu ri ting h ny cht lm, c chng ch cn l s ut c, th hn trong lng. Hng ng ci to khu B di ng nhiu hn, ng lot ng dy. m cn b ni cng tri ng ngc, chng khng d tnh hnh ng ny xy ra, nht l tri ny. m cn b v trang dn hng ngang cha sng v tp th ci to. C l chng mun dng oai, hay phng mt bin ng, m cuc tm mu phi xy ra khi cn. Ph tri chy ti, ra lnh cho cc i v phng ngh lao ng. Trc khi v phng, mt s anh em cc phng c nhn nh vic ny khng n gin v kt thc nh nhng nh th ny. Mi ngi nht tr thng bo cho nhau cc phng c chung mt hnh ng. ti lc anh em phi on kt hn, cn trng mi hnh ng i ph vi tnh hung mi. Mt ngy ngh lao ng tri qua. Cha r cn b tri quyt nh nh th no. Mi ngi vn ch i, v li dng gi i ly cm hay i tm ti ging cng cng bn tho nhng g cn thit. Sng ngy hm sau, cc phng c lnh ngh lao ng hc tp ni quy ti phng trc khi vit bn khai l lch c nhn. Mt ln na chic by c ging ra tm bt thnh phn c t tng chng i, c hnh ng ch mu trong bin ng va qua. Thc cht bn ni quy c 10 iu, d c sa i theo hon cnh nhng ni dung cn bn vn gi nguyn. Vn mnh danh l php lnh, l chnh sch ca Nh nc, l hnh thc k lut trong cc tri ci to.

80

Sinh hot ti cc phng c si ng hn v s vic va xy ra. Bu nhit huyt c hm nng khi chng kin cnh nh p tn bo i vi anh em bnh nng, m hin ti ang b cm xch trong phng k-lut. Cha r i sng sc kho ca h ra sao. Anh v cc bn trong phng chia nhau lin lc vi phng khc nht tr trong hnh ng. Cc phng ng lng l tranh u n cng d gp phi bt li no. Kim hi vi cc bn, thun li hn giai on ny ch a ra khe h ca bn ni quy. Nhn mnh vo s h ca my iu u tin, v cc iu di ch ni v sinh hot ni b. kch mnh v t cch cn b i vi t ci to. i hi phi tr ngi bnh v vi tp th. V mt iu cn lu tm l s pht biu ca anh em phi lin tc, loi b c hi pht biu ca thnh phn ng-ten chm li ph bnh. Ngy u sinh hot, 8 gi sng cn b vn-ha gio dc ti. Anh em ngi hai bn sn nm di ch i. Hn l mt s quan tr, nghe ni tt nghip i hc H -ni, nt mt cn mng sa, li ni v c ch chng t cha ly tnh hn th ca m cn b n anh. Hn mi gia nhp ngnh cng an v c iu v y. Hn ng gia li i ni ln: -"Theo thng l khi ti mt tri mi, cc anh thng c nhng bui sinh -hot hc tp thu hiu ni quy tri. Cc anh n y lu ngy, nn tri t chc bui hc tp, hu gip cc anh thng sut chnh sch ca nh nc. Cc anh c th pht biu -kin c nhn, -kin no tri thy c tin b s c hc tp. -"Thi gian sinh hot khng thc bch, nhng phi c cht lng. Cc im c o su s gip cc anh tin tng vo chnh sch thun li khi vit bn t khai." -"V phn kim im ph bnh, cc anh hy ni r nhng sai tri va qua hu khc phc sa i. Cc anh bt u sinh hot v bung trng s tr tr trong thi gian hc tp." Hn ni xong l bc ra khi phng anh em sinh hot t do, v s c mt ca hn c th lm bui sinh hot km si ng. Hoc gi c li chng i mnh lit s khin hn kh khn trong vic gii quyt ti ch. Bung trng c li 10 iu trong bn ni quy anh em trong phng ghi nhn, v ni: -"Ty anh em sinh hot th no cng c. Nu ln tng iu th t t iu 1 n 10, hay a ra tng iu khng cn th t. Nhng li pht biu s c ghi vo bin bn." Kim d tay ni trc: -"Ti c -kin l chng ta s pht biu khng cn th t tng iu nh ghi trong bn ni quy. Nh vy s c cht lng hn, v c iu cn m x k nhng cng c iu ch ni s qua." Bung trng hi -kin anh em trong phng, mi ngi ng s pht biu khng cn theo th t nh trong bn ni quy. Kim d tay xin pht biu: -"Sau hai nm ci to, ti i qua nhiu tri ti min Nam v by gi ra Bc. Ti hc tp bn ni quy nhiu ln, c sa sai ph hp hon cnh v chnh sch nh nc. 81

u tin chng ti c gi l "ci to vin," mt nm sau i thnh "tri vin," th hin chnh sch khoan hng vi ngi cng huyt thng. V c mt cht bnh ng nn chng ti gi cn b l "anh," v sau khng lu ch "anh" li c i thnh "cn b." Khi n tri ny, cch xng h mt ln na li thay i. Mc d nm trong h thng do b Ni v qun l, nhng ln ny cch xng h c v a phng, nng tnh quan liu. Ci to gi cn b l "ng," v t hi hn na cc anh ci to min Bc xng "con, chu" vi cn b. Ti nhn thy hi qu ng, khi mt ci to cao tui phi dng ch "ng" i vi cn b bng tui chu ni mnh. L l iu cn thit, nhng nu x dng khng ng cch s lm mt truyn thng dn tc." Anh nh vo ln i ly cm cho phng khi mi ti y, mi ngi nhn thy cnh mt ci to c tui, ng nn m trc ngc ci ngi ni:"cho ng." Mt bn tr i cng ni ln: "sao khng qy xung cho phi o vi cn b Li ph bnh c qu ng, nhng kh ai gi c bnh tnh trc mt hnh ng khip nhc. Sau khi Kim dt li, anh L d tay: -"Ti ng vi nhn xt cu anh i ph v l tit ca tri ny, nhng cng cn phi ni n quan nim sai lm ca mt s cn b tri. Chng ta khi mi ti y u chng kin cnh cc anh ci to min Bc b nh p tn nhn khi lao ng ti khun vin phng ny. nh l h phm ti phi chp nhn hnh pht, nhng s sa cha sai lm trong ng li hc tp ci to khng phi l trng tr ngc i, nh p tn nhn. V "hc tp ci to" theo ng li ny vi phm quyn sng ca con ngi. Ti mun ni n tnh v nhn o ca cn b tri, thi hnh sai chnh sch nh nc. Mt i tinh thn thng tn php lut." Anh L va dt li, cui phng c ngi d tay. -"Ti ng hon ton vi -kin ca cc bn va a ra, nhng c mt iu lm ti thc mc v chnh sch ci to ca nh nc. Ngay t ngy u i trnh din, chng ta tm yn lng v li ha "khoan hng nhn o", chng ta cng b ng trc danh t huyn hoc "hc tp ci to," v by gi sau hai nm "hc tp" chng ta nhn r chnh sch hc tp ch t nng v trng tr. Ti mun ni n s sai lm ca chnh sch ci to, ngay ti min Bc ngi phm li khng c hng dn mt ngh chuyn mn hu lm phng tin sng khi tr v vi x hi." "C nhiu em nh, v hon cnh i sng x hi, can ti cp vt. Vo tri tui qu nh, khng c hng dn ng mc, sau 5,7 nm tri tim nhim li sng ca mi ngi xung quanh, hp th "ngn ngh" iu luyn hn. V vy ti c s khc lit hn khi hi nhp tr li vi i sng x hi." -" ch mi ni v kha cnh vt cht, cn gio dc v tinh thn li cng khim khuyt. Ti c th tm li l hc tp tr thnh ngi tt th khng c, cn ci to v lao ng ch p buc con ngi lm vic cc nhc hn, s sng v vy tn ln nhanh hn." Nhng li pht biu trn c c v, anh em gp y , ko di bui sinh hot n gi cm tra. Vo gi cm tra anh Vnh hi Kim: 82

-Liu chng ta c i qu trn khng, sau nhng li pht biu sng nay, s vic tr thnh nghim trng." Kim tr li bn: -"Kh m trnh c nhng li ni thng trong nhng bui sinh hot nh th ny, khi m trong lng chng ta mang mt vt thng ti nhc, chng ta lun lun cm hn. V hin gi mt s bn hu bnh nng ang b k lut, cm xch trong phng ti, cha bit i sng ca h ra sao." "Sau mt thi gian ra y, ti cm thy chng ta kh c con ng v, tr khi ch ny thay i. Tuy nhin, an ton hn, chng ta da vo chnh sch nh mnh vo nhng sai tri ca m cn b tri ny." Khi tr li cu hi ca bn, chnh trong lng Kim nhn bit chiu hng chng i ca tp th anh em, v cng ha hn cn nhiu gay cn sau ny. Anh nhn thy him nguy ang dnh dp, nhng vic n phi n, t ra cng xc nh c c vng ca tp th, v mi ngi quyt tm st cnh i u vi cng-sn. Sau gi ngh tra, bui sinh hot tip tc. Hng c -kin trc tin: -"Ti ng- vi nhng li pht biu sng nay, v mt ln na ti mun ni thm v l tit. Hn chng ta cha qun khi bc chn ti tri ny, chng ta vo phng 8, thnh lp i lao ng. Chng ta c cn b Thnh ph trch v lao ng ca i. Ngay t pht giy u tip xc, cn b Thnh gi chng ta l "l n my". T tng nng tnh giai cp quan liu, khng ng vi ng li ca nh nc. V v sn th hn, c thnh kin vi anh em ci to nn gy ra nhiu tr ngi thay v hng dn lao ng. Ti c t mt du hi l vi thnh kin ca cn b qun gio, liu chng ta c an tm ci to khng?" Li pht biu ca Hng nh gi ng ch nga. Anh em thay nhau a li phn i, cho rng hn l ngi hng dn i lao ng m c thnh kin khng tt v i, i s kh t thnh qa tt trong lao ng. Mt anh bn cui phng d tay pht biu: -"Chng ta pht biu v l tit, v tc phong ca mt s cn b tri, mc d khuyt im cn nhiu, nh hnh ng tn nhn ca mt s cn b ngy mt gia tng, s c cc bn b tc sau." "Ring ti, ti mun i ngay vo bn ni quy chng ta ang hc tp. Ngay mt trong nhng iu u tin, chng ta thy c cu "n lnh 3 nm tp trung ci to ..." Khng hiu cc bn din "phn ng chng cng-sn" c ra ta lnh n hay khng ti khng r, cn chng ti thuc thnh phn qun nhn trnh din theo lnh gi, cha ra ta lnh n bao gi. Chng ta i ci to mi hn hai nm, cha ti hn 3 nm. Khng hiu iu ny c c thc thi nghim chnh hay khng." "Khi ti tri ny, ti c thm thc mc v n tp trung 3 nm ca nh nc. Ti c gp my em hnh s ca tri, mt em cho hay nm 10 tui c n trm mt con g ca hng xm, em b bt gii giao cho trng b ci to. n nm 16 em c chuyn qua tri ny tip tc ci to lao ng. Em y hn 6 nm, qua my k 3 nm m vn cha c v v cn b ghi nhn cha tt." "Ti a ra thc mc l n lnh 3 nm tp trung ci to c c thc thi nghim chnh khng? V chnh sch hc tp ci to c phi nhm mc-ch hng dn con 83

ngi, trong thi gian lut nh, tr v vi x hi sng mt i sng bnh thng khng?" im thc mc ca anh cng l iu u t chung ca mi ngi ci to d Nam hay Bc. Ngi min Bc c cu: "Thi gian tp trung ci to nh mt si giy thung, ko di v tn". l mt nhn xt chnh xc, v lut php nh nc "x hi ch ngha" hn hp, li trao quyn nhn xt cho ngi cn b trc tip, m cn b tri vn thiu c v s hiu bit ln lng nhn o. Lut php ch l mt hnh thc ly c, bao che cho nhng hnh ng v lut php ca m tha hnh. Tt c nhng thc mc v cc iu trong bn ni quy c anh em trong phng ln lt nu ra. Nhng sai tri ca m cn b c m x tn tnh. Chng hn nh v thiu cm ca phng 8 l du hiu tham nhng ca cn b nh bp m ln u tin mi c nu ra. Anh em cng a ngh yu cu tri c thi vi cn b nh bp, v tc thi thay i m nhn vin nh bp, v hnh ng ca h gy phng hi cho sc khe anh em ci to. Nghe cc bn pht biu iu ny, Anh t hi khng hiu kt qa t c bao nhiu, nhng iu cn ni c phi ni. Qua hai ngy sinh hot khng kh trong phng c v si ng hn. Trong gi i ly cm hay lc i i tm trc ba cm chiu, Kim v cc bn trao i tnh hnh vi cc phng khu B. Cc phng c cng mt quan im, din tin u n, kh th hng say. Vo bui sng ngy th ba, Kim thm li pht biu: -"Sau hai ngy sinh hot hc tp, chng ta nu ra nhng thc mc v bn ni quy, cng nh tc phong ca mt s cn b tri, trc khi bc qua phn kim im ph bnh, ti mun cp ti iu m cn b vn-ha lu chng ta ngay t bui u, l nu ln sai tri v s vic va xy ra my ngy trc y." "Chng ta chng kin hnh ng ca cn b trc tri nh p anh em b bnh nng, mc d h c y-s tri cho php ngh ti phng tr bnh. Sau khi nng tay nh p cn em nht anh em bnh trong phng k lut vi tay chn cm xch, ti c ba thc mc: -Hnh ng nh p tn nhn ngi bnh c phi th hin chnh sch "khoan hng nhn o" ca nh nc khng? -Quyn hn ca y-s tri c c tn trng khng? -Sinh mng v quyn sng ca con ngi c gi tr x hi ny khng? V sau cht, ti c mt ngh yu cu ban qun gio tri tr anh em bnh ang b nht trong phng k lut tr v vi tp th anh em, v h cn c cha tr v sn sc kp thi." Sau li pht biu ca Kim, ng o anh em trong phng gp , yu cu ban gim th tri th anh em bnh b giam trong phng k lut. H b bc i, sinh mng ca anh em b e da v mang trng bnh ngy mt thm nng. Trong phn kim im, anh em a li phn i hnh ng ca cn b tri. Ch trch cn b thi hnh chnh sch nh nc nh trng nh xui kn thi ngc. Vn ny ko di cho ht bui chiu, chm dt phn sinh hot hc tp ni quy. 84

Bin bn sinh hot c cn b vn ha ti ly. Sau khi c lt nhanh bin bn, hn ni: -"Ti v ban vn-ha gio dc tri nghin cu bin bn hai ngy sinh hot ca cc anh. Ti ghi nhn nhng thc mc nghin cu. Hm nay chm dt sinh hot, cc anh c th bt u vit bn "t khai." Ch yu l xoy vo trng tm, ra u khuyt im c nhn hu gip cc anh thm thun li trong khi ci to. V phn nhn xt v nhng ngh s c tri quan tm." Tr li vi bn t khai l lch c nhn, Kim suy ngh mnh nn vit nhng g trong bn khai ny. Trong hai nm t y, nhiu ln anh vit li khai, d nhm chn, thuc lng nh mt khc phim quay ngc anh vn phi nhc li. Anh phi k li cuc i anh t nm ln 7 tui, l tui i hc anh phi khai hc trng no, lp my u. Anh gia nhp phong tro no khi cn ngoi Bc. Anh di c nm no, vo min Nam nhng u. Cn i hc th hc trng no, thi hc i lm ngnh no. K r cc hot ng tham gia ti min Nam. Sau thng 4/75 hot ng nhng g, l do i ci to Khi b bt anh suy ngh rt nhiu trc khi khai cung. Anh nhn ra mt iu, vi cng sn cng khai t cng tt, du cng nhiu cng hay, mc d phi gp nhiu vt v thi gian u. Phi thuc lng li khai, nu thiu c ghi nhn v lu ngy nn qun, cn nu mi ln khai li pht hin mt mi s b nhiu phin phc. V hot ng sau ngy 30/4, anh nhc li nhng g khai t tri Ty n Thnh. Ti danh ca anh thnh lp, mt th "u no phn ng." V phn nhn xt, anh khng mun nhc li cu ni khi vit bn t khai tri Phan-ng-lu ". . . nu cn mt hi th, ti vn tranh u cho t do" cn m nt trong tp h s c nhn theo anh t Nam ra Bc. ngha cu ni tht n gin nhng c vng su sc v cng. By gi trong tnh hung ny, cn ni r thm l phi tranh u cho quyn sng ca con ngi, nh pht biu trong nhng bui sinh hot va qua. & Bc sang thng mi nng du dn. Bu tri vn my nh thp hn xung, nhng cn gi lnh thi bt hi nng ca dy ni vi pha trc. Cc i lao ng bnh thng. Nhn s lao ng gim i v ngi bnh ngy mt nhiu, cn s anh em bnh b giam trn khu k lut vn cha c v phng tp th. m hnh s tri ngoi lo cm nc cho ngi b k lut nn khng d hi c g, khng r tnh trng sc khe ca h ra sao. Sau ny anh nghe cc bn k li, c mt ngi v bnh nng nn khng chng chi c vi cc hnh m qua i. Khng kh u tranh vn cn nng bng, nim ut hn vn dng cao trong tp th anh em. m ng-ten bt n o, nu c ch l nhng li bo co ngm. Nhng trong hon cnh ny, nhng li phi biu ghi trong bin bn va qua, chng c v hnh ng chng i, th hi li bo co cn c ga-tr li dng no. C chng, ban gim th tri vn mong bit ai l ngi cm u, l ngi khch ng cuc chng i. Mt hm trc gi lao ng bui chiu, cc phng c lnh ngh lao ng v tp trung ti sn tri lc 3 gi nghe ban gim th sinh hot. 85

ng 3 gi cc i tp hp y ti sn. Anh em hai khu ngi theo th t i i din vi bc g k gia sn. Mt hng gh u chy di pha sau bc. Ba gi ba mi, tri ph v mt s cn b ti. Ph tri ng sau bc thuyt trnh sinh hot, hn ni v hnh ng chng i mt k lut ca khu B trong nhng ngy va qua, gy nn tnh trng bt n trong tri. Hn ln ging: -"Sau thi gian sinh hot hc tp ti phng khng tin b, nng xut lao ng gim st so vi thi gian trc y, s ngi khai bnh gia tng. Cc anh hy suy ngh v nhn r hnh ng sai tri ca mnh. Quyt tm khc phc, sa cha cc khuyt im ci to tt. Cc anh phi u tranh, gip ln nhau cng tin b, hu sm v on t vi gia nh " Hn bng ngng ni, nhn khp tp th ci to ang ngi trc mt, nh nh gi phn ng ca anh em sau li ha hn, nh mun li ko thnh phn yu lng. Sau li dn d, ging hn anh li ni tip: "Cn mt s anh ci to xu vi phm ni quy, khng chu sa cha sai lm, tri s chuyn ti mt tri khc. Tnh trng i sng ci to kh khn hn. Mt ni quanh nm sng ph, thiu nh sng mt tri." Cu cn ni hn ni. Kim quay qua hi cc bn ngi cnh cui hng, khng hiu tri hn va ni c phi l Ph-Nm nh m hnh s ni khng. Anh a -kin vi mt s anh em cc phng: -"Ti c -kin l chng ta phi nm vng tnh hnh, ch xem quyt nh ca ph tri th no. Chng ta nu ln phn li ca cn b tri, anh em ci to ch mun ngn cn hnh ng v nhn o ca cn b trc tri, v yu cu tri tr anh em bnh cn giam trn k lut v vi tp th ci to." Anh em c chung ngh, v chia nhau lin lc vi mt s anh em s a kin ngi ri rc trong cc i. Ph tri va ni ti phn gp ca anh em ci to, anh Tin ng dy d tay ni: -"Yu cu Ban gim th tri hy tr nhng ngi bnh nng ang b giam k lut tr v vi tp th ngay. Ngi bnh cn cha tr ng mc thay v cm xch trong phng ti." Sau Tin, mt s ng anh em cc i ng ln nhn mnh "s sng ca anh em bnh hin giam trong phng k lut ang b cn bnh v s h khc hn th e da. Nu c li l li cn b y-s cho h ngh bnh." Mt s anh em khc gay gt hn yu cu Ph tri th ngay nhng ngi bnh v cc i. Mi ngi mt cu tr li Ph tri l "anh em phn i cn b trc tri khi nh ngi bnh, v khng th lm ng trc hnh ng tn bo i sai ng li nh nc, v tc thi ngn chn nhng him nguy c th n vi ngi bnh khi b nh p tn nhn." Li yu cu trn c lp li nhiu ln, nhng Ph tri vn khng gii quyt theo ngh ca anh em. By gi gn 5 gi chiu, thy anh em khng chuyn , Ph tri ra lnh chm dt bui sinh hot v cho cc i v phng. Tc thi anh Tin ng ln yu cu Ph tri gii quyt tha ng yu cu ca tp th ci to trc khi cc i tr v phng. 86

Ngay khi Ph tri cho lnh cc i v phng, mt s anh em cc i ti ch Kim v cc bn hi kin. Sau khi hi , anh ngh cc i ln ngi li v yu cu tri gii quyt tc thi tnh trng anh em bnh. Anh ngh khng th b l dp may ny, cc cy a gom thnh b, tnh on kt tht qu bu, l dp duy nht tp th ci to i din vi cn b tri. ngh c truyn nhanh i cc i, anh em nht tr ngi li. Ph tri thy tnh trng quyt tm ca anh em ci to b v. Khu A tr v phng khi c lnh ca Ph tri. Cn li khu B, anh em ngi ti khi tri ti hn. C l hn 7 gi. Mt s ngi va i va mt t nao nng mun tr v phng v s s tr th ca cn b. Nhn thy tnh hnh ny, Kim hi vi cc bn l mnh nn lui mt bc, khng nn tnh on kt ca tp th phi suy xp khi c mt vi k x ro. S ngi li trong thi gian va qua d ngn ngi nhng chng t quyt tm ca anh em. Cc i ng tr v phng v hn s lin h trao i kin thng xuyn c chung hnh ng. My ngy sau, Kim v mt s bn phng 8 trong c Vnh, Huyn, Hng v Hng bung trng c tn chuyn qua phng 7. Mt s anh em phng khc cng chuyn ti phng 7 trong c anh Tnh. Kim gp li Tin-t, Khun v cc bn t tri Ty ln Phan-ng-lu ri ra Bc. Nhn li hu ht l anh em c thi chng i r rt trong thi gian va qua. Phng 7 tr thnh phng k lut tp th ca tri. Kim chuyn qua phng 7 mi c hai tun th bn phng 8, anh Uyn v my anh em c tng phng v-sinh trn ra ngoi. Mc du b bt khi Ni Ba C trongkhu m ly x Ba Sao ti phn gia m gn ni Ba C, nhng li ting vang trong khi tnh hnh tri ang bt n. Sinh hot hng tun ti cc phng vn si ng, anh em lin tc i hi ban gim th tri tr ngi bnh v vi cc i. Phng 7 khng i lao ng, ca cng kha kn pha ngoi. Ngy hai ba t trc i ly cm, v c phng c i tm trc hay sau khi cc i lao ng v tm xong. Phng 7 nh b c lp, mi lin h vi cc phng b kim sot cht ch. S lin h vi cc phng ch thc hin c vo lc ly cm. Theo thng l, tri cho cc phng c nu vo chiu th by v c ngy ch nht, nhng v khng i lao ng nn anh em nu li cc mn n tri pht c vo ngy thng. Lc u tri ra lnh cm nhng anh em vn nu, sau tri lm ng khng ni ti na. Mc d khng i lao ng, tri vn cho mt s anh em phng 7 theo cc i lao ng i ly ci vo chiu th by. Nhng v un nu hng ngy, nn tnh trng thiu ci thng xy ra. C phng ch cn trng vo chic sn khu dng st cng vo phng. Tre 87

lm sn khu c chiu c tn tnh. n cui thng 10 chic sn khu ch cn li nhng thn tre lm tr buc cht vi khung tre xung quanh. Ngy k nim thng 10 Nga khng c t chc nh mi nm. Thi tit tr lnh hn. V ban m chic mn qa mng khng gi m, v ban ngy b b ba tri pht cng khng dy. Chic mn c ct bt 1/3 theo chiu di lm o m, thm chic m che kn hai tai v gy. Nhng mnh vn cn li chp ni lm xong "i tt" dng ban m. Nh vy anh em thy m hn. Sau ngh ca anh em khu B, nhn s nh bp thay i. Mc d vn cn b c qun l nh bp, m hnh s tr v tri ngoi v anh em bn khu A thay th. Mt bui chiu khi i lnh phn n cho phng, anh em phng 7 ngh vi nh bp i cho bnh m mi, v bnh c mc n rt nguy him cho sc khe anh em. Cn b nh bp ra lnh khng i th mi. Li qua ting li xy ra cuc x xt. Long, mt ci to cn tr, ti trc mt tn cn b s quan nh bp, phanh ngc o ni ln: -"Anh phi i bnh m mi cho chng ti. Anh c gii bn ti i. Anh c dm khng" Kim cm phc anh bn tr tui ca mnh, vi nt ho hng ca mt s quan nh ngy no. Anh cng n v chin u n vin n cui cng. Liu c bao nhiu ngi dm c hnh ng ny trc mt m cn b cng-sn. Cuc x xt gy no ng c tri. Phn n c i th mi. Trc cnh tan hoang ca nh bp, tn cn b qun l tc gin b vo trong sau khi ni ln: -"Trong lch s xy dng tri ny, y l ln u tin t nhn dm lm lon, coi thng cn b v k lut tri." Hn ni ng, y l ln u tin mt t nhn thch cn b tri. Mt tp th gn 400 ci to chng li lnh ca tri, chng li hnh ng tn bo cu cn b i x vi t nhn. V cng l ln duy nht mt tp th ng o t nhn min Nam h vang " o cng-sn" ngay trong vng t thnh ng min Bc. C l nhng bo co ca Ban gim th tri v hnh ng ca khu B ngy cng nhiu. Kim hiu cn b tri s khng tha cho hnh ng chng i ny, nht l nhng ngy gn y cc anh l din. Ban gim th s nhm vo nhm nh d hn l tp th ng o. Kim cm n li khuyn ca mt vi v bn khu A: cc anh khng nn chng i trc din nh lm, v chng khc no trng chi . Anh bit l mnh chng khc no mi tn thot khi giy cung, trn lng cp khng th thi lui c na. Lui cha hn c con ng sng, m chc chn tnh on kt ca anh em s tan v, l c hi thun li cho m ng-ten ph ri, m sau lng. Cc anh ch c mt con ng la chn l tin ti pha trc, tip tc con ng ang i, v lun bit mnh ang a rn vi t thn. Chp nhn ci cht n bt c lc no. Anh em vn vui v, khng thong mt nt u t. Hn thng nay khng phi i lao ng, xa hn ci mai ci cuc, c ci ch tiu n n, li bo co cm hn. Phng 7 nh mt th gii ring bit, trm lng trong mt sinh hot nng ng xung quanh. Nhng vt thng ni tay chn lnh dn. 88

T sng khi m ca phng cho ti ba n chiu, anh em i li thoi mi trong khun vin, chia nhau nhng hp tr nng, ht iu thuc lo ngon. Ai cng bit thi gian nhn ri ny chng ko di lu. Mi ngi vui v tn hng pht giy qy bu m cuc i ci to kh c c mt ln. Tri lm ng trc hnh ng ca anh em, nh khng mun nh ci gai s lm v vt thng. Hay tri ang xp t la chn cho thnh phn chng i mt ba n thnh son vo nhng ngy sp ti. By gi sang thng 11. Bu tri nhiu my nh mun ci lnh xung thp. Khi sng ng trng m sau mi hi th. Ci lnh ct da ang hnh h chic d dy vn bo nho ca t nhn, v thiu ngn rau ht go. Phn cm t hn i, chic bnh m en c cng nh hn trc. Phn n b ct xn v bo n ln, con tru dng ci thin cho nhng ngy l Tt lm tm thn t gy dc. Cn b qun gio vo phng nhiu hn trc. Mi ln thy hn xem xt lc sot t trang, anh em tr thng bo hn "trong phng c bung trng, cn b cn xem xt tm kim ci g cng phi c bung trng chng kin" Ngy Ging sinh sp ti, anh em c chung ngh l phi lm ci g k nim ngy thing ling ny. Mt khc chnh cng vic bn rn s gii to bt cng thng v tinh thn ca anh em trong phng. kin c c v, d c o hay ngoi o mi ngi ang ngi chung mt chic thuyn, m tinh thn v th xc cng chung mt s phn. Ly c nh c thiu v sinh, anh em xin cn b cp pht vi qut li cn nh cho sch, nht l phng v sinh gi cho sc khe tt hn. Tri ng ngay, v anh em ang n khng ngi ri, li t lm vic c ch cho tri. Phng 7 l phng duy nht c qut vi t trong ra ngoi, nh phong tc sn qut nh ca vo dp Tt. Nh vy mi thc hin xong phn u ca chng trnh, nhng vic cn li phi chia nhau lm. Mt s cy hoa trong khun vin phng cho vo lon st c li ch c, s mang vo phng trong m Ging Sinh. My chc l ng thuc tr sinh c ra sch y du thay cho n cy. Nhm ht thnh ca do Nguyn-c ph trch, cn Vnh lo ct hnh v trang tr ni t hnh c Cha. D tr phn n chiu ngy 24 thng 12 s tp trung bin ch n chung m Ging Sinh. Cc nhm phn cng bt tay vo vic, ch tic khng c s hin din ca Linh Mc Nguyn-hu-L. Tinh thn phn khi nh khng cn quan tm ti mi vic quanh mnh. Khi i tm anh em phng 7 r tai cc phng khc v chng trnh mng l Ging Sinh ca phng 7. Cc phng hng ng vic t chc m Ging Sinh. Thi tit vo thng 12 lnh hn. Chic o ct ra t tm chn p khng cn m. Ci lnh nh trong lng lnh ra, ng l bng i th ct rt. Ban ngy anh em thng xm quanh bp la si m. Sinh hot trong phng vn bnh thng, mi ngi chn ch vo vic sa son cho ngy l Ging Sinh. Cn b qun gio vo gi Tin i lm vic nhng anh em bo Tin khng nn i. V i khng trnh khi k lut nh cc bn khc, nu cn c phng s cng i vi anh. Tin li phng, khng thi hnh lnh cn b. 89

C l tin phng 7 t chc m Ging Sinh ti tai cn b, nn phng b kim sot thng xuyn. T trang ca anh em b khm k hn. D b theo ri gt gao nhng anh em ai ny tip tc thc hin chng trnh nh d nh. Ngy Ging Sinh ti gn, nhit t nhin xung thp. Anh em mc nhng chic o khc mu ct t tm chn p, mt hnh nh l mt khc vi cc bn t y. Trc y tri cm khng c ct tm mn lm o, nhng lc ny khng cn g phi e d s hi cn b tri. Cn b khm phng bt thng v nhiu hn trc y. Kim linh cm c chuyn g sp xy ra cho tp th anh em. Ngy 22 thng 12, mt s bn b chuyn qua phng khc. Anh em hiu gi pht ra tay ca m cn b bt u. Mi ngi cn li quyt tm thc hin chng trnh nh mc d s ngi gim st. Khng kh trong phng cng thng hn, mt i v trm lng ca nhng ngy va qua. Ngy 23 thng 12, mt s anh em khc c gi tn chuyn phng. Ai cng ngh l mnh s ra khi y, nhng cha bit lc no. i phng l bin php duy nht m cng-sn thng p dng ti cc tri ci to, phn tn hu ph v s on kt ca anh em khi thy phng no n nh. V l bin php m cn b tri phi dng i vi anh em phng 7, ngn chn vic t chc k nim mt ngy l tn-gio cha bao gi c thc hin trong x hi cng- sn, hung chi li xy ra trong mt tri t ni ting min Bc nh tri ny. Cn phng nh vng hn i. Mt cm nhn ca t nhn, "thm mt ngi vo phng thy cht hn, bt mt ngi nh vng hn i." Nhm tp Thnh ca vn tin hnh. Khi thiu c ngi khc th vo. Nhng bui ti nh ti nay, khi ca phng kha kn, anh em lng nghe ting ca nh nh, tinh thn cm thy lng lng, nh c gt ra nhng vn c ca cuc i, nh thot ra ngoi khung cnh hin ti. t, Khun ra khi phng, khng bit hai anh bn tr ny ti phng no. Cng chng khc g t sng ra bin, n c vn bi li vy vng. Nhng nhn cc bn ln lt ra i lng anh khng khi bng khung. Kim vn t hi sao cha ti lt mnh. Hay h sa son cho anh mt phn c bit. By gi chiu ri, anh vn mong li ti nay, c nhn thy nh nn chiu sng pha sau bc hnh Cha Cu Th trn nn giy bng m, m nh nn lung linh cng lm bc hnh thm sng ng. Trong khung cnh ny, anh c cm gic s thing ling vt ln cao, xc ng mnh lit hn nhng ln anh cng cc bn i d l na m nh th c B. C l khi tinh thn anh phn trn, trn ngp yu thng, nn d ngy l t chc huy hong khc bit vi ngy thng, nhng i sng y vn l nhng chui ngy hnh -phc lin tc. Cn lc ny, trong lng anh t nhiu giao ng, tm t anh ang phn vn, i sng anh b e da, anh vn mong mi c an lnh. Anh mun c nghe Thnh ca vo gi pht thing ling sp ti. Mi ngi cn s du dt gip trong khi tinh thn ang chao o. V lng ham sng vn cn tri dy mnh lit trong lng mi ngi ang gp bc him ngho, m tinh thn bng chc tr thnh yu ui. 90

D g trc sau anh cng ra khi ni y, anh vn mun ti nay c n chung vi cc bn mt bt cho lt. Anh quyn luyn h, v bit khi ra khi y, c th s khng cn c hi gp li nhng ngi bn c. Bu tri mt mu trng c. C ngy khng c ly mt cht nh nng, khung cnh tht m m th lng. T trn sn nm, qua khung ca s, khun vin khng nhn nhp nh trc, cc bp la bt i n o nh b bun ly vi nhng ngi ra i. Cc bn ang xm quanh cc bn truyn tr nh mang nng u t. Hm nay l ngy 24/12/77, khng hiu gi ny gia nh anh th no, b m anh c khe khng, v con anh bit c an ton. Khng r cc con anh c c chung vui ngy l Ging Sinh nh nhiu nm trc. Nim cay ng xt xa trong lng. Cha ti gi ly cm chiu, cnh ca cng cht m, hi sm hn thng l. Cn b trc tri vo sn. Kim t hi ci g sp xy ra na y, chc li thm mt s ngi chuyn phng. Hn ng gia sn, nt mt nghim trng, knh kiu nh bn cht hung tn sn c, gi ln tn Kim. Anh i ti trc hn. Hn cho anh 5 pht sa son dng c nhn. Anh bit mnh b chuyn phng. Nhn c ch li ni ca hn anh bit hn chng a g anh, trong lng th hn ca hn c ch cho anh. Nht l khi anh vch trn thnh tch n chn cm t ca cn b nh bp, ch trch hnh ng tn bo ca hn khi nh p ngi bnh trc mt anh em ci to. Nhiu lc anh t hi, ti sao vi hnh ng tn c cng khai i ngc li chnh sch nh nc thng ru rao l nhn o khoan hng, m hn vn c trng dng. Hay bn cht ca ch ny l th, kh c th thay i. Anh lng l tr vo phng hn ng i ngoi sn. i sng ca Kim tht n gin, anh tp quen t ngy i "ci to." T tri Ty n Phan-ng-lu i din vi Lng ng B Chiu, mt ni d tr tr thnh "trung tm ci-to trng k" cho nhng ngi chng cng bng t-tng. Anh nm tri nhiu th. phng k lut mt thi gian c cho ra phng tp th, v ghi nhn ci to c v tt. C phi v anh khng p ph, chi bi tp on cng sn nh nhng cn x lim khc trong lc cm xch c tay chn. Mi phng tp th c t ngy li b nht vo phng k lut. Anh ngh chc cn b tri bit anh va ht tt. Mt thng my ln chuyn phng, mt nm my lt vo x lim. Nm mi mt mnh thnh thi quen, lm bing c ni, d ch ni vi mnh, nhn thc mnh cn tn ti, cn sng sut trong bng ti lu ngy. Anh c hun luyn thun thc "trng 5 pht", nht l hin ti k hng cn g phi sa son, dng c nhn mi ngy mt t i, v st li qua nhng ln di chuyn vi vng. Cng ging nh nhng cn binh cng sn, hnh trang nh tnh, ngay c tm t ca h, cn g l ca ring m quan tm. Tt c b gn vo ti eo vai, m theo chic chiu nh tri nm. Bc ra sn, anh d tay cho cc bn, mm ci hn ngy gp li. Qua cng phng 7, r v bn phi, hn a anh ti cn phng mi xy, hin anh em tri Hong-lin sn chuyn v x dng. Tht tr tru, khi mi ti y, cn phng ny ang xy d dang, anh gp sc vo hon tt, v by gi c hng thnh qa cng vic mnh lm. 91

Cn nh kch thc bng phng 7 nhng s ngi cha gp ri. Mt ch nm khng c d, mc du nm tr u ui nh c hp, hi ngi nng nc. Anh c bung Trng cho nm chung b nm chiu ngang cha c 80 phn. By gi 9.30 gi ti, qu gi ng 30 pht. Kim va nm xung, cun chic mn lm gi. Xung quanh anh, nhng ting th vi nhp m thanh khc nhau nghe tht r trong m vng. Bng ting m kha pha ngoi ca khua vang, cnh ca m rng. Hai cn b bc vo, vn cn b trc tri v mt v trang. Hn gi anh ti trc mt bt ng th nghim. Hn d cao t giy nh my kh giy hc tr, di nh n anh nhn r c in du trn ln mu mc . Hn n ngc nh sp lm mt vic quan trng, nh mun dn mt anh, chng t hn c uy quyn y, m trong thi gian va qua anh em ci to khinh b v hn c hnh ng v nhn o. Hn c to: " B Ni v ngy Lnh chuyn tri Nay chuyn tri tn Trn-nht-Kim, can ti u no phn ng ..." Kim nghe nhp tim mnh nh p mnh hn, mc d anh lm quen vi khung cnh ny t lu. Tri ph thc hin ng li hn ni, s a anh ti ni quanh nm sng ph, thiu nh nng mt tri. Anh cha bit ni l chn no, nhng hn nhn mnh nhiu ln, ni anh ti sinh hot ci to rt kh khn. Anh bit hn chng cn phi da, cng chng v thng xt, m ch mun ni ln mt s tht. Bc ng sp ti ca anh s gian lao hn, do cuc sng s cng thng hn. Nhng mt khc anh lun c cm ngh, u lu cng thy chn, thi gian nh ngng li m cuc i ngn i. Anh lun mong i mt ci g mi m, n mt ni xa l, gp nhng b mt hc m hay khoan ho, mc d nhng b mt di bt c hnh thc no, cng ch l bn tay thp bc nhung. i ch cng nhiu cng tt, my thng mt ln cng hay. Khng phi anh ham i nhiu ni nh thng ni vi cc bn, l i du lch khng mt tin. Cm bng nc rt, lnh gc xung quanh. Khng phi anh "chy li lao ng" nh m cn b thng ni, mc d anh khng thy lao ng l vinh-quang cht no, ch thy cuc i mnh cng ngy cng th thm, thn tn ma di. Anh ao c c mt ngy ngh ngi, qun hn ci xng ci cuc, c ci ch tiu tn nhn lun y i hy dit kip sng con ngi, c dp lnh li nhng vt thng ang r mu. Khi c dt lnh chuyn tri, hn ni: -"Ti cho anh 5 pht thu dn dng c nhn. Qun ci g li ci y." Chc hn mun nhc, anh s i n mt ni tht xa, khng cn c hi tr li chn ny. Nhn hn, anh mm ci. Tt c xp t ri, anh ang bc ra khi uy quyn ca hn. Kim gp vi chic mn va dng lm gi, nht vo ti eo vai, mt tay cm chic chiu cun trn dng bn b nm. Anh bc ra ngoi trc cp mt ngc nhin ca mi ngi trong phng. H ngc nhin l phi, anh va ti cha m ch li khn gi ra i. Bu tri ti en, lc c vi v sao nh. Vng trng np u khng thy, nn th gian ph y bng ti. Tri v khuya cng lnh. Chic o ct t tm mn p khng gi cho anh m hn. Bn chn anh lnh but trong i dp ru trng tri. 92

Kim i theo nh n bm ca cn b trc tri chiu loang long trn mt ng. Vai mang chic ti c theo anh my ma ma nng, n xut thn t mt ti xch m v anh thng dng i ch. Nng li anh dng khi my m con ln thm ln u tin tri Gia-rai Long-Khnh. Qua thi gian theo nhu cu, gip anh c thm mt nim vui nh b, vt qua nhng cn i vo ngy ngh cui tun, anh bin i hnh dng n, khu thm giy eo vai, gn vi ming ti. Mt ti dnh ring ng bnh ht thuc lo d chin lm bng bnh nha ng thuc au bng. Trong ti ch c vi th lnh knh cng vi chn mn, v b qun o duy nht tri pht anh ang mc trn ngi. Nhiu khi khng nht vo ti trng n bo nho nh chic d dy lp xp ca anh. Anh gn gi n nh mt k-vt, mang hnh bng yu thng gia- nh. N vi anh nh hnh vi bng. Khng c n anh c cm tng nh thiu vng th g, v vy n lun gn gng trn i vai gy ca anh vo mi ln di chuyn. Qua khu sn rng, quang cnh ca gn mt nm trc khi anh ti y lc 2 gi sng, cng ging nh by gi. C chng ch c mt s khc bit l, khi anh bit n mt ni xa l, cn by gi anh cha bit ni no anh s ti. Anh ti y lc m khuya, v by gi tr ra khi tri va ti. Cc phng hai bn yn lng, ngn n in gn trn u cc chiu sng hng ro km gai ging trn b tng cao. Kim i qua phng 7, vn cn ting lo xo nh mi ngi cn thc. By gi cn qu sm ht bi Thnh ca, hay ch l ting th thm vnh bit ca cc bn, chng kin cnh ra i n ni chn tn cng ca nhng ngi bn. i qua cng gc, ni ro ngn khu t , nh ln ranh ca hai th gii. Ti ch u xe pha trc khu c quan, mt xe ch khch nh ang i, pha sau xe mt s anh em ngi hng i. Tri qu ti, nn khng nhn r mt nhng ngi ngi trong hng, anh ln ting: -"Ti, Kim y." Anh nghe cc bn tr li, tng ngi xng tn, th l y mi khun mt: T "Linh Mc Nguyn-hu-L n cc anh T-t-Hng, V-vn-Vang, Nguyn-tn-Tnh, Mai-vn-An, Dng-vn-Li, Ng-nh-Thin, Nguyn-vn-H, Trn-phng-Tin, Maingc-Y, Nguyn-tin-t, Nguyn-c-Khun, Phm-vn-Thng, -duy-Hng, Hunhth-Hng, Phm-hng-Th, Ninh-v-V, Nguyn-s-Thuyn, Nguyn-vn-Huyn. Anh l ngi cui cng cho con s chn 20. Hai mi b mt hin din ng gp kh nhiu trong bin ng va qua. Vi nhng ngi ngi y, bn cn b tri hn hoan nh nh xong nhng ci gai lm chng au nhc my thng nay. Nhng liu khu tri ny c c yn n trong thi gian sp ti nh m cn b tri mong mun, hay vn bt n v nhng ngi li c chung lng cm hn. Mi ngi ln xe. Hai ngi chung mt cng st s 8 xt r m cht c tay. Kim cng chung vi anh Tnh. Thc khng hn m gp, cng t tri Phan -ng-Lu ti Gia-Rai Long Khnh. Xung chung chuyn tu sng Hng n tri ny. By gi tay st tay trong chuyn xe nh-mnh, khng hiu s i v u. Chic xe ch khch nh c, nm ngi v lng ta h rch, l u st nhn ca nhng chic l xo. Kim khng dm ca mnh, anh c cm gic nh ngi trn gai nhn. n bt sng, anh thy nt mt cc bn vn rng r, khng mt thong lo u, ni 93

ci vui v coi thng m cn b v trang i h tng. Bc ti ang r my, lm nng ng c xe trc khi chuyn bnh. Ca knh ng kn, trong xe thy m hn. By gi qa 10 gi m, ch cn hn mt gi na l ti gi hnh l. Mt phn qu t s cu xin n trn ban php lnh c mt cuc i hnh phc. Cha khp mi ni, s n vi tt c mi tm hn cn ti s cu ri trong cuc i b kh. Nhng khng hiu sao, vng t nh b ny ca a cu, mt gc tm ti nh ni y, vn khng thy nh nn lt qua khe ca s. Khng thy v nhn nhp ca m thing ling, khng thy nt hn hoan ca mi ngi. Cc khung ca ng kn, nhng gian phng vn tm ti, im lm. C phi v linh hn Bc trn cao v ng ng sau lng, vi chnh sch tam cng, ph bnh v kim im, nim tin b bp cht, i sng lun lun b e da. Anh Tnh quay qua hi Kim: -"Anh ngh h s a mnh ti u?" -"Quanh vng ny tri m n l c ting nht. Hm sinh hot ngoi sn, tri ph ni l s a ti ni quanh nm sng ph, chc chng mnh s ln mn Bc." -"Nghe n tri "Ph-Nm" g . Nghe m thanh c v vng thng du, ti cng cha nghe ni ti tn ny bao gi." -"Ti cng cha phn nh c, i xem xe chy hng no v min Bc chng ta cng bit t nhiu, nht l cc tnh quanh y. Tuy nhin, ti c ngh v cha bit r sinh hot ni sp ti, m by gi ch cn by nhiu anh em, chng ta cn tnh ton k trc khi hnh ng." -"Ti ng vi anh v im ny. Chng ta cn gi im lng lc u ch xem ng tnh ra sao. Chc cc bn u c chung ngh nh chng ta"

94

Ch thch Tri Nam H Tri ci to Nam H nm trong x Ba Sao, huyn Kim Bng, tnh H Nam Ninh (tn gp 3 tnh). T thnh ph Ph L, qua cu Hng Ph, theo quc l 21 15 Km, trn ng i Chi N, Ha Bnh l ti x Ba Sao. Tri Nam H A nm bn b m, mt vng ngp nc vi nhng ni cao (khu m Tam Chc, nn tri Nam H cn c gi l tri m n t thi Php thuc). m Tam Chc thuc x Ba Sao, huyn Kim Bng, cch th x Ph L khong 12 Km, tip gip vi Ha Bnh v H Ty, cch Hng Sn khong 3Km ng ni. Din tch m khong 600 ha. Tri Nam H cng c gi l tri Ba Sao. Danh t Ba Sao c l c dch ra t nhm ch Les trois toiles = Ba Sao, cn nhn c phn no do ch cn lu li trn khung li st bc ngang trn u tr gch trc khi vo tri. Ni y l mt khu n in trng c ph cn li t thi Php. Thnh thong c bn bt gp nhng gc c ph c th, cn st li tri c ph to bng tri mn, thm phc, ngt lm. Mt s anh em thng ly l c ph nu nc. Nc c ph c sc vng nu, c bit c hng thm mi tri cam. Ngoi tri Nam H A cn c tri B, l mt tri k lut nm trn ng i Thung Gianh. Tri C v D giam gi thnh phn hnh s min Bc. Tri M, gn Ph L, l khu tri k lut nhng ngy trang di hnh thc mt tri y t. Trn ng i ti rng Cc Phng cn mt tri giam ph n, c l thnh lp t ngy chia i t nc. X Ba Sao tr thnh th trn ca huyn Kim Bng, c din tch 34,76 Km2. Quc l 21 i qua x Ba Sao ti Chi N (Ha Bnh) v rng Cc Phng. Ta : 20o 32 28 B - 20o 54 11 B 95

105o 47 51 - 105o 79 75 Th trn Ba Sao gm 16 x: i Cng, ng Ha, Hong Ty, Kh Phong, L H, Lin Sn, Ngc Sn, Nguyn y, Nht Tn, Nht Tu, Tn Sn, Thanh Sn, Thi Sn, Thy Li, Tng Lnh v Vn X. Huyn Kim Bng: t i nh Trn tr v trc gi l C Bng thuc chu L Nhn, thuc l Thin Tng. Nm Quang Thun 7 (1446), triu nh b tn Trn t l Tha Tuyn. Nm Quang Thun 10 (1469), vua L Thnh Tng cho i tn Thin Trng thnh Sn Nam, Kim Bng thuc Tha Tuyn Sn Nam. Nm Hng c 21 (1490), triu nh i tn Tha Tuyn thnh X. Nm Cnh Hng 2 (1741), triu nh b tn X t thnh L, chia Sn Nam thnh 2 L. i Ty Sn (1788-1802), Kim Bng thuc trn Sn Nam Thng. Nm Minh Mng 13 (1832), triu nh thnh lp tnh H Ni, Kim Bng v ph L Nhn thuc H Ni. Di i Thnh Thi 2 (1890, tnh H Nam c thnh lp t mt s huyn ca H Ni v Nam nh (ly tn H ca H Ni v Nam ca Nam nh). Ph L tr thnh tnh l ca H Nam. Giai on t 1965-1996, tnh Nam nh st nhp vi tnh H Nam thnh Nam H, sau st nhp vi tnh Ninh Bnh thnh H Nam Ninh. T thng 1-1997, tnh H Nam c ti lp nh trc y. Th x Ph L thuc tnh H Nam. Th x Ph l nm trn quc l 1A, bn b phi ca sng y. Ph L cch H Ni 60 Km, cch thnh ph Nam nh 30 Km, cch Ninh Bnh 33 Km. Ph L l ni gp nhau ca 3 con sng: sng y, sng Chu Giang v sng Nhu.

96

9.
Ti vng bin gii
T lc khi hnh anh em vui v ni chuyn nh lu ngy khng gp. Cu chuyn vn xoay quanh hnh ng tn bo ca m cn b tri, ca chnh sch trc sau bt nht. Mi ngi vui chuyn nh chng quan tm ti m cn b v trang i theo xe, cng chng phn vn lo lng l mnh s n ni no. nh la chm thuc thnh thong bng ln soi r tng khun mt khng thong nt u t, coi thng tn s quan cng-an tay lm lm khu sng ngn, i lc choi ngi v pha anh em qut tho bo mi ngi im lng.

ng ln Cng Tri H Giang

Kim khng phn nh c con ng mnh ti y v khi qu na m, nh sao khng chiu sng cnh vt xung quanh. V by gi tr ra, xe ang lt vo gia rng cy, cc con ng quanh co nh mt ht trong mn m. Anh ch nhn thy khung cnh pha trc thu gn trong vng nh sng ca hai bng n chiu ra t u xe. Sau mt thi gian kh lu xe mi ti ng l. Khi xe ti khu ven bin thnh ph H-ni vo na m. Thnh ph ang say ng, khng c ly mt bng xe chy qua. Nhng ngn n ng vng lt m sng, khng sng cho con ph vng. Ci lnh ct da ca ma ng min Bc nh du kn mi ngi trong nh. Kim cht thy mt ngi n ng qun o chnh t ang ro bc trn ng, qua dng i phi l ngi c tui. ng i u vo gi ny khi mi ngi ang trn lnh. C phi ng i v pha nh th c, nh vn cn thi quen ra khi nh vo gi pht ny. cu xin c mt cuc sng an lnh, v tm hn c an i. Vo na m, anh em yu cu Linh-Mc L lm php lnh. Trong xe t nhin yn lng. Kim nghe r tng hi th ca cc bn ho nhp vi li kinh nh nh thanh thot. Trong hon cnh ny, vo giy pht ny anh cng thy knh trng hn i vi ngi i din Cha trc mt. Linh mc Nguyn-hu-L i cng chuyn tu t Nam ra Bc, chia x vi anh em nhiu cay ng. Chng phn bit gia o v i, gia con chin v ngi i din Cha. Cp bc a-v trc y tr thnh v ngha, tt c ch cn tnh huynh , l tnh yu thng con ngi m s sng v ci cht gn b vi nhau. Mc cho ting ht ca m cn b cng an, li kinh vn trm bng, nh ang gi hn vo chn thing ling ti thng. Kim nh nghe r c ting tri tim mnh p trong 97

lng ngc. Anh t du hi, ti sao nhng ngi ny li khng khip s trc bo lc. Phi c mt ci g mu nhim m con ngi dc lng tin tng, vt qua nhng him nguy e da. Anh cht hiu khi nh ti gng sng ca cc Thnh t v o vi c tin cao c. Ti ng ba, ni gc ng c xy chic bng hnh ch nht hin r dng ch H Sn-Bnh di nh n ng. Xe theo mi tn trn bng r v pha tri. T y ti tnh Sn-Ty theo ng chnh ch gn 40 cy s. Anh nh ra sp ti qu v, x Phng-Cch ph Quc-Oai. Anh ngh ti ngi cha v cha gp mt mt ln, m v cuc chin huynh tng tn chia ct tnh cm yu thng cha con chng v, k Bc ngi Nam. Theo v anh ni nu i ng H-ng, t H-ni v lng ch c khong 16 cy s. Nu i tt theo ng lng cn ngn hn na. Trc kia thuc tnh Sn-Ty, by gi my tnh gom li mang tn mi l H-Sn-Bnh. Nh nc thay i th thc t chc c cu a-phng tit kim ngn qy, nhng c nhiu iu ca thn l c ch nng n, khng thng nht kin trong vic qun l, vn cn nng tnh a phng. V vy khng tit kim cn phung ph hn trc, m th tc li tr tr. Tri sng, gi ban mai mt du, nh mt tri chi la l lng gia bu tri xanh trong. Nhng mnh rung lp xp nc tri di bn ng, gi nh hnh nh khi anh v qu cha vng Hi-hu - Nam-nh. Theo cc bn ra ng vo ngy ma, ngi trn mnh tru th rong n c, nhn cnh tru cy ngi cyNhng hnh nh ngho nn n s nhng kh qun. By gi cnh c thay i, khng hiu ngi ta a tru i u li ly ngi lm th. Nhng thanh nin khe mnh cng trng u khng cy thay tru, c phi v tri thn trn ng mn H ch Minh v ti chin trng min Nam nhiu nm v trc, hay v i sng mi nam n bnh quyn nn ph n lnh phn trch nhim thay tru. Con ng tri nha phng ngy xa ni g nhng vin cc. Nc ma xi mn mt ng li nhng chic g khin xe nhy ln lin hi. Con ng cng hp li v hng cy trng hai bn, v hai lch nc "thy li" o st chn ng khin mt ng kh lng m rng. Xe chy khng ngh, qua a phn Sn-Ty bt ngt rung ng. a danh trc mt l Vit-tr. Con ng tr ln hoang vng, quang cnh kh cn thiu hn v mm mi m cng ca vng ng rung. Khi qua khi Vit-tr, Vnh-Yn nm v hng bn phi, v ngc ln khng xa theo hng tay tri l Ph-Th. Anh nh khi cn nh hc a d min thng du, anh ng ngc trc cc a danh mang y tnh cht huyn b. No l Pa-kha, Hong-su-Ph n Fan-si-Pan, Pia Oac vi m thanh min ni, ng ng hnh nh hoang vu. Nhng by gi chng chng cn cch xa anh bao nhiu, ang st mt bn. Anh c cm tng l mnh s nhn vng rng ni hoang vu ny lm ch an ngh sau cng. Khi ti a phn tnh Tuyn-Quang, khung cnh c phn thay i. Hai bn ng xut hin nhng xm nh thp nh, mi ngi au. Nhnh sng chy qua y ch cn l mt lch nc, nm tr tri gia bi ct mu nu ta.

98

Xe ngng li gia khu ch nh bn ng, qun hng by bn trc nhng cn nh mi r lp xp. By gi khong mt gi tra, hng qun tha ngi. m cn b thay nhau vo n tra, cn bc ti thip i trn tay li. Trng anh ta tht ti nghip, li khng ngng ngh t m qua n gi. Nhiu khi va li xe va di mt, mt tay cm tay li mt tay xoa mt. Chc anh ta mun xua ui cn bun ng lun ko xp i mt. C lc ang li xe, u anh gc nh v pha trc, chic xe hi chao i, anh cht tnh ly li tay li. Trc cnh ny, anh em ni a vi nhau "d hn nh a mi ngi trn xe i thm bc H." Anh em nh cn b mua cho t thc n vi s tin tri Nam-H gi t khi anh em ra Bc. Dn chng to nh nhn vo xe, mt s anh em d tay b cng cho mi ngi di ch trng thy. Chc h on bit nhng ngi trn xe l ai. Kim mua nhnh chui x tri no trn, v mng mu vng m. Vi chic bnh np ngoi gi l chui cn nng hi. Anh thm chng lu ri, ci i dy v anh hn hai nm nay. Ba cm chiu qua b b qun v i phng v chuyn tri, v lc ny trong d dy anh nh c hng ngn con su ang dy da. Anh thng thc tng ming bnh np, hng v tht thm ngon. V bi ca nhn u nh quyn vo chn rng, ha tan trong ming, xoa du con su i dang ch n ni d dy. ng l ming n ngon trong sut thi gian di va qua. Ca xe m rng, cc em nh nhy ln xe. Thy chng anh nh n m con anh nh. Anh em chia cho chng nhng vin ko bt va mua. Trong khonh khc khu ch nh ngng ng. H nhn vo xe nh mun thy r tng khun mt, nhng b mt sng sa, li ni ha nh khc hn nhng ngi i qua y. Kim nghe r my b bn hng quay ni vi nhau: "ci to min Nam y, bn r cho h..." Anh khng thy h mt cht hn th nh m cn b thng ni. Tnh ng bo l th. H thng cm hon cnh ca cc anh, hay hon cnh ny cng ging nh hon cnh h ang sng. H cha thy qun i min Nam ra nh min Bc, m ch thy con em h b thc y nhp ng t vo min Nam di danh ngha bnh vc nhn dn min Nam b p bc. Vi chiu bi min Nam ngho kh nn ht go phi chia t, l lnh m l rch. m dn ngho kh ny phi tht lng buc bng, hy sinh c ngi ln ca cho "mng c cao c" ca Bc v ng. By gi h i din vi ngi min Nam, m nh nc thng nhc nh trc y l "tnh anh em rut tht", v ng ngng trc hon cnh ca nhng ngi rut tht m nh nc thng tuyn truyn, sau khi thng-nht bin i t "ngha ng bo thnh n mu xng." Sau my thp nin chin tranh, v hai mi nm cch bit, Kim vn nhn ra th tnh cm c hu ca ngi min Bc. Nm 1946, anh ri H-ni v qu Nam-nh trnh trn chin ngy mt lan rng. V qu chng c bao lu, gia-nh anh li phi tn c sang Thi-Bnh, anh gh cha Keo v ph Kin Xng. Cng nh phn ng ng bo cc ni chy v y, c a phng gip tn tnh t vt cht n tinh thn. C min Bc nh th, ngi ni an bnh gip ngi chy gic ngoi xm. Khi khng hn l ngi dn vo thi k d d, nhng v ngha ng bo, ch vi khch 99

chia nhau t c khoai n lon go. Anh thm m c th tnh cm yu thng ng bo m bc t khi cn nh. Xe vn theo con l chy thng hng Bc. Anh khng bit mnh s ti u, ni no mi l trm cht dng chn. Ti Th X Tuyn-Quang, xe b ng l r vo sn vn ng nm thp hn mt ng. Xe dng li gia sn, anh em c xung xe ngh chn sau hn na ngy ng ngi b gi. Hai ngi vn chung mt cng, nn mt ngi phi ng nhn khi bn mnh lm cng vic v-sinh c nhn sau cc bi cy cui sn vn ng. Anh em ngi quy qun gia sn c, m cn b ng gc xung quanh. mi my ting ng h ngi khng ta lng, thn th mi nh nh ri ra tng khc, ngi tht mi mt sau mt m khng ng. Anh em c n ba cm tra, phn cm tri mang theo. Mi ngi ni ci vui v, nh khng c g xung quanh, trong khi mt s ng dn chng a phng ng trn ng nhn xung m ngi y phc ln ln va t va dn s. Sau ba n tra, xe tip tc l trnh theo hng bc, xa dn xm nh ng c, ng i mi lc mt vng v hoang s hn. Xe vt qua Hm-Yn ri Vnh-Tuy. Khi ti a phn Bc-quang, anh bit l mnh khng ti Lo Cay. Mt hnh nh tht m h thong trong tr nh v ni ngh mt Sapa, mt khu rng tha tht p m khi cn nh anh khng phn nh c v p ca ni rng. Xe vn theo hng Bc, vt qua nhng cnh rng tri di hai bn. Con ng t nh dn, mt ht vo rng cy pha trc. Gn 6 gi chiu ti mt Th x, xe chy qua khu ch ri ti mt bn xe. Nhn tm bin treo ni trm xe, Kim mi hay y l H-Giang, mt tnh bin gii Vit-Trung. Khng hiu xe ngng y hay cn i tip. Anh va tri qua qung ng di gn 200 cy s t tnh Tuyn-quang ti y, v khng cn bao xa na l ti ln ranh hai nc Vit-Trung. Vo gi pht ny lng anh vn dng dng, khng quan tm ti l h s a anh i u. Mc d m vang hai ch "H-giang" mt thi lm ngi min Bc chng my a thch. N cha ng nhng huyn thoi k b, mt ni rng thing nc c, ti t khi c tr v. N cho mi ngi ci n tng hi hng v mun xa lnh. Nhng by gi anh t chn ti y, liu c cn con ng v. Trong my nm i t nay y mai , khng c g cho anh mt cht tin tng ngy v, nu c ch l c vng mong manh, nh mt hy vng bt bo bm vu sng. Thnh th anh quen i vi khung cnh mi, i thay dn dp trong mt thi gian tht ngn ngi. Tm t anh i lc bn lon, tri tim nh b bp nght khi ngh ti phi vnh vin xa ri ngi thn yu. Sau thn xc bi hoi khng my tha thit vi hin ti. thy nhiu b i xut hin. Nghe ni c ti hai s on chnh quy n tr y, vi nhim v n ng mt Bc, phng qun i Trung Hoa trn qua bin gii nh nhng trn nh xy ra. Xe vn tip tc theo hng Bc. ng l nh dn, ln dc nn xe khng chy nhanh nh trc. Mt tri khut dng t lu, rng cy hai bn ng mt mu xm m, khung cnh min ni chm trong bng ti tht nhanh. 100

Hn 8 gi ti mi ti ch r, xe ri l theo con ng nh pha bn tri. Kim c nhn xung quanh nhng mn m ph trm vn vt. T xa, ni chn ni leo lt nh n ca trm gc nm st bn ng. Xe ngng ni trm. Ngi cn b v trang ra khi vng gc d cao chic n bo kim sot v ra hiu cho xe chy. Xe ri vng gc tip tc i theo con ng dc, bt cht anh nghe thy ging ngm ca bc ti: "Quyt-Tin l cng ca tri, Sao m kh th hi ngi trn gian." Kim khng hiu ngha ca ch Quyt-tin, ti sao li l cng ca tri. Ging ngm khng ng m iu nh mt ngh s chuyn nghip. Nhng trong khung cnh tnh mch ca m vng, m thanh nghe tht bun, no lng ngi ti y. C phi n din t ci th lng, cuc sng bt hnh ca nhng ngi ni ny. Xe quanh co vt ht con ng dc mi ti mt bng, v ngng trc dy nh ngang, nh n vng khng sng cho cn phng. Anh t hi y l chn no, sao li m u nh vng a ngc, hoang vng nh bi tha ma m a. Mt ngi xch n bo i ti ch xe u. Anh em xung xe, c tho b chic cng tay, ti ngi hng i trc ca cn phng n thp sng. Ngi S-quan cng-an tri Nam-H m chng h s bc vo nh. Hn chng h s c nhn ca hai mi anh em trn bn, khng qun km theo li gii thiu vi ngi ngi trc mt: "Chng ti gi cc anh nhng con cp xm ca tri Nam-H" Li gi gm tht nng nhit ch tnh, y cc anh vo con ng gian trun hn. Sau mt m khng ng, li vt qua mt qung ng di mt mi, Kim cm thy thoi mi c nm dui thng tay chn d nn xi mng ga lnh. Anh thip i trong gic ng khng pha trn mt hnh nh p no.

101

10. Vng cui chn tri

(Tri Quyt-tin, H-giang) Kim thc gic t lu, ci lnh but xng nh li anh ra khi tm mn qu mng. Tri cha sng, qua khe ca hnh nh bn ngoi vn chm trong mu xm lt. Anh nghe thy ting g gy sng xa xa. Ci lnh ngoi nh thm su vo phng. i d mn khng gi m bn chn. Anh khoc chic mn p ph ngoi chic o mn m vn thy lnh. D ch cch xa c mt ngy xe chy, ci lnh ca Nam-H mi ch lm xe da, cn y, ci lnh thm su, len li tn cng cc th tht.

Tri Quyt Tin (Cng Tri) H Giang

Tm gi sng ca phng mi m, kh lnh la vo phng. Kim bc ra sn, bu tri mt mu trng c trng tht thp. Sng xung nhiu nn khng nhn r cnh vt pha trc ngoi chc thc. Sau vi c ng ht th, anh c cm gic hi lnh len vo tn bung phi, hi nng ng thnh sng mi khi h ming. Cc bn anh co ro trong chic mn cun quanh ngi. Kim ang trn vng t ga lnh m nh sng mt tri tht him mun. Chn gi sng anh em ti trnh din cn b tri. Mt cn b gi Kim v ch anh ngi gh trc bn hn, vui v vi n ci trn mi: -"Anh Kim i ng c mt khng. m qua anh ng c ngon gic khng?" Kim ngc nhin khi hn gi tn anh nh quen bit lu. Ging ni H-ni th thit tht ha nh, khng pha trn mt cht m thanh min qu. Anh cht nh ti Hai Tin ca tri Phan-ng-Lu. Cng ging ni tht nh nhng, nhng khng hiu sao vn khng thy m hng vui ti, mt sc thi hi ho lm ngi nghe c mt cht cm tnh. Khng ai on hiu c trong lng hn ang ngh g, bit hn ang vui hay gin. Anh tr li: -"i ng xa cng hi mt, m qua c ng mt gic nn ti thy khe hn." Hn chm ri m tp h s c nhn ca anh trn bn. Vn ci ba mu vng i theo anh t tri Ty, qua cc tri min Nam ri ra Bc v by gi ln tn vng rng thing nc c ny. Hn m trang ba, ngn tay a t trn xung di theo hng c ghi tn cn b chp php v ngy thng hi cung. Trang trong, phn ghi ch ngoi l vi 102

du hi vit ln bng bt ch mu vn cn . Hn dng li phn nhn xt ca tri Nam-H v ni: -"Tri Nam-H ghi thnh tch lao ng ca anh rt xu. No l chng li lnh ca cn b qun-gio i, t cho i ngh gii lao. Khng n c anh em lao ng, nng xut lao ng km. V gn y nht l u no t chc tuyt thc" Kim nghe hn c, i lc nhn mnh nh mun tng mc quan trng ca vn . Li mt ln na anh c nghe nhc li hai ch "u no," khng hiu chng c thnh kin g m lun lun khoc cho anh hnh ng cm u. Anh tr li khi hn ngng ni: -"Cn b va c thnh tch ca ti tri Nam-H, ti khng hiu tri Nam-H c ghi r s vic khng, nhng c iu khi ghi" u no t chc tuyt thc" khng st vi thc t. Chng ti khng tuyt thc, nhng khi thy phn n khng ng tiu chun, ti c yu cu cn b trc tri ti kim sot. Nu l s sai tri ca nh bp, cn phi sa i, v phn n b ct xn s nh hng ti sc lao ng ca anh em. Cn nu bo ti l u no li cng khng ng, v a v bung ph ti phi i din anh em lin h vi cn b tri. Ngay khi cn b trc tri c ti kim tra, c s hin din ca cn b nh bp. S vic c gii quyt l nh bp phi bi hon phn cm thiu." Mt hn bng anh li, n ci va n trn mi vt tt. -"Th hnh ng cc anh h o cng-sn, gy nh hng xu trong tri?" Cu hi kh tr li, tuy vy anh vn phi ni: -"Thc ra s vic ny phi bt u t hnh ng nh p tn nhn anh em bnh ca cn b trc tri, mc du h c cn b y-s tri cho php ngh lao ng. V tnh ngi, cn b cng nh chng ti, kh c th cm lng trc s vic xy ra. Chng ti ln ting phn i cn b trc tri vi mc ch ngn chn hnh ng c th gy thit hi n sinh mng ngi bnh, khi sc khe ca h khng chu ni trn n." -"Cn v cc anh ngi ngoi sn khng chu vo phng theo lnh cn b, anh thnh phn no?" Kim nh khi s vic xy ra, anh v cc bn ng l tp th khu B ngi li cho n khi cn b tri gii quyt tnh trng anh em bnh ang b giam k lut. Mc d cc anh hiu l mt vic kh khn khi i hi cn b tri phi chiu theo ca tp th ci to. -"V tnh trng sc khe anh em bnh khng c cha tr, li b giam k lut cm xch, chng ti a ngh cn b tri gii quyt, anh em bnh tr v vi tp th hu cha tr kp thi." -"Anh ngh th no v hnh ng cc anh gy mt trt t, no lon ni nh bp?" -"Khi lnh phn n cho bung, chng ti pht hin bnh m mc xanh, c nhiu chic nng mi. Chng ti yu cu nh bp i cho bnh mi, v bnh h mc gy nguy him cho sc khe anh em." Kim khng hiu trong c ghi hnh ng thch cn b nh bp ca Phong trc s chng kin ca anh, cng nh anh em phng 7 dng xng xc than gy no lon khu nh bp. Hn im lng nhn Kim trong giy lt nh mun tm bit ngh ca anh trong lc ny. i mt hn soi mi ngi i din. Hn thong th ni: 103

-"Khng phi by gi ti mi bit anh. Khi chng ti c tri Nam -H thng bo cc anh khng chu n cm, B iu ti v mt ton cn b ti tri theo ri nm vng tnh hnh. Ti c nhng li pht biu ca cc anh trong bui sinh hot hc tp ni quy ti phng. Ti c k bn khai ca anh, nm vng t tng ca cc anh. B quyt nh a cc anh ln y, anh hy an tm ci to, v y l ni thun tin nht." Kim hiu y l trm cht ca cuc hnh trnh, l qu hng sau cng ca anh, nhng li l bc u ca nhng chng gai gian kh hn nhng g anh tri qua. Phi, anh ti tri "Cng Tri", ln tn nh cao, nh cao ca ti nhc v c cc. Hai mi ngi tri Nam-H c ring mt cn nh nh, tng xy mi ngi c k. Thi tit ngy cnh lnh hn, chic o may t mt phn tm mn ct ra khng m, thm chic mn qun quanh ngi vn cn lnh. Anh tr dy nhiu ln mi m, lm nng ngi bng nhng ng tc th dc, ri vo ng tip. Cc anh vn c ngh lao ng. Ngy hai ba ng xay nu chn, mn n chnh ca ngi min ni vng ny. Cc anh khng c ri khi khun vin phng mnh , cm nc do nh bp gnh ln tn phng. Sng ngy th ba, tri Trng ti phng, sau khi hi thm sc khe anh em, hn ni: -"Cc anh mi ti vng ny, cha quen kh hu, nh xung nh bp ly nc nng v tm" Khi gp tri trng, Kim khng cn ngc nhin v c ch v li ni ca cn b an-ninh. V ho nh thn thit bn ngoi liu c che du c d tm tn c. Nghe ni tri trng l mt i-y, tri ny hn hai mi nm t khi cn l trung-s. Hn v m nhn vin di quyn phi nh th no, tri ny mi c danh xng l "tri k-lut s 1 ca B", vi thnh-tch nhiu nm cm c . qua mt cc tri ni ting khc ca min Bc, mt thi lm mi ngi khip s nh m n ca HNam-Ninh, L-b-S ca Thanh-Ha. Kim nhn bit cc anh ri vo kin la, vi bn tay thp bc nhung, m thc t cn khip m hn nhng g vin tri ph tri NamH cho hay trc khi cc anh i. Ngi th ba m cc anh gp l cn b gio dc, cng li Bc K chnh gc. C l hn sinh trng H-ni nn ni r tng ch, khng c mt cht m thanh a phng nng chch hay ngang ph. Hn xng tn l Thiu-y T, ph trch vn-ha gio-dc. Hn cn tr, dng cao, trng tro mang nt th sinh. ng trn bc cao, hn ni: -"Cc anh c vit th v nh, ni r cho gia nh bit cc anh u th khng lc. Ti nhn mnh cc anh phi ghi a-ch r rt. Cc anh ang tri QuytTin thuc huyn Qun-b tnh H-Tuyn." Hn im lng i li trn bc nh anh em c nhiu th gi ghi nhn. Anh em nhn hn theo di. Bt cht hn dng li ni tip: "Cn v sinh-hot y, cc anh hy an-tm ci-to. Cn nu mun trn tri th ty , nhng ti ni cc anh r, t trc ti nay cha ai trn thot khi tri ny. cc anh r hn, ti cho hay tri c hai con ng, ng th nht l ng cc anh vo y, cn ng th hai i v pha sau tri, s a ln i B Then" 104

Li thm mt ln ngc nhin. Tri khng che du a danh nh cc tri anh i qua, mc d anh hiu ni y c ai ti thm nui m hng nhn tin nh khi cn min Nam. Cn th c vit chc g c gi, nn cho bit tn tri cng chng my quan trng. Nhng v im thch t nhn trn tri qa l c bit, hn da vo im no c hnh ng ny. Khi ti y anh b ng vi "cng tri", v by gi li thm thc mc v i B Then." By gi ang ma ng, bu tri mt mu trng c, khng kh lnh but. Tri trn nh cao, tng m my trng thong qua ph m mt t nh tm thm bng mu sa. Him thy nhng cnh bm bng chim bay qua, ch tr nhng cnh vc n m lc lng. 3 ngy nay bu tri mt mu sng trng, khng c ly mt cht nh nng si m nhn gian. Khng hiu cn bao nhiu ngy vn my nh lc ny, hay s ko di sut ma ng m-u m-m. T tri xung Th-x H-giang chng 36 cy s. Ngc ln pha Bc, huyn Qun B nm st bin gii, ch cch tri khong 10 cy s. Qua nh ni, pha bn kia l bin gii Vit-Trung. Xe ch khch t H-Giang ln Qun-b khng chy mi ngy. a phn cc chuyn xe chuyn ch khch bun ln xung H-giang Qun-b. Mt trc tri hng v ng l, hai bn l vch ni thng ng tip xc vi nhng cnh rng ga tri rng di chn. Pha sau tri da vo sn i tip ni vi rng ni cao. Mt vng t rng sau tri c dng lm ngha trang mang tn "i B Then", ni vi lp xc thn nhng ngi xu s ca tri. T nhin anh c cm ngh tht chua xt. Ngi ta ni trc v nhn mnh nhiu ln vi cc anh l, n y s li y sut i. Cc anh cht bc chn vo ca trc, v ch cn li con ng duy nht l i ra ca sau, li ln i B Then. Cc anh phi n nh tm t mnh ng vng ng, yn lng m thm m sng nhng nm thng cn li trong i. c o c canh gi pha di chn dc. Nu i theo ng hai bn hng tri cng kh thc hin. Sc lc no vt ht cnh rng hoang kia, cho d c qua c vch ni ny. Xung c pha di kia s i v u. Nu i v pha bin gii, ai s dn ng vt qua ro cn qun i hai bn. Cn nu xung min xui, liu c th ha ng vi lp dn chng sng lu ngy trong vng tay cng-sn. Liu c th che du c b dng, nt ngy ng nh ch mn vo thnh. Cn s khc bit v ging ni, i lc pha mt cht m hng ca min Nam. V qun o, liu anh c th che du c b qun o t mu xanh duy nht dnh cho ci to min Nam. Vo ngy cui tun cc i ngh lao ng, tri t chc mt bui chiu bng ngoi tri. Cun phim trnh chiu c ta Vng Tri, t cnh ngi v i thm chng khi hay tin phi c anh li l mt chic Mig, sn xut ti Nga S, gp h hng sau mt thi gian qun tho vi my bay Con Ma ca M trn vng tri min Bc. Ngi v vo trong rng gp chng. Khi gp chng, cu u tin ngi v hi: - My bay c sao khng anh? - Khng sao ht. Anh p an ton trong rng cy 105

Mc d thi tit cui nm tht lnh, cun phim en trng dng lm ti liu khng di, nhng l c hi cho anh em gp g cc bn trong khu O, v bit thm v tnh cm gia nh ca x hi min Bc. My ngy sau Tin v Vang i k lut, ri n Thin. Khng ai ngc nhin v bit trc sau g cng n lt mnh. Kim t hi y c phi l hu qu ca hnh ng Tin khng i trnh din ban gim th tri, hay tng ngi s ln lt nm mi k-lut v hnh ng chng i va qua. Chnh khi xy ra cuc chng i anh cng ngc nhin, ti sao cn b tri Nam -H khng c hnh ng no khi anh em chng li lnh ban qun gio. Hay tri khng mun lm cng vic thi bng ngn la chng i ca tp th khu B tr thnh phc tp hn. Cn v pha anh em ci to, c phi ti ng cng nn bt chp mi him nguy, v trc mt khng th c thm mt ngi bn b hnh h, ngc i. Khng cn phi c mt li khch ng, mi ngi lin kt cng gnh chu mi bt hnh xy ra. Nhng trong hon cnh n l ny, ch cn mt iu quan tm, by gi l ma ng ga rt, ngi b k-lut ch c mc mt b b ba tri pht, mang theo mt chn mt chiu mt mn. Khng c mc o m, m nn xi-mng lnh but. Khu phn n vn khim nhng nay li b ct gim. Pha trc mt phng anh l khu k lut, ch cch hai dy tng cao v mt con ng hp. Anh nghe r ting p ph chi bi ca ngi b k lut. Nhng m cn b tri chng quan tm ti, v t nhn phi i din vi ci i, ci ga lnh, gng cm cn kinh hong hn l nhng trn n rch da chy mu. Ri thi gian s lm hao mn c th lc ln -ch, v mt ngy khng xa s b khut phc. Thin cn tr, mi 20 tui, khi cn tri Gia-rai vc bao go 100 k coi nh nh khng. Sau hai tun vo k-lut, nghe ni khi ra em phi b khi phng, v hai chn b t di. D sao khu k-lut ny vn cn coi l may mn, v l nhng cn nh trn mt t, nh phng giam ca cc tri anh i qua, gm cng tay vi xch chn. Ch c mt im khc l thi tit qu khc nghit vo ma ng. V tri cn c mt c im l, ngoi tr thnh phn b kin giam lu ngy trong khu bit giam, a phn i k lut vo ma ng, v ma h vn l thi gian sn xut lng thc nui t. Cn mt loi phng giam khc l nhng hm , vo ma ng hm cng lnh hn. Khu phn n qu t, mi ba cm nm li ch ln bng tri trng vt vi mui. Khng c ly mt cht cht ngt, cht bo. Trong hon cnh ngc i, th xc s b hao mn theo thi gian. C nhiu ngi qua i y. Chnh ti cn hm c bit ny, cm xch v cai ngc cng khc thng. Vng st dp m c chn lu ngy st r, ng knh khong 4 phn ty, nh hn c chn bnh thng. Khi cm, t nhn c chn trn na vng st di, cn b p na vng st trn xung khng vo khp v tht c chn tha ra ngoi. Cai ngc dng gt giy p xung phn st trn vng st vo ngm. H lm nh mt thi quen trong khi t nhn au n. Phn tht ni c chn dp nt, vt thng chy mu d lm c v vng st xt r, d bn. Khng c cha tr kp thi v hnh pht k lut vn tip din trong nhiu ngy, vt thng l lot sau mi c ng. C chn sng ln khin vng st nh nh li ln su 106

vo tht, vng st nhm nh mt da c vo vt thng. Ci au ni c chn bp tht tri tim, cc b phn trong ngi nh b ct ra tng mnh. T nhn c cm gic vt thng nga ngy kh chu, nh ang b nhng di b gm nhm. Mun c ng cho bt nga li s vng st lm vt thng chy mu. Lu ngy nm mt ch, bn chn nh nng hn, mt dn cm gic ni gan bn chn. Cm gic nng n ln dn ti hng, nh khng cn chu s iu khin ca tr c. Ri chng bao lu, chn b cng thy nh tnh, nh khng cn l mt phn ca c th. Khng lc no bng lc ny, t nhn thy chua xt cho s phn hm hiu ca mnh. Nhng ngy cui nm dng lch qua tht mau. Bu tri vn u m ng my nh tm khn x t m nc mt. Cnh vt tr ln tiu iu dt, nh tm t bun nn khng ngy mai ca ngi ci to." Ngy u nm dng lch l ngy l c ngh lao ng, t nhn c "n ti" c ngy. Hai ba cm khng n, mi ngi vi ming tht tru kho, mt chn canh rau hm xng. Khu phn tht khim nhng nhng l mt ngy vui, v khu v c thay i, c mt cht cht bo trong ngi. hi nhp vi sinh hot lao ng, anh em tri Nam-H c chuyn vo khu 0. Khng hiu danh t khu 0 c t bao gi, nhng vi phong thi bnh dn m cuc cch mng mnh danh gii phng dn tc "gii phng" lun c nn vn ha c t my ngn nm, bt u lm li t khi im c xa. Ngi dn Si-gon ng ngng khi thy tm bng "xng " thay th cho "bo sanh vin," ly c danh t mi c v gi hnh v gin n hn danh t c. Thnh th khi bc chn vo khu O, anh bit l mnh bc chn vo trong mt vng trn khp kn, ti con ng cng, mt ngh lun m nh t ngy vo t. l mt vng t ring bit, mt khu nh giam trong tri t. Anh nh c nm trong gi, khng c hy vng vt thot ra ngoi. Anh t c dp gp ngi khc ngoi tr nhng ngi sng trong vng tng ny. Mt vng tng trn hnh ch O xy cao trn 10 thc, u tng c ging km gai c chiu sng bng nhng ngn n cao th. Li ra vo duy nht l khung ca bng g lim dy lun kha kn pha ngoi. T ngoi nhn vo khu O, Kim khng thy c g v vng tng qu cao, im lm nh mt c o. Trn u tng ri rc nhiu vng gc, c cn b v trang trc gc ngy m. Mc an -ninh trong khu O cng thng hn bn ngoi. Qua khi ca nh va lt mt ngi i nm v bn phi ca khung ca ln, pha trong l khu t rng. Mt cn nh ng lp ngi tng xy nm cch xa khu tri mc v ca. Phn t cn li bin thnh vn bp ci, c c vi ngn gc do t trong khu gieo trng, phn hoa mu thuc qu ca tri. Kim nhn quanh, tm mt b ngn li bi vng tng xy cao phng l, ch thy bu tri mt mu trng c. Anh c cm gic ang ngi su di y ging, vng tri pha trn thu nh li, khng thy c g pha xa, ngoi tr bng cy l m trn nh ni. Vi nhn s hn 70 ngi chen chc nhau trong cn nh nh. Mc du c sn nm trn thnh hai tng, nhng ch nm chia nhau nm rt hn hp, vn vai chm vai. 107

Ngoi 20 ngi tri Nam-H, cn c cc anh: Nguyn-vn-Phc (S-quan Hi qun), Nguyn-vn-Trnh (S-quan Truyn tin) n t tri Vnh-Ph. Cc anh: ng-vn-Tip (S-quan Khng qun, Dn biu), Nguyn-thi-Qun (Squan binh chng D) v Hong-trng-Hanh (S-quan Cnh-st) n t tri H-Ty. Mt s anh em t tri Thanh-cm ln y sau nhm Kim my ngy c cc anh: Trnh-Tiu (i-t), Trang-minh-Hi (Thiu T), Nguyn-ngc-Xun (Thiu T), Phmdng-t (Thiu t), L-vn-Khng (Ph qun c tri Cn-Sn), Nguyn-Vn-Th (B T Php), Trn-trung-Chi v L-vn-Mi (can ti chng Cng). Mt s qy v Linh-mc, Tuyn-y Cng gio cha hn c hnh ng chng i trc din ti cc tri cng b a ln y, v vn l thnh phn m cng-sn khng th sng chung gm c cc Linh Mc n t cc tri: LM inh-Cao-Thun (Nha Tuyn y Cng gio), LM Nguyn-thin-Thut (Tuyn y Binh chng Hi qun), LM Trn-cngnh (Tuyn y, Cn Th), LM Nguyn-hu-Chng, LM Cao c Thun (Nha Tuyn y Cng gio), LM Nguyn Vn Nguyn Vn Thnh (Tuyn y, Thy qun Lc chin), LM Ngh, LM Chu Vn Oanh (M Tho), LM Phan Hu Nam (Dng Cha Cu Th, Si sn), LM Phm Vn Hng (Tuyn y, Gia nh), LM nguyn Vn Ha (a phn Ph Cng), LM Phm Ngc Lan (Tiu Chng vin Ban M Thut) Thnh phn t nhn ca min Nam sau ngy 30/4/75 t cc tri ti y cng chung l 48 ngi. Kim gp li mt s anh em Bit kch ra y t thp nin 60 v tri di nhng nm sau . Thi gian t nm 1972 tr v trc, i sng ca h rt th thm. Nhng ngi may mn sng st sau nhiu nm k-lut tra tn n kin giam cng chng my lnh ln. H c hng tiu chun nh mt t hnh s min Bc. ang trong tnh trng kin giam hay k-lut cm xch trong phng ti, h c a ra khi ni y, tho b si xch tay v vng st ning c chn. n tiu chun cao hn, c ra lao ng ngoi tri nng gi hn lnh cc vt thng trn c th. nhum thm mu da, v thiu nh sng lu ngy trong cc cn hm ti, tr thnh trng bch mc meo nh nhng xc cht. c ng thoi mi hn trn vung chiu c nhn trong khu tp th. c n no hn trc d ch vi ng khoai sn nm trong tiu chun. Nh v bo cho ra v mt con ngi mp mp, d ch l mp bt bo nc. Nhng c l v "king c" lu ngy trong phng k lut nn ln da vn thm xm, nt mt vn nng n. Vt u ngn tay n vo da vn cn in su. Anh em c ngc nhin v s i thay trong cuc sng, nhng chng ai quan tm v kh on c nh ca ngi cng-sn, vn thay nay i mai. Cng vo thi gian ny, s qun cn min Bc vo nh ph min Nam b bt lm t binh kh ng, Ph-Quc nh khng cn ch cha. Nhiu hi on ti min Nam ch trch chnh quyn v tnh trng giam t cng-sn. H i ti tn ni quan st i sng t nhn, i hi chnh quyn phi cho t nhn ngy 3 ba n no, y d cht b dng cho mt c th, cn lng thc phm cho mi ngi phi c kim tra. Cc nhu cu cho c nhn nht l v sinh y-t phi t ln hng u . Mt anh bn cng phng tri Nam-H nguyn l mt s-quan ti tri Ph-quc nhc li sinh hot tri Ph-quc trc nm 75 bng cu ni: "Nht t, nh qun khuyn, th ba mi ti nhn vin an-ninh tri." 108

Mt vi nht bo ti min Nam ng hnh khu "chung cp," cng thm nhng li phn i v hnh thc v nhn o ca phng giam ny. Cn by gi, sau bao nhiu nm t y trong X hi cng-sn, chuyn t Nam ra Bc, ht tri ny n tri khc, anh cha thy mt hi on, mt c quan thin nguyn hay mt hi bo v nhn quyn no ti thm cc tri t cng sn giam gi nhng ngi min Nam, thy tn mt i sng t nhn "ci to," mt i sng phi c lm mi c n. Lm ra nhiu hoa mu vn khng c n no, m ming n c ng l th nui sng con ngi th k ny. V vy anh nhn ra mt iu l chnh sch t y ca Cng-sn rt khoa hc, t nhn t nui sng v s lng thc t lm ra nui c m cn b coi t. Do thi gian giam t c ko di bao lu cng khng nh hng g ti ngn sch ca nh nc Cng-sn. Cha thy bo ch hay cc hi on quc-t ti thm cc hm giam ny. Hay h yn lng tin tng vo danh t "nhn o khoan hng," vo "tnh anh em rut tht mu chy rut mm." Liu chung cp ca cn sn Ph-quc c snh c vi hm giam y khng? n ngy trao tr t binh, nhiu qun cn cng-sn xin li min Nam trong chng trnh Chiu hi. Anh khm phc nhng ngi ny, h c mt nhn thc ng v hai pha x hi h sng. H li v hai ch T-Do, m khi tr v qu hng min Bc t do ch cn l o tng. Gp li cc anh Bit-kch y Kim mi chng hng. Li thm mt bi hc kinh nghim v s thnh tht, thng thn ca ngi cng-sn. Vy t s trao i ngy xa l bao nhiu. V lc lng cng-sn khi tin nh min Nam h khng c c s gi t, nn i tng gy tr ngi cho cuc tin qun ca h c gii quyt s phn ti ch. Hnh nh m chn tp th ca qun dn min Nam t Tt Mu Thn n ma h la vn cn l mt du tch kh qun. Vy ti sao nhng ngi Bit-kch d tr cho cuc trao tr vn cn y. C phi cng-sn min Bc mun gi h lm con tin cho cc mc ch sau ny. Hay h s nhng ngi Bit-kch s l chng nhn c th v hnh-ng tn c, i ngc li tinh thn nhn o ca cng ng quc t mt khi cu chuyn ny c phi by. Hay h vn che du, bng bt nhng hnh ng v nhn o hu ly c phn no lng tin ca nhng ngi nh d v nhng li tuyn truyn mt ngt. t trao i t binh nm 1973 qua i, anh em Bit-kch li tr v np sng c. Nhn li si xch tay ci ning chn trong cc cn phng m thp thiu nh sng v phng tin v sinh. Hay h phi lao ng cc kh hn trc, nh tr li cng lao "v bo" va qua, vi tiu chun 11 k cht bt mi thng gm ng khoai sn, tiu chun ca mt t hnh s min Bc. H mang ti danh kh c bit, "gin ip hot ng ti min Bc". C nh vy mi danh chnh ngn thun khoc cho mt ci n m chng qua mt c ch php l no xt x. Nu khng ku n t hnh, th vi "lnh tp trung ci to" cng sut i an c ti cc vng ni rng bin gii Hoa-Vit. C ngi tri qua 20 nm t y vn cha c v. Nh nc bo cc anh Bit-kch ci to cha tt, cha ra sch u c cn nng tnh t-bn -quc. Nh vy 109

chng cn n trung thn kh sai, cc anh vn vnh vin y, nhn mnh t ny l ni an ngh cui cng. Nhiu khi anh t hi, ti sao c cuc huynh tng tn. V nh kin chnh tr hay tham vng c nhn. Khi u mt cuc cch mng chng ngoi xm, nhng li khi dy lng cm th u tranh giai cp, ni da xo tht. Nu cao chnh ngha chng thc dn h p bc, li i lm tay sai cho mt quc thc dn khc, np di danh xng l cc nc anh em v i. Nu cao m danh "Anh hng dn tc, nh cao nhn loi" nh mt lp v ho nhong, che y s dt nt ngho i v chm tin. C ngi t ra cu hi :"Sau khi nh chim min Nam, cng sn khng bt qun cn min nam i ci to, khng ui dn thnh ph ti vng kinh t mi, khng chim ot ti sn ca nhn dn min nam, thc tm thng nht ha ng dn tc, tip tc pht trin t nc" Theo l thng t ngn xa, l con ng phi lm thu phc nhn tm, phc hng t nc sau nhiu thp nin chin tranh. Nhng tic thay, v bn cht, ngi cng sn i ngc li. bin cuc Nam tin thnh xm lng, t o huyt chn hai ch "chnh ngha" m h tng nu cao nh mt ngha c, v hin nguyn hnh ca mt tp on thc dn mi. H nhng tay vo mu ca ngi min Bc qua nhng t u t. Dnh t ca a ch dn cy lm ch nhng nh nc qun l. Git hi nhng ngi c tinh thn quc gia dn tc v khng i theo con ng phn bi qu hng. Pht ng cch mng vn-ha ph hy truyn- thng du nhp mt th vn-ho vay mn. V mt ln na li nhng tay vo mu ca ngi min Nam. Nu cao chnh ngha gii phng dn tc nh mt th ha m hu thc hin b quyn. y hng triu ngi vo cc tri tp trung ngn nga mm mng chng i, kh d lm lung lay ch cng-sn. Bin x hi thnh mt nh t khng l. Liu ngi dn c th sng hnh phc trong mt quc gia ngy m lo s v chnh -sch cng-an tr, trong mt x hi m quyn t do con ngi b tc ot. Bc mn st vn m, ngi dn c dp nhn thy tn mt i sng hai min, hiu r thc cht ch cng-sn. Cuc thng nht Nam Bc gia tng s chia r ni b. L bi "Gii phng min nam" tr thnh mi lo cho cng-sn min Bc. ngi min Nam tr li min Nam, d l ngi min Nam c mu cng-sn, nhng v tnh k th vn ch l th cp v rng. a phng nng tnh t tr. Mi vng mi tnh nm trong tay mt lnh cha. M lnh cha xut thn t gii cng nng, c phong thng v trung thnh vi ch , c nhiu thnh tch st mu vi nhn dn. To dng uy quyn ti thng, php vua thua l lng, mnh tay v vt ti sn ng bo. Nh nc c c mt chnh sch min Nam tin nhanh tin mnh bng min Bc X hi Ch ngha. Anh cng chng ngc nhin v hnh ng ca mt s qun cn tr tui min Bc khi vo thnh ph Si-gon. Anh thng bn tr, ci g cng thy l mt trong khi khoe ngoi Bc ci g cng c, ti-vi t lnh chy y ng Anh thng cm, v m tr mit mi trn ng tin nh min Nam, cha c hc tp li nn khng bt kp s thay i chnh-sch qa nhanh ca nh nc. Thay v khoe khoang nh trc y, ng 110

li hc tp thay i khi h nm chc phn thng trong tay, h nhn min Bc ngho i hn min Nam, nhng t ho l k chin thng. Nhng anh vn phi suy ngh v cu chuyn xy ra ti H-ni, th ph ca vng quc cng-sn min Bc. V h thng chuyn vn nc ung qua cc ng ng ti tng nh cha tho ng, nhiu khu dn chng vn phi ly nc x dng hng ngy ti cc vi nc cng cng. Cc a im ly nc li khng c nhiu, a phn lu li t thi cha chin tranh. ng ng h c, mch nc chy chm, hng xp di c nm by chc thc. Tnh trng tranh ci k trc ngi sau xy ra lun. Ti mt vi nc, hng xp di, c trm cp mt nhn vi nc mong cho ti lt mnh. Bt cht, mt thanh nin o thung, dp ru, qun xanh b i i ti y cp thng ang hng nc ra ngoi v cp thng ca hn vo. Mi ngi phn i hnh vi thiu k lut v yu cu hn xp hng nh mi ngi. Hn khng lm theo kin chung, li tc gin hai tay chng nnh ni ln trc m ng ton n b v tr nh: "...v c nhng ngi nh hn chin u nn mi c ha bnh nh ngy hm nay. Hn c quyn hng phn u tin v cng lao ca hn b ra" Chc hn mun ni vi mi ngi trc mt l v h hn phi chin u, hy sinh hnh phc ca tui tr. Hn cng mong mun c hng mt cht n hu, bin i cuc sng t ngho nn n no m. Hn khng dm nhn cao, khng dm snh vi S Trng, Trung Trng, vi nhng ngi c ng tch trong n v. H c cp pht nh c ngoi Bc ln trong Nam. ho ga nh n my ln, khng k cm di bn t cng cho ngi khc. Hn rt hiu ngha ch "quyn li." c quyn trong tay th li nhun phi ti. Cn l lnh nh hn, thng ngy ln li, nhn i nhn kht trn ng mn H-ch-Minh, phi chng chi vi bnh tt him nguy. Vo sinh ra t trn khp chin trng min Nam, vi nhng vt cm lt, nhng ht go rang dn bng. Khi chin thng min Nam, hn may mn hn cc bn khng b vi thy ni gc rng hm ni, c c hi tr v. Ming mi min Nam tht bo b, b ct xn chia chc bi m ngi quyn th, nh k kht nc i n lu ngy, lng tham ca h tht v cng. Khi cuc chin tn ln, m lnh tt nh hn c hng nhng g ngoi c n "gii ng tp th." Mang sc lao ng hon thnh con ng st ni lin Nam Bc. Hn tr v gia-nh, vn cn nh c xiu vo, mi tn nhn thy bu tri. Hn v ng i t tin vo min Nam, nhng khi chin thng li m thm rt khi. Danh hiu anh hng ch l h o. Hn cn phi sng, v ang sng ly lt ngoi l x hi. Nhn s tc gin ca hn l ra ngoi, m ngi trc mt ngh g. C phi v lng m bao dung, vn nng tnh thng xt. theo tun theo khuyn co ca nh nc, mt thi tht lng buc bng, ht go x lm t cu tr nhn dn min Nam i kh. tng thm kh bao nhiu ging l khi nhng a con yu c i khng tr v. Lng m v tnh yu thng tr thnh ch k, b khng mun con ci mnh vo ni nguy him mt phng tri xa lc. B du con khng cho ra i. B chp nhn c gia nh thiu thn, ba rau ba cho khi tiu chun b ct xn, v khng khuyn khch con em nhp ng. Nhng cui cng v s thc bch, b nh chu ng au kh hon thnh x mng do Bc v ng ra. 111

Kim vn t hi, nhng ngi lnh o c hnh ng ny vi mc ch g. bn cng ho i sng min Bc, o ln cuc sng min Nam. C phi to dng mt lp t bn mi nm trong tay gii lnh o v cc cn b cao cp ca ng, trong khi thnh phn cng nng vn i kh. Hay v con ci h khng phi i lnh, khng cht trn chin trng v xut dng du hc hu ni nghip ng cha sau ny, nn khng hiu c s au kh mt con. Hay v a v n trn ngi trc, ln xe xung nga, khng bit ti c khoai mu sn nn khng hiu c ci i kh hng ngy. Ngoi s ci to min Nam vo tri sau ngy 30/4/75, cn mt s anh em bit kch, s cn li l hnh s min Bc, c n t 10 nm n kh sai trung thn, a phn can ti cp ca git ngi. Kim v cc bn Khun, Hng, Li chuyn qua t an my tre. T an gm c 10 ngi, hu ht l anh em Bit-kch. Ngy hai bui anh v cc bn t an ri khu O ti ch lao ng. Ch cn hn thng na l Tt Nguyn n. Tit tri cng lnh hn. my tun khng c ly mt cht nng, bng mt tri ch cn l mt vng sng m sau mn my dy c. Cnh vt tr ln r, bun nn. Cn nh tranh thp nh, khng cnh ca ra vo cng nh cc khung ca s trng trn, nn khng cn c nhng lung gi lnh la vo. Anh em ngi lm vic quanh ng la t bng nhng khc giang cn tha. Ngn la bc cao, hi nng lm rt mt nhng sau lng vn lnh but. Kim cha bit an r r nn lnh phn ch lt gi bnh chng v a tre cho bp cn b. S lng yu cu tht nhiu, v ngoi s cung cp cho c quan, cc cn b cn cn ring cho gia nh. Sau nhiu ngy lm chung, anh cng knh phc anh em Bit-kch. Mc d tri qua bao nhiu nm cm xch k-lut v kin giam, hng chc nm tri ch bit ti i v rt, nhng vn gi c ngha kh ca mt qun nhn min Nam. Anh Luyn l s quan cp bc cao nht trong ton y, c anh em knh trng nh con chim u n. Anh kn o ha nh nhng rt k lut vi chnh mnh. Kim thng tr chuyn vi anh trong gi lao ng, v ch ni y mi c th tm s, khi v phng ai cng cn trng, nht l trong mt tp th hn n chen ln m hnh s min Bc. c bit ton anh ra y t nm 65, anh min Bc 13 nm. C ln tm s Kim tr li cu anh hi: -"Khi anh nhy ton ti v B ch huy vng 2." -"Anh theo ton lp tri?" -"Vng, tri ni cc tri An-Kh, Kannack, Thu-thy ln Plateau GI Kon-tum sau mi v Pleiku." -"Anh c nhn c th ca gia nh khng?" -"Sau hn mt nm b bt ti c gp nh ti v cc chu mt ln tri Gia -rai Long-khnh. Khi chuyn tri ra Bc n Nam-H ti c nhn c th nh. Theo th vit, nh ti vi tin ti ang b giam ti tri Ch-ha. Cn anh, anh c lin lc vi gia nh khng?" 112

-"T ngy i n by gi ti khng c tin ca gia nh" Kim hiu, cc anh Bit kch thuc thnh phn m cng sn tn tnh khai thc, c khoc danh hiu l "gin ip nm vng" cc k nguy him. Cc anh cn sng n by gi qa l iu may mn. Kim thng cm vi suy t ca cc anh, d sao gia nh vn l mt ngun an i, mt hy vng bm ly m sng. Kim kh c th ni ra nhng iu mnh bit. Thc t cc anh c ghi nhn l mt tch sau ln cng-tc. Mt thi gian sau, gia nh c lnh tin t tut, ngi v tr c gi l qa ph, n con di tr thnh c nhi. Tm hnh bn thn vi gng mt rng r, ti ci c ng khung t trn bn th, nhng tm huy chng gn thng hng trn mt gi bc mu nhung . Ngy cc anh ra i tr thnh ngy tng nh, l thm t nhiu tm khn x. Thng ngy qua ch cn l k nim au thng cho ngi li. Hn chc nm qua cc anh vn sng y, nh ang sng trong mt th gii ring bit m mi ngi tng chng cht. Kim tip li: -"Trc nm 75, khu c-x L-Gia pht trin rt p. Nh ca khang trang hn, ng x m rng, khng kh sm ut rt nhiu. Nhng trc ngy min Nam b chim ot, Sa-gon tr thnh tan hoang. Mi ngi ai ny tm ng thot him ra nc ngoi, kh m lng c ai ai i. V sau khi min Nam mt hn vo tay cng-sn, Si-gon nh mt ht sinh lc, qun Cn min Nam i ci to, gia nh tr thnh chia ly tan tc." -"Khng hiu nh ti v cc chu ra sao?" Kim thong nhn ra nt u t trn gng mt anh. Cc anh cng mong mi c mt ngy tr li khung cnh c. Liu nhng g thay i. Cng c th ngi v tr li mt ln sang ngang v mi mn i ch. Cn nhng a con ngoan th di ngy no cng c th tr thnh mt th rc rn sng vt v bn l x hi. -"Ch tr trng hp ch v cc chu ra nc ngoi trc gi Si -gon mt, nu cn li ti ngh chc cng chng nh hng g v anh xa nh lu. Sau khi Si-gon b chim ot, nhng cn nh ch b i nc ngoi u b tch thu, mt s cn nh c ch nh i ci to thng b chnh quyn a phng trng dng, ly c ngi i ci to c n mu vi nhn dn. Hoc a phng khuyn d thn nhn ngi i ci to ti cc vng kinh t mi, ngi ci to s sm c tr v on t vi gia nh. Ti Si-gon c nhiu gia nh gp cnh ny. M con bng b nhau ti cc vng Phc-Long, ng-soi, Qung-c nhng chng c bao lu phi tr li Sign, v cha quen rung ry. Nht l v khng c chnh quyn gip nh li ha hn trc khi i." Chiu 30 Tt c ngh lao ng. Gi l bo v truyn thng dn tc, vui chi 3 ngy Tt, mi ngi c ngh thm ngy mng mt v mng hai. Sng ngy mng 2 c tri ko ln ni trng cy, gi l "trng cy nh Bc." Nhn dp Tt, mi ngi c pht 2 chic bnh chng. Mt chic c cht tht, chic kia v ht tht nn ch cn u. l kt qa ct xn ba n hng ngy cui nm c cht n ti. Mi ngy Kim theo ton i lao ng ti cn nh tranh, anh mi c dp nhn thy mt phn quang cnh tri. T ch lm ra ti cng gc l mt sn rng, hai bn c nhiu 113

cn nh nh giam t. Mt cn dng lm trm x. Cc anh trong khu O ch khi au m khai bnh mi ra ti y. Ba ngy Tt, tri cho php t nhn c t do i li trong vng tri. Kim nh khi ti y, vt ht con ng dc chy theo vch ni ti mt bng, i qua khu cng ro km gai ri vn bp ci rng mnh mng mi ti khu c quan l ch anh xung xe. T y anh phi i qua mt qung ng na mi ti cng trong l khu giam t. Kim v cc bn i v pha sn vn ng. Con ng t bi m v ng ngi qua li. Pha trn qun o rch v ca t vi y phc mu sc rc r ca ngi Ty. Mt chic cng tro cao dng ln u con ng r vo sn vn ng. Trn nc cng c t mt con chim b cu ng giang cnh trn qa cu. y l con chim g do Nguyn-Tin-t khc tri mc my ngy trc y. Khi anh em ni a l trng n chng vui cht no, dng dp n tht bun nh mang tm trng tha hng ca ngi iu khc, cha ng v hn ti ca ngi mt t do, biu tng cuc sng ngn ngi th lng ca nhng ngi ci to ang ti chn ng cng. Ting sng vn vng v t bin gii. C ci g ln ln gia chin tranh vi ha bnh, hay x hi ny ang vo thi im ha bnh trong chin tranh, m bng chim b cu ch l hnh thc ru ng v v nhng ngi thiu s. Hay n cng ging nh bc hnh khng l ca Bc ng ch tay v pha Bc, mang ngha nhc nh nc anh em v i "khng c g qy hn c-Lp T-Do." Th hin ng ngha "c-Lp T-Do" trong vng tay cht ch ca cc nc anh em. Pha trc l sn bng, mi ngi ng xem ang c v cho i nh. Mt trn u giao hu gia i t hnh s v i cn b tri. Kh c th cn bng lc lng gia thn hnh bo tt ca cn b v hnh hi tr xng ca m t, cha k mt bn chn giy mt pha chn t. D sao cng ch l mt trn "giao hu" ghi nt sinh hot vui ti ca ngy Tt. Thay v chng kin cnh tri tru tri g nh truyn thng, li c thy khung cnh thn i v lnh mnh gia "ngi c quyn v k b tr." L dp tt cho m cn b tp luyn chn cng, c bng ln ngi. Cn v pha t d mang thng tch, thn mnh m chn cng chy cha, cng c n b mt phn n bi dng. Tinh thn th thao ln cao, mi ngi cng lin hoan ngy Tt. Th hin tnh ngha ng bo d ch trong khonh khc. Nhng liu c gim c nhng trn n tn nhn, hay phn n nng tay ct xn vo nhng ngy sau . Ngy Tt qua i tht nhanh, lao ng tr li bnh thng. Khng cn ch lt vt a, anh chuyn qua an r r cho bp c quan. Anh hc an long 2, long 3. Nhng thn tre to thng c p dp, rc mt ng theo vt nt t gc n ngn. Tri rng thn tre, rc ht mt v cnh sc hai bn. Ty theo cy tre di hay ngn, s an thnh tm phn che ca s hay ca ra vo. Vi nhng cy tre di dng an nhng tm mui xe. Tm phn tre c b cong chp ln pha sau xe, hai u gc ngn cm vo hai bn thnh xe. Tht n gin, khng cn xng mi. che nng, nhng kh che ma nht l nhng cn ma nng ht, nu khng ph ngoi bng lp giy du. Nhn cng vic mnh lm, Kim c cm tng anh ang tin ti thi k dn tc mi lp quc, khng khc g hon cnh ca nhng ngi v b tri git vo o hoang. 114

Ch c mt im khc l tm t h mu tm mt con ng sng, cn cc anh ch i cuc i tn ln theo thi gian. Bu tri sng hn nhng tun qua, c l t ngy anh ti y. Nhng cun my xm khng cn n ln tng khm, mn my trng c nh mng i. thy lc c nhng ht ma. Ma phn ang im nh xung mt t ga lnh. By gi ang vo Xun, ma ging khp bu tri nh mn la mng, Kim cht nh n cn ma phn ca H-ni. Ma nh nh nhng ht bng, bm trn mi tc my ng , vng trn b vai thon nh, ln di trn cc t o mu...Ma khng thm t i m, khng lm hoen mu son trn mi, ch lp lnh trn rm mi nh nhng ht chu mun sc. Ma nh an nhau nh tm voan mm r xung mt h, ph m thp ra v nhng tng cy xung quanh, to thnh mt bc tranh thy mc thin nhin m o. Va mang nt c knh, va c v th mng hu tnh. Ma phn p tht, nht l ma phn trn thnh ph Thp Ra. Anh khng hiu danh t ma phn c t bao gi, din t ng tc no. Nhng ma phn lm xanh cc chi nhnh, lm mn mn cc a hoa o, lm lng thm hng khi mi dp xun v. Tt c qua i tht nhanh, ch gi nh trong lng anh nhng k nim xa, nhng cng thm chua xt cho cuc i cn li. Liu anh cn c hi nhn ma trn thnh ph thp ra. Gi ny vn l cn ma c, liu ngi H-ni c tm tr tn hng v p ca cn ma nh ngy xa. Hay h cng nh anh trong lc ny, vn l cn ma phn, d ma c nh ht, ci lnh vn thm su vo da. Cng lnh, anh cng hiu thm tha cu ni "bng i th ct rt", chic d dy trng tri khng hi nng gi m con ngi, nh bp tro tn vo ngy ma bo. Ci i lun honh hnh, gm nhm lp tht mng cn bm vo c th anh, soi mn dn kh lc. Anh cm thy hi th mnh nh dn, i lc thu tho nh ngi va dt cn bnh nng. i tay v cp chn nh khng cn chu s iu khin ca tr c, nh mun tch ri ra khi c th. Kim quay li khi thy c ngi v nh vo vai, anh nhn ra anh ng Bit-kch. -"C g khng anh ng?" -"Vo bp la si cho m. Ngi ngoi ma lnh lm, cn lu mi ti gi lao ng." Anh theo ng vo bp. Chnh lc ny anh cn c bn vi i ni nh nh. Gi l bp nhng ch l phn u hi, c che phn ba mt cha li vo pha trc. Anh ngi bn bp la, hi nng lm du ci lnh ngoi da. Anh ung hp nc nng, hi nng lan nhanh xung d dy. ng cht hi: -"Anh Kim c i khng?" Nhn ng, anh ci tr li: -"Chng ta n khi cht, c bao gi c n no u m chng i. Nht l thi tit vng ny, ci lnh nh thm su vo d dy, khuy ng cn i lun lun mun tri dy." ng ch chic m st lt nga trn bp la hng, khi bc nghi ngt t di tm l chui y pha trn, ni: 115

-"Ti c nht mt t u sn, nu chn. Anh n mt cht khng?" -"Khng c th g n c m li t chi, nht l vo lc ny." ng d lp l chui trn mt, bn trong y u sn vi lp v ngoi mu nu. -"Ti cha kp lt v, nhng thay nc nu hai ln, chc khng say u." Kim nghe ni nhiu v sn, nht l ti cc vng rng ni c trng xoan v lim. Cht c ni u c sn d lm say, v vy trc khi luc cn bc v v cht b hai u. Ngm nc vi gi trc khi luc cht c thot bt ra ngoi. Nc luc sn cn, ch cn lp xp ngang mt my que ci di y. Sn c hong trn la nn kh ro. Kim cm mu sn bc lp v ngoi, mu sn ch ln bng ngn chn ci, nhng nhai nghe tht bi. Anh cm thy ngon ming, v ngt thm dn, dn bt cn i ang qun tht d dy. Anh nhai ht phn bt, chm ri nhai c phn x. Cha bao gi anh thy v sn ngon nh lc ny, cht bt lm bng anh cn co, v mi sng anh ch "im tm" bng lon nc lnh. Kim cht nh n gnh sn bn rong ti cng trng con ra, cui ng DuyTn, m sau ngy Si-gon b chim, v chng anh thng gh gnh sn sau mi ln mua hng qua y. Sn nng hi trong ni hp, trng mut nh nhng thi ng. Trn mi ming sn c ph mt t da bo si, im mt cht mui m cho va ming. Ming sn c v va ngt va bi pha mt cht mn mn tht hp dn. Nhng trong giy pht ny, d ch l mu u sn vt b, li khng c c mui m ln da bo si, m v tht thm ngon m . Ngy trc anh n cho vui, nn khng thy ga tr ca ming n bng lc ny. Anh cm thy tnh ngi nh va c thm mt liu thuc b. Kim gp anh Cng-Thnh, mt h-s quan Bit-kch, khi anh ra thm anh em trong ton ang lao ng ti cn nh tranh. Anh mi kin giam ra, sau nhiu nm nm trong phng k lut ri kin giam, nn ngi anh nh mang bnh nng. Khoc chic o bnh t mu vng ta c, c l cn lu li t thi Php, anh ngi yn lng nhn cc bn lao ng. Khi thy tri Trng i qua anh ng dy, hai tay vn trong o m. Tri Trng dng li hi: -"Anh Thnh c kho khng. Ra ngoi c d chu hn khng?" Anh Thnh khng tr li cu hi, anh ni: -"Xin Ban cho ti tr li phng k lut." Tri Trng thong mt cht ngc nhin trc li yu cu ca anh Thnh, hn hi anh: -"Anh va mi ra ngoi sao li i tr li phng k lut." Anh Thnh im tnh tr li: -"Ti khng mun nhn thy cnh cng bch lao ng nh th ny." V Tri Trng nh c nn cn gin, v y cha ai dm coi thng bin php k-lut, nht l s vic xy ra trc mt t nhn khc. Hn vn im m: -"Anh lu ngy trong k-lut, cn phi lao ng. Ra ngoi nng gi mi c li cho sc kho ca anh." Nghe cu tr li ca Tri Trng, mt ngi a v cm u mt tri giam ni danh l tri k-lut s 1 ca B, s tc gin vn khng l ra ngoi. Hn qa l ngi ng s. Cn anh Cng-Thnh vn ng nguyn v th, vn ging ni cng quyt: 116

-"Nhng ti khng mun ra ngoi, xin Ban cho ti tr li phng k-lut." Kim ngc nhin trc cu tr li ca anh Cng-Thnh. Anh coi thng k lut tn bo ca tri ny. Anh ng yn nhn Tri Trng ch i. Trc khi i Tri Trng bo anh vi ging kh khan, khng cn du dng nh trc: -"Chiu anh gp ti gii quyt." Anh em Bit-kch bo Kim l anh Thnh vn vy. Ngay t ngy b bt anh lun lun t ra cng ci, coi thng ci cht. Trong sinh hot vi anh em trong ton, anh l ngi im m trc tnh, c cm tnh ca nhiu ngi. Sau khi b bt, anh tri qua nhiu nm k-lut v kin giam. Khi bit min Nam b mt, anh cng cng quyt khng chu khut phc cng-sn. Cng vic t an t dn, Kim v cc bn Nam-H tr v tri mc khu O. Anh cha bit g v ngh mc nn cng vic kh nng n. i Trng giao cho anh rc g, nhng phin g g dy 15 phn di mt thc ri. Anh phi rc thnh nhng tm vn mng dy 1.50 phn theo chiu di. Ngy hai bui anh cong lng trn tm vn vi chic ca tay nh. By gi anh mi thu hiu thm tha cu "nht th nh mc." tri Nam H anh thng thc mn th nht trong khu m ly ngp nc, v by gi chn Cng Tri anh ang nm mn th hai. Chic ca tay li nh nh mun qun i v g cng. Sau khi rc thnh vn anh phi bo nhn hai mt. Anh lun b i trng hi thc. Hn bo anh lao ng khng t ch tiu, ngh nhiu hn lm. Hn ni nhiu ln khin anh cng bc mnh nn bo hn anh lm theo sc, khng th lm hn c. Kim cng hiu hn l mt th tay sai cho cn b, lun theo ri hnh ng ca anh em "ci to min nam". Hn chng t lm c vic, i ly lng u i, mt c may sm tr v vi gia nh, vi x hi bn ngoi. Kim cm st hai ngy, vn khng c ngh lao ng. Hm qua ln cn st d hn, anh khng nut ni phn ng xay ba n chiu mc d bng tht i. Sng nay anh khng dy ni, sc lc nh tiu tan i u mt, anh ti trm x t sng sm. Tri khng c bc-s, m y-s cng vng mt thng xuyn, trm y-t giao cho mt t nhn min Bc lm y-t. Anh c pht 2 vin thuc cm, mt th thuc duy nht tr bch bnh ca tri. Anh khng hiu mc cng hiu ca n nh th no, v l loi thuc c tn "thuc dn tc". Hy vng vi c th m yu ca anh, nht l khng dng thuc mnh t hi vo t, s c hiu nghim khi dng thuc. Kim ngi bn l than t ni u hi sau phng ng. Anh ta lng vo vch tng p t, dui thng hai chn. Cn st m qua vn cha dt, anh c cm gic nng bn trong m lnh ngoi da. Chn tay r ri nh ch cn dnh h vo c th. Tri vn m my, khng c ly mt cht nng. Mi qua Tt c t ngy nn tit tri cn lnh. Ma xun ng thnh trn l cy bp ci sau mi m. Chic o mn mc ngoi vn khng lm anh m hn. Kim cho thm nc lnh vo phn ng xay cn li t chiu hm qua nu thnh cho. i i lao ng lu, anh lm v sinh phng cng khng thy mt t sng. Trong phng ch cn Kim vi anh Ngoan, mt t hnh s min Bc tri ny lu. Anh Ngoan mi au mt tun m ngi trng tht tiu ty, thn hnh nh nhn ca anh lc ny ch bng a tr ln mi. Anh Ngoan ngi nhn xoong cho bp trn bp la 117

si lu, bt ni ln nh mun tro ra ngoi. Sc mt anh i sang mu trng bch nh khng cn cht mu di ln da, hai mt trng su n khng hn. Anh Ngoan khai bnh mi ngy, nhng cng nh Kim, ch c pht vi vin thuc cm dn tc. Thc n cng khng thay i, vn l bp xay vi t ming rau bp ci luc chm mui. Kim nhc xoong cho khi bp la t trc mt anh Ngoan v hi anh c cn g khng. Vn khng thy tr li. Ngi Ngoan run lt bt, bt cht xung co qup. Kim nhc anh ngi dy ta vo vch nh trc, nhng ngi anh Ngoan mm nhn, r xung nh tu l a, chn tay bung ri t nhin. Kim nhn k vo i mt, mt m nhng lc thn. Anh Ngoan nc ln tng cn, chn tay lnh dn. Trong phng khng cn ai gip mt tay. Nh phn ng t nhin, Kim b xc Ngoan ln, thn hnh anh nh tnh, ch cn da bc xng. Kim c gng bc nhanh, nhiu lc ngi Ngoan nh mun tt xung, vut khi tay anh. Kim phi xc Ngoan ln nhiu ln trn ng ti trm x. Va i anh va gi tn, nh mun tr c Ngoan hot ng, phn hn cn lu li ni thn xc ga lnh, ang tn ln dn nh ngn n du trc gi. Ti trm x gp anh Lng y-t, Kim ch kp ni "anh Ngoan b xu ti phng." Anh Lng Ngoan vo cn trong, ngn bng tm vi che ni ca ra vo. Nh va trt b c gnh nng, Kim cm thy chn tay r ri, m hi rn trn trn. Anh ngi xung chic ging g ni phng ngoi t bn ca ra vo th dc. By gi anh mi thy mt, anh tn sc va i va chy trn sut qung ng t phng ti y. Kim thy chng mt, phi ta lng vo thnh ging, cn mt lm sc lc anh tiu tan. Khi thy Lng, anh vi hi: -"Anh Ngoan c sao khng?" -"Qu tr ri, d anh c a ti trm x sm hn cng th thi. Anh y m lu m vn phi i lao ng. Bnh khng c g quan trng, ch suy dinh dng. Ti xin Ban gim th cho bi dng cht sa bt m khng c, bnh tr thnh nng, khng thuc no cha c." -"Anh Ngoan c cho gia nh hay ti thm nui khng?" -" hon cnh x hi by gi, gia nh cn thiu thn, kim n khng ra, ly g thm nui bi dng" Kim suy ngh v cu ni ca anh y-t. Khu phn n ca t nhn trong tri ng u, mt bt ng xay mi ba vi mt chn bp ci luc chm mui vo ngy thu hoch. Rau ti, u ht...t trng dnh cho cn b x dng. T nhn gia sc lao ng tng mc hoa mu thu hoch, nhng vn lm nhiu n t. Nhn li chnh mnh, anh ch cn cn nng bng na lc ra i, mc d thi gian anh trong tri cha thm g vi nhng ngi ti y trc anh. Liu anh v cc bn t min Nam ko di i sng c bao lu na. Ri cng ging nh anh Ngoan, nh nhng ngi i ra khi y bng ng ca sau, ng ln i B Then. Kim chc chn anh khng th ko di i sng nh m hnh s y. Chng phi kim n thm trong gi lao ng, b trm vi tri bp, ly cp my c khoai dn bng khi i lng. Cc anh khng th hnh ng nh chng d c i. Chng lm l cho nhau khi bt gp, nhng khng b qua cho cc anh. C ngi bt trm g ca cn b khi i lao ng, bp cht mang v phng. S mi ngi pht hin, x tht g n sng 118

trong mn vo lc m khuya. Chng cn dm vo bp cn b n vng bnh chng ti ch vo dp Tt, b nh p tn nhn khi cn b bt gp. Ci i lm chng mt lng tri tr thnh liu lnh bt chp mi hnh pht k lut. Khi va mi ti tri, cc anh c thng thc v tht b, mi ngi c chia mt ming tht bng 2 t ngn tay. l cng lao ca mt t hnh s ph trch chn b. C l qu thm tht nn hn ct nhng chn sau con b, hy vng c n tht. Bit chc con b kh sng ni nn tri cho lm tht, mi ngi c chia phn. V phn hn, phi chp nhn hnh pht. Kim nhn thy 4 cn b mang hn vo con ng nh gia khu k lut v phng giam ca anh. Bn cn b quy hn vo gia, thay nhau m qua li cho n khi hn nm bt ng di t. gia tng lng thc, tri pht ng trng sn. Ton i khu O ln khu sn ni pht quang. Mi ngi c chia vng lao ng, ch tiu bui sng l 35 h, v bui chiu ngn gi hn nn rt xung l 25 h. H phi o su 90 phn, ming h vung mi chiu 80 phn. Kim ly khc xy lm mc o, anh dng x beng c su theo ln v vung ming h. t ni qa cng, to la u x-beng khi ng . Hai bn tay anh sng phng, mng nc. Sc kho anh qa yu, khng theo kp ngi khc. Anh lm khng t ch tiu, nn b cho l chy li lao ng. Sau ngy 1 thng 5, Kim v mt s anh em min Nam c ghi nhn l khng thch ng vi ngh mc, nn chuyn qua i rau xanh. S anh em li u i ngi cho nhng ngi ri khu O. D sao lm mc cng khng b dm ma di nng, c cc nhng cng khng nhc nhn bng gnh nc ti rau, cuc vn lm ry trong khi thi tit qa khc nghit. V phn Kim, anh ngh i u cng c. i sng anh khng cn l ca anh, khng cn quyn la chn hay t chi, nhng anh vn tin trong ci d c ci hay. Anh c nhn khung cnh tri cao t rng, tm mt khng b hn hp trong vng tng cao. i rau xanh tp trung ton hnh s tr, tui a phn di 30, thng l ti trm cp, v vy sinh hot c phn thoi mi hn trong khu O. i trng cn tr, tnh tnh d di, hn vo t mi hn mt nm. Kim theo i i lao ng, khng phi xp hng im danh bo co nh tri NamH. Nhng c mt im khc bit vi nhng tri anh qua. Mi ngy, sau ba cm chiu, vo gi ng ca, mi ngi phi xp hng trc ca phng. Cn b trc tri v s cn b v trang ph trch m s ti tng phng im danh. T nhn c ku tn theo s tri c dn hnh, tng ngi vo phng trong khi m cn b v trang nhn din. i rau xanh c hn 40 ngi, ph trch din tch trng hn 10 mu ty, a phn trng bp v bp l thc phm chnh ca tri. Nhiu mu bp c tri, vn rau mung cao c gang, c bt tr hoa, cn b mp by gi l lc cn phi chm bn. Vn b ng phi lm c trc khi trng cy mi. Anh phi ngi xm dng tay nh m c tranh mc cao ngang u gi. Phn t anh phi nh c nm trong hai xi tay v di 50 thc ti. Hai bn tay anh sng phng rm mu kh lnh nhiu ngy sau , v cng vic chm bn cy trng vn tip tc. Kim vo ton gnh nc ti phn. Phn bn ha hc rt him, ch dng thc cho cy mau ln, tr hoa sai tri. Ln u tin trong i anh lm vic ny. Mt ngy 119

khng bit bao nhiu chuyn, anh gnh i thng gnh nc mc y phn chung trong b cha, di b lc nhc trn mt nc. Anh phi lm quen vi cng vic d bn m nng dn min Bc ang lm. Ln u cha quen, bc i long chong khng vng, i thng y nc ong a theo mi bc chn, chic n gnh va nng va rt bng i vai. Sau khi ti phn bn cho cc lung rau, gc b, i anh phi chia nhau nh c cc lung rau mung va ti phn, gii b cn bm y trn l. Rau mung va cao hn gang tay, nh phn bn nn xanh mut. Anh v mt t hnh s ph trch nht c mt lung rau di 20 m. Thy cn b v trang ng xa khng , Cn nm mt nm rau mung, l rau cn dnh phn chung, hn vy nm rau cho bt phn nc phn bm trn l rau, a vo ming nhai. Kim thy ging nc xanh nhu ra khi mp, anh vi bo hn: - Chu khng nn n nh vy. Rt d b bnh. Cn cha kp tr li v nm rau cn y trong ming, lt sau hn ni: - Bc , cht no cn hn sng i Phn chung khng cho nhu cu, tri cho chuyn ti nhiu xe phn tru b v i phi trn chung vi phn ngi thnh cht bn tng hp. Sau gi lao ng, cc anh nguyn c qun o nhy xung b cha nc ti rau, hy vng gt ra phn no cht bn bm vo. Mc du bit nc trong b cha chng sch g, v dy bn do cc thng gnh ti khng phi ch dng gnh nc. Kim dng c nm l cy ngi-cu xoa tay m khng ht mi hi. Tay cm bnh m phn n bui tra, anh ni a vi bn, mnh ang dng ba ti qun Bnh in Ph Lm, phng pht mi ng qu. Ting sng t phng Bc vng v ngy mt dn dp. Thn nhn m hnh s ti thm cho hay, nhiu trn nh ang xy ra ni vng bin gii. T khu t i rau xanh ph trch, mt dy ni cao chn tm mt ca Kim. Qua dy ni, bn kia l bin gii Hoa-Vit, khong cch ch hn 10 cy s ng chim bay, khng xa vi tm n bn. ng Cc trng cc tri giam n thm tri thng hn, quan st k vng ai tri, nht l phn t hng v phng Bc. Tri cho sa li con ng tri ngang 4 thc, chy di nh mt dy cung xuyn qua vng ai tri, theo hng Nam Bc. Khai quang hai bn ng cho rng thm, nht l lp y cc h chn tru, g li lm. Con ng d tr s x dng cho nhng trn nh ti. Nhng hng sng i pho s c ko v y, d dng di chuyn trn con ng ny i u vi nc anh em th nghch, mt thi l hu phng ln gip nhu cu min Bc tin chim min Nam. Nhng lung u en chuyn mu, hai ngi mt lung u di 3, 40 m, hai tay hi nhng ti u gi b vo gi mang sau lng. y l hoa mu thuc bp cn b. Khi ln lung trng khoai lang, Kim ni chuyn vi Linh Mc Trn Cng nh: - Ti c linh tnh mnh sp ri tri ny. - Sao anh ngh th? - Khng hiu ln ny th no, nhng trc y mi khi ln lung trng khoai lang l ti chuyn tri. i Kim lao ng ngy mt tch cc, bp thu hoch, phi kh trn sn gch, ng vo bao, ct gi cn thn trn bc cao trong nh kho.

120

Mi ti sau khi ca kha kn pha ngoi, cn phng giam nh ch cha c mt na nhn s i, tr thnh mt th gii ring bit. Khung cnh c cht chi nhng thn mt hn trong khu O, mc d hai hon cnh t y khc nhau. Mt bui ti, Kim v anh Nguyn-s-Thuyn ang ngi ht thuc lo sn nm trn, cht Cng i trng ti, hn cm mt bi-ng nc tr nng hi mi mi ngi ung. Trong cu chuyn hn hi Kim: -"Cc Bc i ci to lu cha?" -"Cng gn 3 nm." -"Cc Bc tnh no trong Nam?" -"Chng ti ti thnh ph Si-gon. Anh vo trong Nam cha?" -"Trung on chu c vo Sai-gon sau ngy gii phng min Nam. Khi gii ng chu vo ln th hai tm c chu." -"C anh ni no trong Nam." -"C chu ng L-Lai Si-gon, gn ga xe la. Chu chi hn mt thng mi v Bc." -"C anh vo Nam lu cha?" -"T hi di c nm 1954. Sau ngy gii-phng, bc c ra Bc ln no khng?" -"Ti cng mun xem li my thnh ph gn H-ni ni ti trc, nhng cha kp i th b bt." -"H-ni so vi Si-gon mt tri mt vc. C chu bo Si -gon by gi trm phn cn mt. y ch mt phn m khc xa ri, chu tic khng c thy Si-gon ngy trc." -"Anh vo Si-gon, anh thy i sng trong th no?" -"Chu khng ni ti phng tin vt cht nh nh ca ng xnhng Sigon c mt ci m H-ni khng bao gi c c l v tinh thn, np sng tht thoi mi. Mc du khng phi l Si-gon ngy xa, nhng s t do vn cn th hin trong sinh hot dn chng. Mun lm g th lm, khng s ai nhm ng." Kim thy hn nhn xt kh chnh xc, l ngi t hc nhng t tng nh khng b l thuc vo gio iu hc tp, ch ni li nhng g mt thy. -"Ti xa ngoi Bc hn 20 nm, khng bit ngoi ny thay i th no, H-ni by gi ra sao?" -"Chu cn nh tui, khng c bit ti H-ni ngy xa trc khi di c, nghe ni cho n by gi sau my chc nm, ng x khng m rng, nh ca nhiu nm qua khng tu sa qut vi, nn thnh ph trng tm ti." -"Anh i xem lng Bc cha, ti ch c xem hnh chp." -"Chu cha vo, ch nhn t ngoi ng thi. Ti H-ni ch c lng Bc l cng trnh mi nht v v-i nht." Khi xem tm hnh chp lng ng H-ch-Minh, Kim ngc nhin ti sao ngi ta li t mt nh m gia tri tim thnh ph. Mt cu trc gc cnh th cng, mu sc m m li chen gia cc cng trnh c ng nt ngh thut du dng, ch l ra nt khng tng xng, thiu ho hp trong ton th. Ngi ta ni, khi sng ng H l mt cy c th m bng rm ca n lm m cc cy non di gc, v khi cht bng ma vn cn m nh nhng th h sau. 121

-"Anh lm g khi gii ng tr v?" -"Sau khi gii ng tp th, trung on chu b xung cng lao ng trn tuyn ng st Thng nht. Khi hon thnh chng chu mi c tr v nh. Khng ni bc cng r, ngoi ny ti tui nhp ng m khng i trnh din gia nh gp rt nhiu phin phc. Cha k chnh quyn a phng ra chin dch thi ua nhp ng thng-nht t nc. Chu i lnh cn tr, cha c ngh g trong tay. Khi tr v nh nc khng cho cng n vic lm, i sng v cng kh khn. Chu lm ngh m vn khng sng, v vy chng chu phi kim sng trn tuyn ng st." -"Ti sao anh phi i ci to?" -"Ni ra bc ng ci, vo y nhiu khi chu suy ngh v hnh ng lm, nhng hon cnh ca chng chu khng cn li thot no hn. V i sng kh khn, chng chu c cp git radio, xch tay cu cn b t min Nam v. Thy d kim n nht l ng tin khng do m hi nc mt mnh lm ra, chng chu n tiu xa ph, dn dn tm cp cc mn hng ga tr hn. Ln cht chu b bt ti khu vc gn Vinh." Kim hiu y l mt tr ngi ln m min Bc phi gnh chu. S ngi khng cng n vic lm sau cc t gii ng tp th ngy mt gia tng. Mt mt v kinh -t khng pht trin, ngun nhn lc kh d phc hng kinh t li tn dng cho nhu cu qun s nh ph min Nam, mt khc s b i tr khi tr v khng chp nhn cuc sng thn qu. -"Anh nh lm g sau khi c v?" -"Chu c ngh ti im ny, nu c v chu s vo Nam, hy vng i sng trong d chu hn. Nhng thc ra ngh ch m ngh, v cha bit ngy no c v. Bc bit "gu en" i k mnh khng, n ch n trm vt m 6 nm mi c v. V cha c mt thng n li tr vo y, v khng cng n vic lm, i n trm b bt li. Min Bc c rt nhiu trng hp ny xy ra." Kim khng hiu y c phi l mt khuyt im ln ca x hi cng-sn v chnh sch "hc tp ci to." Hay nh nc cho nhng thnh phn vo tri l nhng ph nhn. Hu ht cc tri m anh qua t Nam ra Bc, mang danh l hc tp ci to nhng ch nhai li my bn ni quy, khng c ly mt cht sinh hot no gi l hc tp, gio dc. Hn na s t hnh s cn qu tr, vi cc ti phm khng my quan trng, m nhiu ngi c nhn xt, l ti 50% s gia nh ti H-ni c con em vo tri ci to v can ti hnh s. Thnh phn phm php c c m con ng chu cha giu c v th lc. Nh nc khng c chnh sch t chc cc lp hc hun ngh hay vn ho ti cc tri, hu gip cho t nhn khi tr v c phng tin sng. Hu qu ca "chnh sch thiu gio dc ci to" ny, l t nhn sau khi c tha khng lu li tr li nh t v thiu cng n vic lm. Mt khuyt im na, hay cng nm trong chnh sch "tm d dy", l nhu cu vt cht ti thiu khng c p ng, t nhn lun lun i din vi ci i trc mt, do kh trnh c hnh ng trm cp ngay ti trong tri. V vy, chnh sch "hc tp ci to" khng th hin c tnh cht nh tn gi, m tri li, cc tri ci to l ni o to "tay ngh bt lng" vng chc hn. y khng phi l ln u tin anh nghe thy nhng chuyn v chnh sch "mang con b ch" ca nh nc. Khi m rng trn chin quy ph min nam, cng lc tng 122

cng lc lng ti Lo v Mn, tr thnh phn "con ng chu cha" c gc ng c cch min dch, cn hu ht thanh nin nam n min Bc phi nhp ng. V ngay sau khi chim trn min Nam, khi mt trn Campuchia cn nng bng, thanh thiu nin min Nam phi thi hnh "nghi v" trm vo qun s hao ht ti y, nh chuyn c em v anh

Ch thch Tri Quyt Tin (Cng Tri) Tri Quyt Tin nm trong a phn x Quyt Tin, mt x thuc huyn Qun B, tnh H Giang. X Quyt Tin: Bc gip x Tng Vi (th trn Tam Sn). ng gip x Qun B, x ng H v x Thun Ha (V Xuyn). Nam gip x Thun Ha (V Xuyn) v Minh Tn. Ty gip x Minh Tn. Din tch: 60Km2. Ta : 23o 00 16 B 104o 58 01

Huyn Qun B: Nm v pha Bc tnh H Giang. 123

Pha Bc v Ty Bc gip tnh Vn Nam (TQ). Pha Nam gip V Xuyn. Pha ng gip huyn Yn Minh. Din tch: 550Km2. Tnh H Giang: Pha ng gip tnh Cao Bng. Pha Ty gip tnh Yn Bi v Lo Cai. Pha Nam gip tnh Tuyn Quang. Pha Bc gip tnh Vn Nam v Qung Ty (TQ). Ta : 22o 10 n 23o 30 v Bc v 104o 20 n 105o 34 kinh ng. Din tch ton tnh: 7.884, 37Km2. Vi cc quc l chnh: QL 2, QL 34, QL 4C, QL 279. Vi 2 sng: sng L v sng Gm. H Giang l tnh min ni, c ngn Ty Cn Lnh cao 2.418m. cao trung bnh khong 800m so vi mt nc bin. * S tri Quyt Tin
(Xin n nhn s gp hon chnh s tri Quyt Tin)

124

11.
Chnh-ngha
Sau ngy t nc thng nht, m u mt nn c lp ton din, Kim mi hiu th no l ni lo s mi khi c ting g ca, d bt k l ngy hay m. Khng ging ting g ca trc y, d ca ngi l mt ti thm, cng mang n nhng giy pht vui cho ch nh. Anh ang mi mit tu sa my mn hng va mua kp bn vo bui ch ngy mai, cht nghe ting vng xch qun quanh hai cnh cng st khua vang. Anh nhn ra ca, mt c mc qun o b i u i nn ci ng i. Tim anh p mnh, t hi khng hiu c g xy ra y. Anh vn ngn nhng hnh nh "o vng nn ci", biu tng ca php lnh nh nc, hay nhng khun mt cha quen ti thm. Chic nn ci ly ra khi u, l khun mt tht tr. Anh cha gp c ln no, khng bit c ti c vic g. Anh qu nh c nm trong gi, nm np lo s mi ln ng ph m hom. Anh quay ra bo v: -"C c b i ngoi ca, em xem c chuyn g khng?" V anh ng dy, tr li: -" em ra xem." Nng bc nhanh ra ca, hai ngi trao i nhau nhng g anh nghe khng r. Nng m ca, c b i bc vo sn, anh t nh hn c chuyn g y. V anh ang qun vng xch ca, nng ni vng vo: -"Con cu Nm qu anh." Kim th pho nh va trt c gnh nng. K t ngy gi l "gii phng min Nam", anh thng tri qua nhng giy pht ng tim nh th ny. Nh nc thay i hnh ng trong cu ni, khng cn l "l lnh m l rch," l "tnh ngha ng bo," l "tnh anh em rut tht." Nh nc bo cc anh, nhng ngi bo v mnh t t do min Nam trc y, c n mu vi nhn dn. Anh hiu v mang n, nn h c th n i bt c lc no. Nhiu ln anh t hi, ti sao li c mn n, mt p t v l nh th ny, v nh nc tr li, l chnh- ngha. Anh hiu v nhn ra l th "chnh-ngha ca k c bo lc." C bc ln thm nh, Kim ng dy ch: -"Cho anh." Kim thng nghe v anh ni cu nm c ngi con gi duy nht trong gia nh, c l t, cng i b i. My thng trc, anh gp ngi anh ca c, c gii ng v mang bnh nng, khng cn kh nng phc v trong qun i, v by gi gp c em. -"Cho c." V anh ln ting hi c: -"Em ti y lu cha m by gi mi ti tm anh ch?" -" gn thng nay. S d hm nay mi ti thm anh ch v cc chu v em phi nm bnh vin Si-gon. Hm nay kh, em xin xut vin, nn mi ti thm anh ch." 125

V anh ko c ngi xung gh cnh nng, rt nc c ung, nng hi tip: -"Em lm sao phi vo bnh vin, trng em cn xanh lm, cha kho hn u." -"Em b thng trong trn phc kch ti Campuchia. Em may mn ch b thng. Bnh vin bn khng phng tin nn chuyn em v y iu tr." -"Em b thng c nguy him khng, tnh trng sc kho ca em hin gi ra sao?" -"Em b mnh vo bng, phi gii phu. Trong khi gii phu em b nhim trng, v vy vt thng tr thnh nguy him. Bc s bnh vin Si-gon cho hay em khng cn kh nng chin u, nn i ngy gii ng." -"Em xut vin ri hin gi u?" -"Bc s bo em cn yu, nhng bnh vin rt thiu thn nn em xin xut vin, v hin gi em ang hu c. i sc kho kh mt cht em s v qu." -"Ngoi nh cu m hay em b thng cha?" -"Em s b m em lo lng, nn khi v y em ch bo cho nh hay em b bnh, nn vo iu tr ti bnh vin Si-gon." -"Em vit th v cho nh hay i. Hay ch vit th v cho cu m. Cn v phn em, ch ngh em n vi anh ch v cc chu cho vui. V hu c cng phc tp, nht l khng c ai sn sc. Em cn phi i ti khm khng?" -"Em phi tr li bnh vin sau mt thng, nhng em y ch s lm phin anh ch." -"Cng chng c g l phin. Ch c iu anh ch khng th chu tt cho em nh trc y. Ch nm em khng lo, c phng ring cho em. Cn n ung, nh c g n ny, em ng quan tm. iu cn nht l em phi dng sc cho chng khe li." -"c vi anh ch v cc chu l em vui lm ri. Em ch s s l gnh nng cho anh ch thi." -"Em c yn tm y. Ch s vit th cu m hay l em y vi anh ch." -"Vy ch vit th cho b m em bit, nh s yn tm hn khi em vi anh ch." V anh ng dy i lo ch nn cho c em, cn li Kim vi c, anh hi: -"Em c nhn c th ca anh c em khng. Khi vo y cu y yu lm, khng hiu hin gi sc kho ra sao?" -"Nh anh bit sau Tt Mu Thn, v tn cng ton din min Nam, qun s thit hi qu nng, vic gi nhp ng rt gt gao. Sn ngi m yu, li vt v khi vt ng mn H-ch-Minh, nn vo n trong Nam anh em ng bnh. Ti ma h la, anh em b thng nhng khng c v nh v n v tip tc nh ph min Nam. Nh cng bt tin anh em , tng anh t trn. Sau khi chim xong min Nam, gia nh nhn c th mi hay anh em b bnh phi nng." Kim nh khi cu y chi vi gia nh anh, bnh ho ca cu kh nng, anh a i bc-s t c bit cu phi iu tr lu ngy, v khng c lm vic nng nhc. By gi tr v, cu khng gip ch c gia nh m cn l mt gnh nng cho mi ngi. -"Anh khng hiu ti sao em phi nhp ng. Va l gi li l con t trong gia nh c cha m gi yu, hn na c anh i b i?" -"Nhng nm sau ma h la, nh nc nh mun dc ton lc mong chim cho c min Nam, nn tnh trng gi ngha v ro rit hn. S thanh nin ti mi a phng phi t con s do trung ng ra. Lc u em cng khng chu i trnh din 126

v b m em ga yu. B em li au m lun, nh khng c ai sn sc. H ti thc dc hng ngy em cng khng i, sau em phi i v h da ct nhu yu phm ca gia nh." -"Em c c hun luyn k cng trc khi vo Nam khng?" -"Chng em c hun luyn cp tc, gi l bit x dng sng c nhn, hy vng s hc hi thm trong thc t." -"Anh khng hiu sao nhng ngy u b i vo y, mi ngi u ni mt cch thiu thnh thc v i sng ti min Bc nh nh cao tng, i sng k thut cao" -"y l nhng t hc tp trc, mi ngi phi ni tt ni hay cho x-hi chngha. t em i cn ngy, vi nhng thnh qa chin thng, chng em c hc tp li, l khi vo min Nam hy ni ng ni tht vi ngi min Nam v i sng thiu thn ca min Bc. Hc tp cn nhn mnh: chng ta c i, c kh, c thiu thn vt cht tht nhng chng ta l k chin thng. V vy anh khng khi ngc nhin, ch mt thi gian ngn m hai cu ni mu thun nhau." V anh tr li bn, nng hi c em: -"Em c nh g sau khi gii ng. li min Nam hay tr v qu?" -"Em rt mun li trong ny, nhng mt iu lm em suy ngh l ni y em ch c ch l ngi thn, sc kho ca em cha bit th no. Tnh trng kinh t ca anh ch hin gi cng khng kh g, nu em li ch lm kh anh ch thm." -"Theo ch ngh, tnh trng i kh l chung cho c nc, d sao li y i sng vn d chu hn. Min Nam b xp , nhng tinh thn vn l min Nam c, kh c th ty xa c tng t-do. Cn nu em v Bc th sao?" -"Nu khng li y c trc sau g em cng phi v qu. Cha v qu nn ch cha hiu c i sng kh cc nh th no. Mt vic lm duy nht l tr li vi rung vn. Em khng qun ngi vt v, v em c cc t khi cn b, bit chan bt cm bng nhng git m hi. Vo tui cn i hc,em phi tham gia thi ua sn xut. Nhng vi bnh trng, sc kho ca em hin gi, tr li vi cng vic cc nhc c, liu em s cn sng c bao lu na. Hay cng ging nh anh c em, d bnh nng vn phi lao ng, v trc mt cn phi c ming n sng." Kim thy v anh bi ngi, nh xc ng mnh trc hon cnh ng thng ca ngi em h, ging nng bng trm xung nh an i, v v: -"Em hy qun chuyn hay v, lc ny em cn phi dng bnh. Anh ch c th lo cho em c, chuyn g sau ny s tnh." Kim khng ng i sng ngi dn min Bc xung n th, nht l qu v anh, mt huyn st cnh H-ni ni ting l giu c. Anh nh trong ba n tip ngi anh h vo thm, anh y ni: "dn H-ni chng no tt y, vn khoi n sang" Kim chm li: "ch c g dn H-ni, dn no m chng thch n sang." Ngi anh h bng ci ln, Kim tng anh y ng vi cu ni ca mnh, nhng anh y bng i ging: "Ti c ni dn H-ni thch n sang u, m bo h khoi n sang l sng n khoai y ch" My thng trc nghe cu ni , v by gi bit hon cnh ny. Vy nh nc c -nh g khi a ra chnh sch "s a min Nam tin mau, tin mnh, tin kp vi min Bc x-hi ch-ngha." 127

12.
Hu phng ln.
(Nc anh em phng Bc) Ting sng vn dn dp vng v ngy nghe mt r. Nhiu nhn vt l ving thm tri. Con ng vn l mc tiu tu sa, coi nh a bn hot ng mt khi qun i phng Bc trn xung. Hng lot trn nh xy ra ti cc tnh vng bin gii, nht l ti cc ca khu. Thn nhn m hnh s ti cho hay, qun i Trung-hoa dn c chc s on chnh quy, h pho kch, trn qua cc qun ven bin cp ca git ngi. Lc lng n tr ti H giang a ln nhiu s on ch lc, hu chn ng mi di nam tin cu qun i Trung-Hoa.
Chin tranh Vit-Trung nm 1979

Khng kh tri c ci g bt thng, m cn b ang lo an nguy ca h v gia nh ti cc Bn lng mt khi chin s lan ti. Cng vic ca i rau xanh vn gia tng, vo thi gian thu hoch hoa mu, ct gi lng thc cho qua ma ng sp ti. Nhng tri b ln hn vng tay phi hai ngi khing, c bi vi gi ging cho ma nm sau. Nhng rung ng kh l, bt ngn len vo tn chn ni pha xa. Tri bp kh cng mun tch ra khi thn cy, thng xung nh khng cn s sng. Ni l ma thu hoch, cy nh l vn, no nh bp nhng khu phn n ca t vn nm trong tiu chun 11 k cht bt khim nhng cho mi thng. Ci i vn gm nhm, khin thn t ngy cng cm ci, hom hem. Tin anh Khoan, mt bit kch trn tri lm Kin xng xt. Anh tri ny lu, hy vng tnh hnh ni bin gii bt n anh c th vt thot d dng. Nhng anh b bt li khi qua ht vng ro tri. Dm cn b mang anh vo con ng ct trc ca phng Kim, ch cch mt bc tng cao. Bn cn b tr lc lng ng 4 gc, anh nh ci mc gia. Chng thi nhau m qua li, mt hm hm th hn, khng cn v du dng thn thit thng thy hng ngy. 128

Anh cun trn di t, ln lc nh tri banh da, mu nhum khun mt, ng tng vng trn mt t. Khng cn mt ting rn d ch l hi gi. Thn th anh r lit nh khng cn nui tic s sng. Chng ngng tay khi thy anh nm bt ng. m cn b ko anh vo phng k-lut, qung anh trn nn lnh, chng mng ti anh c n sng hay cht, phi tay nh mt vic thng lm. Anh phi nhn lnh hnh pht, v lm tri quy lut tri, i sai ng. Thay v anh phi ra khi y bng li sau, ng ln i B Then nh nhiu ngi trc lm, anh cng li t i theo li ra ca trc. i vn lao ng, nhng tinh thn anh em ci to min Nam giao ng khi hay tin qun i Trung-hoa vt qua bin gii, nh ph tnh Lo-Cay. Ph tri ci to v khi rt mang theo mt s anh em ci to min Nam. c phi l tin vui hay vn l mi lo, v d sao vn cn nm trong tay ngi cng-sn. Chuyn anh Khoan trn tri vn cn nng hi li xy ra v anh Chn, mt t hnh s min Bc trn thot. Anh lu trong t, thuc din t gic. c cn b tin, thng giao cho anh ln huyn Qun B mua cc th hng cn thit cho tri. Nhn lc bin gii bt n, gia nh anh dn xp cho anh vt bin gii mt khi anh ti huyn. Anh vt thot an ton v ln i pht thanh a phng ca Trung-hoa, t co hnh ng v nhn o ca cng sn min Bc ti tri Quyt-tin v mt s tri ci to khc. K lut tri xit cht hn, nh trnh nhng cuc trn tri khc xy ra. Bng i t ngy yn lng, t nhin ting sng li dn dp vng v. Nh st tn bn, nh vt qua rng ni pha bc. Khng hiu qun i Trung-hoa c x dng loi ha tin 122 ly, th v kh m cng sn min Bc thng dng ti chin trng min Nam do Trung-hoa vin tr. Hy vng h c dn phng th thit, c thi gian iu chnh mc tiu tc x, khng ging nh b i Bc Vit v phng tin di chuyn thiu thn, khng x dng ng theo nhu cu k thut, nn tri n bay t do vo khu dn c ng c. Gy ra nhiu cnh cht chc tang thng cho nhn dn min Nam. By gi l thng 8. nh nng ban ngy vn chi chang, nhng v m tri lnh. Kim n ma lnh nm trc, nhng chng bit lm sao chng li ci rt ca ma ng nm nay. Cng vic thu hoch vn tin hnh, nh chng c g bin chuyn trong sinh hot hng ngy ca tri. T nhn vn cc nhc, i m hi ly bt ng xay. Ch tiu lao ng t ra cao hn trc, nh mun vt cn sc ngi. S anh em Bit-kch tri Tuyn-quang chuyn v Quyt-tin, nh mun gom h vo mt ch. Hn 40 ngi cn phng nh gn i rau xanh. Vo mt bui tra, i trng cho anh em ci to min Nam trong i hay, cc anh c ngh bui chiu nghe cn b sinh hot. Kim hi nh i trng, hn cho hay "cc bc s di chuyn v min xui" Anh ngc nhin v cu ni ny, cc anh mi chn t chn ro ti y, nht l cn b tri Nam-H n Quyt-tin ni, y l ch dng chn cui cng, l ni an ngh ca cc anh sau ny. Cha c mt du hiu g m u cho s thay i, mc du l iu anh em lun mong i. Kim hi hn thm "Anh c bit chng ti di chuyn ti tri no khng?" C l hn chng bit g nhiu, v ngi Cng-sn vn b mt. Hn ni "Chu khng r tnh no, ch nghe cn b ni l Lam-sn". Khng ai bit Lam-sn u, chc khng phi 129

vng ny. Ni y l vng st bin gii, chnh m hnh s y lu cng khng bit ti tn ny. Kim nh i trng ni cc anh s v min xui, li cng kh hiu. Nhng d sao cng l mt tin vui. i u cng l nh t, cng ha hn vt kit m hi, c ng l ni an ngh sau cng. Anh em tp trung ln phng hi, c s anh em min Nam trong khu O cng c mt. Vn cn phng anh vo khi ti y, vn cn b gio dc l thiu y T m anh khng thy hn gn mt nm nay. Bn mi tm ngi chia nhau ch ngi. Cn b T ng sau chic bn trn bc g cao. Vn li gio u thng l, dao to ba ln ca tng ch ngha x -hi v tnh thm thit gia cc nc anh em. Vn li ni dn mt nhng ngi trc mt, nghe nhiu ln. Kim chm ch theo ri, mong hn bt m mt cht v tnh hnh vng bin gii, v tnh trng qun i Trung-hoa trn xung Lo-cai nh tin n. Hay t nht, nh mi ln c li dn mt anh em v hnh vi trn tri. Nhng khng, hn ch ni mt cu thng thng, m vo gi pht ny i vi Kim v 47 anh em c mt ni y, li cho cu ni ca hn c ga tr: ". . . thun li cho vic ci to, tri quyt nh a cc cc anh v min xui, ni kh hu n ha c li cho sc khe ca cc anh hn" Vn cu ni sc mi cng-sn m anh nghe t bui u vo tri. "cc anh c n mu vi nhn dn, c nh nc khoan hng" khng git c th tha lm phc. Cng vn cu ni m u nhn o " thun li". Hn 8 thng v trc, thun li cho vic ci to, tri Nam-H theo lnh ca B, a cc anh ti vng rng thing nc c, kh ho c gy ny, v by gi v tt cho sc khe li a v min xui. Khng hiu trong thi gian sp ti y, s cn nhng thun li no cho vic ci to xy ra na khng. S hnh s trong phng Kim c chuyn qua phng bn, nhng li phng ny cho anh em ci to min Nam. Mi ngi ch i t sng sm. Bn mi tm ngi tng cp tay st tay bn chic cng s 8 ln chic xe ch khch. Cn anh em bit -kch ln mt xe ch hng, bt sau h xung kn nh bng. Kim nhn thy s khc bit, cc anh bit-kch c "u i" hn, hay nh nc ngh cc anh s nh sng, nn nht vo xe bt bng. Theo lnh 10 gi sng xe chuyn bnh. Hn 8 thng trc, Kim v cc bn ti y vo lc 9 gi m ngy 24 thng 12. Khi tri ti hn, bng trng khng soi sng mt ng. Anh khng thy g ngoi hnh bng m m ca vn bp ci. Anh bc chn vo bng ti m u. Khi cnh cng khp li pha sau lng, anh c cm tng s khng cn c hi tr li vng nh sng ca x hi loi ngi. Anh nh con c nm trong li, khng cn c vng vy chn bin khi, ni sng di h rng. Anh khng cn c hi thot khi mng li ni rng trng ip bao quanh. Hay nu c, cng gc ng trn cc sn ni thng ng m pha di l vc su, nh nhng ngi lm trc y. Anh t nh, phi gc b nhng toan tnh k c c vng tng lai, nh cn b gio dc ni vo bui u. Anh phi an tm ci to, khng tm t b khuy ng 130

bi nhng hnh nh vng son trong d vng, v ch l phn vinh gi to. Anh phi gt b c th tnh cm quyn luyn gia nh. Anh phi qun tt c, sng bnh lng nh c cy, lm quen vi np sng mi. Anh phi bt chc li sng ca nhng ngi trong phong tro trm hoa ua n, c nh nc u i cho ln Sn-La nui ong ly mt, hay vo rng su khai ph t trng. Anh hy sng nh T Thc lt vo ci tin, ri khi bng tnh cn mng tr v, cuc sng hon ton thay i. Nhiu lc bn nng sinh tn vng dy, tnh cm yu thng gia-nh bng chy, anh mong mun c bc chn tht di thot khi ni tn cng ca kip ngi y, nh anh v cc bn rp tm lm nhiu ln khi cn min Nam. Nhng sc anh yu qu, liu c th vt chy c vi trm thc khng. Ri h thng cng-an nhn dn pha di kia, liu anh c th ha nhp vi h, nhng ngi quen vi li sng trong x hi cng-sn, m tnh cm tr thnh hn hp. S khc bit v li sng, tc phong, hnh thc ca anh s lm anh khng ging h, mc d anh sinh ra ti min Bc v ln ln y. Liu h c bao che cho anh khng, hay v lon go cn m thng cng cn thit trong lc i, h cng chng mng ti cht tnh cm vi ngi xa l nh anh. Con ng thot ra khi y qa tht di v gian trun. Nhiu lc anh nhm tnh, cn bao nhiu lu na anh s i ra li ca sau ln khu i cao sau tri, nhng thc ra, trong x hi Cng-sn, liu con ngi c c hi nhm tnh nhng g ca chnh mnh. Nht l cuc i i t nh anh, sng nay cht mai. Th ri bng chc mi s thay i. Anh khng phi i qua cnh cng sau ln i B Then nh mi ngi thng ngh ti, m anh ang ra khi y bng ca trc. Mt tri ln cao, nh nng chan ho m u mt ngy quang ng. Tri vo Thu, gi thi nh vn mt ln da. Kim ht mt hi di cho cng lng ngc, khng kh tht thm mt, nh len su vo cc khe phi, lm vi i phn no nhng lo u lun nng trong cuc sng. Anh thy tnh to hn. Kim a mt nhn xung quanh, ni rng trng ip, cnh thin nhin tht p, v p m trong sut thi gian qua anh khng nhn thy. dng c nhn xp ln mui xe. Kim vi bn chia nhau vng st r. Anh ngi st ca s, tay tri nng cao khung knh gi la vo. Anh c cm tng gi y mt hn trong kia, mc d trong cng mt bu tri, trn cng mt mnh t. Xe lao xung dc tht nhanh, gi rt bn tai. Tng cm my trng bm trn cc ngn cy pha di ang b y li v pha sau, khu tri nh dn. Kim c cm tng nh mnh ang thot chy khi bng dng t thn. Anh xa dn vng la n, xa chn Cng Tri, ni a ngc trn gian. Xe chy quanh co mt lc mi xung ti vng gc chn ni. Nhn ngc ln, khu tri hin ra l m trn mt mt bng tri rng nh ng chn tri, trin dc thng ng. Kim nhn ra s thc v cu ni ca cn b gio dc, tht kh thot ra khi y nu khng i bng cch cng khai. Xe theo li c, ng l vng hoe. Anh khng bit hm nay th my, c phi l nh k c chuyn xe H-giang Qun-B. T y xung H-giang ch c 36 cy s, ng xung dc nn chy nhanh hn hm ti y. 131

Qua bn xe H-giang, vn c cnh i ch, chen ln mt ch ln xe. Nu khng h s phi li b 40 cy s ng rng dc ngc ti huyn Qun-b. B i xut hin nhiu hn my thng trc. C l h l lc lng tr b cho mt trn pha Bc. Vn trang b ngho nn nh hi nh chim min Nam. T y ti Tuyn-Quang ng di 180 cy s. Con ng l t nhiu hn , nhiu ch trng su nh h bom, khng k g ri rc trn mt ng. Khung cnh hai bn ng nh b ho kh sau ma h nng chy. Xe ti a phn Sn-Ty, con ng nh hp li. Nhng lch nc o dn thy cho cc tha rung nh ngn tr pht trin mt bng con ng cho ph hp vi nhu cu giao thng. Sau ba nm chm dt chin tranh sng n gia Nam v Bc, ngi min Bc vn cn mt mi trong vic tu sa c i sng vt cht ln tinh thn. Trong khi bin gii pha bc lun b e da bi nc lng ging anh em nh ph. Xe ti ngoi H-ni x chiu, bu tri ng my mt mu m m. Nhng cn ph gch trng tht c, nh lu khng tu b, sn qut. Nh nh ln n, nhng ngn n vng a khng sng cho cn phng khch nh. Thnh thong mi c mt nh c my truyn hnh, thp thong hnh nh xng ngn vin nh nc hin ra gia m vn ht lm tm trn mn nh. Tri ti hn, xe ngng li tri Vn-Ha, mt tri Ty ngoi thnh ph H-ni. Mi ngi xung xe, c hng dn ti dy nh tranh pha trc. Kim ang ni chuyn vi anh Luyn, cht mt cn b ng gn ln ting: -"Anh Luyn c ci to tt khng?" Kim khng hiu cu hn hi, mun hi thm sc khe anh Luyn hay mun bit anh thu trit chnh sch nh nc cha. Hn phi gp anh Luyn nhiu ln ti cc tri m anh gh, hoc d phn vo vic ci to anh trong thi gian qua. Vi ging vui v c hu, anh Luyn tr li: -"C ci to nhng cha chc tt." Hn im lng nh va nhn mt go nc lnh. Kim v anh Luyn tip tc cu chuyn, nh chng quan tm ti nhng g va xy ra. Cu tr li ca anh Luyn tht ng, v nu tt nh nc cho v theo nh chnh sch ra. Mi ngi bc vo cn nh tranh, vch bng tre an, mt nn cn t nh nh va dng. Hai bn c sn nm trn ph mt lp phn tre p dp khng phng. C nhiu ch vng xung bp bng v chn chng ln su di nn t t. Tri ti nn ba n chiu khng sa son kp. Li mt m khng mn khng chiu. Mui chch qua lp o b ba mng. Kim thip i trong gic ng chp chn.

132

Ch thch Tri Quyt Tin (Cng Tri) Tri Quyt Tin nm trong a phn x Quyt Tin, mt x thuc huyn Qun B, tnh H Giang. X Quyt Tin: Bc gip x Tng Vi (th trn Tam Sn). ng gip x Qun B, x ng H v x Thun Ha (V Xuyn). Nam gip x Thun Ha (V Xuyn) v Minh Tn. Ty gip x Minh Tn. Din tch: 60Km2. Ta : 23o 00 16 B 104o 58 01

Tnh H Giang( Tri Quyt Tin-Cng Tri)

Huyn Qun B: Nm v pha Bc tnh H Giang. Pha Bc v Ty Bc gip tnh Vn Nam (TQ). Pha Nam gip V Xuyn. Pha ng gip huyn Yn Minh. Din tch: 550Km2. Tnh H Giang: Pha ng gip tnh Cao Bng. Pha Ty gip tnh Yn Bi v Lo Cai. Pha Nam gip tnh Tuyn Quang. Pha Bc gip tnh Vn Nam v Qung Ty (TQ). Ta : 22o 10 n 23o 30 v Bc v 104o 20 n 105o 34 kinh ng. Din tch ton tnh: 7.884, 37Km2. Vi cc quc l chnh: QL 2, QL 34, QL 4C, QL 279. Vi 2 sng: sng L v sng Gm. H Giang l tnh min ni, c ngn Ty Cn Lnh cao 2.418m. cao trung bnh khong 800m so vi mt nc bin. Chin tranh bin gii Vt-Trung 1979 Cuc chin Vit Trung nm 1979 l mt cuc chin ngn nhng rt tn khc. Cuc chin xy ra t 17-2 n 18-3-1979, ti 5 tnh: Lai Chu, Lo Cai, H Giang, Cao Bng, Lng Sn v khi vc Mng Ci. Lc lng hai bn tham chin gm: * V pha Trung Cng: Khong 400.000 binh lnh v 400 xe tng. Trong c khong 20,000 binh s t trn, 30,000 b thng vi 280 xe tng b ph hy. (Lc lng ca 7 qun on vi 21 s on tc chin, 9 s on tr b) 133

* V pha Vit Nam: Khong 100.000 qun tham chin. Trong c 8.000 t trn v 10.000 dn b cht. (Thuc 7 s on, 15 trung on c lp, bin phng v dn qun t v). Trong chuyn ving thm ng Nam vo thng 12-1978, ng Tiu Bnh tuyn b: Vit Nam l cn , phi dy cho Vit Nam mt bi hc.. Mt l do chng t Trung quc nh Vit Nam v Vit Nam lt Khmer , mt ng minh ca Trung cng. ** S t vong v thng tt ca hai bn tham chin vn cha c xc nhn l con s ng nht. Trn thc t, con s t vong v thng tt c th cao hn.

134

13.
An tm ci to
(Tri Thanh-cm) Kim nhn thy cu Hm Rng pha trc, chic cu bc ngang hai mm ni mt ln b my bay oanh kch h hng. Vo su a phn Thanh-Ha, ti ng ba, xe ch anh em bit-kch r bn tri ng vo tri Lam-sn, cn xe Kim chy thng. Con ng nh hp len li gia m ng c. Mi ngi xung xe qua ph ti huyn Cm-thy. Ti 3 gi chiu mi ti khu tri, nhn t xa nh mt c o da vo chn ni cao, sng khi ph Dy ni i din vi cng tri Thanh Cm m ngn ni. Anh ti tri Thanh-Cm thuc huyn cm-Thy, nm st bn b sng M. Pha bn kia l Bi-thng, ri ti ranh gii hai nc Vit-Lo. Kim v cc bn theo cn b hng dn vo tri. Anh khng nhn thy mi nh pha trong v vng tng xy qu cao. Ging sng M nc triu ang ln khin mt sng tht rng, nc ph sa c ngu. K t ngy ri min Nam, by gi anh mi c nhn li ging sng. Kim cm thy d chu v hnh nh l va thay i. Bit bao ngy thng qua, anh ch nhn thy rng xanh ni bic. Anh va thot khi vng ni non him tr, ti y sng nc ti mt kh hu m du, ni u t nh vi i phn no. Qua khi cnh cng lim dy c trm gc hai bn, mt hi trng ln gia lui vo gn cui sn tri. Sn t tht rng. Hai dy nh nm i din hai bn sn, cch nhau bi nhng bc tng ngn kh cao. Bn mi tm ngi Quyt-tin ln cn phng cui dy bn tri. Theo trin dc cn nh ny cao hn nhng cn pha di. Cn nh mang s 5. Tnh theo chiu ngc vng quay kim ng h. T cng tri v bn phi, khu nh bp nm khut pha trong ri ti cn nh ngi nh dng lm Trm x v ban Vn Ha. Cn phng giam tp th u tin mang s 1, cui dy bn phi l cn s 4. Dy bn tri, cn s 5 trn cao, v cn st cng mang s 8. T ca phng 5 nhn xung sn tri, hi trng nh chic nh Rng ca ngi min ni Cao-nguyn Trung phn, mi nhn cao vt. Cch cng mt con ng t, ging sng M nm su pha di thm dc b sng. Thy triu ang ln nc chy xit, mt nc mnh mng ln vo st chn lng pha bn kia b sng. Nhn ngc ln pha trn, qua my bc tam cp l khu k lut. Mt cn nh rng mi lp tn, tng ph mt mu en thm, trng tht nng n gh s. Bc tng bao 135

quanh che mt li ca ra vo. Cnh ca lim dy ng mu en. Mt hnh lang hp gia chia cn nh lm hai dy. Khng c ly mt ca s cho nh sng lt vo. Kim nghe Mi k li, anh vt thot khi khu k lut ny, b bt li tr thnh loi ngi,theo cn b ni, bt tr cng u, khng chp hnh k lut tri. Tri bo anh Mi c t tng chng i, nn a anh v mt s bn ln tri Quyt-Tin. Gp bn Kim ri ngc v y, thnh con s 48 ngi tr v t tri trng gii Cng Tri. K phng k lut c l khu k lut mi va hon tt, vng tng xy cao trn ging nhiu hng km gai, ta vo vch ni dng ng. Sau khi mi ngi vo phng, ca cng kha kn pha ngoi. Phng 5 cng ging nh nhng cn di kia, cng mt hnh thc nh nh giam tri Nam-H v Quyttin. Cn nh ng nm gia khu t, pha trc l sn chi, nhng bn gh xy chen cnh cc khm hoa cc lm khu nh tr tri. St cng ra vo, mt cn nh nh dng lm nh n ch k va mt chic bn di. Kim ra pha sau nh ng, ng trn b t cao nhn qua vng tng tri, con ng t nh len li gia khu vn trng sn, vt qua mt bn ngn ni x bt gia lm ng i. Tri t mnh mng. Anh khng th nhn thy nhng g xa h n, tm nhn b thu hp v ngn ni chn pha trc. Bn mi tm ngi nm mt na ca cn phng c bc tng ngn i. Anh em chia nhau ch nm, phng qu rng i vi nhm ngi cc anh. Ln u tin trong cuc i t, Kim c mt ch nm rng ri. Anh khng phi "chen vai thch cnh" g b nh thi gian trc y. Sau hnh trnh hai ngy mt m, anh thy mt mi, thm mt ch ng lng. Kim tri chiu sn nm trn st bn ca s. Anh vn thch nhn bu tri v m, nhng lc trng sao vng vc, c giy pht hng v gia nh vi nhng k nim kh qun, vi mong c tr v. K bn l anh Tip ri n anh Phc Hi qun. Ba cm chiu c ngi gnh ln tn phng. Theo ng th tc nhp tri, mt ba cm trng vi canh rau mung i ng cho ngi mi ti. D sao cng l ba n ngon ming, v lu khng nhn thy ht cm. Sng hm sau ca phng m hi tr, cnh ca cng ra sn tri kha pha ngoi. Cc anh c ngh mt ngy dng sc trc khi i lao ng tr li. Kim vn thch c nhng lc nh th ny, anh c nhn khung cnh mi, cha r tt hay xu, v nh t cng-sn no cng ging nhau. Nhng anh c ngh ngi nhn h, tinh thn bt cng thng v cnh c quen thuc. Hm nay m ca tr nn khng tp th dc, mt vic lm bt buc ca tri ci to. Ni l vn ng cho c th kho mnh, cng trng lao ng tt, nhng thc ra cng trng lm sao c khi ba n chiu hm trc mt ht t ti hm qua. C mt m bng i ly g lm cho khe. Cha ti gi cm tra ca cng li m, hai cn b vo gi tn mt s Linh-mc. Li khn gi ri phng, cc v c dn ln khu kin giam k lut. Ngi cng-sn vn cn thn, git lm ch khng b st, v tn gio vn l khc tinh. Cn phng tr ln trng tri vi s ngi cn li. My ngy sau li c mt s anh em ln k lut, nhng ngi cn li u sn sng ch gi tn mnh. 136

Sau t ngy ngh ngi, cng nh hng mi v dn mt ca ban gam th tri, nhm Quyt-tin c thnh lp i, mang tn i 16. Cn b qun gio l ngi lm l t ni, c ting k lut nht tri. Tri c mt i xy dng, nn khi i 16 c gi l i xy dng, anh em trong i ci ni mnh l i xy dng nh, v chng c cht dng c g mang vc. C i hn ba chc ngi vn vn c mt c, mt trng, mt ca tay nh, vi ci cuc v xng. Anh em trong tri nhn i 16 ni "i g m ch c my ngoe, ngi no ngi ny ti t nh l ma thu, nh n g gp ngy ging bo." i 16 c thm tn mi, anh em trong tri thng gi l "i i trng gii," danh xng nghe kh c bit. Kim cm thy i mnh nh b c lp. Khng phi anh em trong tri s hi iu g, v cng chung cnh t y, nhng h khng mun b cp mt cn b tri pht gic c s lin h, m hnh pht k lut c th n vi h. Mt khc, cn b tri kim sot cht ch s lin h gia anh em trong tri vi nhm Quyt -tin, nh ngn nga ly bnh, m tnh chng cng sn l cn bnh d ly kh tr. Sau nhng ngy u lm v-sinh, pht quang xung quanh tri, i 16 c giao thc hin mt cn nh tranh 5 dan trn khu t bn kia ng trc cng tri. By gi ang vo nhng ngy cui ma thu min Bc, nhng cn ma ro thong n tht nhanh. Hi sng bao ph mt sng v bui sng. Tri chuyn lnh, tng cn gi ni thi qua tt nhng ht ma lnh but. Cng tc c phn chia, ch c mt tr ngi mc d l ko tre nhng ly g c l con s, v chic c duy nht ang dng hon tt cc cy ct nh. Anh em trong i phi dng cc cy st trn nung la c cc l con x. Cng vic kh tc ci, con ngi li tr v thi i phng tin cn eo hp. Sau vi tun l cn nh hon tt, tc phm u tay ca i trng chng ging ai. Vn mi r, tng p t trn rm, ca l tm phn tre, trng tht ngho nn. Kim gp li mt s t hnh s tri Quyt -tin v y, h cho hay sau khi nhm anh ri tri Cng Tri c t ngy, qun i Trung Hoa trn qua bin gii, ph tri Quyt-tin v cc vng ph cn. Mt s hnh s trn thot, cn mt s b bt li v di chuyn v tri ny. By gi mi thng mi, thi tit tr ln lnh hn trc. m hnh s cc phng 6,7 v 8 chuyn ra tri ngoi, nhng ch cho anh em qun nhn ci to tri Hong-lin sn chuyn ti. Na cn nh cn trng ca phng 5 dnh cho i 15. Cc anh mi ti cho hay khi ra Bc h di chuyn bng xe la, nn khi ti ga Hng C tu ngng mi hay c ngi b cht ngp, v toa xe cht chi, nht l t b nht trong cc toa xe ch gia sc kn mt. i 16 ch cn hn 30 ngi, c giao cng tc lm sch khu k lut va hon tt. Mt sn rng cn ngn ngang gch , c mc khp ni. T ch ny nhn ra xung quanh ch thy vng tng cao ngt, trn ging nhiu hng km gai. n in thp sng trn cc u tng. D l khu va xy xong, mi vi cn nng nc m khng cn ch trng. Phng tin v sinh ti cc phng ny thiu thn, v vy i sng t giam k lut tht ti t. 137

n gi gii lao, anh em ngi ti ch ngh tay, quy qun ni chuyn, c bn ngh Kim lm mt cht vn ngh cho vui, anh cao hng hi cc bn: -"Cc anh mun lm g by gi?" Anh Tip gp : -"Anh hy ht li my bn nhc lm trc kia." Kim nh khi ti Quyt-Tin, hai ngi k li nhng g xy ra. Nhiu lc s sng nh ch mnh treo chung, chng cn g thuc v mnh, k c tnh yu thng vi nhng toan tnh tng lai, v nhng chn chng hin ti nhiu lc nh thc dc anh vng ln bt k him nguy. Kim ci tr li anh Tip: -"C l trong hon cnh ny v ngay lc ny, sau lng chng ta c mt s anh em ang b cm xch a y trong phng ti. Ti mun din t tm t ca ti, v c l ca c chng ta, mt ngy no khng sm th mun, chng ta s ln lt bc vo chn ny, chung hng ni cay ng vi cc bn trong kia." D khng phi l ca s, nhng ht hay vn khng bng hay ht, nht l lc con ngi khng ngh ti ngy mai xa xi ca mnh, v hin ti s sng qu bp bnh. Kim cao hng ng trn t cao, tay chng cn cuc din t bn "Cachot", bn nhc anh t li, theo m hng ca bn Paloma, t ngy mi vo t. Sau nhng trn n th hn, nhng vng xch xit cht tay chn n try da chy mu, thn xc mt mi v nhiu m mt ng sau nhng bui ly cung bt k ngy m. Kim din t tm t ngi t Cng-sn vn th lng ngn ngi, d thc hay ng cng ch l nhng gic mng ph du. Ri nhng lc ngn la cm hn nung t tm can nhng mun p bc tng ngn, bt tung xing xch vt thot ra ngoi. Nhng chnh nhng giy pht tht vng hay cm hn anh c nhng nhc, m sau ny nh li, anh t hiu c th l li thot cho tm t ut nghn ca anh, trong mt hon cnh d lm con ngi in lon. T trong phng ti ca tri Bng Ky, anh ht bn nhc ny gp vui vi cc bn t vo ngy mng mt Tt. Anh chng bit trong c ai, ang b cm xch a y trong cc cn phng ti pha trong. Khi gp mt anh mi bit c bc Nam Kinh, c Nguyn-Tin-t, c Ho . . . m sau ny dt du nhau ra Bc. Khi Kim dt ting ca, c ting vng t trong phng k lut nh mt li hng ng, nh chng nhn li ca din t ng hon cnh m cc bn ang chu ng. Anh Tip ci vui v tay, nh qun hn pha sau mnh l khu k lut thuc vng t ni tin L-b-S. Mi tc im mui nhiu hn tiu th hin qung thi gian kh i tri qua. Khun mt xng xng pha mu trng xanh xao, thm i knh cn trng tht hin ho thn i, thong hin nt vui. Nh tm t c gii by, c ci m m trong giy pht qun i hin ti chua cay ca kip ngi bo bt. Anh Tip pha tr: -"M kip, ht c qu i ch, ng l ca s th thit ngoi i. Nu c chic "kn sc" ph ha th hay bit my. Nhng khng hiu sao vi nhc iu Tango trang trng, vui ti m li ca anh t li au thng nh con tim ang r mu. V gin g ca ca anh li tan nt th lng, din t ng kip sng khng ngy mai ca chng mnh. Phi! Chng mnh ang i ti con ng cng. Chua xt tht" Kim cng khng hiu ti sao anh t li nhc bn t li ca n m hng tht vui ti, trong sng nh nhng bng li Vit mang nt ut hn cm hn. C phi n din 138

t ng thc trng i sng ca anh trong cn x lim tm ti vi chn cm tay xch. Phi, chnh trong giy pht lng anh tan nt trc kip ngi mong manh. Ri khu k lut, i lm v sinh xung quanh khu hi trng. Nhn s t i, ngi ngm vn ph phc t ti. Trong gi lao ng, mt cn b tr i qua thy Khun hn gi anh li. Anh em khng hiu c chuyn g lm gai mt hn nn dng tay cuc ng nhn. Khun b cuc i li pha hn. Hn ni ln: -"Sao anh li eo knh khi lao ng?" Khun tr li hn: -"Ti cn th nn phi eo knh. Ti i qua bao nhiu tri trc khi ti y, cha c cn b no thc mc ti eo knh khi lao ng." B chm t i trc cu tr li, hn trn trng i mt. S tc gin lm mt hn xm li. Hn nhng tng c uy quyn buc k khc phi tun phc mh tng lm y. Mi ngi ng nhn ch xem hnh ng ca hn. C ting ni trong m anh em: "N ngu tht, cn m khng cho eo knh khc g m." Hn nghe r cu ni, nh la thm du, quc mt hng v pha m ng nh tm kim ngi va bung li x nhc. Hn quay li Khun ni nh ht: "a knh y." Khun tho knh a cho hn. Hn cm knh nm xung t, gt giy ln ri b i. Khun nh k m, mt cn nng nn anh khng nhn r hnh nh pha trc, nht l sau thi gian di t y, cm xch trong phng ti, ci i ci kh lm mt anh ngy cng ti tm hn. Chc anh cha bit s phn cp mt knh nm di t, cc bn gip anh nht knh. Mt gng gy la, chic cn li lung lay nh cnh g b ngc, mt bn mt knh rn nt. Mi ngi u tc gin, ngn la cm th tng l ngui lnh sau mt nm y i tri Cng Tri, bng cht bng chy, nung t tm can. Sau v ca Khun, khng kh bui sinh hot trong phng thay i, khng yn lng nh trc. Nh tc nc v b, si ng vi t tng chng i, anh em cng ch trch nhng hnh ng thiu nhn o ca m cn b tri. Trong mt bui sinh hot thng l ti phng, anh Chn Khng a ra li phn i hnh ng ca cn b i vi anh em i 16. Anh Chn b bt ngay sau ngy min Nam b chim ot. Anh tri qua nhiu tri ci to min Nam ri ra Bc. Ti tri Thanh-cm ny, anh mc kch nhng hnh-ng tn bo ca m cn b. Anh a li phn i, hy vng c sa sai. Nhng ngc li, anh b tri ghi nhn c t tng chng li ng v Nh nc. Anh v mt s bn vo k lut ri c m 8 ngi trong c cc anh Nguyn vn-Th, Trnh-Tiu, Phm-dng-t. Trang-minh-Hi, nguyn-v-Mi, NguynXun, Trn-trung-Chi ko nhau ln Quyt-Tin, H-giang. Gp nhm Kim, nhng tng mt phen b xc ti vng rng thing nc c, quanh nm sng ph. Chng ng qun i Trung-hoa nh ph min bin gii, anh em li ngc v y. Khng hiu c phi l mnh s m oan gia gp li, anh Chn tr v ni chng my hoan h n tip. Trong bui hp, anh quay bo anh th k ghi bin bn: -"Xin anh ghi r v y li pht biu ca ti." Mi ngi cha bit anh s ni g, nhng nt mt anh nhum v bt bnh, nh ut hn ang tro dng trong lng. Anh ngng li vi giy, ri ni tip: 139

"T sau ngy min Nam b xm chim v trong sut thi gian i t ti cc tri ci to t Nam ra Bc, ti xc nh mt iu, ch cng-sn l ch v nhn o, tc b quyn sng ca con ngi. Ti khng bao gi chp nhn v khng th sng chung vi ch bo tn ny." Kim thy nt mt ca anh em trong i mt pht ng ngng. Anh th k ngng bt vit, a mt nhn anh Chn nh thm hi anh c nh thay i li va pht biu khng. Anh chn nh nhn r tm ngi bn ang lo lng cho an nguy ca mnh. Nhng anh vn gi nt mt trang trng, nh ngh k trc khi ni, nh chn la cho mnh con ng phi i. Khng th thay i, v nhn thc bng kinh nghim c nhn, v bng mt thy ca c hng nhiu triu ngi min Nam cng nh min Bc. Anh Chn quay qua anh th k nhc li: -"Xin anh ghi li ti pht biu y ." Anh th k vn cha ghi vo bin bn li pht biu ca anh Chn, quay nhn anh em trong phng nh d hi, bit c li no can ngn. C phng vn yn lng, hng trm con mt nhn nhau. Ri bt cht pht giy cng thng, yn lng ngn ngi vt bin mt, tr li khng kh vui v hn hoan cho mi ngi. lu lm khng nghe thy mt cu ni tng t, nh mt lung gi mt trong ma h oi bc. Anh th k nhn cc bn mm ci. Tp th "i i trng gii" tr v t Cng Tri c gn lc, sng xy qua bao nhiu th thch, 48 ngi vn ch l mt. Anh nhn ra mt s tht l tp th ny khng chp nhn ch cng-sn d bt c tnh hung no. Vn trc sau nh mt. Nhng hnh nh d man ca cn b cng sn i vi t nhn ci to t Nam -H n Quyt-tin ri y Thanh-cm, vn ch l chnh sch chung. Nh cnh mt cn b nh gc t nhn trc mt mi ngi, v cn nhiu na. chng t mt chnh sch gio dc bng cc hnh, ni ln tnh v nhn o, coi mng sng con ngi khng c mt cht ga tr no. Bui hp vn si ng nh thc l cun tri, chm m trong ut hn, ri n V d tay xin pht biu. Ting n o t nhin bin mt, mi ngi im lng ch nghe. V ni: -"Ti quyt tm" V ngng li, mi ngi nhn v pha anh ch i mt cu ni. Kim nhn sang V, nt mt anh trang nghim nh ang nn tm t si ng nhng ut hn ti hn. Ging anh bng anh li: "th cht khng chp nhn ch cng-sn. Mt ch hy hoi quyn t do con ngi. a dn tc ny ti ch ngho i v chm tin." Cu ni ngn gn, n gin nhng tht st . Mc du l cu ni c nhc li nhiu ln t Nam ra Bc, nhng mi ln ni ln mi ngi c cm ngh l vn cha din t thc cht ca ch . Kim nhn V bt gp mt n ci. Anh vn nh ngy no, hi cn tri Phanng-lu, Si-gon. Lin min i phng v t tng chng cng. Dng ngi nh nhn c v nh gio hn l mt qun nhn mt n v c nhiu chin tch. Tnh tnh hin ho, t ni v rt tt bng. 140

Ra vo phng k lut nh cm ba, vn mt lng cng quyt khng khut phc trc bo lc. Anh hng ht cc kiu cng, t xch tay n cm chn trong phng ti, n xch thnh xu c chc ngi trong phng 7 khu A. Anh vn vy, vn kin tr chu ng chng ng lng, vn sng sut v gi lng trong sch. Anh nhn qua anh Chn, nt mt hai ngi tht cng quyt. H hiu hu qa ca li va pht biu, nhng lng cm hn vt ln qu coi thng him nguy. Kim cm phc h, nhng ngi bn cng chung mt chic thuyn, c chung bu tm huyt. Khng kh bui hp tht si ng. Nhng li pht biu c ghi y vo bin bn np ban gim th tri. Khng hiu m cn b tri ngh g v tp th ny. Nhng con "cp xm ca tri Nam-H" vn kh tr, nhng "u gu" ca tri Quyt-Tin vn bng bnh, m s yn lng trong giai on va qua lm tng l b khut phc, nhng b mt ch khc nghit i ngc li c vng ca dn tc. Nhiu lc anh em trao i, vi ngh ch ch l mt danh xng do con ngi t ra, t nhiu phi t mc ch phc v cho quyn sng cn bn ca con ngi. Gip con ngi tn hng mt i sng c ngha trong cuc i c mt ln. Nhng khng hiu sao, cng l con ngi m v theo ch cng-sn, i ngc li nguyn vng ca ngi dn. V t hi hn na, thay v a dn tc ny i ln, h li git hi ngi ng loi, nh nhng hnh ng m mu trong thi gian va qua. H t cho mnh c chnh ngha, x dng bo lc hy dit nhng ngi bt ng chnh kin. My ngy sau vn yn lng. i 16 lnh cng tc lm v sinh trong khun vin tri. Anh Chn Khng i "lm vic." Mi ngi hiu bin php k lut ca tri ti. H u c th chp nhn mt s chng i ra mt, nht l giai on tri ang n nh, phi dp tt ngn la chng i ngy mt nh hng ti phng khc. H ang cn nhng "vt t thn" n p, dn mt nhng ngi cn li. Mt hnh ng n hi chm nhng trnh c phn no hn lon c th xy ra khi khng kh chng i cn si ng. Khi i lao ng v, ch nm ca anh Chn trng trn. Anh ra khi phng, cng khng c mt khu k lut hay kin giam. Khng ai hiu anh i u. Sau ny anh em hi cn b mi hay anh Chn Khng c chuyn v B, gip ti liu cho ban vit s v i sng nhng cn b cao cp b giam Cn Sn khi anh Chn cn ti chc. ch l mt cu ni lm yn lng ngi li, che y nhng hnh ng v nhn ca nh nc i vi ngi ci to min Nam. Khng cn ai nghe ni ti anh Chn. Anh nh v sao lc bin mt trn nn tri y tinh t, nh ht ct lng xung y bin khi. Nhng anh li cho anh em mt tm gng hy sinh cho mt c vng cao c. Sau ny c ngi bn cho hay, anh Chn chuyn v tri Nam H, anh tr ln ng ngc, khng cn nh iu g. Sau anh Khng my ngy li n lt V. Trc khi i lao ng Kim bo bn: -"Chuyn n n. C g anh nhn cho anh em bit tin." V mm ci tr li: -"Li chuyn c ti din. Ti sa son tinh thn xa anh em mt thi gian. D sao chng ta cng va tri qua nhng ngy tht vui v ng ghi nh."

141

Chng ring g V, m c tp th ny ai ny sa son tinh thn. Ch c 5 pht thu xp dng c nhn. Giy pht chia tay bn hu tht ngn ngi, bc ra khi ca khng bit mnh i v u, xa hay gn. Cng khng ai ngh ti nhng ba n i hay nm m tng ht bp luc. Cng chng ai phn bit c ng ngon gic trong chn p mn che, hay c m trn tr ph mc thn xc cho n mui rp. V nhng si xch tay chic cm chn ko bt ngi dy trong cn m ng. i chn t di v cm xch lu ngy, ri sc khe yu dn trong bng ti. Con ngi bm vu ly s sng tht mong manh. Nhng ngy sau "i i trng gii" t ngi dn. Anh em ln lt r nhau ln "nh nc bng." Hn mi vi Linh mc, Tuyn-y nhn ni lm qu hng t ngy mi ti tri. Sau V ri n cc anh Tip, Tnh, Tin-t, Dng-t, Khun, Vang, Tin, Mi, Thuyn, Tiu i k lut. Anh Tip t nn vo sng ngy 2 thng 5 nm 1979 v nhng trn n th trong mt ln trn tri. Cng trn vi anh c LM. Nguyn Hu L, i t Trnh Tiu, gio s Nguyn S Thuyn v anh Lm Thnh Vn. Anh Tip b nh cht ti ch, thn xc anh c trt t Bi nh Thi ko l trn nhng bc tam cp qua ca phng 5, ng ln khu k lut. LM. Nguyn Hu L khng kh hn bao nhiu. Cng nh anh Tip, LM. L b m cn b tr nh hi ng ngay b sng M. Ko qua cng gc v tip tc nh cho n khi ngt xu, r xung nh xc khng hn. LM. L tht may mn, trt t Thi tng ng cht nn nm xc anh Tip ln ngi ng. LM. L c trt t Thi ko ln khu k lut, ling b vo phng nh mt hnh ng phi tay. Sau ny cc nn nhn sng st sau ln trn tri k li, trt t Bi nh Thi cng tip tay cn b, nh p hnh h thn xc cc bn t. Sau nhiu ngy trn tr gia s sng v ci cht trn nn nh nhp, LM. L tnh li. Thng tch bm tm y ngi, tiu v tiu pha mu ko di c thng. Khng c thuc cha tr, cm bng thn cht cn k. Nghe Nguyn Tin t, mt ngi bn tr trong nhm Cng Tri chng ti k li, mi ln trt t Thi gnh phn n ln khu k lut, hn khng dm vo phng LM. L v x u xng ln nng nc, nn gi t b giam k lut phng bn cnh sang lm v sinh phng LM. L. Li dng khi trt t Thi ra ngoi, t nhng chic khn mang theo vo t nc mui, v vt nhng git nc mui vo ming LM. L trc khi lau chi ngi ng v dn dp cn phng. C l nh nhng git nc mui y, phn no lm du nhng vt thng ang loang mu trong c th LM. L, v cng nh ch sng cn mnh m, ng thot khi li hi ca t thn. Anh Lm Thnh Vn cht sau mt tun. Anh b au d dy nn phn n cng cng lm d dy ca anh chy mu. Khi cht chn ca anh Vn vn cn trong vng cm. i t Trnh Tiu v gio s Nguyn S Thuyn cng chng kh hn. Thn th bm dp v nhng trn n tha sng thiu cht, b cm xch lu ngy trong phng k lut, sc khe yu dn sau ln trn tri. S ngi cn li tht khim nhng, khin cn phng tr ln qu rng. Sn nm trn lc c vi manh chiu, sn nm di cng tha tht. Cn phng lnh lo nh cn nh hoang. 142

S ngi qu t c gi l mt i lao ng, tri bin ch i 16. Tri chuyn mt s anh em phng khc qua m khng phn tn s ngi cn li ca nhm Quyt-tin i cc phng khc. Tri vn mun canh chng, gom m Quyt-tin vo mt ch, dng ngi khc theo ri. Nh vy nhm Quyt-tin khng th "ly bnh chng i" ti cc phng mt khi b phn tn. Nhn s i 16 c nng ln thnh 65 ngi. Vn mang danh i xy dng, nhng cha c mt cng trnh no cho hp vi danh xng, vn ch lm cc cng vic ph

Ch Thch: Tri Thanh Cm Tri Thanh Cm nm trong x Cm Thnh bn b sng M, thuc huyn Cm Thu tnh Thanh Ho. X Cm Thnh: Nm 1964 x Cm Thnh v x Cm Lin c tch ra t x Cm Thch. Sau khi c thnh lp, x Cm Thnh gm c 14 xm: Chanh, n, Mui, Vc, Ngc, Nm, Phng, Bt, Bo, Trn, Kht, Ching Trm, C Cnh v Hng Thi. Din tch x Cm Thnh: 30, 64 km2.

143

Pha Bc gip cc x: in Trung v Lng Trung, (huyn B Thc). Pha ng gip x Cm Lng (huyn Cm Thu). Pha Nam gip cc x: Cm Thch v Cm Lin (huyn Cm Thu). Pha Ty gip: x in H v in Trung (huy B Thc). X Cm Thnh nm v pha Ty Bc Huyn Cm Thu, phn ln nm v hu ngn sng M. X Cm Thnh c tnh l 217 chy qua. Huyn Cm Thu: l mt th trn ca tnh Thanh Ho, gm 19 x: Cm Bnh, Cm Chu, Cm Giang, Cm Lin, Cm Long, Cm Lng, Cm Ngc, Cm Phong, Cm Ph, Cm Qu, Cm Sn, Cm Tm, Cm Tn, Cm Thch, Cm Thnh, Cm T, Cm Vn, Cm Yn v Phc D. Cm Thu c din tch 425.03 km2. Dn tc gm: Mng, Kinh v Dao. V giao thng, huyn Cm Thy c ng Lin vn 217 ni vng Thng Lo vi Bin ng. Huyn Cm Thu nm v pha Ty Bc tnh Thanh Ho, cch thnh ph Thanh Ho 80Km. 80o/o din tch huyn Cm Thy l i ni. S tri Thanh Cm
(Xin n nhn s gp hon chnh s tri Thanh Cm)

144

14.
m sau lng
Khi ch cn hai ngi ni u hi nh ng, anh Nguyn Khc Linh, bung trng mi ni nh: -"Hm nay ti i hp cc i Trng, c ngi bo co anh x dng ngoi ng, ging anh ng cho anh Hng. Ti cho anh hay phng." Kim khng ng mnh b m ng-ten theo ri bo co ln ban gim th tri. Ni quy ca tri c iu "cm x dng hay ct du ti liu lin quan ti ting nc ngoi". l mt vi phm nng n v cn b tri ngh l "c lin h hay lm gin ip cho ngoi bang". V phm s chu hnh pht k lut, nht l trng hp ca anh, b cc tri nhn xt l "xu, km" v phng din ci to. Kim bo anh Linh: -"Cm n anh cho hay. tin cho anh, trong phin hp hng tun k ny, anh c nu ra l c ngi bo co vi ban gim th tri l ti hng dn anh ng cho anh Hng, ti s c cch gii ta." Qu tht ngi bo co ghi nhn ng s vic. Cch y my thng Hng nhn c th gia nh cho hay, my a con ln ca anh theo d dng xut ngoi bng ng bin ti M. Hin chng i hc bnh thng. Hng c nh dt li anh vn, v b lu ngy nn qun rt nhiu. Hng nhn gia nh gi cho anh tp sch hc bng cch tho ri tp sch dng lm giy gi qu. Hng nhn c vo ngy gia nh n thm nui. Kim c xem hnh v c th ca m tr gi v. Anh mng cho bn v c ht ging ny mm vn ln ni vng t ha. T Hng rt chm hc, nh mang sn mt c vng s c mt ngy on t, mc d anh t hiu ngy tht xa vi. Nhng bi hc c x ri, ct du ni vn hoa sau nh ng trnh nhng ln khm xt bt thng hay khi i i lao ng. Anh x trang sch thnh tng mnh nh gi trong chic nn nhm c khi lao ng hay vo lc gii lao. Kim gip anh n tp. Trong phin hp, anh i Trng nu ra li bo co, Kim tr li: -" Ti khng hng dn Anh ng cho anh Hng nh li bo co ln ban gim th tri, nhng ti nhn c gii ngha phn cch dng trn nhn ca l thuc tr bnh au d dy, m tri cho php anh Hng nhn khi gia nh n thm nui" K bo co mong c mt cht cng vi tri chng hng v li gii thch ca Kim. Nhng anh bit mnh phi phng hn na, d g bn chng chu bung tha con mi tng chng bt trn. Kim cng chng l g s vic ny, v trc sau g cng c ngy xy ra. Khi bin ch i, anh hiu tnh on kt s khng cn nh trc. C ngi khi nghe tn chuyn ln i 16 bun nn tht ln: "Bao nhiu nm ti c-gng ci to cho tt, khng ng by gi li chuyn ti ln i 16" Hn qu tht vng. Trong sut thng nm ci to, hn lun lun c gng mang cng sc ci to cho tt. chng t hn thun phc "cch mng", hu sm c 145

tr v vi gia nh. m cn b tri cng thu o c vng ca hn, bit hn c th lm mi th t mc ch. Mt li ha m m cn b dng nh mt ming mi cu nh nhng k nh d. Ci mc xum hp vi gia nh ngy cng m mt, li ha ca cng-sn vn ch l li ha xung, l mt th "vm" m ngi min Bc tng ni. Kim thy ti nghip cho h, u c th mt sm mt chiu c tin dng nh mt phn t trung kin trong tp on cng sn. D sao cng ch l con su lm ru ni canh. C mt ci g phn cch thnh phn ng-ten vi anh em khc trong phng. Nhiu lc anh em trong phng cng gp cnh au xt, bc mnh v m ngi ny, nh trng hp ca "Phc b binh" vi ngi nm bn cnh. Ngy ch nht ngh lao ng, anh em trong phng ang vui cu chuyn, cht Phc ni: "Ti phi cho hn mt bi hc v ti lm hi anh em. Khng th tng n cm Quc-gia m by gi i th ma cng-sn." Phc ngi ta tng ni chiu nm ca anh. Ngi nm cnh Phc tr vo phng, hn va tm xong nn ngi t nhm. Hn bc ln trn chiu Phc nm ly qun o thay, nc t trn ngi hn nh xung t m phn chiu di bn chn. Phc tc gin bo hn: -"Sao anh lm t ch nm ca ti." Hn khng c ly mt li xin li, li cao ging -"t mt cht c sao u" Khng km gi c s tc gin, chng hn ni thm, Phc vng dy p hn ng xung li i. Phc lao theo vi nhng c m, ming tht: "nh cho my cha thi lm ng-ten" Hn vut chy khi phng xung trt t bo co. S vic xy ra qu nhanh, anh em ngi gn khng kp can ngn. Cn Phc bnh tnh thu xp dng c nhn. Anh i k lut na gi sau .

146

15.
Sinh-hot trong t
S anh em Quyt-tin cn li qu t, cn mi m i vi anh em mi chuyn ti. Anh em trong nhm sinh hot vi nhau, Kim, Hng v Tin tr thnh b ba. C ln bc-s Trng-khu-Quan bo Kim: -"C anh em khng mun lin h vi b ba thuc "nhm Cng Tri" cc anh, v h s nh hng khng tt ti vic ci to ca h. Nhng c nhn ti mun gn, v cc anh c li sng thoi mi, khng cu n, khng b m nh bi hnh nh vng son ngy trc." Kim tr li: -"Bc khng ngi chng ti nh hng xu ti bc hay sao?" -"Ti ngh khc mi ngi, d hon cnh no mnh cng phi sng cho vui, i c my lc. Bit u khi gn cc anh, ti ly ci hn c v sm khng chng." Bc bo bn Kim c ci hn, v tri qua bao nhiu gian trun y i, nhiu lc nh ng trn b vc thm, cn k li hi t thn m vn sng nhn, vn tnh b. Bc ci nhc li cu anh thng ni: "tri xp cng th thi." Bc l ngi min Nam vui tnh, lun ti ci. V khi bit bc l bc-s li bin ch vo i xy dng, lm cng vic lao ng chn tay Kim cng qy bc hn. Ch ny l th, vn k v nng tnh giai cp, hy dit bit bao nhn ti ca t nc. Trong khi trm x khng c ly mt y-s. Sinh mng 800 con ngi nm trong tay hai t ci to min Nam. Tri cn cm cc bc-s ci to khng c chn bnh cho anh em, v cc v lun b m ng ten theo ri bo co. Tuy vy, gp khi anh em bnh nng, bc coi thng k lut v bo cch tr liu. Nhiu lc ngoi cnh ni ln ngha thc ti. C phi nhm Quyt-tin cc anh mang mt th bnh truyn nhim chng i cng sn, m m cn b tri phi ngn nga v lo s lan truyn cho nhng ngi y. Anh thng cm vi cc bn , v cuc i ca h qu phng lng, t bo tp phong ba nh cc anh tri qua. Chnh thm tm h cng chng ght b cc anh, v cng l ngi Quc-gia, vi cng mt ngh chng a g ch- cng-sn. Ngoi my ngi lm tay sai cho cn b theo ri sinh hot anh em trong tri, mong c mt cht an thn, c hng mt cht d di hn mi ngi. Cn c ngi nhiu ln vit "giy bo cng", tng trnh cho qun gio tri l hn gip che du cn b cao cp nm vng trong khi hn c uy quyn trong tay. Hn cm thy sc khe ngy mt yu i, gn t xa tri, nn mong mi sm c tr v. Qu thc hn khng chu ni s kh cc ca thi gian lao ng kh sai. Ngi cng-sn tr n cho hn l nhng nm thng au kh ni rng xanh ni . Khng hiu trong lng hn c mt cht hi hn l phn bi nhn dn min Nam. Bn cnh nhng phn t yu hn, li ni bt tp th ng o c t tng dt khot vi ch cng-sn. Kim gp ng Trnh-quc-Khnh mi bin ch ln i 16, mt 147

ngi c ting trong o Ho-Ho. ng t ni nhng tht ho nh, khng khip s trc bo lc cng-sn. Mi hn vi ch ny kh phai m trong lng ng. Ngay t ngy u xm chim min Nam nh nc n p tn gio, ng chng kin cnh "Cch mng" ph phch ni tn nghim ca gio phi. Bt giam nhng ngi sut i hy sinh vi o, cu gip ng bo ngho kh. ng cay ng khi nhn thy ni tn nghim tr thnh khu sn-xut tng-gia. ng bo Kim: "sau ny chng ta phi ngi li vi nhau lm nhng vic c ch cho x hi. Chng ta c kinh nghim v s chia r b phi, c nhng vic lm ng v sai. Chng ta phi sa cha v lm li nhng g sai lm." Sc kho Kim ngy km hn, nh sc lc ca c th ngy mt cn. Anh nh khi v y c vi tun, hm rng lung lay rm nhc cng kh chu hn. Mt chic rng hm au nhc lm anh sut m mt ng, anh nhn au lung lay chic rng. Anh xung trm x, gp anh Danh: -"Ti nh anh nh h chic rng, my ngy nay n ng khng yn." Danh xem chic rng au: -"Rng lung lay nhng chn cn chc. y li khng c dng c nh rng, v cng khng ai bit nh rng." -"Bng cch no anh cng b h, ti lung lay n my ngy nay. C l chic rng tch ri khi nu, ch cn phn li dnh vo m thi." -"Anh chu au ni khng. Va khng c dng c li cng khng c thuc t chc s au lm." -"Anh c b i cho ti, chic rng hm di chc khng c g tr ngi u." Kim ngi ta u vo chic ct lim trong trm x. Tay tri Danh gi u, anh ngn ci tay phi vo chic rng au, y vo tht mnh, chic rng bt ra khi hm. Cn au bt cht lm m c u, lan nhanh vo tim. Kim cm thy chong vng, nhm mt trong giy lt. Anh cm ming bng v trn nht vo l hng chn rng. Mu a ra t m ming bng va nht, anh phi thay thm ln th hai. Nhn chic rng cn nguyn vn, chn rng nhn hot, cha ti giai on cn phi nh. Nhng gi lm sao c trong hon cnh khng cht dinh dng cn thit cho c th. Anh c cm gic c hm rng ang lung lay, s chic no chic ny nh cn nh b. Kim thng m l hng trn hm rng, ci ny l ci th su sau 3 nm ci to. Ging ni ca anh hi thay i, c v thu tho, v hm rng c nhiu ch trng. & Tit tri tr lnh hn. Nm dng lch tin gn n nhng ngy cht. Nng du i nhiu, gi lnh vo bui chiu lm se ln da. S sng ca ngi ci to vn vt vng, vt v gia chnh sch "ch-tiu tiu-chun," vi ci i ci kh lin min. Tri va tri qua mt thi gian i th thm ca nm 1977. Mt nm gi bo lt li ph hoi ma mng ca my tnh min Bc, nht l tnh Thanh-Ha, dn chng trong tnh khng go n. Hp tc x nng nghip c thng ch thc pht cho cc x vin 148

mi ngi 5 k, nh vy xay ra ch cn hn 2 k go. Go cung cp khng , nn thc phm tip tr vn da vo ng, khoai, sn v bo bo. Mc d vi danh ngha B Ni v qun l cc tri giam, nhng thc ra ch qun l v nhn s, cn v i sng t nhn phi t lo ly. S go cung cp cho cc ba cm nhm ngy L, Tt trong thc t cha t 5% s lng cht bt t nhn c hng. Nhng ba cm trong nm gom li c hn mt tun. V thc phm nui t do chnh t nhn lm ra, nn ngun cung cp cng hn hp. Khoai m l th d trng, t phi sn sc t khi trng ti lc thu hoch, v mt li im l khng kn chn t trng. Tri ci to vn c lp ti ni rng ni, khai ph nhng khu rng lim hay soan, nn cht c gia tng trong c sn. Khoai m l mt loi thc phm khuyn khch, v c th gi lu trong kho khi thi lt phi kh. V l thc phm chnh, nn hng nm mn n ny c ko di ti 4, 5 thng lin. Ngy hai ba ch thy khoai m luc chm mui. Cht c trong c khoai m tc hi trn khun mt, lm sng hch di gc tai, v vy hai tai nh ra, cha k n ln da xm xt nh mc bnh lu ngy. Mt mi do kh coi, nh chic bnh snh c quai xch ha i bn. n nhiu n ni nhn thy l n, nhng sau khi n vn thm v bng cn i, do s lng phn phi qu t. Sau t khoai m c i mn ng ht luc. n giai on ny cn bnh c chuyn n mt c phn khc trong ngi. Nhn nhng ht ng vng ng ly ra khi ci, phi tht kh v c th lu trong kho, nn ht ng tr thnh dn chc, m ngi min Bc t cho tn "ng rng nga." Vn mui ht, mt gia v trung thnh theo st t nhn sut nm, tr thnh mt thc n chnh. Ng ht c nu trong cho ln, d c chn vn chc nch. Gp lc thi tit xu, ma gi lu ngy, thiu ci hay ci cn ti, v nu khng c chn, ht ng cn ra trong rut vn cn mu trng c. Mt ba n ong y chn n cm. Bp qu dn khin hm rng mau lung lay sau 3 thng nhai ng. Sau ma ng hm rng c ngh ngi, d dy cng rm nhc v ti ma khoai lang. n c ngon v thm v ngt, nhai tht m nhng mau i v cht bt chng tiu, cha k phn h lm cho khoai mt v. Nhng chng c bao lu, sau khoai lang n mn cao lng. Khi mi ti min Bc, nh bp cho hay tri cho n "mn cao lng", anh em ngh hm nay phi l c bit. Nhng khi phn n ti, mi hay l ht bo bo m min Nam thng dng nui nga, ch l th thc phm trng trn vng cao. Mi ngi thy s mn n cao qu ny, v phn v cng kh tiu co rch d dy n chy mu. Ni chung, khoai m vn l th thc phm thc dng, khng nhng i vi t m cn i c vi gia nh cn b. Vo ma thu hoch, cc xe ba bnh ch sn i ngang khu gia nh, mi ngi i sn bn ng. Cc xe ngng li gia nh cn b ly ty trong khi anh em y xe c t pht ngh ngi sau on ng di. Anh em u hiu mc d khng n n nh t, nhng s go vn khng cho cc ba n trong ngy. Ngoi ra, h cn cn thc n cho bui sng, cho n ln trong k hoch tng li tc gianh. cui nm c cht d d mua sm vi th cn thit m tin lng khng gip h c th thc hin. Mc d din tch t trng mi ngy mi tng, thc phm thu hoch mi ngy mi nhiu, nhng khu phn hng ngy ca t vn tri trn 11 k cht bt mi thng. 149

Khng hiu tri ct xn bao nhiu ly thc phm nui tru nui ln ci thin vo ngy cui nm, m nhng ba n vn khim nhng, khng cht dinh dng ca t teo i nh li. Chnh sch t y ca cng-sn tht u vit. C ngi cho rng t nhn nui sng ch , v thc phm nui t nh nc khng phi lo. Hn th na, sn phm t lm ra d tha nhng khu phn cp pht li hn ch, n khng no, nn sc khe t nhn ngy mt suy gim. i n ni khng th bung tha th g c th n c. T con rt ni ln bng chic a en mun hay ng hng, n con rn bt k c hay lnh, to hay nh cng l phn cht bo bi dng cho tm thn t vn thm kht lu ngy. Ri n con ch con nhi ln ngn chn ci cng c tip nhn. D khng ging mn ch chin b, nhng sau khi nng cng c v thm tht chy. Anh em chia nhau mi ngi ci cng, chng no c bao nhiu nhng cng c v bo ni u li, lm lng bng i mi. Nhiu khi anh em nhn xt, vi chiu bi "nhn o khoan hng, ch tiu tiu chun," tp on lnh o che du hnh ng tn bo l khng git ngay nhng ngi ci to min Nam, m cht dn mn trong cnh i kh ti cc tri tp trung ci to. Nhng nh mt php nhim mu, sau bao nhiu nm b y i, ngi t min Nam vn gi c nt ho hng, khng khip s trc bo lc cng-sn, vn tin tng tng lai ti sng. Phn ln v thy r thc cht ca ch , trong khi lng mang nng cm hn vi th nh n nc. Hai ch "chnh ngha" tng c ngi cng-sn nu cao nh mt mc ch cao c, ch l th ha m, phn bi tinh thn dn tc ca nhn dn hai min Nam Bc. Mn n tinh thn quan trng ny gip ngi "ci-to" min Nam gi c mng sng trong sut thi gian t y. Mc du by gi vo nhng thng cui nm 78, nhng nh hng ca cn i nm 77 vn cn. Hoa mu thu hoch c gia tng nhng thn xc t vn cm ci. Ci i ko di lm sc khe t nhn gim st, nng xut lao ng xung theo, khng t ch tiu nh trc kia. n nh, tri cho php t nhn qu ca gia nh, mi thng mt gi cn nng 3 k chuyn theo ng bu in. T nhn h hi n nhn chnh sch "khoan hng" ca nh nc, gia-nh t tip tay nui ngi ci to. ng l mt mi tn h hai con chim. Gia nh ngi ci to phi cht bp, u tt mt ti trong mt x hi m nn kinh t tr tr, khng li thot, cn phi nui thn nhn trong t. y l cha k ti nn tham nhng ca quyn gy kh khn thm cho i sng nhn dn min Nam. Ngun kinh t ca gia-nh mt ln na phi chia hai, x ba. Nh nc cng bit nhn dn cng kh khn v i sng cng gim thiu c mm mng chng i, i hi t do nhn quyn, bt mn chnh sch nh nc. Cn i vi ngi t ci to, gi qu d nh nhng tht qy bu, v nh nhn c nhng ging th ca gia-nh, mt nim an i ln lao trong cuc sng t y. Thm vo c mt cht cht bo, cht ngt kh d duy tr c sc khe khng suy sp, hu ko di mng sng. V pha tri cng c nhiu li im. Nh nhng gi qu bi dng, sc khe t nhn kh hn s nng cao c thnh qu lao ng. S hoa mu thu hoch v vy cng gia tng, tng theo k hoch nh nc. 150

Phiu gi qu tr thnh mt n hu, c quyn lc buc t nhn phi tun th. Thnh phn ci to tt c thm phiu gi qu, iu ny thc y nhng ngi nh d v nhu cu c nhn, c hnh ng phn bi li tp th. Hm Kim c tn i lnh gi qa 3 k ca gia nh gi, c mt ca i-y Bng, Ph tri Thanh-cm, gp Kim hn hi: -"Anh Kim i lnh qu phi khng. Anh c nhn c qu thng xuyn khng?" Kim ngh, anh mi v tri ny c vi thng, nh gi th cc bn c gia nh n thm nui chuyn dm, nn gia nh mi bit anh y. Anh khng c phiu gi v, nn khng hiu v anh ly u ra phiu gi qu cho anh, hay nng mua phiu ch en ti Bu-in Si-gon nh li n. Anh tr li: -"My nm i ci to, y l ln u tin ti nhn c qu ca gia nh." i y Bng t nhin i ging vi v mt tc gin: -"Gia nh gi qu cho anh nhiu vo, anh n cho khe m chng li nh nc." Anh nhn hn im lng mm ci. Qua khung ca s, bn ngoi tm vch ngn, hai anh T-t-Hng v Nguyn-khc-Linh i trng ang i n lt vo lnh qu hn nghe r cu ph tri ni, Kim nghe hai bn trao i: "Chuyn ny Kim th thm ri, b Ph tri ghim th kh m sng yn thn." Anh nhn ra thy Hng d cao ngn tay ci. Thiu-y Lng, trng ban an-ninh tri m rng tm giy du bc pha ngoi. Gi qu ca anh tht khim nhng, ch c vi mn thng dng. Chng hiu c phi v s chng kin ca Ph tri vi li va ni, hn bao ng th ra trn tm giy du, ly dao cht mi ming thnh nhiu ming nh. Ri n gi bt u nnh ra mt bn, ly u mi dao gt qua gt li. n ng kem nh rng, hn m phn nhm pha cui, ly chic a tre ngoy bn trong. Bnh thuc lo cng b x i x ba. Ch c my vin thuc B1 nh bng ht u l hn bung tha khng p v. Hn nghi ng trong gi qu ca anh c ct du nhng th tri cm nh ti liu thng tin hay tin bc vo trn trong thc n. Gi qu ca anh tr thnh mt m x bn, ng bt ln ln nt by. mc cho hn khm, anh vn quan tm ti l th gia nh. lu anh khng c tin nh, hy vng hn ch c qua m khng gi li cu xt. Anh nng lng c th bit phn no i sng v con anh v gia nh. Thi gian gn bn nm tri qua qa tht di, liu c g thay i. Gi qu n vi anh tht ng lc. Anh ang trong giai on hn hn i ma, nh cy kh ch tng git nc. Phn tht trn ngi anh li trn tri Quyt tin, khi v y thn th anh ch cn da bc xng. Thi tit m p ca vng Bi -thng, gi mt ca ging sng M vn cha lm anh khe hn. C chng ch mt phn thay i l anh c tm ging nc mt, c nh nng chan ha, gii ta bt phn no u t nng chu trong lng. Anh thot khi vng ni rng sng ph, trnh c phn no nhng m nh tm ti, lun lun c ngh mnh ang i trn ng n gn i B Then. V y, lao ng lm anh en sm. Phn nc trn c th anh nh thot ra ngoi, ngi qut li nh chic khn kh vt ht nc. 151

D sao di tp th vn d chu hn trn k-lut. V cm xch trong bng ti lu ngy, c bp khng hot-ng, sc khe tiu hao nhanh hn. Hm anh em trn k-lut i tm, bng ngi ch l nhng b xng bit i. Ni bt nht vn l anh Phm-dngt, nguyn Thiu t binh chng Thy qun Lc chin, vi chiu cao gn 1.80m, trong khi thn hnh gy m trng tht th thm. Anh thc s thay i, phi vn tng chm chp, run ry ln tng bc tam cp. Kim nh khi tri Quyt-tin, ngoi nhng ba ng xay ong y mt chn, cn c mn bnh bt luc. Chng hiu l bt tn kho bao lu, c mu nu, nghe ni do Lin-s hay Hungary vin tr. Mi ngi mt phn n bng 4 ngn tay ghp li, ch cn va my ming. Ba n ch c bt canh rau mung v ming bnh bt luc. Bt canh hp lin ti ch, cn phn bnh mang vo phng ct nh bng t ngn tay. Nm nhm nhi tng ming bnh, c ko di ba n, hy vng cht bt cn dnh trong d dy, cn i khng nh thc gic ng vo lc na m. Thn th dnh dng nh Phm-dng-t m phn n ng u vi mt ngi cn nng ch bng na anh. Kim thng ni a bo anh t: " Chng mnh l xe 8 my, m xng bng xe my du". By gi khng cn bnh ct nh, nhng cc anh trn k lut li c th nm m tng ht bp luc, trung bnh 650 ht, t hn ngi lao ng hai mung canh cho mi ba n. Nhng ngy cui nm 78 ln lt qua i tht nhanh. Nh bp nhn nhp hn ln, khng hiu thc n cho ngy u nm c nhng g. Nghe ni Tt nm nay t s c n kh hn nm va ri. Tht ln vn cn nm trong tin n, cn tru c sn. l k hoch dnh dm, cht bp hng nm ly ra t khu phn n hng ngy ca t nhn, nui tru ln ci thin vo ngy L, Tt. Nhng con tru buc di gc bng trc ca nh bp trng tht th thm. Thn xc n khng khc g con ngi ci to, lao ng tch cc gm nhm phn tht trn thn th. N ng , chic ui phe phy ui rui, chic u lc l biu tng cho s sng. Nhng nhn n, Kim c cm tng l b xng bit di ng. n gi lao ng v, gn hai ngn con mt dn vo con tru, lng nh phn tht cn li. Mt anh bn ko Kim li gn con tru pha tr: "Tru Quyt-tin c khc, ging nh ngi Quyt-tin, khng thy cp mng u." Qu tht, phn tht trn cp mng khng cn, hc mng su hom. Khng hiu n cn c bao nhiu k tht chia cho 800 con ngi, cha k phn ngon dnh cho cn b nh bp. Kim nhng tng con tru ci thin phi mp mp, trng tm mt con mt, v ly cm t v bo c nm. C th tri c k hoch, con tru bo tt khe mnh cn dng c vo vic cy rung ko xe, nn thay th bng con tru ph thi, nhiu nm lao ng ny cho anh em t hng xun. D sao "c vn cn hn khng," nh tng c nhiu ci khng trc y. Theo chng trnh, nh bp cho con tru lm ch trong 3 ngy, t chiu 30 n ngy mng 2. Chiu 30 c k l huy hong, mi ngi c chia hai ming tht kho ln bng hai t ngn tay cng thm hn tha n cm nc kho nu bng nc mui c pha cht nc mu cho p. V s lng khim nhng, nn nc kho phi ly mung 152

chia cho cng bng, d khng c nhiu nhng cng mn nut tri hai ming chn cm. Anh em cm thy m lng v c cht m trong d dy. Ngy u nm vn l ngy quan trng, m phn tht dng ht vo chiu cui nm, nn phn lng v b xng dnh cho ngy mng 1 Tt. Thm mt cht rau ci c mn lng xo. B xng c ninh trong vc t ngy hm trc. Ninh k n ni, khi vt xng ra khi vc trng bng, khng cn cht m cht ty bm vo. Cho thm mt cht rau bt k rau g thnh mn canh, d n mang tn "i dng." Mi ngi c gn chn . Ba cm trng tht mt con mt, nhng hai mn vi hai ming chn cm. B rng khng thy rm nhc, hai hm khng thy mi nh nhai bp hay bo bo. V cng p ng vi phong tc tp qun, ngho kh c nm nhng phi no 3 ngy Tt. Sang ngy mng 2 con tru ch cn li b da. V thn xc n gy cm, nn lp m lt di mt da cng kh, khng dy bo nh con tru mp mp. Thay v b vo ni nu nh thnh mt cht keo, pha chung vi nc vi qut tng nh cho bn hn, tri vn mun tit kim, v n cn mt cht cht nhn, vn hu ch cho thn th t nhn. B da c t chy mt da pha ngoi, tri rng trn sn nc, co ra sch phn da giy chy en, thi thnh ming nh hn hai t ngn tay, em kho vi nc mui c pha mt cht nc mu. un va nh khng tan thnh keo. Con tru gy, b da nh nn mi ngi va hai ming bng hai t ngn tay vi cht nc kho. N c v l, mi gy nh cht m tha, khng c hng v m nh tht. l mn n sau cng, n him hoi v khng ni no by bn. Mc d phn chia chng c bao nhiu, sau khi n vn cn i, nhng nhai ming tht chn cm vn thy d chu, quen thuc hn bo bo hay bp luc. C thm mt cht dinh dng, cn thit cho nhng thn xc kh cn ch i ngy tn ln. Cng khng hn l mong mi c ngh lao ng vi ngy vt thng c dp lin da, c bp c u ho x dn m vinh-quang lao-ng ang nhi bp hy dit. Anh em mong i ngy Tt v mn n tinh thn. K lut ni quy tri cm cc phng khng c quan h qua li. Hai dy nh i din cch nhau mt sn rng 4,5 chc thc. T cng gc cn b c th nhn ht khong sn, rt d pht hin nhng ngi qua li lin h cc phng. Nu mt ngi bn c gia nh n thm nui, gi cho mt cht qu, t vin thuc B1 n vi mung ng vng, phi theo bn v phng sau bui lao ng, ri ba chn bn cng ha nhp vi s anh em cn lc c ngoi sn v phng mnh. Nu b cn b bt gp, c th b cnh co hay ln nh nc bng nm ngh t ngy. Hoc mun an ton hn, phi nh anh em i ly cm mang v dm. Ch tr nhng ngy l u nm dng lch hay ngy Tt Nguyn n, tri cho php cc phng qua li vui chi. Sng ngy mng mt, Kim qua phng 4 vi cc bn. Khng cn g vui hn l ni chuyn c, v chin tch ho hng ni o heo ht gi, nhng mn n ngon ni ng hm Si-gon . . . Nhng k nim tht xa nhng vn lm m lng khi nhc li, vn l nhu cu cn thit qun thi gian au thng hin ti. Ri nhng gian trun kh i trong i sng t y lm mi ngi xch li gn, hiu nhau hn, thng cm hn. Ngy ch nht sn tri vng tanh v tri cm cc phng qua li. Kim nhn v pha cng gc, tm lc cn b trc gc i khut, bng qua khong sn rng cui hi trng 153

sang phng 4. Mt s bn m ging ca ca Nguyn Hu Phc, i y Khng Qun, cc bn thng gi anh l Phc gic li, quy qun sn trn. Mi ngi yn tm v c mt s anh em ngi ni cng ra vo bung, canh chng cn b ti kim sot. Bn ly tr bc khi, Kim v cc bn lng nghe Phc ht, ging ht trm m, m du din t ni lng thng nh c nhn. M hin ti ch cn l Hoi Cm, m hng nghe nh t on ch hoi nhau trong m, nhng c bao gi thy nhau ln na Tt c ch cn li ngm ngi nh nhau mun i m thi Khi Phc ht n khc ca Si Gn i! Vnh bit ca nhc s Nam Lc. ging ca ca Phc tr ln day dt, ut nghn nh ting nc t y lng lm nht nha nc mt. Tt c chm vo d vng vi nhng tic nui Si Gn i! Ta mt ngi trong cuc i, Si Gn i! Th l ht thi gian tuyt vi Si Gn tr thnh bt dit, khng th thiu trong tm t ngi min Nam, lu li trong lng ngi ti y nhng hnh nh du dng nhng trung thc. Cng nh tnh Ngi Si Gn y, chan ha mt th tnh cm quyn luyn, bao dung ca ngi m hin, dang rng vng tay p nhng a con lc lng. V chnh Ngi Si Gn y cng th hin s mi gi ca mt ngi tnh tha thit thy chung. Si Gn l ni chn m tnh yu thng. V vy, xa Si Gn vn nh, vn mong mun tr v. Pha trn nhng bn nhc y v cm hn ca cc bn trong t sng tc, hay nhng bn nhc ghi du mt Si-gon yu thng mt, gi nh d vng m m v nhc nh khng qun th c. Vo lc ny tri thnh lp i vn ngh, tp trung anh em ci to c kh nng m nhc v din xut. Nhng bui trnh din vn ngh ca t ci to min Nam, li cun cn b tri Thanh Cm v gia nh ca h. Hnh nh ca Nguyn Hu Phc, ha trang thnh mt ph n Hr, trn sn khu vi khc ca Bng cy Kh Nia, mt bi th ca tc gi Nguyn Ngc Anh sng tc vo nm 1958, do nhc s Phan Thanh Nam ph nhc, li cun ngi xem, vi li ca: Tri sng em ln rng Thy bng cy Kh Nia Bng ng che ngc em V nh anh khng ng . Anh em ci ti cng thch th nhng bui trnh din vn ngh, v l dp ni chuyn, gp g cc bn khc phng m k lut tri nghim cm vo nhng ngy thng. Tip n 6 cu vng c do anh Mi Mun ca, khin gia nh cn b khng ngt trm tr khen tng, gi ln du hiu chuyn i trong tm t ca ngi min Bc. Vi cng mt bn nhc do anh em t ci to trnh din, m hng khng cn st mu nh ca s min Bc, m du dng hn, mang nhiu nt xc cm hn.

* 154

16.
Cch mng thnh cng
Qua ngy l u nm dng lch thy Tt Nguyn n cn k. Theo phong tc, d hon cnh no, Tt vn l nhng ngy quan trng. i vi mi gia nh, nu khng thay th vt dng trong nh bng th mi, cn nh cng phi sn qut sa sang cho sch s. i 16 cha c cng tc nht nh, nn c phn thnh tng nhm ty theo nhu cu tri. Kim, Hng v anh Ts c phn cng qut vi khu gia nh cn b. Mt dy nh lp tranh tng gch gm 6 cn trn mt nn t cao, mi Cn c hai phng. Trn nh bng ct c, c ch thng xung ri khi khung tre. Trong nh ch c mt ngn n in khng sng vo ngy ma gi. Qua nhng l hng trn trn, nh sng xuyn qua nhng l nh trn mi ri xung nhng vt sng di. Mi gia nh mt cn, bt k con ng hay t. Vo gi gii lao, Kim gp mt n cn b l s quan cng-an. Khng hiu anh Ts ni g m c rt vui, c l v l ngi ng hng vng Lai chu. Thy c ngi nht mt r hoa u c, Kim hi: -"C nu mn g vi hoa ny?" Anh Ts nhanh nhn tr li: -"y l mn n c bit ca ngi Thi, thng xo vi tht ln, v rt ngt v bi." Nghe anh ni Kim cng bit vy v cha n bao gi. Trc kia anh n mn tri u xo tht khi v lng Thch-Li thuc tnh Hi-dng, lt u ng vng c v ngt du sau khi xo. Anh cha n hoa, nn khng bit v n ra sao. C gp li: -"Xo vi tht ln th ngon hn, nhng by gi tht t qu, nn ch xo vi m." Kim hi c: -"Chng ti tri lu nn khng r gi ch by gi ra sao." C nhn Kim bng ni: -"Vo lc chin tranh gi tht ch c 7.50$, m by gi 1 k tht ln ln ti 40$." -"Ti nghe ni sinh hot x hi d chu hn trc, nhiu th xung gi. Nc nh thng nht nn vic vn chuyn thun li hn trc." -"Thc ra gi ch tng rt nhiu, mi th ln gi so vi trc ngy thng nht." Chng phi mt mnh c, m c nhn dn min Bc u ngh nh th, h ng ngng v thy nhiu th khng ging nh trc. H ch bit tin tc qua c quan truyn thng ca nh nc, v vn inh ninh dn tc Vit-Nam anh hng, l giu mnh, l nh cao tr tu ca th gii loi ngi. C tng ung nhiu vin thuc thn diu, ngt lm. Nhng khng hiu sao by gi, cng cng mt th thuc m c cm thy ng. Hay n ch l vin thuc bc ng, m cht ngt tan nhanh, ch li v cay ng bn trong. 155

C h hi phn khi n nhn ci vinh quang ca ngy t nc thng nht. C th l gia nh c cha truyn con ni my i lm cch mng, mt lng chng thc dn phong-kin. V n i c, my chc nm ng gp cng sc cho ng v nh nc, ch mong c mt i sng yn vui, no . Nhng s tht tri ngc , sau khi cch mng thnh cng, kh c c mt ngy vui. C ra khi vng t Lai -chu, qu hng thn yu ca c, c ti gc ni min Bi-thng. Kim thng cm vi ni tht vng ca c. Mng tng c ang c nut vin thuc tan ng, m v ng lm nghn ni cung hng. Thc ra nh nc cng bit i sng dn chng kh khn. Nhng lm sao c, u c th ni tht, ni thng vi dn. Nh nc cng c ci kh khn, ang phi tr s n ngp u m cc nc n anh vin tr c phng tin nh chim min Nam. C min Bc xm vo cuc chin, ngun nhn lc hng hu c v phm ln lng, thay v dng pht trin kinh-t li em hy dit trn cc chin trng. Ri b i gii ng tp th, khng cng n vic lm, y l cha k n thng bnh binh, nh nc phi in cho nhiu tin, d ch l tm giy ln. V vy cng k tht, cch nhau khng bao lu, gi tng ln gp my ln. Kim, Hng v bc Trn-duy-n tr li khu gia nh cn b, qut vi lm nn cho nh c Thy. Anh cha gp v chng ngi n cn b ny bao gi. Nh mi ln Hng v bc n ph Kim qut vi cn nh ngoi trc. T lc n bt u lm anh vn nghe ting tr nh khc trong bung, Kim hi c: -"Sao chu nh khc nhiu th?" -"Chu b nng my ba nay m cn i cu na." a con gi mi mt tui ang on oi trn tay m. Anh c 5 a con nh, t tay anh sn sc coi chng chng khi au m, nn anh c cht kinh nghim. Nm tay chn a nh, hi nng lan nhanh sang tay anh. N ang ln cn st cao. -"C a chu xung trm x cha?" -"Ti c a chu ti, cc anh ch c thuc cm thng m khng c thuc au bng." -"C xem c phi chu mc rng khng?" -"Chc khng phi mc rng, v chu hay rn ngi ln v i cu mu en." Anh nui con nn bit, khi chng mc rng, tp ny tp b thng i cu hoa c hoa ci. Anh bo c Thy: -"By gi sp n gi ngh tra, ti v tri hi anh em xem thuc men th no, chiu i lm ti cho c hay. By gi chu ang st cao, c ly chanh ti ct vi lt xoa vo ngi chu h cn st." Anh thy ti nghip a nh, cn nng lm n mm nhn. Anh yn tm khi cc con anh au m v c bc-s trng nom, thuc men y , cn y con ngi phi b tay trc cn bnh. Kim v tri hi Dc-s Dim sau khi t bnh trng a nh, bc cho hay a nh c triu chng nhim trng ng rut. - y thiu thuc, nhng c mt cch c th cha c. Vo gi lao ng bui chiu, anh bo c ly go rang vng, em un nc cho a nh ung. Khi cn ngoi Bc, gia nh anh thng ung nc go rang thay tr 156

vo mu h. Nc go rang c b thm lt gng ti cho thm. Cha anh thng ni nc go rang rt mt, nu ung khng quen d b si bng, do cn b thm ming gng cho u ho v tng v thm ngon. a nh bt khc, d chu dn. Qua ngy hm sau cc anh tr li lm tip nn nh, c Thy cho hay m qua con c bt quy, cn nng cng gim nhiu. Anh lu c phi gi v sinh khi cho a nh n hay b sa. Thc ra kh m gi cho ng, v cc tr nh c giao cho nh gi tr khi cha m chng i lm. Nh gi tr li tm ti, mt v sinh. Ch cn t ngy na l Tt, i trng c Kim, Hng v Cnh tr li khu gia nh sa nh cho c T, mt s quan cng-an. Cc cn nh c tnh trng ging nhau, cn phi sa ton b. Khi n ni c T ni: -"Cc anh sa h ti nn nh, nhiu l hng qu, cc chu vp ng lun." Kim nhn nn nh, khng cn ch no nguyn vn, bng phng, l ch nh t ong. Khng hiu ca ci dnh dm c bao nhiu, nhng khung cnh trc mt trng tht ngho nn. Cn ngoi dng lm phng khch ch k mt chic bn v 4 gh u g trn, mt ging khung g k st vch ngn vi bung trong. Anh khng thy bn th t tin. Cn phng trong dng lm phng ng cng khng kh hn. Anh hi c T: -"C mun lm li nn phng ngoi hay c phng trong?" -"Cn ngy Tt ri, cc anh sa gip cho phng ngoi, cn cn trong ra ngoi ngy ti tnh sau. Xi-mng v ct pha trc, ti vo c quan mt cht, cc anh cn g cho bit." -"C c nh qut vi trong nh khng?" -"Ti cng mun qut vi trong nh, nhng cn ngy qu s lm khng kp." -T gi n Tt cn hn mt tun. C xin vi chng ti s qut nh cho sch. Lm ch mt hai ngy, c cn d th gi sa son Tt." Kim ni vi hai bn: -"Nu v nhng l hng trn mt nn va kh lm li cc thn, m ch v ch vi ngy l bong ra." Hng gp li: -"Anh tnh sao?" -"Ti ngh d lm v mt cng, chng ta p s mt nn, ri cn ln mt lp mng vi phn, nh vy s nhanh hn." Hng ci ph ha: -"Anh l th chnh, anh Cnh l th ph cn ti ch l th vn. Cch no cng ty cc anh." Sau khi qut hai nc vi phn tng trong nh, cn 3 phn h ln mt nn c, rc xi-mng bt nh lng mt nn. Anh nhn c T: -"C gi cho hai ngy. Ti ngn ca ra vo gia hai phng, s cc chu nhy vo, nn cn t d in nt chn." -"Chng ti s i ca sau vi ngy." C mi mi ngi mt ly tr xanh nng hi. Kim nh khi cn ngoi Bc, ngi dn ngoi thnh ph H-ni thng bn nc tr xanh nng trong ni ngoi ph bao b. Nc tr nng bc khi nh ln mt mu xanh pha sc vng. Ung tr bng bt 157

snh trng tht ngho nn, nhng sau ny anh mi hiu l chic bt dy s gi cho tr nng lu, nht l ma ng thng rt. Khi vo min Nam gia nh anh quen ung tr xanh, v tr ngt du c pha mt cht cht ca nha l. Ung lu thnh nghin. Bng i my nm khng ung, v tr thm ngt v cng. C T hi Hng, Cnh ri quay qua Kim: -"Gia nh cc anh ti thm nui cha?" Kim tr li: -"Ti c nhn qu gia nh gi qua bu in. Cc con ti cn nh nn nh ti kh i xa. Trong ba chng ti, ch c anh Hng gia-nh va ti thm." -"Ti thy gia nh cc anh ra thm mang hng trm k qu, n c nm cha ht. Khi khm qu ti thy y mi th." Hng gp li: -"Chng ti thiu dinh dng lu, khng th n d c. Hn na anh em chia nhau mi ngi mt cht cho vui, v vy gi qu c trm k ch c mt hai thng l cng." Kim ng vi Hng, cuc i t ci-to "no nht thi i mun thu". Nay mai i, di chuyn bt thng, bit cch no m mang, m gi n d. -"Nhn thn nhn cc anh ti thm nui, ti bit gia nh cc anh rt kh gi, mc d cc anh i ci to my nm nay" c nhn quanh cn nh tip li: "Nh ca ca cc anh trong Nam hn l khang trang p , chng b cho chng ti, nh ca ngho nn cht chi." Kim nhn ngi n cn b trc mt ang din t thc trng i sng ca mnh, nt mt chng t li ni. V a v c, l ngi ang c quyn, khng cn phi ni mt li "xung nc" trc mt nhng ngi ci to. Nn khi ni ra, phi l li thnh tht, mt nhn xt sau thi gian chung ng vi t ci to min Nam. Kim tr li c: -"Chng ta hai hon cnh i sng khc nhau, nhng c iu cn thit l phi sng vui. Ngy Tt gn ti, c hy sa son vui xun." -"Cm n cc anh sa nh gim ti. Sau khi qut vi v cn nn mi, cn phng sng sa hn ln." y l ngi cn b th hai anh gp. Mc du cha bc chn vo min nam, nhng t h so snh hai cnh sng, v tm ra s tht v li tuyn truyn ca nh nc m h tng hc tp trc y. & Sau my ngy ma nng ht, khu gia nh cn b khng cn no l khng dt. Nc ma xuyn qua l dt trn mi tranh khin nn nh t nhp. i 16 c mt s anh em ti thay lp tranh c Tri v chiu, bt cht gi thi mi lc mt thm mnh. Bu tri c my nh thp hn xung. Tng cm my chuyn thnh mu xm m ang n n ko ti t phng ng, ha hn mt trn ma nng ht khng xa. 158

ng trn n vng, Kim nhn sut hai mi tranh, mi bn ch cn gn mt thc na l ti nc. Bnh thng lm thong th ch mt hn mt gi l hon tt. Bu tri thm mu hn. nh sng yu t ca bui chiu nh khng xuyn qua ni mn my c. Gi mang hi lnh ti st mt bn. Kim ngi nghing ngi nh mun np sau chic nn l trnh ln gi lnh cht o ti. Anh vi d tay gi nn nhng khng kp na, gi thi chic nn vut khi u, ri xung sn, trt di trn nn t t. Ma bt u nng ht, xi ti tp xung mi tranh, lnh rt ln da h ngoi lp vi mng. Ngi anh t m, hi lnh thm su vo da. Gi thi mnh hn, un cong nhng cnh cy nh, l r nghing ng nh mi tc di sng nc. Cnh vt trong ma tht m m. Mi ngi ri khi mi tranh trnh cn ma lnh. Kim ng di mi tranh, ln vi t nh dnh cht vo da. Nhn vo trong nh, gi ang la nhng ht ma xuyn qua phn h trn nc, khin cn phng t nhp. m tr con ang chy ma, chng m chn chiu o qun np vo gc nh di mi che. Tm ct trn lu ngy h c, rch nt loang l khng ngn c nhng ht ma ang xi mnh. Kim v cc bn thy m tr chy ma m ti nghip. Anh quay qua anh Trng Vn Tuyn (i y, -lt): -"Nhn m tr chy ma lng ti tht i ngi. Chng nh con ci mnh u bit g l hn th. m nay nh khng c nc, trong nh nh ngoi sn trng, trnh sao khi m au. Anh tnh sao, c lm nt phn nc khng?" -"Ci ty anh. Nhn m tr t nhp m thng. Anh th hi cc bn xem sao." Kim quay qua hi cc bn ng gn: -"Cc anh ngh sao, c nh lm tip khng?" Hng gp : -"Anh nh lm bao lu th xong. Cn ma ny dai v nng ht, s ma ht m nay cha dt. Ngi lu trn mi cc anh c s lnh khng?" -"Ti ngh ti iu . Chng ta khng cn nhiu ngi ln mi, by ngi l v khi ai thy lnh th xung di ngay. Mi tm tranh cn buc hai lt, ngy mai tri tnh chng ta s lm li. By gi lm 30 pht th xong." -"Chng ti ng , vy anh ct t cng vic i." Kim ni vi cc bn: -"Anh em no ln mi hy vo bp ht thuc, ung nc v si cho m. Cn cc bn khc nm tranh ln mi cho lp." Tranh c a ln mi xp dc theo n vng. Kim coi li b lt. Anh chn nhng b do mm, hai u ct nhn d xu qua tm tranh m khi buc li khng gy. Mi ngi ln mi lm nt phn nc d. Ma vn nng ht, gi rt tng hi thi qua mp l. Bu tri ti hn li &

159

Cng tc ln phi x dng c i vn cha c, nn i c mt s anh em ch g cho cn b Tuy, nguyn l trung-y ph trch ban gio dc. Nghe hn v hu Kim ngc nhin, v hn cn tr qu. Nh nc vn c th x dng hn nh chic my ht, nhi li nhng bi thuc lng. Kim nh khi anh mi ti y tri sinh-hot lin min. Hng tun ko nhau ln cn hi trng gia sn tri nghe hn ging. Ch c mt bi thuyt trnh nghe mi t Nam ra Bc m ra nhm chn. Ngi min Nam vn d tnh, vn hc li khng cu k, thnh th anh ng ngn trc nhng danh t l tai. Nhng ngy mi vo t, khi gi i "ly cung" th h bo l i "lm vic." Ri danh t n gin b ch l nng tnh Hn hc nn i thnh "gin n" cho ra v i chng. V -tng gin n nn nhng bi thuyt trnh v "ba ging thc cch mng" khin anh khng thu trit ni "ng li x-hi ch nghi." Thnh th, Kim v s ng cc bn lun c-gng i sau v ngi pha di, vi l do chnh ng l trn khng ch ngi. D cn hi trng khng c tng bao quanh v mi tranh tht cao, anh vn cm thy thong kh hn khi ngi ni bc tam cp cui hi trng. V hi trng va rng va di, nn khi cn b Tuy ging bi cc anh khng my quan tm, cng nhau chuyn gu. Do , trong sut bao nhiu nm "hc tp ci to," anh khng c ly mt ch vo u. Th ri khng lu, cc bui sinh hot ton tri li dn. Trc cch tun sau cch thng v t lu nay khng thy hn xut hin hi trng. Cng chng thy cn b no ti thay th hu gi nhp ging dy ni quy chnh sch mc bnh thng, mt nhu cu cp thit ca cc tri ci to. Hay tri cho l anh em ci to thng sut chnh sch nh nc nn khng cn phi hc tp. Cng c th v cn hi trng qu tiu iu, mi tranh ti t nh cp cnh g chi sau mt trn n th thm, khng c th dng lm ni thc thi chnh sch, ph bin php quyn, mi ngi c th lm tng l biu tng uy quyn nh nc. Mc d ngoi mt hn c v hin lnh, nhng anh em kh c cm tnh vi hn. V hn cht i din php quyn cho mt nh nc thu hp. Suy tng chnh sch u vit, v hc-thuyt bch chin bch thngl nhng th m anh em ci to min Nam cm th tn xng ty, nn ght ly n hn. Nghe tin hn v hu non, anh em cng ti nghip cho hn. ng ra tui ny, sau nhiu nm hn sng cht vi ngh, chn mi, kinh nghim y mnh, n t phi c. Nhng khng hiu sao hn b tht sng, c phi v nh nc vt hn kit sc nh tri chanh kh nc. Hay trong lng hn ny sinh mt cht hoi nghi, nhiu iu thc mc sau khi chung ng vi anh em ci to min Nam. Cng ging nh ln mt cn b tr bo Kim: "cc anh ra y chng ti ci to, nhng thc ra, cc anh ci to chng ti" Ngi cn b tri Thanh-cm ny ngh g. Hay hn c dp so snh, nhn r mt tri nhng th, m hn c ging dy, vn cho l khun vng thc ngc l kim ch nam cho x hi loi ngi, tt c ch l o tng. Nh nc buc "mi ngi c nc phi c chung mt ngh, phi lm cng mt hnh ng, phi nhn cng mt hng m nh nc chn la." C nh vy mi thc thi ng ng li x hi ch ngha. 160

Hn di dt khng nhn cng mt pha nh ch nh. Hn khng cn ch bm vu, nh k ht chn bn b vc thm, khng cn ch cho tinh thn nng ta. V vy ngh v hnh ng c hi lng chng, m nh nc cho l lc hng. Nhng d sao hn cng hy sinh c tui tr cho ng, cng ng gp cng sc xy dng x-hi ch-ngha thnh cng nh ngy hm nay. Hn c hng mt cht n hu, tri cho mt t g rng hn sa li cn nh c xiu vo. Sau khi g c xp vo sau nh, hn mi anh em ung bt nc tr xanh. Hn hi thm gia nh anh em ci to, ri bt cht v ngu hng, v lc hng hay ang mang nim ut c trong lng, hn ni: -"By gi ti v hu, trc y nhn trch nhim ging hun, ti phi ni theo chnh sch" Kim ngc nhin trc cu hn ni. C thc hn cn gii by tm s vi anh em ci to vo lc ny khng. Anh thy thng v cng mng cho hn. D tui ny mun, nhng t nht tm hn hn cn c mt cht yn n trong nhng thng ngy cn li. V mt ln khc, mt cn b tr coi i thng hay hi v sinh hot i sng Si gon ngy trc. C ln hn ni: -"C phi i sng trong Nam trc y b bn t bn bc lt, th -trng cnh tranh, ga c ln xung bt thng. Cn ngoi Bc nh nc qun l nn ga rt vng." Anh bo hn: -"Ga c th trng trong Nam c ln xung, nhng v cnh tranh, sn phm bn ra phi tt v r hn. Nh vy ngi dn c quyn chn la nhng th mnh thch, v c li v c hng phn ga r v sn phm tt hn." Trong mt ln khc hn bo anh: -"Ngoi Bc nht tr t trn xung di. Quyt nh ca ng v nh nc a ra ton dn mt lng thi hnh." Hn hi anh trong Nam t chc chnh quyn ra sao. Anh cho hn hay sinh hot chnh tr min Nam chia lm ba quyn, vi mc ch bo v quyn t do ca ngi dn. Sau mt pht im lng, hn bng ni: "nh vy t chc chnh quyn min Nam tt hn." Kim v cc bn ngc nhin v nhn xt ca hn. Mt s nhn xt khng th thnh hnh trong giy pht, m phi tri qua nhiu suy t trong cuc sng. Hn thy r nhng bt cng trong x hi, v trong lng lp tr nh hn cng mun mt s i mi trong i sng x hi ngy cng i xung.

* 161

17.
Hi tng
Khng kh Tt c v tng bng hn ngy l khc, t nhn c ngh nhiu ngy hn. V y, anh khng cn nghe thy ting sng nh khi cn tri Quyt -tin, Hgiang, nhng khng kh chin tranh t phng Bc cng t nhiu m nh ngi dn min Bc. c ci dn tc Vit nh tp quen vi cuc chin di ngy, ngi ta mau qun nhng si ng, cht chc xa qu tm tay, v phi i din vi gic i trc mt. i vi t ci to min Nam, nhn cuc i bn ngoi vi i mt dng dng hn. Cuc chin ca h khng n thun, khng ch gi trn trong ci i lin min soi mn c th. Khng hn l ci cc nhc ca nm thng lao ng kh sai, k c tai nn lao ng, bnh tt him ngho lun e do mng sng. M cuc chin gh s nht i vi h li chnh ni tm. H phi qun d vng, khng c vng ti tng lai, phi xa b hy dit tt c, con ngi phi tr thnh mt th v tri. C nh vy mi p ng c vi chnh sch "an tm ci to" ca nh nc X-hi Ch-ngha. Nhng kh mt ni, v bn nng sinh tn, vn nng lng vi tnh cm yu thng. Mc d mc tiu gip con ngi hm h trong cuc sng ang tn ln, vn mong bm ly mt cht o nh sng. V vy ni tm lun xung t gia hy-vng v chn chng. i sng tinh thn ca ngi t ci to khi vui lc bun bt cht, phn khi lo u ln ln. Tm t lun b giao ng vi ngh khng c ngy v. ang im lng chu ng, bng chc lng cm hn tri dy. m 30 Tt l m kh ng. Mi ngi tng nh ti khung cnh gia nh xum hp m m. Sau ba cm chiu, khi ca phng kha pha ngoi, tng nhm xm quanh ngn n du nh nhc li chuyn c, nhng thng trm trong thi gian t y, nhng tm ti kh i qua. Bc Trn Duy n cht ln ting: -Bc Kim, bc Quyn i! Ht cho anh em nghe bun. Nh nh qu Khng ring g bc, vo gi pht thing ling ny, ai cng lin tng ti gia nh. Ri chng cn men ru, trn chiu nm sn trn, Hunh Th Hng ngi quay lng ra pha ca s m rng, ct ting ca bn nhc Vit Nam Vit Nam. Mi ngi trong nhm ca theo. C l l bn nhc u tin c ca vang trong thi gian t y. Ting ht trm hng bng ln, gi nh tt c mt d vng au thng vi mnh t qu hng min Nam, m nhng a con tn ty mt i hy sinh bo v, ang trm lun kh i trong kip sng na vi. Vng ngi c ni rng, nh mun ng gp cho kh th ho hng, nh men ru lng lng thm bu nhit huyt. Mi ngi thay nhau n ca nhng bn nhc tnh cm min Nam, nhum thm tnh yu qu hng t nc. Ri bt cht li ca ut hn, cm hn trong cc bn nhc sng tc trong t, din t nhng thn xc t ti trong phng ti, qun qui trn mt nn nh nhp v trn n th. Nhc bn i giy dng s va ct ln, Kim nh n anh Nguyn Vn Hng, mt s quan tr tui, lm bi ca ny. C tri truyn nhau ht. Cn b tri bt anh vo k lut, cm xch ngy m. Anh gc ng trong x lim tm ti ca phn tri M, mt 162

tri k lut di danh ngha tri y t, gn Ph L (thuc tri Nam H, X Ba Sao, H Nam Ninh). Khi sng tc bi ca ny, anh ch c c m nh b, c l i giy di chn lp tr mai sau, p tan xing xch, khi phc i sng t do hnh phc ca qu hng. Li ca din t: Ny em, ta khng qun u nhng ngy t ti Ny em, ta khng qun u mi th mun i Cho ti xin mt ln c cht, Cho em ti mt tri yu thng . Ngoi hin, trong khng kh gi lnh ca ngy cui nm, mt cn b v trang tr tui im lng. Thy hn, Kim nh ti li ca mt cn b tr tm s: Cc bc c trong phng m p trong khi chu phi ng gc ngoi tri vo ma ng gi rt. Cc bc c ni chn v, cn chu c ni no u. Trong phng vn n o, ting n ghita ca anh Nguyn Ngc Lin cht ni ln, mang theo m hng du dng tha thit, ha theo ting ht ca anh Nguyn Cao Quyn trong bn nhc Khi ngi yu ti khc chuyn qua li Php vi ta Larmes damour. m hng li ca nh nhng git nc mt n tnh ca ngi v hin ang ngng i chng v: Quand tes larmes tombent, le ciel est sombre. Ces perles damour froissent mes jours. Tes beaux jeux en larmes, cest si charmant. Sais tu, je taime si doucement et si tendrement. Comme lclair qui brille dans lombre du soir. Toi, pourquoi tu viens si prs de moi. Puis tu me donnes tant de dsespoir. Vois tu tes larmes de bonheur ravagent mon coeur Mi ngi trong phng c cm gic chua xt khi nghe bn nhc Nc mt ma ngu ca Khun, ni ln tm trng ngi t trong phng k lut vi chn xch tay xing. Tng lai tht xa vi. Mi th nh vut khi tm tay. C chng ch cn hnh nh yu thng ca ngi v hin. Li ca din t: Tri ma hiu ht nh l em khc m thu. Ting ma t tch ting ma nh khi cn su Lng ta t ti vi bao nhiu ni thng au Bng m mnh mng khng gian chm su i cho ta bit bao ngy xa vng m u Cn em ma bo tp trn cuc sng lao t.
(Cung s Thanh Cm)

Khun sng tc nhiu bn nhc trong t, v khi chuyn cc bn nhc ny ra ngoi b bt gp, anh phi chu thm hn bn nm y i trong phng k lut. 163

Ting ht c khi ln cao, c lc trm lng, tc nghn nh ting th di. Mi ngi nh b khch ng, li cun ha nhp vi nim vui, qun hn nhng him nguy ang rnh rp lc ny, s ti vo ngy mai hay nhng ngy k tip. Ngi cn b v trang tr vn im lng, thnh thong dng li lng nghe, khng c mt phn ng no v hnh ng ca anh em trong phng. C phi hn ang theo ri li ca tnh cm, ngt ngo, cha y tnh yu thng dn tc, khc hn nhng bn nhc ang c truyn tng m hn thuc lng t khi cn nh. Hn ang lng nghe li nhc m du tha thit tnh ngi ca min Nam, m c x hi min bc b nh nc cm on, cho l mt th "nhc vng", mt loi vn ha i try. Anh em trong phng thy hn t lu, vn lm nh khng bit c hn ng ngoi, mt biu tng ca k lut. Mi ngi vn say sa ca ht, nh c tn hng nhng pht giy qy bu him thy xy ra trong cuc i ci to. By gi qu na m, gi giao tha qua. Khng c ly mt ting pho mng xun, m u mt nm mi vi nhiu c vng, vi nhng khao kht s c trong cuc i. Hay mi ngi ang say ng, v nh nh khng c bn th t tin. Ch c hnh Bc treo l lng ni vch ngn, trn l c ngi sao vng nn mu . Bit h cn nh ti tp-qun phong-tc ca cha ng li, hay phi qun v chnh sch "tam cng", v mi mit ghi nh li Bc: "Bc knh yu, Bc v i, em cm no o m cho ton dn" nh mt th kinh nht tng. Mt kiu ni theo chn Trung Quc, ca tng Mao Trch ng trc mi ba n. Ting n ghita ca anh Nguyn-ngc-Lin ha vang, xoa du nhng tm hn ang ngt la, vi thng hn ti hn. Nhc iu bn Paloma tht quyt r. Anh Lm minh-L cht ng gia li i, a hai tay vng v pha trc, nh bc theo ting nhc. Anh quay mnh l lt nhn nhy nhp nhng nh ang a dt ngi tnh trong m ng. Pha u phng mt bn bc ra, vi cng mt t th say m, nh chm m trong ting nhc ang m vang trong phng. Mi ngi nh b khch ng, li cun ha nhp vi nim vui, qun hn nhng him nguy ang dnh dp ngoi ca trong lc ny, s ti vo ngy mai hay nhng ngy k tip

164

18.
Ngh n ngy mai
ng trn dn do, Kim nhn sut con ng vng cnh cung trn lng i cao. T ch ni x thoi dc nh m ly pha sau khu tri, ri mt ht cui con ng r v nh thm nui. Qung ng d ngn ngi nhng li nhiu k nim tic thng cho k ngi v. Anh c cm tng hnh nh ch Vn cn in r trn con ng vng. Ngi qu ph khc chng va t gi ci i v n nh hn th. Nh anh thy trc mt dng i lo o vi v ca ch b cun li theo chiu gi. Tm khn trng x lch bung thng ni vai. Ting khc t on tang thng, c lc ct cao nh li ai on, c khi tc nghn nh thm nut ti hn. D chuyn xy ra cch y t lu, nhng vi tm t ngi ci -to c cm tng nh va xy ra hm qua, cn ang nng hi. Kim chng kin nhiu cnh thm nui. Khi n th khc v thng nh lu ngy, m lc tr v sao vn cn ri l. Hay khng phi l ln chia tay hn ngy ti ng, m c th l bui gp sau cng ca ln vnh vin ra i. Pha cui con ng dc m st b sng M, khu tri hin ra nh mt c o, im lm ni bt trn nn xanh thm ca rng cy trn ni cao pha sau lng Ngc. Con ng vng lng khng c bng ngi qua li, ch thy ri rc h c nhn nm hai bn ng m i anh o cch y khng lu, nh mt du hiu nhc nh nhng him nguy e da. Nhng liu cc anh c kp chy ra y khng, khi ca trong cng ngoi kha kn. Hay khu tri s bin thnh bin la vo mt ln khng tp ca nc anh em phng Bc, nh tn ph Quyt-tin nh chim Lo-cai. Pha di kia, ging sng M ang dng cao. Mt nc mnh mng ln dn khu t bao quanh ngi lng nh bn kia b sng nh chiu hm qua, v sng sm mai li xui ra bin tr li ging sng nh hp. By gi sang nm 80, nm nm ng ng tri qua. n lnh "3 nm tp trung ci to" vn khng c thi hnh ng hn. Ngi min Bc qa c nhiu kinh nghim v ch khi a ra nhn xt: "n lnh 3 nm tp trung ci to nh mt si giy thung ko di v tn." Anh va thot khi vng t cht Cng Tri, khng phi ra li ca sau ln i B Then nh thng b m nh. Tr v y tinh thn c phn thay i, anh c nhn ging sng nc mt, tm nh nng chan ha, t nhiu cng th thi hn cnh ni rng trng ip hoang vu vng bin gii. Nhng vi ng li, chnh sch ci -to lao ng ny, liu anh c thot khi vng rung ma bn kia khu ni x. Hay cng s nm xung cnh anh Tip, anh Vn v nhng ngi ti trc anh. Anh qu khng bit ngy mai ca i mnh s i v u, mc d trong lng lun mong mi mt s thay i, c c hi tr v. Khi sng min Nam, anh vn ao c c ngy tr v H-ni, ni ghi du nhiu k nim thu thiu thi, nh lng ng trong tm t tha thit tnh qu ca anh. Nhng khng hiu sao, trong gi pht ny, anh li cm thy ngi ngng lc lng trn mnh t 165

qu hng min Bc. C phi v -thc ch khin anh tr thnh xa l d ni l Hgiang hay Thanh-ha, Hi-phng hay H-ni. Anh sinh ra v ln ln y, nhng vn khng thy phn khi vui ti vo ln tr v qu c. Anh ngh ti m con chu anh, v lp tr ln ln trong cc gia-nh ci-to min Nam, cng nh m tr thuc cc gia nh ngho kh khng c ng tch trn t nc ny, liu chng c c hi vn ln nh mt s sng bnh thng. Nh anh chng kin tng lai en ti ca chng khi min Nam, v nhng ni anh i qua ti min Bc. Hay vi ng li gio dc t nng v ng tch v phe cnh, ch vun xi cho m con ng chu cha c ch ng vng trong x hi, theo gt cha ng to dng mt tp on quyn li ch huy. Vi ng li ny,lm sao c th xy dng, pht trin quc-gia hng thnh khi ttng nng v gio iu, g b cht hp, vn mang nng tng "con vua li lm vua" ca thi phong kin lc hu. "Giai cp lnh o" dng li khng kh cung nh ngy xa, tn hng i sng xa hoa b li thi gian nm gai nm mt, tr thnh giai cp t bn mi giu c. Nn kinh-t Quc gia vn tr tr ngho nn, li c quyn trong tay nhng k mun bin ca cng thnh ca ring, mnh tay v vt, y i sng dn chng xung mc ngho nn th thm. Nh nc mi mit chp v cc thnh ph c b mt mi, nn b mc nng thn. Mt quc gia pht trin da vo nng nghip, m di chnh sch "kinh t ch huy," "nhn dn lm ch, nh nc qun l, ng lnh o" nng dn khng c ly mt thc t cm di. Ngi dn nhn ra mt thc t th thm, nh nc ch l mt th tay sai ca ng, nhn dn ch c ting m khng c ming, l mt th n l khng cng cho ng. Anh nghe k nhiu chuyn v i sng nhn dn min Bc, phi chu ng hy sinh trong nhng nm di chin tranh. H c i ng nhng g sau khi quc gia thng nht, hay vn i din vi mt thc t chua cay l s ngho i v chm tin, trong khi lp ngi cm quyn tr ln c ti chuyn chnh hng th. Mt "trn chin mi" nng hi ny sinh gia m dn ngho kh vi lp t-bn mi cm quyn. Anh chng kin giy pht au thng khi mn Nam sp , khin hng triu gia nh tan nt, con mt cha v xa chng. S tht bi do kh nng ngho nn ca gii lnh o, m mt phn v nn tham nhng. Nhng ngy ngi dn cn c ting ni phn i, bo ch c quyn phi by kch nhng lm ln ca ngi cm quyn. Cn by gi, ti "quc gia anh hng" ny, di "ch u-vit" ny, bng chnh sch cng-an tr, ting ni ca ngi dn b bp cht ngay t lc khi u. m ngi cm quyn tr thnh c ti, cu kt bao che chim ot ti sn nhn dn. Mt ln na bt ngi dn phi hy sinh c m hi v nc mt. Sau my thp nin p t ch Cng-sn ti min Bc v by gi ti min Nam, ch ny mang li cho ngi dn nhng hng th no, hay kt qu vn ch l s ngho i. Sau khi min Nam b xm chim, bc "mn st" c vn m, ngi dn hai min thy r thc cht ca ch , nhn ra mt iu l "ch Cng-sn khi u s tht bi ngay khi va chin thng." Nhiu khi anh t hi, liu dn tc chng ta c trnh c mt "cuc chin huynh tng tn" trong tng lai, hay phi lm li lch s mt ln na nh xy ra nhiu 166

thp nin v trc, l chng li lp ngi cm quyn ch bit "vinh thn ph gia", khoc vo c ngi dn mt hnh thc n l mi. Vi chnh sch o su h chia r, gy hn th gia nhng ngi cng huyt thng t mc ch g, hay ch nhm bo v quyn li phe nhm. Khng, chng ta khng th mt ln na ri vo cnh "ni da xo tht." Chng ta thy r mt tri ci "thin ng" ca mt "ch ngha khng tng", lm dn tc chng ta iu ng, lm hng nhiu triu ngi c Bc ln Nam phi hy sinh mt cch oan ung. ti lc cn c mt cuc i mi. Ton dn mt lng loi b h thng khng hp ngi, mt ch "T bn " lun dnh u th cho tp on lnh o hng li, trong khi m dn ngho trn i hy sinh c ngi ln ca vn hon ton ngho kh. ti lc ngi dn quyt tm ginh li quyn lm ch, c mt i sng T-do Hnh-phc tht s. Trn-Nht-Kim Washington D.C Ma ng 86

167