Mrhmtli v Rhimli Allahn ad il

Allahn Byk Qurban

Sleyman l-Rumi

Rhimli v Mrhmtli Allahn ad il

Allahn Byk Qurban

Bu kitabn he bir hisssi qabaqcadan mlliflik hququ olann yazl icazsi olmadan trcm edil, tkrar nr edil, axtar sistemind saxlana v ya istniln formada v ya elektron formada krl, nsxsi xarla, yazla bilmz. Bu kitabda olan btn faktlar v sitatlarn dqiqliyi n mllif tam msuliyyt dayr.

Biz ona byk bir qurbanlq vz verdik. Saffat 37: 107

Mlliflik hququ 2011 2

MNDRCAT n sz ____________________________________ 4 Giri _____________________________________ 10 Qurbann dyri _____________________________20 brahim bizim nmunmizdir _________________29 Peymbrlrin qurbana ehtiyac var idi? _________36 N n qurbana ehtiyacmz var? ______________ 43 Xilasn mnas ______________________________56 brahim dzgn yolu sedi ____________________ 66 Qann vacibliyi ______________________________76 Kim salehdir? _______________________________83 Yalnz Biri dyri dy bilrdi ________________ 98 l-Msih sa bn Mrym problemi _____________104 ay - bir cavab ___________________________119 Qurbann fa verici gc _____________________130 Bdnamlqdan rf _________________________136 Yekun _____________________________________148 Epiloq _____________________________________163 Lt _____________________________________172

Bu kitab dnyan mxtlif gzl grmk arzusunda olanlara hsr edilmidir. Bu, hqiqt axtarnda olanlara ruhlu syahtd mn qoulmaq n dvtnamdir. Hqiqti sevmk bizi fikrimizc shf dnnlri sevmy qabil edir. Tarix baxanda asanlqla hr bir dind qaranlq trflri gr bilrik ola bilr ki, onun teologiyasnda v ya lbtt onun ardcllarnn nec hrkt etmsind. Qardamzn gznd toz grmk z gzmzdki tiri unutmaq qdr asandr. Barmamz kims tulayb gstrnd glin unutmayaq ki, barmamzn d biz trf ynlib. Bu, srlrl bel olub v hl d dinlr arasnda nifrt davam etmkddir. Ayrlmaq n sbblr axtarmaqdansa krplr tikmyin vaxt deyilmi? lksindn, mdniyytindn v sosial sviyysindn asl olmayaraq planetimizin hr trfind insanlar eyni ehtiyac v arzular bldrrlr. str Buddist, Msihi, Hindu v ya Mslman olsun, frqi yoxdur, sasn biz dinimizi semmiik; biz doulub myyn bir istiqamtd dnmk n yrdilmiik. He dnmsnzm ki, n n Amerikada Msihi ailsind doulmu xs fqanstanda Mslman valideynlr trfindn doulub boya baa atdrlsayd Mslman olard? Eynil d Mslman fqanstanl qrbd Msihi ailsind doulub boya baa atdrlsayd Msihi olard. Bu sad illstrasiya onu gstrir ki, douludan hr hans din mnsub olmaq he ksi daha yax v ya daha pis etmir. Glin buna gr d dinlr arasndak nifrti v fikir ayrlndan qorxunu bir trf qoyaraq digr inamlara yanaaq. Frqlr onsuz da var, hm d yalnz uadizm, Msihilik v slam arasnda deyil, hminin o dinlrin z irisind d! Biz onlarn olmasn inkar etmirik, - onlar iqlandrmaq baqalar trfindn ox edilib. Mmkn fikir ayrlqlar oxar mesajn yeni chtlrini kf etmkl fiqimizi genilndirmk n ansa evrilir. O zaman bizim inammz n qdr gcl olsa da baqasnn nzr nqtsindn yalnz faydalana bilr. sas mnblrin (Mqdds Kitab1, Qurani Krim2v slam
1 Mqdds Kitab udaizmd Tanax v slamdaTvrat, Zbur v ncil adlanr. 2 l-Qurn, Azrbaycanda Quran rb dilind hrfi mnada qirat demkdir.

n Sz

nnlrindki3) ilham, mn v hqiqiliyi haqda sas suallar bir trf qoymaq bir anla biz mxtlif inamlarda olan inananlarn payladrd mumi zmin zrind diqqtimizi cmlmy v digr inamlarn gzlliyi il dinimizi znginldirmy kmk edck. Sadc bir anla n byk dnya dinlrindn nn bir Allaha inandn v bir peymbrin, brahimin ruhlu vladlar olduqlarn iddia etdiklrini nzr aln. Yhudilr z Allahlarn brahimin Allah adlandrrlar. Mqdds Tanakda,4 Yahve5htta zn brahimin Allah kimi ar: Tvrat, Yaradl 26: 24 O gec Rbb ona grnb dedi: Mn atan brahimin Allahyam. Qorxma, nki Mn sninlym. Qulum brahim gr sn xeyir dua vercym v nslini oxaldacaam. Tvrat6 v Zbur7 hr ikisi Yhudilri brahimin nsli adlandrr.
3 Hdislr (Hadis, tk halda: Hadit(hrfi mnada izahat: Peymbrin nnlri)): Mhmmd(s..s.) peymbrin Qurani Krimdn lav dediklri v ya ardcllarna nmun kimi etdiklridir. 4 Torah (Qanunlar), NaViYiM (Peymbrliklr) v KeTuViM (Yazlar) szlrinin brani dilind qsaldlm formas, Msihilr trfindn hdi tiq v Mslmanlar trfindn Tvrt(qanunlar) v Zbur (brani dilind Mzmurlar). 5 Allahn brani ad (Var Olan). x 3: 13-d, Musa yanan kolun qarsnda dayanaraq Allaha dedi: srail vladlarnn yanna gedib mni sizin yannza atalarnzn Allah gndrib deynd onlar mndn sorua bilrlr: Bs Onun ad ndir? Onda mn n deyim? 14-c ayd Allah Musaya dedi: Var Olan Mnm. Sonra dedi: srail vladlarna bel syl: <Mnm> deyn sizin yannza mni gndrdi. Burada Musaya ald kimi Allahn ad he vaxt Yhudi natiqlri trfindn Allaha hrrmt lamti olaraq kilmir, nec ki, nc mrd deyilir (x 20: 7): Allahn Rbbin adn bo yer dilin gtirm, nki Rbb z adn bo yer dilin gtirni czasz qoymaz. Bunun vzin onlar RBB (LORD) szn ildirlr ki, bu da byk hrflrl yazlaraq mtnd olan sz gstrir: Var olan. 6 hdi tiq, hrfi mnada: Qanun (branic Torah). 7 Mzmurlar.

Tvrat, Yeaya 41: 8 8 Lakin sn ey qulum srail, Sediyim Yaqub nsli, Dostum brahimin vladlar! Zbur,Mzmur 105: 1-6 1 Rbb kr edin, smini sslyin, mllrini xalqlar arasnda elan edin! 2Onu ilahilrl trnnm edin, Btn xariqlrini byan edin! 3 Onun mqdds ad il fxr edin, Ey Rbbi axtaranlar, rklriniz qoy sevinsin! 4Rbbi, Onun qvvtini arayn, Daim hzurunu axtarn. 5 Etdiyi xariqlri, Mczlri, dilindn xan hkmlri xatrlayn, 6 Ey Onun qulu brahim nsli, Ey Yaqub vladlar, ey Onun sediklri! ncil8 iddia edir ki, sa Msih inanan v mxsus olanlarn hams brahimin vladlardr: ncil,Qalatiyallara 3: 7-9, 28-29 7 ndi is bunu bilin ki, brahimin vladlar imana saslananlar olur. 8 Mqdds Yaz Allahn baqa milltlri imanlar il saleh sayacan qabaqcadan grb brahim btn milltlr snin vasitnl xeyir dua alacaq deyrk Mjdni qabaqcadan bildirdi. 9 Bellikl, imana saslananlar iman etmi olan brahiml birlikd xeyir dua alrlar. 28 Artq Yhudi il Yunan, qulla azad, kii il qadn arasnda frq yoxdur. nki hamnz Msih sada birsiniz. 29 gr Msih aidsinizs, demli, brahimin nslindnsiniz v vd gr varissiniz. Mslmanlar brahimi (.s.) z atalar adlandrrlar. Hcc 22: 78 78 Allah yolunda layiqinc cihad edin. O sizi sedi v dind sizin n he bir tinlik yeri qoymad atanz brahimin dini kimi. Allah bundan vvl d, bunda da siz mslman adn verdi ki, Peymbr siz, siz d insanlara ahid olasnz. El is namaz qln, zkat verin v Allaha snn. Sizin ixtiyar sahibinizdir. O n yax
8 hdi Cdid, hrfi mnada: Xo Xbr (Yunanca Euanglion).

ixtiyar sahibi, nec d gzl imdada yetndir! *** Zbur deyir ki, Yahve btn dnyann Allahdr: Zbur, Mzmur 47: 2, 9 2 Haqq Taala Rbb nec d zhmlidir, Btn yer znn byk Padahdr! 9 brahimin Allahnn xalq il bir yerd olmaq n Xalqlarn silzadlri ylr,9 nki yer znn siprlri Allahndr. O, n qdr ucadr! Yaxve hminin El adlanr. Allahn ad daxil olan dzltm adlar brani cmiyytind vTvratda geni yaylmdr: Daniel10, Yezekel11, Nataniel12, Mikael13, Rafael14, Emmanuel15v s. Biz hminin ncild sa Msihin duasnda Arami sz eidirik: ncil,Matta 27: 46 46 Doqquzuncu saata yaxn sa uca ssl nida edrk dedi: Eli, Eli16, lema avaqtani? Bu Ey Allahm, Allahm, niy Mni trk etdin? demkdir. Bzi Msihilr iddia edirlr ki, Mslmanlarn Allah il Msihilrin Allah bir deyil. Halbuki bunu tkzib etmk ox asandr, nki Mqdds Kitabn rb17dilind istniln trcmsi Allh szn ildir.
9 yni milltlr. 10 Allah mnim Hakimimdir 11 Allah gclndirir 12 Allah vermidir 13 Allah kimi olan,v ya sual kimi: Kim Allah kimidir? 14 Allah fa vermidir 15 Allah bizldir 16 Eloi, Eloi I Mark 15: 34-d. 17 Msln: Al-Ahd al-Cadid, London, 1727; Kitb al-Ahd al-Cadid yan Incl al-Muqaddas, London, 1820; Al-Kitb al-Muqaddas al-Ahd al-Qadm wal-Ahd al-Cadid, Beirut, 1890; Kitb al-Ahd al-Cadid, Beirut, 1901; Al-Kitb al-Muqaddas, Beirut, 1923; Al-Kitb al-Muqaddas, Cambridge rb Msihilr mumiyytl Allah dey arrlar.

Allah yalnz brani sz olan ELoH/ELoHYiM in rbc trcmsidir. Maraqldr ki, Tanak smayln anas Hcrin Yahve nin adn ardn sitat gtirir: Tvrat,Yaradl 16: 13 13 Hcr onunla danan RbbSn mni grn Allahsan dedi, nki o, sylmidi: Dorudan da, burada mni grn Allah grdm. Bu aydTanak dolays il Hcrin Yhudilrl eyni Allahn adn ardn des d, Qurani Krim tsdiq edir ki, Yhudilr, Msihilr v Mslmanlarn Allah birdir: nkbut 29: 46 46 Kitab hlinin zlm ednlri istisna olmaqla, onlarla n gzl trzd mcadil edin! V bel deyin: Biz hm zmz nazil olana, hm d siz nazil olana inanrq. Bizim d Allahmz, sizin d Allahnz birdir. Biz yalnz ona tslim olanlarq! *** Bu kitabda sizlri biziml birlikd brahimin adlanan dinin onlar n mumi olan n zmtli hekaytlrdn biri haqqnda n payladn yoxlamaa dvt edirik: brahimin olunu qurban gtirmsi hekayti. Hl d Msihilr nifrt edirsn? O zaman bu kitab oxuma! Hl d Mslmanlara nifrt edirsn? O zaman oxuma dayandr! Lakin gr dnyan digr gzlrl grmk istyirsns bu heyrtamiz ruhlu syahtd mn qoul! Qoy oxucu bu shiflri mqsdi Mqdds Kitablarn byk ina doru istiqamtlndirmk olan ox kiik v shv ed biln bir iq kimi qbul etsin! Nur 24: 35 35Allah gylrin v yerin nurudur.Onun nuru, iind raq olan bir taxaya bnzr; taxadak o raq bir qndilin iinddir, o qndil is, sanki parlaq bir ulduzdur. O raq n rqd, n d qrbd olan mbark bir zeytun aacndan yandrlr. Onun ya zn od toxunmasa da, sanki iq sar. O, nur stnd nurdur. Allah dildiyini z nuruna qovudurur. Allah insanlar n misallar kir. Allah hr eyi bilndir! 8

Mn bilirm ki, Allahn Vhyini v Xarakterini daha drindn baa dmk n ediln istniln chd yalnz itatkar sitayil edil bilr. Qoy bu kiik taprq biz mqdds torpaqda bir an keirmkd kmk etsin. Qoy bu, biz bir birimizi daha yax tanmaqda kmk etsin v bu anlay axtar biz z dini mnblrimizi yeni gzlrl grmkd kmk olsun. Allah bizim biliksizliyimizi balasn! Zira kim htta Allahn mdrikliyinin tri bir parltsndan ox ld ed bilr? *** Bu zaman haradan balamaq seimi qarsnda qalmdq. Xronoloji perspektivdn Tanak-dan balayb ncil getmk v Qurani Kriml bitirmk mntiqli olard. Zaman baxmndan kitabn ortasnda dayanan Msihi kimi bu yqin ki, daha asan yol olard. Lakin Mslman dnyas brahimin olunun qurbanna aid n vacib bir bayram qeyd edir.18Tqvimdki v Mslman dnyasnn qlbindki bu xsusi yer gr biz Qurani Krimdn balamaq qrarna gldik. Bu, hminin slam dnyasndak inananlara hrmt iarsi kimi baa dlmlidir. Eyni sbbdn d biz Mslman terminologiyas v stilindn istifad edcyik. Qeydlr v lavlr qeyri Mslman olan oxuculara lazmi izahat verck. brahim dininin (udaizm, Msihilik v slam) mqdds kitablar il tan olmayanlara kmk kimi biz T - Tvrat (Mzmurlar daxil olmadan hdi tiq), Z -Zbur (Mzmur), I - ncil (Xo Xbr), v Q - Qurani Krim kimi iarlmiik. Hr iki dind adlar kiln peymbrlr n biz sitat gtirdiyimiz mnby uyun olaraq Msihi v ya Mslman adlarn istifad edirik. Bu kitab dyidirilmi hesab etdiklri n bzilri etiraz ed bilr ki, Mqdds Kitabdan (Tvrat, Zbur, v ncil) sitat gtirmk dzgn deyil. xsn mn hesab etmirm ki, Mqdds Kitabn mtni dyidirilib v trfimd bir ox Mslman (v Msihi) alimlr var. Amma gr kims inanrsa ki, mtn dyidirilib, o, bunu qbul etmli olacaq ki, dyiiklik ox ola bilmz, nki Qurani Krim v Mslman alimlri bu gn bizd olan Mqdds Kitabdan dflrl sitat gtirirlr. Htta azacq dyiiklik olsa bel
18 Eid Al-Adhal-Mubarak.

(yen d deyirm ki, mn buna inanmram) mtnin yen d srvtin gizldildiyi yer aparan bir qdr zdlnmi qdim xrit qdr dyri vardr. vvl axr insanlar qdim sndlr v ya qdimdn qalan qalqlara (artefakt) mkmml formada olub olmamasndan asl olmayaraq n qdr pul dyirlr. Buna gr d mn nec qbul edcyini oxucunun hdsin buraxaraq, Mqdds Kitabdan sitat gtirmyi qrara aldm.

Giri
ziz brahimin (.s.)nsli, glin zztli19Allaha hmd edk, Onun biz olan yaxlna gr! Hr 59: 22-24 22 O zndn baqa he bir tanr olmayan, gizlini d, akar da biln Allahdr. O rhmlidir, mrhmtlidir! 23 O zndn baqa he bir tanr olmayan, ixtiyar sahibi, mqdds olan, salamatlq, min amanlq bx edn, gz qulaq olub qoruyan, yenilmz qdrt sahibi, mcbur etmy qadir olan, byk olan Allahdr. Allah Ona qoduqlarndan ucadr. 24 O, yaradan, yoxdan var edn, surt vern Allahdr. n gzl adlar ancaq Ona mxsusdur. Gylrd v yerd n varsa Onu tqdis edib nin triflr deyr. O, yenilmz qvvt sahibi, hikmt sahibidir! I Romallara 11: 33 33 Allahn znginliyi n byk, Hikmti v biliyi n drindir! Onun hkmlri nec d alasmaz, Yollar nec d anlalmazdr! Bu kitabda istrdik ki, sizlri Qurani Krimin Tvrat, Zbur v s ncill mqayisd Mqdds Qurban bayram haqda n dediyini yrnmy dvt edk. Glin birlikd bu xsusi bayram haqda dnclrimizi payladraq ki, bunu daha yax dyrlndir bilk v vladlarmza da yrdk. Qurani Krim Mqdds Qurban bayramnnn mnyini Saffat 37 Sursind20 xatrladr:
19 20 l-Mcid (Hud 11: 73). yni fsil.

10

Saffat 37: 99-113 99 dedi: Mn Rbbim doru gedirm. O mn doru yolu mtlq gstrckdir! 100 dedi: Ey Rbbim! Mn salehlrdn olan bx et! 101 Biz d ona hlim xasiyytli bir olan ua il mjd verdik. 102 O, yyrb qamaq ana atdqda dedi: Olum! Yuxuda grdm ki, sni qurban ksirm. Bax gr n fikirlirsn! O dedi: Atacan! Sn nmr olunursa, onu da et. nallah, mnim sbirlilrdn olduumu grcksn! 103 Onlarn hr ikisi tslim olduu v zst yer yxd zaman 104 Biz ona bel xitab etdik: Ya brahim! 105 Artq sn ryann dzgnlyn tsdiq etdin! Biz yax i grnlri bel mkafatlandrrq. 106 bhsiz ki, bu, aq aydn bir imtahan idi. 107 Biz ona byk bir qurbanlq vz verdik. 108 Sonradan glnlr arasnda onun n qoyduq. 109 brahim salam olsun! 110 Hqiqtn, Biz yax ml sahiblrini bel mkafatlandrrq! 111bhsiz ki, o Bizim mmin bndlrimizdn idi! 112 Ona salehlrdn olan shaqn21peymbr olaca il mjd verdik. 113 Biz ona shaqa brkt verdik. Onlarn hr ikisinin nslindn yax ilr grn d var, aq akar zn zlm edn d! Bu Aylr22Allahla brahim arasndak dialoqu ar. Burada
21 shaq 22 yni Mqdds Kitab aylri.

11

Allah, Mstqil Hkmdar,23hqiqtn d baa d bilmdiyimiz, btn insanlara indiy qdr n vaxtsa verilmi n tin mri verir. Allah brahiml (.s.) yuxuda dand v ona dedi ki, sevimli olunu myyn bir tpy aparb orada onu qurban gtirsin! Bzilri buna etiraz edirlr ki, Qurani Krim he yerd Allahn brahim (.s.) olunu ldrmsini mr etdiyini demir. ksin bizi yrdir ki, brahim (.s.) yuxuda grd ki, olunu qurban gtirir. brahim (.s.) yuxuya inand v fikirldi ki, bu, Allahdan idi; lakin Qurani Krim he yerd aq aydn demir ki, yuxu Allahdan idi. stlik Qurani Krim biz yrdir ki, Allah he vaxt ri tbli etmir: raf 7: 28 28 dbsizlik etdiklri zaman: Atalarmz bel grdk. Bunu biz Allah mr etmidir,- deyirlr. De: Allah dbsizlik mr etmz. Allaha qar bilmdiyiniz eyimi deyirsiniz? Nhl 16: 90 90 Hqiqtn, Allah daltli olma, yaxlq etmyi, qohumlara vermyi buyurar, zina etmyi, pis ilr grmyi v zlm etmyi is qadaan edir. Siz dnb ibrt alasnz dey, bel ydnsiht verir! Allahn bizim bd ml etmyimizi istmyini tsvvr etmk z Allahn daltin zidd gedir. Lakin biz o fakt inkar ed bilmrik ki,brahim (.s.) v olu hr ikisi yuxunu Allahdan gln mr kimi qbul etdilr. Saffat 37: 102-103 102 O, yyrb qamaq ana atdqda dedi: Olum! Yuxuda grdm ki, sni qurban ksirm. Bax gr n fikirlirsn! O dedi: Atacan! Sn n mr olunursa, onu da et. nallah, mnim sbirlilrdn olduumu grcksn! 103 Onlarn hr ikisi tslim olduu v zst yer yxd zaman Tvrat bzi detallarn da daxil olduu oxar hekayti verir ki, bu da bir eyi aydn edir: Qurban ideyas brahimdn (.s.) glmmidi; ksin Mhtm24 Allah sl tbbskar, brahimdn (.s.) olunu
23 l-Mlik (Taha 20: 114; Hr 59: 23). 24 Al-Qadir (nam 6: 65; Yasin 36: 81;hqaf 46: 33; Qiyam 75: 40).

12

qurban gtirmsini istyndir: T Yaradl 22: 1-2 1 Bir mddt sonra Allah brahimi snaa kdi. O, Ey brahim! dey ard. brahim Buradayam! dedi. 2Allah dedi: Sevdiyin yegan olun shaq gtr v Moriya torpana get. Orada sn gstrcyim bir dada olunu yandrma qurban olaraq tqdim et. Tvratda xatrladlan brahimin (.s.) rtsiz tabeiliyi asaqqaln Allaha tabe olmasnn tsdiqidir ki, bu da slam sznd ifad olunur! T Yaradl 22: 12, 16 12 Mlk dedi: Uaa l qaldrma v ona bir ey etm. ndi bildim ki, sn Allahdan qorxursan; z yegan olunu Mndn sirgmdin. 16 Rbb byan edir: z varlma and iirm ki, sn bu ii etdiyin v yegan olunu sirgmdiyin Glin Tvratdan btn mtni oxuyaq: T Yaradl 22: 1-19 1)Bir mddt sonra Allah brahimi snaa kdi. O, Ey brahim! dey ard. brahim Buradayam! dedi. 2)Allah dedi: Sevdiyin yegan olun shaq gtr v Moriya torpana get. Orada sn gstrcyim bir dada olunu yandrma qurban olaraq tqdim et. 3)brahim shr tezdn qalxd v eyini palanlad. z il iki nkrini v olu shaq gtrd. O, yandrma qurban n odun yard v qalxb Allahn dediyi yer yolland. 4)brahim nc gn ban qaldrb uzaqdan o yeri grd. 5)O, nkrlrin dedi: Siz ekl birlikd burada qaln, mn uaqla oraya gedcym. Scd edib, yannza qaydarq. 6) brahim yandrma qurban n odun gtrb olu shaqn kryin qoydu, odu v ba is z gtrd. Onlar birlikd getdilr. 7) shaq atas brahimi ard: Ay ata! O, cavab verdi: Buradayam, olum. shaq dedi: Od v odun var, bs yandrma qurban olacaq quzu haradadr? 8)brahim dedi: Olum, yandrma qurban olacaq quzunu Allah 13

z hazrlayacaq. Onlar birlikd getdilr. 9) Sonra Allahn brahim gstrdiyi yer gldilr. brahim orada bir qurbangah dzldib odunlar dzd v olu shaqn l qolunu balayb qurbangaha, odunlarn stn qoydu. 10) brahim lini uzadb olunun ban ksmk n ba gtrd. 11) Rbbin mlyi gylrdn onu ard: brahim, brahim! O, Mn buradayam! dedi. 12) Mlk dedi: Uaa l qaldrma v ona bir ey etm. ndi bildim ki, sn Allahdan qorxursan; z yegan olunu Mndn sirgmdin. 13)brahim ban qaldrb baxd v arxasnda buynuzlar kollua ilimi bir qo grd. brahim gedib qou gtrd v olunun vzin yandrma qurban olaraq tqdim etdi. 14)brahim o yeri Yahve re adlandrd; buna gr d indiy qdr bel deyilir: Rbbin danda hazrlanacaq. 15)Rbbin mlyi yen gylrdn brahimi arb dedi: 16) Rbb byan edir: z varlma and iirm ki, sn bu ii etdiyin v yegan olunu sirgmdiyin gr 17) Mn sn byk xeyir dua vercym, nslini gydki ulduzlar v dniz knarndak qum qdr artrb oxaldacaam. Snin nslin z dmnlrinin hrlrin sahib olacaq. 18) Dnyann btn milltlri snin nslinin vasitsil xeyir dua alacaq, nki sn Mnim szm qulaq asdn. 19)Sonra brahim z nkrlrinin yanna qaytd v onlar qalxb Beer evaya getdilr. brahim Beer-evada sakin oldu. Bir ox aydn oxarlqlara baxmayaraq hr iki hekaytd sas frq odur ki, Tvrat qurban gtirilmli oul kimi shaqn25adn kir, Qurani Krimd is hans oulun olduu aydnladrlmr. ksr erkn slam ilahiyyatlar bunun shaq olduunu dnrdlr. Bu gnk Mslmanlar is mumiyytl fikirlir ki, bu, smayl26idi. Bu nqtd biz fikirlmirik ki, bu problemin hll olunmas mnasibdir v sadc bu msl bard aparlm la tdqiqatlara mracit edin. Digr bir frq odur ki,Tvrat deyir ki, brahim (.s.) z oluna heyifsilnmdi. Bu o demkdir ki, o, dorudan da onu qurban gtirmk istyirdi. Buna gr d qurban olunu ldrmk demk
25 shaq 26 smayl

14

deyildi, ilahi mdaxil il bunun qars alnd lakin peymbrin l v ya diri z olunu vermsi hrkti idi. Tvrat brahimin Allahn mdaxil edib saqn hyatn saxlayacana gcl inam zrind diqqti cmlyir. T Yaradl 22: 5 5 O, nkrlrin dedi: Siz ekl birlikd burada qaln, mn uaqla oraya gedcym. Scd edib, yannza qaydarq. Buna gr d qurbanlq heyvann harada olduunu soruan saqa brahimin cavab aydn vz ideyasn gstrir: Allah qaysna qalacaq, hrfi mnada: Allah baxacaq grk nec kmk ed bilr. T Yaradl 22: 7-8 7) shaq atas brahimi ard: Ay ata! O, cavab verdi: Buradayam, olum. shaq dedi: Od v odun var, bs yandrma qurban olacaq quzu haradadr? 8) brahim dedi: Olum, yandrma qurban olacaq quzunu Allah z hazrlayacaq. Onlar birlikd getdilr. Bu byannamnin simvolizmi qurban yerinin ad il gclndirilir,27bu da 8 ci aydki tmin etmk, hazrlamaq felin aiddir.28 brahimin rtsiz itati artq T Yaradl 12: 3 v13: 16 da verilmi v tkrar olunan brahimin vladlar (hm saq, hm d smayl) v bundan da lav btn briyyt n xeyir dua hdi il mkafatlandrlr. Buna gr d ay sadc nmunvi itatkarlqdan daha ox bir eyi atdrr: Allah qurbann tbbssdr. Lakin O, hminin n sonuncu dqiqd olsa bel hyat saxlaman qaysna qalandr. *** Mqdds ncil bu szlrl bu hekaytdn bhs edir: I branilr 11: 17-19 17 brahim snaa kildiyi vaxt iman vasitsil shaq qurban olaraq tqdim etdi. Vdlr nail olmu brahim birc olunu qurban vermk niyytind idi.
27 Moriya torpanda 2-ci ayd 28 MoRiaH v YHWH YiReH 14-c ayd (Allah tmin edck).

15

18 Halbuki ona shaqdan trynlr snin nslin adlanacaq deyilmidi. 19 O, Allah onu llr arasndan diriltmy qadir sayd. Buna gr d mcazi mnada shaq lmdn geri ald. Tvrat kimi ncil d shaq qurban gtiriln oul kimi gstrir, hm d brahimin (.s.) z olunu tqdim etdi. brahim (.s.) dirilmy inanrd v bilirdi ki, Allah htta olu lmmidn mdaxil edck yaxud da gr olu lsydi bir gn onu dirildck. *** Bu mqayisli yrnmkdn sonra glin hekaytin Mqdds Yazlarda mumi olan chtlrin qaydaq. Glin tsvvr etmy alaq, artq yal kii olan brahim (.s.) qaranlqda sevdiyi olunu yuxudan oyadb ona qalxb onunla syaht xmaq gstrii verdi. Onlarn syahti bir ne gn kdi v brahimin ryi yqin ki, dad n ar yk idi. Hr gec asaqqal Allah iradsini dyisin dey Onun mrhmti n yalvarrd. Lakin brahimin birinci eitdiyini vz edn he bir cavab glmdi. Allah bdi, Mtlq v Mstqil idi.29Nhayt brahim (.s.) qurban gtircyi da grd. Tbiidir ki, gnc qurbanlq heyvann harada olmas il maraqlanrd! Ata! Bli, olum. Grrm ki, sn odu v odunu hazrlamsan, bs qurbanlq quzu haradadr? Bir anla gzlrinizi yumun. brahim (.s.) v olunu yan yana gedn grrsnz? brahim (.s.) qurbangah dzldir v odunu zrin yr. vvl asaqqal zn yana evirir. Onun sevimli olu yanaqlarndan axan gz yalarn grmmlidir; hl yox; sonra is oluna Qarsnda Dayanlmaz Allahn30ona mrini deyir. Sevimli olunun yaad dhti tsvvr ed bilrsinizmi? Bu oul gnc v gcl idi. O, asanlqla yal atasna gc glib qab ged bilrdi; lakin atas hr eyi izah etdikdn sonra oul atasnn inamn blmk qrarna gldi. O, z arzusu il tslim oldu:
29 30 s-Smd (xlas 112: 2). l-Cabbar (Hr 59: 23).

16

istniln insann n diqqtlayiq sdaqti! Atann inam v sdaqti olunun inam v sdaqtind mkmml ksini tapmd v ya onunla brabr idi. brahim (.s.) Allah el sevdi ki, z olunu qurban verdi v oul hm Allah, hm d z atasn el sevdi ki, zn Allaha verdi! Dnya he zaman bri ata v vlad trfindn bel mhbbt nmayii, bu qdr btn rkl n Byk olan Allaha31sdaqt grmmidi. Hr ikisi axrnc df sa ol deyrk qucaqlar, rklri is qan alayr. Yal ata gnci balayr, onu qurbangahn zrin qoyur. Qadir Allahn mrin itatkarlqla Bismillh dey qqraraq ba gtrb sevimli olunun boynunu ksmk n qaldrr. Birdn Allah gydn arr: brahim! O, cavab verdi: Bli, eidirm. Uaa l qaldrma v ona bir ey etm. ndi bildim ki, sn Allahdan qorxursan; z yegan olunu Mndn sirgmdin. brahim (.s.) ban qaldrb baxd v arxasnda buynuzlar kollua ilimi bir qo grd. O gedib qou gtrd v olunun vzin yandrma qurban olaraq tqdim etdi. *** Bu fenomenal qurban hekayti dnyada milyonlarla insanlarda byk tsssrat yaradb. Bu, Mqdds Qurban Bayramnn mnyidir: Saffat 37: 107 107 Biz ona byk bir qurbanlqvz verdik. Biz onu satn aldq, v ya daha aydn trcmsind: V biz qurbanlq n hazrlanm heyvan dzltdik ki, onun n satn olsun v onu lmdn azad etdik.
31 l-Mtkbbir (Hr 59: 23).

17

brahimin vladnn (.s.) pulla satn alnmas32Saffat Sursind olan brahimin qurbani v onun Allaha tabe olmas haqda hekaytin zirv nqtsidir. Dqqt verin ki, bu hrkt Allah trfindn yerin yetirilir. Allah sadc imtahana kmk istyirdis, maraqlana bilrik ki, ny gr onda olu pulla satn ald! gr Qurani Krim mracit etsk grrik ki, brahimin (.s.) ox xsusi yeri var. O, insan n valehedici olan bir adla arlr: Allahn dostu.33 Nisa 4: 125 125 Yax ml sahibi olan zn Allaha tslim edn, brahimin hnif milltin tabe olan xsdn din etibaril daha gzl kim ola bilr? Hqiqtn, Allah brahimi dost tutmudur! nsan n n valehedici ad! Allahla xsusi laqni gstrir. Dostunuz olmaq n kimi seirsiniz? Dost odur ki, ona arxalana bilrsn. Dorudan da Mdrik Allah34bildiyiniz birin arxalandnz kimi brahim (.s.) etibar edirdi. Bu izah ed bilr ki, n n Allah ondan olunu qurban gtirmk kimi oka salc bir hrkt istdi. Allah gvn bilcyiniz Biri35 adlanr. O, lbtt dostu brahim (.s.) olan bu mrin mnasn gizltmdi, nki dostlar sirlrini bldrrlr. Buna gr d bir gn Allah brahiml (.s.) qarda olu Lotun36yaad bdml hri dadaca haqda dand v htta brahim htta yaxn dostu il ed bildiyi kimi danqlar apara bildi: Hud 11: 74, 75 74 brahimin qorxusu kildikd v ona mjd gldikd Lut
rbc: l-fidy 33 Xalil-Ullh. Diqqtli oxucu indic Mqdds TaNaKH/ hdi tiq Yeaya 41:8-dn gtirdiyimiz sitatdak ifad il oxarl gzdn qarmad. Bu, sadc bir misaldr. Biz Tovratda digr bir ay d oxuduq ki, burada srail Allahn xidmtisi adlanr, rb dilind Abd-Ullh sznn ekvivalentidir. Zburda veriln Allahn ad il arn (bismillh) mslhti diqqti kn nc oxarlqdr. Biz bir ox digr dil oxarlqlarnn kfi sevincini Yhudi, Msihi v Mslman oxucularmzn hdsin buraxrq. hdi Cdidd / ncild brahim hminin Allahn dostu adlandrlr: brahim Allahn dostu adlandrld. (Yaqub 2: 23). 34 Al-Hakim (Loman 31: 27;hqaf 46: 2; Hdid 57:1; Thrim 66: 2). 35 Al-Vakil (Ali mran 3: 173;Nisa 4: 171; Qasas 28: 28; Mzmmil 73: 9). 36 Lot 32

18

tayfas barsind Biziml mbahis etmy balad. 75 Hqiqtn, brahim hlim xasiyytli, yalvarb yaxaran v zn tamamil tslim etmi bir zat idi. T Yaradl 18: 17-18, 23-26 17) O vaxt Rbb dedi: Mn edcyim eyi brahimdn gizldcymmi? 18)Hqiqtn, brahimdn byk v gcl bir millt tryck, onun vasitsil yer znn btn milltlri xeyir dua alacaq. 23) brahim yaxn glib dedi: Dorudanm, Sn salehi d gnahkarla birg mhv edcksn? 24)gr bu hrdlli nfr saleh adam olsa, Sn yen d oran mhv edcksn? lli nfr saleh adamn xatirin bu yer rhm etmycksn? 25) Ax Sn bunu elmzsn, saleh adam gnahkarla birg ldrmzsn. Saleh adamn aqibtini gnahkarnk kimi etmzsn, Sn bunu elmzsn. Btn dnyann Hakimi bel daltsizlik etmz. 26) Rbb dedi: gr Sodom hrindlli nfr saleh adam tapsam, onlarn xatirin btn bu yer rhm edcym. Bs biz oulun qurban gtirilmsi kimi bel hrktin hmiyytini nec baa d bilrik? Dorudan da Mqdds Qurban bayram tqvimdki v Mslman dnyasnn qlbindki xsusi yerinin d dzgn gstrdiyi kimi etinasz yanamal tdbir deyil. Buna gr d sizlri Saffat 37:107 Sursindki xilas aktnn yeni aspektlrini, blk hardasa haqqnda dnmdiyiniz chtlrini kf etmy dvt edirik. Bu lbtt trafl yrnmk tlb edir

19

Qurbann dyri brahimin (.s.) hekayti yalnz kor koran Allaha hr eyi sz vern csartli inanan haqqnda deyil. brahimin balca qurban gtirmy hazr olmas onun z v maddi alm yanl ballqdan stn olma bacarmas qabiliyyti kimi rh edil bilr. Budur, Tvratv ncild brahimin davrann bel baa dmliyik: T Yaradl 22: 11-12 11) Rbbin mlyi gylrdn onu ard: brahim, brahim! O, Mn buradayam! dedi. 12) Mlk dedi: Uaa l qaldrma v ona bir ey etm. ndi bildim ki, sn Allahdan qorxursan; z yegan olunu Mndn sirgmdin. I branilr 11: 17 17 brahim snaa kildiyi vaxt iman vasitsil shaq qurban olaraq tqdim etdi. Vdlr nail olmu brahim birc olunu qurban vermk niyytind idi. xsi qurban kimi srvtini v dyrli qidan digrlri il blmkdn lav slam mumi gtrdkd qurban gtirm mrasimini biz yemk verdiyi n Allaha tkkr v minntdarln ifadsi hesab edir. L-Mslim qeyd edir: Qurban, istr srvtdn v ya arzudan glsin, insann Yaradcsna olan sdaqtinin tcrbi sbutudur. Bu, slind mllrd olan dindir. Tvrat sraillilr rb Shralqlar il syaht edrkn Allahn mr verdiyi mxtlif cr qurbanlar xatrladr. Onlardan biri nsiyyt qurbandr: T Levililr 3: 1, 6-8 1) gr kims nsiyyt qurban gtirs v qurbanlq heyvan mal qaradandrsa, qoy o, Rbbin hzuruna qsursuz erkk v ya dii heyvan gtirsin. 6) gr Rbb tqdim olunan nsiyyt qurban qoyun keidndirs, qoy o qsursuz erkk v yaxud dii heyvan gtirsin. 7)gr gtirdiyi qurban bir qoyundursa, qoy onu Rbbin nnd bel tqdim etsin: 20

1-ci Fsil

8)lini qurbann bana qoyub onu Hzur adrnn qabanda kssin, Harun vladlar qan qurbangahn hr trfin spsinlr. Baqa biri tkkrdr: T Levililr 7: 11-15 11) Rbb tqdim olunan nsiyyt qurbanna aid olan tlimat budur. 12) gr kims onu tkkr etmk n qurban gtirs, onda o, zeytun ya il yorulmu mayasz kklr, stn zeytun ya srtlm mayasz qoallar v zeytun ya il narn undan yorulmu kklr gtirsin. 13)Bundan lav, o mayal rk kklrini tkkr ifad edn nsiyyt qurban il tqdim olaraq gtirsin. 14) Bunlarn hr nvndn birini Rbb qaldrlan pay kimi tqdim etsin. O, nsiyyt qurbannn qann spn kahin mxsus olsun. 15)Tkkr ifad edn nsiyyt qurbannn ti qurban ksiln gn yeyilsin. O, shr qdr qalmamaldr. Lakin brahimin itatkarlq yanamasn minntdarlqdan doan tabeilik nmunsin sadldirmk kifayt deyil. Burada kims sual ver bilr: Qnirsiz37 Allahn insann minntdarln, tamamil zn hsr etmsini v Ona sdaqtini gstrmsi n daha az travmatik, daha az qantkln tcrb se bilcyi halda biz n n canl varlqlar qurban gtirmliyik? Yoxsa bu adt z sadc heyvan mmkn qdr tez ldrmk idi ki, yalnz Allahn can almaq hququ olduunu, lakin Allahn yaratdqlarnn hamsnda olduu kimi, yaamaq n insanlarn ldrmli olduunu bildirsin? Cavab budur ki, brahim (.s.) btn snaqlardan kemy qabil olan inamla Allaha sadiqdirs d, hekaytin zirv nqtsi brahimin tabeilik yanamasnda deyil, qurbann znd v lahi mdaxilddir.

37

l-Badi (Bqr 2: 117; nam 6: 101).

21

Eyni il d Qurani Krim qurbann yeri haqqnda he n demir v bu bard fikirlr mxtlifdir. Lap vvllr Mina da38qurbann hyata kediyi yer hesab olunurdu. Lakin byk ilahiyyatTTbri xatrladr ki, hl onuncu srd39Mslman alimlri Mqdds Tvratda olduu kimi Moriya da versiyasnn stnd dururdular. Bu yer Yeruslim hrinddir.40 T Yaradl 22: 1-2 1)Bir mddt sonra Allah brahimi snaa kdi. O, Ey brahim! dey ard. brahim Buradayam! dedi. 2)Allah dedi: Sevdiyin yegan olun shaq gtr vMoriya torpana get. Orada sn gstrcyim bir dada olunu yandrma qurban olaraq tqdim et. Mqtil msln, ba vern yer kimi Yeruslimi gstrir.41 Yz illrl sonra mdrik padah v peymbr (.s.) olan Sleyman42Yeruslimd eyni dada Alaha mbd tikmy balad. Bizim erann 70 ci ilind Yeruslimin dalmasna qdr yhudilr orada qurban gtirirdilr. T 2 Salnamlr 3: 1 1) Sleyman Yeruslimd atas Davuda Rbbin grndy Moriya danda, Yevuslu Ornann xrmannda Davudun hazrlad yerd Rbbin mbdini tikmy balad. Buradan bel xr ki, brahim (.s.) ox gman ki, qurban Yeruslimd Moriya danda43gtirdi, buna gr d bu yer Mdinh l Qdds44adlandrlmdr. Bunun n d soruulmal olan ilk sual budur:
38 Mkk l-Mkrrm hri yaxnlnda vadi. Min mhbbt demkdir. Qdim nnlr gr bu, bura cnntin Admin yaamaq istdiyi gusidir. 39 Bizim srd 40 Dan ibranic ad Moriyad 41 AL-MUQTIL Ibn Sulayman, Tfsir Mqatil, p. 318. 42 Sleyman 43 ndi Al-Aksa Mscidinin olduu yer. 44 Mqdds hr

Bu qurban harada ba verdi?

22

N n Qurani Krim bu qurban byk adlandrr? Biz bilirik ki, zmtli Allah45Allahn doxsan doqquz adndan biridir ki, bunlar Ondan baqa he ks aid edil bilmz.46Bu ad, zmt tk Allaha mxsusdur. raf7: 180 180 n gzl adlar Allahndr. Onu bu adlarla arb dua edin. Onun adlar barsind kfr ednlri trk edin. Onlar etdiklri mllrin czasn alacaqlar! Al-Isra 17: 110 110 De: str Allah, istrs d Rhman deyib arn. Hansn desniz, nki n gzl adlar yalnz Ona mxsusdur. Namaz qlarkn ssini n ox qaldr, n d ox alalt. Bunun arasnda orta bir yol tut! Ta ha20: 8 8 Allahdan baqa he bir tanr yoxdur. n gzl adlar yalnz Ona mxsusdur! Byk Allahn ad il n byk anddr. Bs onda n n Qurani Krim bu qurbann byklyn xatrladr? lbtt aydndr ki, qurban heyvan idi. Burada ilnn zabiha sznn qadn cinsi mumiyytl xsusi dyri olan qurban bildirir. Bs heyvann dyri brahimin olunun dyrindn yksk ola bilrmi? lbtt yox! Saffat 37 Sursinin 107 ci Aysind qurban, l fidi, zim adlandrlr. Bir ne rhi bu sifti qurbann lsn aid edirlr, msln,13 c srin byk alimi47l Beydavi v ya bn Kahir.48Digrlri zim szn qurbann dyrin aid edir. Mhur sufi49Sfyan t-Tavri qurbann byk dyrini vurulayr v zim szn dyrli50 mnasnda izah edir.
45 l-zim 46 Bqr 2: 255; ura 42: 4; Hdid 57: 93. 47 691/1291. BeyzaviAbdullh Ibn mr b l-Xyr Nsrddn al-, nvr at-Tnzil v srr at-Tavl, Istanbul, 1303/1890, p. 231. 48 774/1373. IBN KATHR, Tafsr al-Qurn al-Azhm, no place, no date, p. 19. 49 97/716-161/777. 50 SUFYN ATH-THAWR, Ibn Sad Ibn Masrq al-Kf Ab Abd-Allh,

23

Bel grnr ki, slamdan qabaqk dnyada ilk doulan vladn gtirilmsi d yaylmd. O zaman ola bilrmi ki, brahimin qurban hekayti bu dhtli vrdii dayandrmaq idi nki Allahn mdaxilsi insan qurbannn hyatn qorudu? bd l Mtalibin51mhur hekayti sanki bu hipotezan tsdiqlyir. O, olu Abdullahn vzin yz dv qurban gtirdi! slamdan qabaqk rbistanda zibh zim arlmaa layiq olan heyvan dvdn az dyrli ola bilmzdi. Buna gr d yz dvnin qurban kimi tqdim edilmsi diqqt layiqdir. Bu, bd l Mtalib n ox byk qurban idi! bhsiz brahim (.s.) da olunun yaamas n bu cr qurban vermy hazr olard, nki brahimin dhtli kdrini baa dmk tin deyil. Glin brahimi bu qdr narahat edn onun bu ziyytli hal haqqnda, yni sevimli olundan lini kmsi haqqnda dnk. brahim (.s.) inamda mlisaleh v hqiqtn d Allaha tabe olmu idi. Nisa 4: 125 125 Yax ml sahibi olan zn Allaha tslim edn, brahimin hnif milltin tabe olan xsdn din etibaril daha gzl kim ola bilr? Hqiqtn, Allah brahimi dost tutmudur! Bu heyrtamiz tabeiliy baxmayaraq asanlqla Allahn qulunun z Aasna bel dediyini tsvir ed bilrik: Aam mnim, mn lum n el qorxurdum ki. Mn onu btn mal mlkmdn ox sevirm. N n bel bir mrl mnim bel dhtli ziyyt kmyim yol verdin? Biz nhayt getdiyimiz yer atanda Sn mn qurban gtirmk n heyvan verdin. N n mn demdin ki, Snin istdiyin bu idi? Mn sevincl yzlrl qo qurban edrdim mn btn srm Snin n verrdim! brahim (.s.) yqin ki, zngin adam idi. Blk d onun yzlrl dvsi, qoyunu v eyi var idi. Lakin Allah brahimin szlrin bel cavab vermi olard: brahim, mnim dostum, mn bilirm olun snin n nec dyrlidir. Lakin snin btn srvtin, btn srlrin onu lmdn qurtarmaq v gnahlarnn arl nticlrini brpa etmk n olunun hyatn satn almaq n kifayt olmazd. Snin n z vladndan daha dyrli olan yalnz bir ey var, gnci lmdn qurtarmaq n yalnlz bir ey var, bu da
Tafsr al-Qurn al-Karm ath-Thawr, Riyadh, 1385/1965, p. 213. 51 Mhmmdin babas (s..s.).

24

Mnim Qoumdur, Mnim sediyimdir! brahim (.s.) heyvan srdn knarda tapd hm d dan banda. Bu da bizi maraa salr ki, grsn bu heyvan ora nec glib xmd v kim mxsus idi. Cavab budur ki, bu erkk qoyunun bel ucqar yerd olmas yalnz Allahn fvqltbii mdaxilsi ola bilr. Biz burada dyri he bir canl il, htta yz dv il d mqayisy glmz olan qurbann hzurundayq! Qurban insandan, htta n vaxtsa qurban veril biln istniln varlqdan daha dyrlidir. Biz yalnz nida ed bilrik, Allahn z yaratdqlarna mhbbti nec d bykdr! O nec d mrhmtlidir! Onun adlarndan biri d Sevndir.52O, Onda olan n Dyrlini verir, brahimin olunu lmdn qurtara bilck olan verir! *** Buna gr d slamn qurbangtirm adtin Allaha ruzimiz n minntdarlq akt v srvt v dyrli qidalar baqalar il blmk xsi qurban kimi mumi baxndan knar fikirlmyin vaxtdr. Byk Qurban simvolikdir; v nyi gstrirs onun da simvolik byklk keyfiyyti olmaldr. Baqa szl, qo sadc zlynd byk deyildi, o, nyi gstrirdis onun n byk idi. O zaman bu, nyi gstrir? Bu suala cavab vermk n ox oxuyub aradrmaq lazm glck.Cavabn bir hisssi budur ki, bu qurbanlq heyvan n azndan Musann (.s.) gnlrind qurban gtiriln ink qdr eyibsiz idi. Qurani Krimd bu ink bel tsvir edilir: Bqr2: 67-71 67 Yadnza gtirin o vaxt ki, Musa z qvmn: Allah siz bir ink ksmnizi mr edir! dedi. Onlar is: Bizi msxrymi qoyursan? dedilr. Allah z mni cahil olmaqdan saxlasn! dedi. 68 Onlar dedilr: Bizdn tr Rbbini arb soru ki, o n cr olmaldr? Allah o inyin n ox qoca, n d ox cavan deyil, bunlarn ikisinin arasnda olduunu buyurur. Siz mr olunan eyi yerin yetirin! dedi.
52 l-Vdd (Hud 11: 90; Buruc 85: 14). Davud (.s.) ad bu szdn gtrlb (branic Dawood: seviln ).

25

69 Onlar dedilr: Bizdn tr Rbbini arb soru, qoy onun rngini d biz bildirsin. O da cavabnda: onun tnd sar rngli v grnlr xo gln olduunu buyurur, dedi. 70 Onlar syldilr: Bizim n Rbbin dua et ki, onun sl siftini biz bildirsin, nki biz inklri bir birin bnzdirik. gr Allah ists , lbtt, dz yolda olarq. 71 dedi: buyurur ki, o ram olmayb boyunduruq gtrmyn, tarla srmyn, kin suvarmayan, eyibsiz qsursuz v lksiz bir inkdir. onlar: ndi ii hqiqt gtirib xartdn, - dedilr v onu ksdilr. Amma az qalmd ki, bu ii yerin yetirmsinlr. Qurani Krim bu inyi gz xo v hr bir qsurdan azad kimi tsvir edir. Bu, istniln ink ola bilmzdi. Qurani Krimdn iki min il qabaq Tvrat sraillilr qsursuz qurban gtirmyi 41 df mr etdi, msln: T x 12: 5 5 znz birillik qsursuz erkk heyvan gtrn: ya qoyunlardan bir tolu yaxud keilrdn bir pi olsun. T Levililr 1: 3 3 gr qurban bir ba mal qaradan ibart yandrma qurbandrsa, bu qsursuz erkk heyvan olsun. Bu qurbann Rbbin hzurunda mqbul olmas n onu gtirn adam onu Hzur adrnn giriin gtirsin. T Levililr 4: 27-28 27)gr xalqdan bir nfr Rbbin mrlrin zidd olan bir ey etmkl shvn gnah ildib bu gnahda tqsirkar olsa, 28)iltdiyi gnah zn akar olanda qoy o gnahna gr z n qurban qsursuz dii kei gtirsin, T Saylar 6: 14 14 Orada Rbb bu tqdimlri gtirsin: yandrma qurban olaraq birillik qsursuz bir erkk tolu, gnah qurban olan birillik qsursuz bir dii tolu, nsiyyt qurban olan qsursuz bir qo, T Saylar 19: 2 2 Bu, Rbbin mr etdiyi qanunun qaydasdr: srail vladlarna deyin ki, qsursuz, eyibsiz, zrind he vaxt boynuna bir boyunduruq taxlmayan bir qrmz dy gtirsinlr. 26

T Saylar 28: 3 3 Onlara de: Rbb vercyiniz tqdim budur: daimi yandrma qurban olaraq hr gn iki birillik qsursuz erkk tolu. Qurani Krim bu inyi zim, byk kimi tsvir etmir; bunun ksin olaraq, Allahn brahimin vladnn qann satn almaq verdiyi qo byk adlanr. Bellikl baa drk ki, bu, htta qurban gtirilmli olan inkdn d daha tmiz idi - sl tmiz v he bir qsursuz. Hminin diqqt yetirin ki, bzi mdniyytlrd qo, qoyun v quzu tmizliyin simvoludur. Bu heyvanlar msumluq ifad edir. rb dilind msumluq sz hminin krp quzu n d ildilir. Trk dilind kiik ua quzum53dey armaq onun mlayimliyini ifad etmk n ildilir. Qurani Krimin rhind,54 l-lsi55`zim sznn heyvann lsn aid olmasn baa dr. l- lsi israr edir ki, bu qoyun hamal idi,kb yox, yni hl buynuzu olmayan cavan qoyun; buna gr d bu heyvan dorudan da msumluun, gnahszln simvoludur. Bir anla dayanib bu tdbir haqda dnmyin vaxtdr: Kim lmli idi? Heyvan! Heyvan haradan gldi? Allahdan! Bunu kim verdi? Allah! Kim sa qald? brahimin olu!

Digr bir sual diqqt layiqdir:

53 Benim kuzum 54 AL-ALS, Mahmd al-Als al-Baghdd, Rh Al-Ma`ni, Tafsr alQurn al-`Azhm wa as-Sab` al-Mathni, Beirut, no place, no date, Vol. XXII, p. 131. 55 1270/1854.

27

Qurban haradan gldi? Qurani Krim cavab verir: Biz onu Byk Qurbanla satn aldq. Bellikl, Allah z onu buraxd; qurban Ondan gldi. O, bizim dnyamza tkraredilmz v mczli yolla gldi. O zaman ola bilrmi ki, dostcasna Kmk edn56Allah dostu brahim (.s.) gstrmk istyirdi ki, O, btn hdiyylrdn daha dyrli, daha ecazkar olan hdiyyni insann xilas n vermk istyir?

56

l-Vliy (Nis 4: 45; raf 7: 196; ura 42: 28; Casiy 45: 19).

28

brahim bizim nmunmizdir

N n brahim (.s.) Qou qurban gtirdi? Qurani Krim brahimin (.s.) nec dua etdiyini biz deyir: brahim 14: 35, 36, 38-41 35Xatrla ki, bir zaman brahim bel demidi: Ey Rbbim! Bu diyar min amanlq yurdu et. Mni v oullarm btlr tapnmaqdan uzaq el! 36 Ey Rbbim! Onlar , hqiqtn, ox insan azdrblar. ndi kim arxamca gls, o, bhsiz ki, mndndir. Kim mn qar xsa, Sn balayansan, rhm ednsn! 38Ey Rbbimiz! Sn bizim gizli saxladmz v akar etdiyimiz hr eyi bilirsn. Yerd d, gyd d Allahdan gizli he bir ey qalmaz! 39 xtiyar amda mn smail v shaq bx etmi Allaha hmd olsun! Hqiqtn, Rbbim dualar eidndir! 40Ey Rbbim! Mni d, nslimdn olanlar da namaz qlan et. Ey Rbbimiz! Duam qbul buyur! 41Ey Rbbim! Haqq hesab kiln gn mni, ata anam v mminlri bala! ra 26: 80-82 80 Xstlndiyim zaman mn yalnz O, fa verir. 81 Mni ldrck, sonra dirildck Odur. 82 V qiyamt gn xtam balayacana mid etdiyim d Odur! Bu szlr gstrir ki, brahimin qurban tsadf nticsind mr edilmmidi. brahim (.s.) Allahdan qorxurdu v bilirdi ki, o, gnahkardr gnahlarna gr Allahn satn almasna ehtiyac var idi. Allah ona bu heyvan verdi; ilahi verm akt brahim Allahn znn n etdiyini gstrrdi. Bu, Allahn dz yolu idi, onun sululuq problemini hll etmyin yegan yolu. nsann yax olmaq n ox alb edcyinin dyri olmazd. Ehtimal edk ki, brahim (.s.) Allahn namn qbul etmyib. O dey bilrdi: Ah yox, mnim Rbbim, mn bu hdiyyni qbul ed bilmrm; Mn istmirm ki, mnim n bel byk qurban gtirsn. O zaman n ba verrdi? 29

2-ci Fsil

Ola bilsin Allah bel cavab verrdi: Oldu, dostum, bu, snin qrarnd; lakin gr Mnim qoumu ldrmk istmirsns o zaman z olunu ldrmlisn. O, lmlidir, nki o, gnahkardr v hr bir gnahkar lm layiqdir. Umayya Ibn Abi As-Salta57aid ediln eird Allah heyvan brahim (.s.) gstrib dedi: Olun n bu fidyni gtr. Vziyyt aydndr? Bu haqda dnn! Ya Allahdan gln qo sa qalr v brahimin (.s.) olu lr, Ya da Allahdan gln qo lr v brahimin (.s.) olu sa qalr. brahim (.s.) n etmk qrarna gldi? O, Allaha itat etdi ki, olu yaasn. O, qbul etdi ki, olann vzin qo lmlidir. O, z iradsini Allahn iradsin tabe etdi buna gr d o, btn Allaha inananlar v Ona tabe olanlarn atas adlanr. Hcc 22: 78 78 Allah yolunda layiqinc cihad edin. O sizi sedi v dind sizin n he bir tinlik yeri qoymad atanz brahimin dini kimi. Allah bundan vvl d, bunda da siz mslman adn verdi ki, Peymbr siz, siz d insanlara ahid olasnz. El is namaz qln, zkat verin v Allaha snn. Sizin ixtiyar sahibinizdir. O n yax ixtiyar sahibi, nec d gzl imdada yetndir! I Qalatiyallara 3: 7 7 ndi is bunu bilin ki, brahimin vladlar imana saslananlar olur. *** brahim (.s.) z yaxlnda v ya salehliyin58 etibar etmdi,
57 Mhmmd Rsulullhn (s..s.) vaxtnda v ondan vvl rbistanda yaami Hnif icmasnn airi (631 v ya 632 /10-11-d dnyasn dyimidi). Byk alim Umayya ibn bd l-zz ibn Abi as-Salt ad-Dn al-Ibl, 1068/460 1134/529 il qardrmayn. 58 Salehlik burada bel demkdir: Allahla haql olmaq, brat qazanmaq.

30

lakin Allahn znn verdiyi satn alnma qounu qurban gtirdi. brahim (.s.) olunu buraxmaq n Allhn dyrin iddia etdi. O, etibar etdi ki, gnahlarnn balanmas n bu qurban kifayt idi. Mslmanlar bu sbbdn qurban gtirir: Allaha v Onun etdiklrin inamn gstrmk v Ondan balanma v satn alnma dilmk. Mbark Eyd l-dha bayramn qeyd edn hr ks Allahdan gln dyrli Qurban yad edir. brahimin (.s.) qurban gtirdiyi heyvan v Eyd l-dha dvrnd qurban gtiriln heyvan, hr ikisi Allahdan gln eyni qurbann simvoludur. zn Mslman (Allaha tabe olan) adlandran hr ks brahimin (.s.) yolunu getmlidir; yax mllri onu gnahdan azad etmyck v ya onu satn almayacaq, lakin Allahn onun vzin lmsi qurbann qbul etmk hazrl onu xilas edck. *** Tssf ki, biz grrk ki, bu gn insanlar fikirlirlr ki, onlar bdi talelri n he ndn qorxmal deyillr. Onlar zlrini baqalarndan daha yax hesab edirlr v fikirlirlr ki, Qiyamt gnnd gnahlarndan satn alnmaqlar n he ks ehtiyaclar yoxdur. Onlar inanrlar ki, dini hazrlqlar onlar chnnmin alovundan qurtarmaq n kifaytdir. Lakin insan zn xilas ed bilmz. He ks z ryini dyidir bilmz. Btn yax olmaq vdlri dyrsizdir, nki insanlar z vdlrin ml etmkd uursuzluqlar il tannblar. He bir insan yxld quyudan zn xara bilmz. He bir insan znd olmayan zndn xarda bilmz v dalt v slh insanda yoxdur. Biz bir ox heyrtamiz texniki mczlr kf etmiik, lakin dnyann ar yk olan kdr hl d qalr; biz z zmz yax ed bilmrik. Yalnz Allah onu bizim n ed bilr v inam Ona etibar etmk demkdir. Yax olmalyq deyilmk kifayt deyil. Allahn qarsna glmzdn vvl zmz safladrmaq bizdn asl olsayd bizim n mid olmad, nki he bir kii v ya qadn zn saf ed bilmz. r, saf olmayan fikirlr v tsvvrlr ryimiz dvt olunmadan glir; nifrt v narazlq hisslri zhrli shra bulandan or su kpklnib xd kimi bizim iimizddir. ryimizin 31

fontan tmizlnmlidir v bu ii yalnz Allah gr bilr. T Yeremya 13: 23 23 Kulu z drisini, Bbir z xallarn dyidir bilrmi? Pislik etmy alm Siz d yaxlq ed bilmzsiniz. I Mark 7: 21-23 21 nki insanlarn daxilindn, ryindn pis fikirlr, cinsi xlaqszlq, ourluq, qatillik, 22 zinakarlq, tamahkarlq, r mllr, hiyl, pozunluq, paxllq, kfr, lovalq v alszlq xar. 23 Btn bu pis ilr insan daxilindn xb onu murdar edir. I Romallara 7: 14-15, 18-19 14 Biz bilirik ki, Qanun ruhanidir, mns cismani olub qul kimi gnaha satlmam. 15 nki n i grdym anlamram; istdiyimi deyil, nifrt etdiyim eyi edirm. 18 Bilirm ki, daxilimd, yni cismani tbitimd yax bir ey yaamr; nki yax ey etmk istyi mnd var, amma onu yerin yetirmy qadir deyilm. 19 stdiyim yax eyi etmirm, amma istmdiyim pis eyi edirm. O daxili fontan tmizlyib safladrmaa gcmz olduuna inanmaq bsdir v n pis btprstlikdir, nki bu, Allahn vzin zmz sitayi etmkdir. Buna gr d brahimin (.s.) tabe olma nmunsinin ardnca getmyn btprst adlanr: Ali mran3: 67 67 brahim n yhudi, n d xaprst idi. O ancaq hnif mslman idi v rik qoanlardan deyildi. Dnyadak btn btprst dinlri insann z mllri il zn xilas ed bilcyini byan etmkl bu ilahi hqiqti inkar edir. Bununla da insann diqqti yegan sl sitayi obyekti olan Allahdan dnb z zrind cmlnir, n qdr zif v gnahkar olsa da. Tutaq ki, insan etdiyi yax ilri, paylad nzirlri, tikdiyi mscidlri, etdiyi ziyartlri v htta etdiyi dualar da bt evirir. Bunlar hams bodur! Tutaq ki, insan eynil d z yax mllrin etibar edir. Bu, blisin59n vaxtsa kf etdiyi n all btprstlikdir! Bu,
59 eytan. Hr iki sz (eytan v blis Yunan dilind dibolos: narahatlq

32

insanlar yalandan Allah sevdiklrin inandraraq zlrin sitayi etmy aparr! Bu, sl inananlarn leyhin mbariz apardqlar btprrstliyin sasdr.

Yalan mniyyt
1912-ci ilin baharnda Titanik gmisi ngiltrdn Nyu Yorka ilk syahtin hazr oldu. Ekspertlr gr gmi batmaz idi. Srniinlrdn oxu min idilr ki, bu transatlantik syahtd thlksiz idilr v onlara he n ola bilmzdi. Titanik dnyada n byk gmi olduu n insanlar okean thlksiz kemk n bu byk gmini dzldn insana etibar etdilr. nsann chdi kifayt idi v onlar buna gr d zlrini thlksiz hiss edirdilr. Lakin n ba verdi? Gmi aysberql toqqudu v 1500 nfr hlak oldu olan hyat qayqlarna min bilmynlrin hams. Oxucu, biz d o srniinlr kimi arxaynqm ki, insan chdlrimizl (yax mllr, dini hdliklrimizi yerin yetirmk, v s.) thlksiz lm okeann ke bilrik v thlksiz cnnt ata bilrik? Biz thlksiz hiss ed bilrik zmz, eyni zamanda ciddi thlkd ola bilrik. Yax keyfiyytlr v insan chdlri bizi cnnt aparmayacaq. *** ksin, inam insann zn deyil Allahn n ed bilcyin tam minlikdir. nanmaq: Allah brahimdn (.s.) yalnz bunu istdi! Bizdn d istdiyi el budur. nanmaq o demkdir ki, Allaha thvil verin v qoyun O etsin bunu! Bizim n ed bilcyimiz zrind deyil, Allahn n ed bilcyi v bundan da artq: Allahn n etmk istdiyi zrind diqqti cmlyin. Buna gr d inam Allahn sdaqtlilk xarakterini qiymtlndirmkdir. sl din bizim diqqtimizi hamdan v maddi olan hr eydn dndrib tk Allaha baxmaa istiqamtlndirir. Bu, brahimd (.s.) olan sl inam idi v btlr sitayi etmkdn yorulmu dnyaya verilmli idi. Mdrik Clalddin Mhmmd Blxi60deyir:
yaradan szndn glir (hrfi mnada: hr eyi qardrb tkn ). 60 Hminin Clalddin Mhmmd Rumi kimi tannr, Mvlan,

33

Hzrt brahim btprst ailsind doulmudu, lakin o, Allah tand v Ona itat etdi. Buna gr d Allah onu btn dnyann imam etdi.61 Mqdds Eyd l-dha bayramn qeyd etmyimizin sbbi bu idi ki, bizim Allaha tabeilikd rol modelimiz olan brahim (.s.) z qou qurban gtirdi. Biz btn inananlara gzl nmun kimi onu tkrarlayrq. Glin brahimin (.s.) bu dinini zmz n sek!Qoy Allah bizdn d brahimdn (.s.) olduu kimi mmnun olsun v qoy O, bizi d znn dostu adlandrsn. brahimin nsli adlanmaq v onu bizim aamz adlandrmaq bu demkdir.62 sl din dnya n yegan xilasdr. Btn btprstliklr, zn v z qazandqlarna sitayi d daxil olmaqla, alaldcdr. Bu msl ox vacibdir, nki z mqddsliklrin v yaxlqlarna gvnnlrin hams chnnm alovunda yanacaqlar. brahimdn (.s.) daha yax olmadmz n bizim d qurbana ehtiyacmz var. Glin bunu Qurani KriminVern63 adlandrdnn lindn gtrk. Qurani Krim vzolunma konseptini qbul edir. Bu xsusi dyri olan qurban trfindn edilir. Qo Allahn brahimin olunu qurtarmas vasitsi idi. Bu, Byklk v Sxavt Rbbi64 olan Allahn mrhmtinin gstricisidir. Heyvann ldrlmsi insan satn ald v ona yaamaq hququ verdi. lm hyat qorudu: brahimin olu yaad, nki Allah z fidyni ddi. Heyvan ldrm Allahn xilas etm tbbsnn nmunsi kimi verilmidi. vvllr qeyd etdiyimiz kimi, erkn slam icmalarnda65shaqn, bzilrind is smayln ad qurban kimi kilir. Fokus hans oulun
Azrbaycanca Mvlana kimi mhurdur, 1203/604 1273/666. 61 MOVLANA Sayyid Abul Ala Mavdudi, Fundamental of Islam, Essence of Islam, Book 1, p. 8. 62 Syyidn 63 Al-Vahb (Ali mran 3: 67; Sad 38: 9, 35). 64 Zl Clali Val-ikram (Ar Rahmn 55: 27, 78). 65 Tfsir

34

qurban gtirilmsind yox, heyvann haradan glmsinddir, bu da Allahdan idi. Uan vzin ln qurban vern Allah idi. Daha vacib olan is budur ki, xilas etmy qadir olan yegan Allahdr; v O, btn insanlar n bunu etmk istyir, nec ki, Abdullah Yusuf liSaffat 37: 107 nin tsfirind yazr: Lakin fikir verin ki, fidy insan trfindn deyil, Allah trfindn hazrlanmd. Burada Quranda fidyni vern Allahdr.

35

Biz bu vaxta qdr grmk ki, bzi insanlar ictimaiyyt irisind szl deyirlr: Mn Allaha etibar edirm, lakin onlar slind fikirlmirlr ki, onlar grnn v gizli gnahlardan satn almaq n dorudan da kims ehtiyaclar var. z yax mllrin etibar edrk v Allahn onlardan mmnun qalacana min olaraq, zlrinin mminliyi v mqdds hrktlrindn mrurluu nmayi etdirirlr. Aadak hekayt ncildn gtrlmdr: I Luka 18: 9-13 9 zlrinin saleh olduuna gvnib baqalarna xor baxan bzilri n d sa bel bir msl kdi: 10 Biri frisey, digri is vergiyan olan iki nfr dua etmk n mbd girdi. 11 Frisey ayaq st durub z zn bel dua edirdi: Ya Allah, Sn krlr olsun ki, mn baqalar kimi soyunu, haqsz, zinakar ya da bu vergiyan kimi deyilm. 12 Hftd iki df oruc tuturam, btn qazandmn onda birini verirm. 13 Vergiyan is uzaqda durub gzlrini gy qaldrmaa bel, csart etmirdi, amma sinsin vurub hey deyirdi: Ya Allah! Mn gnahkara rhm et! Bu hekaytd iki nfr dua etmk n Allahn evin getdi. Friseylr dindarlqda ox ciddi idilr; onlar vergiyanlara kafir imansz, gnahkar v bdml insanlar kimi baxrdlar.66Frisey stnlk v ikrah hissi il trafdaklarn eitmsi n hndrdn dua edirdi: Ya Rbb, Sn minntdaram ki, mn bel dindaram. Unutmadan btn dualarm edirm; Hftd iki df oruc tuturam; btn lazm olan nzirlri vaxtnda verirm v trafmda olan bu camaat mni dilniy pul vernd d grb. Mn bir ox yax ilr grmm; Mn burada bu mbdd dua edn bu kii kimi d deyilm.
66 O zaman vergiyanlar Roma iallar il mkdalq edirdilr. Onlar satqn v oru hesab edilirdilr v buna gr d r simvolu kimi onlara aa gzl baxlrd.

Peymbrlrin qurbana ehtiyac var idi?

3-c Fsil

36

O biri kii, vergiyan, gnahlarna gr drindn gln kdr v utancaqlq hissin gr he gzn qaldrb gy baxmaa da crt etmirdi, lakin tvb v ehtiramla Allaha dua edirdi: Ya Rbb, mrhmtl dolu olan Sn mn d mrhmt et, nki mn gnahkaram v Snin balanmana v fidyn ehtiyacm var. Sizc Allah kimdn daha ox mmnun idi? brahim (.s.) bu qat dindar kii kimi deyildi. O, Allahdan qorxurdu v Allahn qanunlarna tabe olmaa alrd; lakin o, onu r dnclrindn v uursuzluqdan qurtarmas n kims ehtiyac olduunu bilirdi. Qurani Krimdn grmk ki, brahim (.s.) Allah iradsin qulaq asmadn v ona gr d Allahdan gln balanmaya ehtiyac olduunu bilirdi; o, Fidy vern etibar edrk v Rhimli Allahdan67onu satn alma istyrk qoyunu qurban gtirdi. Burada bu sual vermliyik: brahim (.s.) Allahn balamasna v fidysin ehtiyac olan yegan gnahkar idimi? Qurani Krim cavab verir: Yunus 10: 42 44 42Onlarn irisind sni dinlynlr d vardr. alksmz, anlamaz karlara snmi eitdir bilcksn?! 43 Onlarn irisind sn baxanlar da vardr. Bsirtiolmayan korlara doru yolu snmi gstr bilcksn?! 44 Hqiqtn, Allah insanlara zrrc zlm etmz, lakin insanlar zlri zlrin zlm edrlr! Yusuf 12: 53 53Mn zm tmiz xartmram. Rbbimin rhm etdiyi kims istisna olmaqla, nfs pis ilr grmyi mr edr. Hqiqtn, Rbbim balayandr, rhm edndir! brahim 14: 34 34 siz istdiyiniz eylrin hamsndan vermidir. gr Allahn nemtlrini sayacaq olsanz, sayb qurtara bilmzsiniz. Hqiqtn, insan ox zalm, hm d ox nankordur. 68
67 r Rhm (Birindn baqa btn Surlrin balancnda v bir ox digr aylrd). 68 Kaffr

37

Hcc 22: 66 66Sizi dirildn, sonra ldrck, daha sonra yen dirildck mhz Odur.69 nkbut 29: 40 40 Biz onlarn hr birini z gnah il yaxaladq. Kiminin ba stn qzmar da yadrdq, kimini dhtli ss yaxalad, kimini yer gmdk, kimini d suya qrq etdik. Allah onlara zlm etmirdi, onlar zlri zlrin zlm edirdilr.(Qarun,70 Firun71 v Haman72) hzab33: 72 72 Biz manti gylr, yer v dalara tklif etdik. Onlar ona yklnmkdn qorxub kindilr. Ona insan yklndi. Hqiqtn, o ox zalm, ox cahildir. Tvrat, Zbur v ncil hams eyni hqiqti ifad edir: T yyub73 4: 17 17 nsan Allah qarsnda saleh olarm? Yaradann qarsnda tmiz adam varm? Z Mzmur 14: 1-3 1 Axmaqlar ryind Allah yoxdur! dey dnrlr. nsanlar pozulmu, mllri iyrnc olmu, Yax i grn yoxdur. 2 Rbb gylrdn br vladna baxr. Grsn Allah drk edn, Onu axtaran varm? 3Ham birg pozulub, namus ldn getmidir, Bir nfr d olsun yax i grn yoxdur. Mqdds Kitablara gr btn insanlar gnah edib v balanmaya ehtiyaclar var peymbrlr d daxil olmaqla. Glin peymbrlr v elilrin (.s.) bzilri haqda oxumaqda davam edk. Biz Qurani Krimdn sitatlar gtircyik,lakin onu da qeyd edk ki, eyni fikirlr digr Mqdds Yazlarda da var. Adm (.s.) v Hvva74 haqqnda:
69 70 71 72 73 74 Kafur Korah Faraon Haman yyb Hvva

38

raf 7: 23 23 Ey Rbbimiz! Biz zmz zlm etdik. gr bizi balamasan, rhm etmsn, biz, bhsiz ki, ziyana urayanlardan olarq! dedilr. Ta ha20: 121 121 ondan yedilr v drhal hr ikisinin ayb yerlri grnd. Onlar cnnt aaclarnn yarpaqlarndan yapdrmaa baladlar. Bellikl, Adm Rbbinin mrindn xd, amma mtlbin yetmdi. Nuh (.s.) haqqnda: Hud 11: 47 47 dedi: Ey Rbbim! Bilmdiyim bir eyi Sndn istmkdn Sn snram. gr mni balamasan, rhm etmsn, ziyana urayanlardan olaram! Nuh 71: 28 128 Ey Rbbim! Mni, ata anam, mnim evim mmin kimi daxil olan kimsni v btn mmin kiilri v qadnlar bala. Zalmlarn is ancaq v ancaq hlakn artr! Musa (.s.) haqqnda: Qasas28: 15b, 16 15bMusa onu vurub ldrd v dedi: Bu, eytan mlindndir. Hqiqtn, o, aq akar bir dmndir, azdrandr! 16 dedi: Ey Rbbim! bhsiz ki, mn zm zm zlm etdim. Buna gr mni bala! balad. Hqiqtn, O, balayandr, rhm edndir! Harun (.s.)haqqnda: Ta ha20: 92, 93 92dedi: Ya Harun! Onlarn azdqlarn grdyn zaman sn n mane oldu ki, 93 arxamca glmdin? mrim asimi oldun? Musa v Harun (.s.) hr ikisi haqqnda: 39

raf 7: 151 151 dedi: Ey Rbbim! Mni d, qardam da bala. Bizi z mrhmtin altna al. Sn rhm ednlrin n rhmlisisn! ra 26: 51 51 Biz ilk iman gtirnlr olduumuza gr Rbbimizin xtalarmz balayacana mid edirik! Davud (.s.) haqqnda: Sad 38: 24 24 dedi: O snin birc qoyununu z qoyunlarna qatmaq istmkl, bhsiz ki, sn zlm etmidir. Dorudan da, riklrin oxu bir birin haqszlq edr. Yalnz iman gtirib yax ilr grnlrdn savay! Onlar da ox azdrlar! Davud Bizim onu imtahana kdiyimizi gman etdi. O drhal Rbbindn z balanmasn dildi v dizi st db scdy qapanaraq tvb etdi. Sleyman (.s.) haqqnda: Sad 38: 32, 35 32 O dedi: Mn gzlliyi Rbbimin zikrindn dolay sevirm. Nhayt, qeyb olub gizlndi. 35 dedi: Ey Rbbim! Mni bala v mn el bir mlk ver ki, mndn sonr he ks nail ola bilmsin. Hqiqtn, Sn byk ehsan sahibisn! Yunis(.s.) haqqnda: nbiya 21: 87 87Zn Nunu da xatrla! Bir zaman o qzblnrk xb getmi v onu mhnt dar etmycyimizi gman etmidi. Amma sonra qaranlqlar iind: Sndn baqa he bir tanr yoxdur. Sn paksan, mqddssn! Mn is, hqiqtn, zalmlardan olmuam , -deyib dua etmidi. Saffat 37: 142 142zn qnayarkn balq onu udmudu. Mhmmd (s..s.) haqqnda Qurani Krim deyir: 40

Nisa 4: 106 106 Allahdan balanmaq dil! lbtt, Allah balayandr, rhm edndir! Mminun 23: 118 118De: Ey Rbbim bala v rhm et!Sn rhm ednlrin n yaxssan! afir40: 55 55Sbret. Allahn vdi haqdr. gnahnn balanmasn dil. Axam shr Rbbini hmd sna il tqdis et! Muhmmd 47: 19 19 Bil ki, Allahdan baqa he bir tanr yoxdur. hm z gnahlarnn, hm d mmin kiilrin v qadnlarn balanmasn dil. Allah gzib dolandnz yeri d, dayanb duracanz yeri d bilir! bs 80: 1, 2 1 qaqaban tkb75 zn evirdi. 2 Yanna korun glmsindn dolay. Nsr 110: 3 3 Rbbini hmd sna il tqdis et v Ondan balanman dil. Hqiqtn, O, tvblri qbul edndir! Nsr Sursi (110) Mhmmdin (s..s.) dnyadan kcyinin ilk elan kimi qbul edilir. Htta o zaman Allah Mhmmdi (s..s.) balanmasn dilmy ard. Qurani Krimdn lav, Shih hdislr76 tsdiqlyir ki, Mhmmd (s..s.) gnahsz deyildi. n ox hrmt ediln Hdislr Shih l Buxari v Shih l- Mslim (262/875) qeyd edir ki, Mhmmd kemi gnahlarnn, hminin glckd edcyi gnahlarn balanmas n Allaha yalvard. O, htta gizlinc etdiyi gnahlar da xatrlatd. ***
75 Abasa, Surnin ad. 76 nnlr, Hdislr

41

Kimin qurbana ehtiyac var? Mqdds Kitablarda peymbrlrin v elilrin gnah hadtlrin glnd bir ox Mslmanlar, Yhudilr v Msihilr inanmayanlar kimidirlr. Onlar Mqdds Yazlarn gcn yumaltmaa v onlarn gnahlarn unutqanlq hallar, zndn asl olmayan shvlr v ya sadc anlamazlq kimi hesab edrk zrindn kemy meyl edirlr. Lakin Mqdds Yazlar qeyd edir ki, lap balancdan insanlq Allahn aydn mrin itatsizlik etdilr. Adm (.s.) v Hvvann hr ikisin deyildi ki, aacn meyvsindn yemsinlr: raf 7: 19 19 Ey Adm! Sn zvcnl birlikd Cnntd sakin ol. Hr ikiniz istdiyiniz yerdnyeyin, ancaq bu aacayaxnlamayn, yoxsa zlm ednlrdn olarsnz! gr Allah onlar balamasayd onlar itirilr v bdi mhkum olardlar. Onlar deynd ki, Biz shv etmiik, onlar n gnahsz idilr, n qeyri smimi itatl danrdlar, n d bilmmzlik idi. Onlar bhsiz bilirdilr ki, Hr eyi Biln77 v Hr ey Baxan78 Allahn birbaa mrin itatsizlik etdiklrini bilirdilr. Sual beldir: Allah v Onun yaratdqlar arasndak qrlm laq nec brpa ola bilrdi?

77 l-Alim (Bqr 2: 158; Ali mran 3: 92; Nisa 4: 35; Nur 24: 41; hzab 33: 40). 78 r-Rqib (Nisa 4: 1; Maid 5: 117).

42

Bizim aamz brahim (.s.) dorudan da hammz n byk nmundir; bununla bel deyilir ki, o, Mhkm gnnd gnahlarnn balanacana vql inanrd. ra 26: 82 82 V qiyamt gn xtam balayacana mid etdiyim d Odur! Eyni il d btn peymbr v elilrin balanmaya ehtiyac vardr. Mqdds Yazlar peymbr v elilrin gnahsz olmalar haqqnda nzriyyni tkzib edir. Onlarn hams aydn deyir ki, he bir insan Allahn mrini yerin yetirmyib: bs 80: 17, 23 17 lsn insan! O n nankordur! 23 Xeyr, ona buyurduunu hl yerin yetirmmidir. Bellikl Mqdds Yazlar biz xbr verir ki, Allahn yaratd insan Allahn iradsin asi xd. Gnahna gr o, Allahn hzuruna tab gtir bilmz. Allah el byk v el mqddsdir ki, he bir insan he bir an da onun qarsnda dayana bilmz. Mtlq kamilliyin az da olsa qeyri kamillikdn xou glmir. O, rfli79v zmtlidir.80ksin bizd lovalana bilcyimiz bir ey yoxdur. Biz hammz Allahdan balanma istyib Onun fidy il satn almasna iddia ed bilrik. *** Thsil insan yax etmkd gcszdr. Texnologiya ri daha da intensivldirib v mharibni daha da dhtli edib. Ali thsil v srvt qabaa xmaqla yalnz insann xudpsndliyini daha aydn ab gstrib. Qular v heyvanlar pis fikirli deyillr. Onlar mharib etmir v ya genosid trtmir. nsan tkamllrin dediyi kimi inkiaf etmi canl deyil. Lakin insann problemi var. Ona n is olub v o, artq ncib, namuslu v saf deyil. Hr bir gndlik qzet, radioda v ya televizorda xbrlr buraxl biz rin dnyann hr trfind insann qlbini v urunu zbt etmsin kifayt qdr sbut verir.
79 l-ziz (Ali mran 3: 6; Nisa 4: 158; Tvb 9: 40; Fth 48: 7; Hr 59: 23) 80 l-Mcid (Buruc 85: 15; Hud 11: 73).

N n qurbana ehtiyacmz var?

4-c Fsil

43

Gnah sznn mnasn dqiq baa dmk n Adm (.s.) v Hvvann hekaytini oxumaq kmk edir. Ta ha20: 115-122 115 Dorusu, bundan vvl Adm d tvsiy etmidik. Lakin o unutdu v Biz onda zm grmdik. 116 Bir zaman mlklr: Adm scd edin! dey buyurmuduq. blisdn baqa hams scd etdi. O, boyun qartd. 117 Biz d bel dedik: Ey Adm! Bu 81 snin d, vrtinin d dmnidir. sizi Cnntdn xartmasn, yoxsa mqqt db bdbxt olarsan! 118 Hqiqtn, sn orada acmaq ndir, lpaq olmaq ndir bilmzsn! 119 Sn orada susamaq ndir, gnin hrartindn ziyyt kmk ndir, onu da bilmzsn! 120 eytan ona vsvs edib bel dedi: Ey Adm! Sn bdiyyt aacn v khnlib xarab olmayacaq bir mlk gstrimmi? 121 ondan yedilr v drhal hr ikisinin ayb yerlri grnd. Onlar cnnt aaclarnn yarpaqlarndan yapdrmaa baladlar. Bellikl, Adm Rbbinin mrindn xd, amma mtlbin yetmdi. 122 Sonra Rbbi onu sedi , tvbsini qbul buyurdu v doru yola mvffq etdi. T Yaradl 2: 15-17 15) Rbb Allah insan gtrb Eden bana qoydu ki, oran becrsin v saxlasn. 16)Rbb Allah insana mr edib dedi: Badak btn aaclarn bhrsindn istynd yey bilrsn. 17)Ancaq xeyirl ri bilm aacnn meyvsindn yem, nki ondan yeyn gn hkmn lcksn. T Yaradl 3: 1-6 1) Rbb Allahn yaratd btn l heyvanlarnn n hiylgri ilan idi. lan qadna dedi: Dorudanm, Allah siz bada olan he bir aacn bhrlrindn yemyin deyib? 2) Qadn ilana dedi: Badak aaclarn bhrlrindn yey bilrik. 3)Amma ban ortasndak aacn meyvlri bard Allah deyib: Ondan yemyin v ona toxunmayn, yoxsa lcksiniz!
81 dmn (eytan).

44

4)lan qadna dedi: Yox, sla lmzsiniz. 5)ksin, Allah bilir ki, o meyvlrdn yediyiniz gn gzlriniz alacaq v xeyirl ri bilrk Allah kimi olacaqsnz. 6) Qadn grd ki, aacn meyvsi yemk n yaxdr, gz xo grnr v bu aac insana drrak vermyi vd edir. Buna gr d o hmin meyvdn drib, yedi. Sonra yannda olan rin d verdi, o da yedi. Glin n ba verdiyi haqda dnk: Allah mhtm sz il dnyan yaratd. Bqr2: 117 117 Gylri v yeri icad edn Odur. Bir iin yaranmasn istdiyi zaman, ona yalnz: Ol ! deyr, o da olar. Z Mzmur 33: 6-9 6) Gylr Rbbin sz il, Sma cisimlri Onun hkm il yarand. 7)Dnizin sularn bir yer yd, Drin sular anbarlarda saxlad. 8)Qoy btn dnya Rbdn qorxsun, Btn yer znn halisi Onu rflndirsin. 9)nki n syldi, mvcud oldu, N mr etdi, quruldu. raf 7: 54 54 Hqiqtn, Rbbiniz gylri v yeri alt gnd xlq edn, sonra ri yaradb hkm altna alan, srtl tqib edn gndz gec il rtb bryn, gni, ay v ulduzlar mrin boyun ymi halda yaradan Allahdr. Bilin ki, yaratmaq da, mr etmk d Ona mxsusdur. Almlrin Rbbi olan Allah n qdr ucadr! T Yaradl 2: 1-3 1)Gylr v yer, oradak hr ey belc tamamland. 2) Allah yeddinci gn qdr grdy ilri qurtard v yeddinci gn grdy ilrdn ayrlb istiraht etdi. 3)Allah yeddinci gn brkt verdi v onu tqdis etdi, nki grdy btn yaratma iini qurtarb hmin gn istiraht etdi. T x 20: 11 11) nki alt gn rzind Rbb gylri v yeri, dnizi v kainatdak hr eyi yaratd, yeddinci gn is istiraht etdi. Bunun n Rbb nb gnn brkt verib onu mqdds sayd. 45

I Vhy 14: 7 7 Mlk uca ssl deyirdi: Allahdan qorxun, Ona izzt verin! nki Onun mhakim edcyi vaxt gldi. Gy, yeri, dnizi v su qaynaqlarn Yaradana scd edin! Allah Admi (.s.) formaladrd, ona z ruhunu frd v onu arvad Hvva il birlikd gzl dn82 bana qoydu. Hicr 15: 28, 29 28 Xatrla ki, bir zaman Rbbin mlklr bel demidi: Mn quru v qoxumu qara palqdan insan yaradacaam! 29 Mn ona surt verib ruhumdan frdym zaman siz ona scd edin! I Yaradl 2: 7-8, 15 7) Rbb Allah yerin torpandan insan dzltdi v onun burnuna hyat nfsi frd. Belc insan canl bir varlq oldu. 8) Sonra Rbb Allah rqd yerln Edend bir ba sald v dzltdiyi insan orada yerldirdi. 15)Rbb Allah insan gtrb Eden bana qoydu ki, oran becrsin v saxlasn. Rhman Allah nec d sxavtlidir! O,Rbbi-l-almin, Almlrin Rbbidir, hr eyin Yaradcs83v hr ey Qadirdir.84O, Tmin edn,85Sxavtli86v Ltifdir.87O, Yaxlq Mnbyi,88el mrhmtlidir ki, htta hr bir hratn da qaysna qalr. gr O, he birin stnlk vermdn btn heyvanlarn v qularn qaysna qalrsa, insanlarn qaysna n qdr ox qalr! Bellikl Allah Adm (.s.) hr eyin bol olduu gzl bir ba verdi. Admin istdiyi btn yemklri var idi, o, hddn ox ilmli deyildi. O, yqin ki, sevinc v minntdarlqla dolu idi! Varl v gcl bir mlkdar tsvvr ed bilrsinizmi? Bir gn,
82 Eden 83 l-Xaliq: Yaradc (nam 6: 102; Rad 13: 16; Zumr 39: 62; afir 40: 62; Hr 59: 24). 84 l-Mqit (Nisa 4: 85). 85 r-Rzzaq (Zriyt 51: 58). 86 l-Krim (Nml 27: 40; Infitar 82: 6). 87 l-Ltif (nam 6: 103; Hcc 22: 63; Loman 31: 16; hzab 33: 34). 88 n-Nafi (Rum 30: 37).

46

o, dilninin yanna glir v deyir: Dostum, sn el kasbsan ki, he kynyin bel yoxdur. Mn bu meyv ban sn verirm: portaal aaclar, ncir aaclar, rik aaclar, aftal aaclar v digrlri. Btn bunlar indi sn mxsusdur. Bli, hams, hams birc orda olan o bir aacdan baqa. O aac tk mnim ndr. Onun meyvsini drm! Bu bir qpiksiz kii sevinib minntdar olmazdm? z mlkdar n onun aacna dymmk d daxil olmaqla hr ey etmy hazr olmazdm? gr bu kii qulaq asmasayd sizc mlkdar n edrdi ona? *** Qurani Krim qeyd edir ki, Allah Admi (.s.) Eden bana cavabdeh etdi. O, yer zrind Allahn yaratdqlarnn nzartisi idi. Admin msuliyytini ifad edn sz rb dilind xlifdir. Bqr2: 30 30 Snin Rbbin mlklr: Mn yer znd bir xlif yaradacaam, - dedikd: Biz Sn kr etdiyimiz, nin triflr dediyimiz v Sni mqdds tutduumuz halda, Sn orada fsad trdck v qan tkck bir ksmi yaratmaq istyirsn?syldilr. Mn bildiyim eyi siz bilmirsiniz! buyurdu. Allah skuntin, thlksizliyin v xeyir duann Mnbyidir.89 O, Qyyum v Qoruyucudur.90O, ali Mllim,91bizim ilk valideynlrimizi blisin tlsi haqda xbrdar etdi: raf 7: 19 19 Ey Adm! Sn zvcnl birlikd Cnntd sakin ol. Hr ikiniz istdiyiniz yerdn yeyin, ancaq bu aaca yaxnlamayn, yoxsa zlm ednlrdn olarsnz! T Yaradl 2: 15-17 15) Rbb Allah insan gtrb Eden bana qoydu ki, oran becrsin v saxlasn. 16)Rbb Allah insana mr edib dedi: Badak btn aaclarn
89 s-Salam (Hr 59: 23). 90 l-Mhaymin (Hr 59: 23). 91 r-Rid (Bqr 2: 256).

47

bhrsindn istynd yey bilrsn. 17) Ancaq xeyirl ri bilm aacnn meyvsindn yem, nki ondan yeyn gn hkmn lcksn. Lakin bir gn, blis, Allahn v insann dmni Adm (.s.) v Hvvann yanna gldi v onlar snaa kdi; v onlar asi xdlar: Ta ha20: 115, 117, 120, 121 115 Dorusu, bundan vvl Adm d tvsiy etmidik. Lakin o unutdu v Biz onda zm grmdik. 117 Biz d bel dedik: Ey Adm! Bu snin d, vrtinin d dmnidir. sizi Cnntdn xartmasn, yoxsa mqqt db bdbxt olarsan! 120 eytan ona vsvs edib bel dedi: Ey Adm! Sn bdiyyt aacn v khnlib xarab olmayacaq bir mlk gstrimmi? 121 ondan yedilr v drhal hr ikisinin ayb yerlri grnd. Onlar cnnt aaclarnn yarpaqlarndan yapdrmaa baladlar. Bellikl, Adm Rbbinin mrindn xd, amma mtlbin yetmdi. T Yaradl 3: 1-6 1) Rbb Allahn yaratd btn l heyvanlarnn n hiylgri ilan idi. lan qadna dedi: Dorudanm, Allah siz bada olan he bir aacn bhrlrindn yemyin deyib? 2) Qadn ilana dedi: Badak aaclarn bhrlrindn yey bilrik. 3)Amma ban ortasndak aacn meyvlri bard Allah deyib: Ondan yemyin v ona toxunmayn, yoxsa lcksiniz! 4)lan qadna dedi: Yox, sla lmzsiniz. 5)ksin, Allah bilir ki, o meyvlrdn yediyiniz gn gzlriniz alacaq v xeyirl ri bilrk Allah kimi olacaqsnz. 6) Qadn grd ki, aacn meyvsi yemk n yaxdr, gz xo grnr v bu aac insana drrak vermyi vd edir. Buna gr d o hmin meyvdn drib, yedi. Sonra yannda olan rin d verdi, o da yedi. Yadda saxlayn ki, Adm (.s.) daxildn Allaha xidmt etmk arzusu il, Onu tanmaq, Ona sadiq qalmaq v Ona dzgn yolla itat etmk qabiliyyti il kamil yaradlmd.92Yuxardak 121-ci Ayd ildilmi mrindn xd sz mqavimt gstrmk,
92 Fitr

48

qar xmaq v ya tabe olmamaq kimi trcm edil bilr.93Bu o demkdir ki, Admin itatsizliyi sadc kiik bir shv, taktn olmamas deyildi. Bu, Allahln yaxl v hr eyi bilmkliyin inamn qrlma idi. *** Gnahn mntiqi nticsi mhvdir. Gnaha gr hr bir insan Allahdan ayrlb v lm mhkum edilib, htta ox pis olmadn fikirln d. Allahn kamilliyi il mqayisd yer zrindki n yax insan bel Onun mqdds xarakterin brabr olmaq drcsind yax deyil. Buna gr d hammz alovla mhv olmaa mhkumuq. Allah Admi (.s.) xbrdar etmidi ki, mrdn xman tsvvr edil bilck n dhtli czas olacaq: lm. Bqr2: 81 81 Bli, gnah qazanan v qazand gnahlarla hat olunan xslr chnnmlikdirlr v orada hmilik qalacaqlar. I Romallara 5: 12 12 Bellikl, gnah bir insan vasitsil, lm d gnah vasitsil bu dnyaya gldi. Belc lm btn insanlara yayld, nki ham gnah etdi Romallara 6:23a 23a nki gnahn vzi lmdr. lm n demkdir? lm bizim yer zrind nfs almamzn sonudur; bu, hminin Allahn lamtlrini inkar etmyi senlr n geriy dnmz dadlma demkdir. Qoyun bir listrasiya verim: Bada bula tsvvr edin. Su bu hyatverici bulaqdan kanala axaraq onu tmiz v saf su il doldurur. Bu, bir ox aaclar, trvzlri v iklri bydr. Bu ba sl cnnt kimidir. Frz edk ki, kims kanal dayandrb v artq badan su axmr. N ba verck? Susuz ba yava-yava quruyacaq v aaclar,
93 Asayi

49

trvzlr v iklr quruyaraq mhv olacaq. Adm (.s.) v Hvvann da bana bu gldi. N qdr ki, onlar Allaha itat edirdilr, Yaradclarndan mczli v sevincli varlqlarn alrdlar; Allah enerji Verndir94 -- O, Hyatdr.95 Bqr2: 81 81 Bli, gnah qazanan v qazand gnahlarla hat olunan xslr chnnmlikdirlr v orada hmilik qalacaqlar. Bu Ayd deyilir ki, hr bir gnahkar gnahla hat olunub v df edilib. nsan davaml xeyir-dualardan hzz almas n yaradlmdr. Lakin o, inadkarlqla Allahn insan n olan planndan imtina etdi. z srbst yolu il getmyi sedi. Allahn mrin qar xmaqla Adm (.s.) v Hvva blisin Allaha v Onun ilahi idarsin qar syannda onun trfdarlarna evrildilr. Onlar qiyamda eytana qouldular v onun Allaha v Onun xarakterin qar syankar ittihamlar il razlqlarn gstrdilr: Khf 18: 50 50 Xatrla ki, bir zaman mlklr Adm scd edin! demidik. blisdn baqa hams scd etdi. O, cinlrdn idi. O z Rbbinin mrindn xd. Onlar sizin dmniniz olduu halda, siz Mni qoyub onu v nslini dostmu tutursunuz? Bu, zalmlar n nec d pis dyi-dydr! Hcc 22: 3 3 Allah haqqnda he bir ey bilmdn mbahis edn vAllaha asi olmu hr bir eytana uyan insanlar da vardr. I 1-ci Yhya 3: 8a 8a Gnahn davam etdirn xs iblisdndir, nki iblis balancdan bri gnah edir. Buna gr d Adm (.s.) v Hvva Allahn planna ml etmkdn imtina edn kimi onlarn Allahla hyatverici birliyi mhv oldu. Onlar arasndak kanal v hyat bula ksildi. Hyat Vern Allahdan gln nfs artq qbul edil bilmirdi v Adm (.s.) v
94 l-Mhyi (raf 7: 158; Hicr 15: 23; Rum 30: 50; Hdid 57: 2). 95 l-Hyy (Bqr 2: 255;Ali mran 3: 2; Furqan 25: 58; afir 40: 65).

50

Hvva lmy baladlar. Mminun23: 99, 100 99 Nhayt, birinin lm glib atd zaman o bel deyr: Ey Rbbim! Mni geri qaytar! 100 Blk, zay etdiyim mrm mqabilind yax bir i grm! Xeyr, bu onun dediyi bo bir szdr. Onlarn nnd dirilib duracaqlar gn qdr mane vardr. Bqr2: 28 28 Allah nec inkar edirsiniz ki, siz l idiniz, O sizi diriltdi. O sizi yen ldrck, sonra yen d dirildck v daha sonra siz Ona trf qaytarlacaqsnz. *** Digr bir misal: Elektrik stansiyas eviniz n elektrik hasil edir. Evinizd oxlu elektrik tellri vardr. Bu tellr vasitsil enerji evdki mxtlif avadanlqlara v iqlara gedir. gr teldn on metr kssniz elektrik enerjisi artq he yer ged bilmir. Btn avadanlqlar dayanr v iqlar artq ilmir. Bs sas elektrik mnbyi olan teli lgcl bir qdr kssniz n olacaq? Baxmayaraq ki, bu, yalnz ox kiik bir ksikdir,elektrik ksilck. Telin n uzunluqda hisssinin ksilmsindn asl olmayaraq iqlar ilmyck! Bizim Allaha qar itatsizliyimizl d beldir. El gnah var ki, ox pis grnr, ellri d var ki, el d pis grnmr. Gnah sadc mqsd atmamaq kiik shv deyil.96Biz tbitn z shvlrimizi minimalladrmaa alrq v bu da biz bu fikri verir ki, Allahn mhkm gcndn qaa bilrik. Lakin Qurani Krim gnah bir ox mxtlif szlrl myyn edir97v gnahn mxtlif chtlrini gstrir. Bzilri Qurani Krimd ox ciddi bd mllri gstrmk n istifad edilib, msln, zanab cinayt trtmk.
96 Xata, xta, shv, sasn gnah gstrmk n istifad edilir. 97 irk: irk, btprstlik, rik (baqa ilahilrin Allaha rik qoulmas), buna gr d: kafirlik; kufr, kfr: inanmamazlq, xyant; ithm: cinayt, qanunu pozmaq; udvn: pis hrkt, aqressiya; faxua v yafaxa:ifrit, xbislik, bd ml, cinayt; baghiy: daltsizlik, thqir; munkar: qbuledilmz bir ey; fsad: xlaqszlq, bdml, vhilik, xlaqszlq, gnah, yoldan xarmaq; v s.

51

Byk gnah, ar cinayt, dhtli cinayt kabira adlanard. Adm (.s.) balancda snamaya tslim olanda, bu, insann tbitind dyiikliy sbb oldu v insan xarakter v mqsdind blis kimi oldu. Btn bd mllrin mnbyi d buradadr. zndn raz olan hr bir insan zn daha da ucaltmaa alr. Bunu hr yerd grmk olar v bu, eytann ixtirasdr, zn sevmk. He bir krp baqa bir krp ac olduu n alamr; o, z n alayr. nsan z diqqt mrkzind doulur. lk valideynlrimiz malik olmaq n yaradldqlarndan daha artn istdilr. blis onlar allahlar kimi olmaa tamahlandrd v onlar da onun n Uca kimi olmaq hrt bazln blmyi sedilr. Bu, onlarn gnaha dmsin sbb oldu; onlar da qadaan olunmu meyvni drib yeyrk, bunu aqcasna itatsizlik aktnda ifad etdilr. Bu gnah sadc xarici itatsizlik aktndan daha byk idi; bu eytann ryi v insann da ryini clb etmidi. Gnah sadc Allahn sassz olaraq qadaan etdiyi bir akt deyil; bu, Allahn yax xarakterin bhnin bslnmsidir, bu da Onun altnda yaradldmz mvqedn ucaya qalxmaq arzusuna aparr. Tk bir Allah var v ola bilr; buna gr d n Uca kimi olma arzulamaq Onu z uca v mqdds taxtndan knarladrb Onun yerini tutma tlb edir. blisin evrili chdind niyyti bu idi; o, insan ona qoulmaa svq ednd bununla da gnah v ri bu dnyaya gtirdi. ndi n n qurbana ehtiyacmz olduunu baa dmy balayrq. *** Btn insanlar gnahlarna gr Allahdan ayrlmlar v bununla da lm mhkum olmular htta gr bzilri zlrini o qdr d pis hesab etmslr d. ksr insanlar dnrlr, mn o qdr d pis deyilm. Lakin gr vicdanl olsaq aydn olacaq ki,bizim tmiz vicdanmz zmz aldatmaa saslanb, nec ki, Qurani Krim deyir: Bqr2: 9, 10 9 Onlar el gman edirlr ki, Allah v mminlri aldadrlar. Bilmirlr ki, slind ancaq zlrini aldadrlar. 10 Onlarn ryind mrz var. Allah onlarn mrzini daha da artrar. Yalan dediklri n onlar iddtli bir zaba dar olacaqlar! 52

Dzdr ki, oxumuz lm mhkum olmaq n he n etmmiik. Lakin glin buna digr trfdn baxaq: Bu dnyada v sonrak dnyada yaamaq hququnu qazanmaq n hans bir nailiyyti qazanmq, gr qazanmqsa? Hr bir rk dynts, hzz aldmz hr bir ey Allahdan gln sadc mrhmtdir. Bunun n he n etmmiik v ya Ondan gln he bir yax ey layiq olmamq. Hminin yadda saxlayn ki, Allah tam kamildir. Onun doxsan doqquz ad kamilliyin mmkn olan btn chtlrini ifad edir. Allahda he bir ziflik yoxdur. O, gzllik v xarakterc kamildir. Bu dnyada he n Onunla mqayis edil bilmz, nki O, hr eyin izztli Yaradcsdr. Allah mqdds olduu n htta n kiik gnah bel hddn oxdur. Frqi yoxdur, byk gnah olsun, ya kiik gnah olsun, gnah hmi Allahn qanununa qardr; buna gr d hr bir gunahn nticsi eynidir: Allahdan ayrlmaq. Onun mqayisy glmz kamilliyi n kiik qeyri-kamilliyi bel gtr bilmir. Baxmayaraq ki, dnyvi nmunlr he vaxt smavi realla brabr olmayacaq, qoyun bu nmunlr hardasa kiicik d olsa bu hqiqti tsvir etsin: Tutaq ki, siz yeni bir man almsz v kims glib man czr. Ziyann lsndn asl olmayaraq, znz nec hiss edcksiniz? Yaxud da tsvvr edin, Dnya Gzli bir shr znd kiik bir lk grr. O zn nec hiss edr? Bu nmunlr Allahn briyyt baxan zaman keirdiyi hzn hissinin kiik ideyasn verir. Allah el mqdds, el byk v el kamildir ki, O, azacq da olsa shvi qbul ed bilmir. Ona gr d lm hm itatsizliyin, Allaha qar qiyamn mntiqi nticsi, hm d Ondan gln czadr. Gnahn dyri lmdr. Bundan da lav gnah kamil Allah incidir. O, kamil yaratdqlarnn gnahla mhv olmasn grmyin dzlmz arsndan qzblidir. Qurani Krim gnahn dhtli nticlri haqqnda aydn yazr.

53

Ali mran3: 11 11 Bunlarn adti Firon camaatnn v onlardan vvl glnlrin adtin bnzyir! Onlar Bizim aylrimizi tkzib etdilr. Allah da onlar gnahlarna gr czalandrd. Allahn zab iddtlidir! Nhl 16: 61 61 gr Allah insanlar zlmlri zndn czalandrsayd, yer znd he bir canln sa buraxmazd. Lakin onlara myyn mddt mhlt verr. cllri glib atdqda is birc saat bel n geri qalar, n d irli ke bilrlr. Fatir 35: 10 10 Hr ks izzt-qdrt ists, btn izzt-qdrt ancaq Allaha mxsusdur. Pak sz Ona trf ykslr v pak sz d yax ml qaldrar. Pis mllr ednlri iddtli bir zab gzlyir. Onlarn qurduqlar hiyllr boa xar. Zriyt51: 59, 60 59 Hqiqt, zlm ednlrin yoldalarnn qismti kimi bir qismti vardr! Qoy onlar Mni tlsdirmsinlr! 60 Vd olunduqlar gndn dolay vay kafirlrin halna! bs 80: 17 17 lsn insan! O n nankordur! N n lmn universal olmasnn baqa bir izah yoxdur! Mrur, inanmayan insan Allahn Sznn ad bu ayldc hqiqti qbul etmk istmir; lakin dnya kimins btn bunlarn sbbinin gnah olduunu uurla tkzib etmsi n rl, zab v lml hddn artq dolmudur. eytann qnimtilik, xudpsndlik v Allaha qar qiyam prinsipi hr trfddir. Xudpsnd ur Allaha qar dmnilikdir. Bu davt bizim daxilimizd drin kk salb. rk hr eydn ox kmksiz drcd yalandr. Buna gr d Son saatn zablarndan qamaq n hammzn Allahn mrhmtin ehtiyacmz vardr. Yegan alternativ Allahn balamasna gvnmkdir. Hr eyi Allahn adn v mrhmtini armaqla balamalyq, istr dua ednd, yola xanda v ya yeynd olsun. Bismillah (Allahn ad il) Allahn Qurani Krimdn ox sitat gtiriln adna minlik duasdr, bu ad Onun mrhmti v fqti Onun balamaa hazr olmasdr. 54

Yusuf 12: 53 53 Mn zm tmiz xartmram. Rbbimin rhm etdiyi kims istisna olmaqla, nfs pis ilr grmyi mr edr. Hqiqtn, Rbbim balayandr, rhm edndir! Hammzn bd mllrimizin vzini dyck qurbana, fidyy ehtiyacmz var.

55

Xilasn mnas
rb dilind fidy il satn almaq fidya-dr. Bu, rin gcndn xilas etm akt, dini vzifnin yerin yetirilmsi, ritual akt v ya hdiyy vasitsil satn alma prosesidir. Bu, borcun v ya mavintin dnilmsi aktna bnzrdir. mumiyytl btn ailnin v ya qbilnin bas insanlar bir problem olanda xilas etmk, kllikdn satn almaq, mhkmd mdafi etmk v ya xilasna lazm olan pulun dnilmsi kimi bir sra msuliyytlr dayr. Burada istifad edcyimiz ikinci sz fida szdr. Bu, slind eyni szn mxtlif formasdr v xilas etmk n seilmi yolu dniln qiymti v ya satn almaq n ediln qurban98 ifad edir. laqdar olan szlr bunlardr: l-fdai: azad olunmaq n lazm olan dyri dyn. Kimis v ya nyis xilas etmk n zn qurban vern99 l-fdai deyirlr. Krilr arasnda eyni sz, l-fdai,z aasna sadiq olan, lmy hazr olan v bzn pul mqabilind ldrmy hazr olan kimis gstrmk n istifad edilir. l-fdayi htta ingilis dilind d100azadlq urunda dyni v ya ailsinin v ya lksinin rfini qoruyan qhrman bildirmk n d ildilir. l-mfdda qurbandan bhrlnn biridir: satn alnan. Danq rb dilind fda sz keici feil kimi bir ox ifadlrd ildilir,msln: Mfdi birruh: Qlbi dyrind satn alnm, yni naz il oynanb, rkynlnib. Yqin ki, daha ox yaylm ifadlrdn biri d Fdaka, v ya: Fdak ya altu, v ya: Ya altu fidaka, hrfi mnada: Snin yolunda qurban gedim! yni Ka zm snin vzin qurban ver bilydim, Ka hyatm bahasna olsa da sni xilas ed bilydim! Pul v ya dyrli bir ey itirn kimis sakitldirmk
98 l-Qurban 99 sasn z lksi (vtnprvr). 100 Fdaye, cm halda fdayyn.

5-ci Fsil

56

n istifad edilir (n is db snarkn). Fadaytuka termini, Sni satn almam, v ya: Sni satn alram (gr hyatm bahasna olsa da mnasn verir) hrmt lamti kimi v ya Mn tamamil sn sadiqm demk n istifad edilir. Hminin Orta rqin danq rb dilind bu ideyan grrk: Bfdik biruhi: Sni xilas etmk n hyatm verrm. Fidaka abiv yafidalaka abi: Qoy atam sn fidy olsun, yni Tki sn sa qalasan, htta atamn hyat bahasna olsa bel. Ravhiva nfsilkal-fidi:Mnim ruhum v qlbim snin fidyn kimi sn mxsusdur. Lil vatan mat fida:O, hyatn ana vtni urunda qurban verdi. Kl ay fida ya la: O, bu i n hr eyi qurban verdi, yni Mqsdin atmaq n hr eydn kedi.101 Bellikl, fidya (fidy) savab, dni v ya hyatn risk atmaa hazr olan birinin qurban vasitsil azad etm v buraxlma ideyasn ifad edir. Obrazl desk, sevdiyin kimin ns v ya nyin ns zndn imtina etmni ifad edir. Bu, hr hans dyrli mal qoyub onun vzind gtrln borcu qaytardqdan sonra dyrli maln geri gtrlmsi kimi biznes mliyyatndan daha artq bir eydir. Bu, mrhmtdn doan qurbandr. Diqqt yetirin ki, yuxardak ifadlrin demk olar ki, hams fidyni kimins hyatn xilas etmk n lmy hazr olmaq kimi ildir. Ona gr d fidya vacib v ya dyrli olan bir eydn l kmk deyil. ox vaxt bu, hyat v lm mslsidir. l-fidy,yni gtirilck qurban rb mdniyytind edilmi gnahlarn vzin edilmi qan qurbandr. Bir mhur nmun qdim zamanlarda trlm kiinin vzin yz dv qbul edn Ymn padahdr.102 *** Qurani Krim l-fidy szn bir ne kontekstd istifad edir.
101 ox vaxt son gcn qdr vuruan futbolu haqda deyilir. 102 CMAL XAN, M., Chilya: A Description of the State and Mode of Living, Studies in Islam, vol. III (1966), p. 179. 13-c fsild daha ox nmun var 13 (Qurbann faverici gc)

57

Zmin duraraq zindanda olan satn almaq: Bqr2: 85 85 Siz el adamlarsnz ki, sonra yen bir-birinizi ldrr, znzdn olan bir dstyzlm v dmnilik etmk n kmklib, onlar z yurdlarndan knar edirsiniz. Onlar sir db yannza glslr, fidy verib azad edirsiniz.103 Halbuki onlar xartmaq siz haram edilmidi. Mgr, siz kitabn bir hisssin inanb, digr qismini inkar edirsiniz? Sizlrdn bu cr ilr grnlrin czas dnyada yalnz rsvay olmaq, qiyamtd isn iddtli zaba dar olmaqdr. Allah etdiklrinizin he birindn qafil deyildir. Mdin dvrndn olan bu mtnd siz dedikd vdlrin ml etmdiklri n Allahn danlad Yhudilr nzrd tutulur. ttihamn sas bndi ondan ibartdir ki, bu Yhudilr v ya onlardan bzilri z mqdds kitablarna ml etmirdilr. Fidynin obyekti sir kimi sizin yannza glnlrdir. Bellikl, fidya burada hdiyy v dni vasitsil sirlikdn azad olmaq mnasn verir. Muhmmd 47: 4a 4a Kafirlrl qarladnz zaman boyunlarn vurun. Nhayt, onlar mlub etdikd, kndirl mhkm balayn. Sonra da mharib bitdikd onlar ya mccani, ya da fidy mqabilind azad edin!104 Burada alternativ ox aydndr: O sirlr ya ltf vasitsil azad edil bilrlr v ya kims onlar azad etmk n satn almaldr. Yax mllr vasitsil dini vzifdn azad olmaq:105 Bqr2: 184, 196a 184 say myyn olan gnlrdir. sizdn xst v ya sfrd olanlar tutmad gnlr qdr baqa gnlrd oruc tutmaldrlar. Oruc tutmaa taqti olmayanlar is106 bir yoxsulu doyduracaq qdr fidy vermlidirlr.107 Hr ks knll xeyir i grrs, bu
103 104 105 106 107 Tufdhum. Mllifin z trcmsi. Fidan Al-fid Mllifin z trcmsi Fidyatun

58

onun n daha yax olar. Bilsniz oruc tutmaq sizin n n qdr xeyirlidir! 196a gr sizdn xstlnn v yaxud ba arsna tutulub ziyyt kn olarsa, bel xs fidy olaraq oruc tutmal v ya sdq vermli, yaxud da bir qurban ksmlidir.108 Hr iki Aynin konteksti orucdan (birinci halda xstlik v ya syaht zndn) v ziyartdn (ikincid xstlik zndn ban qirxa bilmynd) hans hallarda azad olma gstrir. Bu mumi fidy tcrbsi Shih hdisdd z tsdiqini tapr.

Bqr2: 229 229 talaq verm iki df mmkndr, ondan sonra yax dolanmaq, ya da xoluqla ayrlmaq grkdir.109 Onlara verdiyinizdn bir ey tlb etmniz siz halal olmaz. Bu yalnz kii il qadnn Allahn haqqndak hkmlrini yerin yetir bilmycklrindn qorxduqlar zaman mmkndr. gr onlarn Allahn hkmlrini yerin yetirmycklrindn siz d qorxsanz, arvadn rin bir ey vermsind he biri n gnah yoxdur.110 Bunlar Allahn hdlridir. Onlardan knara xmayn. Allahn hdlrindn knara xanlar, lbtt, zalmlardr. Yuxardak sur boanma halndak qaydalar izah edir. Burada fidy boanma tbbsn vern qadnn dycyi miqdar tyin edir. Bu vvlki nyins mqabilind azad edilm haqqndak mtnlrd fidy yalar, pul v yax mllr vasitsil sartdn v ya dini vziflrdn azad olma demkdir. Aadak Aylrd fidy Mhkm gnnd chnnmdn azad olma ifad etmk n ifad edilir.111Bu Aylr xsusil maraqldr, nki onlar Haqq hesab gn kontekstind fidy kimi insan vzi istyini xatrladr.112Burada yalnz dnyvi srvtlr deyil, hminin Narahatlq v zab gnnd onlar sudan
108 Eyni 109 Mllifin z trcmsi. 110 Iftadat 111 Qiyamat 112 Yvm l-hisab (Mqdds Quranda 39 df)

Fidy v boanma

59

qurtarmaq n sevdiklri qohumlarnn qurban da xatrladlr.113 Ali mran 3: 91 91 bhsiz ki, kafir olub kafir kimi lnlrdn hr birinin dnya dolusu qzl ola v onu fidy ver114, yen d qbul olunmaz. Onlar dhtli bir zab gzlyir. Onlara he bir kmk edn olmaz! Maid 5: 36 36 gr yer znd olanlarn hams, stlik bir o qdr kafirlrin lind olsayd v onlar bunu qiyamt gnnn zabndan qurtarmaq n fidy115 versydilr, yen donlardan qbul olunmazd. Onlar iddtli bir zab gzlyir! Yunus 10: 54 54 gr zlm etmi bir xs yer znd olan hr ey sahib olsayd, onu fidy verrdi. Onlar zab grdklri zaman iin-iin peman olarlar. nsanlar arasnda daltl hkm olunar, onlara zlm edilmz. 116 Rad 13: 18 18 Rbbinin dvtini qbul ednlri n gzl nemt gzlyir. Rbbinin dvtini qbul etmynlr is yer znd olan hr ey, stlik bir qdrin d malik olsaydlar, onu fidy117 verrdilr. Onlar ox pis bir haqq-hesab gzlyir. Onlarn mskni Chnnmdir. O nec d pis yerdir! Zumr 39: 47 47 Yer znd n varsa, hams, stlik bir o qdr d kafirlrin olmu olsayd, mtlq onun qiyamt gnnn pis zabndan qurtarmaq n fidy118 verrdilr. V Allahdan onlara gman etmdiklri grnckdir. Hdid 57: 15 15 Bu gn artq nsizdn, n d kafirlrdn he bir fidy119 qbul
113 114 115 116 117 118 119 Yavm al-hasra va idhquzhiy (Mrym 19: 40) Iftad Li yaftad Iftadat Lftadav Eyni il Fidiyatun

60

olunmaz. Mskniniz Chnnmdir. Siz yaraan odur. Ora nec d pis snacaqdr! Maric 70: 11-14 11 Onlar bir-birin gstrilcklr. O gnn zabndan qurtarmaq n gnahkar istrdi ki, fda120 etsin z oullarn; 12 vrtini v qardan; 13 ona snacaq vern irtini; 14 V yer znd olanlarn hamsn tki zn qurtarsn! Bu Aylrin oxu Mhkm gn kontekstind satn alnmann vacibliyi zrind diqqti cmlyir. lbtt hammz bdi mhvdn qamaq istrdik. Bel zab qorxusu zn satn almaa v ya vz tapmaa can atmann niy mntiqi reaksiya olduunu izah edir. zn qurtarmaa can atma chdlrinin xeyirsiz olduunun qeyd edilmsi gstrir ki, bu chd tbiidir. Lakin btn bu Aylr inamszlq v gnahn vzinin dnilmsinin htta kims qohumlar da daxil olmaqla malik olduu hr eyi vers d, mmknszlyn vurulayr. Bundan da lav bu Aylr bizi xbrdar edir ki, he zmz satn almaa can atmayaq da. Digr Mqdds Yazlarda satn alma brani sz olan Padah Tvrat v Zburda yetmi df xatrladlr.121Padah rb dilindki fdai il laqlidir v Tvrat v Zburda mnas Qurani Krimdki il ox oxardr,122sasn: lm czasndan qurtarmaq n: T 1 amuel 14: 45 45 Xalq aula bel dedi: sraild bel byk qurtulu zfri alan Yonatanm lck? sla! Var olan Rbb and olsun, onun bandan bir tk bel, yer dmyckdir. nki bu gn o, Allahn kmyi
120 Law yaftad 121 brani dilind hminin satn alnma n baqa sz d ildilir: GaaL, bu sz 118 df istifad edilir. PaDaH v GaaL arasndak frq ox mzakir edilmidir. Bizim n TaNaKH-da ox sayda ad kilmsini grmk vacibdir. 122 rbc razlamaya gr btn bunlar rb dilindki Mqdds Kitabda Fada kimi trcm olunur, yalnz biri istisna olmaqla. Fahrun al-Kitb Al Muqaddas... sh. 449).

61

il i grd. Bellikl, xalq Yonatan xilas etdi123 v o lmdi. Z Mzmur 49: 8-9 8) nki insann cannn haqq ox dyrlidir, n stn qiymtlr ona kifayt etmir ki, 9)nsan bdi mr srsn, Mzar he grmsin. sartdn qurtarmaq n: T Mikeya 6: 4 4 Sni Misirdn xaran, Kllik diyarndan sizi satn alan, Musan, Harunu, Mrymi, Snin qabana gndrn Mn oldum. T Qanunun Tkrar 24: 18 18 Misird kl olan zaman Allahnz Rbbin sizi oradan nec qurtardn xatrlayn. Bunun n bel rftar etmyi siz mr edirm. Dmnlrdn: Z Mzmur 78: 42 42 Xatrlamadlar Onun qdrtini, Dmndn azad etdiyi gn, Btn qanunsuzluqlardan: Z Mzmur 130: 8 8 Ey srail, O, sni Btn tqsirlrindn azad edr! lmn gcndn: Z Mzmur 49: 15 15 Amma Allah llr diyarnn lindn canm qurtaracaq, Mni oradan alacaq. T Hu 13: 14 14 Mn onlar llr diyarnn lindn qurtaracaam, Onlar lmdn xilas edcym. Ey lm, blalarn han? Ey llr diyar, hlakn han? Gzmd mrhmt grnmyck. Burada Padah bdi hyatn aardr! Gnahdan satn alnma: Z Mzmur 34: 22 22 Rbb qullarnn cann azad edir, Rbb pnah gtirn
123 Hrfi olaraq satn alnm

62

mhkum olmur. Thlkdn: T yyub 5: 20 20 O sni aclqda mhv olmaqdan, Dydki qlncdan qurtarar. lmdn qoruma: T yyub 33: 28 28 Canm quyuya dmkdn qurtard, Hyatm nur grck. Satn alma prinsipi Satn alma prinsipi lap qdimlrdn kk alr, o zaman borcu olan insanlar kims mrhmt gstrib borcu dyib onlar azad edn qdr qul kimi ilmli idilr. Htta bu gn d bzi lklrd gnc olanlar myyn mbl pul dmk mqabilind mcburi hrbi xidmtdn canlarn qurtara bilrlr. Baqa lklrd mhkum hbs czasndan qamaq n myyn mbl dyrk zmant buraxla bilr. Mqdds Kitablara gr gnahn nticsi dhtlidir. Qrib deyil ki, biz vicdanmz trfindn v Allahn qzbi qorxusu il narahat oluruq! Brpa olunmaq arzumuzdan savay bizi gnahn klsin evirmi pis vrdilrdn l k bilmirik. Allahn safl qarsnda bizim gnahmz o qdr bykdr ki, btn yax keyfiyytlrimiz he vaxt bizi gnahn nticlrindn xilas etmk n kifayt olmayacaq. He ks yax mllrini saleh124 Hakim125 olan Allah qarsnda pis mllri il dyick drcd yax deyil. He bir insan kamil Allah v Onun syankar mxluqlar arasndak qrlm mnasibtlri brpa ed bilmz. Buna gr d yalnz Allah bizi satn ala bilr. Htta n byk peymbrlr v elilr d Allahn mrhmtin gvnmli idilr. Allahn mrhmti olmadan onlardan he biri Qadir Allahn qarsnda dura bilmzdi. Drdnc fsild126Allahn n byk peymbrlrindn bzilrinin siyahsn verrk gstrmidik ki, onlardan he biri Allahn mrhmti olmadan mhkm qarsnda dayana bilmz.
124 l-dl (nam 6: 115). 125 l-Hakam (Hcc 22: 69). 126 Peymbrlrin Qurbana ehtiyac var idimi?

63

gr onlar Allahn vasitsil brat qazanmaa ehtiyac duyurlarsa, biz (peymbr v ya eli olmayanlar) n qdr brat qazanmaa ehtiyac duyuruq! Biz peymbrlrdn yax deyilik v buna gr d Allahn kmyi olmadan biz d birdflik czaya mhkumuq v ilahi mhkm qarsnda durmaa qadir deyilik. gr bu gn Allahn qarsnda durmal olsaydq zmz itirmyckdikmi? Bir saniyd mhv edil bilck v bal otaqdan xmaa yol axtaran srnn hrat kimi. Bu cr ehtiyacda olan mxluq n htta lm azadlq kimi grn bilr! Lakin Allah bizi mhv etmk mqsdil deyil, yaayb xobxt olmaq n yaradb. O, bizi mhv etmk istmir. Tsvvr ed bilrsinizmi, hkim shr tezdn xstxanaya glib deyir: Glin grk bu gn kimi ldrrk? Hyatnz etibar etmk istdiyiniz hkim tssrat balamr, dzdm? Lakin tssf ki, ox adam Allah mlayimlikl yaratdqlarnn qaysna qalan Yaradc vzin Dadc hesab edir. T Yeremya 29: 11 11 nki sizin barnizd olan fikirlrimi zm bilirm Rbb bel byan edir. Mn sizin pisliyiniz deyil, salamatlnz bard dnrm ki, siz midli bir glck verim. T Yezekel 18: 23 Xudavnd Rbb byan edir: El bilirsiniz ki, Mn pis adamn lmndn zvq alram? styirm ki, o z yolundan dnsn v yaasn. I Luka 19: 10 nki Br Olu itmilri axtarb xilas etmk n glmidir. I 1 Timotey 2: 4 O btn insanlarn xilas olub hqiqti drk etmsini istyir. I 2 Peter 3: 9 Bzilri bunu gecikm sayar, amma Rbb vdini yerin yetirmkd gecikmz, lakin siz gr sbir edir. nki O he ksin hlak olmasn istmir, amma hr ksin tvb etmsini istyir.

64

Bu sbbdn d Allahn Qoruyucu127 olduunu bilmk yaxdr. Qurani Krimd saysz hesabsz Aylr Allah Rhmli kimi tsvir edir. Onun n rfli adlar Allahn balamaq istdiyini ifad edir. O, Rhmani-Rhim-dir.O, Mrhmtli,128 fv edn,129 Balayan130 v hr eyi Balayandr.131 Bu yax xbr deyilmi? Bir anla bu bdi davam edn slh mesaj haqqnda dnmy dymirmi?

l-Hafiz (Hud 11: 57; Sba 34: 21; ura 42: 6). r-Rauf (Ali mran 3: 30; Tvb 9: 117; Hdid 57: 9; Hr 59: 10). l-Afuv(Nisa 4: 99, 149; Hcc 22: 60). l-Qaffar (Ta Ha 20: 82; Sad 38: 66; Zumr 39: 5; afir 40: 42; Nuh 71: 10). 131 l-Qafur (Bqr 2: 173;nfal 8: 69; Nhl 16: 110; Fussilt 41: 32). 127 128 129 130

65

brahim dzgn yolu sedi Qurani Krim gnahlarmza gr vz vermk chdlrini rdd edir. Son czaya hans alternativimiz var? Alternativ Saffat 37 Sursind xatrladlan, Mqdds Eyd ldha Bayramnda qeyd ediln qurbanlq heyvan, l-fidydir! Saffat 37: 107 107 Biz ona byk bir qurbanlq vz verdik. t-Tbri132 brahimin (.s.) olunu qurban gtirmsi haqda tdqiqat ap edn ilk adam idi. O yazrd: Biz onun vzin byk dyri olan qou verdik ki, o, lmli olmasn. Bu sitat l-Sddi-nin versiyas Mslman ilahiyyatnda olan ilk qurban versiyas sasnda olduu n bel ehtimal edirik ki, erkn slam yazlar fidy deynd brahimin olunun hyatn qorumaq n Allahn verdiyi yolu baa drdlr. brahim (.s.) heyvan qurban gtirmyi qbul etdi. Onun dini bhsiz hqiqi olandr. Bqr2: 111, 112, 131, 132 111 dedilr: Cnnt yhudilrdn v xaprstlrdn baqas girmyck! Bu, ancaq onlarn xlyalardr. Onlara syl: gr doru deyirsinizs, dlilinizi gtirin!. 112 ksin, yax ilr grb zlrini Allaha tslim ednlrin Rbbi yannda mkafat vardr. Onlarn he bir qorxusu yoxdur v onlar qm qss grmzlr. 131 Rbbi brahim : tslim ol! dedikd, o: Almlrin Rbbin tslim oldum! dey cavab vermidi. 132 brahim v Yqub bunu z olanlarna vsiyyt edib : Ey olanlarm, hqiqtn, Allah sizin n din sedi, siz d ancaq mslman olaraq lmlisiniz!
132 224/839-310/923.

6-c Fsil

66

Nisa 4: 125 125 Yax ml sahibi olan zn Allaha tslim edn, brahimin hnif milltin tabe olan xsdn din etibaril daha gzl kim ola bilr? Hqiqtn, Allah brahimi dost tutmudur! Bs sn? Sn n qrara glcksn? Bu sualn cavab bel olar ki, biz artq Mslmanq v bu, kifaytdir. Lakin yadda saxlayn ki, sitat gtirdiyimiz Aylr Allahn iradsin v ya stnlk verirsinizs, Onun planna sl tslim haqqnda danr. brahimin tcrbsi biz yrdir ki, tslim olmaq133Allaha sdaqtli olmaqdr.Yalnz tmiz, hqiqi din bizi ruhn qaldracaq v xilas edck. *** Digr trfdn, Allahn balamasnn dyri ox bykdr. Allah Mrhmtlidir, eyni zamanda Dzgn134v daltlidir.135Onun mtlq dzgnly ri czasz qoya bilmz. Gnah Mqdds Allaha qar qiyamdr v buna qar kskin tdbir grlmlidir. gr Allah cza vermdn balasayd, O, biz gstrrdi ki, gnah ciddi deyil. Cinaytkarn r mlin gr cavab vermmyin imkan vermk daltsiz olard. Kims bizi incidnd bunun hmi bir qiymti, dnii var. Kims bunu dmlidir. Msln, tutaq ki, oru sizin bahal manz ourlayb v czasz balanb, bu, siz, bu ourluun qurbanna qar daltli olardm? daltin brqrr olmas n crim dnilmlidir. Bir ne ey ba ver bilr: Oru balana bilr v siz dyrli manzn itirilmsi il razlaarsz! Bellikl siz itirirsiz. Oru hbs edil bilr v o zaman, o, azadln itirir. Baqa biri z ryinin yumaqlna gr sizin mann vzin man alma tklif edir. Oru azadla xr. Bu digr insan xsn itkini zrin gtrr. Bizim gnahlarmza glnd d frqli deyil. Biz itkini zrimiz
133 Mslman 134 l-Bari (Hr 59: 24). 135 l-Hqq (nam 6: 62; Hcc 22: 6;Mminun 23: 116; Nur 24: 25).

Sn n qrara glcksn?

67

gtrb dyri dmliyik ki, bu da bdi xobxtliyimizi itirmkdir. Allahn dalti bunu tlb edir. Sual budur: Allah n cr Mrhmtli v eyni zamanda daltli ola bilr? Gnd bir ne df milyonlarla inanan Bismillahi-RhmaniRhim, Rhmli v Mrhmtli Allahn ad il deyir. Onlar Allahn mrhmtini istyirlr, yni Onun balamaa hazr olmasn. Lakin oxlar Allahn biz gnahlarmzdan balama verrkn ddiyi dyr haqqnda az fikirlir. Bu nmun Allahn bizi balama tklifinin illstrasiyasdr: Dolu bazardak basabas v ss ky tsvvr edin. Birdn kims qqrr: Oru, cinaytkar tutun! Adam tutulur. Drhal maraqlananlar hr trfdn toplanr. Polis camaatn irisindn gcl keir. Oru mhkmy gtirilir v hakim ona crim ksir. Bu orunun ourluq etdiyi satc bu pis kiiy veriln czadan razdr. Lakin birdn mhkm zalndan ss glir: Dayann, bu kii mnim qonumdur. Mn bilirm ki, onun vziyyti yax deyil; ii yoxdur. O, mhrumiyyt irisinddir v ailsi acdr. O midsizlikdn ourluq etmi olan yax insandr. Mnc hakim gz yumub onu balamaldr. Razlq pltlar eidilir v bir oxlarnn gznd ya var. Yaadmz dnya kdrli deyilmi? Bu ehtiyac irisind olan adama mrhmt gstrilmli deyilmi? Bir dqiq, satc deyir. gr bu cinaytkar balasaq, o zaman tezlikl minlrl baqalar olacaq v hr biri ourlamaq n yax sbb tapacaq. Sonda ziyyt kn mn olacam. Nhayt ki, mn d ziyan dyib v mn d pulumu istyirm. Hakim bir anla bu etiraz haqda fikirlir, lakin xard hkm saxlamaq qrarna glir. Sonra tsirli bir ey ba verir. Hakim adti suallar verrkn grr ki, bu kii onun uaqlq dostudur. Bu, vzifli xs kimi onu tin vziyytd qoyur. ryind dostuna qar olan yumaqlq zndn istyir ki, orunu layiq olduu kimi crimlmsin. Lakin 68

onu azad etmk incitdiyi insana qar daltli olmazd. ox fikirlndn sonra hakim cibindn ek kitabn xarr v tqsirlnnin vzin crimni dyir. Bellikl dalt brqrr oldu v satc razdr. Gnahkar olan is azad oldu v he n dmli deyil. O, mhkm zaln he vaxt ourluq etmmi kimi trk edir! Gnahkar n n boyda azadlq hissi! O, brat qazanmdr. O, yenidn azad nfs ala bilr. O, drindn rahat nfs alr v mrnn axrna kimi hakim minntdar olacaq. Hakim n qdr mrhmt gstrdi! Gnahkar olmayan crimni ddi. Kemid is o, yqin ki, mtthimin vzin sa lini vermli olacaqd136! Yqin ki, bu cr hadis gndlik hyatda nadir hallarda ba verir. Lakin bu, fidy-nin mnasn dqiq gstrir. Allah mhakim Gtirndir.137O, biizm shvlrimizin v Ona qar mnfi hisslrimizin nticlrin mhl qoymamaq n hddn artq kamil v salehdir. O zaman kainatn gcl Allah, Sarslmaz138v Gcl139v Alaldan140olan insanl asanlqla tar mar edrdi: Ali mran3: 26 26 De: Ey mlkn sahibi olan Allah! Sn mlk istdiyin xs verr, istdiyin xsi yksldr v istdiyin xsi alaldarsan. Xeyir yalnz Snin linddir. Hqiqtn, Sn hr ey qadirsn! Lakin bu ba vermdi. Allah briyyyti mhv etmdi. Allah biz qar mrhmtlidir. O, bizi palqdan yaratd v sevn ata kimi biz yaz glir. O, biz kmk etmk, bizi satn almaq v xilas etmk istyir, nki O, bizi sevir: Ali mran3: 31, 195 31 De: gr siz Allah sevirsinizs, mnim ardmca glin ki, Allah da sizi sevsin v gnahlarnz balasn. Allah balayandr, mrhmtlidir!
136 137 138 139 140 Maid 5: 38-d tlb ediln kimi. l-Hasib (Nisa 4: 6, 86;hzab 33: 39). l-Mtin (Zriyt 51: 28). l-Qaviy (afir: 40, 74; ura 42: 19; Zriyt 51: 25). l-Mdhal (Ali mran 3: 26).

69

195 Rbbi d onlarn dualarn qbul edrk cavab verdi: str kii, istrs d qadn olsun, Mn he birinizin mlini pua xarmaram. Siz bir-birinizdnsiniz. Hicrt ednlrin, z yurdlarndan xarlanlarn, Mnim yolumda ziyyt dar olanlarn, vuruanlarn v ldrlnlrin gnahlarnn stn Allahdan bir mkafat olaraq, lbtt, rtck v onlar altndan aylar axan cnntlr daxil edcym. n yax mkafat Allah yanndadr! T Yeremya 31: 3 3 Rbb uzaqdan mn grnb dedi: Sni bdi bir mhbbtl sevdim, Buna gr d sevgi il Sni zm trf kdim. T Daniel 9: 23a 23 Snin duann balancnda Allah cavab verdi v mn d gldim ki, onu sn atdrm, nki Allah sni ox sevir. T Sefanya 3: 17 17 Allahn Rbb, Qvvtli Qurtarcn sninldir! O, snin n sevinib adlanacaq, Sni mhbbti il yenildirck, Snin n trnnml coacaq! Z Mzmur 91: 14 14 Mn Rbbi sevdiyin gr onu azad edcym, smimi tandna gr onu yksldcym. I Efeslilr 1: 4 4 O, dnya yaranmazdan qabaq bizi Msihd sedi ki, biz mhbbtd Onun qarsnda mqdds v nqsansz olaq. I Efeslilr 2: 4 4 Lakin mrhmti bol olan Allah bizi byk mhbbtl sevdiyi n I 1-ci Yhya 4: 8 8 Sevmyn ks Allah tanmr, nki Allah mhbbtdir.

70

Mhbbt insann kfi deyil. He bir btprst he vaxt mhbbt yarada bilmzdi. Dnya tarixi kifayt qdr sbut edib ki, mhbbt gydn yer enn bir eydir. nsan mhbbtinin el nmunlri var ki; v daltli olmaq n bu sual vernd hminin qeyd etmliyik ki, heyvanlarda da buna oxar mhbbt var. Ana meymun z vladn sevir v onun n z hyatn bel verr v bir ox canllarda beldir. Lakin dnyan nurlandran v xilas edn mhbbt tamamil frqlidir. Bllur gn fqlri Allahn mhbbtinin almasnn mind biri qdr d olsa parlaq deyil. Bu, dnyann qaranlnda fq saan nurdur. Lakin Allahn mhbbti tamamil frqlidir. Allah Nurdur141v Allah Mhbbtdir.142Bu frqlri grmyinc bunu baa dmk mmkn deyil: nkbut 29: 25a 25a dedi: Sizin Allah qoyub btlri tanr qbul etmyiniz yalnz dnyada aranzda olan dostlua grdir. I Matta 5: 43-47143 43) Qonunu sev v dmnin nifrt et deyildiyini eitmisiniz. 44) Mns siz deyirm ki, dmnlrinizi sevin, sizi tqib ednlr n dua edin. 45) Bel ki siz gylrd olan Atanzn vladlar olasnz. nki O, gnini hm pislrin, hm yaxlarn zrin dourur, yan da hm salehlrin, hm d saleh olmayanlarn zrin yadrr. 46) gr sizi sevnlri sevirsinizs, n mkafatnz olacaq? Vergiyanlar da bel etmirmi? 47) gr yalnz qardalarnz salamlayrsnzsa, baqalarndan artq n etmi olursunuz? Btprstlr d bel etmirmi? l. nsan mhbbtin btprstlr d, allahszlar da, hminin Allaha ibadt ednlr d malikdirlr. Buraya valideynlrin vlad mhbbti, vladlarn valideyn mhbbti; v fiziki mhbbt d daxildir. Bu mhbbt mnc insanidir, lakin Allahn mhbbti
141 n-Nur (Nur 24: 35). 142 l-Vadud (Hud 11: 90; Buruc 85: 14). 143 Al-Masih sa Ibn Maryam agirdlri il danr

Allah Mhbbtdir

71

smavidir; bu, gydn glir. Bu, he ks n tbii deyil, nki gydn olan namdr. nsan bunu yalnz inam vasitsil ld ed bilr. Thsil v ya mdniyyt bunu he vaxt yaya bilmz v insann tcrbsi bunu he vaxt kf ed bilmz. 2.nsan mhbbtiobyektin gzlliyi v ya yaxlndan asldr. Kii qadnla evlnmk istynd o, xoaglimli, yax v gzl olan birini axtarr. Pis, irkin qadn onu clb etmir. Eynil d biz dostluq n yax adamlara meyil salrq, pis adamlardan is qarq. ksin, Allahn mhbbti obyektin gzlliyi v ya yaxlndan asl deyil. O, z gnini hm yax, hm d pis adamlarn zrin parladr v ya hm yax ilr grn, hm d pis ilr grn insanlarn zrin yadrr. Allahn min illiklr boyu insanlarla davrannn mqdds yazlar gstrir ki, Onun mhbbti insann buna dyrli olmasndan asl deyil. Allah insandan bykdr. O, vvl v Axr, Zahir v Batin olandr.144 Allah o qdr ucada olsa da n aalarn da qaysna qalr. Bu cr mhbbt bu r dnyaya yaddr. Allahn mhbbti slind obyektind dyr yaradr. nsan Allahn ona olan mhbbtini qbul edib ona inananda dyiilir. Bu, hqiqi dindir. Yerd olan istniln adi bir da gtrn. Bu el dyrsizdir ki, he yerd sata bilmrsiniz, he bir qpiy d. Lakin gr o da ana z ovladn sevdiyi kimi sev bilsydiniz v bununla da da tmiz qzla evir bilsydiniz sonra onu oxlu pula sata bilrdiniz. Allahn smavi mhbbti dyrsiz olan, lm mhkum bizlr n bunu edir; O, bizlrdn hr birimizi tmiz qzldan da dyrli etmk istyir. Yaradc mhbbtin gr Ona krlr olsun! O, Dvltli145v Znginldirndir.146Buna gr d xilas olmaq n Allaha ehtiyacmz var. nsan zn xilas ed bilmz, nki onun Allahda olan kimi tbii mhbbti yoxdur v buna gr d o, saf olmayan, xudbin tbitini dyidir bilmir. 3.nsan mhbbti tbitn mlkiyytidir. Htta seksual
144 l-vvl va l-Axir va l-Batin va az-Zahir (Hdid 57: 3). 145 l-Caniy (Ali mran 3:97; Zumr 39: 7; Muhmmd 47: 38; Hdid 57: 24). 146 l-Mucni (Tvb 9: 28).

72

mhbbt d ox oz mnftini gdndir. Biz kimls dostluqdan dananda bunu bir qazanc kimi, malik olduqlarmza bir lav kimi danrq. Bu, bizi znginldirir. ksin Allahn byk mhbbti tbitn z mnftini gdn deyil. O, bizi sevir, lakin ona gr yox ki, zn znginldirmk n bizdn n is istyir. Mehriban, mrhmtli, sevn ata vladlarnn hesabna zn znginldirmk istmir; ksin , zn onlar n verir, htta onlarn hyatn xilas etmk n lazm gls lm d gedir. nsan mhbbti Allah insandan gizlnn kimi fikirlir, bel ki, insan gedib Onu axtarmaldr. Btn btprst dinlr bu sas ideya zrind saslanb bununla da btn dnyada btn primitiv irqlr v mdniyytlr arasnda oxallahllq v btprstlik artr Yalnz az all v inadkar insanlar Onu tapmaqda uur qazanblar. Onlar all v guya mqdds olduqlar n insanlar trfindn izztlndirilirlr. ksin, Allahn hqiqi mhbbti Onu zn insandan gizldn yox, biz aankimi tandr. Allah z Yol gstrn v Yoldur.147O, itmi qoyunu axtarmaa gedn yax oban kimidir. O, itmi qoyunun onu axtarmasn gzlmir. Allah zn hanssa bir btprst trbsind, Romada v ya Buddist mbdind gizltmir. O, Onu gizlndiyi yerdn axtarb tapmaq n bizim bahal v thlkli sfr xmamz gzlmir. O, itmi olanlar tapn xilas etmk n glmidi. Onun mhbbti aktivdir, passiv deyil. Bu hqiqtin vacib olmasnn sbbi vardr. gr Allah zn gizltsydi ki, insan Onu tapsn, o zaman insan ikisi arasnda daha byy olard. nsann inadkarl nhayt Allahn zn gizld bilmk qabiliyytindn byk olard. Uaqlarn gizln qa oyununda olduu kimi, bu da Onu udan insan Ondan byk edrdi! Bu mumi fikir btn btprstliyin v yalan dinlrin kknd dayanr, nki insan zn z Xilaskar v scd obyekti kimi grr. Btprstlik shv mhbbt ideyasnn meyvsidir, hqiqi din is sl, smavi mhbbt ideyasnn meyvsidir. *** Bu zn sevrliy qar xan hqiqi din olmasayd, biz bu tbii xudpsndliyi gstrmkd davam edrdik. Tamah, hvt,
147 l-Hadi (Hcc 22: 54).

73

materializm, nifrt, mhariblr, bu crbcr tzahrlrin siyahs sonsuzdur. Hr bir insan zn baxanda gr Allahn mrhmti olmasayd, bunun onun z ryinin kli olmasn qbul etmk mcburiyytind qalr. Allahn dnyaya olan mhbbti blisin bu z mnftini gdn ruhunu dyidirmlidir! daltsizlikd v ziyytd bu qdr mhsuldar olan bu universal bri prosesi trsin evirmlidir. Xudpsndlik gnahn geriy qaytarmaldr. Balamaq sadc ri fv edib ona dzmkd davam etmkdn daha bykdr. sl barmaq ri aradan gtrr v ryi dyidirir. Allahn mhbbti eytann gstrdiyi daha yuxar x kimi mnftini gdn mhbbt deyil; ksin, bu mhbbt aa enmy crt edir, bu mhbbt csartsiz, z mnftini gdn qorxu bilmyn mhbbtdir. Bu, gcldr. Bu cr mhbbt gstrmkdn baqa iblisin balad gnah dynn amaa Allahn baqa yolu yox idi. Htta mlklr d Allahn bdiyytin kemi illri boyunca he ala bel glmyn bu cr mhbbt gstrmsin baxanda heyrt glirdilr. Buna gr d bu cr mhbbt mczdir, nki insan mnli deyil. Biz qar olan mhbbtin gr Allah biziml barmaq istyir. Bundan da lav, O, biz yngllk vermk istyir. Qurani Krim bu cr daxili slh yegan yolu ar. Allah insan onun gnahna gr daltli cza olan lmdn qurtarmaq n plan qurdu. Plan Byk Qurban adlanr. Allah bizim vzimiz n dyrli olan qurban verdi. brahimin (.s.) olu il olduu kimi, Allah biz z qurbann verdi: O z bizim gnahmzn qiymtini ddi ki, biz yaayaq v Onunla ahngdarlqda yaayaq! Crim vzi kimi Allah pul, heyvanalrn tini v ya qann he insanlarn hyatn da gzlmir: Sba 34: 37 37 Sizi biz yaxnladran n var-dvltiniz, n d ouluanzdr. 74

T Mikeya 6: 7 7 Rbb min-min qo qurbanlar, Zeytun yann on minlrc sellri xo glrmi? Asiliyim gr ilk olumu, Gnahm n z vladm verimmi? I 1 Peter 1: 18 18 Bildiyiniz kimi, siz ata-babalarnzdan irs olaraq aldnz pu hyat trzindn qzl ya gm kimi fani eylrl deyil, brahim (.s.) uzun illr qabaq onun gnlrind bu byk ilahi mhbbtin almasn grmy balamdm? Bli! Onun qbul etdiyi qo simvolik idi v Allahn briyytin xilas n vercyi glck qurban gstrirdi. Biz bu hdiyyni qbul etmy dvt edilmiik. Hakim Allahn qarsnda dayanaraq bizlrdn he birimizin Onun xouna glmk n he nyimiz yoxdur. brahim (.s.) kimi ed bilcyimiz he n bizi Allah qarsnda haql etmir. Hr bir insan vlad rfini itirib v lm mhkum edilib. Azad olman yegan yolu qurtuluu, gydn gln Fidy-ni qbul etmkdir. Onsuz midsizliyimizi qbul edib v buna gr d Ondan bizi qurtarmasn istyn anda Alahn hkm beldir: Gnahkar deyil. Sanki he vaxt gnah etmmiik; biz drindn sakitlik hissindn hzz alrq. Onsuz kmksiz olma baa db qbul etmk hqiqi tslim olmaqdr (slam). Tslim olmamzn motivi gr tslim olmasaq Allahn bizi czalandraca qorxusu olmamaldr. ksin Onun ilahi xarakterin v mnftprst olmayan yaxlna rkdn gln hrmt v Onun mrhmtindn asllq hissi olmaldr.

75

Daha drindn yrnmy girimzdn vvl glin indiy qdr Qurani Krimdn yrndiklrimizi cmldirk. 1. brahim (.s.) v olu (.s.) Allaha tslim olduqdan sonra Allah n etdi? Onlara bel dedimi: mtahandan kediniz, ev gedin? Yox! Biz hl d bu hadisni yadda saxlamaq n Mqdds Eyd l-dha Bayramn qeyd edirik v grrk ki, qurban vacib idi. Allah onlara dedimi: Bazara get v yax erkk qoyun gtirrk qurban ks? Yox! Allah z qurbanla tmin etdi. 2. Allah brahim (.s.) olunun vin satn almaq n qurban verdi v qo ld ki, onun sevimli olu lmsin. Qurbann lm onun olunun hyatn xilas etdi v ya satn ald, yni ona sa qalmaa imkan verdi. 3. Qurban fvqltbii yolla gldi. 4. Gtiriln Qurban byk idi.148 5. Qurani Krim dediyi kimi brahim (.s.) z olunu qurban vermy hazr idi149: Saffat 37: 102 102 O, yyrb qamaq ana atdqda dedi: Olum! Yuxuda grdm ki, sni qurban ksirm. Bax gr n fikirlirsn! O dedi: Atacan! Sn n mr olunursa, onu da et. nallah, mnim sbirlilrdn olduumu grcksn! 6. Qurban Allahdan gln mrhmt idi. 7. Bu qurban l-fidy adlanr, ailsinin v ya lksinin rfini qaytarmaq n ln biri kimi (fdayi). Bzi lav suallar: Mbark Qurban Bayram zaman qoyunu kasblarn xatirinmi qurban gtiririk? Bzilri deyir ki, Uca Tanr biz qurban gtirmyi ona gr mr edib ki, kasblar da yemkdn yararlansnlar. Dzdr, Qurani Krim Hcc dvrnd ti yemyi v ehtiyac olanlarla bldrmyi icmaya mr edir150: Hcc 22: 28 28 Bel ki, z mnftlrinin ahidi olsunlar v mlum gnlrd
148 Bi zibhin zimin. 149 Lakin Mqdds Tvratda deyilir ki, o, Allahn mdaxil edcyini bilirdi. 150 Ziyart

Qann vacibliyi

7-ci Fsil

76

Allahn onlara ruzi verdiyi heyvanlarn stnd Onun adn ksinlr. Onlardan znz d yeyin, biar yoxsullara da yedirdin! Ehtiyac irisind olanlar hqiqtn d paylanan ti yemkdn bhrlnirlr. Lakin Allahn qurban gtirmyimizd mqsdi kasb adamlar yedirtmkdir anlay qeyri kafi v uyunsuzdur. Qurban gtirmkd biz rnk olan brahim (.s.) heyvan kasblarn xatirin qurban gtirmdi. Kasblar bu hekaytd he yerd xatrladlmr. Eyni il d, qurbann ox vaxt Mqdds Eyd l-dha Bayramnn sl mnas haqda he n fikirlmdn sad nnvi yemk mrasimin evrilmsi facilidir. Bs o zaman Qurbann sbbi ndir? Glin birlikd Mslman lksind qurbana aid hazrda v ya kemid istifad ediln mxtlif adtlri yrnk: nsann v ya heyvann xstlnmsinin v ya lmsinin qarsn almaq n ediln qurbanlar Orta rqd v imali Afrikada geni yaylb. Digrlri mlkiyyti qorumaq n edilir. Bir ox Mslmanlar yeni ev v ya man alanda qurban ksdiklri qoyunun qanna llrini salrlar. N n bel edirlr? Bu, sadc msln bd nzrdn qorumaq ndrm? Yoxsa qanda v qurbanda bizim n daha byk drs var? Bli var! Qurbann ksilmsi ritual formula il mayit olunur. Bu formula ox vaxt ustadmz brahimdn (.s.) drs gtrr. Bu, qurbanlarla Mqdds Eyd l-dha Bayram arasnda laqni gstrir. Hccin Mqdds Eyd l-dha151 Bayram il laqdar olan ayinlri l-fidy-nin xilasedici lsn v qann vacibliyini tsdiq edir. Ziyartin bir hisssi olan tqlid152 iki sandaldan ibart olan boyunbann qurbann boynuna salnmasdr. Tqlid-in orijinal mqsdi qurban gtirnin btn napaklnn qurbana trlmsini ifad etmk idi. Tqlid vasitsil insan simvolik olaraq gnahlarn heyvana trr.153
151 Tqalid l-Hcc 152 Tqlidnyins trafna keirmk demkdir. 153 Tqlid, cmd: Tqalid, sasn slam adt-nnlrini tsvir etmk n

77

 Taqalid Hcc zaman digr vacib adt ishar154etmk, yni qurbann Allaha hr olunmasn gstrmk ayinidir. Bu iar birinin napaklndan azad v tmiz olmas n sandallarn heyvann qannda yumaqdan ibartdir. Bu qurbanlar adtn fidy, satn alc qurbanlar adlanr. mumi qurban yemyindn vvl onun qan yer sradlr.

Trkiynin Adana regionunda Hasaba ayinind Mslmanlar arasnda heyvan qurban gtirn ks sa linin ba barman, bzn d btvlkd sa lini qana salr v itirak ednlrin alnna v evlrin qap rivlrinin knarlarna v bana sradr. Maraqldr ki, Mslmanlar adtn gtiriln qurbann dyrini qann miqdar il lrlr. N qdr ox qan axsa, mcz gztrmk qabiliyyti bir o qdr oxdur. Buna gr d heyvann ksilmsi ox diqqtl aparlmaldr ki, mmkn qdr ox qan axsn v bununla da mmkn olan n yax yolla onun mqddsliyini keirsin. Qann vacibliyibunda slind heyvann cannn (hyatnn) olduunu gstrmk n bzn l-nfs155adlanr bu tcrb zaman aydndr: Qdimlrd Mkk l-Mukrrm-d156z dmnini qlncla ciddi yaralayan ks onun qarsnda z drisini ksrk slh brqrr etmli idi. Dmn axan qann kifayt olduunu qrara alb dayan deyn kimi qan axmaqda davam edirdi. *** Bu nmunlr Mslman adt-nnlrind qann vacibliyi v hmiyytini gstrir, bzi icmallarn gstrdiyi kimi: nsan Qurbanlq heyvan ksnd ilk damla qan tkln anda o, balanr v hqiqtn d heyvan Mhkm gnnd qan, ti v s.
istifad edilir. Bu sz qalada szndn glir: boynuna keirmk, boyunba il bzmk. Adt-nnnin bdii mnas dini adtlrin ziz v izztli hesab edilmsindn irli glir boyunba kimi v ya hrbi bzk kimi. Bellikl, adtnnlr bzk kimi adamn hisssin evrilir. ngilis sz olan garland qilada, boyunba qalada sznn trmsindn glir. 154 yni: iar. 155 yni: can. 156 Mkk

78

il birlikd qabaa gtirilck v sl kisindn yetmi df artacaq v bundan sonra mllr trzisin qoyulacaqdr. Qurbanlq heyvann yer dn hr bir damla qan he yer atmam Qadir Allah trfindn qbul edilir - gr qurban aq rkl v mmnuniyytl verilibs. Deyiln gr Mqdds Mhmmd Peymbr deyib ki, qurbanlq heyvann hr bir tk n qurban vern n kitabda bir kramt yazlr. Qan mrasimi fidy-nin kffar edici byklyn aydn gstrir. Kffar sz ingilis dilind (atBirment) iki szdn ibartdir: at v Bir. Bu, iki trfi bir yer gtirmk aktdr, bu halda insanla Allah bardrmaq akt. Bu, barma v satn alma szlri il sinonimdir. Tvrat-da qanda hminin can vardr v ona gr d Qurani Krimd olduu kimi hyat sz il sinonimdir: T Yaradl 9: 4-5157 4) Ancaq ti onun can olan qanla birg yemyin. 5) Mn sizin d qannzn qisasn hr canldan alacaam. Hr heyvandan qannz alacaam, hr insann qann da onun qardandan baqa insandan alacaam. T Yaradl 42: 22158 22) Ruven onlara bel cavab verdi: Mn demdimmi uaa pislik etmyin, lakin siz mn qulaq asmadnz. ndi is onun qanna gr cza kirik. T Levililr 17: 11-14159 11) nki hr mxluqa hyat vern qandr. Mn onu hyatnzn kffarsi n qurbangahda tqdim olunmaa tyin etmim; nki hyat verdiyin gr kffar edn qandr. 12)Buna gr d Mn srail vladlarna demim: <Sizdn he bir ks, aranzda yaayan yadelli d qan yemsin>. 13) srail vladlarndan ya da aralarnda yaayan yadellilrdn yeyil biln heyvan yaxud qu ovlayan insan160 onun qann yer axdb torpaqla rtsn.
157 158 159 160 Allah Nuhla (.s.) danr Rubin qardalar il kiik qardalar Yusif (.s.) haqqnda danr Allah Musa (.s.) vasitsil srail vladlar il danr Levililr 11-d Mqdds Tvrat tmiz (halal) v tmiz olmayan (haram) heyvanlarn dqiq siyahsn verir.

79

14)nki hr mxluqa hyat vern onun qandr. Buna gr Mn srail vladlarna he bir mxluqun qann yemyin demim. nki hr mxluqa hyat vern onun qandr. Onu yeyn hr ks xalqnn arasndan qovulsun. T Qanunun Tkrar 12: 23 24 Qan yemyin, su kimi yer tkn. Qan yemmk qadaas ncild d tsdiq edilir: I Hvarilrin ilri 15: 28-29 28 Mqdds Ruh v biz vacib olan bu qaydalardan baqa sizin stnz he nyi yklmmyi lazm bildik: 29 Btlr tqdim olunan qurbanlarn tini, boularaq ldrln heyvanlarn tini v qan yemyin; xlaqszlqdan da znz uzaq saxlayn. Bunlardan qasanz, dz edrsiniz. Salamat qaln. sraillilr Misiri trk edn gn qoyun v ya kei ksmli v qann evdki qap rivlrinin knarlar v ya bana vurmal idilr: T x 12: 5-7 5) znz birillik qsursuz erkk heyvan gtrn: ya qoyunlardan bir tolu yaxud keilrdn bir pi olsun. 6)Onu ayn on drdnc gnn qdr saxlayn. Qoy axama srail icmasndan hr ks onu kssin. 7) Qurbann qanndan gtrb onu yeycklri evin qapsnn hr iki yan taxtasna v st diryin srtsnlr. Bu qan inananlar Fironun adamlarna ynlmi blalardan qorudu:161 I branilr 11: 28 28 man vasitsil Musa Pasxa qurbannn ksilmsini v onun qannn ilnmsini hyata keirtdi ki, ilk doulanlar ldrn mhvedici mlk sraillilr toxunmasn. Qap rivlrin qann vurulmas hl d bzi lklrd162 Mqdds Eyd l-dha Bayram zaman hyata keirilir.
161 Qorumaq branic Paah demkdir. Bu sz Pasxa sznn mnyidir. 162 Msln, Tunisdki kimi

80

Gnahsz yer tkln qann intiqam alnmaldr: T Yoel 3 : 19.21 19)Yhuda xalqna qddarlq etdiyin, Torpaqlarnda gnahsz qan tkdyn gr Misir viran qalacaq, Edom izsiz bir shra olacaq. 21) Onlarn tkdy qanlarn ndiy qdr balamamam, Lakin bundan sonra balayacaam. Rbb Sionda mskn salr. ncilqanla balama arasndak nisbti vurulayr: I branilr 9: 22 22 Demk olar ki, Qanuna gr hr bir ey qanla tmizlnir v qan axdlmadan balanma olmur. *** Allah n cr qurban tlb edir? Biz grdk ki, bizim inamda nmunmiz olan brahim (.s.) olunun vzin yzlrl mal qara qurban vermy hazr idi. O htta z varisini qurban vermy d hazr idi! Lakin Allah daha byk qurban gndrdi. Sbb: nsan trfindn ediln he bir qurban bizi gnahdan satn almaq n kifayt qdr tmiz ola bilmz. Fidy kimins hyatn xilas etmk n veriln bir eydir. Kolluqda taplan qo he cr Byk Qurban adlana bilmz. Erkk qoyun insanla, xsusn d brahimin (.s.) olu il mqayisd he ndir. Allah yaratd bir qoyunun qann nec dostunun nsli il brabr tuta bilrdi? Qan zlynd Allaha qurbanda faydasz idi. Byk Qurban brahimin (.s.) gtirdiyi qurban deyildi - onu Allah vermidi. Bu, btn qan qurbanlarnn yrtmli olduu vacib drs idi. Allah dostu brahimin (.s.) bel tcrb yaamasna yol verdi ki, bu, ona Allahn sl xaarkterini baa dmkd kmk olsun. Qurani Krim heyvanlarn qurban gtirilmsi haqda aadaklar deyir: Hcc 22: 37 37 Onlarn nti, n d qan, lbtt, Allaha atmaz. Allaha atacaq olan yalnz sizin tqvanzdr. Allah sizi doru yola ynltdiyi n Onu uca tutasnz dey, bunlar siz bel ram etdi Ehsan ednlr mjd ver! 81

 Onlarn n ti, n d qan Allaha atmazo demkdir ki, Allah trfindn qbul ediln qurban ona gr d heyvandan daha yksk dyrli olmaldr. Bu Ay hminin hddn artq faydal olan lav mlumat verir: Allaha atacaq olan yalnz sizin tqvanzdr. Baqa szl, Sizdn gln salehlik Ona atacaq. Allah he n yox, salehliyi qbul edir v salehlik sizin bu tqvanz ifadsindn grdymz kimi heyvanlara ttbiq ediln sz deyil. O zaman salehlik n demkdir? Kim yalandan mlisaleh ola bilr?

82

Kim salehdir?
lk baxdan salehlik Allahn cnnt daxil olmaq n rtini yerin yetirmk mqsdil yax mrammz gstrmk chdi kimi baa dl bilr. Lakin Qurani Krim bir ml d kifayt qdr yax deyil. Allahn xouna glck drcd yax olan qurban yoxdur. Bellikl, yen d Qurani Krimd salehlik sznn mnasn axtarmaq mdrik olard. Buna gr d Qurani Krim aadak szlrl balayr:163 Bqr2: 1, 2 1 lif, Lam, Mim. 2 Bu, he bir kk bh olmayan, mttqilr doru yol gstrn Kitabdr. Allahdan qorxanlar hrfi mnada saleh olan demkdir.164Budur, vvlki fsild sitat gtirdiyimiz Hcc 22: 37d oxuduumuz eyni sz:tqva. Hcc 22: 37 37 Onlarn nti, n d qan, lbtt, Allaha atmaz. Allaha atacaq olan yalnz sizin tqvanzdr. Allah sizi doru yola ynltdiyi n Onu uca tutasnz dey, bunlar siz bel ram etdi. Ehsan ednlr mjd ver! *** Tqvann mnyi Adm (.s.) v Hvva gnah edn zamana gedib xr. Qadaan olunmu meyvni yedikdn sonra Adm (.s.) v Hvva shvlrinin ciddiliyini v itatsizliklrinin nticlrini anladlar: Ta ha20: 121 121 ondan yedilr v drhal hr ikisinin ayb yerlri165 grnd. Onlar aaclarnn yarpaqlarndan yapdrmaa baladlar. Bellikl, Adm Rbbinin mrindn xd, amma mtlbin yetmdi.
163 Bqr 2 Sursinin balancnda, yni giri duas olan Fatih 1 (al) Sursindn drhal sonra. 164 Al-mttqin 165 v ya ayb.

8-ci Fsil

83

T Yaradl 3: 6-8 6) Qadn grd ki, aacn meyvsi yemk n yaxdr, gz xo grnr v bu aac insana drrak vermyi vd edir. Buna gr d o hmin meyvdn drib, yedi. Sonra yannda olan rin d verdi, o da yedi. 7)O vaxt ikisinin d gzlri ald vlpaq olduqlarn bildilr. Buna gr dncir yarpaqlarn bir-birin hrb zlrin fit dzltdilr. 8)Onlar gnn srinliyind bada gzin Rbb Allahn ssini eitdilr. Adm v onun arvad Rbb Allahn hzurundan qab badak aaclarn arasnda gizlndilr. Bizim ilk valideynlrimiz drhal utandlar v Hr eyi Grn166 v Hr eyi Biln167 Allahdan qorxdular. Biz gnah edib qfildn Allahn hr eyi gr bildiyini drk ednd kims bizi lpaq grnd olduu kimi zmz kmksiz rfsiz hiss edirik! Frz edk ki, Allah bizim btn gnahlarmz v pis fikirlrimizi lvhd yazr blk d divar kifayt etmzdi zmz nec hiss edrdik? Xcaltli, bdnam, murdarlanm! Bu mqamda xo xbr ondan ibartdir ki, Allah z yaratdqlarndan imtina etmdi. vvlki fsild d grdymz kimi, Allahn mhbbti rtsizdir. Glin bel deyk: Allah gnaha nifrt edir, lakin gnahkarlar sevir. O, Adm (.s.) trf ilk addm atd: raf 7: 22 22 Bellikl, onlar batil szlrl aldatd. aacn meyvsindn daddqda ayb yerlri grnd. Onlar Cnnt yarpaqlarndan ayb yerlrinin stn rtmy baladlar. Rbbi onlara mracit edib buyurdu: Mgr siz bu aac qadaan etmmidimmi? eytan sizin aq akar dmninizdir, demmidimmi? T Yaradl 3: 9 9 Rbb Allah Admi sslyib dedi: Haradasan? N n Allah Admdn (.s.) harada olduunu sorudu? O, Adm (.s.) v Hvvann harada olduqlarn bilmirdimi? lbtt
166 l-Basir (Nisa 4: 58; Isra 17: 1; ura 42: 11, 27). 167 l-Xabir (nam 6: 18; sra 17: 30; Hucurat 49: 13; Hr 59: 18).

84

bilirdi! Allah Hr yerd Olan168v Hr eyi Bilndir169v buna gr d Onun gzlrindn he n yayna bilmz. Davudun Zburda yazd kimi, ilk insanlarn itatsizliyini Allahdan gizltmk n kifayt qdr byk yarpaq yox idi: Z Mzmur 139: 7-10 7) Hara gedim ki, ruhun orada olmasn? Hara qam ki, hzurunda olmaym? 8) gr gylr xsam, Sn oradasan, llr diyarnda yatsam, Sn oradasan. 9) Qanad alb gndoana usam bel, Dnizi keib gnbatana qonsam bel, 10)Snin sa lin bldim olacaq, Sa lin mni qoruyacaq. nstinktiv olaraq insan ryi mlubiyyti boynuna almaq istmir. O, zn brat qazandrmaq n baqasn, htta Allahn zn gnahlandlrmaa stnlk verir. Nisa 4: 112 112 Hr ks bir xta v ya gnah edib onu gnahsz bir adamn boynuna atarsa, bhsiz ki, z boynuna bhtan v aq akar gnah gtrm olar. raf 7: 28 28 dbsizlik etdiklri zaman: Atalarmz bel grdk. Bunu biz Allah mr etmidir ,- deyirlr. De: Allah dbsizlik mr etmz. Allaha qar bilmdiyiniz eyimi deyirsiniz? T Yaradl 3: 9-13 9)Rbb Allah Admi sslyib dedi: Haradasan? 10) O, cavab verdi: Bada ssini eitdim v lpaq olduum n qorxdum, ona gr d gizlnmim. 11)Allah dedi: Kim sn bildirdi ki, lpaqsan? Sn yemyi qadaan etdiyim aacn meyvsindn yemmisn ki? 12)Adm dedi: Mniml birg olmaq n verdiyin qadn o aacn meyvsindn verdi, mn d yedim. 13) Rbb Allah qadna dedi: Sn niy bel etdin? Qadn dedi:
168 l-Vasi (Bqr 2: 268; Ali mran 3: 73; Maid 5: 54). 169 l-Alim (Bqr 2: 158; Ali mran 3: 92; Nisa 4: 35; Nur 24: 41; hzab 33: 40).

85

lan mni yoldan xartd, mn d yedim. arsiz bdnamlqlarna baxmayaraq Adm (.s.) v Hvva ayblarn rtmy aldlar. Lakin Allahn qarsnda he bir ll dzln paltar bizim xcaltimizi rt bilmz. Gnahn Allahn mkmml dnyasnda qoyduu czqlar he bir chd sil bilmz. Bunu he n brpa ed v ya yax ed bilmz. Allahn nzrind gnahkar lpaqdr. Allah hr bir fikri bilir. Htta insann ed bilcyi minlrl yax ilr d gnah sil bilmz. T Yeaya 64: 6 (5) 6 Hammz el bil ki murdarlandq, Btn saleh mllrimiz murdar skiy bnzr. Hammz yarpaq kimi soluruq, r mllrimiz bizi klk tk sovurub aparr. x yolu lazm idi. N ba verdiyin diqqt yetirin. Qurani Krim gr, Adm (.s.) v Hvva Allahn ltfndn tam asl olduqlarn drk etdilr: raf 7: 23 23 Ey Rbbimiz! Biz zmz zlm etdik. gr bizi balamasan, rhm etmsn, biz, bhsiz ki, ziyana urayanlardan olarq! dedilr. Lakin Allahn cavab gstrir ki, onlarn itatsizliyinin nticsi tamamil qalmaz idi: T Yaradl 3: 16-19 16) Sonra Rbb Allah qadna dedi: Hamil olanda sn ox ziyyt vercym, Uaqlarn ar iind doacaqsan. rin ehtiyacn olacaq, O sn aalq edck. 17) Sonra Rbb Allah Adm dedi: Arvadnn szn qulaq asdn n, Qadaan etdiyim, meyvsini yem dediyim Aacdan yediyin n Sn gr torpaq lntlnir. mrn boyu zhmtl Torpaqdan yemk ld edcksn. 18) O sn tikan v qanqal bitirck, Sn d ldki ot-lfi yeycksn. 19)Aln trinl rk yeycksn. Axrda torpaa qaydacaqsan, nki oradan gtrlmsn, Ona gr ki yerin torpasan, Torpaa da qaydacaqsan. raf 7: 24, 25 24 buyurdu: Bir biriniz dmn olaraq enin! Yerd sizin n 86

bir mddt snacaq v dolanacaq vardr. 25 buyurdu: Orada yaayacaq, orada lck v oradan xarlacaqsnz! Maraqldr ki, buradan aa enin sz yalnlz Adm (.s.) v Hvvaya aid edilmidi, rb dilind burada dual hal ilnir, yni iki nfr n olan cm hal.170 Dual formas raf Sursind olan btn hekaytd istifad edilir. Lakin burada cm formasndadr! Bu o demkdir ki, bu mr tk Adm (.s.) v Hvvaya deyil, ikidn artq insana aiddir. Bu, lbtt, tsadf deyil. Qurani Krim btn briyytin Adm v Hvvann gnah zndn lntlndiyi v dn-dn knar edildiyi faktn vurulayr. Ham zab v rl dolu dnyada yaayr. Hamya aydn grnr ki, biz Admin (.s.) bir zaman yer znn xlifsi kimi malik olduu hkmranl itirmiik! At, dv v qaramal kimi bir ne hlildirilmi heyvandan baqa tbit tamamil bizim hkmranlmz altnda deyil. imk, tufan, sel, zlzl htta alimlrin n mrkkb kflri trfindn bel idar edil bilmir. Htta qular da bizdn uzaq qarlar! lk valideynlrimiz shvlrindn peiman oldular v balanma arzusuna ddlr. Lakin Allah nec balaya bilrdi? Mqdds olan z hkmn dyidir bilrmi? Yox! nsan da Allahn szlrini dyidir bilmz! Qrar dyiilmzdir. Allahn dalti bunun yerin yetirilmsini tlb edir. O, Qisas Alandr.171 Qurani Krimd yazlb: Yunus 10: 64 64 Allahn szlri he vaxt dyimz. Adm (.s.) v Hvva Allahn yaxlndan sui istifad etdilr. Onlar peiman olsalar da, bu, qrlan mnasibtlri brpa etmk n kifayt idimi? Biz tcrbdn bilirik ki, thqir v ya incikliyi balamaq n qdr tindir. Yalnz bir halda itirilmi rfi qansz brpa etmk olar: gr qurban tbbs z zrin gtrrk cinaytkar balayr. Allah da bunu etdi. O, tbbs zrin gtrd v mrhmtini srlr boyunca peymbrlr v elilri heyrt gtirn yolla gstrdi. Qurani Krimdn sitat gtiririk:
170 rb dilind yalnz tk v cm hallar deyil, hminin dual hal (yalnz iki insana v ya obyekt aid olan cm hal) da istifad edilir. 171 l-Mntqim (Scd 32: 22; Zuxruf 43: 41; Duxan 44: 16).

87

raf 7: 25, 26 25 buyurdu: Orada yaayacaq, orada lck v oradan xarlacaqsnz! 26 Ey Adm oullar! Siz ayb yerlrinizi rtck bir geyim v bir d bzkli libas nazil etdik172. Lakin tqva libas daha yaxdr173. Bu, Allahn aylrindndir ki, blk, yd nsiht qulaq asasnz. Burada n ba verir? Diqqtl baxn! lk valideynlrimizin eybini rtmk n gydn libas gldi. Bellikl d Adm (.s.) v Hvvann Allahdan gizlnmk n sbblri yoxdur. laq brpa edilib. Onlarn xcalti gtrlb v ya bel demy stnlk verirsinizs, onlarn lyaqti qaytarlb. Bu o demkdir ki, Adm (.s.) v Hvvann lcyi gn heyvan ksildi v onun gnndn onlara paltar hazrland. Bellikl d Adml (.s.) Hvvann gnahlarnn st rtld, yni onlar baland. Artq onlar Allahn qarsnda zlrini xcaltli hiss etmli v ya gizlnmli deyildilr. Onlar artq lpaq deyildilr, nki heyvann drisi gzl, tmiz bir paltar kimi onlar rtd. I Yaradl 3: 21 21)Onda Rbb Allah Adml arvad n dridn paltar dzltdi v onlara geyindirdi. lk qanl qurban Allahn z trfindn gtirilmidi ki, drisindn Adm (.s.) v Hvvann lpaqln rtmk n paltar hazrlansn. Bunu mmkn etmk n canl bir varlq lmli idi. Bu gnahsz heyvan gnahkarlarn vzin ld. Bunun lm vasitsil Adm (.s.) v Hvva z gnah v bdnamlqlarndan azad oldular. Onlarn rfi qaytarld.174Onlar lm hkmndn brat qazandlar. Balanm olan kanal yenidn aq idi. Su mnbyindn axaraq baan sulayr. T Yeaya 61: 10 10) Rbd byk sevinc tapacaam, Allahmda ryim adlqdan coacaq, nki lngl bznmi by kimi, Br-bzk taxm glin kimi Mn qurtulu geyimi geyindirdi, Salehlik libas il brd.
172 Hrfi mnada: Paltar aa gndrdik. 173 Yaxud: Bu (libas at-taqwah) libas daha yaxdr. 174 On nc fsl baxn (Qurbann fa verici gc).

88

rb dilind balamaq175sz hminin qorumaq v ya nzart etmk demkdir. Bu, digr szlrd d ilnir, msln: rtk, ba rtmk n rf,176v ya dbilq.177Maraqldr ki, Qurani Krim tvb etmi gnahkarlara veriln libas libas t-tqva, salehlik libas adlandrr. Bu ifad onu gstrir ki, balama bizim rsvaylmz rtr v eyni zamanda bizi Allahn hkmndn qoruyur. *** raf 7: 26 sn v mn danr; burada Allah z baucaln biz tklif edir ki, bunun da simvolu Ondan gln erkk qoyundur. Onun qurban rfimizi qaytarmaq v Allahla aramzdak laqni yenidn qurmaq n vacib idi. Bu fidyy gr yax mllrimizl Allahn xouna glmy almaa ehtiyac yoxdur. dalt178insann deyil, Allahn verdiyi hdiyydir.Qurani Krimin dediyi kimi: Zumr 39: 47 47 Yer znd n varsa, hams, stlik bir o qdr d kafirlrin olmu olsayd, mtlq onun qiyamt gnnn pis zabndan qurtarmaq n fidy verrdilr. V Allahdan onlara gman etmdiklri grnckdir.

Budur Allah trfindn veriln gnah v lm probleminin gzlnilmz hlli. Orunun vzin crimni dyn hakim kimi,179Allah tvb edn gnahkara rf Vern180 kimi Ondan gln baucal mft verir. Bu proses hminin vzi qbul edn hr ksin brpasna yol verir: Haqq-hesab gnnd onlar Allahn qarsnda el dayanacaqlar ki, sanki he vaxt qiyama qalxmayblar.Allah lm Gtirn181v eyni zamanda, Brpa Edndir.182
175 176 177 178 179 180 181 182 Qafar Qifara Mifar Tqvah Yeddinci fsl baxn (brahim Allahn yolunu sedi). l-Muiz (Ali mran 3: 26) l-Mumit (Ali mran 3: 156; raf 7: 158; Hicr 15: 23; Hdid 57: 2). l-Muid (Yunus 10: 34; Nml 27: 64; nkbut 29: 19; Al-Buruc 85: 13).

Onlara gman etmdiklri grnckdir

89

T Yeaya 53: 3-7 3)Adamlar ona hqartl baxb rdd etdi. O, drdli, xstliklri grn insan idi, Adamlar ondan z dndrdi, xor baxd. Biz ona qiymt vermdik. 4) slind xstliklrimizi o kdi, Drdlrimizi z zrin gtrd. Biz is onun Allah trfindn czalandrldn, vurulub iztirab kdiyini znn etdik. 5) Bizim asiliyimiz gr onun bdni deildi, r mllrimiz namin zildi, Bizim min-amanlmz n o cza ald, Onun yaralar il biz fa tapdq. 6) Hammz qoyun kimi yolu azmdq, Hr birimiz z yolumuzla gedirdik. Rbb hammzn r mllrinin ykn onun zrin qoydu. 7) Ona zlm etdilr, O, iztirab kdi, amma azn amad. Ksilmy aparlan quzu kimi, Qoyun qrxanlarn qabanda Dilsiz-azsz qoyun kimi azn amad. Fasil edib Allahn mrhmtin kr etmk vaxt deyilmi183? Fatih 1: 1-7 1 Mrhmtli, Rhmli Allahn ad il! 2 Hmd olsun Allaha almlrin Rbbin, 3 mrhmtli , rhmli olana, 4 Haqq-hesab gnnn sahibin! 5 Biz yalnz Sn ibadt edirik v yalnz Sndn kmk dilyirik! 6 Bizi doru yola ynlt! 7 Nemt verdiyin kslrin yoluna! Qzb dar olmularn v azmlarn yox!184
183 Rhmt 184 Bismillhi-r-Rhmani-r-Rahim l hmd lillahi-Rbbi-l-lmin r-Rhmni-r-Rhim Mliki yaumid-Din yak nbudu Va yaka nstin Ihdin-s-Sirat-l-mstqim Sirat-al-lzin-nmt leyihim air-il-magzubi leyhim Vala-az-Zallin.

90

T x 33: 18-19 18) Musa dedi: zztini mn gstr. 19) Rbb dedi: Mn btn xeyirxahlm Snin qarndan keircym v Rbb olan adm qarnda byan edcym. Kim istsm, ltf gstrrm, kim istsm, rhm edrm. T x 34: 5-6 5)Rbb buludun iindn enib orada Musa il durdu v Rbb olan z adn byan edib 6) Musann qarsndan kerk dedi: Rbb Mnm, rhmli v ltfkar Rbb Allaham. Mn hdsiz sbirli, bol mhbbtli v sdaqtliym, T 2 amuel 24: 14 14) Davud Qada dedi: Mnim n ox tindir. nsan lin dmkdns, qoy Rbbin lin dk, nki Onun rhmi oxdur. T Yeaya 49: 13 13)Trnnm edin, ey gylr, Ey yer z, frhln! Ey dalar, sevinc nidalarna qoulun! nki Rbb xalqna tslli verck, ztirab knlrin rhm edck. T Yeaya 49: 10 10) Onlar n ac, n d susuz qalacaq, Qzmar isti v gn onlar vurmayacaq. nki onlara mrhmt edn yol gstrck, Onlar bulaqlara doru ynldck. T Yeaya 54: 7 7)Bir anla sni trk etdim, Amma byk rhml geri qbul edcym. 8) Bir anla qzn qzbl sndn zm dndrdim, Lakin bdi mhbbtiml sn rhm edcym. Bunu sni Satnalan, Rbb deyir. T Yeaya 55: 7 7)Qoy pis adam z yolunu, r adam z fikirlrini atsn. Qoy Rbb sar dnsn ki, Ondan mrhmt tapsn. Qoy bizim Allahmz trf dnsn, nki Onun fvi boldur. T Yeremya 31: 20 20) Efrayim ziz olum deyilmi? Mnim raz olduum vlad 91

deyilmi? Hr df leyhin dananda Yen onu yadma salram. ryim onun n szlayr, Ona hdsiz rhmim glir Rbb bel byan edir. T Nehemya 9: 19, 31 19) Sn z byk mrhmtin namin onlar shrada tk qoymadn. Gndz onlara yolda bldilik etmk n bulud diryini, geclr is gedcklri yolu nurlandrmaq n od diryini qabaqlarndan skik etmdin. 31)Lakin Sn byk mrhmtin gr srail vladlarn mhv olmaa qoymadn, onlar trk etmdin, nki Sn ltfkar v rhmli Allahsan. T Mikeya 7: 18 18) Sa qalan xalqnn czasn aradan gtrn, Asiliyini balayan Snin kimi Allah varm? Qzbini bdi saxlamazsan, nki mhbbt gstrmyi xolayrsan. Mqdds Tvratn n gzl dualarndan birind Daniel (.s.) peymbr bel deyir: T Daniel 9: 9 9) Mrhmt v balamaq is Xudavnd Allahmza mxsusdur, nki biz Ona qar syan etmiik. Z Mzmur 25: 6 6) Ya Rbb, zldn bri var olan Mrhmtini, mhbbtini yada sal. Z Mzmur 51: 3 1)Mhbbtin namin, ey Allah, mn ltf et, Bol mrhmtin gr asiliklrimi sil. I Yaqub 5: 11 11 Budur, biz dzml olanlar bxtiyar hesab edirik. yyubun dzm barsind eitmisiniz v Rbbin axrda n etdiyini d grdnz, nki Rbb ox rhmli v mrhmtlidir. Yhya bn Zkriyydn185 danarkn hvari Luka yazr:
185 Vftizi Yhya

92

I Luka 1: 58 58 Onun qohum-qonular Rbbin ona byk mrhmt gstrdiyini eidnd onunla birg sevindilr. *** Qurani Krim gr, Kitab Allahdan qorxanlara rhbrlik kimi verilmidir.186 Bqr2: 1, 2 1lif, Lam, Mim. 2 Bu, he bir kk-bh olmayan, mttqilr doru yol gstrn Kitabdr. Bu o demkdir ki, biz Allahdan gln Tqvan qbul ednd O bizi dzgn yola ynldck. Bu bizim gndlik bizi Doru Yola ynlt duamza cavab deyilmi? Bli, eldir! Bizim cavabmz tvb edib bu n dyrli hdiyyni qbul etmkdir: Bqr2: 186 186 Bndlrim Mni sndn soruduqda syl ki, Mn yaxnam. Dua edib Mni arann duasn qbul edrm. Grk onlar da Mnim arm qbul edib Mn iman gtirsinlr. Bununla da, ola bilsin ki, doru yola yetisinlr. Hud 11: 3, 90 3 V Rbbinizdn balanmanz dilysiniz. Sonra Ona tvb edin ki, myyn bir mddtsiz yax gn-gzran versin v hr bir ml sahibin mkafatn ehsan buyursun. gr z dndrsniz, bilin ki, mn byk gnn siz z verck zabndan qorxuram. 90 Rbbinizdn balanmanz dilyin v Ona tvb edin. Hqiqtn, Rbbim rhm edndir, sevndir! Nsr 110: 3 3 Rbbini hmd-sna il tqdis et v Ondan balanman dil. Hqiqtn, O, tvblri qbul edndir! Buna gr d daha artq gzlmy ehtiyac yoxdur.Allah bizi balamaq arzusundadr. O, Saleh olandr, lakin ilk nvbd O, Mrhmtli olandr. Qoy he kim ox Mrhmtli olana qar inadkar olaraq qalamsn! ***
186 Hrfi olaraq l-Mttqn: Allah trfindn veriln tqvan baa dnlr.

93

Lap balancdan Allah z peymbrlrin gstrib ki, insann gnahna gr xilas n O, qanl qurban istyir. Adm (.s.) Allahdan tqva alandan sonra bizdigr qanl qurban tqdim edilmsi haqda eidirik, bu df Habil187trfindn. Admin iki olu Qabil188v Habil mxtlif cr nzir gtirdilr. Habil srsndn bir qoyun verdi v Allah onun nzirini qbul etdi. Habil tqva haqqnda hqiqti baa dd. Lakin onun qardann nziri sahnin mhsulundan gtrlmd, yni qansz idi; v Allah bunu ondan qbul etmdi. Qurani Krim deyir: Maid 5: 27 27 Onlara Admin iki olunun hvalatn olduu kimi syl. Onlar qurban gtirdiklri zaman birinin qurban qbul edilmi, digrininki is qbul olunmamd. T Yaradl 4: 3-4 3)Bir mddt kendn sonra Qabil torpan bhrsindn Rbb Allaha tqdim gtirdi. 4) Habil d srsnd ilk doulan heyvanlardan bir nesini v onlarn piyini tqdim etdi. Rbb Habili v onun tqdimini qbul etdi, 5)ancaq Qabili v onun tqdimini qbul etmdi. Buna gr d Qabil brk qzblnib qaqaban sallad. I branilr 11: 4 4 man vasitsil Habil Allaha Qabildn daha yax bir qurban tqdim etdi. Bunun vasitsil saleh olduu tsdiq edildi, nki Allah onun tqdimlri bard hadt etdi. Habil lm olduu halda iman vasitsil hl d danr. Bu aylr qann vacibliyini gstrir. Qurbann qan gnahlardan satn alnmaq n vacib idi. qansz qurban dyrsizdir. Bu o demkdir ki, gnahkarn vzin gnahszn lmnn simvolu olmaldr. Beinci fsild189grdymz kimi, bu, fidy sznn daha drin mnasdr.
187 Habil 188 Qabil 189 Xilasn mnas.

94

Qabil z mllrini, bandan olan mhsuldan gtirdi. O, z bann mhsulundan (yax mllrini) nzir kimi gtirrk Allaha tsir etmk v Onun xouna glmy ald. O fikirldi ki, bununla da cnnt girii qazana bilr. Lakin Allah onun qurbann qbul etmdi, nki onda gnahsz mxluqun lmnn simvolu olan qan yox idi. He ks Allahn ltfn ala bilmz. Btv bir qatar meyvtrvz he bir gnaha gr bel balanma ala bilmz. Qabil Allahn hd razlamasn z planlar v mllri il yerin yetirmy alarkn ciddi shv edirdi. Bxil, yax nailiyytlrimizi rvt kimi tklif etmk vasitsil cnnt girmk n almaa ehtiyac yoxdur. Glin Allahdan rzaltini gizltmy alan Admin (.s.) byk olu Qabil kimi olmayaq. Maid 5: 27 27 Onlara Admin iki olunun hvalatn olduu kimi syl. Onlar qurban gtirdiklri zaman birinin qurban qbul edilmi, digrininki is qbul olunmamd. demidi: Sni mtlq ldrcym! bel cavab vermidi: Allah yalnz mttqilrdn qbul edr! Hcc 22: 37 37Onlarn nti, n d qan, lbtt, Allaha atmaz. Allaha atacaq olan yalnz sizin tqvanzdr. Allah sizi doru yola ynltdiyi n Onu uca tutasnz dey, bunlar siz bel ram etdi. Ehsan ednlr mjd ver! T Habaqquq 2: 4b 4) Amma saleh adam iman il yaayacaq. I Efeslilr 2: 8-9 8 nki iman vasitsil, ltfl xilas oldunuz. Bu, sizin nailiyytiniz deyil, Allahn hdiyysidir. 9 mllrl deyil ki, he kim yn bilmsin. Mqdds Kitablar elan edir ki, briyyt n yegan xilas yolu Allahn mrhmtidir. Allah balanma ver biln yegan xsdir. Yalnz O, xilas ver bilr. Biz Onun mrhmti vasitsil brat qazana bilrik. 95

T x 13: 21 21)Rbb onlarn qaba il gndz onlara yol gstrmk n bulud diryind, gec is onlara iq vermk n od diryind gedirdi ki, gndz d, gec d ged bilsinlr. T 1 Padahlar 8: 36 36)o vaxt Sn gyd eit, qullarnn v xalqn srailin gnahn bala v gedcklri doru yolu onlara gstr. Xalqna irs kimi verdiyin torpana da ya gndr. Z Mzmur 107: 7 7) Yaamaq n onlar bir hr atanadk Onlar dz yolla apard. I Matta 21: 32 32 nki Yhya190 sizin yannza salehlik yolunu gstrmy gldi. Sizs ona inanmadnz, amma vergiyanlar v fahilr ona inandlar. Siz bunu grdkdn sonra da peman olub ona inanmadnz. Nticd gnahndan balanma istyn gnahkar Allahn z mrhmtind ad xilas yolunu dqiq izlmlidir. Allahn tklifi cnnt dmyin yegan yoludur. Bu yolu semynlr z gnahlarnda lmli olacaqlar. Mrym 19: 67-69, 72 67 Mgr insan ilk nc onu he bir ey deyilkn yaratdmz xatrlamrm? 68 Rbbin and olsun ki, Biz onlar eytanlarla birlikd yb mhr gtirck, sonra onlar diz st km halda Chnnmin trafna dzcyik. 69 Sonra hr bir firqdn Rhmana n ox asi olan dartb xardacaq. 72 Sonra Biz Allahdan qorxub pis mllrdn kinnlr nicat verck, zalmlar is orada diz st km halda saxlayacaq! Glin brahim (.s.) kimi Allahn satn almasna etibar etmyi sek v o zaman chnnmin alovundan qam olacaq. O zaman biz dzgn qrar qbul etmi olacaq v n gzl Allaha kr-hrt nmlrind Davuda (.s.) qoula bilcyik:
190 Vftizi Yhya (Yhya Ibn Zkariyy)

96

Z Mzmur 103: 1-13 1)Rbb alq et, ey knlm, Ey btn varlm, Onun mqdds adna alq et! 2)Rbb alq et, ey knlm, Unutma etdiyi yaxlqlar: 3) Odur btn tqsirlrini fv edn, Btn xstliklrin fa vern. 4) Odur hyatn mzara dmkdn qurtaran, Mhbbtin, mrhmtin tacn bana qoyan. 5) Odur mr boyu sni brkti il doyduran, Sni tzlyib gnc, gmrah qartala oxadan. 6)Rbb btn miskinlr Haqq-dalt gstrir. 7)Yollarn Musaya, mllrini srail vladlarna gstrib. 8) Rbb ltfkar v rhmlidir, Hdsiz sbirli v bol mhbbtlidir. 9)Hmi thmtlndirmz, Qzbi sonsuza qdr srmz. 10) Biziml gnahlarmza gr davranmaz, Tqsirlrimizin vzini xmaz. 11) nki gylr yerdn n qdr ucadrsa, Ondan qorxanlara olan mhbbti o qdr bykdr. 12) N qdr rq qrbdn uzaqdrsa, Asiliklrimizi bizdn o qdr uzaqladrb. 13) Ata vladlarna rhm etdiyi kimi Rbb d Ondan qorxanlara el rhm edir.

97

Yalnz Biri dyri dy bilrdi rq torpanda qarsna qtld gnahlandrlan biri gtirilmi bir hakim var idi. trafl aradrmadan sonra qrar qbul edildi. Hakim qatil elan etdi: Cza qan axdlmasdr. Cinaytkar dedi: Lap yax, sonra is qula n is pldad v o da qatilin evin gedib bir gyrin gtirdi. Mtthim sonra hakim dedi: Cnab hakim, mnim gyrinimi gtrb qann axt. Quun qan insann gnah n qbul ediln deyil,hakim cavab verdi. Mtthim quldan toyuq gtirmsini istdi. Budur, mnim toyuumu gtrb qann axt, qatil hakim dedi v o is bel cavab verdi: Toyuun qan insann gnah n qbul ediln deyil. nc df cani quluna n is pldad v o, qoyun gtirdi. Cnab hakim, mnim qoyunumu gtrb onun qann axt. Hakim elan etdi ki, qoyunun qan insann gnah n qbul ediln deyil. Kii yen d n is pldad v qul bu df ink gtirdi. Cnab hakim, mnim inyimi gtrb onun qann axt. O, eyni cavab eitdi: Qaramaln qan insann gnah n qbul ediln deyil. Qul bu df d dv il gldi v eyni il hakim dedi ki, htta dvnin qan da insann gnah n qbul ediln deyil. Bu df qul qatilin dostu il gldi: Bu mnim dostumdur v o, knll glib; onu gtr v qann axt. Hakim mnsiflrl mslhtldi v sonra uca ssl dedi: nsann qan insann gnah n kifaytdir; qatilin dostunu gtrb onun qann axt. *** ndi biz hr eydn byk olan sirr glib atmq: Qurban kimdir?
191 Bu fsil li Mnsurun etdiyi tdqiqatlara saslanmdr (onun icazsi il oxaldlb, yenidn baxlb v tamamlanmdr).

9-cu Fsil191

98

Biz qurban haqqnda bir ne faktlar akar etdik v indi Mqdds Eyd l-dha Bayramnn n drin sirrin atdq: Glin qurban haqqnda akar etdiklrimizi cmldirk: 1. Qurban heyvandan daha artq nyins simvoludur v saleh kimi tsvir edil bilr. Baqa szl, sl qurban real insan idi. 2. Qurban Allahdan idi v Allah z onu gndrdi. 3. Qurban saf v mkmml idi. 4. Qurban mczli yolla gldi. 5. Qurban byk idi. 6. Qurban ld. 7. Qurban fidy olmaq n kifayt qdr uzun yaad. 8. 9. 10. 11. Qurbann qan axdld. Qurban Moriya danda gtirilmidi. Qurban Allahn fidysinin simvolu idi. Qurbann lm insana hyat verdi.

Bu Qurban haqqnda n bilirik?

*** Bu Qurban kimdir? lk bnd baxaraq grrk ki, qurban Allahdan gndriln biri olmaldr. Msum, yni he bir gnahsz olmaldr. Gnahsz olan bir eli varm? Bzi insanlar el fikirlir ki, peymbrlr v elilr gnahszdrlar. Lakin Qurani Krim bu fikri dstklyirmi? Biz 5-ci Fsild192grdk ki, bu bel deyil. Drhal grrk ki, Qurani Krim peymbrlr v elilr arasnda bir istisnann adn kir. Qurani Krim gr gnahsz olan yalnz bir peymbr var. Qurani Krim he vaxt Onunla laqdar he bir gnahn v ya balanma n hr hans bir sbbin adn kmir. ksin, O, Msum Biri adlanan Peymbr / Elidir: Mrym 19: 19 19 Mn sn ancaq tmiz bir olan balamaq n Rbbinin elisiym! dedi. Msum sz rb dilind zkiy demkdir. Bu, gnahsz
192 N n qurbana ehtiyacmz var?

99

kimi trcm edil bilr v Qurani Krimd baqa he kim n ildilmir. Zkiy sz zka szndn glir:rkd msum olmaq, dzgn, saleh, yax olmaq. mann saslarndan biri olan zkat193 qazandmzn kiik bir hisssini nzir vermkl Ondan xeyir dua almaq n Allahn gstrdiyi yollardan biridir. Ona gr d z-Zkiy lahi tlblri dyndir v buna gr d brat qazandrmaa, birinin rfini tsdiqlmy v ya brpa etmy uyun glir. Sual beldir: Bu msum oul kimdir? Ali mran3: 45 45 Mlklr dedilr: Ya Mrym! Hqiqtn, Allah z trfindn bir klm il sn mjd verir. Onun ad Mrym olu sa lMsihdir ki, dnyada v axirtd an uca v yaxn olanlardandr.194 Onun ad l-Msih sa bn Mrymdir: sa, Mrymin Olu, Allahn Elisi. ox adam el fikirlir ki,l-Msih sa adnn he bir xsusi mnas yoxdur lakin adlar, xsusil d rq dnc trzind xsusi mna ksb edir: onlar insann xarakterini ifad edir. Bundan da lav diqqt yetirin ki, Allah Mrym dedi: Onun ad Bu o demkdir ki, bu adlar hr hans valideyn v ya qohumlar trfindn verilmmidi, Allahn z trfindn verilmidi! Msih sz msaha feilindn kk alr: silmk; yumaq; tmizlmk; aradan gtrmk. Bellikl, l-Msih tmizlyn, lvhni tmiz silndir. Onun adnn ikinci hisssi sa rb dilind xsusi bir mna ksb etmir. brani dilind xilas v xobxtlik gtirn demkdir.195 *** l-Msih sa bn Mrymhtta doulmazdan vvl z193 Xeyriyy 194 Mllifin z trcmsi. 195 Is ibrani dilindki Yeshua adnn yunan formas olan Isus-dan glir ki, bunun mnas bel demkdir: midsizlikd olduunu fikirlnd son anda vziyyti saxlayan, msln, drin quyuya uzanb z-zn oradan xa bilmyni xaran biri.

100

Zkiy adlandrlmd. O, yegan Peymbr / Elidir ki, zn salamlayr: Mrym 19: 33 33 Doulduum gn d, lcyim gn d, dirilcyim gn d mn salam olsun! Digr peymbrlr / elilr Allaha slh n dua edirs,196lMsih sa bn Mrym Allah trfindn bunu vermk n gndrilmidir. Buna gr d Onun adndan sonra deyirik: Slh Ondadr,197digr peymbrlr haqqnda is deyirik: Qoy Allah Onu dualasn v Ona slh versin. Yegan l-Msih sa bn Mrymdir ki, ilk tapntya uyun glir. sl Qurban ola biln tk Odur. Lakin baxaq grk O, digr tapntlarla da uyun glirmi? *** Drdnc tapntdan198glin bunu soruaq: l-Msih sa bn Mrym bu dnyaya mczli yolla gldimi?Cavab: bli. Btn insanlar irisind yegan O, bakirdn doulmudu. Qurani Krim dediyi kimi: nbiya 21: 91 91 smtini qoruyan da! Biz z ruhumuzdan ona frdk, onu v olunu almlr bir mcz etdik. Thrim 66: 12 12 hminin namusunu mhkm qoruyub saxlam mrann qz Mrymi d misal kdi. Biz libasnn yaxasndan ona z ruhumuzdan frdk. Mrym Rbbinin szlrini, kitablarn tsdiq etdi v itat ednlrdn oldu. *** Beinci tapntdan199glin soruaq: l-Msih sa bn Mrymd byklk var idimi? Bli! Qurani Krim l-Msih sa bn Mrym haqqnda deyir:
196 197 198 199 Salm (slh, min-amanlq, xobxtlik). Salmuhu alayna Qurban mczli yolla gldi. Qurban byk idi.

101

Ali mran3: 45 45 Mlklr dedilr: Ya Mrym! Hqiqtn, Allah z trfindn bir klm il sn mjd verir. Onun ad Mrym olu sa lMsihdir ki, dnyada v axirtd an uca v yaxn olanlardandr.200 Nisa 4: 171 171 Ey kitab hli! z dininizd hddi amayn! Allah barsind yalnz haqq deyin. Hqiqtn, Mrym olu sa l-Msih ancaq Allahn peymbri,201 Mrym atdrd bir sz202 v Onun trfindn olan bir ruhdur.203 Allaha v peymbrlrin iman gtirin. dr demyin. son qoyun ki, sizin n daha yax olar. Hqiqtn, Allah tk bir tanrdr. vlad olmaqdan knardr. Gylrd v yerd n varsa, Onundur. Allahn vkil olmas bs edr! l-Msih sa bn Mrym Qurani KrimdUcaya qaldrlm yegan Ksdir. Yegan Onun haqqnda deyilir ki, Allahn Sz v Ondan gln Ruh. Qurani Krim Allahn z Ruhunu frdy iki sas xsi xatrladr: Adm (.s.) v l-Msih sa bn Mrym. Adm (.s.) haqqnda bel deyir: Scd 32: 9a 9a Sonra onu dzldib insan klin sald v ona z ruhundan frd. Adml (.s.) l-Msih sa bn Mrym arasnda frq varm? Bli v htta ox frq! Allah Adm (.s.) ruhundan frdy halda, l-Msih sa bn MrymAllahdan olan Ruh204adlanr. Bundan lav, Adm (.s.) Aaha itatsizlik etdiyi n onun xsusi mvqeyi lklndi. Qurani Krim dediyi kimi: Ta ha20: 121 121 ondan yedilr v drhal hr ikisinin ayb yerlri grnd.
200 Mllifin z trcmsi. 201 Rassl-Ullh 202 Kalimat-Ullh 203 Mllifin z trcmsi. 204 Nisa 4: 171. Bir ox dillrd ruh v can szlri sinonimdir. Msln, rblr bunu bel baa dck ki, Al-Mash Isa Ibn Maryam Allahdan gln Candr.

102

Onlar cnnt aaclarnn yarpaqlarndan yapdrmaa baladlar. Bellikl, Adm Rbbinin mrindn xd, amma mtlbin yetmdi. ksin l-Msih sa bn Mryml bel olmamas onu tsdiqlyir ki, O, Admin (.s.) etdiyi kimi Allahla laqsini itirmdi. Buna gr d Onun haqqnda deyilir: Mrym 19: 19 19 Mn sn ancaq tmiz bir olan balamaq n Rbbinin elisiym! dedi. l-Msih sa bn Mrym bununla seilirdi: Allah z Ruhunu Mrym frd. Bu yolla da o, l-Msih sa bn Mrym hamil qaldhe bir kii olmadan; l-Msih sa bn Mrymin Allahla mnasibti itatsizlik v ya gnahla dyiilmdi v ya pozulmad. Biz dey bilrik ki, l-Msih sa bn Mrymd insan tbiti (anas Mrymdn ald) v mqdds ruh tbiti (Allahn Mrym frdy Ruhdan ald) var idi. Nticd l-Msih sa bn Mrymin Allahdan asll tkraredilmz idi, bellikl tk O, beinci tapntya uyun glir. Qurban ox byk idi! *** Lakin bir oxlar deyir ki l-Msih sa bn Mrymin lmsi sadc mmkn deyil. Bir ox Mslmanlar n l-Msih sa bn Mrymin armxa kilmsi ideyas kfr saylr. Biz bu aytl tanq: Nisa 4: 157 157 Biz, Allahn elisi Mrym olu sa l-Msihi ldrdk, - demlridir. Halbuki onlar san n ldrdlr, n d armxa kdilr. Onlarda yalnz bel bir tsvvr yarand. Bu haql ixtilafda olanlar onun barsind, lbtt, kk-bh irisinddirlr. Onlarn buna dair he bir mlumat yoxdur. Onlar ancaq znn qaplrlar. Hqiqtd onu ldrmmidilr.205 Nvbti fsild bu ziddiyt baxacaq.
205 Mllifin z trcmsi.

103

l-Msih sa bn Mrym problemi gr l-Msih sa bn Mrym dyrli qurbann tmsil etdiyidirs, bu o demkdir ki, O, brahimin (.s.) olunu v xilasa ehtiyac olan btn insanlar satn almaq n lmli idi. Altnc tapntda207grdk ki, qurban lmli idi. Lakin bu o demkdirmi ki, l-Msih sa bn Mrym ld? Bir ox inananlar iddia edir ki,l-Msih sa bn Mrym lmdi. Bu iddiann trfdarlar z fikirlrini Qurani Krimd bir Ayd olan bir ne sz saslandrrlar: Nisa 4: 157 157 Biz, Allahn elisi Mrym olu sa l-Msihi ldrdk, - demlridir. Halbuki onlar san n ldrdlr, n d armxa kdilr. Onlarda yalnz bel bir tsvvr yarand. Bu haql ixtilafda olanlar onun barsind, lbtt, kk-bh irisinddirlr. Onlarn buna dair he bir mlumat yoxdur. Onlar ancaq znn qaplrlar. Hqiqtd onu ldrmmidilr.208 Halbuki, bu mtn maraql drcd ikimnaldr: Onlarda yalnz bel bir tsvvr yarand.209Ola bilsin ki, bu sbbdn d bu Ayy bu qdr ox mxtlif izahlar verilib. Erkn Mslman alimlri baa drdlr ki, bunu izah etmyin mxtlif yollar var. t tbri210n ox yaylm drd yol tklif etmidi: 1. l-Msih sa bn Mrym armxda lmdi, yalnz huunu itirdi. 2. armxdak l-Msih sa bn Mrym deyildi, Onun yerin baqa kims armxa kilmidi. 3. l-Msih sa bn Mrym slind lmd, lakin armxda deyil, sonradan: O, mczli yolla armxdan xilas edildi v lmdi; O, sonradan tbii sbblrdn ld. 4. l-Msih sa bn Mrym slind Msihilrin dediyi kimi
206 207 208 209 210 Bu fsil li Mnsurun etdiyi tdqiqatlara saslanmdr (onun icazsi il oxaldlb, yenidn baxlb v tamamlanmdr). Qurban ld Mllifin z trcmsi. ubbiha lahum 224/839-310/923.

10-cu Fsil206

mumi fikir

104

armxda ld. Birinci bax lm211yuxu kimi baa ddy halda, ikincisi l keirmk mnasn verir; ncs iddia edir ki, bu ayd qeyri xronoloji dzl varv axrcs is lm hrfi mnada baa dr. Digrlri, xsusn d Fxrddin r Razi,212 bir ne baqa mmkn olan rh yollarn tklif etmidilr. Mnasn baa dmy min olmaq n glin bu Aynin kontekstin baxaq. Bunu etmsk mesaj v bu mvzuya dair hr eyi thrif ed bilrik. Msln, kims deyr ki, Dua ed bilmrik, nki yazlmdr: namaza yaxnlamayn(Nisa 4: 43), lakin Qurani Krimin he vaxt dua etmyi qadaan etmmsin bh yoxdur! Cavab budur ki, tam formas deyir: kili olanda namaza yaxnlamayn. Bu nmun kontekst baxmadan ntic xarman nec asan olduunu gstrir. Bir Aydn bir ne sz seib Aynin eyni mvzuda olan qalan hisssini inkar etmk Qurani Krimin mnasn dyimkl eynidir! gr Ayni kontekstind oxusaq, o zaman onu dzgn baa drik. Ona gr d glin Nisa 4: 157-nin kontekstini diqqtl oxuyaq: Nisa 4: 153-159 153 Kitab hli snin onlara gydn bir kitab endirmyini istyirlr. Halbuki onlar Musadan bundan daha byyn istmi v: Biz Allah akar gstr! demidilr. V z daltsizliklri zndn onlar ildrm vurmudu. Sonra onlara aq-aydn mczlr gldiyi halda, buzova sitayi etmidilr. Biz bundan da kedik v Musaya aq-akar dlil verdik. 154 hd riayt etsinlr dey, Tur dan onlarn zrin qaldrdq v onlara: Qapdan scd edrk daxil olun, nb gnnn qayda qanununu pozmayn! dedik. V onlardan mhkm hd aldq. 155 Lakin onlar verdiklri hdi pozduqlar, Allahn aylrini inkar
211 Vft 212 Fakhr ad-Dn AR-RZ, 606/1212.

Kontekst mhmdr

105

etdiklri, peymbrlri haqsz yer ldrdklri v: rklrimiz prdlidir! - dediklri ucundan. Bli, z kfrlri zndn Allah onlarn rklrin mhr vurmudur. Buna gr d onlarn yalnz az bir hisssi iman gtirr. 156 Onlar hm d kfr etdiklri v Mrym qar byk bir bhtan dediklri n. 157 Biz, Allahn elisi Mrym olu sa l-Msihi ldrdk, - demlridir. Halbuki onlar san n ldrdlr, n d armxa kdilr. Onlarda yalnz bel bir tsvvr yarand. Bu haql ixtilafda olanlar onun barsind, lbtt, kk bh irisinddirlr. Onlarn buna dair he bir mlumat yoxdur. Onlar ancaq znn qaplrlar. Hqiqtd onu ldrmmidilr. 158 Xeyr, Allah onu z drgahna qaldrmdr. bhsiz, Allah yenilmz qvvt sahibi, hikmt sahibidir! 159 Kitab hlindn el bir ks olmaz ki, lmndn vvl ona iman gtirmsin, lakin o, qiyamt gnnd onlarn leyhin hadt verckdir. ndi glin bu Aynin (Nisa 4: 157)sas mvzusuna baxaq. Mvzu l-Msih sa bn Mrym deyil, bir qrup insandr, onlar bu Ayd dqiqldirilmir. Ondan qabaqk Ayd is onlarn kim olduu aydn deyilir: Nisa 4: 153 153 Kitab hli snin onlara gydn bir kitab endirmyini istyirlr. Halbuki onlar Musadan bundan daha byyn istmi v: Biz Allah akar gstr! demidilr. V z daltsizliklri zndn onlar ildrm vurmudu. Sonra onlara aq aydn mczlr gldiyi halda, buzova sitayi etmidilr. Biz bundan da kedik v Musaya aq akar dlil verdik. Bu Ay kimin haqqnda danr? nb gn insanlar, Musann (.s.) insanlar, hminin Israil vladlar213olan Yhudilr Mhmmd Rsul-Allahn (s..s.) v Musann (.s.) masirlri idilr! Nisa 4: 154 154 hd riayt etsinlr dey, Tur dan onlarn zrin qaldrdq v onlara: Qapdan scd edrk daxil olun, nb gnnn qayda qanununu pozmayn! dedik. V onlardan
213 Israil. Israil Yakub / Yaqubun ikinci addr.

106

mhkm hd aldq. Bu Ay kimin haqqnda danr? Musann (.s.) adamlar, yni o zamann Yhudilri! Nisa 4: 155 155 Lakin onlar verdiklri hdi pozduqlar, Allahn aylrini inkar etdiklri, peymbrlri haqsz yer ldrdklri v: rklrimiz prdlidir! - dediklri ucundan. Bli, z kfrlri zndn Allah onlarn rklrin mhr vurmudur (kilidlmidir). Buna gr d onlarn yalnz az bir hisssi iman gtirr. Bu Ay kimin haqqnda danr? Burada da peymbrlrin adamlar, yni Israil vladlar, Musa (.s.) il yaayanlar! Nisa: 156 156 Onlar hm d kfr etdiklri v Mrym qar byk bir bhtan dediklri n. Bu Ay kimin haqqnda danr? Yen d l-Msih sa bn Mrymin vaxtnda olan Yhudilr! Nisa 4: 157 157 Biz, Allahn elisi Mrym olu sa l Msihi ldrdk, - demlridir. Halbuki onlar san n ldrdlr, n d armxa kdilr. Onlarda yalnz bel bir tsvvr yarand. Bu haql ixtilafda olanlar onun barsind, lbtt, kk bh irisinddirlr. Onlarn buna dair he bir mlumat yoxdur. Onlar ancaq znn qaplrlar. Hqiqtd onu ldrmmidilr.214 Bu Ay kimin haqqnda danr? Bir daha Musann (.s.) adamlar Mdin l- Mnvvrd215 olan sraillilr.

Grdymz kimi 157-ci Ay vvlki Aylrin tamamlanmasdr v onlarn hamsnn bir mvzusu vardr: Musann vaxtnda, Mhmmd Rsul-Allahn (s..s.) v l-Msih sa bn Mrymin
214 Mllifin z trcmsi. 215 Mdin.

sl mna

***

107

vaxtinda olan Musann (.s.) adamlar. He yerd Msihilr xatrladlmr dey Msihilrl bu Ay haqqnda istniln mzakir Yhudi kontekstini nzrdn qarr. Bunu baa dnd bu Aynin dzgn mnasn tuta bilirik: Nisa 4: 157 157 Biz, Allahn elisi Mrym olu sa l Msihi ldrdk, - demlridir. Halbuki onlar san n ldrdlr, n d armxa kdilr. Onlarda yalnz bel bir tsvvr yarand. Bu haql ixtilafda olanlar onun barsind, lbtt, kk bh irisinddirlr. Onlarn buna dair he bir mlumat yoxdur. Onlar ancaq znn qaplrlar. Hqiqtd onu ldrmmidilr.216 Bu o demkdir ki, Mhmmdin (s..s.) vaxtnda olan Yhudilr, nbni saxlayanlar zlrini el aparrdlar ki, onlarn sann vaxtnda olan cdadlar Allahn Elisinin, l-Msih sa bn Mrymin hyatna son qoymudular. Lakin, Qurani Krim deyir ki, bu Yhudilr Onu ldrmdilr, onlar onu armxa kmdilr, lakin onlara el gldi. Ay kimin haqqnda danr? l-Msih sa bn Mrymin trafnda olan Yhudilr haqqnda! Ay n deyir? Deyir ki, bu Yhudilr zlri ziyyt kmsi v lmsi n lMsih sa bn Mrymi armxa mismarlamadlar. n mntiqi izah odur ki, srail vladlar l-Msih sa bn Mrymi ldrmdilr; Romallar ldrdlr. Dorudan da Yhudilr Onu armxa kmdilr. Bu, faktdr ki, tarix boyunca Yhudilr insanlar edam etmk n he vaxt armxdan istifad etmirdilr; onlar daa basmaqdan istifad edirdilr. armxdan cinaytkarlar edam etmk n istifad edn Romallar idi. Yhudilrin vzin bu alaq ii grn Romallar idi. Sonra grcyimiz kimi,217bu, Qurani Krimd bu mvzuda olan digr Aylrl ahngdardr. *** Bs Ay l-Msih sa bn Mrymin lmdiyini deyirmi? Yox! Fakt budur ki, n burada, n d btn Qurani Krimin baqa yerind l-Msih sa bn Mrym lmdi deyilmir. bhsiz, o zaman yaayan Yhudilr l-Msih sa bn Mrymdn imtina etdilr v Ondan v Onun mesajndan canlarn qurtarmaq
216 Mllifin z trcmsi. 217 Gln fsild ( Ay _ Bir Cavab).

108

istyirdilr. Qurani Krim qdim zamanda nbnin adamlar haqqnda bunu xatrladr: Bqr2: 87 87 Biz Musaya kitab verdik, ondan sonra da bir birinin ardnca peymbrlr gndrdik. Mrym olu saya akar mczlr bx etdik v onu mqdds ruhla qvvtlndirdik. Hr df siz ryiniz yatmayan bir ey gtirn peymbr tkbbr gstrmirdinizmi? Mhz buna gr d onlarn bir qismini tkzib etdiniz, bir qismini is ldrdnz. Ali mran3: 54 54 Onlar hiylyl atdlar. Allah da onlarn hiylsin vz verdi. Allah hiylgrlrdn tdbirlidir . Maid 5: 70 70 Biz srail oullarndan hd alm, onlara peymbrlr gndrmidik. Hr df bir peymbr onlara rklrin yatmayan bir hkm gtirdikd bir qismini yalan hesab edr, bir qismini d ldrrdilr.218 Tarix gstrir ki, Yhudilrin bzilri qrurlu idilr; onlar xolarna glmyn mesaj gtirn peymbrlri yalan adlandrrdlar; onlardan bzilrini qtl yetirdilr. I Matta 23: 29-31 29 Vay halnza, ey ilahiyyatlar v fariseylr ikizllr! nki siz peymbrlr mqbrlr tikirsiniz, salehlrin abidlrini bzyirsiniz. 30 Biz ata-babalarmzn yaad gnlrd yaasaydq, peymbrlrin qann tkmkd onlarla rik olmazdq deyirsiniz. 31 Bellikl, peymbrlri ldrnlrin vladlar olduunuza znz hadt edirsiniz. Biz bilirik ki, onlar l-Msih sa bn Mrymi v Onun mesajn mhv etmk istyirdilr. Flstin Roma imperiyasnn rhbrliyi altnda idi. Onun sakinlri l-Msih sa bn Mrymi daa basmaqla edam ed bilrdilr, lakin onlar istyirdilr ki, O, cinaytkarlar n nzrd tutulmu alaldc armx lm il lsn. Sonra grcyik
218 Mllifin z trcmsi.

109

ki,219bu, Allahn planna uyun idi. Sual beldir:

Yen d cavab Qurani Krimddir, burada Mhmmd RsulAllah (s..s.) Mdind Yhudilrl l-Msih sa bn Mrym haqqnda n gzl szlrl danr. O, Yhudilrin qarsnda l-Msih sa bn Mrymi mdafi edir v onlar Ona doru ynltmy alrd. Qurani Krim gr l-Msih sa bn Mrym Msih220 adlanan yegan Peymbr / Elidir: Msih sz rb dilind msaha feilindn irli glir ki, bu da msh etmk, tumarlamaq, srtmk mnasn verir. Msh edilmi n uca olmaq n seilmi demkdir. l-Msih sa bn Mrym hqiqtn Allahn seilmiidir! Bundan lav, vvlki fsildn221 grdymz kimi msaha hminin silmk; yumaq; tmizlmk; gtrmk demkdir. Bellikll-Msih tmizlyn Biridir. Hm d msaha yarann saalmas n zrin zeytun yann ttbiq edilmsi n d istifad edilir.222Ona gr d l-Msih bizim yaralarmz saaldan Biridir. Buna gr d Qurani Krim biz nsiht verir ki, biz gstri vern hkim etibar etdiyimiz kimi Ona etibar edk: Ali mran3: 50-51 50 Mndn vvl gndrilmi Tvrat tsdiq edrk siz haram edilmi bzi eylri halal etmk n gldim v siz Rbbiniz trfindn bir mcz gtirdim. ndi Allahdan qorxun v mn itat edin! 51 bh yoxdur ki, Allah mnim d Rbbim, sizin d Rbbinizdir. El is Ona ibadt edin! Budur doru yol!223 ***
219 12-ci Fsil (Qurbann fa verici gc). 220 Msih 221 Yalnz biri dyri dy bilrdi 222 Napoleon Bonapart Misird olduu zaman bu rb szn eidib ondan Fransz sz olan masaj (massage) szn kf etmidi. 223 As-sirat al-mustaqim, gndlik duamzda ilnn kimi, Al-Fatiha Sursindn 1 : 5 (Ihdina-as-sirat al-mustaqim Guide us into the Straight Path) gtrlmdr.

N n Yhudilr iddia edirdilr ki, sa lmd?

Onun atributlar:

110

l-Msih sa bn Mrym btn Qurani Krimd Allahn Mqdds Ruhundan gc alan yegan Biridir. O, Allahn Mqdds Ruhu vasitsil bu dnyaya glmidir: Maid 5: 110a 110a Xatrla ki, o gn Allah bel buyuracaq: Ya Mrym olu sa! Sn v anana nemtimi yadna sal. O zaman sni mqdds ruhla qvvtlndirmidim. nbiya 21: 91 91 smtini qoruyan da! Biz z ruhumuzdan ona frdk, onu v olunu almlr bir mcz etdik. Thrim 66: 12 12 hminin namusunu mhkm qoruyub saxlam mrann qz Mrymi d misal kdi. Biz libasnn yaxasndan ona z ruhumuzdanfrdk. Mrym Rbbinin szlrini, kitablarn tsdiq etdi v itat ednlrdn oldu. Hminin O, Allahdan olan Ruh adlanan yegan Peymbr / Elidir.224 Nisa 4: 171 171 Hqiqtn, Mrym olu sa l-Msih ancaq Allahn peymbri, Mrym atdrd bir sz v Onun trfindn olan bir ruhdur.225 *** l-Msih sa bn Mrym Allaha yaxn adlanan yegan Peymbr / Elidir:226 Ali mran3: 45 45 Mlklr dedilr: Ya Mrym! Hqiqtn, Allah z trfindn bir klm il sn mjd verir. Onun ad Mrym olu sa lMsihdir ki, dnyada v axirtd an uca v yaxn olanlardandr. ***
224 Ruh-Ullah 225 Mllifin z trcmsi. 226 Muqarrab

111

O, Allahn Sz adlanan yegan Peymbr / Elidir:227 Ali mran3: 45 45 Mlklr dedilr: Ya Mrym! Hqiqtn, Allah z trfindn bir klm il sn mjd verir. Onun ad Mrym olu sa l-Msihdir ki, dnyada v axirtd an uca v yaxn olanlardandr. Nisa 4: 171 171 Hqiqtn, Mrym olu sa l-Msih ancaq Allahn peymbri, Mrym atdrd bir sz v Onun trfindn olan bir ruhdur.228 nsann sz onun n olduunu v n fikirldiyini ifad edir. Biz insan danana kimi onun n olduunu he vaxt bil bilmrik. nki gr sz onun beynind gizlnib qalrsa insan da gizlnmi olur, htta biz onun xarici grnn baxsaq bel. nsan aq, mhbbtli v vicdanldrsa, , z szn el danacaq ki, biz onu hqiqtn d tanya bilrik. Sz insann xarakterinin almas, prdnin gtrlmsi, vhyidir. Allah aq, mhbbtli v vicdanldr. Onun adlarndan biri Cavab verndir.229O, bizi aldatmaq n bizdn gizlnmir; ona gr d,baa dcyimiz dild zn biz amaq n z Sz kimi unikal mvqed l-Msih sa bn Mrymi gndrdi. O, insanla danmaq istyirdi, buna gr d l-Msih sa bn Mrym vasitsil insana mracit etdi. *** O, Haqq Sz adlandrlan yegan Peymbr / Elidir:230 Mrym 19: 34 34 Bu, bhy ddklri Mrym olu sa haqqnda haqq szdr! Yadda saxlayn ki, hqiqt, Haqq,Allahn doxsan doqquz atributundan biridir. Ona gr d Qurani Krim l-Msih sa bn
227 228 229 230 Kalimat-Ullah Mllifin z trcmsi. l-Mcib (Hud 11: 61). Qaul l-Haqq. Haqq hqiqt v dz, uyun, vacib olan demkdir.

112

Mrymi ilahi atributlardan birinin ifadsi kimi verir.231 *** O, Allahdan ar adlanan yegan Peymbr / Elidir:232 nbiya 21: 91 91 smtini qoruyan da! Biz z ruhumuzdan ona frdk, onu v olunu almlr bir mcz etdik. Mcz Qurani Krimd sas mvzudur. Bu, xbrdarlq etmk v Allahn byklyn sbut etmk n xatrladlan hadisni tyin edir. slind rb dilindki er sz, Ay hrfi mnada lamt, mcz demkdir. Buna gr d Qurani Krimdki hr bir er Ay, lamt, mcz adlanr. l-Msih sa bn Mrym yegan Peymbr / Elidir ki, Allahdan Mcz adlanr. O, Allahdan mcz almad, O z Allahdan Mcz idi: Mrym 19: 21 21dedi: Eldir, lakin Rbbin buyurdu ki, bu Mnim n asandr. Biz onu insanlar nbir mcz, drgahmzdan bir mrhmt olaraq edcyik. Bu, zldn tqdir olunmu bir hkmdr! l-Msih sa bn Mrymin ikinci glii qiyamt gn n bir lamt olacaq: Zuxruf 43: 61 61 bhsiz ki, o, qiyamt saat n bir lamtdir. Ona kk etmyin v Mn tabe olun. Bu, doru yoldur! *** l-Msih sa bn Mrym yegan Peymbr / Elidir ki, Qiyamt Gnnn ahidi kimi xatrladlr:233 Nisa 4: 159 159 Kitab hlindn el bir ks olmaz ki, lmndn vvl ona iman gtirmsin, lakin o, qiyamt gnnd onlara hadt verckdir.234
231 232 233 234 Kitabn sonunda Epiloqda bu atributlarn tam siyahsna baxn. Ayat-Ullah ahid-Ullah Mllifin z trcmsi. Onlara qar ahidlik dz deyil.

113

O, zldn tqdir olunmu Mrhmt adlanan yegan Peymbr / Elidir235: Mrym 19: 21 21 dedi: Eldir, lakin Rbbin buyurdu ki, bu Mnim n asandr. Biz onu insanlar n bir mcz, drgahmzdan bir mrhmt olaraq edcyik. Bu, zldn tqdir olunmu bir hkmdr! O, hl doulandan Peymbr adlanan yegan Peymbr / Elidir236: Mrym 19: 30 30 dedi: Mn, hqiqtn, Allahn quluyam. O mn kitab verdi, zm d peymbr etdi. *** O, Mbark adlanan yegan Peymbr / Elidir:237 Mrym 19: 31 31 O, harada oluramsa olum, mni mbark etdi v mn diri olduqca namaz qlb zkat vermyi tvsiy buyurdu. Qurani Krimd mbark sz hmi Allahla yaxn laqlri gstrir: Allah trfindn veriln Kitab, Allahn mbdi v s. *** O, gnahsz adlanan yegan Peymbr / Elidir:238 Mrym 19: 19 19 Mn sn ancaq tmiz Rbbinin elisiym! dedi bir olan balamaq n

l-Msih sa bn Mrymin xarakteri Allahn aktiv mhbbtinin mkmml nmayii idi. He vaxt ondan baqa he bir ks Onun tay brabri olmayan xarakterin brabr olmayb, nki baqa he ks Allah trfindn Onun Sz elan edilmmidi. Yegan Odur
Rahmat al-Maqdhiyyah (yaxud da: Qabaqcadan myyn edilmi Mrhmt). 236 Nabiy 237 Mbark 238 z-Zakiy 235

114

ki, Onun adndan sonra deyirik: Slh (salam) Onunladr.239Btn digr peymbr v elilrin adndan sonra is deyirik: Ona slh (salam) olsun. Musa (.s.) bu dnyada ucaldlmdsa da, l-Msih sa bn Mrym hm bu dnyada, hm d glck olan dnyada ucaldlan yegan Peymbr / Elidir:240 Ali mran3: 45 45 Mlklr dedilr: Ya Mrym! Hqiqtn, Allah z trfindn bir klm il sn mjd verir. Onun ad Mrym olu sa lMsihdir ki, dnyada v axirtd an uca v yaxn olanlardandr.241 *** Onun mllri: l-Msih sa bn Mrym fa ver biln yegan Peymbr / Elidir: Maid 5: 110 110 Xatrla ki, o gn Allah bel buyuracaq: Ya Mrym olu sa! Sn v anana nemtimi yadna sal. O zaman sni mqdds ruhla qvvtlndirmidim. Sn beikd olanda da, yetkin anda da adamlarla danrdn. Sn kitab, hikmti, Tvrat v ncili yrtmidim. O zaman sn Mnim izniml palqdan qua bnzr bir ey dzldib ona frrdn, o da Mnim izniml qu olurdu. Sn Mnim izniml anadanglm kora v czaml xsty fa verir v Mnim izniml llri dirildirdin. Sn srail oullarna aq akar mczlr gtirdiyin zaman Mn sndn df etmidim. Onlardan kfr batanlar is bel demidilr: Bu, aq aydn sehrdn baqa bir ey deyildir! Bu Ay hm d deyir ki, l-Msih sa bn Mrymin qular yaratmaq gc vardr. Hcc 22: 73 Sursin gr Allahda baqa he ks yarada bilmz - he milk d; lakin maraqldr ki, qular milklrdn daha ox bykdr! Bellikl, biz bu sual vermliyik: he ks he milk d yarada bilmdiyi halda l-Msih sa bn Mrym n cr qu kimi daha byk canl yarada bildi?
Biz Allahdan btn digr peymbrlri / elilri dualamasn isdyimiz halda. 240 Vcid 241 Mllifin z trcmsi. 239

115

Eyni Ay hminin deyir ki, l-Msih sa bn Mrym Allhdan baqa llri dirildn yegan Biridir. *** l-Msih sa bn Mrymin dediyi szlr istniln digr peymbrdn frqli idi. O, gizli olan akara xardan yegan Peymbr / Elidir: Ali mran3: 49a 49a V onu srail vladna peymbr gndrck. Mn, hqiqtn, Rbbinizdn siz mcz gtirmim. Sizin n palqdan qua bnzr bir surt dzldib ona frrm, o da Allahn iznil qu olar. Anadanglm korlar, czam xstliyin tutulanlar saaldar v Allahn iznil llri dirildrm. Mn evlrinizd yediyiniz v yb saxladnz eylri d siz xbr verrm. gr mminsinizs, bunda bir dlil vardr. *** O, qadaan olunmu eylri halal ed biln yegan Peymbr / Elidir: Ali mran3: 50 50 Mndn vvl gndrilmi Tvrat tsdiq edrk siz haram edilmi bzi eylri halal etmk n gldim v siz Rbbiniz trfindn bir mcz gtirdim. ndi Allahdan qorxun v mn itat edin. *** ndic Qurani Krimdn sitat gtirdiyimiz Aylr Mhmmdin (s..s.) l-Msih sa bn Mrymdn n izztli szlrl danarkn gstrdiyi intuziazm haqqnda ideya verir. Mhmmd (s..s.) lMsih sa bn Mrymin gydn yemk gtirmsi, ac olanlara yemk vermsi v korlarn gzn amas, czamllar saaltmas v s. haqqnda danrd. Digr trfdn biz tarixdn bilirik ki, o zaman Yhudilr lMsih sa bn Mrymin peymbr olmas, hr eydn qabaq Onun l-Msih ola bilcyi haqda fikirlri tkzib etdilr. Bir ne srlr boyunca onlar Msihilri v l-Msih sa bn Mrymin sad deyil, daha byk insan ola bilcyin inanan hr ksi tqib etdilr. Buna gr d asanlqla tsvvr ed bilrik ki, Mdind 116

olan Yhudilr nec Mhmmd Rsul-Allaha (s..s.) deyirdilr ki, o, sa haqqnda danma dayandrsn v Biz onu ldrdk, bli biz onu ldrdk; o, lb v artq onun haqqnda danmal deyilik. Nisa 4: 156-157a 156 Onlar hm d kfr etdiklri v Mrym qar byk bir bhtan dediklri n . 157 Biz, Allahn elisi Mrym olu sa l-Msihi ldrdk, demlridir. Onlar l-Msih sa bn Mrymin agirdlri il d eyni cr dandlar: I Hvarilrin ilri 4: 18 18 Belc onlar arb mr verdilr ki, sann adn byan etmk v bu adla hr hans bir tlim yrtmk qadaandr. I Hvarilrin ilri 5: 27-28 27 Onlar hvarilri Ali urann qarsna gtirdilr. Ba kahin onlardan sorudu: 28 Bu adla tlim yrtmyi siz qti qadaan etmdikmi? Amma siz tliminizi btn Yeruslim yaydnz v o Adamn qann bizim boynumuza yklmk istyirsiniz. Eynil d bi Mhmmd Rsul-Allahn (s..s.) Yhudilri Ona ynltmkl l-Msih sa bn Mrymin nfuzunu nec qoruduunu tsvvr ed bilrik. Qurani Krim burada cavab verir: ubbiha lahumonlar bel fikirlirlr. *** I Matta 27: 62-66 62 Ertsi gn, yni Hazrlq gnndn sonrak gn ba kahinlrl fariseylr Pilatn yanna toplab 63 dedilr: Aa, biz xatrlayrq ki, o yalan hl sa ikn gn sonra dirilcym demidi. 64 Ona gr d mr et ki, nc gn qdr qbirin thlksizliyi qorunsun. Yoxsa agirdlri glib Onu ourlayar v xalqa O, llr arasndan dirildi deyrlr. Axrnc yalan birincisindn daha pis olar. 65 Pilat onlara dedi: Bir dst keiki gtrn, gedin, 117

bacardnz kimi qbirin thlksizliyini qoruyun. 66 Onlar gedib qbirin qarsnda keiki dstsi qoydular v qbir dana mhr basdlar. Bellikl, qbirin thlksizliyi qorundu. I Matta 28: 11-15 11 Qadnlar hl yolda ikn keikilrdn bzisi hr glib ba vern btn eylri ba kahinlr bildirdilr. 12 Onlar asaqqallarla toplab mvrt keirdikdn sonra sgrlr oxlu pul verib dedilr: 13 Deyrsiniz ki, agirdlri gec biz yatanda glib Onu ourlayblar. 14 gr bu xbr valinin qulana gedib atsa, biz onu inandrarq, sizi d bladan qurtararq. 15 Bellikl, sgrlr pulu alb taprld kimi etdilr. Bu sz bu gn kimi Yhudilr arasnda yaylmdr. Maraqldr ki, n n Mhmmdin (s..s.) masirlri olan Yhudilr Allahn Elisi olan l-Msih sa bn Mrymi ldrmkl lovalanrdlar, gr Onu zlri armxa kmmidilrs? Yaddan xarmayn ki, onlar l-Msih sa bn Mrymi hbs edib edsam edilmk n Romallara tslim etmidilr! Lakin bu Ay (Nisa 4: 157) onlarn lova iddiasna qardr. slind onlara bizim l-Msih sa bn Mrymin vaxtnda olan Yhudilr el gldi ki, onlar Ondan canlarn qurtarb v z adamlar zrind Onun tsirin son qoyublar. Lakin n ba verdi? Allah Onu lmdn diriltdi, nki Allah Hr ey Qadirdir! Qurani Krim dediyi kimi: Ali mran3: 54 54 Onlar hiyly l atdlar. Allah da onlarn hiylsin vz verdi. Allah hiylgrlrdn tdbirlidir . 11-ci Fsil242

242 Bu fsil li Mnsurun etdiyi tdqiqatlara saslanmdr (onun icazsi il oxaldlb, yenidn baxlb v tamamlanmdr).

118

Hr ks razlar ki, Allah l-Msih sa bn Mrymi diriltdi v gy qaldrd. Lakin bunun n vaxt olmas il ham razlamr. Nisa 4: 157 qeyri xronoloji trtibatdadr deynlr bel trcm edirlr: Mn sni z yanma qaldrram v sni inanmayanlardan tmizlyirm v axr zamanda sni yer gndrndn sonra o zaman snin lmn yol vercym. Lakin ba vernlri tsvir edrkn Qurani Krimin istifad etdiyi sraya diqqt yetirin. Bu, ox vacib v aydndr: vvl l-Msih sa bn Mrym douldu; Sonra ld; Sonra O, llrdn dirildi; Sonra O, inanmayanlardan tmizlndi; Sonra Onun ardcllar inanmayanlardan stn tutuldu v Dirilm gnn qdr orada qalacaqlar. gr Qurani Krimin mqsdi tamamil baqa bir ardcllq olsayd, o zaman bu ardcll xatrladardm? Biz shv ed bilrik? lbtt yox! Qoy Allah bizi bu cr r fikirdn qorusun! O, Dyiilmzdir!244Qurani Krim bunu bu ardcllqda ona gr qoyur ki, bu, tarixi ardcllqda beldir. Qurani Krimd olan alt min iki yzdn ox Aydn l-Msih sa bn Mrymin edam edilmdiyini tsdiq etmk n yalnz bunu sitat gtirirlr: Nisa 4: 157 157 Biz, Allahn elisi Mrym olu sa l-Msihi ldrdk, - demlridir. Halbuki onlar san n ldrdlr, n d armxa kdilr. Onlarda yalnz bel bir tsvvr yarand. Bu haql ixtilafda olanlar onun barsind, lbtt, kk-bh irisinddirlr. Onlarn buna dair he bir mlumat yoxdur. Onlar ancaq znn qaplrlar. Hqiqtd onu ldrmmidilr.245
Bu fsil li Mnsurun etdiyi tdqiqatlara saslanmdr (onun icazsi il oxaldlb, yenidn baxlb v tamamlanmdr). 244 Al-Wajid (Sad 38: 44). 245 Mllifin z trcmsi. 243

Ay - bir cavab

11-cu Fsil243

119

Digr trfdn Qurani Krimin n azndan Aysi l-Msih sa bn Mrymin lmndn danr. Onlar qulaq ardna vurmamalyq. Ali mran3:55 55 O vaxt Allah buyurdu: Ya sa, hqiqtn, Mn snin mrn tamam edib246 z drgahma qaldrram,247 sni kafirlrdn pak edrm. Sn iman gtirnlri qiyamt gnn qdr kafirlr qalib edrm. Sonra is Mnim hzuruma qaydacaqsnz. O zaman ixtilaf etdiyiniz msllr barsind aranzda Mn hkm vercym!248 Maid 5: 117b 117b N qdr ki, onlarn arasnda idim, onlara ahid mn idim. Sn mni qbul etdikdn sonra onlara nzarti zn oldun. Yalnz Sn hr ey ahidsn! Mrym 19: 33 33 Doulduum gn d, lcyim gn d,dirilcyim gn d mn salam olsun! *** Ardclln sras: Yuxardak Ayd ardclln sras ox aydndr: Ali mran3:55 55 O vaxt Allah buyurdu: Ya sa, hqiqtn, Mn snin mrn tamam edib z drgahma qaldrram, sni kafirlrdn pak edrm. Sn iman gtirnlri qiyamt gnn qdr kafirlr qalib edrm. Maid 5: 117b 117b N qdr ki, onlarn arasnda idim, onlara ahid mn idim. Sn mni qbul etdikdn sonra onlara nzarti zn oldun. Yalnz Sn hr ey ahidsn! Mrym 19: 33 33 Doulduum gn d, lcyim gn d,
246 Mtvaffka 247 Rafauka 248 Mllifin z trcmsi.

120

dirilcyim gn d mn salam olsun! *** Glin yuxardak Aydn bir ne mahid edk: 1. Allah z dedi ki, O z l-Msih sa bn Mrymin mrn tamam edck v sonra Onu z yanna qaldracaq. Allahn vhyi adrc deyil, aydnlq gtirndir. Ali mran3:55 55 O vaxt Allah buyurdu: Ya sa, hqiqtn, Mn snin mrn tamam edib z drgahma qaldrram, sni kafirlrdn pak edrm. Sn iman gtirnlri qiyamt gnn qdr kafirlr qalib edrm. Sonra is Mnim hzuruma qaydacaqsnz. O zaman ixtilaf etdiyiniz msllr barsind aranzda Mn hkm vercym! 2. Yuxardak Ay qiyamt gnndn qabaq l-Msih sa bn Mrymin lmn v dirilmsini elan edir, yni l-Msih sa bn Mrym yer zn qaytmazdan qabaq: 3. kinci Ayd l-Msih sa bn Mrym Allahla danr v xatrladr ki, Allah artq Onu kemi zamanda mrn bitirib, yni Qurani Krim verilmzdn qabaq, demli Onun lm Qurani Krim verilmzdn qabaq ba verib: Maid 5: 117b 117b N qdr ki, onlarn arasnda idim, onlara ahid mn idim. Sn mni qbul etdikdn sonra onlara nzarti zn oldun. Yalnz Sn hr ey ahidsn! 4. Bu Ay l-Msih sa bn Mrymin kemi zamanda z lm haqqnda danmasndan sitat gtirir. Bu o demkdir ki, bu Ay veriln vaxt O, artq lmdn qalxmd, yni Mhmmd Rsul-Allahn (s..s.) vaxtnda. 5. nc Ayd l-Msih sa bn Mrym kemidki douluu (kemi zamanda), tezlikl ba verck lm (indiki zaman) v glck dirilmsi (glck zaman) haqqnda danr. Qrammatik chtdn hr hans bir zaman formas il balayan v mxtlif zamanlara (kemi, indiki, glck) aid olan feili olan cml ardclln bir birin tez kemsini istisna edir bu, eyni zaman formasn tlb edrdi. 121

Mrym 19: 33 33 Doulduum gn d, lcyim gn d, dirilcyimgn d mn salam olsun! 6. Bu Ay biz deyir ki, Allah z l-Msih sa bn Mrym sa olduu dvrd dua etmyi v ehtiyac olanlara nzir vermyi mr verdi. Hl d inadkarcasna l-Msih sa bn Mrymin lmdiyini tsdiqlynlr sual budur: l-Msih sa bn Mrym lmyibs, O, nziri kim verir? O, gyddir! Gyd Allahla olanlarn pula v yemy ehtiyac varm? lbtt yox! Kasblar bu dnyadadrlar gyd Allahla yox! Mrym 19: 31 31 O, harada oluramsa olum, mni mbark etdi v mn diri olduqca namaz qlb zkat vermyi tvsiy buyurdu.249

Bzilri hl d etiraz edirlr. Onlar fikirlirlr ki, mrn bitirmk kimi trcm ediln tvffa sz lm demk deyil, ksin lm olmadan insan bu yer zndn Allahn hzuruna gtrmk demkdir!250Bzilri deyir ki, l-Msih sa bn Mrymin yerin baqa biri ld. Lakin bu, l-Msih sa bnMrymin lmn xatrladan Ayy zidd gedir. Bu cr rh tvffa szn yuxarda gstriln iki Aydn lav iyirmi df mxtlif formalarda xatrladan Qurani Krim qar gedir.251 Hqiqti axtaran oxucu bu Aylri tapb onlar diqqtl yoxlaya bilr. O, baqa frqi olan he bir Ay d tapmayacaq. Zumr 39: 42-d, msln, tvffalm zaman cann almaq demkdir. Btn digr Aylrd bu, lm demkdir. Bu Aylr aadaklardr:
249 Borc kimi deyil, mslht mnasnda. 250 AT-TABAR yazrd ki, insanlar adtn deyir: Mn filanksdn mn borclu olduu pulu tlb edib aldm (tawaffaytu). Yni, mn bunu tamamil aldm (istawfaytuhu) v gtrdm (qabadhtuhu). 251 Maid 5: 117; Ali mran 3:55.

Tvffa-nn mnas

***

122

Bqr2: 234, 240 Ali mran3: 193 Nisa 4: 15, 97 nam 6: 60, 61 raf 7: 37, 126 nfal 8: 50 Yunus 10: 46, 104 Yusuf 12: 101 Rad 13: 40 Nhl 16: 28, 32, 70 nbiy 22: 5 Scdh 32: 15 Zumr 39: 42 afir 40: 67, 77 Muhmmd 47: 27. Yadda saxlayn ki, Allahn szlri he vaxt tsadfdn deyilmir. Allah ahiddir!252 Yhya bn Zkriyynin (.s.) lm eyni szlrl tsvir edilmidir v he ks onun hqiqtn d ldyn v hadislrin doum, lm v dirilm sras il getdiyin he vaxt bhlnmir: Mrym 19: 15 15 Ona doulduu gn d, lcyi gn d, d,salam olsun! dirilcyi gn

Mrym 19: 33-d ildiln diriltmk feili aydn olaraq lMsih sa bn Mrymin lmndn sonra dirilmsin aiddir. Mrym 19: 33 33 Doulduum gn d, lcyim gn d, dirilcyim gn d mn salam olsun! Diqqt yetirin ki, bu, Nisa 4: 158-d ildiln eyni szdr. Nisa 4: 158 158 Xeyr, Allah onu z drgahna qaldrmdr. bhsiz, Allah yenilmz qvvt sahibi, hikmt sahibidir!
252 -ahid (Nisa 4: 166; Hcc 22: 17; Fussilt 41: 53; Fth 48: 28).

Rafa-nn mnas

***

123

Buna gr d rafa-nn ilnmsi sirrli ubbiha lahum ifadsinin mnasn baa dmkd biz kmk edr. Glin btn cmlni oxuyaq: Nisa 4: 157, 158 157 Biz, Allahn elisi Mrym olu sa l-Msihi ldrdk, - demlridir. Halbuki onlar san n ldrdlr, n d armxa kdilr. Onlarda yalnz bel bir tsvvr yarand. Bu haql ixtilafda olanlar onun barsind, lbtt, kk-bh irisinddirlr. Onlarn buna dair he bir mlumat yoxdur. Onlar ancaq znn qaplrlar. Hqiqtd onu ldrmmidilr. 158 Xeyr, Allah onu z drgahna qaldrmdr. bhsiz, Allah yenilmz qvvt sahibi, hikmt sahibidir! ndi mtnin n mnada olduunu gr bilirsinizmi? Mdind olan Yhudilr l-Msih sa bn Mrymin vaxtnda olan Yhudilrl eyni eyi iddia edirdilr. Onlar n l-Msih sa bn Mrym bdi olaraq lm idi. Lakin Qurani Krim onlara deyir: Bli, O, hqiqtn d ld; lakin dirilib v indi gyd yaayr. Bu, n n l-Msih sa bn Mrymin qbrinin bo olduunu v n n btn inananlarn Onun hazrda gyd olduunu bilmsini izah edir. Allah inanmayanlara Onun peymbrlrini ldrmy imkan verrdimi? Bzi insanlar indiy kimi deyilnlrdn sonra da etiraz ed bilrlr. Onlar sorua bilrlr, n n Allah inanmayanlarn Onun peymbrlrdn birini rsvay edib ldrmklrin yol verir. Cavab vermzdn qabaq glin Qurani Krim bu haqda n dediyin baxaq: Bqr2: 87 87 Biz Musaya kitab verdik, ondan sonra da bir-birinin ardnca peymbrlr gndrdik. Mrym olu saya akar mczlr bx etdik v onu mqdds ruhla qvvtlndirdik. Hr df siz ryiniz yatmayan bir ey gtirn peymbr tkbbr gstrmirdinizmi? Mhz buna gr d onlarn bir qismini tkzib etdiniz, bir qismini is ldrdnz.

124

Bqr2: 91b 91b Onlara syl: gr siz inanan kslrsinizs, bs n n vvllr Allahn peymbrlrini ldrrdnz? Ali mran3: 112 112 Onlara, harada olursa olsunlar, zillt damas vurulmudur. Yalnz Allahdan olan bir ip v insanlardan olan bir ip sarnmaqla xilas ola bilrlr. Onlar Allahn qzbin dar olmu, onlara miskinlik damas vurulmudur. Bunun sbbi odur ki, onlar Allahn aylrini inkar etmi, peymbrlri haqsz yer ldrmlr. Bunun bir sbbi d odur ki, onlar Allaha qar syan etmi v hddi amlar. Ali mran3:181 181 Allah kasbdr, biz is dvltliyik! deynlrin szlrini Allah, lbtt, eitdi. Biz onlarn dediklrini v peymbrlri haqsz yer ldrdklrini yazacaq v onlara: Dadn atin zabn! deycyik. Eyni fikirlr burada da var: Bqr2: 61 Ali mran3:21 Ali mran3:183 Nisa 4: 155. Bu Aylrin yenidn oxunmasndan aydn olur ki, l-Msih sa bn Mrymin lm istisna olmayacaq. Qurani Krimd olan baqa aylrdn d bilirik ki, Yhudilr Allahn bir ox peymbrlrini ldrmd. Buna gr daydndr ki, l-Msih sa bn Mrym ardcllar inanmayanlardan stn tutulana kimi ld, baqa szl, kemid. Bqr2: 87 87 Biz Musaya kitab verdik, ondan sonra da bir-birinin ardnca peymbrlr gndrdik. Mrym olu saya akar mczlr bx etdik v onu mqdds ruhla qvvtlndirdik. Hr df siz ryiniz yatmayan bir ey gtirn peymbr tkbbr gstrmirdinizmi? Mhz buna gr d onlarn bir qismini tkzib etdiniz, bir qismini is ldrdnz.

125

Qdim zamanlarda Yhudilr peymbrlrin v elilrin bir oxunu lm mhkum etmidilr. Ona gr d baa dmk olar ki, onlar l-Msih sa bn Mrymi d tqib edirdilr. Sorua bilrik: Allah z elilrinin qaysna qalmaa qadir deyildimi ki, onlarn lmnn qarsn alsn? lbtt qadir idi! Biz bilirik ki, Allah Qdrtlidir v hr ey tam Onun nzartinddir; lakin bizim baa dmdiyimiz sbblrdn O, bir ox peymbrlrin v elilrin lmn yol verdi. Allah lmdn Dirildndir253v z sdaqtli qullarn dirildck. Ona gr d onlarn lm bdiyytl mqayisd qsa yuxu kimidir. Biz hminin sorua bilrik: Allah l-Msih sa bn Mrymin qaysna qalmaa qadir idimi? lbtt! Lakin gr Allah lMsih sa bn Mrymin lmsini istyirdis, Onun bunu etmy gc v slahiyyti var idi: Maid 5: 17 17 Allah Mrym olu Msihdir, - deynlr, bhsiz ki, kafir oldular. de: gr Allah Mrym olu Msihi, anasn v yer znd olanlarn hamsn mhv etmk ists, kim Ona bir eyl mane ola bilr? Gylrin, yerlrin v onlarn arasnda olan hr bir eyin ixtiyar Allahn linddir. O, istdiyini yaradar, Allah hr ey qadirdir! Ona gr d, Allah bzi peymbr v elilrinin lmn yol verdiyi n biz hesab etmliyik ki, l-Msih sa bn Mrymin lm d Allahn iradsi il olmudu. *** l-Msih sa bn Mrym dorudan da armxda ziyyt kib ld, yoxsa bu, sadc bel grnd? Bzilri inanr ki, l-Msih sa bn Mrym son anda cann qurtard v Onun ardcllarndan biri, Yhuda,254Onun vzin armxa kildi. Allah l-Msih sa bn Mrymi xilas edib baqasnn Onun yerini tutmasna yol verdimi? Bunlar vacib suallardr.
253 l-Bait (Hcc 22: 7). 254 Yhuda

126

l-Msih sa bn Mrym qabaqcadan bilirdi ki, O, lck v Onun ldy gn mbark bir gn olacaq: Mrym 19: 31, 33 31 O, harada oluramsa olum, mni mbark etdi v mn diri olduqca namaz qlb zkat vermyi tvsiy buyurdu. 33 Doulduum gn d, lcyim gn d, dirilcyim gn d mn salam olsun! Baqa kimins shvn ldrlmsind he bir ilahi fayda yoxdur! gr Allah l-Msih sa bn Mrymi nun dmnlrinin qzbindn xilas etsydi, o zaman O da znn brahimin (.s.) nslini xilas etmk n n aa sviyyy enmy hazr olan sl mhbbt xarakterin zidd getmkd sulu olard. Sadc btn yolu getmk kimi zn gstrn, lakin qurban tamamlamadan aldadc trzd yar yolda dayanan istniln mhbbt yalana, hiyly evrilir. Lakin Allah he vaxt bel eyd sulu ola bilmz! gr ilahi mhbbt zn xilas etmk n hiylgrcsin hrkt edcks, o zaman o, insan mhbbti il eynidir v artq ilahi olmur v sl smavi mhbbt ola bilmz. O halda Allahn xarakteri bizim xarakterimizdn he d frqli deyil v Ona itat etmk zmz itat etmk kimi olur. Bu is yenidn sl btprstlikdir brahimin (.s.) qar xd bir ey. l-Msih sa bn Mrymi camaat trfindn tutulub edam ediln zif adam kimi tsvvr etmk tindir. gr knll zn tslim etmsydi, btn dnyann sgrlri Onun llrini balaya bilmzdi. gr O, armxdan dmk qrarna glsydi, btn dnyadak mismarlar Onu taxtann zrind saxlaya bilmzdi. gr O, imkan vermsydi he bir Romal nizsi Onun bdnini de bilmzdi. Nhayt, biz bilirik ki, Allah brahimin olunu (.s.) satn ald. Onun yerin qurban veriln erkk qoyun he n il vz edilmdi. Bu heyvan hqiqtn d ld v qoun simvolu olduu Byk Qurban da hqiqtn ld. Yoxsa sl fidy ola bilmzdi. gr Allah Onu xilas etsydi, o zaman brahimin olunu (.s.) satn almaq n Byk Qurban olmazd, nki sad insann 127

qan he vaxt brahimin nsli n uyun gln fidy ola bilmz. Bu, htta o demk olard ki, l-Msih sa bn Mrymin vzsiz hyat xain Yhudann lm il xilas oldu. Bu, fokus, klk olard. Pak olann vzin gnahkarn lmsi xilasn, satn almann n demk olduuna zidd olard. Lakin plan quranlardan n Yaxs olan Allah dedi: Ali mran3:55 55 O vaxt Allah buyurdu: Ya sa, hqiqtn, Mn snin mrn tamam edib z drgahma qaldrram, sni kafirlrdn pak edrm. Sn iman gtirnlri qiyamt gnn qdr kafirlr qalib edrm. Sonra is Mnim hzuruma qaydacaqsnz. O zaman ixtilaf etdiyiniz msllr barsind aranzda Mn hkm vercym! Brin xilas n hr eyi planladran Allaha kr olsun! Doqquzuncu fsild255grdk ki, ilk be tapnt l-Msih sa bn Mrym aiddir. Yuxardak hr eyin yekunu kimi biz l-Msih sa bn Mrymin hqiqtn d lb lmmsi sualna cavab ver bilrik: Bli, O ld! Bu, 10-cu fsild (Qurban ld) xatrladlan altnc tapnt trfindn yax tsvir edilmidir. Yeddinci tapnt odur ki, qurban fidy olmaq n kifayt qdr uzun yaad.256 l-Msih sa bn Mrym fidy olmaq n kifayt qdr uzun yaadm? Biz grdk ki,O, qurban idi v dorudan da zn satn olaraq qurban vermk n kifayt qdr uzun mddt yaad. Bellikl d yeddinci tapnt Ona aid edilir. Bs skkizinci tapnt257? l-Msih sa bn Mrymin qan axdlmdm? Baqa szl, armxdak lm qanaxma sbbindn olmudumu? Cavab budur: Bli. Bdni taxtann zrind asmaq n mismarlarn istifad edilmsi vasitsil qan axdlmd. lMsih sa bn Mrym skkizinci tapnt vasitsil yax tsvir edilmidir. Doqquzuncu tapntya gr qurban Moriya danda ksilmidi. l-Msih sa bn Mrym orada ldm, armxn yeri Moriyada idi, Yeruslimdn knarda. Bellikl doqquzuncu tapnt da uyun
255 256 257 Yalnz Biri dyri dy bilrdi Fida Qurbann qan axdld.

128

glir. l-Msih sa bn Mrym Allahn fidysinin simvolu idimi? Bli. Yhya bn Zkriyy (.s.) l-Msih sa bnMrym haqqnda bel dedi: I Yhya 1: 29 29 Ertsi gn Yhya sann ona trf gldiyini grb dedi: Dnyann gnahn aradan gtrn Allah Quzusu budur! Demli onuncu tapnt uyun glir.258 Nhayt, l-Msih sa bn Mrymin lm insana cnnt girmk imkan evrdimi? Tamamil! Birincisi,l-Msih sa bn Mrymhtta z lmmidn qabaq llrdn diriltdi; kincisi, yuxarda 9-cu fslin259vvlind grdymz kimi lm layiq olan gnahkarn vzin zn qurban vern gnahsz insan gnahkara hyat vern fidy ola bilr. Demli on birinci tapnt da uyun glir.260 Buna gr d, l-Msih sa bn Mrym qurban ola bilck yegan Biri idi. O, Byk Qurban idi, nki O, qurbann hr bir keyfiyyti il tsvir edilmidi. ndi biz bu aytin mnasn geni mnada baa d bilrik: Saffat 37: 107 107 Biz ona byk bir qurbanlq vz verdik. N n fidy byk idi? O fidy byk idi, nki l-Msih sa bn Mrymin Byk Qurban btn insaniyyti hat edirdi. Bundan lav, qurbana zim d deyilir ki, bu da Allahn adlarndan biridir.261

258 Qurban Allahn fidysinin simvolu idi. 259 Yalnz biri dyri dy bilrdi 260 Qurbann lm insana hyat verdi. 261 Bqr 2: 255; ura 42: 4; Hdid 57: 93.

129

Qurbann fa verici gc Grdymz kimi, Nisa 4: 157-d istifad edilnrb dilindki shubbiha lahum ifadsindn Al-Masih sa Ibn Mrymin vzin kimins ldyn demk mmkn deyil. Bu, l-Msih sa bn Mrymin lmndn danan hissy zidd gedrdi: Ali mran3:55 Maid 5: 117 Mrym 19: 33. Eyni zamanda l-Msih sa bnMrym Mbark Eyd l-dha Bayram zaman gtiriln qurbann btn keyfiyytlri il tsvir edilmidir. Lakin hl d ellri var ki, sann lmsi mmkn deyil dey fikirlirlr. l-Msih sa bn Mrymin armxa kilmsi ideyas bir oxlar trfindn rdd edilir, nki Onun kimi msum olan l bilmzdi.Onlar haqldrlarm? Hqiqtn d yegan zZkiy,gnahsz Biriadlanan Birinin gnahkar insanalr n lmsini qbul etmk tindir. Biz reaksiyamzda ehtiyatl olmalyq v tlsik shv nticy qamamalyq. Glin baa dmy alaq ki, n n msum olann daltsiz lm rsvaylq il eyni brabr saylmr, nki rf v utanclaqlq hisslri mtlq kfrl bal deyil. *** Fth 48: 4 4 Mminlrin iman stn iman artrmaq n onlarn rklrin arxaynlq gndrn Odur. Gylrdki v yerdki ordular Allahn ixtiyarndadr Allah bilndir, hikmt sahibidir!262 Xobxt olmaq z haqqnda zn yax hiss etmkdir. Bu, zn hrmt v rfl baldr. Bu, cmiyyt v ya icmada bizim mvqemizl laqdardr. Hr birimiz tanma v lyaqt istyirik. Bu, sahd zn gstrir: 1. Bizim nfuzumuz: oxlar insanlarn onlar haqqnda n fikirldiklri, nec qbul olunduqlar v ya onlar haqqnda n deyildiyi haqda narahat olurlar. Biz znzdn sorua bilrik: Mn cazibdar, all v qonaqprvrmmi? 2. Bizim mvqemiz v srvtimiz: Bank hesabmz, bahal
262 Mllifin z trcmsi.

12-ci Fsil

130

man, dizayner paltarlar v s. 3. Nailiyytlrimiz: Tikdiyimiz ev, zmzn (v ya vladlarmzn) qazandmz akademik drc; v ya mnvi davranmz. *** Etiraf etmliyik ki, bizim rfimiz mxtlif yollarla xll glmidir. Hyatda ox erkn yrnirik ki, digrlrin xo getmk n n qdr ox alsaq da hamnn bizdn xou glmir. oxlar ail, dostlar v ya biznes trfdalar trfindn daltsiz rftara gr narahatlq keirirlr. Bzilri arzu edilmz uaq kimi hiss edir zn, digrlri is iftiralarn qurban kimi. Dostlarnzdan birinin n is xsusi bir ey, msln, bahal man alarkn qruru haqda fikirlin: Tsvvr edin ki, sorta tam dnilmmi ba vern qzada man ox zdlnib. Bir zaman annda onun qrur obyekti zibilxanaya dr. Tsvvr edin ki, qohumunuz yax tannm hava yollarnda shm alr; bir gecd kompaniya iflasa urayr v pul batr. Eyni il d bzilri iini v ail zvlrini itirir. Hammz ld etmk n ox aldmz nyis itirmiik; biz bilirik ki, dyrli olan n is v ya kims yox ola bilr. Blk sevimli ilkin vladnz biyabr yolla gedir gr znz bu vziyytlrin hr hans birind v ya ona oxar vziyytd tanyrsnzsa, o zaman nticni hiss edirsiniz bu, sizin zn hrmt hissiniz tsir edib v bunun da n qdr ar verdiyini bilirsiniz. Siz hirsli, acql, alaldlm hiss edirsiniz znz, danmaa sz tapmrsz v ruhdan dmsnz. *** Glin bir addm da uzaa gedk. gr kims bilrkdn sizi alaltsayd, znz nec hiss edrdiniz? Tutaq ki, kims sizi thqir edib, Kims sizi qart edib, Kims sizin shvlrinizi ab, Kims sizin n dyrli malnz zdlyib, Kims siz bhtan atb, Kims ona etdiklrinizi dyrlndirmir. znz nec hiss edrdiniz? N cr reaksiya vermk qrarna glrdiniz? 131

Birincisi xain kdiyiniz ziyyti baa salmaq yolu kimi qiyam almaq arzusudur. Biz insann rfi tapdalananda keirdiyimiz hissin nec arl olmasn bilirik: Bu, adamn qlbini qrr. ox vaxt el grnr ki, he cinaytkar sizin n qdr incidiyinizi bilmir. ksin, onlar biz deyir: Sn ox hssassan v ya Bunu ox da ciddi qbul etm, unut getsin. Bu reaksiya yalnz narahatl artrr v buna gr d sonda biz istyirik ki,qoy o insan da bizim kdrimizi baa dmk n ziyyt ksin. Qisas hminin dalt hissi gtirir ki, ox vaxt rfimiz toxunulanda atmr. Tutaq ki, siz bahal ini qablar maazasnn sahibisiniz. Bir gn mtri glir maazaya, bahal qab sndrr, sonra is Bala deyib maazan trk edir. Siz yqin ki, fikirlcksiniz: gr bu insan dorudan da peiman olsayd, sndrdnn vzini dyrdi. ox vaxt qurban nticlrl yaamaldr, cinaytkar is czadan qar. Cinsi istismara mruz qalan qadn cinaytkarn nec mxtlif pataloji kmk, htta mrhmt aldnn, htta bzn qhrman kimi grndynn ahidi olur, lakin sanki he kim onun znn emosional ehtiyaclarnn v ya fiziki arsnn qaysna qalmrd. Bu nmunlr gstrir ki, qurban dalt istyir v vz xmaq n n gnahkarn vurduu ziyann vzini dmyi n n yax yol kimi grnr. Biz baa drk ki, n n qisasn bu chti bzn rf stnd ldrmk adlanr. Kimis ldrmyin bir ox yollar var: silah, r szlr (hr dilin znd bunlarn toplusu var), sadc mhl qoymamaq v ya insan tklyib knar etmk v bununla da gstrmk ki, onu lm hesab edirsiz. vz xmaqda problem odur ki, hammz nec incidildiyimizi yada sala bilrik, istr uaqlqda, mktbd, id v ya ail hyatnda olsun. Bs ham qan davasna balasa nec olar? Cavab aydndr: zorakln artmas hrc mrcliyin artmasna gtirib xardacaq. vz xmaya haqq qazandrmaq n olan Gz gz btv bir millti mhv ed bilr. Ona gr d bir ox insanlar zilmi zn hrmt glnd ikinci seimi edir. Onlar cinaytkarn damal olduu zab zlri, tkbana v ox vaxt lm qdr kirlr.

ki mmkn seim

132

Gnc olann ls z otanda taplmd. zn asmamdan qabaq, o, qsa mktub yazaraq bildirmidi ki, cinsi istismara mruz qald n artq bu biyabrlqla yaaya bilmir. Xobxtlikdn bu nmun ox tez tez ba vermir; lakin ban rsvaylqda asman bir ox yollar var. Aramzda z zn hrmtin xll glmi olan v gnahkardan vz xmamaq qrarna glnlr suu zlri dayr. Bizim rfimiz Qrmz Dnizdki mrcan paras il mqayis edil bilr; kims toxunan kimi lmy balayr. Ola bilsin ki, bu sbbdn d qrlm rk daha yaamaq istmmk hissi gtirir. zn hrmtin itirilmsi mxtlif zn ziyan gtirici davranlarla ifad edil bilr: Hyat sevincini itirmk, z qalmamaq v sosial qarlql laq saxlamamaq, Dzgn qidalanmama semk, Nec grndyn mhl qoymamaq, Spirtli ikilr, siqaret v ya narkotik istifadsi, Sy symk, Etmdiyimiz nys gr vicdan zab kmk, ntihar.

Fikir verin ki, bu davranlar he d pis zn gvnmkdn irli glmir. Biz hr bir siqaret knin yava yava intihar etmk seimi etdiyini iddia etmk istmirik. Yuxardak nmunlr sadc insanlarn gnah z boyunlarna gtrnd n ba ver bilcyini gstrmk ndr. Demk istdiyimiz odur ki, rsvaylq problemi ilk baxdan xaricdn grndyndn daha drin gedir. Sual beldir: Bu ikinci seim qisasdan daha yaxdm? Cavab: yox! lbtt Allah istmir ki, biz baqalarna ya zmz ziyan vuraq. O, istyir ki, biz xobxt olaq v salam zn gvncimiz olsun. Bs znz istmdn damalananda bu nec ola bilr?

133

Jurnalda bir intihar bombas il msahib verilmidi ki, bu da nc seimi gstrir: Bu msahibd gnc olan (glin onu Hsn adlandraq) byan etdi: Amerikallar mnim lkmi lklyib v mn bu rsvaylqla yaaya bilmrm. Burada Hsnin dncsinin dz v ya shv olmasn mzakir etmycyik, lakin fikir verin ki, onun reaksiays ikinci seim bnzrdir. Lakin sonra o, lav etdi: Vtnim n lmk tsvvr ed bilcyim n uca rfdir. Bu, mnim vtnimin izztini zn qaytaracaq. Burada birinci seimi grrk: rfi qaytarmaq n mmkn qdr ox qan tkmk. Burada onu qeyd etmk maraqldr ki, intihar bombas fdayi adlanr. Bu sz satn alma akt, lfidiy,il laqlidir. Buna gr d fdayi rfi brpa edn ksdir. Bu sual vermliyik: Raz qalmaq v lklnmi rf hissini brpa etmk n hammz intihar bombas olmalyqm? lbtt, insan mnasibtlrind kifayt qdr qisas, nifrt v zoraklq var. Daha ox qan axtmaqla planetimizin kdrini artrmal deyilik.

nc seim

Ymndn olan bu hqiqi ba vermi hadis fidynin nec bu tin vziyytdn x yolu olduunu baa dmy kmk edck: Gnc qadn ail qurmamdan vvl hamil qald. oxumuz razlarq ki, bu, hm qzn z, hm d ailsi n rsvaylqd. Onun atas, yax nfuza malik olan maaza sahibi z mtrilrini itirmy balad v o, dostlarnn onunla salamlamaqdan qadn grd; htta qohumlar v qonular da artq anasna ba kmirdilr. Btn icma bundan naraz idi v sanki ail haqqnda intizam tdbirlri grrdlr. Aild ham qzn biabrlndan ziyan kmidi. Bu rsvaylq dzlmz hdd atd. N etmli? ctimaiyyt trfindn qbul olmaq n ilk reaksiya namus stnd ldrmk olard. Lakin bunu etmk asan deyil. vlad olanlar bu dhtli fikirl razlamaqda tinlik krlr. Lakin el oldu ki, bu Ymnlilr qdim adti xatrladlar ki, o adt gr qzn vzin quzunun lm il dama gtrl bilr v bununla da ailnin rfi brpa olmu olar. 134

x yolu

Bu adt hl d fidy adlanr! Bir fidy, gnahsz quzu gnc qzn rsvayln damaq n ldrlrds, o, dalanmal olmurdu. Bununla da heyvan onun vzind ldy n ziz insann ldrlmsinin qars alnrd. Bu yaxnlarda Misird shbt yax tannan v iki nsil arasnda ilk lm ba vern kimi zoraklq get ged artarkn hyata keiriln buna oxar bir adtin olduunu tsdiqldi. Qan davtindn qaman yegan yolu fidydir: Qatilin nslindn olan asaqqal zrrknin nslindn olan asaqqala agllbiy263v uzun, iti baq gtirir. Hr iki asaqqal zrrknin evind gr tyin edirlr v btn icma dvt edilir. Qatil ortaya gtirilir; o, agllbiy geyinrk yerd uzanr. Onun yaninda asaqqallar diri heyvan, adtn quzunu balayrlar. Sonra qurbann qarda v ya n yaxn qohumu ba lin gtrr v qardann ldrlmsindn dolay ar il dolaraq onun lmnn qisasn almaq istyir. Lakin icmann btn asaqqallar onu dairy alr. Qurani Krimdn aylr oxuya oxuya onlar hams birlikd onun qolunu qatildn quzunun boynuna trf ynltmy alrlar, nhayt gz yalar irisind quzunu ksrk ldrr. Bu zamandan etibarn qatil thlksizdir; onun agllbiysi brat qazandnn iarsi v glck qisasdan qorunmadr. Onlar arasnda slh brqrr etmk n icma hr iki ail arasnda toy mrasimi tkil edir.

263 Bo, kynk kimi paltar, Misird kiilr arasnda sas paltar.

135

Bdnamlqdan rf Mqdds Eyd l-dha Bayram Allahn biz insanlara olan mhbbtinin v mrhmtinin illstrasiyasdr. Allah n Rhmli; Hamn Eidn,264Sbirli265v Dzml266Biridir. Allah uaqlarn qurban verilmsini tlb edn dhtli Knanl ilahilr kimi deyil; O, brahim (.s.) z olunu qurban gtirmy imkan vermzdi v l-Msih sa bn Mrymin armxda ziyyt kmsini grmk Ona xo deyildi. Allah insan qurbanlar il sakitldirilmli v ya yola gtirilmli olan btprst ilahisi deyil! O zaman n n Allah l-Msih sa bn Mrymin bel zab kmsin yol verdi?Biz yaxn laqli digr bir ne suallar da ver bilrik: N n Allah dostu brahimdn (.s.) gnlk syahtin dhtli aqoniyasn yaamasn, sevimli olunun ryini demk n aa endirmy hazr olaraq ba yuxar havaya qaldrma istdi? N n brahimin (.s.) bel ziyyt kmsin yol verilmlidir? brahim (.s.) bu byk snamadan kemli idi. O, Allahn bu gnah v sfalt irisind olan itmi dnyaya olan mhbbtinin nec byk olduunu grmli idi. He ks Allahn ryini baa dmdn Allahn dostu ola bilmz. brahim (.s.) Allah qarsnda srnn sad qul deyildi. O, Allahn bdi dalti v mhbbtini qiymtlndirmyi yrnmidi. Buna gr d o, Moriya dana xmal v indiy kimi he bir atann bana glmynlri yaamal idi. O, ona n yaxn, n ziz olan qurban gtirmyin n olduunu hiss etmli idi. Bellikl salehlrin atas kimi, o, dnyaya Qadir Allahn etdiyini qiymtlndirmyi yrdckdi: Allah bizi o qdr ox sevir ki, O da Ona n yaxn v n ziz olan qurban verdi. Allah biz z olunu qurban vern brahimin (.s.) hekaytini tqdim etmidir. Bu da Onun l-Msih sa bn Mrym vasitsil etdiyi ali qurban baa dmkd biz kmk edck. Gnahkarn paltar irklidi; v Kamil olann qarsnda bizim he bir bhanmiz yoxdur. Rsvayla dalt qazandrmaq v
264 s-Sami (Bqr 2: 127, 256; nfal 8: 17; Hucurat 49: 1). 265 s-Sabur (Bqr 2: 153; Ali mran 3: 200; sr 103: 3). 266 l-Hlim (Bqr 2: 235; Isra 17: 44; Hcc 22: 59; Fatir 35: 41).

13-c Fsil

136

ya izah etmk olmaz; bu, bizim yax dini nticlrimiz vasitsil yuyula bilmz. Mqdds Eyd l-dha Bayramnn verdiyi mesaj ondan ibartdir ki, Allah z tqvasn:267Ondan gln tmiz agllbiyn268biz tqdim edir. l-Msih sa bn Mrym bizim gnahmz gtrmk n qurban gtirilmidi. Son mhkmd bizim gnahlarmzn rfsizliyi Onun zrin qoyulur. Onun fidysi bizim Allahn qzbi v bdi lmdn qoruyur. Gnahsz davran il, O, Allahn tlblrin cavab verib. Bu mkafat Allahn bdi padahlna daxil olmaq haqqdr v O, bunu biz havay verir. Mrym 19: 21 21 dedi: Eldir, lakin Rbbin buyurdu ki, bu Mnim n asandr. Biz onu insanlar n bir mcz, drgahmzdan bir mrhmt olaraq edcyik. Bu, zldn tqdir olunmu bir hkmdr! Mrhmt sz Allahn balamaa hazr olduunu, yni bizim layq olmadmz hdiyyni vermy hazr olduunu ifad edir.269Bu, Onun n uca adnn,270dualarmzda ardmz v gndlik hrktlrimiz v danqlarmza daxil etdiyimiz adnn271ifadsidir. l-Msih, Seilmi Olandr, seilmi, nki O, hqiqtn d Allahn balamaa hazr olmasnda gstrdiyi mrhmtinin iarsidir. Yadda saxlayn ki, l-Msih tmizlyn, lvhni tmiz siln, fa vern Biridir. Bu iar Sbirli olan272Allahdan insanla sn v mn gln iardir. Onun mrhmti Adm (.s.) v Hvvann fryadna cavabdr: raf 7: 23 23 Ey Rbbimiz! Biz zmz zlm etdik. gr bizi balamasan, rhm etmsn, biz, bhsiz ki, ziyana urayanlardan olarq! dedilr. Onun mrhmti r problemin cavabdr:
267 268 269 270 271 272 Salehlik Paltar Rahmat Ar-Rahmanu-r-Rahm Bismillhi-r-Rahmani-r-Rahm. l-Hlim (Bqr 2: 135; Isra 17: 44; Hcc 22: 59; Fatir 35: 41).

137

Yusuf 12: 53 53Mn zm tmiz xartmram. Rbbimin rhm etdiyi kims istisna olmaqla, nfs pis ilr grmyi mr edr. Hqiqtn, Rbbim balayandr, rhm edndir! Hqiqtn d nec bir mrhmt! Dnya viran qalb. nsan zn xilas ed bilmz. Milltlr, sivilizasiyalar v mdniyytlr nifrt v pozunluqdan dli olublar. Mnviyyatszlq, pornoqrafiya, cinayt, narkotik v spirtli iki qbulu insann hyat gcnn keyfiyytini mhv edir, qddar v qanl mhariblr is mnaqilri yoluna qoymaq n daha ox istifad edilir. nsann inkiafn gzlyn midli insanlar is sabah n narahatdrlar. Btn dnyada varl v kasb eyni drcd allahsz v pozunlablar. Allah btn bunlar bilir, hqiqi inananlar Onun xsusi qays altnda olsalar da, O, yalnz bir qrup seilmi olan elit qrupu deyil, dnyadak btn insanlar sevir. Nsr 110: 3 3 Rbbini hmd-sna il tqdis et v Ondan balanman dil. Hqiqtn, O, tvblri qbul edndir! Allah byk mmnuniyytl bizim Ona olan borcumuzu dyir. z trfimizdn is bu dnii qbul etmk Onun n ed bilcyimiz n byk rfdir. Bir gn mn dostlarmla birg Bahreyn Padahlnda yax bir restoranda oturmudum. Lzztli yemk hazrlanmd. Yedikdn sonra restorann sahibi glib bizi salamlad. Dostum qulama pldad: Bu, mnim mim oludur. Ofisiant hesab gtirnd sahib onu gtrb hamnn qarsnda crd. Mesaj aydn idi: Biz onun qonaqlar idik v onun sxavtimi qbul etmk onu iztlndirdi. ksin, biz zmz dmk n inad gstrsydik, bu, onun n sy kimi olard. Tsvvr edin ki, xsusi bir qona axam yemyin dvt etmisiz. Yemyin axrnda qonanz soruur grk siz borcu n qdrdir. Bel halda nec reaksiya verrdiniz? Buna gr d sual beldir: Bs n n biz bzn Allah gcl etibar ed bilcyimiz biznes trfda kimi qbul edirik? Teztez el davranrq ki, sanki Onunla mnasibtimizin hr bir kiik detaln Onunla danmalyq! Onun biz verdiyi hr ey n pul dmk istyirik, sanki din biznes mliyyatdr. Bizi Yaradana v 138

davaml olaraq bu qdr mrhmt gstrn qar n pis hrkt! Buna gr d Allahn biz verdiyi n dyrli hdiyyni qbul etmk Ona ver bilcyimiz n byk ibadtdir. Bu, Ona hqiqi tslimdir (Islm). I Romallara12: 1 1 1 Bellikl, ey qardalar, Allahn mrhmti xatirin siz yalvarram ki, bdnlrinizi diri, mqdds v Allah raz salan bir qurban olaraq Ona tqdim edin273; bu sizin alla etdiyiniz ibadtdir. rf mslsi Allah n vacibdir v bu hekayt onu gstrir: Qdim Yunanstanda birc olu v varisi olan bir qoca hkmdar var idi. Gcl xarici padah onu mlub etdi v qoca hkmdar tslim olanda qalib gln padah tin bir rt qoydu qalib padah yalnz o halda qounlarn geri kck ki, mlub hkmdar onun istdiyini verck. Hkmdar bilirdi ki, gr istnilni etms hakimiyytini, srvtini, htta varln da itirck. Bellikl o raz oldu. Bir ne ay sonra qalib padah istdiyi namn n olduu haqda mlumat gndrdi: qalib glnlrin allahlarna bir gnc kii qurban edilmli idi. Btn vtndalar istniln nam haqqnda eidib dht gldilr. ahzad atasnn yanna gedib dedi: Ata, gl imtina edk. Bu lap a oldu. Hkmdar kdr irisind cavab verdi: ziz olum, bu, mmkn deyil. Birincisi mn sz vermim, ikincisi is onun qounlar bizim qounlardan iyirmi df oxdur. gr imtina etsk, o, bizi mhv edck. O zaman qoy mn adamlarm satn almaq n qurban gedim, olan dedi. Bs o zaman mn varissiz qalacam! Bir dqiq, ata, indic demdinmi ki, gr dediyini etmsk, o bizi mhv edck? Bu cr daha yaxd.
273 Aslama sznn yunan ekvivalenti.

ahzadnin rfi

139

Bs olum, mn istyirdim ki, sm mndn sonra padah tacna sahib olasan. ahzadnin cavab bu oldu: ziz atam, sevdiyim vtnimin insanlar n varlm vermkdn byk rf ola bilmz. Hkmdar grnd ki, varis qti qrara glib, o, kdr irisind razlq verdi. Olu yola xd v zn taxt-taca sahib olacaq ahzadnin gliindn heyrtlnn qalib padaha tqdim etdi. N n glmisn? o sorudu. Mn padahlm v insanlarm satn almaq n knll olaraq zm qurban vermy glmim. Lap yax, bunu ed bilrsn, mvffqiyyt qazanan lider cavab verdi v gnci z allahlarna qurban gtirdi. ahzadnin Byk Qurbanna v zn rfl tslim etmsin gr qalib padah elan etdi ki, iki lk arasnda slh v dostluq olacaq. Hqiqtn d iki lk ahngdarlq irisind yaad v ondan sonra bir ox nsillr boyunca dost kimi qald. *** Buna bnzr hqiqtn ba vern hadis dini inam v ilrin qti qadaan olunduu kommunizm vaxtnda qeyd alnmd. Dindar bir adam dinindn imtina etmdiyi n mhbs atlmd. Btn mmkn tzyiq sullar, htta ignc da onu fikrindn dndr bilmdi. Nhayt ona ignc vernlr dedilr: Glin onun yegan olunu gtirk v atasnn gz qarsnda ln kimi ignc verk. Olunu gtirdilr v ata qqrd: Yox, tslim oluram, buna yol ver bilmrm. Lakin olu dedi: Ata, gr tslim olsan sn v mn yer znd qalan gnlrimizi dzlmz rfsizlik irisind yaayacaq. Lakin bundan byk rf ola bilmzknll olaraq zm snin n qurban vermk rfi. Olan edam olunmaq hkmnd israr etdi v bu, ba verdi.

140

Glin bu hekayt baxaq:

Qtl v ya knll qurban n demkdir?

Bir df bir kii qtl stnd tutulmudu. O, mhkmy gtirildi v dlillr tqdim edildi. Mdafi trfi ilk olaraq sbut etdi ki, ln insan baq yarasndan lmdr. Onlar hminin ba gstrib sbut etdilr ki, baqda olan qan ln insann qan idi. Sonra onlar sbut etdilr ki, mtthimin barmaq izlri hmin ban zrind idi. Bunlarn zrind d ii baladlar. Lakin hmin insan qtld mhakim olunmad! Onun vkili kiinin onun mdafi etdiyi xsin baqlamasndan ldyn inkar etmy almad. Lakin o, bir yeni dlil gtirdi ln xsin lind tapana var idi ki, onunla da mdafi etdiyi xsi istniln vaxt vura bilrdi, lakin bunu etmdi. vzin o, mdafi etdiyi xsin onu ldrmsin imkan verdi. Nticd jri qrara gldi ki, ln xs sui-qsd edilmyib v bu cinayt iini dayandrdlar. Biz bilirik ki, l-Msih sa bn Mrym llrdn dirild bilr. Ona gr d, O, z hyatn saxlamaa qadir olacaq drcd gcl idi. Lakin O, knll zn lm tslim etdi. N n? nki he ks Onun nfsini Ondan ala bilmzdi. Qurani Krimin Allahn iradsin sadiq olduqlar n hid olanlardan danarkn n dediyin diqqt yetirin. l-Msih sa bn Mrym d Allahn iradsin sadiq olduu n ld. Bqr2: 87 87 Biz Musaya kitab verdik, ondan sonra da bir-birinin ardnca peymbrlr gndrdik. Mrym olu saya akar mczlr bx etdik v onu mqdds ruhla qvvtlndirdik. Hr df siz ryiniz yatmayan bir ey gtirn peymbr tkbbr gstrmirdinizmi? Mhz buna gr d onlarn bir qismini tkzib etdiniz, bir qismini is ldrdnz.

Lakin l-Msih sa bn Mrym hid deyildi,nki O, bundan da byk idi. O, Fidy - Dyrli Qo idi. O, Allahn Fidysi,Allahn tqvas, brat verrk btn insanln bdnamln rtmk n 141

O, hid deyildi

verdiyi libas idi. Bellikl biz nzr almalyq ki, l-Msih sa bn Mrym yalnz ldrln deyil, zn Qurban vern idi. T Yeaya 53: 2-9 2)O, Rbbin nnd bir fidan kimi, Quru torpaqda bitn kk kimi byd. Baxanda onun n grkmi, n gzlliyi var idi, Gzmz oxayan zahiri simas da yox idi. 3)Adamlar ona hqartl baxb rdd etdi. O, drdli, xstliklri grn insan idi, Adamlar ondan z dndrdi, xor baxd. Biz ona qiymt vermdik. 4) slind xstliklrimizi o kdi, Drdlrimizi z zrin gtrd. Biz is onun Allah trfindn czalandrldn, Vurulub iztirab kdiyini znn etdik. 5) Bizim asiliyimiz gr onun bdni deildi, r mllrimiz namin zildi, Bizim min-amanlmz n o cza ald, Onun yaralar il biz fa tapdq. 6) Hammz qoyun kimi yolu azmdq, Hr birimiz z yolumuzla gedirdik. Rbb hammzn r mllrinin ykn onun zrin qoydu. 7) Ona zlm etdilr, O, iztirab kdi, amma azn amad. Ksilmy aparlan quzu kimi, Qoyun qrxanlarn qabanda Dilsiz-azsz qoyun kimi azn amad. 8) daltsizlikl mhkum olunaraq lm aparld. Onun nsli haqqnda kim dn bilrdi? Ax xalqmn asiliyin gr O, edam olundu, dirilr arasndan atld. 9) O, he bir zoraklq etmdiyi, Azndan yalan sz xmad halda Qbri pis adamlarn yannda quruldu, Dvltli adamn yannda dfn olundu. I Luka 19: 10 10 nki Br Olu itmilri axtarb xilas etmk n glmidir. I Yhya 10: 9-11, 14-18, 27-28 9 Qap Mnm, kim Mndn girrs, xilas olar, girib-xar v zn otlaq tapar. 10 Oru yalnz qart etmk, ldrmk v tlf etmk n glir. Mns gldim ki, onlar hyata, bol hyata malik olsun. 11 Yax oban Mnm, yax oban qoyunlar urunda cann qurban verr. 14-15 Yax oban Mnm. Nec ki Ata Mni tanyr v Mn 142

Atan tanyram, elc d zmnklri tanyram, zmnklr d Mni tanyr. Mn quzular urunda canm qurban verirm. 16 Bu aldan olmayan baqa quzularm var ki, onlar da gtirmliym. Onlar da ssimi eidck, belc tk sr, tk oban olacaq. 17 Buna gr d Ata Mni sevir, nki Mn canm qurban verirm ki, sonra onu geri alm. 18 Canm Mndn he ks ala bilmz, amma onu zm verirm. Onu vermy d, sonra geri almaa da ixtiyarm var. Bu mri Atamdan almam. 27 Quzularm ssimi eidir, Mn d onlar tanyram v Mnim ardmca glirlr. 28 Mn onlara bdi hyat verirm. Onlar he vaxt hlak olmayacaq v he kim onlar limdn qapmayacaq. I 1 Timotey 2: 3-6 3 nki bu yaxdr v Xilaskarmz Allah raz salr. 4 O btn insanlarn xilas olub hqiqti drk etmsini istyir. 5 nki bir Allah v Allahla insanlar arasnda bir Vasiti vardr. O, nsan olan Msih sadr. 6 O hamn satn almaq n zn fidy verdi v bu da mnasib vaxtda ediln hadtdir. Tmiz mhbbtdn irli glrk O, fikirlirdi: Yaaltu fidka: Birc mn sni satn ala bilsm! Bfdik bruhi: Sni xilas etmk n hyatm verrdim. O, bel deyir: Fdytuka, Sni satn almam Fdk: Qoy bu, snin vzin olsun Ravhi va nfsi lka l-fdi: Mnim ruhum v canm sn fidy olsun. Buna gr d dey bilrik: Kll ay fida yala: O, bu i n hr eyi qurban verdi. *** Bu gn dnya terroristlrin gnahsz insanlara qar etdiyi 143

pisliklrdn dhtl lrzy glir. Lakin l-Msih sa bn Mrym qar gstriln nifrt v pislik dnyann indiy kimi grdy n qrib pislikdir, nki o, tamamil yax v mhbbtli olan, fa mczlri gstrn, yalnz ilahi mdriklik szlri danan v ilahi tyinatnn v ilahi xarakterinin hr bir sbutunu vern Birin qar ynlmidi. Onun xarakteri pis, hiylgr, qatil insanlarn lindn kdiyi zablarn altndan daha da parlaq iq sar. Tqsirlndirilnd, sylnd v haqqnda yalan danlanda O, mzlum mzlum sakit dayand. stniln baqa yax insan bu cr tzyiq altnda ona ignc vernlr gydn btn lntlri yadrard. z agirdlrindn biri insani zifliyind bdryrk Ondan imtina edrkn l-Msih sa bn Mrym sadc kdrli baxlarla ona baxd, Onun znd narazlq grnrd, lakin O, he bir qnayc sz demdi. Htta Onun agirdlrindn baqa biri yalan pl Onu l vernd, satanda da O, acqlanmad. lpaq vziyytd armxda asl qalanda v insanlar trfindn nifrt edilnd d he vaxt sbirsizlik gstrmdi. Onunla birg armxa kiln iki quldur qqrb sgrlri synd d l-Msih sa bn Mrym z qatillri n dua edirdi: I Luka 23: 34 34 Ata! Onlar bala, nki n etdiklrini bilmirlr. Bunlar adi insann etimadnamsi deyil. He bir insan bndsi indiy kimi bel mhbbt gstrmyib. ndiy kimi tarixd he ks bu cr zab kmyib! ox sirrli bir ey ba verirdi. ki heyrtamiz ey ba baa glmidi: eytann Allaha olan sirrli nifrti, l-Msih sa bn Mrymin dmnlrinin qatil hrktind z xan nifrt, armxda hmin nifrtl mbariz aparan Allahn ecazkar mhbbti; Bu, Allahla blis arasnda olan mharib idi. Btn dnya l-Msih sa bn Mrym qar olan daltsiz hkmd itirak edirdi: Buna thrik edn Yhudilr; qorxa-qorxa cinayt qoulan Romallar; v gnahsz insan xilas etmk n he n etmyn v sadc baxan camaat. Htta 144

Onun kim olduunu bilmk n hamdan yax imkan olan agirdlri d Onu zab irisind tk qoyub dnrk z hyatlarn qorumaq n qadlar. Onun ehtiyac saatnda he bir ks Onu mdafi etmk n irli glmdi! He ks htta can vernd Ona su bel tklif etmdi. Bu cr mhbbt tkc Allahn qlbindn glir. Bu, Qadir Allahn274 pozulmu qanunlarna gr ziyan dmk v dnyan satn almaq n l-Msih sa bn Mrymi z nmayndsi kimi gndrdiyin ilahi sbutdur. I 1 Peter 1: 18-21 18 Bildiyiniz kimi, siz ata-babalarnzdan irs olaraq aldnz pu hyat trzindn qzl ya gm kimi fani eylrl deyil, 19 qsursuz v lksiz quzuya bnzyn Msihin qiymtli qan bahasna satn alnmsnz. 20 Dnya yaranmazdan vvl tannm Msih bu axr zamanda siz gr zhur etdi. 21 Msih vasitsil siz Onu llr arasndan dirildib izztlndirn Allaha iman edirsiniz. Bellikl, imannz v midiniz Allaha baldr. *** Qdim bir rvaytd deyilir ki, bir padah hanssa bir xainin onun padahln mhv etdiyindn bhlnir. O, byan edir ki, satqn kimdis dylmkl czalanacaqdr. Bir gn satqnn kim olduu tapld: Bu, hkmdarn z anas idi! Tssf ki, hkmdar hkm elan etmidi. O he cr z qanununu poza bilmzdi. O, cllad arb qqrd: Anamn l-ayan bala v onu btn gcnl ubuqla dy. Cllad birinci ubuu vurmaa hazrlaanda hkmdar taxtndan srad v minlrl riyytinin gz qarsnda zn anasnn zrin atd v anasnn hyatn qoruyaraq arl v biyabr czan ald. Bu drs onun padahlndak insanlar istniln ictimai edamdan daha ox tsirlndirdi. Yalnz l-Msih sa bn Mrymin bu tcrby qatlamana yol vermkl Byk Allah275eytann Allahn byk hakimiyytin qar syan etdiyi zaman insaniyyt balad gnahkar zn sevmk, lovalq v nifrt dynn aa bildi. Br vlad gnaha
274 l-Qadir (nam 6: 65; Ya Sin 36: 81; hqaf 46: 33; Qiyam 75: 40). 275 l-Kbir (Rad 13: 9; Yusuf 12: 62; Loman 31: 30).

145

v r sir olaraq Allahdan uzaqlamdr. l-Msih sa bn Mrym armx lntini z zrin gtrd yer zrind ba vern n heyrtamiz hadis. Bu, btn dnyann diqqtini v tccbn clb etmidir. Bu, he vaxt gizldil v ya boula bilmz. n yaxs, bu, insanlar dyidirib, onlar xudbin, mrur, allahsz insanlardan sad, saf, mhbbtli, Allaha tslim olan sl inananlara evirib. l-Msih sa bn Mrym inanmaq Onun n etdiyini v bunu edrkn kim olduunu qbul etmkdir; v Onun Allaha qar dnyann dmniliyini z zrin gtrmsin rkdn minntdar olmaqdr. Bununla da O, bdi olaraq ri mlub etdi. O, Allah n ayaa qalxd, Onun nmayndsi kimi Onun yerini tutdu v Allah n olan ubuu z zrin gtrd. Bu, indiy kimi ba vern n byk bir ey idi. l-Msih sa bn Mrymin armxda zn qurban gtirmsi bir-birindn uzaq dm insanla Allah arasnda krpu qurur ki, bununla da Allahla insan arasnda zlmt drsi kimi uzanan yadlama bdi olaraq birldirilib. Bellikl Mdrik olan Allahn brahimin (.s.) olu n verdiyi Byk Qurban budur; v brahim (.s.) bunu bilirdi. O, el sadlvh deyildi ki, qoun qannn onun sevimli vladn satn ala bilcyini tsvvr etsin! l-Msih sa bn Mrym dnyann balancndan veriln Byk Qurban, Moriya danda zn hdudsuz qurban edn sl Fdayi idi. I Efeslilr 1: 7 7-8 Tam hikmt v drrak il biz bol-bol gstrdiyi z zngin ltfn gr biz Olunda, Onun qan vasitsil satnalnmaya tqsirlrimizin balanmasna malikik. Bu, brahimin inam idi; bu, zn brahimin Moriya danda lmy mhkum olan sevimli vlad kimi grn brahimin (.s.) hr bir ruhlu vladnn inam idi brhaimin olu bizim hr birimizin simvoludur. Biz hammz eyni cr ilahi Qurban trfindn satn alnmq! *** 146

Allah he vaxt bu gn bir ox insanlarn etdiyi kimi armx btprstlik emblemi etmk niyytind olmamd. armxdan bt dzldrk ona ba ynlr divarlarnda asanlar, ibadtgahlarn banda onu asanlar v ya boynundan asanlar armxn mnasn baa dmrlr. Allah he vaxt armx simvolu altnda mhariblrin olmas v ya onun imperializmin v ya daltsizliyin simvolu olmas niyytind olmamd. Mslmann fikrind Msihilik sasn xa yrlri il baldr. Dzdr ki, xa yrlri slam halisi n byk zab-ziyyt mnbyi olmudur. Bu irkin vhilik v qeyri insanlq aktlar, qrn, talan v srgn, soyunuluq, ourluq v viran qoyma, inamn qrlmas v kafirlik yalnlz slama qar ynlmmidi, onlar Yhudilr, hminin xsusn d rq badtgahndan olan Msihilr d ziyan vurmudu. On birinci fsild276Misir v Yemen aid oxuduumuz hekaytlr biz toxunulmu rfin brpa edilmsi n zl bilcyimiz dileman (cinaytkar ldrmk v ya zmz ldrmk) anlamaa kmk edir. l-Msih sa bn Mrym bunu etmidi: O, yalnz bizim gnahmz gtrmk n lmmidi, hminin mrmz boyu topladmz btn yaralar damaq n. O, bizim aybmz gtrmk, bununla da rfimizi qaytarmaq n fidiy kimi ld: O, z insanlar trfindn rdd edilmidi, O, thqir edilmidi; Onun zn tprmdlr, O, qalmaqall yolla ictimai yerd rsvay edilmidi, O, n pis cinaytkar kimi lmd, O, hrdn knarda, qatillrin edam oldunduu yerd ld. O, z-Zkiy,msum, mqdds Biri olsa da bunu etdi.

Mrym 19: 19 19 Mn sn ancaq tmiz bir olan balamaq n Rbbinin elisiym! dedi. l-Msih sa bn Mrym bunu havay etdi ki, dadmz btn emosional yaralardan azad olaq. Onun lm bizi gnahn eybindn qurtardi. Dzdr, l-Msih sa bn Mrymin lm haqqnda fikirlmk az qala bizi oka salr. Lakin onun lm bizim rzilliyimizi aradan gtr bilck yegan qurbandr. Onun
276 Bdnamlqdan rf

147

vasitsil biz tamamil xobxt ola bilrik. Dadmz ar yk, bizim Allahdan qorxmamza sbb olan btn gnah v vicdan zab Onun zrin qoyulmudur. Biz zmzl, digr insanlarla v n vacibi is Rhmani-Rhim olanla barmq. Fidy olan l-Msih sa bn Mrym bizim zrimiz qoyulan rzillik v rfsizlik ykn dad v artq rf gr ldrmk v ya zn ldrmk lazm deyil. Bu, gzl xbrdir. Bu, Allahn biz qar olan mhbbti v mrhmtinin sbutudur. T Yeaya 54: 10 10 Dalar yerini dyis d, Tplr sarslsa da, Sn olan mhbbtim dyimz, Slh hdim sarslmaz. Bunu sn rhm edn Rbb deyir.

Bir gn kasb bir kii zngin bir lky kmk qrarna gldi. O, bacard qdr pul yd v imkan olan n ucuz bileti ald. O, gmidki vaxtn sasn aa mrtbd keirtdi v hr gn z il gtirdiyi rkdn bir balaca yeyirdi. Gnlr kedi v rk get-ged quruyurdu, axrda pulsuz-parasz olan bu kiinin yemy he nyi qalmad. Nhayt, bir gn o, restorann yerldiyi yuxar mrtby getmk qrarna gldi. Bufet ona cnnt kimi grnrd: yemyin iyi, rnglr v yax geyimli insanlar. Blk qrnt tapa bilrdi! Uzun trddddn sonra o, ofisiantdan bir tik rk istmy crtlndi. Biletinizi gr bilrmmi, Ser? ofisiant sorudu. Sonra o dedi: Ser, baxn burada n yazlb. Sizin bilet hr ey daxildir. Bqabnz gtrn v buyurun, nu olsun! Bir ox insanlar bu ac srniin kimidir. Allah onlara ehtiyaclar olan hr eyi vermk n gzldiyi halda onlar Allahdan bir tik quru rk yalvarb istyirlr. Onlar Onun qarsnda titryirlr v baa dmrlr ki, O, yaratdqlarna qar mrhmtl doludur. O, bu dnyada v glck hyatda xobxt olmalar n onlar hr eyl tmin edib. Tvratda Allah bizi bolluqla dolu hyata dvt edir: 148

Hr ey daxildir

Yekun

T Yeaya 55: 1-2 1) Ey btn susamlar, glin su bana! Ey pulu olmayanlar, glin, aln, yeyin! Glin, rab277 v sd pulsuz-parasz aln! 2)N n pulunuzu rk olmayan eylr, Qazandnz sizi doydurmayan eylr xrclyirsiniz? Mni diqqtl dinlyin ki, Yax eylr yeysiniz, nemtlrdn dadasnz. l-Msih sa bn Mrym bu zab v gnah dnyasndan qurtulmamz n lazm olan dyri dyib. Allah Rhimli v Mrhmtlidir. O, Mqdds,278 zmtli279 v Yax280 olandr. O, snin v mnim cnnt giriimiz olmas n hr eyi etmidir. Qiymt l-Msih sa bn Mrymin qan il dnmidir. N lav ed bilrik? He n, yalnz bdi minntdarlq! *** Adm (.s.) v Hvva Allah dinlmyib Onun dediyinin tam ksini edrkn onlar Yaradclarn rsvay etdilr v Onun, zlrinin v nv-nticlrinin zrin byk rfsizlik gtirdilr. Allah Adm (.s.) v Hvvan yaradarkn n ba vercyini bilmirdimi? lbtt O bilirdi! ks halda O, Allah, Hr eyi Biln Biri olmazd. Lakin O, Adm (.s.) v Hvvan o qdr ox sevdis onlar v ya vaxtmz gldikc bizi yaratmaya bilmzdi. Btn insan nslini O, sevincl yaratmd v htta Ona byk rfsizlik v qlbin kdr gtirnd bel onlar buraxa bilmdi. Bu Mrhmtli olan Qadir Allah sakit v sbirl z iradsinin mslhtlrini hazrlad. Allah Adm (.s.) v Hvva itatsizlik elmzdn ox vvl xilas plan v bunu nec hyata keirmk yolunu bilirdi. O z fidiy verdi v rfi geri alaraq l-Msih sa bn Mrym vasitsil rsvayl sildi. Bellikl d Allahn knll verdiyi Byk Qurbanna gr he ks geriy dnmz bdi mhv hokum il zlmli deyil. Mqdds Eyd l-dha Bayram hr df qeyd edilnd sitayi
277 zm irsi il eyni szdr ox gman ki, nki Tvrat spirtli iki qbuluna qardr. 278 l-Qdds: Mqdds, Msum v ya Mkmml (Hr 59: 23; Cumu 62: 1). 279 l-Aliy (Nisa 4: 34; Loman 31: 30; ura 42: 4, 51). 280 l-Barr (Tur 52: 28).

149

edn bunu gstrir. Biz itatsizliyimiz zndn Allaha qar ediln pisliyin vzini dmk n lmli deyilik. Allah z bu qiymti dyib. Bizim itatsizliyimizin biyabrl balanmdr v btn br ailsinin rfi brpa olmudur. Btn bunlar bizim yax mllrimiz vasitsil deyil, Onun mllri vasitsil ba verir. Bu Mqdds Bayram Allahn bizim n etdiyini gstrir. Biz z yax mllrimizl Onun mhbbtini qazana bilmrik; bu, artq bizd vardr. Biz z yax mllrimizl Onun ltfn brpa ed v ya Onun balamasn dana bilmrik; artq Byk Qurban vasitsil bunu almq. Allah z bunu verib. Bqr2: 87 87 Biz Musaya kitab verdik, ondan sonra da bir-birinin ardnca peymbrlr gndrdik. Mrym olu saya akar mczlr bx etdik vonu mqdds ruhla qvvtlndirdik. Hr df siz ryiniz yatmayan bir ey gtirn peymbr tkbbr gstrmirdinizmi? Mhz buna gr d onlarn bir qismini tkzib etdiniz, bir qismini is ldrdnz . *** l-Msih sa bn Mrymi canlandran Allahn Ruhu bizd d parlaya bilr. Allahdan bunu ist; bunun n dua et. O zaman biz Allahn Ruhu vasitsil sl, ruhlu Mslmanlar ola bilrik. Qoy qbul edk v adlanaq. Allah iqdr.281 Min volt elektrik cryan mftill axmaa hazr ola bilr, lakin dymni basmaqla xtti qapatmasaq he n ba vermyck. Biz dvrni aanda gyn minlrl volt qadir gcnn axmasna yol veririk. l-fidiy-ni qbul edn zaman urumuz tamamil yenilnir. Bu nam Allahn Mrhmtinin n yksk tzahrdr, nki bu, bdi mhv olmadan qoruyur v biz Allahla slh v Onun padahlnda he vaxt bitmyn xobxtlik minliyi verir. I Romallara 5: 1-2, 6-10 1 Bellikl, imanla saleh sayldmz n Rbbimiz sa Msih vasitsil Allahla barm oluruq. 2 El Msihin vasitsil d daxilind qaldmz ltf imanla nail olduq v Allahn izztin mid balamamzla fxr edirik. 6 Biz hl gcsz ikn Msih myyn zamanda allahsz
281 n-Nur (Nur24: 35).

150

adamlarn urunda ld. 7 Saleh bir adam urunda kimins lmsi tin idir; blk d yax bir adam urunda kims lmy csart edr. 8 Lakin Allah biz olan mhbbtini bununla sbut edir ki, biz hl gnahkar ola-ola Msih bizim urumuzda ld. 9 Belc Onun qan il indi saleh sayldmza gr Onun vasitsil d Allahn qzbindn mtlq xilas olacaq. 10 gr biz Allahn dmni olduumuz vaxt Onun Olunun lmsi il Allahla bardqsa, bardqdan sonra Onun hyat vasitsil daha qti olaraq xilas olacaq. Dvrni ama Qurani Krim tvb adlandrr. Bu sz ox vaxt tvb, pemanlq kimi trcm edilir; Allaha aid olanda bunun mnas beldir: geri dnmk, Allaha qar yeni istiqamt gtrmk. Hud 11: 3, 90 3 V Rbbinizdn balanmanz dilysiniz. Sonra Ona tvb edin ki, myyn bir mddt siz yax gn-gzran versin v hr bir ml sahibin mkafatn ehsan buyursun. gr z dndrsniz, bilin ki, mn byk gnn siz z verck zabndan qorxuram. 90 Rbbinizdn balanmanz dilyin v Ona tvb edin. Hqiqtn, Rbbim rhm edndir, sevndir! T Yeaya 55: 3, 6-9 3) Qulaq asn, Mnim yanma glin, Dinlyin ki, sa qalasnz. Mn sizinl bdi hd, Davuda vd etdiyim sadiq mhbbt hdi kscym. 6) Tapmaq frsti olarkn Rbbi axtarn, O yaxn ikn Ona yalvarn. 7)Qoy pis adam z yolunu, r adam z fikirlrini atsn. Qoy Rbb sar dnsn ki, Ondan mrhmt tapsn. Qoy bizim Allahmz trf dnsn, nki Onun fvi boldur. 8) nki Mnim fikirlrim sizin fikirlriniz deyil, Sizin yollarnz Mnim yollarm deyil Rbb bel byan edir. 9) nki gylr yer zndn n qdr ykskdirs, Yollarm da sizin yollarnzdan, Fikirlrim d sizin fikirlrinizdn o qdr ykskdir. gr biz Allaha dnsk O bizim ryimizi dyidirck. Varlmz razlq v Allaha qar minntdarlqla dolu olacaq. 151

Bizd yax ilr grmk arzusu olacaq. Bu arzu istniln qorxudan irli gln itatdn gcl olacaq. O zaman bizim motivasiyamz mllrimiz vasitsil gy atmaa almaq olmayacaq (xilas namdr, buna gr d onu qazanmaa ehtiyac yoxdur), lakin Allaha minntdarlmz gstrmk v kmyimiz ehtiyac olanlara kmk etmk olacaq. Biz artq aa-qul aslnda deyilik ki, hr bir yax ml cza qorxusu v cavab gzlmk zrind qurulmudur. I Kolosselilr 1: 19-23a 19 nki Allah Onda tam btvly il yaamaa 20 v Onun vasitsil, armxda axdlan qan il barq yaradaraq hm yerd, hm d gylrd olan hr eyi z il bardrmaa raz oldu. 21 Etdiyiniz pis mllr gr bir zamanlar dnclrinizd Allaha yad v dmn idiniz. 22 ndi is Msih cismn lmkl z bdni vasitsil sizi Allahla bardrd ki, sizi Onun qarsnda mqdds, lksiz v nqsansz tqdim etsin. 23 Bir rtl ki eitdiyiniz Mjdnin verdiyi middn sarslmadan, iman sasnda mhkm v sabit durasnz. brahim (.s.) kimi biz dostluq mnasibtin giririk ki, burada yerin dn bir sual var: Digrin xo olsun dey n ed bilrm?brahim (.s.) Allahn dostu olduu kimi, onun kimi inananlar da Yaradclar il xsusi laqy gircklr. Etimadmz Allaha qoyanda O bizim qoruyucu Dostumuza evrilir. Ali mran3: 68 68 bhsiz ki, insanlarn brahim n yaxn olan onun ardnca gednlr, bu Peymbr v ona iman gtirnlrdir. Allah mminlrin dostudur! raf 7: 196 196 bhsiz ki, mnim hamim Kitab nazil edn Allahdr. O, mlisalehlr himaydarlq edr!282

Bir ne il bundan qabaq mhur bir crrah var idi ki, onun bacarql mliyyatlar bir oxlarn lmcl xstliklrdn qurtarmd. Bir gn xstxanada xrng diaqnozu qoyulmu
282 Muttaqin. 9-cu Fsl baxn (Kim salehdir?).

Crrah v xstlr

152

xst var idi. Hr n mmkn qdr tez mliyyat olunmaq mslht grlmd. Onlar birlikd shbt edrkn birincisi dedi: Mnim crrahi mliyyata ehtiyacm yoxdu, nki mn mhur crrahn qohumuyam v onu ox sevirm. stmirm onu narahat edm. Mnim d mliyyata ehtiyacm yoxdur, ikincisi dedi. Mn bu hkim haqqnda ox mqallr oxumuam v onun leksiyalarnn oxunu dinlmim v onun qabiliyytin inanram. Ona gr d gzly bilrm v indi mliyyat olunmayacaam. ncs dedi: Mn onunla qohum deyilm v haqqnda ox az oxumuam, lakin onun yanna gedib deycym ki, mliyyat drhal etsin. Bunlardan hans sizc lmdn xilas olacaq? Bu hekaytin mnas odur ki, n qdr bilsn d, z mllrinl n is etmy alsan da sn yalnz Allahn etdiyi tklifi qbul etmkl xilas ola bilrsn. *** gr brahim (.s.) Allahn verdiyi qurban qbul etmsydi n olard ona? Onun z olu lrdi! gr biz d hr eyin Rbbindn Qurban qbul etmsk, n ba verck? Allahn birbaa xilas rn qbul etmynlrin taleyi bdi mhvdir. Biz hammz gnah iinin tsiri altndayq v hammzn biz fa vermsi n Byk Qurbana ehtiyacmz var. Sual beldir: Kim gvnirsiniz? r trf meyilli olan mllriniz etibar etmk qrarna glmisiniz? Yoxsa zlrinin gnah olan v onlar satn almaq n kims ehtiyac olan insanlaram gvnirsiniz? Yoxsa Byk Qurbann zn, Allahn Elisi v Mrym gndrdiyi Sz v Ondan gln Ruh olan l-Msih sa bn Mrym283? Sizin l-Msih sa bn Mrym etibarnz gnahlarnzn balanmas v geriy dnmz mhvdn xilas olmanz n yegan yoldur.
283 Nisa 4: 171

153

Sba 34: 37 37 Sizi biz yaxnladran n var-dvltiniz, n d ouluanzdr. Yalnz iman gtirib yax ilr grnlrin mllrin gr mkafatlar qat-qat artq olacaq v onlar cnnt otaqlarndan min-amanlq iind yaayacaqlar I Yhya 14: 6 6 sa ona dedi: Yol, hqiqt v hyat Mnm. Mnim vasitm olmadan he kim Atann yanna gl bilmz. Bu dnyadak btn pullar, htta z vladlarmz qurban gtirmk bizi Allaha yaxnladrmaz284; yalnz l-Msih sa bn Mrym inam bizi xilas ed bilr, nki O, yegan Peymbr / Elidir ki, Allaha yaxn olan285adlanmdr. nkbut 29: 23 23 Allahn aylrini v Onunla qarlaacaqlarn inkar ednlr Mnim mrhmtimdn midlrini znlrdir. Onlar arl-acl bir zab gzlyir. I Efeslilr 2: 13 13 Amma bir zamanlar uzaq olan sizlr indi Msih sada Msihin qan saysind yaxn oldunuz. I branilr 2: 14-18 14 Bu sbbdn bu vladlar trkibc qan v tdn yarandqlarna gr sa z d onlarn insan tbitin rik oldu ki, lm zrind hakimiyyt sahibi olan, yni iblisi z lm vasitsil tsirsiz hala gtirsin 15 v lm qorxusuna gr mrlri boyu sartd olanlarn hamsn azad etsin. 16 bhsiz, O, mlklr deyil, brahim nslin yardm edr. 17 Buna gr d O hr chtdn qardalarna bnzr olmal idi; bel ki Allaha xidmtind mrhmtli v sadiq Ba Kahin olub xalqnn gnahlar n kffar ed bilsin. 18 nki z snaa kilib zab kdiyi n snaa kilnlr kmk ed bilr.
284 Tuqaribukum 285 Muqrrb

154

I branilr 4: 15-16 15 nki bizim Ba Kahinimiz bel deyil ki, zifliklrimizd bizim halmza acya bilmsin. ksin, hr chtdn bizim kimi snaa kilmi, lakin gnah etmmidir. 16 Buna gr d ltfkar Allahn taxtna csartl yaxnlaaq ki, vaxtnda kmy nail olmaq n mrhmt alb ltf tapaq. I branilr 10: 19, 22 19 Bellikl, ey qardalar, sann qan saysind n Mqdds yer daxil olmaa csartimiz atr. 22 Ona gr rklrimiz pis vicdandan paklanm, bdnlrimiz d tmiz su il yuyulmu halda imann tam etimad il, smimi qlbl Allaha yaxnlaaq. ziz oxucu, gnahlarnz balanbm? Qoy bel olsun! gr gnah xstliyin tutulmanz hqiqtn baa dmsnzs; gr buna gr peman olmusuz v Allahdan balanma n dua etmisinizs; gr bxtiyar bdiyyt yegan yol olan l-Msih sa bn Mrymd Fidyy ehtiyacnz kf etmisinizs; gr gnahlarnzn balanmasna min olmaq istyirsinizs; gr sizin vziniz Byk Qurbann znn, lMsih sa bn Mrymin qurban getmsin etibar etmk qrarna glmisinizs; gr bdi taleyiniz n yegan Ona etibar etmk qrarna glmisinizs; Drin daxili slhdn lzzt almaq istyirsinizs; O zaman aadak dua il Allaha dua etmy arram sizlri: Ey n Rhmli olan Allah, Rbb, mn gnahlarma gr peiman olmuam, Rbb, Sn balamaqda sxavtlisn, Rbb, mn mrhmt et, nki mn sulu gnahkaram, Rbb, mni l-Msih, Byk Qurban vasitsil satn al, Rbb, Sevinc Banda mn d pay ver, 155

Rbb, mni dz yolla apar, Rbb, Sn bdi etibar edcm. Allah Mqdds Yazlarda vd vermidir: Bqr2: 186 186 Bndlrim Mni sndn soruduqda syl ki, Mn yaxnam. Dua edib Mni arann duasn qbul edrm. Grk onlar da Mnim arm qbul edib Mn iman gtirsinlr. Bununla da, ola bilsin ki, doru yola yetisinlr. afir40: 60a 60a Rbbiniz buyurdu: Mn dua edin, Mn d sizin dualarnz qbul edim! T Yeremya 33: 3 3) Mni ar, sn cavab verim, bilmdiyin byk, drkedilmz eylri sn bildirim. I Matta 7: 7-8 7 Dilyin, siz verilck, axtarn, tapacaqsnz, qapn dyn v siz alacaq. 8 nki hr dilyn alar, axtaran tapar, qap dyn alar. Glin l-Msih sa bn Mrymi bdi xilas n Fidy kimi qbul edn hr ks gr zmtli286 Allaha kr-hrt verk.

Hammz razlarq ki,Qurani Krim dediyi kimi, bu cr tklifi rdd etmk alszlq olard: Bqr2: 48 48 Qorxun o gndn ki, he ks he ksin karna gl bilmsin, he ksdn fat qbul olunmasn, he ksdn fidy alnmasn v onlara he bir kmk gstril bilmsin! Lakin, glin bir eyi aydnladraq ki, l-Msih sa bn Mrymi bdi xilasm n Fidy kimi qbul etmk msln, Msihi olmaq deyil. linizd olan kitab brahimin (.s.) dininin Mqdds
286 l-Clil (raf 7: 143; Zumr 39: 1; Rahmn 55: 27).

Bsi son qeydlr

***

156

Kitablar arasnda mqayisli yrnmkdir. Bu kitablarda biz sl slhn mnbyini kf etdik. Yhudilik v Msihiliyin bzi chtlri slamla oxardr. Bunu gzlmk olard, nki Yhudilr, Msihilr v Mslmanlar hams deyir ki, onlar brahimin (.s.) ruhlu vladlardr. Nisa 4: 125 125Yax ml sahibi olan zn Allaha tslim edn, brahimin hnif milltin tabe olan xsdn din etibaril daha gzl kim ola bilr?287 Hqiqtn, Allah brahimi dost tutmudur! nam 6: 161, 162 161 De: bhsiz, Rbbin mni doru yola, hqiqi din, batildn haqqa tapnan v mriklrdn olmayan brahimin dinin ynltdi! 162 De: Mnim namazm da, ibadtim d, hyatm v lmm d almlrin Rbbi Allah ndr! Bundan lav, Tvrat, Zbur v ncil ox vaxt Qurani Krimd faydal Vhy kimi xatrladlr: Maid 5: 44a, 46 44a bhsiz ki, Tvrat da Biz nazil etdik. Onda haqq yol v nur vardr. 46 Onlarn ardnca Mrym olu san zndn qabaqk Tvrat tsdiqlyici olaraq gndrdik. Ona iind haqq yolu v nur olan, zndn vvlki Tvrat tsdiq edn, mttqilr n doru yol v nsiht olan ncili verdik.288 Tvrat, Zbur vncil Allahn balamasna minlik axtarnda Mslmanlar n byk kmk olacaq: Bqr2: 1-5 1lif, Lam, Mim. 2Bu, he bir kk-bh olmayan, mttqilr doru yol gstrn Kitabdr. 3O kslr ki, qeyb inanr, namaz qlr v onlara verdiyimiz ruzidn srf edirlr.
287 l-hnif 288 Mtqqin

157

4O kslr ki, sn gndriln v sndn vvl gndrilnlr289 iman gtirir v axirt d ksiz inanrlar, 5Mhz onlar z Rbbi trfindn doru yoldadrlar. Nicat tapanlar da onlardr. Bqr2: 53 53 Biz Musaya kitab v Furqan verdik ki, blk, siz doru yola ynlsiniz. *** Daha sonra Qurani Krim hr birimizi l-Msih sa bn Mrymin sadiq ardcllar il vaxt keirmy arr, nki onlar Allahn vhyin uyun yaayrlar: Yunus 10: 94 94 gr sn nazil etdiyimiz bh edirsns, sndn vvl kitab oxuyanlardan soru. Haqq sn, szsz ki, Rbbindn glmidir. bh ednlrdn olma! Dzdr, Qurani Krim z Mqdds Kitablar vzin adtnnlrinin ardnca gedn bzi Yhudilr v Msihilr haqqnda danr. Lakin unutmamalyq ki, Qurani Krimd bir ox Aylr sl Msihilr drin simpatiya ifad edir: Ali mran3:113, 114 113 Onlarn hams eyni deyil. Kitab hli irisind dzgn bir camaat vardr ki, onlar gec vaxtlar scd edrk Allahn aylrini oxuyurlar. 114 Onlar Allaha, axirt gnn inanr, yax ilr grmyi mr edir, pis mllrdn kindirir v xeyirli ilr grmy tlsirlr. Onlar mlisaleh xslrdndirlr. Maid 5: 82 82 Yhudilri v mriklri iman gtirnlrin n pis dmni, Biz xaprstik, - deynlri is onlarn n yaxn dostu grcksn. Bu onlarn iind kei v rahiblrin olmas v onlarn zlrini yuxar tutmalarna grdir. Buna gr d Allahn mrhmti mesaj Qurani Krimdn tqdim edilib. Lakin glin unutmayaq ki, Msihilr arasnda smimi olaraq
289 Tvrat, Zbur v ncil.

158

Mqdds Yazlarna ml ednlr d Dirilm gnnd Allahn bana qdm qoyacaqlar nki onlar da inananlar saylrlar: Bqr2: 62 62 man gtirnlrdn , musavi , isvi v sabiilrdn Allaha, axirt gnn inanb yax i grnlrin mkafatlar Rbbinin yanndadr. onlarn n bir qorxusu olar, n d onlar bir qm-qss grrlr. Ali mran3:55 55 O vaxt Allah buyurdu: Ya sa, hqiqtn, Mn snin mrn tamam edib z drgahma qaldrram, sni kafirlrdn pak edrm. Sn iman gtirnlri qiyamt gnn qdr kafirlr qalib edrm. Sonra is Mnim hzuruma qaydacaqsnz. O zaman ixtilaf etdiyiniz msllr barsind aranzda Mn hkm vercym! I Vhy 14: 12 12 Allahn mrlrin riayt edn v saya imanna sadiq qalan mqddslrin grk dzm olsun. *** Ona gr d biz inanrq ki, brahimin nmunsin ml edn hr ks sl Mslmanlardr: Bqr2: 111, 112 111 dedilr: Cnnt yhudilrdn v xaprstlrdn baqas girmyck! Bu, ancaq onlarn xlyalardr. Onlara syl: gr doru deyirsinizs, dlilinizi gtirin! 112 ksin, yax ilr grb zlrini Allaha tslim ednlrin Rbbi yannda mkafat vardr. Onlarn he bir qorxusu yoxdur v onlar qm-qss grmzlr. Bqr2: 132 132 brahim v Yqub290 bunu z olanlarna vsiyyt edib: Ey olanlarm, hqiqtn, Allah sizin n din sedi, siz d ancaq mslman olaraq lmlisiniz! Nisa 4: 125 125 Yax ml sahibi olan zn Allaha tslim edn, brahimin hnif milltin tabe olan xsdn din etibaril daha gzl kim ola
290 Yaqub

159

bilr? Hqiqtn, Allah brahimi dost tutmudur! Hcc 22: 78 78 Allah yolunda layiqinc cihad edin. O sizi sedi v dind sizin n he bir tinlik yeri qoymad atanz brahimin dini kimi. Allah bundan vvl d, bunda da siz mslman adn verdi ki, Peymbr siz, siz d insanlara ahid olasnz. El is namaz qln, zkat verin v Allaha snn. sizin ixtiyar sahibinizdir. O n yax ixtiyar sahibi, nec d gzl imdada yetndir! Ona gr d glin Qurani Krimin mslhtin ml edk: nkbut 29: 46 46 Kitab hlinin zlm ednlri istisna olmaqla, onlarla n gzl trzd mcadil edin! V bel deyin: Biz hm zmz nazil olana , hm d siz nazil olana inanrq. Bizim d Allahmz, sizin d Allahnz birdir. Biz yalnz ona tslim olanlarq! gr Mslmanlar v Msihilrin bir Allah varsa, inandmz, bir ad da Toplayan291olan bir Allahn mrhmti haqqnda birbirimizl dava etmkdns glin birlikd adlanaq! *** Tk Allaha ibadt etmkl hamdan frqli olmaa hazr olmaq: brahim (.s.) trafndak insanlardan frqli idi v btn dnyaya Allaha kr ed bilr ki, btprstliyin ortasnda hqiqt urunda tk qalxmaa hazr olan gnc var idi. brahimin sl Allaha sdaqti kimi parlaq nmunsi olmasayd, bu dnya nec d zlmt olard! O, htta z atasn da btlr ibadt etdiyi n mzmmt etdi: nam 6: 74-75 Xatrla ki, bir zaman brahim atas Azr292 demidi: Sn btlri tanrlarm qbul edirsn? Mn sni v snin tayfan aq-aydn zlalt iind grrm!
291 Toplayan: l-Cami (Ali mran 3: 9). 292 Terah.

160

brahim (.s.) mvhumatn v btprstliyin ortasnda bymd. Htta Tk olan Allah haqqnda biliyin onun vasitsil saxlanmasna baxmayaraq brahimin atasnn evi d onlarn hatsind olan irnikdirici tsir mruz qalrd v Allahdan baqa digr allahlara da qulluq edirdi. T Yeua 24: 1-2 1) Yeua srailin btn qbillrini ekem toplad v srailin asaqqallarn, balarn, hakimlrini v mmurlarn ard. Onlar Allahn hzurunda durdular. 2) Yeua btn xalqa dedi: srailin Allah Rbb bel deyir: brahimin, Naxorun atas Terah v atalarnz kemid Frat aynn o biri taynda yaayrdlar. Onlar baqa allahlara qulluq edirdilr. 3) Atanz brahimi Frat aynn o biri tayndan gtirib btn Knan torpanda gzdirdim, nslini oxaldaraq ona shaq verdim. Bu gn qdr sl inam he vaxt yox olmayb. Allah hmi Ona xidmt etmk n qalq saxlayb. Peymbrlr Adm (.s.), Set (.s.), dris293 (.s.), Salih294 (.s.), Nuh (.s.), em (.s.) qrlmaz xtl srdn sr Onun iradsinin dyrli vhylrini qoruyub saxlamdlar. Azrin olu brahim (.s.) bu mqdds etibarn varisi oldu. Btprstlik onu hr trfdn dvt edirdi, lakin bs yer. namszlar arasnda sdaqtli, hkmranlq srn kafirlikdn pozulmayaraq, o, yegan hqiqi Allaha ibadtind davam edirdi. brahimin evi demk olar ki, drd min il sonra indi hmin yerd olan bzi hrlrdn daha rahat idi! brahimin (.s.) sad, thsilsiz v kasb kri olmas ideyas dzgn deyil. O, trafndak oxallahl dnyada hqiqi Allaha ibadti v Onun haqqnda biliyi qoruyub saxlamaq n qaranlq gecd parlayan am kimi idi. ziz inananlar, glin frqli olmaq n inam v crtimiz olsun. brahim (.s.) Hnif adlanrd. Bu sz hanafa szndn glir: zn toplumun ardnca getmkdn saxlamaq.295
293 Xanok 294 Metuelah 295 Hrfi mnada: knara trf qamaq v ya yilmk. Hnif trafndak yalan mslklr nifrt edir v hqiqi dini byan edir.

161

brahimin atas Azr ondan arxada qalmd. Lakin brahim (.s.) btn dnyada hqiqtn mhur v bir ox milltlrin atas oldu. Bu gn yz milyonlarla insan onu zlrinin ruhlu atas hesab edirlr sadc fiziki chtdn nsli olduunu dey bilmyn milyonlar da daxil olmaqla. Allah hqiqtin arxasnca getmk n tk dayanan hr ksi rflndirir v saxlayr! Sual budur: Toplumun hisssi olmaqda davam edcyikmi? Yaayan Allah296Onun gc v mrhmtin ahid olmaq n insanlar arasnda Onu tmsil etmy insanlar istyir. O, bu gn kii v qadnlar arr, nec ki, ox illr qabaq brahimi (.s.) armd v O, hl d Onun vdin inananlara sadiq Yol gstrndir. sl inam olanlarn hams eyni il Onun arna cavab vermk n dnyvi hr eyi qurban vermy hazr olacaqlar. Ona gr d brahimin ruhlu nsli irqindn v doulduqlar mdniyytdn asl olmayaraq onun inamna malik olanlardr. Onun sl vladlarndan biri olma istyirikmi? Qdim zamanlarda Yhudilrin byk shvi ondan ibart idi ki, onlar zlrini ox xsusi hesab edirdilr, nki shaq vasitsil nsillrini izly bilirdilr. Allaha hqiqi inam olanlar v Ona ibadt ednlr brahimin (.s.) ruhlu nslidirlr. Allahn dyr verdiyi qrur, tkbbr, eqoizm, btprstlik, v digr insanlara qar qddarla aparan cismn hans nsildn olduu deyil, rk v xarakterdir. Ona gr d bu kitab vasitsil yegan mqsdimiz Allahn sizin n istdiyi kimi slh, sl ahngdarlq tapmaa kmk etmkdir, nec ki, Qurani Krim bunu ifad edir: Ali mran3: 31 31 De: gr siz Allah sevirsinizs, mnim ardmca glin ki, Allah da sizi sevsin v gnahlarnz balasn. Allah balayandr, mrhmtlidir! Nsr 110: 3 3 Rbbini hmd-sna il tqdis et v Ondan balanman dil. Hqiqtn, O, tvblri qbul edndir! ***
296 l-Hayy (Bqr 2: 255; Ali mran3: 2; Furqan 25: 58; afir 40: 65).

162

ziz oxucu, Qoruyan297 Allah sizi Ondan gnahlarnzn balanmasn istmy v Qurani Krimin haqqnda dand Byk Qurban nzr almaa dvt edir. gr Allaha dua etsniz v itirilmi olduunuzu baa dsniz, lakin Onun ilahi tklifini qbul etsniz, o zaman sl sakitlik hiss edcksiniz. min ola bilrsiniz ki, Allah sizi balamdr, O siz ikinci ans vermidir v Onun gzlrind siz el dyrlisiniz ki, O, siizn xilasnz n n dyrli olan Onun Quzusu l-Msih sa bn Mrymi qurban vermidir.

Epiloq
10-cu fsildn298 grdymz kimi Qurani Krim l-Msih sa bn Mrym n uca adlar verir: l-Msih Seilmi olan, Ruhullah Allahdan olan Ruh, Mqrrb Allaha yaxn olan, Klimtullah Allahn Sz, Aytullah Allahn btn insanlara arsi, ahidullahMhkm gnnd ahid, Rhmt l MrziyyhQabaqcadan edilmi Mrhmt, Gailh HqqHqiqtin fadsi, z-ZkiGnahsz olan, VcidHm bu dnyada, hm d glck olanda Ucalara qaldrlm. Bu atributlardan v qabiliyytlrdn bzilri Allahn znn adlardr: ahidullahAllah ahid-dir:ahid,299 Rhmt l MrziyyhAllah rRhman-dr: fqtli, Rhman, Mrhmtli,300 Gailh HqqAllah l-Hqq-dr:
297 298 299 300 l-Mani (Mulk 67: 21). Al-Masih Isa Ibn Maryam problemi Nisa 4: 166; Hcc 22: 17; Fussilt 41: 53; Fth 48: 28. Birindn baqa btn Surlrin balanc v bir sra digr yerlrd. Rahmn (55) Sursind ox ildilir.

163

Hqiqt, Real,301 Vcid - Allahl-Mcid-dir: hrtli, zmtli,302 Yakluq - Allah l-Xaliq-dir: Yaradc,303 Yuhyi-Allah l-Mhyi-dir: Hyat Vern.304 Onun nailiyytlri fvqltbiidir. l-Msih sa Ibn Mrym yegan Peymbr / Elidir ki, bunlar ed bilr: Yubrifa vermk, Yakluqcanl varlqlar yaratmaq, Yuhyily hyat vermk, Yunabbisirrlri amaq, Yuhilqadaan olunmulara icaz vermk.

*** Digr trfdn d bilirik ki, l-Msih sa bn Mrymin Allaha tamamil tslim olduunu gstrn adlar da var: Zuxruf 43: 59 59 O ancaq nemt verdiyimiz v srail oullarna rnk etdiyimiz bir bnddir. Digr aq ziddiyyt d odur ki, l-Msih sa bn MrymAllahn Ruhu adlanr, lakin hminin yazlmdr ki, Mqdds Ruh Ona kmk etdi: Bqr2: 87 87 Biz Musaya kitab verdik, ondan sonra da bir-birinin ardnca peymbrlr gndrdik. Mrym olu saya akar mczlr bx etdik v onu mqdds ruhla qvvtlndirdik. Hr df siz ryiniz yatmayan bir ey gtirn peymbr tkbbr gstrmirdinizmi? Mhz buna gr d onlarn bir qismini tkzib etdiniz, bir qismini is ldrdnz ?
301 302 303 304 nam 6: 62;Hcc 22: 6; Mminun 23: 116; Nur 24: 25. Buruc 85: 15; Hud 11: 73. nam 6: 102; Rad 13: 16; Zumr 39: 62; afir 40: 62; Hr 59: 24. raf 7: 158; Hicr 15 : 23; Rum 30: 50; Hdid 57: 2.

164

Bqr2: 253a 253a Bu peymbrlrin bzisini digrindn stn etdik. Allah bunlardan bzisi il danm, bzisinin is drclrini yksltmidir. Mrym olu saya aq mczlr verdik v onu mqdds ruhla qvvtlndirdik. Bundan baqa, Onun etdiyi mczlr yalnz Allahn icazsi il edil bilrdi: Maid 5: 110 110 Xatrla ki, o gn Allah bel buyuracaq: Ya Mrym olu sa! Sn v anana nemtimi yadna sal. O zaman sni mqdds ruhla qvvtlndirmidim. Sn beikd olanda da, yetkin anda da adamlarla danrdn. Sn kitab, hikmti, Tvrat v ncili yrtmidim. O zaman sn Mnim izniml palqdan qua bnzr bir ey dzldib ona frrdn, o da Mnim izniml qu olurdu. Sn Mnim izniml anadanglm kora v czaml xsty fa verir v Mnim izniml llri dirildirdin. Sn srail oullarna aq-akar mczlr gtirdiyin zaman Mn sndn df etmidim. Onlardan kfr batanlar is bel demidilr: Bu, aq-aydn sehrdn baqa bir ey deyildir! Ali mran3: 49a 49a V onu srail vladna peymbr gndrck. Mn, hqiqtn, Rbbinizdn siz mcz gtirmim. Sizin n palqdan qua bnzr bir surt dzldib ona frrm, o da Allahn iznil qu olar. Anadanglm korlar, czam xstliyin tutulanlar saaldar v Allahn iznil llri dirildrm. Mn evlrinizd yediyiniz v yb saxladnz eylri d siz xbr verrm. gr mminsinizs, bunda bir dlil vardr.

l-Msih sa bn Mrymin fvqltbii tbiti il Onun Allaha tam tslim olmas v Ondan asll arasnda aydn uyunsuzluqla n edk? n asan yolu sadc bu Aylrdn bzilrin mhl qoymamaqdr. Smimi hqiqt axtarclar kimi is glin Qurani Krimd veriln izahatlar baa dmy alaq. Nisa 4: 172 172 sa l-Msih d, yaxn mlklr d Allahn qulu olma sla 165

zahat

zlrin ar bilmzlr. Allah Ona ibadt etmyi zn ar bilnlrin v tkbbr gstrnlrin hamsn z hzuruna toplayacaqdr! Bu Ay elan edir ki, l-Msih sa bn Mrym Allahn qulu olmazdan qabaq insanlardan uca idi. O, z seimi il qul oldu. Bu qrar Onun itatkarlq ruhunu gstrir. Nisa 4:172-d ar olmaq kimi trcm edilmi feil lovalqla rdd etmk demkdir.305Budur, blis Alahn hakimiyytin v hkmdarlna qar qiyam ednd bel hrkt etdi v nec l-Msih sa Ibn Mrym hrkt etmdi. O, sl itatkarlq ruhu gstrdi ki, bu da salmn sl ruhudur. Xarakterimizi Allaha tslim etmk blisin mnliyin ksdir v bu da Allahn dmni zrind qlb verdi. Bu, sann fvqltbii doulmasndan qabaq Allahn planna uyun ba verdi: Mrym 19: 21 21 dedi: Eldir, lakin Rbbin buyurdu ki, bu Mnim n asandr. Biz onu insanlar n bir mcz, drgahmzdan bir mrhmt olaraq edcyik. Bu, zldn tqdir olunmu bir hkmdr! l-Msih sa bn Mrym ucalara qaldrlm olsa da qul olmaq seimini etdi. Btn Mqdds Kitablar Allahn birliyi prinsipini vurulayr:306 Allah l-hd-dir: Tk, Yegan: xlas 112: 1 de: O Allah birdir; T Qanunun Tkrar 6: 4 Dinl, ey srail! Allahmz Rbb yegan Rbdir. Z Mzmur 81: 9 Aranzda zg allah olmasn
305 Nakafa 306 rb dilind tvhid..

166

I Mark 12:29-32 29 sa cavab verdi: mrlrin n sas budur: Dinl, ey srail! Allahmz Rbb yegan Rbdir. 32 lahiyyat Ona dedi: Mllim, Sn n yax dedin, hqiqti syldin. Allah yegandir, Ondan baqas yoxdur. Buna gr d Msihilr v Mslmanlar hams l-Msih sa bn Mrym aid olan aydn uyunsuzluqdan ziyyt kirlr. Qurani Krimd d olduu kimi,ncild d l-Msih sa bn Mrymin ilahi atributlar var; lakin digr trfdn, O, etdiyi hr eyd Allahdan asldr. Cavab I Filipililr 2: 3-11-d tapa bilrik: 3 He bir ii zn gstrrk v ya lovalqla etmyin. Qoy hr biriniz itatkarlqda digrini zndn stn saysn 4 v yalnz z mnftini deyil, baqalarnn da mnftini gdsn. 5 Msih sa nec dnd, siz d el dnn. 6 Allah surtind olduu halda O zn Allaha brabr tutma bir haqq saymad. 7 Lakin zn he etdi v qul surtin salb insanlara oxar oldu. nsan klini alb 8 zn aa tutdu v lm qdr armx zrind lm qdr itat gstrdi. 9 Buna gr d Allah Onu ox ucaltd v Ona ltfl btn adlardan ali bir ad verdi ki, 10 gyd, yerd v yerin altnda olanlarn hams sann adna ehtiram edrk diz ksn 11 v hr dil Ata Allahn izzti n sa Msihin Rbb olduunu byan etsin. l-Msih sa bn Mrymilahi tbitli idi, lakin bunu znd saxlamal olduunu hesab etmdi: O, zn boaltd v insan kimi oldu. O, zn aa etdi v itatkar oldu. Ali mran3: 45 45 Mlklr dedilr: Ya Mrym! Hqiqtn, Allah z trfindn bir klm il sn mjd verir. Onun ad Mrym olu sa l-Msihdir ki, dnyada v axirtd an uca v yaxn olanlardandr. 167

l-Msih sa bn Mrymdn baqa he ks hr iki dnyada uca adlandrlmayb; lakin O, qul olma sedi. O, bizi xilas etmk n n fidy kimi vermy hazr idi. O, bizi o qdr sevdi ki, knll olaraq hyatn Allaha tslim etdi v lmy hazr olmas il briyyt z mhbbtini nmayi etdirdi. Onun lm doulmasndan qabaq he bir cann qurtarma haqqnda fikirsiz planladrlmd. , zn salam verdi,307 bu da Onun fvqltbii slahiyytin ahidlik edir. Eyni zamanda Onun lm urumuza sl slh verir: Mrym 19: 33 33 Doulduum gn d, lcyim gn d, dirilcyim gn d mn salam olsun! *** l-Msih sa bn Mrym armxda biyabr yolla lmy hazr olduu n Uca308v Ucaldan309Allah Onu hm llrdn qaldrd, hm d izztd qaldrd.310 Bir gn v o gn tez ola bilr - l-Msihsa bn Mrym qaydacaq. O, bizi eytann zilltindn xilas etmy glck. Rzil edn Allah311ri v rdn qamaq n Onun sediyi yoldan imtina ednlri mhv edck. Hqiqtn Allahn szn inanan v inamlarna, minntdarlq v mrhmtlrin gr yax ilr grnlrin hams n bu, adlq gn olacaq: Tin 95: 4-8 4 Biz insan n gzl biimd yaratdq! 5 Sonra da onu qaytarb rzillrin rzili edrik! 6 Yalnz iman gtirib yax mllr ednlrdn baqa! Onlar minntsiz mkafat gzlyir. 7 sonra sni dini yalan saymaa vadar edn ndir?! 8 Mgr Allah hakimlrin hakimi deyilmi?!
Salam l-Mutali (Rad 13: 9). r-Rafi (nam 6: 83; Mucadil 58: 11). Allahn bu ad (Rfi) sann lmndn sonra qalxmasn gstrmk n istifad ediln szl eynidir (rafaa: qaldrmaq, ucaltmaq). 311 l-Xafid (Tin 95: 5). 307 308 309 310

168

Zuxruf 43: 61 61bhsiz ki, o, qiyamt saat n bir lamtdir. Ona kk etmyin v Mn tabe olun. Bu, doru yoldur! Nisa 4: 159 159 Kitab hlindn el bir ks olmaz ki, lmndn vvl ona iman gtirmsin, lakin o, qiyamt gnnd onlarn leyhin hadt verckdir.312 T yyub 19: 25-27 25)Amma bir Satnalanm yaar, mn bilirm, Axrda O, yer zrind dayanacaq. 26)Drim yox olandan sonra Bdn alb Allah grcym. 27) Mn Ona baxacaam, Baqas yox, mn z gzlriml grcym. Budur, ryim hsrtdn zlr! I Yhya 14: 1-3 1 Qoy ryiniz tlaa dmsin. Allaha iman edin, Mn d iman edin. 2 Atamn evind oxlu mskn var. gr olmasayd, siz deyrdim ki, sizin n yer hazrlamaa gedirm? 3 Gedib sizin n yer hazrlayandan sonra yen glib sizi z yanma gtrcym ki, Mnim olduum yerd siz d olasnz. *** Rbbinizin xeyir-dualarndan hansndan imtina edcksiniz? L-Buxar-nn Shih Hdislri bizi l-Msih sa bn Mrymin hvslndirir: Qaydn gzlmy

Mhmmd deyir: Canm qoruyub saxlayan Allahn ad il, hqiqtn d sa bn Mrym tezlikl Saleh Hakim kimi qaydb glck. Dyimz, Sonsuz v bdi olan Allah313n gzl szlrl bizi dvt edir:
312 Mllifin z trcmsi. Onlara qar ahidlik dz deyil. 313 Rahmn 55: 27-d AllahnAl-Bqi adnn mmkn trcmlri (zmt v hrtl dolu ).

169

Rahmn 55: 25-30 25 Bel olduqda Rbbinizin hans nemtlrini yalan saya bilrsiniz?! 26 Yer znd olan hr ks fanidir . 27 Ancaq zmt v krm sahibi olan Rbbinin zat baqidir. 28 Bel olduqda Rbbinizin hans nemtlrini yalan saya bilrsiniz?! 29 Gylrd v yerd kim varsa, Ondan dilyr. O hr gn bir iddir. 30 Bel olduqda Rbbinizin hans nemtlrini yalan saya bilrsiniz?! Qoy yerin keib gedcyi o izztli Gn glsin; qoy hammz tezlikl Qlb Vern314 Allahn inananlarn atas brahimin (.s.) yolu il gednlr hazrladndan hzz alaq, nec ki, t-Tirmizi bunu tsvir edir: Sonra dnyada slh brqrr olacaq, irlr dvlrin yannda, bbirlr inklrl, canavarlar quzularla istiraht edck v uaqlar ilanlarla oynayacaq. T Yeaya 65: 17 17) Budur, Mn yeni gylr v yeni yer yaradram. vvlki ilr bir daha xatrlanmayacaq, He yada dmyck. I 1 Korinflilr 2: 9 9 Amma nec ki yazlmd: Allahn Onu sevnlr n hazrladqlarn N gz grb, n qulaq eidib, N d insan ryi drk edib. I 2 Peter 3: 10-13 10 Rbbin gn is oru kimi glck. O gn gylr byk gurultu il aradan qalxacaq. nsrlr yanaraq mhv olacaq. Yer z v onun stnd hr ey ifa olunacaq. 11 Hr ey bel mhv olacaqsa, siz n cr insanlar olmalsnz? Mqdds hyat srmli, mmin olmalsnz. 12 Allahn zhur gnn gzlyrk tezldirmlisiniz. O gn gylr od tutub mhv olacaq v nsrlr yanb riyck. 13 Amma biz Allahn vdin sasn salehliyin sakin olaca yeni gylri v yeni yeri gzlyirik.
314 l-Fttah (Sba 34: 26).

170

I Vhy 21: 1, 4 1 Mn yeni bir gy v yeni bir yer grdm. nki vvlki yerl vvlki gy keib getmidi, dniz d artq yox idi. 4 Allah onlarn btn gz yalarn silck. Artq lm olmayacaq. Yas, nal v ar bir daha olmayacaq. nki vvlki eylr keib getdi. Qoy padahlarn Padah315v btn Triflr Layiq316Allah Mqdds Eyd l-dha Bayramnn mnas zrind dnrkn qlb sakitliyi axtarnda sizi dualasn! Ya Sin 36: 83 83 Hr eyin hokum lind olan pakdr, mqddsdir. Siz d Onun hzuruna qaytarlacaqsnz! Z Mzmur 118: 19-21, 23-24, 26-29 19) Salehlik darvazalarn zm an, Qoy oradan keib Rbb kr edim. 20)Bu, Rbbin darvazasdr, Oradan saleh insanlar keck. 21)Ya Rbb, Sn kr edirm, nki cavab verrk mni xilas etmisn! 23)Bu, Rbbin ii idi, Gzmzd xariqli bir idir. 24)Bu gn Rbb yaratd, Onda sevinib adlq edk! 26) Rbbin ismi il gln alq olsun! Siz Rbbin evindn xeyir-dua veririk. 27) Rbb Allahdr, O, zrimiz nur sad, Qurbangahn buynuzlarna bayram qurbann balayn. 28) Allahm Snsn, Sn kr edcym! Allahmsan, Sni yksldcym! 29) Rbb kr edin, ona gr ki yaxdr, nki mhbbti bdidir! Rahmn 55: 78 78Snin zmt v krm sahibi olan Rbbinin ad n qdr ucadr!

315 Mlik-ul-Mlk (Ali mran 3: 26). 316 l-Hmid (brahm 14: 8;Loman 31: 12, 26; Fussilt 41: 42).

171

Allahn adlar:

Lt

l-dl Saleh l-fuv fv l-hd Tk, Yegan l-Axir Sonuncu l-Alim Hr eyi Biln, lm l-liy zmtli l-vvl Birinci l-zim zmtli l-Aziz zztli l-Badi Qnirsiz l-Bait llrdn Oyadan l-Baqi bdi l-Bari Dzgn l-Barr Yax l-Basir Hr eyi Grn l-Batin Ruhlu l-Qaffar Balayan l-Qafur Hr eyi Balayan l-Qniy Zngin l-Hadi Yol, yol Gstrn l-Hafiz Qoruyub Saxlayan l-Hakam Hakim l-Hkim Mdrik l-Hlim Dzml l-Hmid zzt Layiq l-Haqq Saleh l-Hasib Mhkm Gtirn l-Hyy Hyat, Yaayan l-Cabbar Tkrar olunmaz l-Clil vktli l-Cmi Birldirn l-Kbir Byk l-Xabir Hr eyi Biln l-Xfid Rzil Edn l-Krim Sxavtli l-Xliq Yaradc l-Ltif nc 172

l-Mcid Heyranedici l-Mlik Suveren Padah Mlik-l-Mlk padahlarn Padah l-Mani Mdafi Edn l-Mtin Mtin l-Mdhall Biyabrlq Vern l-Mni Znginldirn l-Mhymin Qoruyan l-Mhyi Hyat Vern l-Mid Brpa edn l-Miz zzt Vern l-Mcib Cavab Vern l-Mntqim Qisas alan l-Mtali Ucaldlm l-Mtkbbir n Byk n-Nafi Yaxlq Mnbyi Nur q l-Qadir Qadir l-Qavviy Gcl l-Qddus Mqdds r-Rafi Ucaldan r-Rhim Mrhmtli r-Rhman Rhmli r-Rauf Yaz Gln r-Raqib Baxan r-Rid Ali Mllim r-Rzzaq Tmin Edn s-Sabur Sbirli s-Slam Slh v min-amanlq Mnbyi s-Smd Mtlq, Mstqil s-Sami Hr ksi Eidn l-Vdud Sevn l-Vhab Vern l-Vkil Etibar ed Bildiyin l-Vliy Mehriban Kmki, qoruyucu Dost l-Vasi Hr yerd Olan

173

Ktabda istifad olunmu Qurani Krim, Z.M. Bnyadov, B. M. Mmmdliyev trcmsi Mqdds Kitab, Mqdds Kitab irktinin trcmsi

Trcm etdi: Kmal Aayeva Redaktor: Glnar hmdova lahiyyat ekspert: Eln Cabbarov

174