INDUSTRIJSKA EKOLOGIJA

Dr.sc. Sandira Eljan, vanr.prof. Sandira.eljsan@untz.ba

Cilj kolegija industrijske ekologije

Upoznavanje s elementima koji de dovesti do ekoloko podobnog proizvoda, to uz atraktivnost i funkcionalnost su najvaniji faktori u dizajnu Studira se ivotni ciklus proizvoda i dizajn za odrivost Promatraju se objektivna istraivanja o materijalima i definira se princip odabira ukljuujudi ivotni ciklus proizvoda i smanjenje potronje resursa. Studiraju se metode i alati za analizu ekoloke odrivosti dizajna

 Ranije je cilj ininjerskog projektiranja bio nainiti proizvod s visokim stupnjem zadovoljenja tehnickih i ekonomskih zahtjeva i kvalitete. U novije vrijeme jaa svijest o utjecaju tehnolokog razvoja na okoli. Konstruiranje i proizvodnja koji uvaavaju okoli (e. Environmentally Conscious Design & Manufacture, ECDM) i Konstruiranje za okoli (e. Design for Environment, DFE) nastoje smanjiti negativni utjecaj proizvodnog sistema na okoli.

 Industrijska ekologija (e. Industrial Ecology, IE) poima industriju kao dio eko-sustava. IE ima iroko podrucje djelovanja koje povezuje industrijsku djelatnost i okoli u sistem odrivog razvoja. Ona zahtjeva od oba sudionika (procesa i proizvoda) smanjiti svoj utjecaj na okoli na minimalnu mjeru. S gledita procesa, IE upuduje na izgradnju industrijske infrastrukture koja je prihvatljiva za okoli. S gledita konstruktora IE sagledava utjecaj ivotnog ciklusa proizvoda na okoli.

 Kao utemeljitelji ovog pristupa se smatraju Amerikanci Graedel i Allenby koji su u svojoj knjizi Industrial Ecology (1995.) napisali ovaj je sistem utemeljen na spoznaji da se projektiranje industrijskih i proizvodnih procesa ne moe promatrati odvojeno od svoga okruenja, ak to vie ona su pod njegovim uticajem, a s druge pak strane oni takoer utiu i na okoli

 Konstruiranje za okoli (DFE) - segment unutar IE - koji su ininjeri najbolje prihvatili jer konstruiranje ima najveci uticaj kod djelovanja proizvoda na okoli. Konstruiranje za okoli je postalo dio integralnog pristupa konstruiranju, poznatog pod paradigmom design for X koja je obuhvacala iroko podrucje razvojnih aktivnosti, ukljucujuci zadatke kao izbor materijala, smanjenje utjecaja na okoli proizvoda tijekom uporabe, konstruiranje za energetsku ucinkovitost, smanjenje otpada tokom proizvodnje, konstruiranje za reciklicnost itd.

 U nastojanju obuhvacanja ukupnog djelovanja proizvodnje i proizvoda na okoli je nastao pristup nazvan cjelovito bilansiranje (e. Life Cycle Analysis, LCA) to zahtijeva veliki broj podataka za cije nabavljanje nisu postojale standardizirane metode mjerenja.

 LCA je metoda koja mjeri, analizira i sumira potronju energije i sirovina, zatim emisije onecicenja u okoli i druge znacajne utjecaje tijekom ukupnog ivotnog ciklusa proizvoda s gledita okolia u zadanim granicama. Moe se reci da je to pokuaj mjerenja utjecaja proizvoda (u svim njegovim ivotnim fazama) na ekosustav. Metoda LCA se pojavila u ranim 1970-tim godinama, a prvobitna joj je namjena bila istraivanje potrebne energije za razlicite procese.

Razliciti pristupi smanjenju utjecaja na okoli s gledita vremenske i predmetne obuhvatnosti

Kao ilustracija primjene metode LCA primjer aparata za kavu u kucanstvu. Primijenjena je metoda Eco-indicator 95 nizozemske tvrte Pre-consultant. Radi se o ponderiranoj metodi koja procjenjuje tetni utjecaj na eko-sustav i ljudsko zdravlje prema Europskoj skali. Metoda je komparativna, a raspolae s vie od sto indikatora utjecaja na okoli za najcece materijale i procese. Metoda Eco-indicator se koristi uz softwaresku podrku programa ECO-it i SimaPro 4.0. (http://www.pre.nl/eco-it.html).

Ouvanje okolia
Odnos drutva prema proizvodnji se uvelike promijenio, dok je odnos prema otpadu uglavnom ostao na najjeftinijem rjeenju, izravnom odlaganju u okoli. Ocuvanje okolia je jedan od najvanijih pravaca ljudskog djelovanja U podrucju materijalne proizvodnje je ublaavanje nedostatka sirovina i prekomjernog otpada ponudio pristup nazvan gospodarstvo s krunim tokom materijala ili oporabno gospodarstvo (nj. Kreislaufwirtschaft, e. takeback).

 Sve veci pritisak javnosti u odnosu na zatitu okolia je utjecao na povecanje trokova zbrinjavanja otpada, poticuci na taj nacin i razvoj postupaka recikliranja. Vremenom je prerada otpada postajala nunost. Sve je vanija postala prikladnost dotrajalog proizvoda ekolokom i ekonomski prihvatljivom zbrinjavanju

Razvoj koncepta odrivosti

Koncept odrivosti podrazumijeva: smanjenje otpada koritenje obnovljivih resursa Razvoj koncepta odrivosti : 1968 g. Rimski klub 1983 Svjetska komisija o okoliu i razvoju Brundtlandskakonferencija

Razvoj koncepta odrivosti/2 Brundtlandskakonferencija Predlae se opda definicija odrivog razvoja: ODRIVI RAZVOJ TREBAO BI OMOGUDITI ZADOVOLJENJE POTREBA SADANJE GENERACIJE,ALI NE NA RAUN GENERACIJA KOJE DOLAZE

 Globalno partnerstvo u obnovljivom razvoju dogovoreno je na konferenciji UN u Rio de Janeiru 1992 godine Definiran je smisao sintagme odrivog razvoja: kao usklaenost gospodarskog rasta smanjenje otpada racionalno koritenje prirodnih resursa

 Na konferenciji UN u Rio de Janeiru usvojeni su dokumenti: Agenda21 Deklaracija o okoliu i razvoju Deklaracija o umama Konvencija UN o klimatskim promjenama Konvencija o biolokoj raznolikosti

Strategija odrivog razvoja:

Donoenje strategije vaan korak u procesu pristupanja EU Strategija osnovna smjernica definiranja razvoja, koji povezuje gospodarski razvoj, drutvene i ekoloke aspekte, procjenjujudi kljune izazove, te naine kako bi se pretvorile u prednosti

Koncept odrivog razvoja

Industrijska ekologija-definicija
Znanost koja se bavi prouavanjem fizikih, kemijskih i biolokih interakcija i meuodnosa unutar industrijskog i ekolokog sustava Ostaledefinicije obuhvadaju slina svojstva s razliitim naglascima: sistematizirani pogled na interakcije izmeu industrijskog i ekolokog sustava prouavanje tokova materijala,energije,transformacija multidisciplinarni pristup usmjerenost prema bududnosti promjena iz linearnog procesa u cikliki

Ciljevi industrijske ekologije

Primarni cilj: promicanje industrijskog razvoja

Opti ciljevi: odrivo koritenje resursa zdravlje ljudi kvaliteta okolia

Kljune postavke industrijske ekologije

Analiza sistema Materijali, tokovi energije i transformacije Multidisciplinarni pristup Slinosti s prirodnim sistemom Otvoreni-zatvoreni sistem

Podrka industrijskoj ekologiji LCA (Life CycleAnalysis)

Definicija LCA SETAC (SocietyofEnvironmentalToxicologyandChemistry: Identifikacija i numeriki prikaz opteredenja zraka, vode i tla

Kroz: Koritenje resursa Proizvodnju energije i materijala Transport Proizvodnju Koritenje proizvoda Zbrinjavanje iskoritenog proizvoda

Efekt staklenikaEmisija ugljinog dioksida

Emisija ugljinog dioksida (fosilno porijeklo) koji utjee na globalno zatopljenje: Tiskani udbenik: proizvodnja celuloze i papira 51% transport 4% tisak 32% distribucija 3% upotreba 0% upravljanje otpadom 10%

 Emisija ugljinog dioksida (fosilno porijeklo) koji utjee na globalno zatopljenje: Elektroniki udbenik: Proizvodnja raunalne opreme:39% Formatiranje 0% Izrada elektronikog izdanja15% Upotreba 45% Upravljanje otpadom 1%

Carbonfootprint
Carbonfootprint Koliina ugljik dioksida i drugih plinova staklenika emitirana tijekom ivotnog ciklusa proizvoda Carbonfootprintkvantificiran potencijalom globalnog zatopljavanja Potencijal globalnog zatopljavanjaje indeks kojim se pokazuje utjecaj jedinine mase pojedinog plina staklenika u odnosu na istu koliinu ugljinog dioksida

Strategija dizajna za okoli

Sirovine: dizajn s ekoloko povoljnijim materijalima Proizvodnja: dizajn za istiju proizvodnju Upotreba: dizajn za energetsku djelotvornost dizajn za minimalnu potronju dizajn za ouvanje voda, zraka i tla dizajn za trajnost Distribucija: dizajn za djelotvornu distribuciju proizvodnju

Kraj ivotnog ciklusa: dizajn za ponovnu upotrebu dizajn za ponovnu proizvodnju dizajn za rastavljanje dizajn za recikliranje dizajn za sigurno odlaganje

Smanjenje potronje materijala

Smanjenje potronje materijala moe se postidi na sljedede naine: a) smanjenjem koliine materijala b) smanjenjem otpada i odbaenog c) smanjenjem ili izbjegavanjem ambalau d) smanjenjem potronje materijala u fazi koritenja e) smanjenjem potronje materijala u fazi razvoja proizvoda

a) Smanjenje koliine materijala

Smanjenje koliine materijala mogude je primjerima koji slijede: dematerijalizacijom proizvoda ili njegovih komponenti digitalizacijom proizvoda ili komponenti smanjivanjem proizvoda izbjegavanjem prekomjerne dimenzije smanjivanjem debljine koritenjem rebraste strukture za povedanje krutosti izbjegavanjem dodatne komponente s malom funkcionalnosti

Primjer digitalizacije proizvoda u kontekstu smanjenja koliine materijala

b) Smanjenje otpada i odbaenog materijala

Smanjenje otpada moe se postidi primjerima koji slijede: izborom procesa koji smanjuje otpad materijala u proizvodnji koritenjem sustava simulacije za optimizaciju procesa transformacije

c) Smanjivanje i izbjegavanje ambalae

Ambalaa se moe smanjiti primjerima koji slijede: izbjegavanjem ambalae koritenjem materijala samo tamo gdje je doista potrebno dizajnom se treba postidi da ambalaa bude dio proizvoda

d) Smanjenje potronje materijala u fazi koritenja proizvoda

Smanjenje potronje materijala u fazi koritenja proizvoda moe se postidi na dva naina: 1) odabirom sustava potronje vede efikasnosti 2) upotrebom sustava s dinamikom potronjom materijala

Smanjenje potronje energije

Smanjenje potronje energije moe se postidi na slijedede nane: a)smanjenjem potronje energije u pripremi proizvodnje i proizvodnji b)smanjenjem koritenja energije u transportu i skladitenju c)odabirom sustava s efikasnijim utrokom energije u operativnim fazama d)opcijom dinamike potronje energije e)smanjenjem potronje energije razvojem proizvoda

Smanjenje potroka energije u pripremi proizvodnje i proizvodnji

Smanjenje potroka energije u pripremi proizvodnje i proizvodnji mogude prema primjerima koji slijede: odabirom materijala koji u proizvodnji troemalo energije odabirom tehnologijskih procesa koji to jemogude troe manje energije koritenjem efikasnijih strojeva koritenjem topline emitirane u procesu za predzagrijavanje drugih tokova procesa