4.

ALIMA ARSTOTELES VE YAPITLARI

I. ARSTOTELES (M.. 384-322)
II. YNETM BMLER ZERNE
II.1. Aristotelesin vatandalk Anlay
II.2. Aristotelesin Demokratik Dnceleri
II.3. Aristotelesin Kurulabilir En iyi Ynetimi ve Orta Snf
II.4. Aristotelesin deal Devleti
II.5. Aristotelesin HalklarIn Eitsizlii Dncesi
III. GLER AYRILII VE ANAYASA

Aristokratik eitsizliki dn bir genel felsefe biiminde sistemletiren bir baka Yunan
dnr Aristotelestir. Ancak Onun dnnde aristokratik nyarglar yan sra orta snf
deerlerinin de bulunduu grlr
.
Birok bakmdan hocas Platonun dncelerini izlemise de baz noktalarda ondan ayrlmtr.
Dnnde, Platondan farkl olarak, ideolojik elerden ok bilimsel elerin ar bast
sylenebilir. Platonun deinmedii baz konulara o deinmi, ayrca Platonun deinip getii baz
konular zerinde de daha fazla durma gerei duymutur. Bu almada dnceleri zerinde
ayrntl durulacaktr.
I. ARSTOTELES (M.. 384-322)
Aristoteles Bat Trakya'da bulunan Stageria kasabasnda domutur. Babasnn Makedonya Kral II.
Philippos'un doktoru olmas dolaysyla Aristoteles'in ocukluu saray evresinde gemi ve iyi bir
eitim almtr.
Gen yalarda doduu blgeden ayrlarak Atina'ya gelmi ve Platon'un Akademia'sna katlmtr.
Yirmi yl Akademia'da kalan Aristoteles, Atina'dan ayrlarak M.. 343'de Assos'a gelmi, sonralar
Makedonya Krall'nn tahtna geecek olan Byk skender'in hocalna tayin edilmitir.
skender'in babas II.Philippos'un lm zerine tekrar Atina'ya dnen filozof Lyceum okulunu
kurmutur. Ancak, M.. 323'de Byk skender'in lmnden sonra korunmasz kalan Aristoteles
bir meteios (yabanc) olarak yaad Atina'dan tekrar ayrlmak zorunda kalm ve M.. 322'de
Clialcis'de lmtr.
Babasnn tp doktoru olmas Aristoteles'in doa bilimlerine ilgisini, gzlemciliini ve realist
dnme biimini etkilemitir.
Mantk, fizik ve biyoloji zerine alan Aristoteles, tmdengelimin temel metodu olan l tasm
bulmutur.
Mantkla ilgili Organon (ara, dnce arac) adl yaptnda, gerein tmel olduunu syledikten
sonra, nesneler ve olaylarla dnce arasndaki balanty daha salam olarak kurmaya alr.
Platonun idea, kendinin form dedii eyin nesnelerin dnda deil iinde olduunu; nesnelerin
zn oluturduunu syleyerek, dnceler dnyasn nesneler dnyas iine alm olur.Doru
bilgi kavram olarak akl ile kavranm tmelden duyumlarla alglanan tekilin bilgisini karmakla
salanr ki, bu Aristotelese gre tmdengelimle yaplr.

Tm insanlar lmldr, Sokrates bir insandr, Sokrates (de) lmldr.

Bu akl yrtme biiminin nemi, onun byk nermedeki anlam totolojik biimde amas,
yinelemesi deildir.
Bilginin tekilin deil tmelin bilgisi (bir trn ortak niteliklerinin, bir kategorinin bilgisi) olmas
gerektiini gstermesidir.
Bir ok eser vermi olan Aristoteles'in devlet zerine temel grlerini ieren nemli yapt
Politikadr.
Platon' un etkisinde kalan, ama yaad dnemde Polis' in k karsnda etkilenerek hem onun
yeniden eski haline dnmesini salamak, hem de bu erevede en iyi ynetimin nasl olabileceini
aratrmak isteyen dnr, hem felsefesi, hem de siyaset teorisi ile sonraki alara k tutmutur.
Platon'dan farkl olarak siyasal dncelerini gzlemlere, aratrmalara ve karlatrmalara
dayandrmaya almtr. Bu haliyle Site'nin koullarn ele alrken, "olan" incelemi ve
zmlemeye almtr. Ama sonralar, O da Platon gibi ideal bir devlet dleyerek bu ynde
tasarmlar retmitir.
Aristoteles'e gre, devlet, Platon'un belirttii gibi insanlarn basit ve gerekli ihtiyalarn karlamak
iin mal ve eyalarn deiimi ve karlkl ilikiler zerine kurulmu basit bir topluluk deildir.
nsan sosyal-siyasal bir hayvan olarak tanmlayan ve bu adan tek bana yaamasnn olanaksz
olduunu aklayan dnr; mutlulua ulamak, gereksinimlerini karlamak iin biraraya gelen
bireylerin toplumu, dolaysyla da devleti meydana getirdiklerini savunmutur. Bu siyasal toplumun
ad Polis'tir.
Aristotelese gre insanlar biraraya gelerek nce aileyi, sonra da kyler ve kasabalar meydana
getirmilerdir.Aile bu nedenle toplumun temelidir. Ailelerin iyi yaamak iin birleme gdsnden
Site; yani Devlet domutur.
Uygarlk toplumun iyi, rahat, huzurlu bir yaam srmesiyle mmkndr. Bu da ancak toplumun
onuru, erdemi n plana almas ile gerekleebilir.
Aristoteles, Sitenin elerini ise yle sralar; halk, vatanda ve lke.
"Bir devletin meydana gelmesi iin bulunmas zorunlu olan ilk ge; insanlardr... kincisi ise
lkedir..." der. Burada halk, maddi-manevi ihtiyalar karlayan kiiler grubudur.
Yurtta; Site'nin temelini oluturur. Seimlere katlr, meclislere ye olur, kamu gcnde pay olan
kimselerdir. "yleyse yurtta kimdir?.... yurtta btn tekilerden etkinlikle ayran Yarg'ya ve
Yetki'ye katlmas, yani yasal siyasal ve ynetsel grevler almasdr.
Gndelik amalar iin, yurtta ou kere, hem babas hem annesi yurtta olan bir kimse diye
tanmlanmaktadr; bakalar daha ileri giderek iki , hatta daha ok kuakta yurttalk aramak
isterler.

Yurttalardan domu olma tanm ksa ve kolay bir belirleme yntemi getirmekle birlikte, bazen
ya da drt kuak geriye gidilmesine kar kar, bir byk dedenin yurttalnn nasl
belirlenebileceini sorarlar. Bunlara verilecek cevap basittir: Bizim tanmmza gre, ynetime
katlmlarsa, onlar da yurttatrlar.
lkeye gelince; nfusu, yzlm, bykl, corafik konumu ile tmyle Site'nin
vatandalarnn mutluluuna, gelecekteki amalarna uygun olmaldr. Bu noktada ynetenle
ynetilenin birbirlerini tanyacak kadar yakn olmas lke iin bir baka kriterdir.
II. YNETM BMLER ZERNE
Aristoteles'in ynetim biimleri zerine dnmesi ve onlar snflandrma abasnn temelinde de
hep ayn kayg, kiinin ve dolaysyla Site'nin iyilii ve mutluluu sakldr.Bu erevede iyi
de kt olmak zere alt ynetim biimi belirler;
Monari, Aristokrasi, Cumhuriyet ve onlarn bozulmu ekli olan Tirani, Oligari ve
Demokrasi.
Doru anayasalara genellikle verilen adlar unlardr:
1. Ortak iyilii amalayan bir kiinin ynetimi - Krallk.
2. Bir kiiden ounun, ama bir azln ynetimi Aristokrasi.
3. Btn topluluunun iyilii iin yurttalarn hepsinin uygulad ynetim Siyasal Ynetim.
Bunlara karlk olan sapmalar da unlardr; Krallktan tiranlk, aristokrasiden oligari, siyasal
ynetim ya da okluun anayasal egemenliinden demokrasi.
nk tiranlk tek yneticinin kar iin tekin ynetimidir, oligari varlkl adamlarn kar iin,
demokrasi yoksullarn kar iin.
nden hibiri btn topluluun yararn amalamaz.
Monari ya da krallk; tek kiinin yasalara uygun biimde ynetimidir. Ne var ki, monariler de
lkelere gre eitlilik gsterir. rnein mutlak monaride tm iktidar tek kiidedir, kii toplumda
her eyin, herkesin efendisidir, ailedeki babann otoritesini andran bir otoriteye sahiptir.
Bir baka trnde, kiinin savata kazand baar nedeniyle toplum tarafndan baa getirildiini
grrz. Bu yol benimsenirse artk krallk babadan oula devam eder gider. Ama trler ne kadar
oaltlrsa oaltlsn. Aristoteles'e gre monarilerin tek bir ortak yan vardr; o da kraln yasalara
bal olmas ve btn eylem ve ilemlerinde onlara uymas. Bu kural bozulduunda ynetimin de
biim deitireceini ve tiraniye dneceini sylyor bu yzden.
Aristokrasi; soylular, sekinler ynetimi olarak ortaya kan bu ynetim biimi, bilindii gibi
znde bir aznlk ynetimidir. Temel ilkesi erdemdir. En iyi, en mkemmel, en sekin kiilerin bir
araya gelip ynetime gemeleridir. Burada aranan servet, zenginlik deil, kiilerin kendi stn
yetenekleridir.

Devlet grevlerinin ve ayrcalklarn, onlar alacak kimselerin stn ve erdemine gre olmas,
aristokrasiye zg bir niteliktir. Aristokrasinin yol gsterici ilkesi erdemdir; oligarininkinin servet,
demokrasininkinin zgrlk olmas gibi.
Cumhuriyet; Yurttalar topluluunun yasalara uygun, eit ve toplumun iyiliini gzeterek ynetime
katlmasdr. Bir baka deyile iktidar dorudan halktadr. Aristoteles'e gre Cumhuriyette iki
rejimin en iyi ynleri bir araya getirilmitir; demokrasi ve oligari.Demokrasinin eitlie,
oligarinin de zenginlie nem vermesiyle ortaya kan karma anlay, bu ynetim biiminde
kendini gstermitir.
Bu "iyi" ynetimlerin bir de bozulmasyla ortaya kan "kt" ynetim biimleri vardr, bunlar;
Tirani (despotluk); Aristoteles'e gre en kt rejimdir. En belirgin zellii, monaride grdmz
yasalara sayg ilkesinin burada tmyle ortadan kalmas, batakinin sorumsuzca ve kimseye hesap
verme gerei duymadan toplumu kendi kar dorultusunda ynetmesidir.
Oligari; Bu da aristokrasinin soysuzlam, bozulmu eklidir. Birden fazla kiinin toplumu,
devleti kendi kar ynnde ve "servet" elde etme amacyla ynetmesidir. Eer zenginlerse, bu defa
da servetlerini artrmak iin aba gsterirler, yasalar tanmazlar ellerine geirdikleri iktidar
brakmamak iin yasal dzenlemelere bile bavururlar.
Demokrasi; Cumhuriyet'in bozulmu eklidir. Dnr yle tanmlyor bu rejimi; "Demokrasi,
herhangi bir bakmdan eit olan insanlarn mutlak olarak eit olduklar dncesine dayanr." Byle
olunca, kendilerini her bakmdan eit ve zgr sayan halkn tm ynetime katlmak ister, bu da
rejimin niteliini belirler. Artk zengin, fakir, erdemli, erdemsiz, bilgili, bilgisiz ayrmna
baklmakszn herkes iktidara katlmtr, toplumda ve ynetimde sz sahibidir. eitli trleri vardr
ama en belirgin zellii yasalara saygnn azalmas, giderek kaybolmasdr, nk gnlk olaylarn
getirdii sorunlarn zlmesi iin alnan kararlar, bir anlamda yasa yerine gemeye balamtr. Bu
noktaya gelince de cumhuriyet rejiminde grdmz anlamda yasalardan sz etmenin (genel
anlamda yasalar) imkansz olduu kendiliinden ortaya kar.
II.1. Aristotelesin vatandalk Anlay
Her ynetim biiminin farkl bir vatandalk anlaynn olduunu syledikten sonra kendi
vatandalk anlayn ortaya koyar.
Kleler, yabanc zanaatlar yan sra, siyasal erdemleri gelitirmeye elverili olmayan ilerde
alan, erdemleri krelmi yerli zgr zanaatlarla, gndelikilere de siyasal haklarn tannmas
gerektiini syler. Bu Atina demokratlarnn vatandalk anlaynn da gerisine den, ama
zellikle oligarik Yunan devletlerinin yabancs olmayan bir vatandalk anlaydr.
II.2. Aristotelesin Demokratik Dnceleri
deal devlet dzeninin ne olacan aratrmaktan ok, i savalar, devrimler ksr dngs iine
dmeyen kararl bir ynetimin koullarn aratran Aristoteles, devletin bana kimlerin gemesi
gerektii sorununu tartr.
Hep iyilerin (Aristokratlarn) bata kalmas, bakalarn ynetim makamnda bulunma onurundan
yoksun etmi olur. En sekin kimselerin bata olmas, bu onurdan yoksun olanlarn saysn artrr.
Bu nedenle en doyurucu yol, iktidar okluun eline vermektir. Burada Aristotelesin iktidar
okluun eline vermekte pek istekli olmadn, bunu neredeyse bir zorunluluk olarak grdn

syleyebiliriz. Ama bu zorunluluu kabul ettikten sonra, okluun ynetimini savunmak iin bir
takm kantlar sunmak gereini duyar.
Byle bir yaklamla, Aristoteles, halkn teker teker aristokratlardan stn olmamakla beraber, bir
araya geldiklerinde (Mecliste) erdemlerini birletirecekleri iin, olduka akll kararlar alabileceini
syler. Bazlar sorunun baz yanlarn, teki bazlar teki yanlarn grerek, birlikte her yann
kavrayabileceklerdir. Dahas, okluk bozulmaya azlktan daha az elverilidir. Bireyler kendilerini
fkelerine ve tutkularna kaptrmaya daha ok eilimlidirler. Oysa, kitleyi oluturan insanlarn
hepsinin birden yanlacan ileri srmek kolay deildir.
Aristoteles kamuoyunun yarglarnn yerinde olaca grn de okluk ynetimin destekleyen bir
kant olarak sunar. rnein bir evin kullanl olup olmadn, mimarndan ok o evde oturanlar;
bir yemein lezzetini de asndan ok konuklar daha doru deerlendirir.
II.3. Aristotelesin Kurulabilir En iyi Ynetimi ve Orta Snf
Aristoteles Politikada var olan koullar iinde kurulabilir en iyi devlet ile ilgili grler de
gelitirmitir. Bu yolda kendisine ahlak felsefesinin doru orta ilkesi rehberlik etmektedir. Buna
gre mlk sahibi olmada en iyi durum ar zenginlik ve ar yoksulluk olmayp orta halli
olmaktr. nk ar zenginlik de ar yoksulluk da erdemli yaama olanak vermez. En akll
yaam orta derecede zenginlik salar.
Zenginlikte ve soylulukta ar olanlar ile okluk olanlarn akla uymalar gtr. ok zenginler
boyun emeye alamazlar; ok yoksullar da, olduu gibi kendi deyiiyle ok aalktrlar, boyun
emesini bilmez, ancak zorbalkla ynetilmekten anlarlar.ok zenginlerle ok yoksullardan oluan
bir devlet, zgr vatandalarda deil, efendilerle klelerden kurulu bir devlettir. Oysa devlet
olabildiince eit ve benzer insanlardan, eit siyasal haklara sahip vatandalardan kurulmaldr. Eit
ve benzer insanlar orta snflarda bulunur, bu nedenle orta snftan vatandalarn egemen olduu
devlet en iyi devlettir.
Bir devlette en gvenilir snf orta snftr; komularnn malna gz dikmezler, kendilerinin malna
gz diken olmaz. Ayrca orta snf, zenginler snf ile yoksullar snf arasnda dengeyi salar, araya
girerek iki utan birinin egemen olmasn nler. Halkn bir blmnn ok varlkl bir blmnn
ok yoksul olduu yerde, ya ar bir demokrasi, ya koyu bir oligari ynetimi doar, ya da tiranlk.
Vatandalarn orta halli bir yaam srdrdkleri bir devlette, i atmalardan uzak yaayan mutlu
bir toplum gerekletirilebilir. Orta snflarn geni olduu toplumlarda, devrimlerin patlak vermesi
olasl azdr. Orta snf teki iki snfn toplamndan kalabalk olmal, siyasal yaam bu snfn
denetimi altnda bulunmaldr.
II.4. Aristotelesin deal Devleti
Aristoteles Politikann yedinci ve sekizinci (son) kitaplarnda kurulabilir en iyi devlet olarak
grd orta snf devletinden ayr, ideal devlet denilebilecek bir devletin taslan sunmaya
giriir.
Ancak Aristoteles uzmanlarna gre, yaptnn bu blmn daha nceki blmlerden nce
yazmtr (daha dorusu daha nce anlatmtr) dolaysyla bu blmler onun Platonik dneminin
rn olarak grlmelidir.

Aristoteles, en iyi ynetim biimini ortaya karmak iin nce en iyi yaay biimini aratrr.
Gerek birey, gerek devlet iin en iyi en yetkin yaam ruhun iyiliini salamaya alan erdemli bir
yaamdr. Buna uygun olarak da bir toplumda erdemce en stn olanlarn ardndan gitmek
gerekir.Dolaysyla erdemlilerce ynetilen, erdemi ama edinen ynetim en iyi ynetim olacaktr.
Devletin malzemelerinden biri nfustur. Nfusta nemli olan say okluu deil kuvvettir. Bunun
iin de vatandalarn iyi askerler olarak yetitirilmeleri gerekir. Kleler, yabanclar ve konuklar
devletin nfusundan saylmazlar. Toplumun nfusu, kendine yeterlilii salayacak kadar olmaldr.
Bundan az ya da fazlas kendine yeterlilie uymaz. Vatandalarn says, ynetenlerin ynetilenleri
tanyabileceinden fazla olmamal; kentin bykl ise bir tellaln ykseke bir yerden
bardnda herkesin duyabilecei genilii amamal. Aristotelesin ideal devleti de bir kent
devletidir.
Devletin elerinden biri de mlkiyettir. Aristoteles, ideal devleti iin orta derecede bir zenginliin
salanmasn, tanlmaz mallar (topraklar) zerinde zel mlkiyet, ama ortak yararlanma dzeninin
kurulmasn ister.Mutluluu ve erdemi ama edinmi bir devlette, vatandalarn tacir, zanaat ve
gndeliki olmamalar gerekir. nk bu iler erdemi zedeleyici ilerdir. deal devlette vatandalar
yalnzca askerlik ve (yargl da kapsayan) ynetim ileriyle uramaldr. Vatandalar snfnn
yeleri genken asker, yalannca ynetici olacaklardr. Bylece Aristotelesin ideal devletinde bir
asker ynetici vatandalar snf; bir siyasal haklara sahip olmayan ifti, zanaat, tacir ve
gndelikileri kapsayan ynetilen retici snf; bir de kleler olarak snfn bulunaca anlalr.
Tm bu zelliklerini toptan deerlendirirsek Aristotelesin ideal devletinin bir askerler ve bilgeler
aristokrasisi olduu sylenebilir.
II.5. Aristotelesin Halklarn Eitsizlii Dncesi
Aristotelesin eitsizliki inanlar, onun kurulabilir en iyi ynetiminde ve ideal devletinde
grld trden kent devleti iinde eitsizliki dzenlemelerini aarak, dnya apnda eitsizlie
kadar uzanr. Ona gre souk lke insanlar olan Avrupallar cesur ama zekaca geridirler. Bu
nedenle zgr yaarlar, ama iyi, srekli ynetimler kuramazlar. Scak lkelerin insanlar olan
Asyallar, zeki ve bulucudurlar; ama cesaretleri kt olduu iin her zaman buyruk altnda kle gibi
yaamlardr. Bu iki halkn oturduklar lkelerin arasndaki lman lkelerde oturan Hellenler ise
hem cesur hem zeki olduklarndan, hem zgr yaayan hem de en iyi ynetimleri kuran efendi
halktr.
III. GLER AYRILII VE ANAYASA
Aristotelesin en nemli zellii, bir anayasa erevesinde toplumun siyasal glerinin
dzenlenmesi, grev ve etki alanlarn belirtmesidir. Bunun iin 158 sitenin anayasasn inceleyen
dnre gre "Site; Anayasann ta kendisidir, Anayasa devleti yaratr, eer o deiirse artk
devletin kendisi de deimitir."Anayasa devletlerin erk grevlerinin (makamlarnn) dalm,
egemenliin ve her topluluun gerekletirmeyi amalad hedefin belirlenmesi iin
benimsedikleri dzenleni biimidir.Anayasaya bylesine nem veren Aristoteles'e gre byle bir
Anayasa anlaynn egemen olduu devlet biiminin en ideal devlet olmas gerekir.
Bu ideal devlet, "orta snfa" dayanr ve beraberinde gler ayrln getirir. Bunlardan ilkinin
grevi yasa koymak kaldrmak, devlet memurlarn denetlemek, anlamalar yapmak, bara karar
vermek olarak saylabilir ve tmyle Meclis'e aittir. Sonraki dnemde hazrlanan Anayasalara
bakldnda bu faaliyetlerin Yasama gc bal altnda topland grlr.

kinci kuvvet, g; yrtme iini zerine alr ve memurlar tarafndan yerine getirilir. Devletin gelir
ve giderini ayarlamak, alnan kararlarn uygulanmasn salamak, zel anlamalarn ve mahkeme
kararlarnn kaydedilmesi, askeri, mal ilerin yrtlmesi hep bu memurlarn ya da "Bakanlarn"
iidir.
nc erk ise "Yarg"dr. Bu ilev, mahkemeler eliyle dzenlenir, sekiz eittir. Her mahkeme,
kendi yetki alanna giren uyumazlklar zer. Kararlarn verilmesine yurttalarn da katlmasn
isteyen Aristoteles, bu katlmn kimi zaman kurayla, kimi zaman seimle, kimi zaman da hem
seim hem de kurann birlikte kullanlmasyla gerekleebileceini syler.
Bu noktada, adalet anlayna da ksaca deinmek gerekiyor. Dnre gre adalet bir ynyle
yasalara uygunluk, teki yanyla da eitlik anlaydr. Bu iki ilkenin toplumsal dzeyde bir araya
gelmesi ile iki adalet anlay ortaya kar; datc adalet ve denkletirici adalet.
Datc adalet; Yetenek bakmndan eitlie dayanr, aritmetik ya da geometrik orantya baldr.
an, eref ve zenginliklerin datmnda sz edilen adalettir.
Denkletirici adalet ise; sayca eitlie, grnte eitlie dayaldr. Demokrasilerde rastlanlan
adalet tipidir. Aritmetik orantya dayanmas da bundandr.
Grld gibi Aristoteles siyasal rejim ayrmnda kulland temel yaklam burada da koruyor;
yetenee dayal adalet anlay, yani aristokrasi; siyasal elitlerin ynetimi ile saysal eitlie,
herkesin katlmna dayal demokrasi yntemi... Zaten ynetim sistemi ana izgileri ve temel
zellikleriyle hep bu iki rejimden kaynaklanmyor muydu?
Bu iki dnr Platon ve Aristoteles bir arada ele alnr, getirdikleri devlet anlaylar ve siyasal
rejim sistemleri karlatrdnda nasl bir sonuca varlabilir?
Platon'un ideal devlet anlaynn ana izgileri incelendiinde, gelecekteki yneticileri de
etkileyecek gte ilkeler, kurallarla dolu bir ynetim biimi grlr. yle ki, dledii ideal devlet
tipi ile dnemin Site devletini iine dt bunalmdan kurtarmak isteyen dnr, giderek
devletin stnlne dayal, baskc, totaliter bir devlet anlaynn kurucusu olmutur. zellikle
aile, zel mlkiyet, ocuklarn eitimi, kadn-erkek ilikisi gibi konularda getirdii neriler tarihsel
geliim iinde bu an ortalarnda uygulama alan bulmutur (talya, Almanya ve tm faist
rejimler).
Aristotelese gelince; daha realist, gerek bir siteyi tm boyutlaryla ve gereksinmeleriyle kurmay
ve ynetimi planlayan dnr, bu erevede Atina Site'sinin sorunlarna are ararken, siyasal
rejimin temel dayanaklarn da ortaya koymutur. Devlet'in elerinin belirlenmesi, rejimlerin
tasnifi, zellikle Cumhuriyetin niteliinin aklkla tanmlanmas, gler ayrl, yasalarn
Anayasaya uygunluu ve Anayasann stnl gibi ilkelerin sonraki dnem Anayasa hukukular
ile siyaset bilimcilerine k tuttuu inkar edilemez bir gerektir.
Aristotelesin hiyerarik dnya gr, Platonun felsefesinin yerine, ortaan eitsizliki
toplumsal dzeninin dnsel temeli olarak benimsendi. Sonu olarak Aristotelesin felsefesi,
ortaa teolojisini ve siyasal dnn biimlendiren en nemli esin kayna oldu. Aristoteles,
Platon ile birlikte dnce tarihi boyunca birok dnr etkilemitir.