MREA VODNIH PUTEVA U BOSNI I HERCEGOVINI

SEMINARSKI RAD

Travnik, mart, 2014.

1. SADRAJ

1.SADRAJ ............................................................................................................... 2 2.UVOD ..................................................................................................................... 3 3.RIJENI SAOBRAAJ U BOSNI I HERCEGOVINI ......................................... 4 3.1.Plovnost rijeka ................................................................................................. 4 3.2.Rijene luke ..................................................................................................... 6 4.POMORSKI SAOBRAAJ U BOSNI I HERCEGOVINI .................................... 8 4.1.Neum kao idealna luka..................................................................................... 8 4.2.Luka Ploe ....................................................................................................... 9 4.3.Preduslovi za razvoj luke ............................................................................... 10 5.VODENI SAOBRAAJ KAO DIO INTEGRALNOG SISTEMA ..................... 11 6.ZAKLJUAK ....................................................................................................... 13 7.LITERATURA ..................................................................................................... 14 8.PRILOZI ............................................................................................................... 15

2. UVOD

Bosna i Hercegovina je vodom bogato podruje. Ipak, sa saobraajnog aspekta , rijeke i jezera u Bosni i Hercegovini, nemaju veeg znaaja. Razlog je nedovoljna dubina rijeka, relativno mala irina, brojni zavoji, nagle promjene nadmorske visine i promjenljivi vodostaji. Glavna tekoa ove zemlje je njen veoma izraen planinski karakter i teka neprohodnost to je doprijenjelo sporom razvoju saobraaja. Mreu voda u Bosni i Hercegovini ine: prirodne rijeke, vjetaka akumulaciona i prirodna jezera, kanali i obalno Jadransko more. Bosna i Hercegovina ima veoma kratku morsku obalu kod Neuma i nema pristup meunarodnim vodama, pa stoga nema pomorskih luka. Od inostranih luka najvei znaaj za njenu privredu ima luka Ploe u Hrvatskoj koja je najblia Sarajevu, Rijeni saobraaj je bolje razvijen, ali ni izbliza iskoriten prema mogunostima. Glavni plovni vodotok je rijeka Sava, koja kao pritoka Dunavu povezuje Bosnu i Hercegovinu sa drugim dravama srednje Evrope.

3. RIJENI SAOBRAAJ U BOSNI I HERCEGOVINI

3.1. Plovnost rijeka

Rijeni saobraaj u Bosni i Hercegovini vodi porijeklo jo od Ilirskog perioda, kada se saobraaj najvie odvijao zbog trgovine. Transport unutranjim plovnim putevima u historiji se koristio samo kao prevoz rasutih tereta. Danas u Bosni i Hercegovini plovne rijeke su: Una, Sava, Vrbas, Drina i Neretva. Samo je Sava plovna cijelom njenom duinom kroz Bosnu i Hercegovinu. Plovidba na ovim rijekama je ograniena za vrijeme ekstremnih protoka, a sada je veoma smanjena na rijeci Savi, zbog nerjeenog statusa ienja korita. Unutranji plovni putevi su svi navigacijski prohodni plovni putevi rijeka, jezera i kanala koji su ureeni, obiljeeni i otvoreni za sigurnu plovidbu. Unutranji plovni putevi sastoje se od: dionica sa slobodnim tokom (bez brana), dionica upravljanih sistemom brana, kanala i dionica koje obuhvataju plovne dijelove jezera Prednost unutarnjih plovnih puteva u odnosu na druge grane prijevoza ogleda se u: Relativno malom troku prevoza, Relativno malom zagaenju, Sigurnou plovidbe.

Sa hidrolokog aspekta prostor Bosne i Hercegovine se moe oznaiti kao relativno bogat povrinskom i podzemnom hidrolokom mreom. Svi glavni rijeni tokovi hidroloki pripadaju slivu Crnog mora. Okosnica crnomorakog sliva je tok rijeke Save koji je nisko poloen pa mu dotiu svi rijeni tokovi: Una sa Sanom, Vrbas, Ukrina, Bosna i Draina. Sava je najvea rijeka u Bosni i Hercegovini. Duina Save od njenog izvora do ua u Dunav iznosi oko 944 km. Protie kroz etiri zemlje: Soveniju, Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu i Srbiju. Predstavlja meunarodni plovni put. Savom je mogu prolazak brodova i do 1000 t nosivosti. U Jasenovcu, irina plovnog puta iznosi 50 m, a u Bosanskom amcu 75 m, sa prosjenom dubinom od oko 2,20 m. Velika prednost rijeke Save je u tome to povezuje gospodarstva Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije. Bosna i Hercegovina je kvalitetno povezana sa evropskim sjeverom, evropskim istokom i Crnim morem rijekom Savom.
4

Ilustracija 1. Pogled na Savu

Drina i Una su znaajen zbog prevoza drveta (splavarenje). Zabiljeeno je da se drinom prevozilo oko 180 000 neobraenih trupaca godinje. Neretva je plovna na naoj teritoriji oko 4 km (uzvodno od Metkovia, nizvodno do apljine). Neretva je plovna zahvaljujui eksploataciji ljunka koja se vri prekomjerno, pa se time poveava dubina i plovnost rijeke. Drina i Bosna na uu prave pliake zbog akumulacionih procesa, pa je otean transport i veza sa Savom. Prema okvirnoj vodoprivrednoj osnovi u Bosni i Hercegovini postoji mogunost izgradnje (ureenja) plovnih puteva na vie vodotoka: 1. Bosna od ua do Doboja cca72 km, 2. Sprea od ua u Bosnu do Lukavca cca 47 km, 3. Vrbas od ua do Banja Luke cca 60 km, 4. Una od ua u Bosanskom Novom do Prijedora cca73 km, 5. Sana od ua u Unu do Prijedora cca 38 km, 6. Neretva od Gabele do Mostara cca 43 km, 7. Drina od ua do Zvornika cca 90 km.

3.2.

Rijene luke

Najvee luke u Bosni i Hercegovini, na rijeci Savi nalaze se u Bosanskom amcu i Brkom. Luka u Brkom, kao samostalna organizaciona cjelina, posluje od 1973. god. pod nazivom RO Luka Brko. Sa ciljem ukljuivanja u integralni saobraajni sistem Bosne i Hercegovine, Luka se 1978. godine integrie u SOUR TO Sarajevo. Do ponovne reorganizacije dolo je 1991. godine od kada organizaciono ponovo posluje kao samostalno preduzee pod nazivom AD Luka Brko. Tokom rata na prostorima bive SFR Jugoslavije (1991.-1995.) i pet godina poslije, zbog nerjeenog meudravnog statusa rijeke Save, plovidba je obustavljena i nisu vrene pretovarne aktivnosti rijeka obala. Donacijom italijanske vlade 2001. godine obnovljena je i ponovo stavljena u funkciju glavna pretovarna mehanizacija, portalne dizalice, ime su se ponovo stekli uslove Luka Brko za uee u transportnom sistemu Bosne i Hercegovine. Od 2004. godine luka posluje pod nazivom Javno preduzee Luka Brko Brko Distrikt d.o.o. u septembru 2006. godine dobila je meunarodni status. Kao to more i primorska plovidba utjeu na razvoj obalskih naselja, isto tako bi se moglo rei, da su rijeka Sava i rijeni saobraaj obiljeili razvoj Brkog kroz vijekove, i da je razvoj luke i grada bio sudbonosno vezan i meusobno uzrokovan. Preko Luke Brko mogue je ostvariti direktne robne tokove rijekom Savom sa podunavskim lukama zapadne i istone Evrope, kao i sa lukama na Sjevernom i Crnom moru. Sa evropskom eljeznikom mreom povezana je saobraajnicom Tuzla Vinkovci (dozvoljeno osovinsko optereenje 18 t). U neposrednoj blizi Luke nalazi se magistralni putni pravac M 14.1. Dobra povezanos sa kopnenim saobraajnicama otvara mogunost za uspostavljanje tranzitnih robnih tokova, kao i tokova ije je odredite u uem gravitacionom podruju Luke Brko.

Ilustracija 2. Luka Brko

Ilustracija 3. Luka Bosanski amac

4. POMORSKI SAOBRAAJ U BOSNI I HERCEGOVINI

Kada je u pitanju pomorski saobraaj u Bosni i Hercegovini, primarni problem predstavlja izgradnja odgovarajue luke u neumskom akvatoriju. Bosna i Hercegovina sa obalom na Jadranskom moru u duini od oko 25 km je pomorska zemlja. Naalost, zbog injenice da je Bosna i Hercegovina posljednjih est vijekova bila u ovisnosti ili od osvajaa ili od saveza u kojima je bila, ovaj dio obale se uope nije razvijao, kako u ekonomsko transportnom, tako ni u ekonomsko turistikom smislu. Malih pomaka je bilo krajem prolog vijeka, a u poslijeratno doba to je bilo iskljuivo u turistike svrhe. Za svaku dravu koja ima izlaz na more, pored turizma, ribolova i sporta ogromnu vrijednost predstavlja organizovanje pomorskog saobraaja. Jadransko more ukupne duine cca 440 nautikih milja, prosjene duine 86 milja, spada u red malih mora, ali je koriteno za pomorske puteve jo od grkog i rimskog razdoblja. Kada je Neum u pitanju, odreene saobraajno pomorske aktivnosti odvijale su se za vrijeme Osmanske vladavine, iskljuivo za vojne svrhe. U tom smislu postoje graevinski ostaci dvije utvrde na obali i zaleu Neuma temelji damijskog objekta. Bosna i Hercegovina, prema meunarodnom pomorskom pravu, kao obalna drava i nasljednica SFRJ, ima pravo osim na unutarnje vode u zaljevu Neum Klek i na teritorijalne vode, koje se od Malostonskog zaljeva proeu do otvorenog mora, te pravo na pripadajui kontinentalni pojas.

4.1.

Neum kao idealna luka

Podruje bosanskohercegovakog mora ini prirodno oblikovani zaliv, i predstavlja prirodnu luku, to ima ogroman strateki privredni znaaj. Stoga bi Luka u Neumu bila jedna od najatraktivnijih luka na Jadranu. Luka Neum koja bi se izgradila na sjeverozapadnoj obali poluotoka Klek (gdje Bosna i Hercegovina sada ima 14 km puste obale) zadovoljava sve tehnike i ekoloke uvjete. Dubina mora je izmeu 27 i 31 m, pa podvodnih struja na ovom dijelu Malostonskog kanala, gotovo i nema, a sama luka je vidljiva iz rezidencijalno turistikog dijela Neuma i bila bi pogodna za pristan i najveih svjetskih plovila. Najznaajnija uloga luke Neum bila bi prijem brodova sa plinom i njegov
8

transport plinovodom u okviru koridora Vc Neum Sarajevo, to bi bila najbolja varijanta alternativnog dovoda gasa za Bosnu i Hercegovinu. Pored toga, luka bi bila i turistika, s tim to bi morala biti povezana sa svojim zaleem, prugom Neum apljina i autoputem u okviru koridora Vc Neum Mostar. U isto vrijeme, vei dio obale poluotoka Klek mogao bi se razvijati kao veoma ugodna turistika i mediteranska rekreativna zona. Treba istai da je dio poluotoka Klek na strani Malostonskog zaliva bio u jo vaeem prostornom planu Neuma predvien za razvoj luke i lukih kapaciteta. Zbog povoljne dubine mora koja je duplo vea nego u luci Ploe mogli bi ulaziti brodovile velike nosivosti od 100 000 t pa i vie. Na koncu, luka Ploe nije spremna u sljedeoj deceniji pruiti povoljne uslove Bosni i Hercegovini i preuzeti razvojne potrebe pomorskog saobraaja drave.

Ilustracija 4. Potencijalni poloaj Luke Neum

4.2.

Luka Ploe

Luka Ploe je locirana na obali Jadranskog mora izmeu Splita i Dubrovnika, kao vrata za budui koridor Vc. Luka Ploe je hrvatska luka, ali luka od iznimne vanosti za privredu Bosne i Hercegovine, budui izgradnjom koridora Vc osigurava se bri i krai put kako do industrijskog zalea Bosne i Hercegovine, tako i ireg gravitacijskog podruja zemalja srednje Evrope. U smjeru sjever jug luka Ploe je povezana eljeznikom prugom, kao ogranak Vc Panevropskog koridora. Poloaj luke Ploe omoguava kvalitetnu
9

pomorsku vezu s talijanskim lukama na drugoj strani Jadrana, HUB lukama na Mediteranu, kao i s lukama cijelog svijeta.

Ilustracija 5. Luka Ploe

4.3.

Preduslovi za razvoj luke

Bosna i Hercegovina , da bi relizovala ideju o razvoju pomorskog saobraaja, morala bi u okviru strategije razvoja drave konkretizovati izgradnju luke u Neumu u sklopu ukupnog rjeenja saobraajne infrastructure, tj. vodne, cestovne, eljeznike, pa i vazdune. Shodno tome, ovakva ideja treba da nae svoje mjesto i u aktualizovanom prostornom planu drave i niih administrativnih jedinica, ukljuivo i u okviru urbanistikog plana Neuma. Normalan razvoj luk Neum zahtjeva to prije da se rijei pitanje granice na moru izmeu Bosne i Hercegovine i Hrvatske, tako to bi se suverenitet Bosne i Hercegovine protezao od njene obale na zalivu Neum Klek i Malostonskom zalivu, kroz Malo more, Neretvanski i Korulanski kanal pa sve do otvorenog mora. Kod toga bi na udaljenosti 300 m od obale bile vode odreene drave, a sotatak bi bio otvoreno more u kojem niti jedna drava ne bi imala suverenitet. Vaan uslov za realizaciju luke u

10

Neumu je onemoguavanje izgradnje mosta koji je ve poeo da se realizuje u Republici Hrvatskoj na relaciji kopno Komarna poluotok Peljeec. Neosporno je da jedna drava moe dijelove svoje teritorije saobraajno povezati na razne naine, ali ne tako kao to je u datom sluaju da presjeca izlaz druge drave, u ovom sluaju Bosne i Hercegovine na otvoreno more, bilo mostom, tunelom i sl. jer je to suprotno meunarodnom pravu o koritenju mora. Nesmetani ili nekodljivi prolaz ( na to je nasjela drava Bosna i Hercegovina, formiranjem ekspretne grupe za usaglaavanje irine prolaza i visine spomenutog mosta) nije isto to i suverenitet na moru. Za Bosnu i Hercegovinu nesmetani prolaz nije opcija, za razliku od suverenog pomorskog teritorija, vaan kako sa pomorskog, tako i sa saobraajnog, ekolokog, odbrabmenog, a posebno geopolitikog aspekta.

5. VODENI SAOBRAAJ KAO DIO INTEGRALNOG SISTEMA

Od svih obiljeja neke drave najznaajni je njen saobraajni poloaj, budui da od njega zavisi geografski, geopolitiki, privredni i svaki drugi razvoj kako internog tako i eksternog znaaja. Za nerazvijenu dravu i njene pojedine dijelove saobraajne veze su preduslov bilo kakvog razvitka, socijalnog, ekonomskog, regionalnog i politikog, ukljuujui i pitanje opstanka. Saobraaj se rjeava planskim racionalnim postupcma. Saobraajni plan je kima prostorno urbanistike osnove. Svaka vrsta saobraajnih sredstava ima posebnu mreu linija u prostoru, a specifinu u gradskim podrujima. Linije mogu biti slobodne i vezane (npr. za kolosijek, elektrovodove i dr.). ponekad se i vie mrea zajedniki polau kroz iste gabarite koridore (eljeznica, autoput, cjevovodi...). Kao to je poznato, glavni rodovi saobraaja su: kopneni, vodeni i vazduni. Formiraju se prema potrebama ivota i uslugama koje pruaju zajednici, poevi od prevoza ptnika stoke, kabaste roe i dr. Prema udaljenosti, trajanju i uestalosti putovanja, intenzitetu prevoza putnika i robe vidovi saobraaja su : Gradska, sa vrlo uestalim vonjama, Vangradski, sa manjom uestalou,
11

Meugradski (daleki) povremenim vonjama po utvrenom redu vonje.

Sva tri navedena vida saobraaja nisu odvojena jedan od drugog, nego su meusobno povezana ritmom postojeim i opevaeim vremenskim distancama. Proimaju se meusobno shodno prostorno vremenskoj zakonitosti kretanja i brzine tog kretanja i na taj nain neposredno utjeu na formiranje jedinstvenig ili integralnog sistema. Izvjesni soabraajni objekti, kao eljeznika postrojenja, rjena, jezerska i morska pristanita, aerodromi i drugi dijelovi saobraajne infrastrukture zauzimaju veliak prostranstva i predstavljaju ogromne makrourbanistike jedinice. Svi rodovi i vidovi saobraaja imaju odgovarajue utjecajne povrine u odnosu na njihov domet. Zbog toga se takva sloenost saobraajnih problema rjeava cjelovitim i posebnim saobraajnim planom, koji se zasniva na konceptu razvojnih planova, statistikim podacima o postojeem stanju, te predvianje za budunost definiranih kroz analizu putem koritenja teorije matematike statistike i analize vjerovatnoe pojava. Iz svega to je reeno proizilazi da u Bosni i Hercegovini ne bi trebalo biti dileme da se vodeni saobraaj povee u integralni sistem, prije svega preko koridora Vc, njegove take na sjeveru, i na jugu luka Neum. Krak c koridora V, svojevremeno trebao je d aspaja luku Ploe na jugu sa Budimpetom preko Bosanskog broda, odakle se rava prema istoku, sjeveru i zapadu Evrope. Kroz ovaj koridor prolazi autocesta E 73, te itavom duinom i eljeznica. Nepotrebno je naglaavati koliinu transporta, robe, i ljudi kooji e se odvijati ovim koridorom, ukoliko prolazno izlazni terminal (luka) Koridora bude odgovarajuih kapaciteta, a samim time kolika bi bila politiko ekonomska vanost zemlje u kojoj bi taj terminal bio. Luka Ploe, iz tehnikih razloga, ranije navedenih, nikako ne moe odgovoriti potrebama transporta ni u sadanjoj Bosni i Hercegovini, a kamoli u skorijoj budunosti. Ekonomski, tehniki i ekoloki i razvojni razlozi upuuju na izgradnju autoceste E 73 pravcem: Mostar Blagaj (daleko od izvorita Bune) Stolac Vranjevo selo, gdje treba da se izgradi prikljuna cesta na Jadransko jonsku autocestu. Ovaj pravac, pored toga otvara najnerazvijeniji kraj evrope istonu Hercegovinu.

12

6. ZAKLJUAK
Voda sve vie postaje bazni element politike ureenja prostora. Njeno koritenje, ureenje i zatita predmet su strategija razvoja nekih drava svijeta, to bi trebalo da bude i u Bosni i Hercegovini. Naalost, zbog trenutnog politikko drutvenog ureenja teritorije Bosne i Hercegovine, ovo je prilino usporeno, negdje i zanemareno, pogotovo kada je upitanju razvoj vodenog saobraaja. To se posebno odnosi na zanemarivanje injenice da je Bosna i Hercegovina pomorska zemlja i da nemam nikakvu morsku luku. Zbog aktivnosti koje se odvijaju na relaizaciji koridora Vc, bilo bi neophodno to prije pristupiti uvezivanju soabraajne mree kao to su autocesta Mostar Neum, eljeznica apljina Neum, i gasovod Mostar Neum, sa izgradnjom luke u Neumu, na posljnoj strani poluotoka Klek.

13

7. LITERATURA
[1] http://www.oslobodjenje.ba/vijesti/bih/neum-je-idealna-luka, april, 2014. [2] http://www.lukabrcko.ba/, april, 2014. [3] http://www.luka-ploce.hr/, april, 2014. [4] http://www.bosanskehistorije.com, april, 2014. [5] http://bs.wikipedia.org/, april, 2014.

14

8. PRILOZI
Ilustracija 6. Pogled na Savu, preuzeto sa http://www.bosanskehistorije.com, Ilustracija 7. Luka Brko, preuzeto sa http://www.lukabrcko.ba/, Ilustracija 8. Luka Bosanski amac, preuzeto sa http://www.bosanskehistorije.com, Ilustracija 9. Potencijalni poloaj Luke Neum, preuzeto sa http://www.oslobodjenje.ba/vijesti/bih/neum-je-idealna-luka, Ilustracija 10. Luka Ploe, preuzeto sa http://www.luka-ploce.hr/

15