Trch nhim x hi ca doanh nghip -CSR: mt s vn l lun v yu cu i mi trong qun l nh nc i vi CSR Vit Nam

Nguyn nh Cung Lu Minh c

Thi gian gn y, d lun ang quan tm cht ch v bc xc i vi hng lot v vi phm o c kinh doanh, xm hi mi trng v sc khe con ngi mc nghim trng; in hnh l v sa nhim melamine ca Trung Quc v v x trc tip cht thi khng qua x l ra sng Th Vi ca cng ty Vedan Vit Nam. S ng sai trong nhng v vic trn l r rng. Tuy nhin, i vi x hi v hng ngn doanh nghip ang hot ng khc, bi ton v Trch nhim x hi ca doanh nghip (CSR) li c t ra v cn c tho lun nghim tc c v mt l lun chnh sch v thc tin. Mt cng ty cn phi lm nhng g c th c x hi nh gi l mt cng ty tt v pht trin bn vng? Trch nhim ca c quan qun l nh nc ti u? Lut nn quy nh trch nhim ca doanh nghip n mc no th hp l? V phi chng ngi tiu dng cc nc ang pht trin nh Vit Nam c qu t quyn lc, d b tn thng, hoc h cng khng thc c y v s dng ht cc quyn v phng tin ca mnh bo v nhng li ch chnh ng ca h? Nhm gp phn gii p cc cu hi trn, chng ti tip cn t gc kinh nghim quc t trong lnh vc ny vi suy ngh rng cc nn kinh t pht trin u tng i mt vi nhng vn chng ta gp phi ngy hm nay, do nhng cuc tranh lun v gii php ca h rt ng chng ta tham kho. K t khi xut hin khi nim Trch nhim x hi ca doanh nghip (corporate social responsibility- CSR) ln u tin vo nm 1953, ch ny gy ra cuc tranh lun si ni gia hai trng phi qun tr i din v a bn trong qun tr cng ty; trn bnh din ln hn, y l s tranh chp gia ch ngha t bn t do (bo th, cnh hu) v ch ngha t bn x hi (dn ch, cnh t). Ni dung chnh ca cuc tranh lun xoay quanh hai vn then cht trong CSR l: (i) bn cht ca doanh nghip hin i, v (ii) mi quan h ba bn: doanh nghip- x hi- nh nc.
1

1. Cuc tranh lun v CSR i din ni bt nht cho ch thuyt qun tr i din l Milton Friedman [6]. Trong mt bi bo vit cho t New York Times thng 9/1970, ng nu r: Doanh nghip ch c mt trch nhim duy nht l ti a ha li nhun, gia tng gi tr c ng, trong khun kh lut chi ca th trng l cnh tranh trung thc v cng bng. Theo ng, ngi qun l doanh nghip (thnh vin hi ng qun tr v ban gim c) l nhng ngi i din cho ch s hu/ c ng ng ra qun l cng ty. H c bu hoc c thu dn dt cng ty theo cch m cc c ng mun, a phn l lm ra li nhun cng nhiu cng tt, ng thi tun th cc quy tc x hi c bn vn c th hin trong lut v cc nguyn tc o c ph bin. chnh l bn cht v- li nhun (for-profit) ca doanh nghip v ngi qun l doanh nghip ch c trch nhim i vi c ng l ngi ch s hu cng ty la chn h lm i din. Do , nu ngi qun l cng ty mun, anh ta c ton quyn thc hin cc trch nhim x hi da trn nhn thc v tnh cm ca ring mnh v bng thi gian v tin bc ca c nhn, nhng khng c s dng ngun lc ca cng ty v nhn danh cng ty, nu khng c c ng y thc lm vic . Th hai, cng ty vn l mt ch th v tri v gic do con ngi to ra; do cng ty khng th t nhn thc v gnh vc ngha v o c vn ch c con ngi mi c. Bi v ch c tng c nhn con ngi mi c lng tm nhn thc s vic ngsai. Hn na, cc trch nhim x hi thuc lnh vc ca nh nc, l ch th cung cp cc dch v cng, v li ch cng cng v phi li nhun. Ch c nh nc mi c thng tin quyt nh ng n trong vic phn b cc ngun lc mt cch hiu qu. V cu trc tam quyn phn lp m bo s phn b c cng bng v c kim sot. Trch nhim ca doanh nghip l to ra gi tr gia tng, pht trin cng ngh (bi v doanh nghip l ch th v- li nhun duy nht trong x hi), em li li nhun, to ra vic lm v thu nhp cho ngi lao ng. Trch nhim chnh ca doanh nghip i vi nh nc l ng gp thu. V trch nhim ca nh nc l lm sao s dng tin thu hiu qu nht v li ch cng cng. Nh vy, nu doanh nghip cng thc hin cc trch nhim x hi th s c s trng lp v doanh nghip s tr thnh ngi va ng thu, va quyt nh vic chi tiu khon thu ra sao. Ngi qun l doanh nghip khi y s tr thnh mt nhn vin cng v hn l mt ngi i din cho li ch ca c ng.
2

Mt khc, k c khi mt ngi qun l doanh nghip c s dng ngun lc ca cng ty thc hin trch nhim x hi da trn phn on ch quan ca mnh, th khng c g m bo rng quyt nh ca anh ta l sng sut v ng n cho mc tiu x hi cui cng, v anh ta khng phi l mt chuyn gia v x hi, m l mt chuyn gia v qun l v kinh doanh v l l do anh ta c c ng c lm i din v gi gm nim tin trong vic qun l doanh nghip. Do , nu mun thc hin trch nhim x hi, cc c ng c th lm vi t cch c nhn, t nguyn v tch bit vi cng ty (vn c s hu ca c cc c ng khc) m khng nn thng qua cng ty v nhng ngi qun l cng ty. T quan im ny, trng phi phn i CSR cho rng cc chng trnh ca doanh nghip ly tn trch nhim x hi ch l nhng chng trnh PR o c gi, m thc cht mc tiu cui cng vn l v- li nhun ca doanh nghip m thi. Nhng ngi ng h CSR khng bc b ton b nhng lp lun trn. Nhng h a ra mt lp lun khc cng ht sc thuyt phc l bn thn cng ty khi i vo hot ng l mt ch th ca x hi, s dng ngun lc ca x hi v mi trng, do c th tc ng tiu cc ti x hi v mi trng. V vy, doanh nghip phi c thc v nhng tc ng t hot ng sn xut kinh doanh ca mnh v c trch nhim vi chnh hnh vi ca mnh trc x hi. Henry Mintzberg ly v d cng ty Dow Chemicals quyt nh bn cht Napalm cho qun i M s dng trong chin tranh Vit Nam, li hu qu nng n cho hng triu nn nhn cht c da cam [5]. C th ni bn cht ca doanh nghip khng th ch v- li nhun m doanh nghip ngay t u ng vai tr ca mt cng dn trong x hi vi tt c ngha v v quyn li thch hp ca mnh trong . Chnh khi nim cng dn doanh nghip (corporate citizenship) ra i trong tro lu CSR ny. Thc vy, nu ch nhn nhn n gin khi cho rng doanh nghip hot ng duy nht v- li nhun v b p li chi ph x hi, cng nh tr tin cho cc dch v cng m doanh nghip hng li thng qua vic ng thu, chng ta s thy nhng nhim mi trng v chi ph x hi m doanh nghip gy ra c th ln hn rt nhiu ln li ch m cng ty ny mang li t tin thu hay to vic lm (nh trng hp cng ty Vedan). Doanh nghip khng th ku gi s trung tnh ca mnh. Tt c s kin ca doanh nghip nh khai trng dng sn phm mi, t mt nh my, ng ca mt chi nhnh. u ko theo nhng h qu x hi nht nh. Do , khng th tch ri hon
3

ton gia tnh cht kinh t v x hi khi nhn nhn bn cht v hot ng ca doanh nghip. V ngi qun l vi t cch l ngi thc qun doanh nghip cn thc hin cc trch nhim x hi ca doanh nghip v ngha v v li ch ca chnh doanh nghip mnh. Trch nhim ca h khng phi l vic quyt nh iu g tt hay xu cho x hi, m l p ng nhng iu m x hi mong mun v trng i doanh nghip nh mt thnh vin y trong . CSR chnh l lc cn cui cng gip gi doanh nghip khng i qu v li ch kinh t m vi phm cc chun mc o c (vn khng phi lc no cng c th hin y bng cc quy nh php lut), b qun nhng tc ng tiu cc ca mnh n cc thnh phn khc trong x hi. Doanh nghip thc hin trch nhim x hi cn v li ch tng trng v pht trin bn vng ca chnh mnh. iu tra ca Bowman & Haire t nm 1973 cho thy nhm cc cng ty cam kt vi CSR c t l li nhun trn vn (ROE) cao hn cc cng ty khc (14.7% so vi 10.2%). Khc vi m hnh cng ty gia nh trc kia, doanh nghip hin i thng l cc cng ty c phn i chng, hot ng a ngnh ngh, a quc gia. Do , ngy nay doanh nghip khng ch hot ng trong mi trng n nht c gim st bi cc c ch th trng thun ty kinh t (gi c, cnh tranh, th trng chng khon), m cn chu tc ng ca cc c ch x hi- chnh tr- mi trng. ng ch , hai h thng ny c s tc ng qua li vi nhau. Thc t cho thy ngi tiu dng v nh u t ngy cng tnh n cc tiu ch thnh tch ca cng ty v o c, lao ng, mi trng, x hi trong cc quyt nh tiu dng hay u t ca mnh. Hn th na, khng ch lin quan n tnh cnh tranh, CSR cn lin quan trc tip n tnh bn vng ca cng ty. Nhng v v ca tp on Enron, cng ty kim ton Arthur Anderson, hoc ngay v cc cy xng gian ln b rt giy php l nhng minh chng r nt nht cho thy rng thiu CSR, doanh nghip s t loi mnh ra khi th trng v cng ng doanh nghip.

2. Phong tro CSR cc nc pht trin

CSR tr thnh mt phong tro thc th v trng thnh, pht trin rng khp th gii. Nu chng ta tra cu cc cm t c gc trch nhim x hi ca doanh nghip bng ting Anh trn Google, chng ta s thy c hn 70 triu lt tm kim (cha k cc cm t v CSR tng nc c th). Hng vn bi bo, nghin cu, sch,

tp ch, din n, trang web ca cc t chc NGOs, gii khoa hc, doanh nghip, t vn, bo ch v chnh ph bn v ch CSR. Ngi tiu dng ti cc nc u-M hin nay khng ch quan tm n cht lng sn phm m cn coi trng cch thc cc cng ty lm ra sn phm , c thn thin vi mi trng sinh thi, cng ng, nhn o, v lnh mnh. Nhiu phong tro bo v quyn li ngi tiu dng v mi trng pht trin rt mnh, chng hn nh phong tro ty chay thc phm gy bo ph (fringe foods) nhm vo cc cng ty sn xut n nhanh, nc gii kht c ga; phong tro thng mi cng bng FairTrade (bo m iu kin lao ng v gi mua nguyn liu ca ngi sn xut cc nc th gii th 3), phong tro ty chay sn phm s dng lng th, ty chay sn phm bc lt lao ng tr em (nhm vo cng ty Nike, Gap), phong tro tiu dng theo lng tm (shopping with a conscience) Trc p lc t x hi, hu ht cc cng ty ln ch ng a CSR vo chng trnh hot ng ca mnh mt cch nghim tc. Hng nghn chng trnh c thc hin nh tit kim nng lng, gim kh thi carbon, s dng vt liu ti sinh, nng lng mt tri, ci thin ngun nc sinh hot, xa m ch, xy dng trng hc, cu tr, ng h nn nhn thin tai, thnh lp qu v trung tm nghin cu vc-xin phng chng Aids v cc bnh dch khc cc nc nhit i, ang pht trin. C th k n mt s tn tui i u trong cc hot ng ny nh TNT, Google, Intel, Unilever, CocaCola, GE, Nokia, HSBC, Levi Strauss, GlaxoSmithKline, Bayer, DuPont, Toyota, Sony, UTC, Samsung, Gap, BP, ExxonMobil1. Theo t chc Giving USA Foundation, s tin cc doanh nghip ng gp cho cc hot ng x hi trn tan th gii ln n 13,77 t USD (nm 2005) v gn 1.000 cng ty c nh gi l cng dn doanh nghip tt. Ni bt l trng hp ngn hng Grameen do TS. Muhammad Yunus cung cp tn dng vi m cho 6,6 triu ngi, trong 97% l ph n ngho Bangladesh vay tin ci thin cuc sng (ng c trao gii Nobel ha bnh nm 2006).2 Hin nay, hu ht cc cng ty a quc gia u xy dng cc b quy tc ng x (code of conduct) c tnh cht chun mc p dng i vi nhn vin ca mnh trn tan th gii. Li ch t c qua nhng cam kt CSR c ghi nhn. Khng nhng
1

ng ch nhiu cng ty trong s ny tng c thnh tch rt xu trong qu kh v nhim, mi trng, bc Xem thm [1],[2].

lt lao ng iu chng t c bin chuyn su sc trong nhn thc ca h v CSR.

2

hnh nh cng ty c ci thin trong mt cng chng v ngi dn a phng gip cng ty tng doanh s bn hng hay thc hin cc th tc u t c thun li hn, m ngay trong ni b cng ty, s hi lng v gn b ca nhn vin vi cng ty cng tng ln, cng nh cc chng trnh tit kim nng lng gip gim chi ph hot ng cho cng ty khng nh. C th ni CSR c ch ng kh vng chc trong nhn thc ca gii doanh nghip. Mt s trung tm, vin nghin cu v trch nhim doanh nghip c cc trng i hc M thnh lp. 78% sinh vin ngnh qun tr doanh nghip cho rng ch CSR nn c a vo cc chng trnh ging dy.3 Trong cuc kho st ca cng ty McKinsey nm 2007,4 84% s qun tr vin cao cp c hi cho rng vic ng gp vo cc mc tiu x hi ca cng ng cn c tin hnh song song vi vic gia tng gi tr c ng, trong khi ch c 16% cho rng li nhun l mc tiu duy nht. 51% v 48% kin ln lt cho rng mi trng (trong s 15 vn chnh tr- x hi khc nhau) l vn hng u tp trung s ch ca cng lun, v c nh hng tiu cc hoc tch cc nht i vi gi tr c ng trong nm nm ti. Khi c hi v nh hng xu m cc cng ty ln c th gy ra cho cng ng, 65% tr li- nhim mi trng, 40%- t li nhun ln trn sc khe con ngi, 30%- gy p lc chnh tr. V cc nh hng tch cc m doanh nghip em li th to vic lm c xp cao nht (65%), tin b khoa hc cng ngh (43%), cung cp sn phm- dch v cho nhu cu con ngi (41%), np thu (35%). 3. Mt s khi nim CSR: C rt nhiu nh ngha khc nhau v CSR. Mi t chc, cng ty, chnh ph nhn nhn CSR di nhng gc v quan im ring, ph thuc vo iu kin, c im v trnh pht trn ca mnh. Keith Davis (1973) a ra mt khi nim kh rng CSR l s quan tm v phn ng ca doanh nghip vi cc vn vt ra ngoi vic tha mn nhng yu cu php l, kinh t, cng ngh. Trong khi , Carroll (1999) cho rng CSR cn c phm vi ln hn l tt c cc vn kinh t, php l, o c, v nhng lnh vc khc m x hi trng i doanh nghip trong mi thi im nht nh. Theo Matten v Moon (2004): CSR l mt khi nim chm bao gm nhiu khi nim khc nh o c kinh doanh, doanh nghip lm t thin, cng dn doanh nghip, tnh bn vng v trch nhim mi trng. l mt khi nim ng v lun c th thch
3 4

Xem thm [3]. Vi s tham gia ca 2.687 qun tr vin cao cp (36% l Tng gim c) ca cc cng ty ln trn khp th gii.

trong tng bi cnh kinh t, chnh tr, x hi c th. Nh vy, bn cht ca CSR l quan im v vai tr ca doanh nghip trong mi tng quan vi vai tr ca nh nc khin khi nim CSR lun bin i, lun mi ty thuc khng nhng phm vi khng gian m cn thi gian ni cuc tranh lun v CSR din ra.
Hp 1: Mt s quan im chnh thc v CSR Chnh ph Anh: CSR l hnh ng do doanh nghip t nguyn thc hin, ngoi vic tun th cc quy nh php l ti thiu, nhm tha mn nhu cu cnh tranh ca doanh nghip v li ch ca ton x hi. Hi ng doanh nghip th gii v s pht trin bn vng: CSR l s cam kt lin tc ca doanh nghip i vi o c kinh doanh v ng gp vo tng trng kinh t, trong khi ci thin cht lng cuc sng ca ngi lao ng v gia nh h, cng nh ca cng ng v x hi. HSBC: CSR l qun l cng vic kinh doanh ca chng ta mt cch c trch nhim v nhy cm, v mc tiu thnh cng di hn. Chng ta khng bao gi theo ui li nhun bng mi gi, v bit rng thnh cng ngy mai ph thuc vo uy tn c chng ta xy dng t hm nay.

V phng din qun l nh nc, nhiu nc th ch ho ni dung CSR vo cc vn bn lut v quy nh khc di nhiu hnh thc khc nhau. Trn bnh din rng ln hn, n lc a CSR tr thnh mt thng l quc t ph bin tr thnh hin thc. Nm 1999, mt tha thun tan cu (Global compact) c Tng th k Lin hp quc (LHQ) Kofi Annan xut ti Din n kinh t th gii v thng 7/2000 chnh thc ra mt nh mt B quy tc ng x ca LHQ v trch nhim x hi cc cng ty a quc gia (gi tt l UNGC).5 B quy tc ny, bao gm 10 quy tc m bo tn trng nhn quyn, dn sinh, chng lm dng tr em, lao ng cng bc, bo v mi trng, chng tham nhng tuy khng phi l vn bn c tnh bt buc nhng c tha nhn nh mt khung kh tho lun chnh thc ti cc din n ca LHQ. i vi cc thit ch khu vc, CSR cng c y ban chu u chnh thc cng nhn t rt sm: l vic cc doanh nghip a mi quan tm v x hi v mi trng vo cc hot ng kinh doanh v mi quan h ca h vi cc c ng ca mnh, trn c s t nguyn.6

5 6

http://en.wikipedia.org/wiki/Global_Compact Ngai ra, CSR c a vo chng trnh ngh s chnh thc ca Hi ngh thng nh APEC t chc vo thng 11/2008 ti Lima, Peru.

4. M hnh kim t thp ca Carroll CSR tr nn ph bin. Nhng vn c rt nhiu quan im khc nhau v khi nim, ni dung v phm vi ca CSR. Trong s , m hnh kim t thp ca A. Carroll (1999) c tnh ton din v c s dng rng ri nht. Hnh 1. M hnh kim t thp CSR ca Carroll [4]

T THIN O C PHP L KINH T

Theo , CSR bao gm trch nhim kinh t, php l, o c v t thin: (i) Trch nhim kinh t- ti a ha li nhun, cnh tranh, hiu qu v tng trng, l iu kin tin quyt bi doanh nghip c thnh lp trc ht t ng c tm kim li nhun ca doanh nhn. Hn th, doanh nghip l cc t bo kinh t cn bn ca x hi. V vy, chc nng kinh doanh lun phi c t ln hng u. Cc trch nhim cn li u phi da trn thc trch nhim kinh t ca doanh nghip. (ii) Trch nhim tun th php lut chnh l mt phn ca bn kh c gia doanh nghip v x hi. Nh nc c trch nhim m ha cc quy tc x hi, o c vo vn bn lut, doanh nghip theo ui mc tiu kinh t trong khun kh mt cch cng bng v p ng c cc chun mc v gi tr c bn m x hi mong i h. Trch nhim kinh t v php l l hai b phn c bn, khng th thiu ca CSR. (iii) Trch nhim o c l nhng quy tc, gi tr c x hi chp nhn nhng cha c m ha vo vn bn lut. Thng thng, lut php ch c th i sau phn nh cc thay i trong cc quy tc ng x x hi vn lun mi. Hn na, trong o c x hi lun tn ti nhng khong xm, ng- sai khng r rng; m khi cc cuc tranh lun trong x hi cha ng ng, chng cha th c c th ha vo lut. Cho nn, tun th php lut ch c coi l s p ng nhng i hi, chun mc ti thiu m x hi t ra. Doanh nghip cn cn phi thc hin c cc cam kt ngoi lut.
8

Trch nhim o c l t nguyn, nhng li chnh l trung tm ca CSR. V d: ngy ngh th 7, tin lm thm gi, iu kin lao ng, thng tin cho ngi tiu dng, gi bn thuc cha HIV/AIDs, d liu khch hng, s dng nguyn liu sch, thc phm bin i gen, uy tn vi i tc, quan h vi cng ng, c ng thiu s, i th cnh tranh u l cc vn m v mc cam kt nh th no ph thuc vo trch nhim o c ca doanh nghip. (iv) Trch nhim t thin l nhng hnh vi ca doanh nghip vt ra ngoi s trng i ca x hi, nh quyn gp ng h cho ngi yu th, ti tr hc bng, ng gp cho cc d n cng ng im khc bit gia trch nhim t thin v o c l doanh nghip hon tan t nguyn. Nu h khng thc hin CSR n mc ny, h vn c coi l p ng cc chun mc m x hi trng i. M hnh trn c tnh ton din v kh thi cao, c th c s dng lm khung kh cho t duy chnh sch ca nh nc v CSR. Th hai, vic t trch nhim kinh t lm nn tng khng nhng tha mn c nhu cu v l thuyt i din trong qun tr cng ty, m cn gii quyt c nhng hoi nghi v tnh trung thc trong cc chng trnh CSR ca doanh nghip. T , vn v mnh hay v ngi khng cn c t ra na, bi hai mc ch l khng th tch ri. Th ba, ranh gii gia cc tng trong kim t thp l lun chng ln, tc ng bnh trng ln nhau. Vic tun th quy nh php lut chc chn a n cc chi ph kinh t cho doanh nghip. V quy tc o c x hi ngoi lut lun m rng (theo trnh pht trin ca x hi), to p lc ln h thng php lut, bt buc cc nh lm lut phi lun bm st thc tin x hi. Hnh 2. H qu ca chi ph tun th PL i vi th trng
Mi trng cnh tranh cao Mi trng t cnh tranh

Chi ph tun th php lut CAO

Thu hp li nhun

Chuyn vo gi thnh

Ti u t gim

Nng lc cnh tranh gim

Tiu dng gim

Doanh nghip c gi v th c quyn

Nn lng doanh nghip mi

Ngn cn doanh nghip mi

Chi ph tun th php lut cao s nh hng trc tip n chi ph sn xut, kinh doanh ca doanh nghip. Trong mi trng c tnh cnh tranh cao, doanh nghip s khng th tng gi thnh m thu hp li nhun ca doanh nghip tn ti. Li nhun b thu hp s lm doanh nghip mt i khon ti u t, cng c ngha gim nng lc cnh tranh ngnh, ng thi lm mt tnh hp dn ca th trng i vi cc doanh nghip mi. Trong mi trng tnh cnh tranh cn thp, doanh nghip nm th c quyn s chuyn tan b chi ph sn xut tng thm vo gi thnh. Do , c th ni chnh khch hng l ngi tr tin cho cc chi ph tun th php lut ca doanh nghip, bo v li ch x hi ca chnh mnh. Gi tng ln s lm gim lng tiu dng. Trong mt mi trng m doanh s b thu hp, doanh nghip c quyn s cng c nu gi trng thi ca th trng bng nhiu cch ngn cn cc doanh nghip mi. V vy, chi ph tun th lut php cn c cc nh lm lut tnh ton cn thn (lin quan n gii php kin ngh cho Vit Nam mc 6). Th t, mi quan h gia t thin v trch nhim x hi c lm r. Trch nhim t thin ch l b ni ca tng bng chm CSR. Th nm, cn bng li ch ca cc bn c lin quan c t ra nh mt ni dung then cht trong qun tr doanh nghip. Ngi qun l doanh nghip phi iu ha li ch ca cc bn lin quan nh ngi lao ng, c ng, khch hng, chnh quyn, cng ng, ch n, nh phn phi, nh cung cp, bo ch, nhm li ch, hip hi ngnh ngh Mi bn lin quan c li ch c th cc mc khc nhau i vi cc trch nhim kinh t, php l, o c, t thin ca doanh nghip. Hnh 3. Cn bng li ch ca cc bn lin quan

Chnh quyn Cng ng dn c Ch n, ngn hng HQT, BG C ng Khch hng Ngi lao ng i tc, bn hng

Cng lun chung

i th cnh tranh

10

5. Thc trng hot ng CSR Vit Nam CSR c gii thiu vo nc ta thng qua hot ng ca cc cng ty a quc gia u t vo Vit Nam. Cc cng ty ny thng xy dng c cc b quy tc ng x v chun mc vn ha kinh doanh c tnh ph qut c th p dng trn nhiu a bn th trng khc nhau. Do , cc ni dung CSR c cc cng ty nc ngai thc hin c bi bn v t hiu qu cao. C th ly mt s v d ni bt nh chng trnh Ti yu Vit Nam ca cng ty Honda -Vietnam; chng trnh gio dc v sinh c nhn cho tr em ti cc tnh min ni ca cng ty Unilever; chng trnh o to tin hc Topic64 ca Microsoft, Qualcomm v HP; chng trnh h tr phu thut d tt tim bm sinh v ng h nn nhn v sp cu Cn Th ca VinaCapital, Samsung; chng trnh khi phc th lc cho tr em ngho ca Western Union i vi doanh nghip trong nc, cc cng ty xut khu c l l i tng u tin tip cn vi CSR. Hu ht cc n hng t chu u- M- Nht u i hi cc doanh nghip may mc, giy dp phi p dng ch lao ng tt (tiu chun SA8000) hay m bo an tan v sinh thc phm (i vi cc x nghip thy sn)... Ngoi ra, nhiu cng ty t nhn trong nc nm bt vn CSR kh nhy bn. Mt s cng ty ch ng thc hin CSR v to c hnh nh tt i vi cng chng nh cc tp on Mai Linh, Tn To, Duy Li, ACB, Sacombank, Kinh 7 Nhn thc ca cng ng v phng tin thng tin i chng vi CSR trong thi gian gn y c nhng pht trin tch cc v nhanh chng; mt phn cng xut pht t bc xc ca cng lun qua nhng v nhim mi trng; nhim c thc phm v gian ln thng mi nghim trng. c mt s cuc hi tho ng ch v ch CSR nh Din n chu v trch nhim x hi ca doanh nghip ln th 6, c t chc ngy 13/10/2007 ti TP. H Ch Minh; v hi tho Nng cao kh nng cnh tranh ca Vit Nam thng qua trch nhim x hi ca doanh nghip c VCCI phi hp cng SQ an Mch t chc vo ngy 08/1/2008. Ngoi ra, Vit Nam cng c din n chnh thc dnh ring gii thiu v tho lun v CSR ti a ch:
http://www.vietnamforumcsr.net/ do Trung tm pht trin v hi nhp (mt cng ty t vn

t nhn) xy dng, di s ti tr ca t chc Action aid international Vietnam. V qun l nh nc trong lnh vc lao ng, chng ta c B Lut lao ng nm 1994, c sa i 2 ln vo nm 2002 (c ni dung tha c lao ng, lm thm gi,
7

Chuyn c bit v CSR, Nhp cu u t, ngy 08-14/10/2007

11

bo him x hi, tr cp, sa thi lao ng) v nm 2006 (v ni dung tranh chp lao ng v nh cng). Trong lnh vc mi trng, hot ng CSR nc ta c bc tin ln sau khi Lut bo v mi trng nm 2005 c ban hnh thay th cho lut c nm 1994 hu nh khng c hiu lc. Tip theo, mt lot ngh nh c ban hnh kp thi hng dn lut, a ni dung bo v mi trng vo th tc u t, v th ch ha cng tc qun l nh nc v vt liu xy dng, thu ph nc thi cng nghip, khai thc khong sn, cht thi rn V b my qun l nh nc v bo v mi trng, chng ta c Cc v chi cc bo v mi trng, trc thuc trung ng v cc a phng. ng ch , sau 1 nm k t khi Lut c ban hnh, cui nm 2006, B Cng an thnh lp Cc cnh st mi trng (C36) v Phng cnh st mi trng (PC36) cc tnh, thnh. n nay, c quan ny iu tra v pht hin hng trm v nhim gy ting vang trong d lun. Thc tin va qua cho thy, nhn thc ca ngi dn v CSR cn km v qun l nh nc lng lo, vn bn php lut khng st thc t (nh s tin pht qu thp) dn n tnh trng doanh nghip d dng lch lut, chi b trch nhim o c kinh doanh (cc v nc tng nhim M3CPD, sa nhim melamine, cy xng gian ln) hay gy nhim mi trng mc nghim trng trong thi gian di m khng b x l (v Huyndai Vinashin, Vedan, Miwon). 6. Nhng vn tn ti v yu cu i mi t duy qun l nh nc C th rt ra mt s vn tn ti m Vit Nam ang phi i mt trong lnh vc CSR, nh sau: (i) Tng trng nhanh v mi trng sinh thi lun l hai mt khc nhau ca cc nn kinh t ang pht trin. Sau qu trnh tng trng kinh t nhanh, nhiu nc phi tr gi v mi trng. Thc t cho thy, cc cng ty a quc gia hin lng ly v CSR th trc y a phn l cc cng ty c thnh tch nhim mi trng lng ly khng km. Bng vic cam kt thc hin cc mc tiu Thin nin k chng t Vit Nam khng hy sinh cht lng sng ca ngi dn v mc tiu tng trng nhanh trong ngn hn. Nhng, iu i hi h thng quy nh php lut phi c chnh xc cao. Lut php phi lm sao khng tha (khng to chi ph khng ng c cho doanh nghip) va khng thiu bo v li ch cng cng mc cn thit. Qua cc v thc phm nhim c (nc tng, sa), chng ta thy c quan nh nc thng th b ng v vn bn lut khng bm st thc tin.
12

(ii) Nhng ngay c khi quy nh php lut c , th tnh hiu lc qu thp. Nhiu v nhim mi trng din ra hn chc nm khng b pht hin v x l, cho thy c quan qun l khng lm ht trch nhim ca mnh. C l y l vn mu cht, quan trng nht chng ta phi gii quyt. (iii) thc cng ng v thc bo v quyn li ca ngi dn rt thp. C th ni, ng trc cc doanh nghip ln, ngi dn a phng cm thy n l, yu th, thiu s h tr ca chnh quyn. C ch khiu kin dn s nc ta hu nh rt t c s dng. (iv) Vit Nam hu nh cha c cc thit ch i din, trung gian. l cc t chc phi chnh ph NGOs, hip hi, nhm li ch ng vai tr rt ln cc nc pht trin. Cu trc trung gian to ra chi ph i din, nhng xt tng th n gip gim thiu chi ph nhng ngi dn, cng ng n l t cc mc ch x hi ca mnh. Vai tr ca cc hip hi nc ta rt thp. Nhng ngi ng u thng l cc quan chc v hu mun ko di thi gian lm vic. Hu nh khng c s hin din ca hip hi ngi tiu dng trong cc v vic nhim thc phm, mi trng va qua. (v) D lun c chiu hng nh ng hot ng t thin vi trch nhim x hi ca doanh nghip. Nh cp trn, t thin ch l mt phn nh trong CSR. Mt doanh nghip ng gp 1 t ng t thin, nhng c th gy nhim vi chi ph nhiu t ng hn th. Cn phi c mt cch tip cn ton din v CSR. Cch thc t chc cc bui t thin thng mang tnh PR m khng i vo thc cht. Nhiu ngi qun l doanh nghip quyt nh chi nhng khon tin ln trong cc cuc u gi t thin; nu l doanh nghip t nhn th khng sai, nhng nu l cng ty c phn i chng, liu cc quyt nh c s chp thun ca HQT v ph hp li ch c ng? gp phn gii quyt cc vn trn, chng ti kin ngh cc gii php sau: Mt l, nng cao cht lng cc quy nh php lut bng cch p dng RIA trong qu trnh lp quy. RIA (nh gi tc ng ca vn bn lut) l cng c tin tin c cc nc pht trin p dng trong qu trnh thit k lut. nh gi RIA gip xc nh gii php lp quy c phi l gii php cn thit, hp l. Nu c, RIA s tm ra mc lp quy ph hp nht t c mc tiu vi chi ph thp nht cho doanh nghip. Mt khi vn bn lut c tnh chnh xc cao, hiu lc ca cc vn bn cng s c ci thin ng k. Bn cnh , nht thit cc c quan nh nc cn phi tng cng trch nhim thc thi lut trong lnh vc ca mnh.
13

Hai l, cch thc xy dng cc hip hi cn c i mi. Cch tip cn t di ln cn thay th cch tip cn c t trn xung. Vic tn dng kinh nghim v k nng ca cc quan chc l cn thit, nhng lnh o cc hip hi nn l nhng ngi gn b vi thnh vin t c s. C nh vy, h mi u tranh mt cch c la cho quyn li ca thnh vin hip hi. Ba l, thc hin cc chng trnh truyn thng, qung co phi li nhun. iu ny rt ph bin cc nc pht trin, v hin nay c p dng c cc nc khu vc nh Singapore, Trung Quc. Cc i truyn hnh, truyn thanh nc ta vn thuc s hu nh nc, do , chnh ph c th ch o cc i ginh mt t trng nht nh trong thi lng qung co hng ngy min ph cho cc mc tiu cng cng. Bn l, a v ca ngi ng thu cn c nng cao. Vinh d i i vi trch nhim v ngc li. Cn c nhng bng xp hng cc doanh nghip np thu thu nhp doanh nghip cao nht, cc c nhn np thu thu nhp c nhn nhiu nht. H xng ng nhn c s vinh danh ca x hi. Nm l, nh nc tp trung han thin lut v tnh hiu lc trong thc thi lut. Cc trch nhim ngai lut (o c, t thin), c ch t nguyn cn c khuyn khch v l s tng tc gia doanh nghip v x hi. Nh nc ch nn gin tip tc ng thng qua cc c ch nh NGOs, hip hi, mng li cng ng, gio dc, nng cao thc ngi dn. nc ta, mi khi c nhng v vi phm o c kinh doanh, nhim mi trng xy ra, ngi ta thng tt c ti li cho doanh nghip. Tuy nhin, nh c bn n, doanh nghip no cng phi ly li ch lm nn tng, do h lun c khuynh hng ti thiu ha chi ph v ti a ha li nhun. Trong bi cnh khung kh php lut khng cht ch, thng nht, h thng thc thi php lut b buc lng, km hiu lc v ngi dn trong tnh trng yu th, khng c kin thc v cng c bo v li ch ca cng ng nh hin nay, th nh nc thc cht v tnh to ra mi trng tt cc cng ty li dng v coi nh trch nhim x hi ca mnh. Mun m bo CSR, nh nc cn phi khuyn khch v pht trin cc c ch x hi dn s a phng, lm i trng vi doanh nghip. i trng vi doanh nghip khng c ngha doanh nghip lun lun xu. Thc ra, doanh nghip c tnh trung lp trong kha cnh h lun thch ng vi mi trng chnh tr, php l, x hi. To ra i trng y c ngha to ra c ch x hi sc mnh gim st CSR.
14

T c ch x hi tng a phng s cho php ngi dn c ting ni trng lng hn i vi doanh nghip trc nhng tc ng tiu cc doanh nghip c th gy ra, m bo quyn li chnh ng ca cng ng c tn trng. iu gip gim khi lng cng vic v chi ph cho h thng cc c quan qun l hnh chnh ca nh nc t trung ng xung a phng trong vic gim st v qun l CSR. Khung kh ba bn nh nc- x hi- doanh nghip s m bo t c CSR mt cch ti u, doanh nghip hot ng trong mt mi trng m cc li ch kinh t ca doanh nghip ha nhp vi li ch x hi ca cng ng thnh mt chnh th thng nht.

TI LIU THAM KHO Ting Vit: 1. Quc Anh (2006), Cha kha CSR, Din n doanh nghip in t, www.biznews.vn , 27/10/2006. 2. L Tho Chi (2008), Doanh nghip c trch nhim vi cng ng nh th no, Si gn gii phng, cc s ngy 4-6/10/2008. 3. Mnh Kim (2006), Doanh nghip cng dn, Tui tr, 10/12/2006. Ting Anh: 4. Carroll Archie (1999), Corporate social responsibility: evolution of a definitional construct, Business & Society, Vol.38 (3), pp. 268-295. 5. Crane Andrew, Matten Dirk & Spence J. Laura (2008), Corporate social responsibility- readings & cases in a global context, The Routledge, UK. 6. Friedman Milton (1970), The social responsibility of business is to increase its profits, The New York Times Magazine, Sep 13, 1970. 7. McBarnet Doreen, Voiculescu Aurora, Campbell Tom Ed. (2007), The New Corporate Social Accountability: Corporate Social Responsibility and the Law, Cambridge University Press, the UK. 8. McKinsey (2007), Assessing the impact of societal issues: A McKinsey Global Survey, www.mckinseyquarterly.com 9. Norman Wayne & McDonalds Chris (2003), Getting to the bottom of the triple bottom line, Business Ethics Quarterly, March, 2003.
15

10.Sheila Bonini, Lenny Mendonca and Jeremy Oppenheim (2006), When social issues become strategic, McKinsey Quarterly, Vol.3.

16