Telekomunikacione mree

13. Mediji u mreama za pristup

Telekomunikacione mree za pristup koriste sljedede medije: kablovi sa metalnim provodnicima simetrini kablovi (parice) koaksijalni kablovi kablovi sa optikim vlaknima radio prenos

Prenosni medijum je fiziki put izmeu predajnika i prijemnika u komunikacionom sistemu za prenos i distribuciju informacija (govorni signal, podaci, video, itd) i moe se klasifikovati kao iani (tkz. voeni medijum) i beini (tkz. nevoeni medijum). Primjer ianih medijuma su upredene parice, koaksijalne linije i optika vlakna. Primjer beinih medijuma su vazduh, vakuum ili voda. Karakteristike i kvalitet prenosa informacija odreeni su prirodom signala kojim se prenosi informacija i prirodom medijuma. U sluaju ianih medijuma, medijum sam po sebi vaniji je u odreivanju ogranienja u prenosu. Sa druge strane, za beine medijume spektar signala koji alje antena mnogo je vaniji od medijuma u odreivanju prenosnih karakteristika. Koriste se sljedede (nove) tehnologije: Tehnologije irokopojasnog pristupa kod kablova sa metalnim provodnicima Optiki sistemi u mreama za pristup Kombinovane tehnologije u mreama za pristup Beini prenos u mreama za pristup

Pomenimo i razvoj tehnologije za koridenje elektrodistributivne mree u funkciji telekomunikacione mree za pristup. 13.1. Karakteristike medija u pristupnim mreama Za iane prenosne medijume kapacitet prenosa, bez obzira da li se posmatra kroz brzinu prenosa ili irinu propusnog opsega, zavisi od razdaljine i od toga da li se medijum koristi kao jedna veza (taka taka) ili kao dijeljeni (vie taaka). Tabela sadri tipine karakteristike ianih medijuma, ukljuujudi graninu brzinu podataka koju medijum moe da podri, propusni opseg m edijuma i potrebnu razdaljinu za linijske pojaavae (tkz. ripitere).

44

Telekomunikacione mree

13.2. TK kablovi sa simetrinim paricama Koriste se za prenos elektrinih signala u opsegu uestanosti do 10 MHz. Mogu se postavljati vazduno, podzemno i podvodno. Izolovani provodn ici mogu biti upredeni u parice (Twisted-pair) ili u etvorke (Quad). u varijanti etvorki mogu obrazovati tzv. DM etvorku ili zvijezda etvorku.

a) simetrina parica

b) DM etvorka

c) zvijezda etvorka Kod upredenih parica, dvije ile koje nose signal su meusobno uvijene cijelom duinom radi zatite od smetnji. Helikoida koja se dobija uvrtanjem parica oko zajednike ose ima neto manju duinu od same parice i stoga uvijek vai da su provodnici neto vede duine od samog kabla. U zavisnosti od gustine motanja ova razlika moe iznosti i do 20 %. Simetrine parice su najvie korideni i najjeftiniji prenosni medijum. Meutim, u poreenju sa drugim ianim medijumima, simetrine parice su manjeg dometa, opsega i kapaciteta.

Slabljenje ianih prenosnih medija u zavisnosti od frekvencije Sa slike se vidi da simetrine parice pokazuju jaku zavisnost, gotovo eksponencijalnu, slabljenja od frekvencije. Takoe, simetrine parice su jako osjetljive na smetnje i umove usljed lake sprege sa elektromagnetskim poljem. Stoga se koriste sljedede tehnike: Oklopljavanje bakarnih simetrinih parica i kablova koji nose parice u cilju redukcije smetnji. Upredanje izolovanih bakarnih provodnika kako bi se redukovale niskofrekvencijske smetnje. Koridenje razliitih koraka upredanja u susjednim paricama u kablu kako bi se smanjila presluavanja izmeu njih. Za realizaciju duih veza, korak upredanja se krede od 5 do 15 cm. 45

Telekomunikacione mree

Kabl sa 4 simetrine parice (neoklopljeni UTP i oklopljeni STP) Kabl sa 4 simetrine upredene parice sadri osam pojedinano izolovanih bakarnih ica. Ovih osam ica je grupisno u etiri para, pri emu su ice koje ine par upredene i oznaene odgovarajudim bojama. Glavninu upredenih parica u pristupnoj mrei mogude je svrstati u kategoriju nazvanu neoklopljena upredena parica (Unshielded Twisted Pair, skr. UTP). Iako oklopljavanje smanjuje nivo presluavanja i uma u upredenoj parici, glavni razlog za koridenje neoklopljenih parica u pristupnim mreama lei u dimenzijama kablova. Kabl zadanog prenika moe sadravati vie UTP -ova nego oklopljenih upredenih parica (Shielded Twisted Pairs, skr. STPs). Simetrine parice se koriste, kako za analogni, tako i za digitalni prenos. Brzina prenosa zavisi od prenika ianog provodnika i rastojanja, ali se za daljine od nekoliko km u vedini sluajeva moe postidi brzina od vie Mbps. Kod analognih sistema prenosa, linijski pojaavai su potrebni na svakih 5 do 6 km . Za analognu signalizaciju, dostupan je propusni opseg do 1 MHz to dozvoljava prenos velikog broja telefonskih kanala. Kod digitalnih sistema prenosa linijske pojaavae treba postaviti na razmaku od 2 do 3 km. Simetrine parice se koriste u telefonskoj mrei za povezivanje korisnika (telefonskog aparata) sa krajnjom, tkz. lokalnom telefonskom centralom (tkz. pretplatnika linija ili petlja) ili sa privatnom centralom unutar poslovnog objekta (Private branch Exchange PBX). Takoe predstavljaju dosta korideni medijum za digitalnu signalizaciju (tkz. digitalna telefonska linija). Za vezu sa digitalnom krajnjom centralom ili sa digitalnim PBX unutar poslovne zgrade, brzina prenosa od 64 kbps je uobiajna. Koriste se i za realizaciju lokalnih raunarskih mrea kao mreni (tkz. Ethernet) kablovi. 10BASE-T za brzine do 10 Mbps, 100BASE-TX - za brzine do 100 Mbps, 1000BASE-T (Gigabit Ethernet) za brzine do 1 Gbps. Kako telefonski kablovi, odnosno parice u njima, koji se koriste za telefonski saobradaj, generalno imaju malu podunu induktivnost (LG<<RC), to je u u cilju postizanja minimalnog slabljenja i smanjenja izoblienja NF parica, potrebno izvesti tzv. pupinizaciju, tj. periodino umetanje (korak od 1700 do 1830 m) Pupinovih kalemova, tipine induktivnosti 88 mH. Oni su se postavljali redno na liniju u obe parice za prenos i imali su osobinu da dobro proputaju govorni signal do uestanosti od oko 4 kHz, ali da nakon toga imaju naglo slabljenje signala. Time se efikasno ograniavala snaga visokofrekventnog uma i omogudavao prenos govornog signala na veda rastojanja. Kao rezultat pupinizacije, dobija se vede poduno slabljenje na frekvencijama vedim od nekoliko desetina kHz, pa se servisi koji rade na viim frekvencijama, kao recimo xDSL servis, ne mogu uspostaviti na pretplatnikoj liniji (petlji) koja ima pupinove kalemove. Savremeni digitalni sistemi za prenos podataka koriste uestanosti koje su znatno vede od 4 kHz i stoga se Pupinovi kalemovi moraju pronadi i ukloniti sa trase. Ako se posmatra tipian iz gled frekvencijske karakteristike za digitalni 46

Telekomunikacione mree

prenosni sistem kao to je ADSL na sljededoj slici, uoava se da niskopropusna pupinka u potpunosti onemogudava komunikaciju i stoga se mora ukloniti sa linije prije digitalizacije.

Frekvencijski opseg ADSL linije Pored Pupinovih kalemova koji se ponaaju kao niskopropusni filtri, postoje i tzv. irokopojasne pupinke, koje nakon naglog slabljenja iza 4 kHz, imaju ponovo pojaanje nakon 20 kHz omogudavajudi da se kroz njih pusti odgovarajudi digitalni signal. Sljededi iskorak, bila je realizacija pristupne veze prevezivanjem parica na posebne centrale koje su omogudavale efikasniji prenos i koje nisu imale niskopropusne filtre. Ovakav prenos signala naziva se irokopojasni prenos. Prvi iskorak u smjeru irokopojasnog prenosa, napravljen je sredinom osamdesetih godina, kada je uvedena tehnologija nazvana mrea integrisanih digitalnih slubi ili ISDN ( Integrated Service Digital Network). Vizija ISDN-a je bila kreiranje jedinstvene globalne mrea za prenos svih telekomunikacionih usluga, ukljuujudi podatke i telefoniju. No, omogudena brzina prenosa bila je vrlo skromna i brzo prevaziena rastudim zahtjevima u pogledu irine opsega. Ekspanzijom Interneta, javila se potreba za velikim protokom podataka koju nijedna do tada razvijena tehnologija nije mogla zadovoljiti. Tim zahtjevima odgovoreno je uvoenjem nove DSL tehnologije (Digital Subscriber Line). Neke varijatne DSL tehnologije mogle su ak da egzistiraju zajedno sa POTS servisom na bakarnoj parici i time omogude da postojeda infrastruktura krajnjem korisniku istovremeno obezbijedi pristup fiksnoj telefonskoj mrei i uslugama koje ona prua, ali i pristup Internetu sa velikim brzinama protoka. Fiksna pristupna mrea izgraena od kablova sa bakarnim provodnicim a, iako predstavlja usko grlo za irokopojasni prenos, nametnula se svojom irokom zastupljenodu, i malim zahtjevima za ulaganje u infrastrukturu. Ova injenica dala je podstrek razvoju DSL tehnologije i njene masovne implementacije u pristupnoj mrei. 13.3. TK sa koaksijalnim kablovima Koaksijalni kabl se sastoji od jednog debelog, najede bakarnog, provodnika oko koga se nalazi izolacija. Sve zajedno je koaksijalno obmotano bakarnom ili aluminijumskom mreicom i zatideno spoljnim omotaem. Koaksijalni kabl moe biti tanak iil debeo. Koristi se za povezivanje ureaja na vede daljine (do nekoliko stotina metara). Ove pristupne mree projektovane su originalno za distribuciju TV signala na terenima gdje nije mogud klasian, beini, prijem i raspolau protokom signala u pristupnom dijelu ogranienim na 750Mb/s. Takoe, koriste se za raunarske mree (Ethernet).

47

Telekomunikacione mree

13.4. TK sa HFC U HFC mreama, pristupne mree su realizovane kombinacijom koaksijalnih i optikih kablova. Moderan HFC sistem koristi optike kablove za povezivanje centralnog vorita sa perifernim, od kojih se veze sa pojedinanim korisnicima ostvaruju preko koaksijalnih kablova. Stoga, neophodno je izvriti dvostruku konverziju signala iz elektrinog u optiki i obrnuto. 13.5. TK kablovi sa optikim vlaknima Kada je omasovljena upotreba optikih vlakana kao medijuma za prenos, njihove superiorne karakteristike su, u poetnoj fazi, sugerisale mogudnost prim jene koncepta irokopojasnog prenosa koridenjem vlakna do kude (FTTH Fiber To The Home). Naalost, ovaj pristup se za korisnike sa malim zahtjevima (domadinstva, mala i srednja preduzeda) pokazao kao ekonomski neopravdan, pa je primjena optikih komunikacija zaivjela u okviru transportne mree kao i u okviru lokalnih mrea (LAN Local Area Network) u velikim i nekim srednjim preduzedima. Kod optikih kablova, optika vlakna prenose digitalne signale u obliku modulisanih svjetlosnih impulsa. Kablovi od optikih vlakana ne podlijeu elektrinim smetnjama, imaju najmanje slabljenje signala du kabla i podravaju izuzetno velike brzine prenosa podataka na velikim udaljenostim a. Zbog njihovog veoma malog slabljenja, pomodu optikih vlakana moe se vriti prenos na velike udaljenosti bez repetitora i regeneratora. Tipino, optika elektronika moe da vri prenos na 40-80 km. Neki telefonski sistemi prenose signal na udaljenosti vedoj od 220 km. Rastojanje izmedju ovih regeneratora uveliko premauje 10 km, to je tipino rastojanje za bakarne telefonske sisteme. 13.6. Beine TK mree Radio komunikacije pomodu elektromagnetnih talasa koriste se za fiksne i mobilne pretplatnike ureaje. Kao medij za prenos slui etar ili talasovodi. Talasovodi imaju veliki propusni opseg, ali, zbog prednosti optikih vodova, primjena im je ograniena na mikrotalasno podruje za povezivanje antene i udaljenog primopredajnika. Prenos kroz etar se ostvaruje na male i velike udaljenosti pomodu radio-relejnih veza i satelita. Od posebnog znaaja su antene, snani predajnici, osjetljivi prijemnici i pojaavai. Danas su ove komunikacije u najvedem razvoju sa stalnim povedanjem kvaliteta usluga i dometa uz, ved nesporne prednosti fleksibilnosti i cijene. Beine (radio) komunikacije koriste EMT u 8 definisanih opsega: 3-30kHz navigacija i podmornice; 30-300kHz navigacija, 0-1-100b/s; 300-3000kHz AM (amplitude modulation) radio, 10-1000b/s; 3Mhz-30MHz CB radio (kratko talasni), 10-3000b/s; 30-300MHz VHF, FM, do 100kb/s; 300MHz-3000MHz UHF televizija, do 10Mb/s; 3-30GHz zemaljski mikrotalasi, satelitski mikrotalasi, do 100Mb/s; 30-300GHz eksperimentalna veza tipa taka-taka do 750Mb/s. Prema nainu prenosa EMT razlikuju se 4 tipa: povrinski - najnii slojevi atmosfere i voda; troposferski - mogu se prostirati direktnoj u pravoj liniji ili pod uglom u gornje slojeve troposfere odakle se reflektuju ka zemlji; 48

Telekomunikacione mree

jonosferski - imaju veliki znaaj u radiofoniji. Radio talasi se emituju u pravcu jonosfere odakle se reflektuju nazad ka zemlji. Jonosfera ima 4 (nestabilna) sloja; direktni - prenose se pravolinijski, antene moraju biti meusobno vidljive, mogu se koristiti i sateliti kao releji. Osnovna razlika izmeu radio prenosa i mikrotalasnog prenosa je da se radio prenos prostire u svim pravcima (difuzno), dok je mikrotalasni prenos fokusiran (usmjeren). 13.7. Karakteristike nekih tehnologija

POTS (Plain Old Telephone Service) - obian stari telefonski servis (upredene parice) ISDN (Integrated Services Digital Network) - digitalna mrea integrisanih slubi DSL (Digital Subscriber Line) - koridenje POTS za digitalni prenos (i ISDN je, u principu, digitalna pretplatnika linija) HFC (Hybrid Fiber/Coax) - kombinacija optikih i koaksijalnih kablovskih mrea BWLL (Broadband Wireless Local Loop) - beina irokopojasna lokalna mrea ATM (Asynchronous Transfer Mode) - asinhrono vremensko multipleksiranje delija SONET (Synchronous Optical Networking) ili SDH (Synchronous Digital Hierarchy) - protokoli za digitalni prenos optikim vodovima DWDM (Dense wavelength division multiplexing) - gusto multipleksiranje sa vie talasnih duina kroz jedan optiki vod. Mesh mrea - svaki vor, osim to obrauje svoje podatke, slui i kao relej za druga vorita . 49