Sveti Sava i srednjevekovna srpska knjievnost

elim da vam govorim o knjievnim delima svetog Save, koja su, po mom skromnom miljenju, u senci reformatorske i dravotvorne uloge svetog Save. Sveti Sava, po roenju Rastko Nemanji, je roen oko 11 !. u deeva"kom kraju na planini #oliji. $io je najmlai sin velikog upana Stefana Nemanje, %rat kraljeva &ukana i Stefana 'rvoven"anog i prvi srpski ar(iepiskop. )*%orio se *a samostalnost rake ar(iepiskopije od &i*antije 1+1!. godine i postavio temelje dananje Srpske pravoslavne crkve. &ie puta je putovao u 'alestinu i na povratku sa jednog od (odo"aa i* Svete *emlje 1+, . smrt ga je *atekla u tadanjoj %ugarskoj prestonici &elikom -rnovu. Njegove moti je u manastir .ileevu preneo njegov neak, kralj &ladislav. Sveti Sava smatra se *a *a"etnika osamostaljene srpske knjievnosti. /dnos svetog Save prema knji*i i knjievnom stvaralatvu moe da se vidi i u njegovim manastirskim tipicima gde je "itanju knjiga i %i%lioteci dato vano mesto. 'rva Savina dela su po svojoj prirodi crkvenopravna, neknjievna 01arejski i 2ilandarski tipik3. 1njievni( elemenata u se%i ima Savino pismo igumanu Spirodinu, koje je jedino sa"uvano Savino pismo, poslato sa jednog od Savini( putovanja u Svetu *emlju. 1njievni dar Sava je poka*ao tek u svojim itijnim i pesni"kim delima. 4 2ilandarskom tipiku nala*i se kratko itije svetog Simeona koje opisuje samo njegov dola*ak u Svetu #oru i saeto ka*ivanje o njegovoj smrti. itije je nastalo u%r*o nakon Simeonove smrti 011!!. ili 1+55. godine3. 4 uvodu Studeni"kog tipika i* 1+56. godine pie opirno itije svetog Simeona po svim pravilima ovoga anra. 4sredsreeno je na Simeonov monaki lik i stvarni %iografski podaci su podreeni naglaenoj ideji o odricanju. Sava pie itije kao o"evidac i pratilac, jednostavno i %e* retori"nosti. /pis Simeonove smrti i* ovog itija smatra se *a najlepe primere stare sprske knjievnosti. 4 gene*i ovog itija *na"ajnu ulogu je odigrao uvodni deo 2ilandarske povelje Stefana Nemanjia. Svoje knjievno stvaralatvo Sava je nastavio piui Slu%u svetom Simeonu u kojoj nastavlja i*laganje glavni( ideja i*neti( u Simeonovim itiju. 1njievni i*vor i u*or ovog dela %ila je minejska Slu%a svetom Simeonu Stupniku. 'o 7omentijanu Sava je slu%u sastavio u 2ilandaru 1+55. godine. /na o*na"ava po"etak srpskog pesnitva i ni*a tekstova kojima je uspostavljan kult svetorodne dinastije Nemanjia. Sava je napisao i Slu%u svetom Simeonu po u*oru na minejsku Slu%u svetom Simeonu Stupniku. 1njievnog karaktera je i Savino pismo igumanu Spiridonu poslatog sa jednog od Savini( putovanja u Svetu *emlju.

Sveti sava nije %io samo jedan od utemeljiva"a srpske knjievnosti, ve je %io i neiscrpna tema *a stvaranje novi( dele. 4 dugom periodu od preko sedam vekova nastao je veliki %roj, kako usmeni( tako i pisani( knjievni( dela u kojima se pojavljuje sveti Sava. 'rvi tekstovi o svetom Savi %ili su oni kojima je ustanovljavan njegov kult, a meu njima su naj*na"ajnija itija koja su napisali 7omentijan i -eodosije. &erska posveenost, dravotvorni rad i "uda koja mu pripisuju 7omentijan i -eodisije "inili su okosnicu kasnije knjievne o%rade Savine li"nosti. 4 o%likovanju Savinog lika u usmenoj knjievnosti uticala su stara paganska verovanja i to vie u lirskim pesmama i pripovetkama nego u epskoj poe*iji. /va "injenica o%janjava se time to su epske pesme nastajale radom pesnika koji su se "esto okupljali oko manastira koji su %ili centri crkvenog predanja o Savi nastalog pod uticajem njegovi( itija. 4 modernoj srpskoj knjievnosti pisci su o%raivali lik svetog Save, ali uglavnom jednostrano naglaavajui isklju"ivo njegovu rodolju%ivu ili prosvetiteljsku dimen*iju. .eu ogromnim %rojem prigodni( napisa male knjievne vrednosti, visoke estetske kvalitete nisu dosegli ni velikani srpske knjievnosti kao to su &ojislav )li, 8ovan 8ovanovi 9maj, .ilo :rnjanski i drugi u svojim delima o svetom Savi. .eu knjievnim delima nakon 7omentijana i -eodisija, po estetskim dometima i*dvaja se narodna pripovetka Sava i avo, a meu modernim delima i*dvajaju se pesme .atije $ekovia. Na kraju ovog mog i*laganja, moram da vam prenesem utisak koji je na mene ostavilo istraivanje i priprema *a ovu %esedu. /"ito je da je sveti Sava jedna od naj*na"ajniji( li"nosti u srpskoj istoriji, sa jakim kultom li"nosti. .eutim, nesra*merno malo, u odnosu na rad na formiranju samostalne srpske pravoslavne crkve i prosvetiteljstvo, se *na o njegovom *na"aju u stvaranju i*vorne srpske knjievnost. S toga se nadam da sam svojom %esedom, %ar malom krugu ljudi kojima se o%raam, uspela da skrenem panju i na taj segment njegovog sveo%u(vatnog stvaralatva.