DADA (CoMA) Februara 1916. - nemaki pesnik i filozof, izbeglica u !"acarsku #ugo $al, osno!

ao "e %abare &ol'er u "e(nom baru u Ciri)u. *a" kabare bio "e ne+'o izme,u kluba i ume'nikog u(ru-en"a, zami+l"en kao cen'ar ume'nike zaba!e, g(e su mla(i ume'nici i pesnici pozi!ani (a (oprinose s!o"im i(e"ama, (a naglas i'a"u s!o"e pesme, izla-u s!o"e slike, pe!a"u, igra"u i s!ira"u. $al "e zapisi!ao u s!o"e (ne!nik. /mes'o "e bilo puno, 'oliko (a neki nisu mogli ni (a u("u. 0ko 6 u!ee, (ok smo kaili fu'uris'ike pos'ere, po"a!ila se (elegaci"a ko"a se sas'o"ala o( e'!orice mla(i1a, o( ko"i) "e s!aki nosio sa sobom s!o" por'folio, s!o"e slike i pre(s'a!ili su se, klan"a"u1i se u'i!o/. *o su bili. Marsel 2anko - slikar, *ris'an Cara, 3or- 2anko i #ans Arp. $al ka-e (a su se sporazumeli !eoma brzo. 4o kra"a februara kabare "e ra(io !eoma ak'i!no i 'rebalo im "e ime za ono +'o "e pos'alo no!i pokre'. 5me su po'puno slua"no izabrali $al i #ulsenbek - pre'ra!a"u1i po nemakofrancuskom reniku 6 4A4A izra-a!a primi'i!nos', poe'ak o( nule - no!o u na+o" ume'nos'i. %abare se o(r-ao 6 meseci. 7le(e1a go(ina i no!a sezona 4A48 obele-ena "e o'!aran"em 4A4A 9A:8;528, asopisa 4A4A - ko"i "e ure,i!ao i (is'ribuirao *ris'an Cara. <prkos ra'u, asopis "e s'izao (o mnogi) l"u(i, izme,u os'ali) i Apolinera, u =ariz. =o za!r+e'ku ra'a 4a(ais'i iz Ciri)a razi+li su se po (rugim mes'ima - %elnu i =arizu ugla!nom. 4A4A "e bila in'ernacionalni pokre', Cara i 2anko su bili ;umuni, Arp Alsa-anin> $al, ;i)'er i #ulsenbek - ?emci. =okre' ni"e bio ogranien samo na 8!ropu - u ?"u"orku Francuz 4i+an i =ikabi"a proiz!o(ili su pro'o(a(ais'iki pregle( /@91/> /;ongArong/ 'okom ra'a i okupili ameriku omal(inu oko sebe, ukl"uu"u1i i Man ;e"a. $re'on "e go!orio (a "e 4a(a s'an"e uma. ;a' "e izaz!ao neza(o!ol"s'!o ko( mnogi) mla(i) ume'nika i pesnika. #ulsenbek "e 19BC. pisao. /7lo-ili smo se (a su ra' zapoele razlii'e !la(e iz is'o au'okra'ski), prl"a!i) i ma'eri"alis'iki) razloga/. $al "e !i(eo 4a(u kako rek!i"em 'og (ru+'!a, ali i kao primi'i!ni poe'ak "e(nog no!og. 0n zna (a ume'nos' za!isi o( 'og (ru+'!a u kome se nalaze, kapi'alis'ikog, ume'nici i pesnici su bili proiz!o( bur-oazi"e i o( n"i) "e oeki!ano (a bu(u pla1eni robo!i 'e bur-oazi"e. 4a(ais'iki re!ol' ukl"uio "e kompleksnu !rs'u ironi"e - "er su i oni sami za!isili o( 'og propalog (ru+'!a i n"ego!og uni+'en"a i n"ego!e ume'nos'i - ali 'o bi znailo i propas' n"i) sami). *ako "e 4a(a u su+'ini nas'o"ala (a uni+'i samu sebe. &a+e. /2er ume'nos' nara!no ne pos'o"i...ipak i mi s'!aramo 'u ume'nos', a ne obrnu'o./ *o s'an"e uma 4a(e izra-eno "e u "e(nom ra(u Man ;e"a - =0%:0? (19B1.) ko"i se sas'o"i o( obine pegle sa re(om 'anki) eksera zalepl"eni) na (no (sa 4i+ano!om

i(e"om (a reciproni rea(z-ma(e koris'i ;embran'a za po(logu) (D) 5mamo sub!erzi!ni in pre(s'!l"an"a "e(nog ku1nog ure,a"a kao ume'nikog (ela. 0n uzima 'a" ob"eka' i ini (a on sa(a e!ocira neke (ruge k!ali'e'e 'ime +'o "e s'a!io re( eksera na n"ega. 0ni ine po'puni kon'ras' pegli, ko"a 'reba a izra!na po!r+inu. &i(imo !ezu sa 4i+ano!im rea(E-ma(e, +'o ni"e u(no "er su n"i) (!o"ica sara,ia!li u ?"u"orku. 0bo"ica su !olela (a koris'e )umor i an'agonizam (a bi ispi'i!ali (efinici"u ume'nos'i. 4elo "e bilo izlo-eno na n"ego!o" pr!o" samos'alno" izlo-bi u =arizu, i ni"e prisu'no u ka'alogu, "er ga "e on (oneo na samu izlo-bu i 'o kao poklon !lasniku glaeri"e. Faniml"i!o "e (a "e (elo nes'alo 'og (ana sa izlo-be, (akle - pri!uklo "e pa-n"u pose'ilaca. =ikabia. 2e(ine ru-ne s'!ari su ume'nos' i an'iume'nos'. 9(e go( se po"a!i ume'nos', -i!o' nes'a"e. 4a(ais'i su za s!og )ero"a sma'rali &a+ea - ko"i "e upao na "e(an Apolinero! nas'up pre'e1i (a 1e puca'i na publiku i i"e "e samoubis'!o bilo finalni ges'. *ak!i) (a(is'iki) ges'o!a "e bilo u izobil"u - kao ka(a "e 4i+an na izlo-bi ?eza!isni), u i"em "e -iri"u i sa bio - poslao pisoar, ko"i "e po'pisao i naslo!io F0?*A?A, po'pisao ga "e pseu(onimom ;.Mu'', a ka(a su (elo o(bili napus'io "e -iri. 5zme,u (a(is'a ni"e bilo pra!og "e(in(s'!a. Ani"e pos'o"alo ni ne+'o kao +'o "e 4A4A s'il. 0ni su nas'a!ili (a proiz!o(e ume'nos', ali s!aki o( n"i) za sebe.. =os'o"ala su (!a naglaska u (a(izmu . 7 "e(ne s'rane bili su $al i Arp i oni popu' n"i) - ko"i su 'e-ili kaono!o" ume'nos'i ko"a bi zamenila po)aban i beznaa"ni es'e'icizam. i sa (ruge s'rane kao *ris'an Cara i =ikabia i"a "e namera bila uni+'en"e i 'o po(rugi!an"em, i ko"i su bili spremni (a eksploa'i+u ironi"u s!o"e pozici"e za!ara!a"u1i publiku o s!om (ru+'!enom s'a'usu ume'nika. =ikabi"a "e u =arizu u-i!ao !eliki uspe) kao ume'nik. < Ciri)u "e 4a(a man"e-!i+e nosila aspek' no!og ume'nikog pokre'a, spro!o(e1i eksperimen'e sa /no!im me(i"umom/ - kola-em i poezi"om, o(n. no!im "ezikom poezi"e. 4ok su !e>eri u %abareu !ol'er pos'a"ale ss!e bu>ni"e i pro!oka'i!ni"e - Arp i (rugi (a(is'i popu' #ansa ;i)'era i Marsela 2anka su u pri!a'nos'i 'ra-ili neke (ruge !i(o!e elemen'arne, aps'rak'ne ume'nos'i. ARP "e -eleo (a ume'nos' bu(e anonimna i kolek'i!na, i za"e(no sa 7ofi, s!o"om bu(u1om -enom, pra!io "e kola-e i !ezo!e (na pla'nu) zasno!ane na "e(nos'a!nim geome'ri"skim oblicima. ;a(io "e i na rel"efima u (r!e'u. 2e(an o( 'i) primera "e i Portret Care - i"i flui(ni oblici na"a!l"u"u n"ego!e kasni"e rel"efe i skulp'ure, organski) oblika, ko"e su bile grubo sas'a!l"ane "e(ne sa (rugima. ?amerno "e izbega!ao slikan"e 'e)nikom ul"a, "er se 'o !ezi!alo za 'ra(icionalnu ume'nos'. 2e(nom "e pocepao cr'e- i pus'io (a koma(i1i ko"i su pali formira"u no!u sliku, poeo "e (a

(oz!ol"a!a 7:<GA2< (a (elu"e na n"ego!u kompozici"u, is'o!remeno "e ra(io i spon'ane /free-floAing/ cr'e-e 'u+em, ko"i ima"u (os'a za"e(nikog sa na(realis'ikim au'oma'izmom. 5s'o "e ra(io i sa pesmama. HUGO BAL "e o'i+ao (al"e o( s!i) u 'ra-en"u no!og "ezika poezi"e. ?"ego!a uloga u 4a(aizmu nika(a ni"e (efinisana. ?"ego!e !eze sa nemakim ekspresionizmom i grupama =la!i "a)a i Mos' mogle su se !i(e'i i u (elan"u %abarea &ol'er (u programima) - 'o "e bila !eza izme,u n"ega, Arpa i ;i)'era ko"i "e "o+ u!ek slikao ekspresionis'ike slike.<brzo "e s)!a'io (a samoekspresi"a nema puno !eze sa (a(om. 7!o" no!i "ezik opisao "e u Flucht aus der Zeit: /;az!ili smo plas'inos' rei (o 'ake ko"a bi 'e+ko mogla bi'i pre!azi,ena. 0!a" rezul'a' pos'ignu' "e ras)o(om logiki kon'ruisane, racionalne reenice. :"u(i se mogu sme"a'i ako -ele, "ezik 1e nam za)!ali'i za na+u re!nos'/. <speli su (a razo'kri"u "e!an,eoski koncep' rei (logos) kao maginog kompleksa slika. =oe'kom 191H. - celo "e(no !ee bilo "e pos!e1eno $alo!om i'an"u n"ego!e fone'ske pesme u 9aleri"i 4A4A. ("e(an po'puno aps'rak'na forma). CARIN MANIFEST DADAIZMA, 1918. I191J. (olazi i =ikabi"a. Agresi!an i ni)ilis'iki, obele-en poe'ak no!e faze za 4a(u. *a" manifes' "e za!eo $re'ona i !ero!a'no "e bio inspirisan =ikabi"inim (olaskom u Ciri)> i"i "e pu'u"u1i pregle( "391" sa(r-ao na"agresi!ni"e napa(e na skoro s!e. =ikabi"in crni pesimizam, u kombinaci"i sa n"ego!om energinom lins+1u (ominirao "e 4a(om (o kra"a. PIKABIJA "e usa!r+io prezen'aci"u (a(is'ikog ob"ek'a, kao pozori+nog ges'a. 4a(ais'iki ra(o!i ugla!nom su su bili prolaznog, zaba!nog karak'era ili su imali oblik (emons'raci"e ko"a "e 'rebalo (a izazo!e "a!nos', publiku. 0!i namenski ra(o!i su se ugla!nom razliko!ali o( onoga +'o su 4a(ais'i s'!arali u s'u(i"u. Jankove maske nisu imale !eze sa n"ego!im kubis'ikim rel"efima (opisi!ali su i) kao zas'ra+u"u1e, ofarbane u kr!a!o cr!eno. ;a,ene o( kar'ona, papira, kon"ske (lake, -ice, pla'na, i'(..). ;azlike izme,u n"i)o!i) (emons'raci"a i izlo-bi pos'ale su !eoma male, na izlo-bama su i'ali manifes'e i pesme, (ok su slike pre(s'a!l"ali na zaba!ama. PRVI DADA MATINE "e o(r-an 19B1. - $re'on "e pokazao =ikabi"inu sliku "Dupli svet" - ko"a se sas'o"ala iz nekoliko crni) lini"a na pla'nu, sa na'pisom /#A<*/ (&;#) - na (nu, i /$A7/ (4?0) - na !r)u, i sa ogromnim cr!enim slo!ima ispisanim :.#.0.0.K. (8::8 A C#A<4 A< C<: - /?"eno !relo (upe/). 0(ma) za'im prikazali su "o+ "e(no (elo. *ablu sa na'pisom ;8F A< ?8F, ko"e "e $re'on o(ma) izbrisao ((akle, upo'rebl"a!a slikars'!o, scenski nas'up, performans). 4a(ais'i su s!o"a (ela koris'ili kao +'o glumci koris'e s!o"e rek!izi'e na sceni. 2o+ "e(na =ikabi"ina slika o'elo!l"u"e s'a! 4a(ais'a orema ume'nos'i. L`oeil cacodylate. &re(nos' "o" "e (a'a na osno!u po'pisa, =ikabi"a "e poz!ao s!e s!o"e pri"a'el"e ume'nike i

pesnike (a prekri"u celo pla'no s!o"im po'pisima - i 'o "e s!e +'o pos'o"i na slici. *ak!e kra'ko'ra"ne prezen'aci"e /besmisleni)/ ob"eka'a bioe su !eoma pro!oka'i!ne 19BC.i)., (a su ak mogli bi'i procesuirani za pre!aru, za'o +'o su za 'a (e+a!an"a napla1i!ali ulaz, is'o kao i za s!aku (rugu izlo-bu. 8rns' "e na 'o o(go!arao - (a su oni naglasili (a se ra(i o 4a(ais'ikim izlo-bama i (a oni sami nika(a nisu '!r(ili (a ima"u i+'a sa ume'no+1u, i (a ni"e n"i)o!a kri!ica ako neko o( publike pome+a 'a (!a. IZLOBA ORGANIZOVANA o( s'rane 8;?7*A, 20#A?A $A;98:4A 5 A;=A o(r-a!ala se u malom (!ori+'u. =ose'ioce "e pr!og (ana (oeki!ala (e!o"ica, bouena u beli )al"inicu za pries' reci'iu"u1i opscene pesme. 5zlo-ba se sas'o"ala o( !elikog bro"a ob"eka'a za "e(nokra'nu upo'rebu ("o+ "e(na o( karak'eris'ika (a(e - (elo "e "e(nokra'no, (akle - !i+e ne slu-i (a bu(e s!e(ok !remena, (a 'ra"e zau!ek, ne u!a se). Fa "e(nu 8rns'o!u skulp'uru bila "e zakaena sekira sa ko"om "e publika bila poz!ana (a uni+'i 'u skulp'uru ((akle, ne samo (a porii s!e 'ra(icionalne oblike ume'nos'i i ume'niki) prezen'aci"a i ins'i'uci"a, (o 'e mere gaze eli'izam i au'ori'e' i !lasni+'!o, (a ak i ni sam ume'nik ne1e uni+'i' s!o"e (elo, !e1 pozi!a publiku (a ura(i 'o - ope' se bri+u granice i pos'a!l"a se pi'an"e +'a "e kran"i pro(uk' ume'nikog (elo!an"a i (a li ga uop+'e imaD 4a li "e finalno (elo ono pre nego +'o ga neko o( pose'ilaca razbi"e ili ono posle ili mo-(a sam in 'og uni+'en"a, nema (ela "er "e 4a(a an'ipokre' i an'iume'nos'). $A;98:0& F:<5407%8=*;5C% 48;...pre'ea mnogi) na(realis'iki) ob"eka'a, sa(r-ao "e. mali s'akleni rAzer!oar napun"en kra!a!o cr!eno obo"enom 'eno+1u, sa perikom ko"a "e plu'ala po po!r+ini, l"u(skom rukom o( (r!e'a ko"a "e !irila iz !o(e i bu(ilnikom na (nu - 'ako,e "e razbi"eno na izlo-bi. =5%A$52A "e napisao. <!ek 'raa'e za emoci"om ko"a "e !e1 ose1ena, kao +'o !oli'e (a uzme'e s'are pan'alone sa i+1en"a, ko"e izgle(a"u kao no!e, s!e (ok se (obro ne zagle(a'e. <me'nici su is'ai, nemo"'e (a !as pre!are. =ra!a (ela mo(erne ume'nos'i ne s'!ara"u ume'nici, !e1 l"u(i. ?esuperiornos' ume'nika kao s'!araoca bila "e "e(na o( gla!ni) preokupaci"a 4a(e. =oezi"u i slike mo-e (a s'!ara s!ako. !i+e nema po'rebe za naroi'om eksplozi"om emoci"a (a bi se ne+'o s'!oriloLprozi!elo (za'o se u!o(i rea(E-ma(e)> pupana !rpca izme,u ob"ek'a i krea'oraLs'!araoca "e pukla> !i+e nema fun(amenalni) razlika izme,u pre(me'a ko"e "e napra!io o!ek ili ma+ina, i "e(ina mogu1a lina in!enci"a "e izbor. (MMM) DIAN "e !i+e nego iko is'ra-i!ao o!e i(e"e. 191N. oznaioLpos'a!io "e s!o" pr!i rea(E-ma(e - 7< AG FA F:A 8. =o'om su usle(ili i os'ali, pa su 'okom go(ina /nas'ali/ - 4;3AG FA 8 5;8, :0=A*A FA 7?89,... 5zbor ni"e (ik'iran nikak!om es'e'skom pri!lano+1u, !e1 "e baziran na relaci"i !izuelne in(iferen'nos'i, ra!no(u+nos'i - u is'o !reme i sa po'punim o(sus'!om (obrog ili lo+eg ukusa. *o 1e (a (ezori"en'i+e posma'raa, 'o o(sus'!o ukusa.

?ema rebusa, nema kl"ua. 4elo pos'o"i - n"ego! "e(ini razlog pos'o"an"a "es'e (a pos'o"i. =oku+a!a"u1i (a izbegne ukus, ko"i "e iz"e(naa!ao sa na!ikom, 4i+an "e proiz!o(io (ela ko"a su (os'a razlii'a "e(na o( (rugi) u s!o"o" po"a!nos'i (kako se nebi s'ekao u'isak (a !o,en nekom pri!lano+1u prema o(re,enom obliku ili ob"ek'u o(abira upra!o 'e pre(me'eLob"ek'e) - iako se "a!l"a"u is'e 'eme i preokupaci"e, on "e namerno u!eo slua" u s!o" ra(. ?"ego!e posle(n"e ul"ane slike (/Mla(a/ i /=relaz o( (e!ice (o mla(e/ 191B.) sup'ilno prikazu"u l"u(ske organe 'ranspono!ane u ma+ine, ili (i"agrame ma+ina. !L"#$ %&'#L$ - ikonografski !eoma kompleksno (elo - pre(s'a!l"a l"uba!nu ma+inu -ba+ za'o +'o nika(a ne1e ra(i'i, zau!ek frus'rira -el"e s!o"i) pro'agonis'a. =erfek'no ilus'ru"e nain na ko"i se n"ego!a i (ruge (a(ais'ike slike ma+ina, razliku"u o( fu'uris'ike es'e'ike ma+ina> (a(ais'i su po'puno ironini u s!om s'a!u. 191@. Apoliner ga "e opisao kao o(!o"eniog o( es'e'ski) preokupaci"a i obuze'og energi"om. =i+u1i o s!o"o" slici /Ak' ko"i silazi niz s'epenice/ - ob"asnio "e (a 'o ni"e slika u ora!om smislu 'e rei, nego. "e 'o organizaci"a kone'iki) elemena'a, izraz !remena i pros'ora kroz aps'rak'no pre(s'a!l"an"e pokre'a. =o+'o "e slika nu-no "ugs'apozici"a (!e"u ili !i+e bo"a na neko" po!r+ini> on "e Ak' namerno ograniio na bo"u (r!e'a, 'ako (a se ne mo-e pos'a!i'i pi'an"e bo"en"a per se. 0n poku+a!a (a prika-e +'a 'a" pokre' ini, a ne (a naslika pros'o ono +'o !i(i ispre( sebe. 4akle, pre(me' s'!oren sa sops'!enim plas'ikim i(en'i'e'om, a ne kao slika neke (ruge s'!ari. ?"ego! raz!o" posle 191B., a naroi'o posle pose'e ?"u"orku 191O., za"e(no sa =ikabi"om. kre'ao se s!e !i+e ka kons'rukci"ama o( s'akl, me'ala i (r!e'a. Fa(a'ak ko"i "e rea(E-ma(eom )'eo (a iz!r+i, bio "e uki(an"e s!i) kon!encionalni) po"mo!a u ume'nos'i u cil"u emancipaci"e imaginaci"e. 4i+an "e o(bio (a ima bilo kak!e pre')o(ne koncepci"e ume'nokog (ela. *e-i osloba,an"u mo(erne s!es'i o( fiksaci"e. Fa'o "e mogao (a po'pi+e i izlo-i "e(an fabriko!ani +roiz!o( ak "e i 'a" in izbora mogao (a sa(r-i is'inu "e(ne line si'uaci"e. 4i+an se brzo emancipo!ao o( kubis'iki) i fu'uris'iki) i(e"a, ali fi'iruzam "e os'a!io s!o"e 'rago!e. %ao nas'a!ak fu'urizma u obzir se uzima perio( prelaza, me)aniki po karak'eru (4i+an, =ikabi"a) - ko"i se po"a!io kao rezul'a' unapre( smi+l"ene i(en'ifikaci"e o!eka sa ma+inom. 4i+ano! i =ikabi"in /ma+inizam/ nika(a ni"e bio mo'i!isan es'e'ikom ma+ine (+'o "e kasni"e (elo kons'ruk'i!is'a), 'o "e pre bila pobuna pro'i! po'in"a!an"a l"u(ski) !re(nos'i me)anikim !re(nos'ima. 4i+ano!e i =ikabi"ine ma+ine su bezbo-ne karika'ure. An'ies'e'icizam 1e bi'i gla!na o(lika mnogi) bu(u1i) manifes'aci"a pokre'a. (#erber' ;i()

DADA (#erber' ;i()

;a' "e fiziki razbio grupe ko"e su bile formirane u =Arizu. Min)enu i milanu..i (rug(e p 8!ropi> ali iz 'og )aosa raz!ila se no!a ume'nika manifes'aci"a. *okom 191O. nekolicina ume'nika skolnila se u neu'ralnu Ciri). *ris'an Cara i Marsel 2anko - iz ;umuni"e> #ans Arp - iz Francuske> #ugo $al, #ans ;i)'er i ;i)ar( #ilsenbek - iz ?emake. =rilikom slua"ni) susre'a u kafeu, (o+li su na i(e"u (a organizu"u "e(an in'ernacionalni kabare. HUGO BAL "e bio organiza'or pr!og programa O. februara 1916. u "e(no" sobi ko"u su izna"mili. $ilo "e razlii'i) 'aaka. reci'o!ale su se francuske i )olan(ske pesme, ruska muzika "e(nog orkes'ra balala"ki, crnaka muzika, i izlagan"e ume'niki) (ela. $al i #ilsenbek su slua"no o(abrali ime 4A4A. 2una is'e go(ine ob"a!l"ena "e bro+ura #a(are olter - i"i "e ure(nik bio #ugo $al, naslo!nu s'ranu "e izra(io Arp (sara(nici su bili Apoliner, MArine'i, =ikaso, Mo(il"ani, %an(inski). Mar'a 191H. o'!orena "e )aleri*a +'+'> a u "ulu iza+ao "e pr!i bro" asopisa 4A4A - i"i "e ure(nik bio Cara. &iking 8geling +!e(ski slikar - ko"i "e 191J. s'igsao u Ciri), o'poeo "e ra( na nizu (a(ais'iki) filmo!a. 7ara(nik mu "e bio #ans ;i)'er. < 'om perio(u (ok su igrali, pe!ali i reci'o!li iz no1i u no1 u %abareu &ol'er, za n"i) "e aps'rak'na ume'nos' bila apsolu'na poas'. ?a'uralizam "e pre(s'a!l"ao psi)olo+ko pro(iran"e mo'i!a bur-oazi"e u ko"o" su !i(eli smr'nog nepri"a'el"a. 5z fu'urizma (iako su ga sma'rali su!i+e realis'ikim) su poza"mili i(e"u simul'anos'i> npr. is'o!remeno reci'o!an"e razlii'i) pesama i bruizam ili muziku larme. %ako su se o( 191H. poele raz!i"a'i (a(a grupe u ?emako, pa i u $azelu i $arseloni, 'ako se Ciri+ka grupa raspa(ala. Aro "e o'i+ao u %eln. 19BC. - izlo-ba u %elnu - ko"u su organizo!ali Arp, $argel( i 8rns' - za'!orila "e polici"a.

< ?emako" "e (a(a o( poe'ka pokazi!alare!olucionarne i poli'iki ni)ilis'ike 'en(enci"e,

pos'ala "e po'puni (r-a!ni pro'es', !i+e nego ume'niki pokre'. 4a(a se o( poe'ka, nasle(i!+i Marine'i"e!u re'oriku proagan(u proglasila /ak'i!is'ikom/, +'o "e znailo poku+a" o(baci!an"a mr'!og 'ere'a s!i) s'ari) 'ra(ici"a, (ru+'!eni) i ume'niki)> !i+e nego pozi'i!an poku+a" s'!aran"a no!og s'ila u ume'nos'i. #'eli su (a zaprepas'e bur-oazi"u - ko"u su sma'rali o(go!ornom za ra' - i bili su spremni (a upo'rebe bilo ko"e sre(s'!o iz oblas'i "eziki) imaginaci"a. -(a pra!e slike o( o'pa(aka - &5*8;7, ,!-C."L+!-/ ili (a -pre(me'e maso!ne priz!o(n"e uz(ignu (o (os'o"ans'!a ume'niki) pre(me'a - 45 A?, %01"L"C' Z' .$C!/ F$2&'2'3 44i+an "e Mona :izu snab(eo brko!ima> -=ikabi"a "e slikao apsur(ne ma+ine ko"e su imale funkci"u (a isme"u nauku i efikasnos'.

Cil" "e bio uki(an"e s!i) kon!encionalni) po"mo!a u ume'nos'i, u cil"u po'pune emancipaci"e !izuelne imaginaci"e.

DADA U BERLINU (CoMa) pripa(a (e+a!an"ima na poli'iko" sceni u ?emako" o( 191H., ka(a "e razoaren"e raslo, kao i ra', preko oa"no 'e+ki) go(ina posle ra'a, ka(a su razorene s!e na(e u komunis'iku (r-a!u. < $erlinu "e 4A4a (ala s!o" nao'!oreni"i poli'iki oblik. HULSENBEK se 191H. !ra'io iz Ciri)a u $erlin. *amo "e za'ekao fenomen izmueni), is'ro+eni) l"u(i ko"i su se okre'ali ume'nos'i kao u'esi. 0kre'ali su se ekspresionizmu, za'o +'o "e nu(io beks'!o o( ru-ne realnos'i, cil"a"u1i ka unu'ra+n"os'i, aps'rakci"i, o(rican"u o( ob"ek'i!nos'i. 7!e +'o "e o( (a(e nas'alo u $erlinu "e izuze'no po s!om grubom, okru'nom, agresi!nom insis'iran"u na realnos'i. /?a!i+a ume'nos' bi1e ona ko"a u s!om sa(r-a"u pre(s'a!l"a probleme sa(a+n"ice ()il"a(us'os'ruko), ume'nos' ko"a "e !i(no polupanaLrazbi"ena pro+lone(el"nim eksplozi"ama, ko"a zau!ek skupl"a s!o"e u(o!e o( "uera+n"eg su(araLkra)a/. - 5F =;&09 ?8MAG%09 4A4A57*5G%09 MA?5F87*A. ?"i)o!o o'kri1e F0*0M0?*A38 - a(ap'aci"e kola-a, napra!l"ene o( no!ina i fo'ografi"e - zauzela "e po'puno (rugai"e mes'o o( s!i) (rugi) (a(is'iki) kolaa Maksa 8rns'a - ko"i su 'e-ili poe'iko" (ezorganizaci"i s'!arnos'i. F0*0M0?*A3A - koris'e1i !izuelni ma'eri"al s!e'a oko n"i)L u ko"em se nalaze, pozna'i) me(i"a - u n"i)o!im rukama pos'ala "e poli'iko oru-"e. Fo'omo'a-om su se ba!ili. 9eorg 9ros, #ana #ok, ;aul #ausman i 4-on #ar'fil(. #ar'fil(o!e kasni"e fi'imon'a-e op'u-i!ale su #i'lera i kapi'alis'iki mili'arizam. %ako bi bili sigurni (a !i+e niko ne zameni 4a(u sa /progresi!nom kul'urnom i(e"om/ #ausman i #usenbek su napra!ili program "1ta *e dada i 5ta tra6i u 2ema7ko*8" - ko"i "e 'ra-io in'ernacionalno re!olucionarno "e(in(s'!o s!i) krea'i!ni) i in'elek'ualni) mu+karaca i -ena, na osno!ama ra(iklanog komunizma i /momen'alnu ekspropri"aci"u !lasni+'!a/ (soci"alizaci"u). 5pak, "e(ino "e #ar'fil( bio lan komunis'ike par'i"e. -nekoliko n"i) ues'!o!alo "e u ?o!embarsko" re!oluci"i.

:azar *rifuno!i1 4A4A ?egaci"a aka(emske 'ra(ici"e o-i!ela "e ume'nos' i (ala "o" no!u komponen'u. <me'nici su man"e u a'el"eu, a !i+e na ulici i me,u l"u(ima po+'o 'u mogu po'puni"e (a izraze s!o"u (es'ruk'i!nu poe'iku i (o!e(u u pi'an"e (ru+'!enu s'!arnos' i pore(ak na kome "e poi!ao 'a(a+n"i s!e'. ?egaci"a ume'nos'i u ime -i!o'a. < programima fu'uris'a ra' "e pre(s'a!l"ao spasonosnu )igi"enu s!e'a, ali "e 'o bila igra rei. Me,u'im 191N. on "e zais'a (o+ao, pos'ao s'!arnos' i supro'no s!im nai!nim manifes'ima i slikarskim proglasima, preras'ao u s!e'sku ka'aklizmu. %api'alizam "e pr!i pu' pokazao s!o"e nepozna'o, apokalip'ino lice. 5z (epresi"e, uznemirenos'i i s'ra)a ko"i su za)!a'ili mla(e i razoarane in'elek'ualce u 8!ropi, proiza+la "e "e(na bi'no no!a po"a!a - A?*5<M8*?07* - poku+a" (a se na s!e' i (ru+'!enu si'uaci"u reagu"eneume'nikim sre(s'!ima i na neume'niki nain - re!ol'om i (es'rukci"om. *a in'elek'ualna pobuna, ko"a "e slua"no (obila ime (a(a, ili (a(izam, ni"e ni ume'niki pokre' ni pra!ac u onom smislu kak!i su bili pokre'i na poe'ku BC. !eka> 4a(a "e bila /s'an"e (u)a, groznia!o us)i1eno slobo(arskim !irusom, "e(ins'!ana me+a!ina neza"a-l"i!e ra(oznalos'i, razigranos'i i kon'ra(ikci"e/. 0na ni"e )'ela (a gra(i nikaka! s'il ni (a s'a!ara bilo kak!u 'eori"u> ona "e ru+ila, razarala i isme!ala s!e. bur-oazi"u ko"a "e bila kri!a za ra', gra,anski ukus, 'ra(ici"u, samu ume'nos'. /4a(aizam "e s'!orio =r!i s!e'ski ra'/ - ka-e Marsel 4i+an. /*a" ra' "e oznaio raski( sa s'arim s!e'om. :"u(i ko"i su s'!orili (a(aizam, ose'ili su (a bi se mogli oslobo(i'i s!ega +'o "e bilo pre n"i), konformizma s!ake !rs'e - i poli'ikog i op+'eg...4a(aizam "e uzeo oblik nasil"a u reakci"i na ra'. 0n "e bio u s'!ari niz samokon'ra(ikci"a> pokre' o(secan"a o( pro+los'i, , po'punog poin"an"a izno!a/. 4a(a pre(la-e praksu ko"a se bi'no razliku"e o( s!i) os'ali) a!angar(ni) pokre'a, po 'ome +'o /ne -eli (a os'!ari no! o(nos, !e1 (a poka-e kako ni"e mogu1 nikaka! o(nos izme,u ume'nos'i i (ru+'!a/. 4a(a "e pr!o i pra!o me,unaro(no bra's'!o u mo(erno" ume'nos'i. 7'!orili su "e ume'nici razlii'i) nacionalnos'i. < n"eno" boga'o" i (inamino" is'ori"i na"!a-ni"i (oga,a" "e osni!an"e #'.'-!' $L&!- u Ciri)u, 1916. go(ine. ?a "e(no" seansi u "ulu, *ris'an Cara "e proi'ao Manifes' gospo(ina An'ipirina, u kome "e izme,u os'alog rekao. /4a(a "e na+a -es'ina ko"a (i-e ba"one'e bez posle(ica po suma'ransku gla!u nemake bebe> (a(a "e -i!o' bez papua i paralela ko"i "e pro'i! bu(u1nos'i> mi mu(ro znamo (a "e na+ an'i(ogma'izam is'o 'oliko iskl"ui! kao i slu-benik, i (a mi nismo slobo(ni/. 0!ako cinini manifes'i, pesme, igre, reci'ali, raspra!l"an"e sa publikom spa(a"u u efikasne (a(ine me'o(e ko"e su se usa!r+a!ale i brzo prenosile. ?"ene i(e"e su u americi raz!ili Marsel 4i+an, Fransis =ikabi"a i Man ;e", uz po(r+ku

Alfre(a 'iglica i n"ego!e n"u"or+ke 9aleri"e B91. 4i+an "e !e1 bio pozna' ameriko" publici preko slika ko"e su 19@. prikaane na 'rmory %ho9 u ?"u"orku ('kt ko*i sila:i ni: ste;enice<. ?o! korak bio "e n"ego! (a(ais'iki asopis &he .lind ,an/ ko"i "e u ma"u 191H. (oneo repro(ukci"u Fontane ;iar(a Mu'a, us'!ari +ol"e "e(nog pisoara ko"a "e po'pisana 'im imenom i ko"u "e -iri neza!isni) ume'nika o(bio (a u!rs'i u s!o"u izlo-bu. *ako "e o!a" 4i+ano! pro"eka' o'krio (a se u ukusu amerike ni"e ni+'a promenilo o( 191@. go(ine, a 'o s'an"e s'!aralake i (u)o!ne nepokre'nos'i pre(s'a!l"alo "e pra!i izazo! za (a(ais'ike akci"e. RIHARD HILSENBEK "e preneo (a(ais'ike me'o(e i s'ra'egi"u u $erlin, u kome su pos'o"ali s!i (ru+'!eni uslo!i za po"a!u (es'ruk'i!ne ume'nos'i. =oraz ?emake u ra'u, 'e-ak i poni-a!a"u1i miro!ni ugo!or, nezaposlenos', be(a, pros'i'uci"a i kriminal u'icali su i na karak'er (a(ini) akci"a. one su !i+e nego u (rugim gra(o!ima prene'e na ulicu i u maso!nu komunikaci"u(plaka'e, reklame, parole, manifes'i, mi'inzi, (a(a sa"mo!i). 7a 2o)anesom $a(erom, ;aulom #ausmanom, 9erogom 9rosom, 4-onom #ar'fil(om, #ansom ;i)'erom i "o+ nekolicinom is'omi+l"enika, berlinska (a(a "e u 'om )aosu pora-ene monar)i"e zauzela o(re,enu poli'iku pozici"u ((a(ais'ika republika) i u "e(nom manifes'u (BB. 55 19BC.) ak pre(lo-ila s'!aran"e /me,unaro(nog u(ru-en"a s'!aralaca i in'elek'ualaca celog s!e'a na osno!u ra(ikalnog komunizma//. Me,u'im, $erlin ni"e bio usaml"ena (a(ina oaza u ?emako", "er su "e u %elnu pokrenuli Maks 8rns' i #ans Arp, a u #ano!eru %ur' !i'ers. < =arizu "e *ris'an Cara posle ra'aokupio !ei bro" mla(i) pesnika ko"ima se "e(no !reme prikl"uio i 4i+an. 4o 19B1. !e1 "e iza+ao !eliki bro" (a(ais'iki) manifes'a, asopisa i bro+ura u ko"ima "e (o (e'al"a razra,ena 'a ru+ilaka s'ra'egi"a. *u 'reba i ubro"a'i (!e publikaci"e ko"e su iz(a'e i ko( nas. +'+' 4 Jok=19>>.</ i +ada 4 &ank =19>>.</ ko"u "e pokrenuo 4ragan Aleksi1.0ko n"i) se formirao a+ (a(ais'iki pokre', kra'ko'ra"an, ali !rlo znaa"an za raz!o" mo(erni) i(e"a u na+o" sre(ini. 7a ne!ero!a'nom imaginaci"om, (a(a "e pronalazila no!a i specifina sre(s'!a izra-a!an"a s!o"e (es'rukci"e. ;ea(E-ma(e, apsur(ne ma+ine, me)anomorfoze, kola-i, asambla-i, senzacionalna'ipografi"a, fo'omon'a-e, 'elesne akci"e - s!e "e 'o 'rebalo (a afirmi+e no!u s!es' ko"a "e sa ironi"om i cinizmom pre'!orila slobo(u u anar)i"u, logiku u ni)ilizam, smisao u apsur(. =a i fiziki, izgle( (a(ais'a se razliko!ao o( (rugi) ume'nika, "er 'rebalo "e izmeni'i i(en'i'e', maskira'i se, sakri'i, pobe1i. $al i 2anko oblae papirna o(ela, 9ros se pre'!ara u smr', 4i+an u -enu (;ose 7ela!E), #ana #o) u marione'u, $a(er u princa, =ikabi"a "a+e (r!enog (ei"eg kon"i1a. 7!e 'o ima za(a'ak (a poru+i kon!enci"e i ukine razliku izme,u ume'nos'i i -i!o'a. *ris'an Cara. /*reba oba!i'i "e(an !eliki ru+ilaki posao/. < Ciri+kom manifes'u 191J. pi+e. /<me'nos' mora (a bu(e operisana/. 4!e go(ine kasni"e u $erlinu, operaci"a "e uspela i paci"en' "e iz(a)nuo. ume'nos' "e mr'!a, kako 'o s'o"i u "e(no" paroli ko"u su s ponosom nosili 9eorg 9ros i 4-on #ar'fil(.

*o sroza!an"e bo-anskog ume'nika - 4i+ano! 'ermin - i prezri!i o(nos prema ume'nos'i sa(r-e i kola-i %ur'a !i'ersa. 0n "e 1919. poeo i (ese' go(ina gra(io "e(no s'ablo neobine ar)i'ek'onske forme - MERCBAU 4 us'!ari "e(an monumen'alni asambla- ko"i "e prolazio kroz 'ri spra'a n"ego!e ku1e. %ao neki s'arinar, !i'ers "e na n"ega lepio s!e +'o "e pokupio na ulici. o'pa(ke, -ice, zapu+ae, 'ram!a"ske kar'e, ku'i"e, +rafo!e, plaka'e. 0!o (elo "e s'ra(alo za !reme bombar(o!an"a u 4rugom s!e'skom ra'u, ali su sau!ani !i'erso!i kola-i ko"i su 'o" poe'ici kan'i za sme1e 'oliko pre!rnuli znaen"e(a su "e pre'!orili u abece(u mo(ernog senzibili'e'a. < na(realis'ikom pokre'u MARSEL DIAN "e bio na"neobini"a linos', ma(a su n"ego!i pro"ek'i pre!azi+li (a(inu 'eori"u i praksu. %on'ra(ik'oran i zagone'an kao o!ek, sklon neoeki!anim pos'upcima, i(eolog slua"a i propo!e(nik apsolu'ne slo(obe u (elo!an"u, 4i+an "e o(bio (a slu-i bilo kak!im es'e'skim naelima, "er "e ume'nos' za n"ega i(e"a, o(luka, koncep', proces, a ne za!r+eno (elo. Fa'o "e u s'!arala+'!u !i(eo pre'!ran"e , skri!a"u1i se i sam iza -enskog lika i neobini) imena, u igri rei ili al)emiarskim ma+inama. 9o(ine 1911. i 191B. s'!orio "e niz slika kome pripa(a"u 'kt ko*i sila:i ni: ste;enice/ Prela:ak i: +evice u 2evestu i 2evesta. 5z!e(ene u bo"i (r!e'a kako bi ukinuo asoci"aci"u na realnu bo"u i lokalni 'on, o!e slike su izrazile (u) !remena ko"i "e zaokupl"en kons'rukci"om, brzinom, pokre'om i e'!r'om (imenzi"om. 4i+an ka-e. /%a( razma'ramo kre'an"e oblika u pros'oru u (a'om !remenu, ulazimo u cars'!o geome'ri"e i ma'ema'ike> is'o kao i ka( u 'om smislu gra(imo ma+inu/. Ma(a u mul'iplikaci"i forme i u n"enom sukcesi!nom izlagan"u pos'o"i slinos' sa fu'uris'ikim me'o(ama, razlike izme,u 4i+ana i fu'uris'a su !elike, po+'o supro'no fu'uris'iko" glorifikaci"i, za(r-a!a ironian i cinian s'!a prema ma+ini. 9o(ine 191@. 4i+an "e po'puno o(bacio sliku na pla'nu za'o +'o "e u n"o" u!ek prisu'na es'e'ika (imenzi"a, ek i on(a ka(a slika ospora!a ili o(bacu"e !izuelni s!e'. Mo-e li se s'!ori'i (elo po!laen"em, u 'o'alno" in(iferen'nos'i prema obliku, 'e)nici i znaen"uD (i+an "e pozi'i!no o(go!orio na 'o pi'an"e. 0n "e uzeo go'o! pre(me' (rea(E-ma(e) i proglasio ga ume'nikim (elom, cbez emoci"a, sen'imen'alizma i bilo kak!e (ruge i(e"e. <me'nos' "e o(luka. < 'om (u)u mon'irao "e 'oak o( bicikla na ku)in"sku s'olicu, po'pisao "e(an pisoar kao ;iar( Mu', u galeri"u uneo s'alak za su+en"e boca, lopa'u, i!iluk,... /;ea(E-ma(e "e ko"i "e pukim izborom uz(ignu' (o ni!oa !re(nos'i ume'nikog (ela/ M.4i+an. ?ema nikak!e iluzi"e i po(ra-a!an"a s'!arnos'i - pre(me' pre(s'a!l"a sam sebe, ali "e preko n"ega uspos'a!l"ena na"bol"a !eza izme,u ume'nos'i i -i!o'a. 0( funkci"e pre(me'a Ea!isi karak'er rea(E-ma(ea, oni mogu bi'i ak i popra!l"eni ili kombino!ani, kao +'o "e slua" sa repro(ukci"om Mona :ize, ko"o" "e 4i+an nacr'ao bra(u i brko!e i ispisao pe' francuski) slo!a :.#.0.0.K. ko"a ka( se izgo!ore, iskazu"u !ic na raun Pokon(e, u s'!ari "e(an !i( isme!an"a muze"ske ume'nos'i.

4i+an "e es'o na (u-e pres'a"ao (a ra(i, po!laio se u izolaci"u i pre(a!ao +a)u, al)emi"i, 'aoizmu i s'arim kn"igama, ali "e i pore( 'oga os'!ario !eliki bro" rea(E-ma(ea, "eziki) zagone'ki, koncep'ualni) skica, apsur(ni) ma+ina i pro"eka'a me,u ko"ima "e na"znaa"ni"e eliko stako 4 sin'eza n"ego!i) i(e"a. *o "e slo-ena ma+ina sas'a!l"ena iz (!a (ela. ?e!es'e (gore) i ?e-en"e ((ole). %o( ?e!es'e "e cen'ar -i!o'a, a ?e-en"a ga nema> ona koman(u"e, on slu+a. /< ?e!es'i gla!ne forme su !i+e ili man"e u relaci"i sa s!o"om s!r)om. *u "e s!e o(mereno i slino snu, s!e pos'a"e mogu1e za precizne elemen'e e-n"e, ugla!nom me)anike i pona!l"a"u1e> oni su ?e!es'ina !izuelna imaginaci"a/.

Da a!"a# %ao 'o'alna pobuna pro'i! kul'urni) formi is'ro+ene ume'nike i (ru+'!eno poli'ike kon!encionalnos'i, u Ciri)u "e J. februara 1916. go(ine sa emigran'skom pozornicom %abare &ol'er nas'ao pokre' 4a(e, pr!i pokre' ko"i "e obu)!a'io s!e ume'nike ro(o!e i ko"i se za kra'ko !reme pro+irio u me,unaro(nim razmerama. ?azi! /4a(a/ za o!a" (es'ruk'i!no-sa'iriki ume'niki pokre' nas'ao "e man"e-!i+e slua"no, ka(a su ume'nici iz grupe, ;i)ar( )ilzenbek i )ugo $al, 'ra-e1i ime za o!a" ciri+ki 'ea'ar, nasumice nai+li na po"am /(a(a/ u "e(nom nemako-francuskom reniku. Fa pre(s'a!nike 4a(e, obele-ene emigraci"om i pro'es'om pro'i! ra'a, pos'ala "e nepo(no+l"i!a pro'i!renos' izme,u -i!o'ne prakse i i(ealizo!anog s!e'a 'ra(icionalne ume'nos'i. Fa'o su razbili kulu o( slono!ae )armonino lepe ume'nos'i i sa ironinosa'irinim s'a!om prema ob"ek'ima proklamo!ali umes'o n"e an'iume'nos' pro'es'a, +oka i skan(ala. Apsur(no i bez!re(no bilo "e o'kri!eno u (imenzi"i ko"a "e (a!ala pea' realnos'i, )aos "e ume'nikom inscenaci"om uz(ignu' (o s!es'i, 'ako (a "e iz razaran"a 'ra(icionalni) oblika ume'nos'i, iz mucan"a i buke glaso!ne poezi"e i muzike +umo!a, iz mon'a-e fragmena'a i o'pa(aka iz s!ak(ne!ice bio uspos'a!l"en i(en'i'e' ume'nos'i i -i!o'a, kao no! poe'ak "e(ne ume'nos'i s'!arnos'i, ko"a se )!a'a u ko+'ac sa problemima. Kabare Volter =o( o!im su 1916. #ugo $al i 8mi #enings, po'pomognu'i #ansom Arpom, #ansom ;i)'erom, ;i)ar(om #ilzenbekom i *ris'anom Carom, o'!orili u ciri)u kn"i-e!ni kabare. 5s'o!remeno, o!a grupa (a(is'a (pre'e-no nemaki) emigrana'a) "e iz(a!ala i asopis Ca(aret oltaire, ko"i "e pos'ao glasilo 'a(a+n"e in'ernacionalne a!angar(e. =ore( priloga ciri+ke grupe u asopisu su se po"a!l"i!ali i 'eks'o!i %an(inskog, Apolinera, Marine'i"a. %n"i-e!ne !eeri u %abare &ol'eru su s!o"im progresi!nim poku+a"ima in'er(isciplinarni) ume'niki) pre(s'a!a pobu(ile !eliku pa-n"u. =ore( pro!oka'i!ne poli'ike sa'ire, burne pro'es'e i aplauze izazi!alo "e i iz!o,en"e muzike +umo!a i i'an"e simul'ane poezi"e (po!ezano sa plesom). %abare &ol'er "e imao !elikog u'ica"a na kasni"e pre(s'a!e pariski) na(realis'a i na berlinsku ume'niku scenu BC.i). =o+'o su #ans arp, *ris'an Cara, #ugo $al, ;i)ar( #ilzenbek i Marsel "anko osno!ali 4a(u u Ciri)u, o!a an'iume'nos' se pro+irila na 'a(a+n"e ume'ni1ke cen're, =ariz, %eln, $erlin, ?"u"ork. 0sni!aka grupa pro+irila se $ B%&'!($ sa ;aulom #ausmanom, 2o)anesom $a(erom, 9eorgom 9rosom i 4-onom #a'fil(om, ko"i su se in'enzi!no koncen'risali na kri'iku (ru+'!eno-poli'iku sa'iru i uz 'o raz!ili sops'!ene forme izraza u !i(u )*+*, #*(+a-%, .'*/* (% +!0*1&a)!2% ! 0'a3a+(% a1!+a4!2%. 9o(ine 1919. #ans Arp, ko"i "e (o+ao iz Ciri)a, Maks 8rns' i $argel( osno!ali su 3%'(.3$ a a,1&$0$. 5zlo-ba 4a(e, o(r-ana 19BC.go(ine u "e(no" kelnsko" pi!ari, bila "e za'!orena o( s'rane polici"e kao pro'i!na moralu. %ra"em go(ine #ans Arp napu+'a %eln i o(lazi < =ariz. Maks 8rns' ga sle(i 19BB. 2e(an pokre' slian (a(izmu, osno!ao "e %ur' !i'ers u #ano!eru po( imenom Merc. 5me

Merc iz!e(eno "e o( rei %omerci"alna banka. !i'ers "e s!o"e Merc slike pra!io u poe'sko sub"ek'i!no" formi, ko"a "e iz s!i) s'!ari s!ako(ne!nog -i!o'a, 'ri!i"alni) o'pa(aka, iz!laila es'e'sku (ra-, 'ako (a "e obez!re,en i banalan pre(me' ci!ilizaci"e bi!ao o'rgnu' iz !las'i "e(nos'ranog me)anizma po'ro+n"e i bio "e u s'an"u (a pos'a!i za)'e! za sops'!enom egzis'enci"om. < =arizu i ?"u"orku se (u) 4a(e po!ezu"e sa (olaskom na(realizma, ko"i (onose Maks 8rns', Man ;e", Fransis =ikabi"a i pre s!ega Marsel 4i+an. *e)nika kola-a ko"u "e raz!io kubizam, primen"i!ana "e na na"razlii'i"im ma'eri"alima kao (emon'a-a, go!or "e ras'a!l"en na glaso!ne elemen'e i pono!o izgra,i!an u simul'anim z!unim asoci"aci"ama ili u 'eks'ualnim slikama, ko"e su iz spo"a slike i rei (onele no!u spon'anos' izraza. 7lobo(na forma, mogu1nos' s!i) s'!ari iz realnos'i (a bu(u ob"ek'i ume'nike prakse, sain"a!ale su osno!ne principe o!e ume'nike pobune kroz an'ume'nos' i is'o!remeno su oslobo(ile no!e kons'ruk'i!ne mogu1nos'i izraza. Marsel 4i+an bio "e pr!i ko"i "e s!o"im re(i-me"(ima isku+ao no!o merilo ume'nike proiz!o(n"e, 'ime +'o "e na n"u"or+ko" izlo-bi 1919. proglasio za ume'niko (elo "e(an in(us'ri"ski seri"ski proiz!o( kao +'o "e pisoar, (a!+i mu fan'as'ini nazi! Fontana. 0!(e "e mo(erna ume'nos' pre'rpela no!u (efinici"u i no!o funkcionalno o(re,en"e> s!o"u !re(nos' ona (obi"a ukazi!an"em na s'!arnos'> ak' upu1i!an"a na s'!arnos' ko"a se mo-e (o-i!e'i pos'a"e !a-ni"i nego finalni ma'eri"alni pro(uk' ume'nike (ela'nos'i. 4i+an "e o s!o"im rea(z-ma(es rekao. /*o "e pre(me' ko"i "e pukim izborom ume'nika uz(ignu' (o !re(nos'i ume'nikog (ela/. *ako "e pokre' 4a(e pos'ao ra(ionica u ko"o" su nas'a"ali no!i me'o(i ume'nikog pre(s'a!l"an"a, pri emu su se sa bezgraninom !ol"om za eksperimen' razna (os'ignu1a mo(erne 'e)nike, kao na primer fo'ografi"a i film, s'a!l"ala u slu-bu ume'nos'i. 5z (i"alek'ike uni+'a!an"a i pono!nog s'!aran"a nas'ale su na"razlii'i"e forme mon'a-e ma'eri"ala, kao asambla-, ob"ek'na ume'nos', fo'o-mon'a-a, !izuelna poezi"a, slobo(na 'ipografi"a, ume'niki film, muzika +umo!a, 'o "es'e u osno!i me+an"e (o 'a(a s'rogo o(el"eni) ume'niki) me(i"uma. DADA asopis ko"i "e u Ciri)u osno!ao 'ris'an Cara, pr!a (!a bro"a po"a!ila su se 191H., 're1i 191J. $ro" NLO, oznaen i kao An'ologi"a 4a(e, po"a!io se kao posle(n"e iz(an"e u ciri)u 1919. go(ine, a sle(1i bor"e!i 6 iH, iz(a'o su u =arizu i ine pre')o(nicu na(realis'iki) ume'niki) asopisa. A.a#/'a=o"am za pre(me'no obliko!an"e u ma'eri"alno" ume'nos'i, ko"e se izgra(ilo iz kola-a pro+iri!an"em principa mon'a-e na pros'or. Asambla- kao zbirni po"am obu)!a'ai'a! kompleks proso'rno-plas'iki) ma'eri"alni) slika, ko( ko"i) su pre(me'i uklopl"eni u s'ruk'uru slike i proiz!o(e rel"efni u'isak. < asambla-e se ubra"a"u kombino!ano slikars'!o, kao sin'eza slikane pre(s'a!e i mon'a-e ma'eri"ala, kao i slika-slia", ko"a nas'a"e iskl"ui!o lepl"en"em i mon'a-om ob"eka'a na "e(nu plou. O/2%3+(a $#%+(*.+ =oeci ob"ek'ne ume'nos'i poklapa"u se sa prelomnom si'uaci"om liko!ni) ume'nos'i poe'kom

BC.!eka, ka(a su kubis'i za)'e!ali no!u, an'iiluzionis'iku s'ruk'uru slike i na s!o"a pla'na lepili koma(e +'ampanog papira. 0!i papiers colles, za"e(no sa s'!aralakim principom mon'a-e ma'eri"ala, s'!orili su osno!u ume'nikog pra!ca ko"i "e u raz!o"u posle kubizma (o-i!eo mnogos'ruku (iferenci"aci"u, ime se u"e(no mo-e ob"asni'i is'ori"a s'ilo!a mo(erne ume'nos'i.

< 4i+ano!im rea(E-ma(es iz 191O. ob"ek'na ume'nos' pronalazi su+'insko sre(i+'e problema, "er u n"ima "e ukinu'a razlika izme,u ume'nikog i po'ro+nog pre(me'a, 'ime +'o se "e(an go'o! in(us'ri"ski proiz!o(, kaka! "e pisoar ili s'alak za su+en"e boca, izlagan"em u muze"u ili galeri"i progla+a!a za ume'niki ob"ek'. 0!i rea(E-ma(es (obi"a"u s!o" smisaoni sa(r-a" iz mogu1nos'i (is'anciran"a o( upo'rebe ko"u ima u sa!remeno" ci!ilizaci"i, +'o se pos'i-e, pre s!ega 'ako +'o se pre(me' izlagan"em iz(!o"i u s!o"o" po"e(inanos'i i +'o mu se (a nazi! ko"i ga 'ransformi+e (Fontana<. *ako se !e1 u ob"ek'no" ume'nos'i, ko"a s!aki ma'eri"al, s!aku siro!inu ili go'o! pre(me' uzima za ume'niko s'!aran"e, pomal"a no!a au'onomi"a ume'nika, ko"i !i+e ne preslika!a, !e1 sam proiz!o(i. < ob"ek'no" ume'nos'i ume'niki proces se manifes'u"e kao pos'upak krea'i!nog s'!aran"a sa (a'im ma'eri"alima, ko"i kroz s'!aralaki proces ulaze u no!o pol"e asoci"aci"a. R%a 5,#a %. nazi! ko"i "e 4i+an u!eo za go'o!e ili in(us'ri"ski proiz!e(ene upo'rebne pre(me'e, ko"e ume'nik bez ikak!og men"an"a spol"a+n"eg oblika progla+a!a za ume'nika (ela. 4i+an "e pr!e rea(E-ma(es izlo-io u ?"u"orku 191@., me,u n"ima u!enu Fon'anu ko"a se sas'o"ala o( "e(nog pisoara, .icikl ko"i "e mon'irani 'oak o( bicikla na "e(nu s'olicu i %talak :a su5en*e ?la5a/ ko"i su izaz!ali -es'oke pro'es'e na 'a(a+n"o" ume'niko" sceni. 4i+ano!a ume'nika 'e-n"a pri s'!aran"u rea(E-ma(es "es'e pribli-a!an"e ume'nos'i s'!arnos'i, +'o on pos'i-e 'ako +'o pu+'a (a u 'im ob"ek'ima s'!arnos' pre(s'a!l"a samu sebe i 'ime obinim s'!arima kao ume'nikim pre(me'ima o(uzima 'ra(icionalnu i uobia"enu funkci"u (a slu-e po(ra-a!an"u s'!arnos'i. *ako "e 4i+an pos'a!io znaa"an kamen me,a+ u raz!o"u mo(erne ume'nos'i, ko"a se o( rea(E-ma(e (emons'raci"a bi'no koncen'ri+e na problema'iku s!esno kri'ikog priman"a s'!arnos'i, kako bi 'ime izbegla iluzi"u pukog o(slika!an"a s'!arnos'i. 5s'o!remeno, 4i+an "e ume'nikom (eklaraci"om oslobo(io s'!ari n"i)o!e "e(no(imenzionalne s!r)o!i'os'i o(re,ene po'ro+n"om> pre(me'i pono!o za(obi"a"u s!o" is'i izgle(, a ume'nos' i sa!remena si'uaci"a pos'a"u i(en'ini, pri emu s'!ar iz -i!o'ako"a se proglasi za ume'nos' usmera!a pa-n"u na -i!o'. F*+*,#*(+a-a %ola- su kao 'e)niku lepl"en"a papira i krpica na"pre isprobali kubis'i pikaso i $rak, a za'im i ciri+ki (a(ais'i. 0!u 'e)niku mon'a-e"e berlinska (a(is'ika grupa oko raula #ausmana i ;i)ar(a#ilzenbeka prenela na fo'ografi"u, kao ume'niki me'o( pro!oka'i!ne 'ransofrmaci"e. Fo'o-mon'a-a "e 'ako pos'ala ume'niki ins'rumen' kri'ikog napa(a na poli'iku i (ru+'!enu s'!arnos', a s!o"e +okan'no (e"s'!o iz!laila "e iz slobo(nog kola-iran"a fo'ografski) (eli1a s'!arnos'i, ko"i mon'a-om s'iu neoeki!anu snagu izraza.

#ausman s'oga s!o"e fo'omon'a-e oznaa!a kao sa'irino-na(reali'ike proiz!o(e. Fo'o-mon'a-a "e u s!om ranom obliku bila eksplozi"a 'aaka gle(an"a i me,usobno ispreple'ani) ni!oa slike.... 4a(is'i, ko"i su prona+li s'a'iku, simul'anu i is'u fone'sku poezi"u, na konsek!en'an nain su primenili is'e principe i na liko!no pre(s'a!l"an"e. 0ni su bili pr!i ko"i su upo'rebl"a!ali ma'eri"al fo'ografi"e (a bi iz s'ruk'urni) (elo!a posebni), a es'o i me,usobno supro'ni) !rs'a s'!ari s'!orili "e(no no!o "e(ins'!o, ko"e "e iz )aosa ra'nog i re!olucionarnog !remena o'rgnulo "e(nu op'iki i misaono no!u sliku-ogle(alo. 5 n"ima "e bilo "asno (a "e n"i)o! me'o( pose(o!ao "aku propagan(nu snagu. Mogu1nos' (a se pomo1u agresi!no-pro!oka'i!nog mon'iran"a fo'ografski) fragmena'a ar'ikuli+u besmisao i konfuznos' s'!arnos'i os'a"e i posle pokre'a (a(e cen'ralna funkci"a fo'o-mon'a-e, i pre'e-no u 'om smislu n"u su OCi) i 6Ci) upo'rebl"a!ali no!i realis'i. ($5;98;) :epl"en"u no!insko papira na slike o(go!ara s!akako "e(an pro!oka'i!ni momena'. Ali on se ne sme ni prece'ni'i, "er u celini, fregmen'i relanos'i u !eliko" meri os'a"u po(re,eni es'e'iko" kompozic"i slike ko"a )o1e (a s'!ori ra!no'e-u po"e(inani) elemena'a (!olumena, bo"e, i'(). 5n'enci"a se mo-e na"bol"e o(re(i'i kao izloml"enos', iako se ra(i o uni+'en"u organskog, na po(ra-a!an"e realnos'i oslon"enog (ela, 'o "o+ u!ek ni"e (o!o,en"e u pi'an"e ume'nos'i uop+'e, ko"e su iz!eli is'ori"ski pokre'i aangar(e (o kubizmu i kola-ima u kubizmu)> mo-e se !i(e'i s'!aran"e"e(nog es'e'skog ob"ek'a ko"i izmie su(u po 'ra(icionalnim pra!ilima. =o'puno (rugai"i 'ip mon'a-e pre(s'a!l"a"u #ar'fil(o!e fo'omon'a-e. 0ni nisu pre!as)o(no es'e'ski ob"ek'i, nego slike za i'an"e. #ar'fil( "e posegnuo za s'arom 'e)nikom emblema, i poli'iki "e upo'rebio. 8mblem po!ezu"e "e(nu sliku na (!e razlii'e 'eks'ualne s'ruk'ure, "e(nim (es'o ko(iranim) naslo!om (inscrip'io) i "e(nim (u-im ob"a+n"en"em (inscrip'io). =r. #i'ler go!ori, n"ego! gru(ni ko+ pokazu"e, "e(n"ak o( zla'nika> inscrip'io. /#i'ler - na(o!ek/> subscrip'io. /gu'a zla'o, bl"u"e ple)/ (#ar'fil( 19@B.). Fa #ar'fil(o!e mon'a-e "e karak'eris'ina poli'ika poruka i an'ies'e'iki momena'. < o(re,enom smislu, fo'omon'a-a "e slina filmu - ne samo za'o +'o oba koris'e fo'ografi"u, nego i za'o +'o u oba slua"a in"enica mon'a-e uin"ena neprime'nom ili barem 'e+ko prepozna'l"i!om 'e)nikom (!i(i se (a "euin"eno, ali ne prepozna"em kako). < 'ome se fo'omon'a-a 'emel"no razliku"e o( kubis'ikog kola-a. Fo'omon'a-a zauzima sre(i+n"u pozici"u izme,u filma i slikarske mon'a-e, po+'o "e u n"o" es'o skri!ena in"enica mon'iranos'i. < sliku se u!o(e fragmen'i s'!arnos'i '". ma'eri"ala ko"e ume'niko! sub"ek' ni"e pre')o(no obra(io. *ime "e uni+'eno "e(ins'!o slike kao celine ko"u u s!im (elo!ima s'!ara sub"ek' ume'nika.<!o,en"e fragmena'a iz realnos'i men"a ume'niko (elo na 'emel"an nain. ?e samo za'o +'o slikar o(us'a"e o( obliko!an"a celine slike> slika za(obi"a "e(an (rugai"i s'a'us> po+'o (elo!i slike prema realnos'i ne s'o"e !i+e na nain karak'eris'ian za organsko (elo. oni !i+e nisu znaci ko"i s'o"e za s'a!arnos', ko"i oslika!a"u i prikazu"u s'!arnos', oni "esu s'!arno