Racunarska Mreza Termoelektrane Gacko

PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON
FAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA

Redovne studije
Smjer Inenjering informacionih tehnologija

RAUNARSKA MREA RUDNIKA I
TERMOELEKTRANE GACKO
Specijalistiki rad

Mentor
Prof. dr Duan Starevi

Kandi dat
Saa ipka, dipl. menader IT
Indeks br: 1708-08/RIT

Banja Luka, 2010.
Specijalistiki rad Saa ipka Banja Luka 2010.
2

3

SADRAJ

SKRAENE RIJEI ............................................................................................................... 5
Saetak..................................................................................................................................... 7
Abstract ................................................................................................................................... 7
UVOD ..................................................................................................................................... 8
ZAHTJEVI NA MREI .......................................................................................................... 9
TEHNIKO RJEENJE ....................................................................................................... 12
STRUKTURNI KABLOVSKI SISTEM .............................................................................. 14
Arhitektura strukturnog kablovskog sistema......................................................................... 15
Ogranienja udaljenosti ......................................................................................................... 17
KOMPONENTE STRUKTURNOG KABLOVSKOG SISTEMA ...................................... 18
Konektori............................................................................................................................... 20
Patch panel ............................................................................................................................ 21
Zahtjevi kod izvoenja instalacija ......................................................................................... 21
MJERENJA NA INSTALACIJAMA ................................................................................... 23
Testiranje kvaliteta izvedenih inastalacija............................................................................. 24
Ispitivanje i mjerenje UTP kablova....................................................................................... 25
USVOJENO RJEENJE PASIVNE MRENE OPREME................................................... 32
AKTIVNA OPREMA ........................................................................................................... 35
UREAJI KOJI SE KORISTE U LAN MREAMA........................................................... 38
Switch .................................................................................................................................... 38
Ruter ...................................................................................................................................... 40
Sigurnost sistema i veza ka Internetu .................................................................................... 40
Softverski firewall ................................................................................................................. 42
Hardverski firewall................................................................................................................ 42
Standardizacija ...................................................................................................................... 43
Opciona mrena oprema........................................................................................................ 44
Mreni operativni sistemi i komunikacioni protokoli ........................................................... 45
Microsoft Windows 2003 ...................................................................................................... 45
Unix bazirani opreativni sistemi (Linux, FreeBSD,) ........................................................ 47
Novell Netware bazirani mreni opreativni sistemi .............................................................. 47
TCP/IP (Transfer Control Protocol/Internet protocol) .......................................................... 47
DNS (Domain Name Service) ............................................................................................... 47
4

DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) ................................................................... 49
Podrka ostalim protokolima................................................................................................. 51
Rekapitulacija tehnikog opisa.............................................................................................. 51
Adresni plan mree................................................................................................................ 54
Rezervno napajanje UPS ....................................................................................................... 55
Napajanje mrene opreme i uzemljenje ................................................................................ 55
USLOVI ZA IZRADU STRUKTURNOG KABLOVSKOG SISTEMA ............................ 55
Specifikacija ugraene aktivne i pasivne mrene opreme na svim lokacijama .................... 56
Zakljuak ............................................................................................................................... 59
Literatura ............................................................................................................................... 60
Grafika dokumentacija i prilozi ........................................................................................... 61

5

SKRAENE RIJEI

Skraenica Engleski Srpski
ACR Attenuation to Crosstalk Ratio
Odnos slabljenja i
presluavanja
BD Building Distributor
Okosnica kablovskog sistema
objekta
CCNA
Cisco Certified Network
Associate
Certifikovani CISCO saradnik
CD Campus Distributor
Okosnica kablovskog sistema
kompleksa
CSMA/CD
Carrier Sense Multiple Access
with Colision Detection
Detekcija koalizije pristupa
DHCP
Dynamic Host Configuration
Protocol
Protokol za automatsku
konfiguraciju IP adresa
DMZ Demilitarized zone Demilitarizovna zona
DNS Domain Name Service Domen servis
DSL Digital Subscriber Line Digitalna pretplatnika linija
EIA
Electronics Industries
Assosiation
Asocijacija elektro industrija
FD Floor Distributor Spratno distributivno mjesto
FTP Foilded Twisted Pair
Folijom oklopljene upredene
parice
FTP File Transfer Protocol Protokol za prenos podataka
FTTD Fiber to the Desk
Optiko vlakno do krajnjeg
korisnika
IEEE
Institute of Electrical and
Electronics Engineers
Institut elektrikih i
elektronikih ininjera
IPX Internetwork Packet Exchange IPX Protokol
ISDN
Integrated Services Digital
Network
Digitalna telefonska
tehnologija
ISM Industry, Scientific & Medical Industrija, Nauka i Medicina
LAN Local Area Network Lokalna mrea
LLC Logical Link Control Logika kontrola
MCSA
Miscrosoft Certified System
Administrator
Certifikovani Majkrosoft
Administrator
NAT Network Address Translation
tehnika zatite i "skrivanja"
podmree
NEXT Near End Crostalk Nivo presluavanja
OSPF Open Shortest Path First Otvori krau putanju prvo
PIUS
Poslovno informaciono-
upravljaki sistem
QoS quality of service Kvalitet usluge
RIP Routing Information Protocol RIP Protokol
RJ Registered Jack Utika
RMON Remote Network MONitoring Udaljeni monitoring mree
SNMP
Simple Network Management
Protocol
Jednostavni mreni protokol
za upravljanje
6

SPX Sequenced Packet Exchange SPX Protokol
STP Shielded Twisted Pair Oklopljene upredene parice
TCP/IP
Transmission Control
Protocol/Internet Protocol
Protokol za kontrolu prenosa
podatka
TE Termoelektrana
TIA
Telecommunications
Industries Assosiation
Asocijacija
telekomunikacionih industrija
TIUS
Tehnikih informaciono-
upravljaki sistem
TO Telecommunocations Outlet Telekomunikaciona utinica
UTP Unshielded Twisted Pair Neoklopljene upredene parice
VoiP Voice over Internet Protocol Glas preko internet protokola
VPN Virtual Private Network Virtuelna privatna mrea
WEP Wireless Encription Protocol Protokol za enkripciju
WiMAX
Worldwide Interoperability for
Microwave Access
Beina tehnologija
WLAN Wireless LAN Beina mrea
WWW World Wide Web

7

Saetak

Lokalna mrea, LAN (engl. Local Area Network) je skup raunara koji su povezani u
jednu raunarsku mreu, na relativno malom prostoru, kao to su kancelarija, vie kancelarija ili
zgrada. Ova mrea moe da broji dva i vie raunara koji su povezani na odreen nain. Neki
periferni ureaji kao to su tampai, modemi i sl., takoer se ubrajaju u ovu mreu. Glavna
karakteristika lokalnih mrea, po emu se one razlikuju od mrea na velikim podrujima (WAN)
jeste mnogo vea brzina prenosa podataka (reda 10 do 1000 MB/sec) i nepostojanje potrebe za
zakupljenim telekomunikacionim vodovima.
Najei metod povezivanja raunara u lokalnoj mrei jeste kablovima (Eternet) ili
beinim mreama. Lokalna mrea moe, najee preko nekog router-a, biti povezana sa
drugim mreama u veu WAN mreu ili direktno preko provajdera na Internet. Local Area
Network predstavlja sistem elektronskih ureaja i kablova koje sadre individualni hostovi
(raunari, printeri, itd.)

Abstract

Local area network, LAN is a set of computers that are connected to one computer
network, in a relatively small area, such as offices, more offices or buildings. This network can
be counted two or more computers that are connected to a certain way. Some peripheral devices
such as printers, modems, etc., also including in this network. The main characteristics of local
networks, by which they differ from network to large areas (WAN) is a much higher speed
transfer of data (rows 10 to 1000 MB / sec) and the lack of need for leased telecommunication
lines.

The most common method of connecting computers in a local network is the cables
(Eternet) or wireless network. Local area network can, usually through a router, be connected to
other networks in the greater WAN network or directly via the Internet service provider. The
Local Area Network (LAN) refers to the system of electronic devices and cabling that connects
individual hosts (computers, printers, etc.)
8

UVOD

Cilj izrade mree
Cilj izrade mree je dobijanje optimalnog tehnikog rjeenja lokalne raunarske mree (LAN)
AD Rudnik i TE Gacko (u daljem tekstu: mrea), sa svim potrebnim podacima za nabavku
opreme i radova i realizaciju mree.
Namjena mree
Mrea treba da podri programsku pokrivenost cjelokupnog poslovanja na transparentan nain i
trino poslovanje, uvoenje ISO 9000 standarda i uklapanje u savremene ekoloke standarde i
propise i da obezbjedi zajedniko korienje mrenih resursa (tampai, skeneri, ... ).
Do 300 korisnika uvezati u LAN mreu radi objedinjavanja svih relevantnih informacija iz
poslovnog informaciono-upravljakog sistema (PIUS), sa servera postojee raunarske mree od
10 sekundarnih radnih stanica u sklopu sistema za upravljanje i zatitu bloka TE (Ovation) i
svih buduih radnih stanica u sklopu tehnikih informaciono-upravljakih sistema (TIUS) TE i
Rudnika.
Strategija planiranja
U planu treba uskladiti dva obavezna zahtjeva:
Mrea tek startuje pa bi trebalo koristiti savremena tehnoloka rjeenja (mrea propusnosti 1
Gbit/s, Layer 3 svi na okosnici i sl.),
Zatititi korisnika od prevelike poetne investicije u mreu, vodei rauna o dinamici nabavke
opreme (planirati cost-effective opremu). Izbjegavati skupa najnovija tehnoloka rjeenja (up to
date).
Planirati etapnu realizaciju mree. Mrea mora biti otvorena za laganu i ekonominu dalju
dogradnju. (Pretpostaviti da e mrea u narednih pet godina imati rast od 10% godinje).
Kljune dileme (brzina mree 1GBps ili 100MBps, pasivna oprema kategorije 6 ili 5e i sl.),
razrijeiti uporednom tehno-ekonomskom analizom i razradom moguih rjeenja.
9

ZAHTJEVI NA MREI

Na nivou mree treba obezbjediti:
- Mogunost fleksibilne promjene topologije, odnosno mogunost prepovezivanja
prikljunih mjesta prema potrebama korisnika
- Desktop switching na pristupnom nivou do 1 GBps sa hijerarhijskom organizacijom
aktivnih mrenih komponenti, uz garantovanje QoS
- Upravljivost mrenim komponentama do drugog sloja (LLC) i konfigurabilnost na
nivou IEEE 802.1Q TAG based WLAN
- Ostvarenje prioriteta zahtjeva po IEEE 802.1P redosljedu prioriteta
- Podrku korienju standardnih protokola (SPX/IPX, TCP/IP, ) i rad raunara pod
raznim verzijama operativnih sistema UNIX i Windows
- Preslikavanje organizacione strukture A.D. u Active Directory servis
- Interni servis razmjene elektronskih poruka
- Intranet servise (Web, FTP, e-groupware)
- Uvoenje novih servisa mora se svesti samo na programiranje servera
- Jednostavno povezivanje sa drugim raunarskim mreama i sa ostalim dijelovima
elektroprivrede; kvalitetan i bezbjedan izlaz na Internet
- Osnovni pravci u mrei, "kima mree" (backbone), moraju imati i alternativna
reenja za prenos podataka, u sluaju kvara

10

Plan treba da obuhvati sljedee:
Opti dio
- Projektni zadatak
- Mjere zatite (protivpoarna zatita, uzemljenje i sl.)
- Idejno tehniko rjeenje (tehniki opis)
- Tehniko rjeenje, opis i logika ema raunarske mree (obuhvatiti i adresiranje
mrene opreme, dodjelu imena u mrei, pristup preko dial-up u mreu i pristup na
Internet)
- Tehniko rjeenje strukturnog kabliranja
- Tehniko rjeenje beinog dijela raunarske mree
- Tehniki uslovi za izvoenje radova na montai opreme, testiranju i putanju u rad
- Opis uklapanja postojee raunarske i telefonske mree u mreu
- Integralna hardverska i softverska zatita raunarske mree i informacione imovine,
prema standardu ISO/IEC 17799.
- Razvod kablova: prvog nivoa (izmeu objekata optiki kablovi), drugog nivoa
(vertikalni razvod izmeu etaa optiki kablovi) i treeg nivoa (horizontalni razvod
UTP ili STP kablovi). Za sve razvode napraviti tabelu kablova, tabelu spajanja,
dispozicioni nacrt smjetaja opreme, logiku emu spajanja kablova i plan polaganja
kablova.
- Aktivni ureaji raunarske mree: tehnike karakteristike, nain ugradnje i
programiranja, tabela spajanja i dispozicioni nacrt aktivnih ureaja
- Pasivne komponente raunarske mree: tehnike karakteristike, nain ugradnje,
dispozicioni nacrt kablovskih razdjelnika, utinih mjesta (utinica) i sl., plan
polaganja kablovskih kanalica
- 1 GB mreu ili 100MB mreu sa 1 GB okosnicom (s tim da se po elji i potrebama
korisnika mogu uvoditi tehnologije sa veim brzinama prenosa na svim prikljunim
mjestima u Ethernet mrei).
- Korienje pasivne opreme kategorije 5 ili kategorije 6e
- Ulaganje u kvalitetniju komunikacionu opremu ili ulaganje u poveanje radnog takta
mikroprocesora u radnim stanicama
- Povezivanje svih pristupnih svieva na svi na okosnici optikim kablovima ili
korienje stekabilnih svieva
- Napraviti termin plan izrade i uvoenja mree, po fazama. Prva faza mree mora
zadovoljiti tekue potrebe A.D. Rudnika i TE Gacko
Posebni zahtjevi korisnika
- integrisati dvije postojee radne stanice tipa Dell Power Edge 1300 u novu mreu, ali
kao servere adekvatne namjene
- obezbjediti dial-in pristup u mreu za do 10 korisnika koji rade od kue
- dati tehniko rjeenje prenosa slike sa IP kamera video nadzora i sistema za
registraciju radnog vremena do odabranih radnih stanica.

11

Opti uslovi
Pri izradi projektne dokumentacije voditi rauna o:
- standardizaciji, unifikaciji i komplementarnosti opreme
- kvalitetu i performarsama opreme
- prednosti pri radu i odravanju mree u pogledu izabrane opreme
- uslovima za smjetaj opreme
- tehnikim uslovima, standardima i normativima (dati spisak vaeih predmetnih
normi i standarda i objanjenje sistema oznaavanja)
- kvalitetu tehnike izvedbe projekta: sistematino, pregledno, bogato ilustrovano
tabelama i kvalitetnim adekvatnim grafikim prilozima

12

TEHNIKO RJEENJE

Na osnovu zahtjeva investitora tehniko rjeenje sistema je dato u vie varijanti, pri emu
prva varijanta predstavlja i preporuku projektanta kao tehniko-ekonomski najbolje rjeenja.
Dodatno projekat je izdjeljen u vie faza. Prilikom definisanja svake od faza navedeno je koje
faze je neophodno prethodno izvesti.
Pored zahtjeva investitora pri projektovanju usvojeno je jo nekoliko ogranienja.
- Optike veze na osnovnom pravcu izmeu z grade zajednikih slubi i zgrade
tehnike pripreme moraju podravati rad na brzini od 10Gb/s radi eventualne budue
nadogradnje
- Layer 3 switch-evi i ruteri moraju podravati OSPF rutiranje zbog razliitih
propusnih opsega na glavnim i redudantnim pravcima u okosnici mree
- Svaka od varijanti se maksimalno mogue bazira na proizvodima istog proizvoaa
opreme.
Prvi zahtjev je relativno jednostavan i svodi se na to da za veze moraju biti korieni
optiki kablovi veliine 50/125 m sa minimalnim propusnim opsegom od 500 MHz. Ovo je sa
ekonomske strane dodatno i isplativije, jer su zbog veeg korienja cijene ovog kabla u odnosu
na 62.5/125 m kabl nie.
Rutiranje bazirano na OSPF protokolu je neophodno jer se kao redudantni linkovi koriste
linkovi manje brzine. RIP protokol koji je jednostavniji na alost samo vetaki moe da ukljui
brzinu veza pri raunanju optimalne putanje paketa i kao takav nije pogodan za mreu ovakve
strukture.
13

Kablovske instalacije za sve sisteme koji su predmet ovog projekta treba realizovati
halogen-free kablovima. Zbog sve veeg korienja kablova kategorije 6, koji predstavljaju
noviji standard, cijene ovakvog tipa kablova padaju tako da su vrlo blizu a vrlo je mogue da u
bliskoj budunosti budu i ispod cena kablova kategorije 5e (ovo ne vai za obine kablove koji
nisu halogen-free gdje su cijene 5e kablova i dalje nie). Tehniki obe kategorije kablova
ispunjavaju standarde za brzine rada od 1Gb/s i mogli bi biti korieni u projektu. Dilema
izmeu korienja STP i UTP kablova se takoe svodi na ekonomsku isplativost osim za zgradu
u kojoj se nalazi radionica, gdje STP kablovi moraju biti korieni zbog izvora elektromagnetnih
smetnji koji se nalaze u blizini. Poto bi ekonomski efekat u sluaju izbora kablova kategorije 5e
bio zanemarljiv, ako ne i negativan, predvieno korienje samo STP kablova kategorije 6. Izbor
kablova kategorije 6 poskupljuje dodatno i cenu patch panela i utinica. Uteda koja bi bila na
ovaj nain ostvarena izborom opreme kategorije 5e je za predvien broju prikljuaka oko 500
KM. Poto se po standardima strukturnog kabliranja cjelokupan pasivni dio mrene strukture
mora izvoditi sa opremom iste kategorije, a ekonomski efekat bi bio beznaajan u odnosu na
cijenu investicije u projektu je predviena samo oprema kategorije 6 kao noviji tehiki standard.
Prilikom izrade ovog projekta obraena su sledea pitanja:
1. analiza zahtjeva korisnika u pogledu broja i razmetaja prikljuaka za mreu;
2. izbor topologije mree, tipa mree i prenosnog medijuma;
3. izbor i tehniki uslovi postavljanja mrenih kablova i mrene opreme;
4. efikasnost i pouzdanost rada mree;
5. mogunosti nadogradnje mree u budunosti i
6. korienje, kada je to mogue, jeftinijih reenja.
Pri projektovanju potovani su:
- vaei zakonski i podzakonski propisi, pravilnci, uputstva, uslovi, preporuke i sl.
- domai i meunarodni tehniki standardi
Na osnovu razgovora koji su projektanti lokalne raunarkse mree obavili sa odgovornim
licima u okviru rudnika i telmoelektrane "Gacko", kao i na osnovu graevinske dokumentacije
koja je napravljena radi realizacije ovog projekta, napravljen je preliminarni plan rasporeda
prikljuaka za lokalnu raunarsku mreu. U ovom preliminarnom planu, po svim objektima i
njihovim spratovima oznaeni su:
1. prikljuci koji e biti korieni za ukljuivanje raunarske opreme (radnih stanica i tampaa)
u mreu u skorijem vremenskom periodu i
2. raspored mrene opreme (koncentrator, svi) neophodnih za povezivanje raunara u mreu
Na osnovu ovog preliminarnog plana u ovom projektu su definisane trase kablova i kanalica kao
i raspored razvodnih ormara i specificirana neophodna aktivna mrena oprema
U projektu je dat tabelarni pregled materijala i ureaja neophodnih za realizaciju raunarske
mree kao i radova koje je neophodno izvriti. Takoe je u prilogu projekta data grafika
dokumentacija - izvoaki plan rasporeda prikljuaka za raunarsku mreu po spratovima i ema
izvoena kabliranja za zgrade rudnika i termoelektrane "Gacko".
14

STRUKTURNI KABLOVSKI SISTEM

Koncept strukturnog kabliranja je originalno razvijen kao tehnologija iz gradnje lokalnih
telefonskih mrea. Tada se mislilo da je telefonska parica neprikaladna za prenos podataka te su
ovi kablovski sistemi bili zatvorenog tipa. Vremenom, zahtjev za razbijanjem zatvorenosti
doveo je do razvoja ureeja koji su omoguili korienje jeftinih parica umjesto skupih
koaksijalnih kablova za prenos podataka. Pojavili su se mnogi proizvoai kvalitetne opreme za
strukturno kabliranje i postavljeni su meunarodni standardi kojima je specificiran nain
izvoenja i kvaliteta komponenti i mrea strukturnog kabliranja.
Sutinska prednost strukturnog kabliranja predstavlja korienje jedinstvenog kablovskog
sistema za sve instalacije kojima se prenose bilo kakve informacije u propusnom opsegu do 600
MHz. To obuhvata prenos govora, slike, upravljakih signala ali i veoma brz prenos podataka.
Jedini interfejs prema korisniku je utinica sa RJ-45 konektorima na koju se moe prikljuiti
raunar, telefon i mnogi drugi signalni i telekomunikacioni ureaji, dok se sa druge strane kabla
nalaze odgovarajui razdjelnici i oprema. Struktura mree je takva da se poslije instaliranja, bez
ikakve intervencije na samim kablovima, cijela mrea se moe prekonfigurisati na potpuno
drugaiji nain u zavisnosti od potreba korisnika.

15

Osim velike fleksibilnosti koju prua, strukturno kabliranje zahvaljujui svojoj
sistematinosti, omoguava jednostavno i efikasno administriranje mreom, lako proirivanje
instalacije i to je moda i najvanije, potpuno je nezavisno od tipa aktivnih ureaja koji se
koriste kako za telefonsku tako i za raunarsku mreu. ak se i ureaji koji ne odgovaraju
standardima strukturnog kabliranja i nemaju odgovarajue konektore mogu uz pomo adaptera
prikljuiti na sistem.
Strukturni kablovski sistemi su doivjeli punu primjenu u poslovnim objektima irom
svijeta, kako zbog svoje univerzalnosti tako i zbog dugovjenosti rjeenja. Poslovni korisnik koji
se u realizaciji svoje lokalne mree u potpunosti pridrava principa koje nalau standardi moe
biti siguran da e njegov kablovski sistem uspjeno podravati svaki zahtjev aktivne opreme u
narednih desetak godina. To znai da jednom instalirani kablovski sistem nee traiti nikakva
dodatna ulaganja.
Kompanije koje svoje mree grade na konceptu strukturnog kabliranja oekuju mnoge
prednosti. U fazi izgradnje, to je korienje jeftinih lako dostupnih kablova i konektora,
jednostavno postavljanje i povezivanje opreme te male dimenzije kablova u pretrpanim
kanalima. U fazi eksploatacije, to su fleksibilnost preseljenja postojeih i dodavanja novih
korisnika, brzina promene strukture i naina povezivanja i jednostavnost odravanja.

Arhitektura strukturnog kablovskog sistema

Nakon uvoenja strukturnog kabliranja od starane znaajnih proizviaa, ostvaren je
znaajan napor da se na tom podruju postave vrsti standardi. To su zajedniki obavili EIA
(Electronics Industries Assosiation) i TIA (Telecommunications Industries Assosiation)
standardom EIA/TIA 568 (danas EIA/TIA 568A). Njime se definiu principi strukturnog
kabliranja koji osim raunarskog i telefonskog saobraaja integriu i razne sisteme za prenos,
nadzor i upravljanje, ime je praktino definisan u svijetu sve popularniji koncept inteligentnih
zgrada. Uz male izmjene ovaj standard je prihvaen kao meunarodni standard ISO/IEC IS-
11801 (1995). Razlike su u tome to je ISO specificirao i neke vrste kablova koji su se ranije
koristili u Evropi, uveo koncept kvaliteta veze i koristio izmjenjenu terminologiju. Po svemu
ostalom ova dva standarda su kompatibilna, tako da mree izraeno po jednoj odgovaraju i
drugoj specifikaciji. Svrha standarda je da se omogui kvalitetno kabliranje prije odluke o
namjeni, obliku, strukturi i opremi informacionog sistema u cjelini.
Osnovna arhitektura strukturnog kabliranja koristi topologiju stabla i sastoji se od
podsistema kabliranja sa kablovskim zavrecima koji ine distributivna mjesta. Osnovni
funkcionalni elementi strukturnog kablovskog sistema:
Distributivni mjesto kompleksa CD (Campus Distributor)
Okosnica kablovskog sistema kompleksa
Distributivni mjesto objekta BD (Building Distributor)
Okosnica kablovskog sistema objekta
Spratno distributivno mjesto FD (Floor Distributor)
Horizontalni kablovski razvod
Telekomunikaciona utinica TO (Telecommunocations Outlet)
16

Slika 1 Osnovna topologija strukturnog kabliranja

Distributivno mjesto kompleksa je taka u kojoj se zavravaju kablovi okosnice
kablovskog sistema kompleksa. Obavezno sadri aktivnu mrenu opremu i predstavlja interfejs
prema javnoj mrei.
Okosnica kablovskog sistema kompleksa povezuje objekte unutar kompleksa sa
distributivnim mjestom kompleksa. Obuhvata kablove okosnice kopleksa, mehanike zavretke
kablova i ranirno polje u ormaru CD. Realizuje se iskljuivo optikim kablovima. Ukoliko se
umreavaju objekti ija je meusobna udaljenost manja od 2 kilometra koriste se optiki kablovi
sa multimodnim vlaknima a ako je udaljenost vea od 2 kilometra obavezna je upotreba kablova
sa monomodnim vlaknima.
Distributivno mjesto objekta je taka u kojoj ze zavravaju kablovi okosnice kablovskog
sistema objekta. Sadri aktivnu mrenu opremu i kunu telefonsku centralu. Interfejs prema
okosnici kablovskog sistema kompleksa ili prema javnoj mrei u sluaju jednog objekta, je
posebna taka koja sadri opremu za zatitu od udara groma i drugih smetnji.
Okosnica kablovskog sistema objekta povezuje spratna distributivna mjesta sa
distributivnim mjestom objekta i esto se naziva vertikalni kablovski razvod. Obuhvata kablove
okosnice objekta, mehanike zavretke kablova i ranirno polje u ormaru BD. Realizuje se
bakarnim ili optikim kablovima u zavisnosti od rastojanja i potrebnog protoka.
Spratno distrubutivno mjesto je taka u kojoj se zavravaju kablovi horizontalnog
razvoda. Sadri aktivnu mrenu opremu i predstavlja interfejs prema okosnici kablovskog
sistema objekta. Preporuuje se instalacija jednog spratnog distributivnog mjesta na svakih
1000m radnog prostora a svakako po jednog na svakom spratu. U sluaju da je takvo rjeenje
neekonomino dozvoljeno je povezivanje horizontalnih kablovskih razvoda sa vie spratova na
isto spratno distribituvno mjesto.
Horizontalni kablovski razvod povezuje telekomunikacione utinice sa spratnim
distributivnim mjestom. Obuhvata horizontalne kablove, mehanike zavretke kablova i ranirno
polje u ormaru FD. Realizuje se bakarnim kablovima ili, samo u sluaju posebnih zahtjeva
optikim kablovima.

17

Ogranienja udaljenosti

Standardom su odreena ogranienja udaljenosti, odnosno, dozvoljena duina kablova
kako bi se osigurao rad to veeg broja raznih sistema na mreama strukturnog kabliranja.
Duina horizontalnog kabla, koji povezuje mjesto spratne koncentracije sa
telekomunikacionim utinicama, ne smije biti vea od 90m, mjereno od same utinice do take
zavretka kabla na mjestu koncentracije (Patch panel). Dozvoljena dodatna ukupna udaljenost od
utinice do korisnike opreme i od Patch panela do aktivne opreme je 10m. Ukupna udaljenost
koja iznosi 100m prilagoena je mogunostima 10BaseT Ethernet mree. Kasnije je ta udaljenost
prihvaena i za ostale vrste mrea jer se pokazalo da se ovom duinom horizontalnog kabla moe
pokriti vie od 95% stvarnih radnih prostora.
Duina okosnice kablovskog sistema zavisi od izabranog medijuma prenosa i tehnologije
same mree. U Tabeli 1 date su vrijednosti duine okosnice kablovkog sistema u metrima za
razliite mrene tehnologije preuzete iz najvanijih nacionalnih standarda tako da ne moraju
vaiti za sva podruja i za sve mrene tehnologije.

VRSTA MEDIJUMA CD-BD BD-FD CD-FD
Multimodni optiki kabl
1500
500 2000
10BaseFL 1500 500 2000
100Base-FX -
412 HD
2000 FD
412 HD
2000 FD
1000Base-SX - 550 550
10GBase-SR - 82 82
10GBase-LX4 - 300 300
UTP 300 500 500
10Base-T 100 100 100
100BaseTX - 100 100
1000BaseTX - 100 100
STP 700 500 700
Koaksijalni kabl 500 500 500
10Base-5 500 500 500
10Base-2 185 185 185
Tabela 1

18

KOMPONENTE STRUKTURNOG KABLOVSKOG SISTEMA

Mree strukturnog kablovskog sistema izvode se korienjem standardizovanih
komponenti, kablova, konektora i patch panela.
Kablovi
Kablovi se posebno specificiraju za vertikalnu a posebno za horizontalnu ravan kabliranja.
Danas se koriste tri vrste bakarnih etvoroparinih kablova u horizontalnoj ravni kabliranja:
UTP (Unshielded Twisted Pair) - neoklopljene upredene parice
FTP (Foilded Twisted Pair) folijom oklopljene upredene parice
STP (Shielded Twisted Pair) - oklopljene upredene parice.

Iako se sve tri vrste kablova mogu upotrebljavati kod strukturnih kablovskih sistema,
osnovna razlika se ogleda u njihovoj karakteristinoj impedansi i otpornosti prema
elektromagnetnom i radiofrekventnom zraenju. Karakteristina impedansa je veliina koja je
obrnuto srazmerna slabljenju kabla, to znai da vea impedansa omoguava manja slabljenja,
to opet za sobom povlai vei ACR odnos (ACR Attenuation to Crosstalk Ratio - odnos
slabljenja i presluavanja) koji karakterie kvalitet kabla i linka uopte (vii ACR predstavlja
bolji link).
Sa druge strane, poveanje karakteristine impedanse uslovljava i poveanje razmaka
izmeu parica unutar kabla, to kabl ini preterano glomaznim i nepodesnim za instaliranje (kabl
je krui i veeg je poprenog presjeka). Osim ovoga, pri izboru kablova posebno treba voditi
rauna o okruenju u kome e biti postavljeni, posebno o intenzitetu elektromagnetskog zraenja
kome e biti izloeni tokom eksploatacije.
Elektromagnetno zraenje se nalazi svuda oko nas i praktino je nemogue nai sredinu u
kojoj ga nema, poto izvore predstavljaju radio i TV predajnici, mobilni telefoni, raunari,
rashladni ureaji i sl. Do skora je samo upredanje parica (UTP) predstavljalo dovoljnu zatitu.
Naime, propusni opsezi koje su zahtjevale aplikacije u prolosti su bili daleko ispod 30 MHz, to
je gornja granica zatite upredanjem. Dananje aplikacije koriste propusne opsege reda veliine
100 MHz, to ako se u obzir uzme i injenica da difuzne radio stanice emituju u opsegu od 88 do
108 MHz, povlai zakljuak da je pored upredanja potreban jo jedan nivo zatite. Ovaj nivo
zatite pruaju FTP i STP kablovi. Kod FTP kablova se koristi aluminijumska folija debljine 25
mikrona koja je obmotana oko uporednih parica i koja usled povrinskog efekta odvodi
indukovano elektromagnetno zraenje na masu. Na ovaj nain, dananji kablovi su zatieni do
600 MHz. Slinu zatitu pruaju i STP kablovi, samo to se kod njih folije obmotavaju posebno
oko svake parice i zatim oko sve etiri zajedno. Ovakva struktura ini kabl jo otpornijim na
elektromagnetno zraenje, ali je skuplja.
Na osnovu injenice da se standardne brzine prenosa u lokalnim razunarskim mreama
mjenjaju skokovito kablovi su po EIA/TIA 568 standardu svrstani u kategorije (CAT) od kojih
svaka zadovoljava odreene gornje granine frekvencije. Pri tome postoji razlika izmeu brzine
prenosa i granine gornje frekvencije i odnos ova dva parametra zavisi od algoritma kodiranja
koji se koristi.
Po ISO11801 standardu kablovi su svrstani u klase A-F (Class), koje uglavnom
odgovaraju EIA/TIA kategorijama.
19

U poetku su se kategorije odnosile samo na UTP kablove ali danas proizvoai i druge
vrste kablova rangiraju po istim kategorijama.
Pregled kategorija kablova strukturnog kablovskog sistema:
CAT-1 (ISO Class A) ili TTP (Telephone Twisted Pair) koristi se za telefonske mree.
To je obina telefonska parica bez ikakvih zahtjeva za kvalitetom. Ova kategorija nije
obuhvaena standardom.
CAT-2 (ISO Class B) koristi se za telefonske mree i prenos podataka do 1Mb/s. To je
kvalitetna telefonska parica. Ova kategorija takoe nije obuhvaena standardom.
CAT-3 (ISO Class C) koristi se za telefonske mree i frekvencije do 16MHz. Primjenjuje
se za Ethernet 10Base-T mree i 16Mb/s Token Ring mree. Ne preporuuje se za
nove instalacije.
CAT-4 (ISO Class D extended) koristi se za telefonske mree i frekvencije do 20MHz.
Specificirana je kao proirenje kategorije 3. Primjenjuje se za Ethernet 10Base-T
mree i 1Mb/s Token Ring mree. Ne preporuuje se za nove instalacije.
CAT-5 (ISO Class D) koristi se za frekvencuje do 100MHz. Primjenjuje se za Ethernet
10Base-T, 100BaseTX, 1000BaseTX mree i ATM prikljuke brzina do 155Mb/s.
Kablovima ove kategorije se danas najee izvode raunarske mree.
CAT-5e (ISO Class D extended) je proirenje specifikacije CAT-5 parametrima
potrebnim za prenos podataka po vie parica odjednom. Koristi se za frekvencije do
100MHz. Primjenjuje se za Ethernet 100BaseTX, 1000BaseTX i ATM prikljuke
brzina do 622Mb/s.
CAT-6 (ISO Class E) koristi se za frekvencije do 250 MHz. Primjenjuje se za Ethernet
100BaseTX, 1000BaseTX i ATM prikljuke brzina do 622 Mb/s, 1.2Mb/s i 2.4Mb/s.
CAT-7 (ISO Class F) je novija kategorije kablova. Koristise za frekvencije do 600MHz.
Samo STP kablovi zadovoljavaju ovu specifikaciju. Primenjuje se za Ethernet
100BaseTX, 1000BaseTX i ATM prikljuke brzina do 622Mb/s, 1.2Mb/s i 2.4Mb/s.
CAT-7a (ISO Class F) je proirena kategorija 7. Koristise za frekvencije do 1000MHz.
Simulacijama je dokazano da je na 50 metara mogu prenos 50Gb/s, a na 15 metara je
mogu prenos 100Gb/s. IEEE jo ne istrauje ove brzine prenosa poto jo nema
aplikacija koje zahtjevaju ove brzine, a moda ih nee ni biti.

Pored bakarnih kablova za izgradnju mrea strukturnog kablovskog sistema koriste se i
optiki kablovi. Osnovne prednosti optikih kablova u odnosu na bakarne kablove su:
- veliki domet
- irok propusni opseg
- neosjetljivost na elektromagnetne uticaje
- male dimenzije i teina
- lako polaganje i montaa
- nemogunost presluavanja
U sluaju korienja optikih kablova za horizontalnu ravan, sistem se naziva FTTD
(Fiber to the Desk - optiko vlakno do krajnjeg korisnika). Takve topologije se koriste u
sluajevima kada je potreban izuzetno irok propusni opseg koji omoguavaju za sada samo
optika vlakna (iznad 1GHz).
20

U horizontalnoj ravni u ovim sluajevima se koriste multimodna optika vlakna.
Standardi predviaju upotrebu dve vrste multimodnih kablova i to 50/125 m ili 62,5/125 m,
pri emu prvi broj u oznaci predstavlja prenik jezgra, a drugi prenik omotaa vlakna (dakle,
jezgra su prenika 50 ili 62,5 m). Ovi kablovi se zavravaju u panelima i utinicama tako da im
je omoguen pristup preko konektora. Najee korieni tipovi konektora su ST, SC i u
posljedenje vrijeme LC i MT-RJ .
Svojstva optikog vlakna definiu se slabljenjem i irinom frekvencijskog pojasa na dve
standardne talasne duine 850nm i 1300nm. Ove dve talasne duine odgovaraju podrujima na
kojima je slabljenje minimalno.
Korienje optikih vlakana u horizontalnoj ravni predstavlja skuplje rjeenje, ne samo
zbog cijene optikih kablova ve prvenstveno zbog cijene aktivne opreme koja u tom sluaju
mora da ima optoelektronske komponente.
Najee se optika vlakna upotrebljavaju u vertikalnoj ravni i to je predvieno
standardom, osim u sluaju vertikalne ravni telefonije gdje je predviena upotreba vieparinih
bakarnih kablova. Vertikalna ravan povezuje vei broj horizontalnih ravni i najjednostavnije ju je
predstaviti kao kimu mree izmeu spratova objekta koji se umreava. Kao i u horizontalnoj
ravni, najee su u upotrebi multimodna vlakna.
Multimodna vlakna se upotrebljavaju i u ravni kompleksa, ali samo u sluajevima kada
njihova duina ne prelazi 2 km. U sluaju da se umreavaju objekti ija je meusobna udaljenost
vea od 2km, neophodna je upotreba monomodnog optikog vlakna. Osnovna razlika izmeu
multimodnog i monomodnog optikog vlakna je u preniku jezgra koji kod monomodnih iznosi
9m. Ta injenica uslovljava da monomodna vlakna imaju manja slabljenja ime je omoguen
prenos informacija na vea rastojanja. Meutim, ba zbog malih dimenzija, tee je ubaciti
signal u vlakno te je potrebna preciznija i skuplja aktivna oprema, a i trokovi proizvodnje i
instalacije su vii.

Konektori

Standardom su pokriveni konektori za UTP i STP kablove kao i za debeli i tanki
koaksijalni kabl.
Osnovna vrsta konektora, koji se koristi u sistemima strukturnog kabliranja sa UTP
vodovima je EIA/TIA RJ-45 modularni konektor (RJ Registered Jack). Utika se uvijek
montira na fleksibilni spojni kabl, a utinica se nalazi na prednjoj ploi aktivnog ureeja, Patch
panela ili utine kutije. Utika i utinica su nesimetrini tako da nije mogue nepravilno
prikljuivanje.
Raspored parica i vodia po kontaktima nije potpuno jednoznano odreen. Prema
EIA/TIA 568 standardu preporuene su dve varijante, T568A koja je kompatibilna sa ISDN
stadardom i T568B koja je kompatibilna sa AT&T i Ethernet standardom. U praksi je jedino
vano itavu instalaciju izvesti prema jednoj varijanti.
Telefonski prikljuci se esto spajaju prema USOC (Universal Service Order Code) koji
je kompatibilan sa T568A/B te je mogue jednoparine USOC ureaje vezati na T568A/B
oienje. Za vieparine USOC ureaje neophodno je USOC oienje i posebne prikljunice.
Optiki konektori se koriste za zavravanje optikih vlakana i njihovo prikljuivanje na
aktivnu opremu i Patch panele. Postoji nekoliko vrsta optikih konektora: ST, SC, LC FSD i
SMA.
21

Prenos optikim vlaknima je jednosmjeran pa se konektori uvijek koriste u paru. FSD
konektor je dvosmjeran a SC je modularan pa se dva mogu spojiti u jedan dvosmjerni. Optike
spojnice mogu biti jednosmjerne i dvosmjerne. Standardom EIA/TIA 568A predviena je
upotreba modularnih SC konektora (568SC) i spojnica za dvosmjerni prenos.

Patch panel

Patch paneli imaju ulogu kablovskih zavretaka i neophodni su da bi se pojedinana
utinica povezala sa potrebnim prikljukom na aktivnoj opremi. Osnovna taka u kojoj se
obavlja povezivanje je spratno distributivno mjesto.
Mogua su tri naina povezivanja aktivne opreme u kablovskom sistemu. Prvi nain
podrazumjeva postojanje Patch panela za opremu u voritu i drugog Patch panela za kablove.
Veza izmeu njih se ostvaruje posebnim spojnim kablom. Drugi nain podrazumjeva postojanje
samo Patch panela za zavravanje kablova odakle se posebnim spojnim kablom vezuju za
aktivnu opremu. Trei nain je direktno povezivanje kabla sa opremom. Kod ovog naina
problem je odstupanje od principa strukturnog kabliranja i za sada nain i podruje primjene nisu
standardizovani.
Duina segmenta kabla u sistemu strukturnog kabliranja esto je ograniena
maksimalnom udaljenou izmeu aktivnih elektronskih ureaja. Ova udaljenost zavisi od
slabljenja signala i presluavanja. Patch paneli unose dodatno slabljenje i presluavanje u vezu
izmeu aktivnih ureaja. Porastom brzine prenosa podataka po UTP kablovima, slabljenje je
postalo nezanemarljivo. Zato su standardima EIA/TIA 568 i ISO 11801 specificirani parametri
Patch panela prema kategorijama, slino kao za kablove. Neophodno je da kablovi i Patch paneli
i jednom strukturnom kablovskom sistemu budu iste kategorije.

Zahtjevi kod izvoenja instalacija

Kod izvoenja instalacije potrebno je pridravati se dodatnih pravila, koja su
specificirana osnovnim ili nekim dopunskim standardima. Radi se o polupreniku savijanja kabla
i udaljenosti od energetskih vodova. Poluprenik savijanja kabla definie se kako bi se izbjeglo
fiziko oteenje kabla i ouvale njegove elektrine performarse. Poluprenik savijanja definie
se u odnosu na prenik kabla D ili apsolutnom vrijednou kao to je prikazano u Tabeli 2.
KABL
POLUPRENIK
SAVIJANJA
UTP horizontalni 4D
UTP vertikalni 6D
UTP kod provlaenja 8D
STP 75mm
STP ojaan 150mm
optiki neoptereen 10D, min 30mm
optiki optereen 202D, min 30mm
22

Tabela 2
Udaljenost od energetskih kablova se kontrolie da bi se izbjeglo nepotrebno
presluavanje signala 50Hz i raznih smetnji izazvanih ukljuivanjem i iskljuivanjem potroaa.
Razlikuje se minimalna udaljenost od neoklopljenih i od oklopljenih enrgetskih kablova
vrijednosti su date u Tabeli 3.
ENERGETSKI KABL <2kV 2-5kV >5kV
neoklopljen, u blizini otvorenih ili plastinih
kanala sa vodovima
127mm 305mm 610mm
neoklopljen, u blizini metalnih uzemljenih
kanala sa vodovima
64mm 152mm 305mm
u metalnom uzemljenom kanalu, u blizini
metalnih uzemljenih kanala s vodovima
- 152mm 305mm
Tabela 3
Udaljenosti su znaajne za paralelno postavljene vodove. Ukoliko se radi o ukrtanju
kanala, mogu se u praksi tolerisati i manja odstojanja.

23

MJERENJA NA INSTALACIJAMA

Standardima EIA/TIA 568A i ISO 11801 specificirana su mjerenja na komponentama i
gotovim instalacijama. Mimo stanandarda, neka se mjerenja obavljaju kod odravanja instalacija.
Mjerenja na komponentama obavljaju se s ciljem odreivanja kategorije kojoj pripada ta
komponenta. Pri tome moraju biti zadovoljena sva mjerenja a ne samo neka. Nakon obavljenih
mjerenja (atestiranja), proizvoa dobija pravo oznaavanja i prodaje svog proizvoda pod
postignutom kategorijom. Mjerenja na komponentama se naelno ne obavljaju kod izvoenja
instalacija. Dovoljno je kupiti komponente od renomiranog proizvoaa, pogledati njegove
reference, nivo tehnike podrke i duinu garantnog roka. Izuzetno, kod velikih isporuka moe se
od proizvoaa traiti da prezentuje svoju tehnologiju mjerenja i standardne rezultate. Jedna od
garancija kvaliteta je i postizanje neke od ISO-9000 kategorija, koje svjedoe o nivou
organizacije, dokumentacije i kontrole kvaliteta kod proizvoaa.
Mjerenja na instalacijama obavljaju se u cilju provjere da li je instalacija izvedena na
nain koje je svrstava u deklarisanu kategoriju. Ova mjerenja se obavljaju na terenu, nad
zavrenom instalacijom i obino su dio procedure primopredaje radova. Mjerenja na
instalacijama obuhvataju kontrolu rasporeda parica, identifikaciju kabla i mjerenje elektrinih
karakteristika. Kod elektrinih mjerenja javlja se problem mjerenja karakteristika fiksnog dijela
instalacije i karakteristika itavog kanala.
24

Mjerenja kod odravanja obavljaju se tokom ivotnog vijeka mree. U svakodnevnom
radu moe doi do raznih kvarova, izazvanih mehanikim ili elektrinim oteenjima opreme.
Osim mjerenja koja se obavljaju kod primopredaje instalacije, mjerenja kod odravanja ukljuuju
i lociranje kabla u kanalu i odreivanje mjesta prekida.
Mjerenja na optikim kablovima slina su mjerenjima na bakarnim kablovima i
obuhvataju test kontinuiteta, lociranje prekida, lociranje poloaja voda u kanalu, mjerenje
slabljenja i mjerenje duine i mjesta kvara.

Testiranje kvaliteta izvedenih inastalacija

Duina segmenta mora biti usaglaena sa IEEE 802.3u 100Base-TX standardom od 100
metera po segmentu, korienjem 24AWG UTP kabla. Potrebno je nekon polaganja kabla
izmeriti stvarnu duinu koja je postavljena. Ova duina ne bi smela da prelazi 90 metara izmeu
Patch-panela i utinica u sobama (zbog slabljenja koja unose konektori). Neophodno je takoe
provjeriti da li su parice na konektorima ispravno rasporeene. Standardi koji moraju biti
zadovoljeni su:
ISO/IEC 11801 klasa E
Provjera se vri pomou ureaja za ispitivanje i mjerenje performarsi kabla sa upredenim
paricama u lokalnim mreama. Sastoji se iz dve jedinice koje se postavljaju na suprotnim
stranama kabla i koje komuniciraju jedna sa drugom. Glavna jedinica inicira sve testove, dok
udaljena zatvara petlje, prikuplja i alje rezultate svakog mjerenja. Obe jedinice su
sinhronizovane i svi testovi se obavljaju automatski.

Slika 2 Ureaji za testiranje mree
25

Ispitivanje i mjerenje UTP kablova

TIA TSB 67 standard
Aplikacije koje koriste brzine prenosa podataka od 100Mbps i vie pred kablovski sistem
postavljaju velike zahtjeve to se tie performarsi. Jedini nain da se osigura da e kablovski
sistem podrati tako visoke brzine prenosa podataka je da se provjeri da li performarse
instalirane kablae odgovaraju "Category 6" standardu.
EIA/TIA-568 standardom specificirane su performarse elemenata kablovskog sistema
(kabl, konektori, Patch kabl), ali tim standardom nisu specificirane potrebne performarse
kablovskog sistema.
TIA je zbog gore navedenih razloga 1993. godine formirala tim iji je zadatak bio da
formulie standard za testiranje UTP link-ova. Kao rezultat njihovog rada nastao je TSB-67
(Transmision Performarce Specifications for Field Testing of Unshielded Twisted-pair Cabling
Systems) standard. Ovaj standard je objavljen oktobra 1995 godine i on definie kako treba
testirati instaliranu kablau, specificira performarse kablovskog sistema i minimalnu tanost
mjernih instrumenata.
Po ovom standardu potrebno je provjeriti etiri parametra UTP kabla:
- pouzdanost konektovanja (wire map)
- duinu,
- slabljenje po parici (Attenuation)
- nivo presluavanja (NEXT - Near End Crostalk)
U TSB-67 standardu specificiraju se maksimalna duina, slabljenje i presluavanje za dve test
konfiguracije: Basic link konfiguraciju i Channel konfiguraciju

26

Basic link test i Channel test:

Slika 3 Chanel test

Channel test konfiguracija obuhvata cijeli link od jednog do drugog kraja, ukljuujui i
patch kablove na oba kraja.
27

Slika 4 Basic test
Basic link test konfiguracija obuhvata onaj dio linka od zidne utinice do patch panela.
28

Wire Map test

Slika 5 Testiranje ispravnosti konekcije parica
U wire map testu provjerava se da li raspored ica duinom cijelog linka odgovara
standardu. Ovaj test provjerava da nije dolo do sledeih anomalija: prekida, kratakog spoja,
ukrtene parice, obrnute parice i podjeljene parice (split pair).
Testiranje duine kabla

Slika 6 Testiranje duine kabla

29

Veina tipova mrea ima specificirane maksimalne duine segmenta kojim se
obezbjeuje ispravan rad mree. Zato je test duine veoma bitan za funkcionisanje mree.
Duina kabla mjeri se na sledei nain: u isto vrijeme kada se emituje signal startuje se tajmer,
signal putuje kroz kabl dok ne doe do take gdje se mijenja impedansa (prekid, kratak spoj,
oteenje na kablu) gdje se onda cijeli signal ili njegov dio reflektuje nazad. Kada reflektovani
signal doe do mjernog instrumenta tajmer se zaustavlja. Pomou vremena koje je tajmer
izmjerio i poznate brzine kojom signal putuje kroz kabl (daje je proizvoa kabla, NVP
parametar) rauna se duina kabla.

Slabljenje po parici (Attenuation)

Slika 6 Slabljenje signala

Kod attenuation testa mjeri se smanjenje snage signala (slabljenje) duinom linka.
Slabljenje se mjeri na nekom frekvencijskom opsegu i mjeri se u decibelima (dB). Slabljenje
varira u zavisnosti od duine kabla i frekvencije. Slabljenje raste sa porastom duine i
frekvencije.
Uzroci velikog slabljenja obino su: nekvalitetan Patch kabl, loe uraena terminacija
kabla (konektor, modul u pe panel-u), prevelika duina i komponente koje ne odgovaraju
standardu.

30

Nivo presluavanja (NEXT)
NEXT TEST (Near End Crostalk)

Slika 7 NEXT test presluavanja
U NEXT testu mjeri se presluavanje izmeu parica u UTP kablu duinom cijelog linka.
NEXT se mjeri u decibelima (dB), visoka dB vrijednost koja se obino naziva mali NEXT je
poeljna (na primjer 48dB) jer to znai postoji velika razlika izmeu poslatog signala i
rezultirajueg NEXT-a. Mala dB vrijednost (na primer 20dB) se naziva veliki NEXT i ona
oznaava da dolazi do znaajnog presluavanja izmeu parice kroz koju prolazi signal i drugih
parica. Obino uzroci velikog NEXT-a su: nekvalitetan Patch kabl, loe uraena terminacija
kabla (konektor, modul u Patch panel-u), podjeljena parica, komponente koje ne odgovaraju
standardu.
ISO/IEC 11801-2000
Pored ve navedenih testova ovaj test specficira dodatno i testove za:
- DC otpornost
- Impedansu
- ACR vrijednost za sve parice (odnos slabljenja /presluavanja)
Provjera se vri pomou ureaja za ispitivanje i mjerenje performarsi kabla sa upredenim
paricama u lokalnim mreama. Sastoji se iz dvije jedinice koje se postavljaju na suprotnim
stranama kabla i koje komuniciraju jedna sa drugom. Glavna jedinica inicira sve testove, dok
udaljena zatvara petlje, prikuplja i alje rezultate svakog mjerenja. Obe jedinice su
sinhronizovane i svi testovi se obavljaju automatski.
31

Pomenutim ureajem moe se obaviti:
- Mjerenje i provjera karakteristika kabla u odnosu na odreeni standard:
- Testiranje otvorene, ukrtene ili razdvojene parice
- Mjerenje presluavanja na bliem kraju (NEXT test)
- Mjerenje duine upredenih parica u metrima
- Mjerenje kanjenja usljed propagacije
- Mjerenje impendanse svake parice kabla
- Mjerenje odvoda na kablu
- Mjerenje otpora svake parice
- Mjerenje koeficijenta slabljenja za sve kombinacije parica kabla
- Mjerenje gubitaka signala kroz kabl i lokacija mjesta odvoda na kablu
- Lociranje mjesta presluavanja na kablu
- Crtanje krive NEXT i ACR nivo slabljenja/presluavanja
Navedeni testovi treba da zadovoljavaju potrebne karakteristike da bi se dobio sertifikat za
mreu kategorije 6.

32

USVOJENO RJEENJE PASIVNE MRENE OPREME

Na sledeoj slici prikazana je okosnica mree u rudniku i termoelektrani Gacko, kao i
tip upotrebljenih veza. Redudantnost veza ostvarena je kroz trougao koji ine z grada zajednikih
slubi, zgrada tehnike pripreme i distribucioni centar. Distribucioni centar vezan je beinim
linkom na preostale dve z grade, a trougao zatvara veza optikim vlaknom izmeu zgrada
zajednikih slubi i tehnike pripreme.

Slika 8 Blok ema mree RiTE Gacko
33

V
o
z
n
i

p
a
r
k
Tehni ka
priprema
Rest oran
Zajedni
be
ke
sl u
Hemijska
laboratorija
p
o

m
e
t
a
l
n
o
j
k
o
n
s
t
r
u
k
c
i
j
i
Radionica
Distributivni
centar

Slika 9 Raspored objekata i trase optikog kabla u krugu RiTE Gacko
34

Zbog malog broja predvienih prikljuaka ekonomski je neisplativo postavljati
redudantne beine ureaje i na njih. U sluaju da se pojavi potreba i za tim dovoljno bi bilo
nabaviti dodatni wireless bridge ureaj ija antena bi bila usmjerena na bilo koju od ve
postojeih (naravno i uz neophodna programska podeavanja ureaja).
Sva optika vlakna koja se koriste za vezu moraju biti halogen-free tipa sa prenikom
50/125m. Bakarni kablovi koji se koriste za horizontalni razvod moraju biti halogen-free STP
kablovi kategorije 6 koji su uzemljeni u rek ormaru. U istu kategoriju moraju spadati i patch
paneli i utinice koje se koriste.
Za veze optikim vlaknima potrebno je koristiti indoor/outdoor kablove koje je
istovremeno mogue koristiti za postavljanje u i izvan zgrada. Naroito je vano da ovi kablovi
posjeduju zatitu od glodara. Veza izmeu z grade zajednikih slubi i tehnike pripreme mora
imati 8 vlakana radi eventualnog kasnijeg proirenja kapaciteta veza, dok za preostale veze je
dovoljan kabl sa 4 optika vlakna. Prenik vlakana od 50/125m obezbjeuje eventualni kasniji
prelazak na brzinu veze od 10GB/s na svim pravcima, osim za vezu ka zgradi hemijske
laboratorije. Zbog udaljenosti ovakva veza bi zahtjevala monomodno optiko vlakno, to je
ekonomski neisplativo (pogotovo zbog malog broja prikljuaka).
Za vezu, ukoliko je to mogue treba koristiti postojee ahtove koji su oznaeni na
situacionom planu. Poto su postojei kanali izmeu ahtova ispunjeni, a na pojedinim mjestima
nema ni slobodnog prostora u ahtovima u projektu su predviene cijene za kompletno
postavljanje novih veza.
Za vezu od utinice do raunara treba koristiti UTP kablove radi izbjegavanja problema
sa lutajuim strujama koje se eventualno mogu pojaviti na uzemljenju u sluaju neispravnih
elektrinih instalacija.
U obe varijante postojeu raunarsku mreu od 10 sekundarnih radnih stanica u sklopu
sistema za upravljanje i zatitu bloka TE (Ovation) treba povezati na novu raunarsku mreu.
Switch koji se trenutno nalazi u zgradi tehnike pripreme treba smjestiti u rek ormar na istoj
lokaciji. Trenutno su raunari direktno kablovima povezani na postojei switch. Postepeno ove
raunare treba prebacivati na novu mreu, pri emu bi postojei switch trebalo povezati preko
predvienog prikljuka u novu mreu. Ovi raunari treba da predstavljaju poseban VLAN u
novoj raunarskoj mrei.

35

AKTIVNA OPREMA

LAN (Local Area Network) je mrea koja pokriva relativno mala geografska podruja i
za koju su karakteristini protoci podataka velikih brzina. Ove mree povezuju radne stanice,
tampae, servere i druge ureaje. Povezivanje ureaja u LAN mree prua prednosti kao to su:
mogunost dijeljenja ureaja i aplikacija na mrei, razmjena podataka izmeu korisnika i
komunikacija izmeu korisnika putem elektronske pote. LAN protokoli funkcioniu na najnia
dva sloja OSI referentnog modela, tj. na nivou fizikog sloja i sloja veze. Za LAN su
karakteristine tri metode transmisije paketa: unicast, multicast i broadcast.
Kod unicast transmisije paket se alje od izvora do jedinstvenog odredita.
Kod multicast transmisije vri se kopiranje paketa, a zatim njihovo slanje na vie vorova
u mrei.
Na slian nain se paket kod broadcast transmisije kopira i alje svim vorovima u mrei.
Izvorini vor vri adresiranje paketa koristei broadcast adresu. Paket se zatim alje na mreu
koja pravi kopije paketa i alje kopiju svakom voru u mrei.
Najee koriena tehnologija u LAN okruenju je Ethernet (Fast, gigabit). irini
primjene ove tehnologije najvie je doprinjela jednostavnost realizacije i univerzalnost primjene
u razliitim uslovima i to je jedan od razloga to se ova tehnologija neprestano razvija i
usavrava. Prve Ethernet mree su nudile protok od 10Mb/s i domet od 185 i 500 metara (10B2 i
10B5) uz korienje koaksijalnog kabla kao medijuma za prenos podataka. Naredna generacija je
donijela protok od 100Mb/s i korienje parica u ulozi medijuma (Fast Ethernet), da bi poslednja
nudila ak 1Gb/s preko optikog kabla (Gigabit Ethernet). Danas se govori i o 10-gigabitnom
Ethernet-u.
36

Fast Ethernet je zadrao metod pristupa medijumu CSMA/CD (Carrier Sense Multiple
Access with Colision Detection) koji se dokazao u Ethernet realizacijama kao i formate paketa
koji su ranije korieni. To omoguava jednostavnu integraciju Fast Ethernet i Ethernet mrea
to olakava nadgradnju postojeih 10-megabitnih mrea i integraciju sa 100-megabitnim
mreama, jer nema potrebe za prepakivanjem podataka. Kao medijumi se koriste UTP, FTP, STP
kablovi najmanje kategorije 5 sa dometom do 90 metara i/ili multimodni optiki kablovi sa
dometom do 2 km. Uglavnom se koristi topologija zvijezde za razliku od klasine Ethernet
tehnologije gdje su se koristili koaksijalni kablovi i topologija magistrale.
Kod Fast Etherneta CSMA/CD metod pristupa medijumu podrazumjeva prenos podataka
u half-duplex reimu kada su na mrei samo radne stanice i hub, a kada se koriste i switch-evi
tada je mogu i full-duplex prenos. Tada je mogue da se ostvari protok od 200Mb/s na jednom
kablu (po 100Mb/s u oba smjera) to je vei protok nego u sluaju korienja FDDI tehnologije.
U full-duplex reimu rada nema kolizija jer se slanje i prijem podataka izmeu dva ureaja
obavlja po nezavisnim kanalima. Ali tada je switch usko grlo sistema tj. u pitanju je njegova
mogunost da prosljedi itav saobraaj koji dolazi na portovima. To se rjeava tako to neki
proizvoai prave interne magistrale sa protokom koji je jednak zbiru protoka svih portova, dok
se drugo rjeenje zasniva na definisanju prioriteta pojedinih portova i poveanju memorije za
bafere na portovima.
Fast Ethernet je jednostavan za implementaciju i zbog velike slinosti sa 10-megabitnim
Ethernet mreama lako se vri nadgradnja i obezbjeuju dobre performarse.
Gigabit Ethernet je relativno mlada tehnologija u kojoj su izvrene promjene u veliini
paketa tako to je poveana njegova minimalna veliina u cilju odranja dometa mree koji su
dostignuti u prethodnim generacijama Ethernet mrea. Standardi koji se odnose na ovu
tehnologiju su 802.3z za optike kablove i 802.3ab za UTP kablove. Karakteristike su:
- protok na fizikom nivou od 1 Mb/s
- isti format paketa (samo je veliina paketa drugaija) kao u Ethernet i Fast Ethernet
realizacijama to omoguava laku nadogradnju
- i dalje se emituje na uestanosti od 100 MHz to omoguava postizanje 1Mb/s i sa
starim UTP CAT 5 kablovima gdje se emitovaje vri po sve etiri parice UTP kabla
- full-duplex i half-duplex reim rada
- topologija zvijezde
- CSMA/CD metod pristupa medijumu sluaju shared implementacije
- domet od 500 metara za MM optiki kabl (260m za vlakno 62.5/125 m, a 550 m za
50/125 m vlakno
- domet od 2000 metara za SM optiki kabl (za vlakno 50/125 m), a 550 metara za
vlakno 62.5/125 m
Gigabit Ethernet je prva tehnologija koja je ponudila ovako visok protok pod
prihvatljivim finansijskim uslovima zbog ega se smatra za vrlo pogodno rjeenje u realizaciji
okosnice lokalne raunarske mree. Visok protok omoguava vee korienje multimedijalnih
aplikacija, ali mana je to nije garantovan kvalitet servisa.
Infrastrukturu lokalne raunarske mree ini pasivna i aktivna komponenta. Pasivnu
komponentu ini strukturni kablovski sistem a aktivnu ine switch-evi i drugi ureaji pomou
kojih se realizije saobraaj u okviru mree. Ruter je specifian ureaj koji se nalazi na periferiji
LAN mree i ima ulogu da je povee sa drugim mreama.

37

Poslednjih godina, kao nadogradnja standardnih LAN mrea sa strukturnim kablovskim
sistemom, javlja se beini Ethernet koji je opisan standardom IEEE 802.11.
Poetna verzija ovog standarda formirana je sredinom 1997. godine, tako to je za rad
beinih Ethernet sistema odreena radna frekvencija od 2,4 GHz i dve brzine prenosa podataka,
od 1Mb/s i 2Mb/s. Ponuene su dve tehnologije prenosa radio signala: FHSS i DSSS. FH
oznaava Frequency Hopping (skakanje po frekvencijama), a DS Direct Sequence (niz skokova),
dok SS na kraju ovih skraenica oznaava Spread Spectrum, tehnologiju prenosa signala ispod
nivoa uma (proireni spektar).
irenje podrke 802.11b standardu ubrzo je dovelo do postavljanja pitanja
kompatibilnosti opreme brojnih proizvoaa, zbog ega je formirano udruenje pod nazivom
"Wireless Ethernet Compatibility Alliance" - WECA. WECA je formirala test program za
sertifikaciju opreme pod 802.11b standardom i svoj garantni znak je potpisala Wi-Fi oznakom.
Za funcionisanje beinog Etherneta potrebni su sledei elementi:
- radio kartica - umjesto standardnih mrenih kartica ili modema u korisnikim
ureajima,
- Access point ureaji - pristupne take
- postojea LAN mrea - pomou koje se pristupa serverima i Internet-u.
Tipino rastojanje koje se ovakvim ureajima pokriva je od 50 do 100m zatvorenog
prostora. Komunikacija izmeu 802.11 radio kartice i Access Point-a se obavlja preko zajednike
radio frekvencije. Na Access Point ureaju se izabere radni kanal, a radio kartica se samo
automatski podeava na frekvenciju Access Pointa sa najjaim signalom.
Da bi se obezbjedila podrka za roming (kretanje korisnika) radio kartica periodino
skenira sve Access Point-e i povezuje se onim koji ima najjai signal. Zbog ovoga je potrebno da
se susjedni Access Point ureaji podese na frekvencije koje imaju najmanje preklapanje spektra.
Veina beinih LAN mrea rade u takozvanom "infrastrukturnom" reimu koji zahtjeva
postojanje centralnih taaka - Access Point-a. U ovakvoj organizaciji Access Point ureaj
obezbjeuje vezu sa LAN mreom i tako povezuju beine korisnike sa serverima i Internet
aplikacijama.
Dodatna mogunost predviena 802.11 standardom je "Ad Hoc" reim, u kome radio
kartice rade nezavisno od centralnog kontrolera (Peer-to-peer). Korisnici portabl raunara su tako
u mogunosti da razmjene datoteke, ili oforme radnu grupu bez ikakvih instaliranih kablova i
druge komplikovane mrene opreme. Sistemi u Ad Hoc reimu su time veoma interesantni za
razne ekipe i hitne slube koje se bore protiv prirodnih (i drugih) katastrofa i nemaju ni vremena,
ni uslova da razvuku kablove i postave standardnu raunarsku opremu.
Standard 802.11b definie ukupno 14 frekvencija (ili kanala) unutar ISM opsega na 2,4
GHz. (ISM je skracenica za Industry, Scientific & Medical opseg radio frekvencija koji se koristi
bez licence). U Americi su dozvoljeni kanali od 1 do 11, u veem delu Evrope kanali od 1 do 13,
a u Japanu samo jedan kanal - kanal 14.
Pria o 802.11b kanalima nije jednostavna, jer se radi o signalima koji zauzimaju oko 30
MHz spektra, dok su pri tome pojedini kanali razmaknuti na samo 5 MHz!
Bilo koji mreni adapter koji primi signal drugog 802.11b adaptera ili Access Point-a moe da se
istog trenutka pridrui mrei - osim ako nije ukljuen sigurnosni WEP protokol.
38

WEP je skracenica za Wireless Encription Protocol i dovoljna je zatita za veinu
sistema, osim onih koji trae izuzetno visok stepen zatite.
Kljuevi za kriptografsku zatitu su duine 40, 64 i 128 bita i za ispravan rad svi vorovi
mree trebaju da koriste istu duinu kljueva.
Sa punim signalom 802.11b ureaji daju 3,5 - 4,5 Mb/s sa iskljuenom WEP
enkripcijom. Razlog je u half-duplex reimu rada (u jednom trenutku uredaj ili alje ili prima).
Pri ovome treba voditi rauna da zidovi i druge prepreke slabe signal, to dovodi do
daljeg pada brzine prenosa.
Standard 802.11g omoguava brzinu prenosa od 54Mbps, pri emu se u realnim radnim
okruenjima najvee brzine postiu na rastojanjima od 20-30m.
Wireless veze se koriste i za povezivanje razliitih segmenata lokalnih mrea. Brzina
veze u ovim sluajevima zavisi od udaljenosti lokacija, upotrebljene snage na izlazu ureaja i
tipa upotrebnjenih antena. Maksimalna razdaljina koju je mogue postii je oko 40 km (u
ovakvim sluajevima uticaj ima i zakrivljenost zemnjine kugle, kao i visina na koju su
postavljene antene). Za ovakve namjene wireless ureaji rade u takozvanom bridge reimu. Ovo
su ili posebni ureaji ili su napravljeni tako da se moe izabrati da li e ureaj raditi kao bridge
ili Access Point. Postoje i ureaji koji istovremeno mogu vriti obe funkcije.

UREAJI KOJI SE KORISTE U LAN MREAMA

Switch

Switch je ureaj koji centralizuju kabliranje i pomou komutacije uklanja nepotrebne
broadcast-e u lokalnoj mrei. Mreni paketi koji stiu na dolazni port, samo se komutiraju na
odlazni port kojim se odvode do svojih odredita. Ostale radne stanice nikada ne vide pakete koji
im nisu upueni. Switch-evi koriste za povezivanje vie segmenata lokalne mree ili za
povezivanje pojedinanih radnih stanica ili servera sa mreom.
Kada se koristi standardna poludupleksna Ethernet CSMA/CD tehnologija, domen
difuznog upuivanja je ogranien samo na dva ureaja: port switch-a i raunar prikljuen na
njega. To znai da je povean propusni opseg lokalne mree do stanja u kome svaki raunar
prikljuen na switch ima cjelokupni propusni opseg samo za sebe. Switch je omoguio ostvarenje
jo jednog koncepta u Ethernet tehnologiji, a to je komunikacija u full duplex reimu rada. To
znai da port switch-a moe da prenosi okvire do radne stanice preko jednog provodnika, dok
radna stanica alje portu switcha- okvire preko drugog. Poto nema nadmetanja ureaja, switch i
radna stanica mogu istovremeno meusobno da razmjenjuju okvire.
U komutaciji se koriste razliite arhitekture. Zbog toga to je komutacija novija
tehnologija isprobani su razliiti naini da se ona realizuje. Kada switch prosljeuje pakete preko
odabranog porta, postoje dva reima rada: cut-trough i store-and-forward.
Switch-evi koji rade u reimu cut-trough zapoinju prenos dolaznog okvira na odlazni
port odmah po prijemu zaglavlja ili posle primljenih oko 20 do 30 bajtova. Switch-u, da bi
odredio port na koji treba da prosledi okvir, potrebna je samo adresa odredita, koja se nalazi u
zaglavlju okvira. Switch nastavlja dalje prijem informacija koje zatim prenosi dalje, sve dok se
okvir ne prebaci sa jednog na drugi port. Prednost ovog reima rada je njegova brzina, ali ova
metoda ima i nekoliko nedostataka. Switch zapoinje slanje podataka, prije nego to je utvrdio da
39

li je paket na neki nain oteen. Ako okvir sadri oteene podatke, switch to moe da otkrije
tek poslije prijema cijelog okvira i izraunavanja CRC vrijednosti.
U reimu komutacije tipa store-and-forward, switch prije nego to zapone slanje okvira
na odgovarajui port, prvo ga uskladiti u sopstvenu memoriju. Komutacija na L3 nivou je
mjeovita tehnologija koja objedinjuje brzinu switch-eva sa sposobnou rutera da analizom
segmenta lokalne mree donese odluke o prosljeivanju paketa. To je spoj najboljih osobina obe
tehnologije, jer se njime postie izolovanje emisija i sposobnost segmentiranja kao kod rutera.
Ureaji koji imaju ovakve osobine se nazivaju L3 switch-evi. Za optereenja sa malim obimom
saobraaja ovi uraaji rade vrlo slino kao ruteri.
Savremeni switch-evi, pored smanjenja obima mrenog saobraaja, rjeavaju i vie
drugih problema. Jo jedna primjena switch-eva je formiranje virtuelnih lokalnih mrea, mrea
VLAN (virtual LAN). Pored smanjenja broadcast domena, switch-evi konfigurisani za
korienje u VLAN mreama mogu da rijee i druge probleme, kao to su: izmjena fizike
topologije lokalne mree, bezbjednost lokalne mree, centralizovano upravljanje veim brojem
lokalnih mrea i zadavanje ogranienja saobraaja vieznanog upuivanja.

Wireless ureaji
Wireless ureaji se proizvode kao:
Bridge koji transparentno povezuje beinu i LAN mreu.
NAT Ruter koji prevodi saobraaj sa beine mree na LAN mreu, ali ne i u obrnutom
smjeru (NAT Network Address Translation je tehnika zatite i "skrivanja"
podmree)
NAT Ruter + bridge koji spaja beinu i LAN i zatim ih ruterom povezuje sa Internet-om
pomou jedne IP adrese. Ovi ureaji najee imaju ugraen kablovski ili DSL
modem.
802.11 ureaji tipino pokrivaju rastojanja od oko 100m zatvorenog prostora, sa standardnim
neusmjerenim antenama. Vea rastojanja se pokrivaju sa vie Access Point ureaja ili primjenom
antena sa veim pojaanjem (usmjerene antene).
Sutina problema dometa beinih ureaja je u slabljenju signala pri prolasku kroz
vazduh i prepreke. Za izradu dobrog beinog sistema potrebno je dobro poznavanje uzroka
slabljenja signala. Borba sa slabljenjem poinje pri planiranju pozicija za Access Point ureaje
tokom kljune faze planiranja instalacije: Radio frekventne analize lokacije. U tabeli 4 su data
slabljenja u decibelima (db) za najece "prepreke" radio signalu u kancelarijama.
Gipsani zid 3 dB
Stakleni zid sa metalnim ramom 6 dB
Zid od cigle ili bloka 4 dB
Kancelarijski prozor 3 dB
Metalna vrata 6 dB
Metalna vrata u zidu od cigle 12.4 dB
Tabela 4
40

Proraun slabljenja u zatvorenim prostorima je veoma komplikovan, ali se moe
oekivati oko 100 dB slabljenja na rastojanju od 60 m za 802.11b ureaje na 11 Mbps. 100 dB je
otprilike ukupno slabljenje koje 802.11b ureaji mogu da izdre.

Ruter

Ruter radi na nivou treeg sloja OSI modela, odnosno na nivou mrenog sloja. Mreni
sloj nudi logiko adresiranje koje olakava organizovanje mrea i rutiranje saobraaja izmeu
njih, ime se prevazilazi linearni adresni prostor, koji obezbjeuju ureaji nieg nivoa. Svaki
Ruter ima dva ili vie mrenih interfejsa. Jedan ili vie ovih interfejsa povezuje ruter sa WAN
mreom, a ostali sa segmentima LAN mree. Na jednom mrenom interfejsu Ruter prima paket,
a onda donosi odluke o njegovom usmjeravanju na osnovu toga koji e ga interfejs najbolje
otpremiti do njegovog krajnjeg odredita. Paket se prosleuje na port koji moe da vodi do
drugog ruter-a ili LAN segmenta koji je direktno povezan sa ruterom.
Ruter je ureaj koji moe da povee razliite LAN segmente u jednu LAN mreu koja
prevazilazi granice nametnute topolokim standardima lokalne mree. Sam Internet je najbolji
primjer velike zbirke pojedinanih mrea kojima se decentralizovano upravlja. Ruter-i povezuju
hiljade njegovih mrea i odreuju kako se najbolje isporuuju informacije od jednog do drugog
klijenta koji se nalazi u razliitim mreama. Osnova svega je u stalnom mijenjanju i auriranju
informacija o rutiranju. Evidenciju o tim Ruter-ima vodi tabela rutiranja, koja moe da obuhvati
vie aktivnih mrenih ureaja na putu do krajnjeg odredita. Svaki Ruter koji se nalazi na putu
do odredita zna sledei skok na putanji. Za formiranje ruting tabele, njeno auriranje i
odabiranje najboje putanje do odredita koriste se routing protokoli.
Postoje dve osnovne vrste protokola rutiranja: unutranji IGP (Interior Gateway
Protocols) i spoljanji protokoli EGP (Exterior Gateway Protocols). Unutranji protokoli
obavljaju funkcije rutiranja u autonomnim sistemima. Primjeri ovih protokola su RIP, OSPF,
IGRP, EIGRP i IS-IS. Pod autonomnim sistemom podrazumjevamo mreu ili grupe mrea koji
su pod jedinstvenom administracijom i sa jedinstvenim pravilima za rutiranje.
Spoljanji protokoli obavljaju funkcije rutiranja izmeu autonomnih sistema i povezuju
ih sa Internetom. Primjer eksternog protokola rutiranja je BGP.

Sigurnost sistema i veza ka Internetu

Jedan ovako kompleksan sistem mora posjedovati mogunost zatite ne samo od
neovlaenog pristupa spolja, ve i iznutra, to postavlja dodatne zahtjeve pri projektovanju. Iz
tog razloga se svaka pojedinana mrea posmatra kao zaseban sistem koji treba tititi. Za tu
namjenu se obino koriste specijalizovani ureaji, tzv. firewall ureaji.
Princip funkcionisanja firewall ureaja u jednoj LAN mrei prikazan je na slici 10
41

Slika 10 - Princip funkcionisanja firewall ureaja u jednoj LAN mrei
TCP/IP komunikacija je usmjerena komunikacija orjentisana na principu uspostave veze
izmeu 2 ureaja koji imaju odreene IP adrese. Komunikacija izmeu IP adresa se odvija po
odreenim portovima koji sa obe strane veze mogu biti u rasponu od 0 do 65535.
Postoje predefinisani portovi (najee oni ispod 1024) na kojima rade odreene
aplikacije i odreeni servisi kao to su WWW, FTP, MAIL, SNMP, TELNET i sline.
Savremen princip zatite podrazumjeva da se svijetu odnosno javnoj mrei dozvoli
pristup dijelu nae lokalne mree koja je predviena da prua neke od pomenutih servisa, i to
samo na portove koji su neophodni za kvalitetno funkcionisanje ovih servisa.
Kvalitetna zatita lokalne mree se radi u 3 sloja :
- Spoljnja mrea i router ka spoljnjoj mrei koji filtrira ulazne portove i dozvoljava
ulaz samo na portove na kojima pruamo odreene servise
- Izolovani LAN, bastion hosts ili takozvana Demilitarizovana Zona
u kojoj se nalaze serveri koji odravaju servise kako za spoljnju tako i za
unutranju mreu
- Lokalna mrea sa routerom na kome se filtrira sav saobraaj ija inicijalna
konekcija ne potie iz unutranje mree

Izolovani LAN se najee preko namjenskog firewall ureaja povezuje sa spoljnjim i
unutranjim router-om radi jo kvalitetnije detekcije evetualnih neovlaenih pokuaja upada u
lokalnu mreu.
42

Softverski firewall

Prvi nivo zatite je podizanje softverskog firewall-a na ruter-u koji slui za vezu prema
Internetu. Na taj nain vri se filtriranje paketa na osnovu odreenih unapred definisanih pravila
(Access liste,). Polisu (pravila saobraaja) je potrebno definisati u skladu sa potrebama
poslovanja. Funkcije zatita u Firewall softveru:
Access liste
TCP intercept
NAT
Dinamike Access liste
Refleksivne Access liste
Log poruke
Zatita samog ureaja
Context Based Access control
Mogunost zabrane Java apleta
Sprjeavanje Flooding napada

Hardverski firewall

Drugi nivo zatite veze ka Inernetu ini hardverski firewall. Kako je u pitanju ozbiljan
informacioni sistem, potrebno je posvetiti veliku panju zatiti mree i trebalo bi obavezno
staviti hardverski firewall. Hardverski firewall je ureaj specijalizovane namjene koji filtriranje
vri na osnovu stanja sesije.
Korienjem hardverskog firewall-a postie se maksimalna bezbjednost raunarske
mree. Hardverski firewall je idealan u okruenjima koji rade na velikim brzinama i imaju
neprekidnu konekciju sa Internetom. U jednom ureaju su podrane robusne mogunosti zatite
uz velike mogunosti upravljanja mreom sa udaljenih lokacija, s tim to su zadrane osobine
mree.
Firewall je namjenski ureaj koji sadri niz servisa za zatitu u zavisnosti od stanja mree
(ureaj prati stanje autorizovanih korisnika i sprjeava neautorizovan pristup i prua mogunost
administratorima da primjene neku od politika usmjeravanja saobraaja), podrava formiranje
virtuelnih privatnih mrea (VPN) i zatitu od neovlaenih upada spolja. Firewall prati stanje
konekcija i formira odgovarajue tabele - konekcije inicirane sa strane lokalne mree biljee se u
tabelu. Paketi koji stiu sa Interneta mogu proi ka lokalnoj mrei samo ako je konekcija
inicirana sa strane lokalne mree.
Korienjem Adaptive Security algoritma (ASA) i operativnog sistema, firewall
osigurava sigurnost i bezbjednost svim korisnicima iza njega, a takoe, obezbjeuje sigurnu
komunikaciju sa udaljenim lokacijama preko standardizovanih Internet Key Exchange (IKE)/IP
security (IPsec) VPN mogunosti. Takoe ima podrku za AAA tj. integrie sa popularnim
servisima za autentikaciju i autorizaciju i obraun putem TACACS+ i RADIUS podrke. Ureaj
prati vie razliitih naina napada, markira ih i u realnom vremenu obavjetava o njima.
43

Takoe, firewall ureaj podrava Network Adress Translation (NAT) i Port Adress
Translation (PAT) protokole kojima se omoguava maskiranje pravih mrenih adresa ureaja u
mrei, a u ureaj je ugraen i DHCP server koji automatski dodjeljuje raunaru adresu nakon
njegovog ukljuivanja u mreu. Hardverski firewall trebalo bi da ima tri Ethernet porta kako bi
mogla da se formira DMZ (demilitarizovana zona) u kojoj bi trebalo da se nalaze javno dostupni
serveri. Kao Firewall u varijanti kada je potrebno formiranje DMZ-a neophodno je koristiti
ureaj sa bar tri Ethernet interfejsa i licencom za 3DES enkripciju.
Primjena ovakvog bezbjedonosnog sistema omoguava da samo dio mree bude vidljiv
sa Interneta i to onaj dio i na onim lokacijama koje i pruaju odreene usluge raunarima sa
Interneta (Web prezentacija, E-Mail server, FTP Server i sl.) dok bi zlonamjerni posjetilac da bi
priao lokalnoj mrei i poslovnim serverima koji se nalaze u lokalnoj mrei morao da pree tri
nivoa zatite. (Spoljni router, Firewall, Unutranji router).
Pritom ukoliko postoji potreba da zaposleni imaju pristup i lokalnoj VPN (Virtual private
network), to predstavlja koncept u kojem se nesigurna mrea (Internet) koristi kao spojni put i
preko sistema enkripcije podataka uspostavlja veza sa lokalnom mreom uz neophodan nivo
bezbjednosti podataka.
U predloenom reenju kao spoljanji ruter se koristi CISCO1841 Modular Router,
kao Firewall ASA 5510 Appliance, dok unutranji router predstavlja L3 switch.

CISCO1841 ASA 5510

Standardizacija

ISO/IEC 17799 predstavlja standard o informacionoj sigurnosti. Poslednja revizija
objavljena je 2005 sa nazivom Informacione tehnologije sigurnosne tehnike praktina
pravila za upravljanje sigurnou podataka (Information technology - Security techniques - Code
of practice for information security management).
ISO/IEC 17799 obezbjeuje praktine savjete kako upravljati sigurnou informacionog
sistema svima koji su odgovorni za iniciranje, primenu i odravanje sigurnosti informacionog
sistema. Informaciona sigurnost je u okviru standarda definisana kao osiguranje povjerljivosti
(osiguranje da pristup informacijama imaju samo oni koji su ovlaeni za takav pristup),
integritet (obezbjeivanje tanosti i cjeline informacija i metoda obrade) i dostupnost
(obezbjeivanje da ovlaeni korisnici imaju pristup informacijama kao i opremi kad god je
neophodno).

44

Verzija standarda iz 2005 se sastoji iz sledeih dvanaest glavnih sekcija:
- Procjena rizika i obrada
- Sigurnosna pravila
- Organizacija informacione sigurnosti
- Upravljanje imovinom
- Sigurnost ljudskih resursa
- Fizika sigurnost i sigurnost zatite okoline
- Upravljanje komunikacijama i funkcionisanjem sistema
- Kontrola pristupa
- Sticanje, razvoj i odravanje informacionih sistema
- Upravnjanje u sluaju incidenta u informacionom sistemu
- Kontinualnost upravljanja poslom
- Usaglaenost
U okviru svake od sekcija dati su ciljevi kontrole informacione sigurnosti kao i niz mjera
koje se generalno smatraju najboljim praktinim nainima dostizanja tih ciljeva. Za svaku od
predloenih mjera dato je i uputstvo za primjenu. Specifine mjere nisu obavezne iz dva osnovna
razloga. Kao prvo, od svake organizacije se oekuje da kroz procjenu sigurnosnih rizika odredi
zahtjeve koji se postavljaju pred sigurnosni sistem prije izbora kontrolnih sistema (uvodna
sekcija definie pocedure za procjenu rizika). Kao drugo, praktino je nemogue u jednom
standardu opte namjene definisati sve mogue kontrolne sisteme.
Kao to se iz samih naziva sekcija vidi, ovaj projekat ne moe da obuhvati sve zahtjeve
koje ispunjavanje standarda ISO/IEC 17799 zahtjeva ve samo da postavi pravilnu osnovu za
njegovo ispunjavanje. Ovo je i glavni razlog zato je u oba sluaja za vezu sa Internetom
specificirana Cisco mrena oprema, a predloena je i kao prva varijanta pri izboru aktivnih
mrenih ureaja. Prednost se ogleda u mnogo veim softverskim mogunostima. Raunarska
mrea je samo osnova informacionog sistema, tako da su za ispunjenje standarda ISO/IEC 17799
neophodne dodatne mjere koje treba realizovati kroz projekat informacionog sistema, kao i kroz
direktnu poslovnu i organizacionu politiku kompanije. Naravno, raunarska mrea mora da
omoguava primjenu neophodnih mjera, to je postignuto izborom kvalitetne aktivne i pasivne
mrene opreme.
Opciona mrena oprema

Pored navedene mrene opreme dodatno se na zgradu tehnike pripreme moe postaviti
wireless ureaj Aironet 1310 Outdoor AP/BR w/Integrated Antenna, ETSI Config ili 3Com
11g 54Mbps Wireless LAN Outdoor Building-to-Building Bridge. Na poziciji kao to je
prikazano u grafikoj dokumentaciji (prema zgradi zajednikih slubi) radi dodatne direktne
redudantne veze izmeu zgrada tehnike pripreme i zgrade zajednikih slubi.
Ukoliko postoje telefonske veze ka lokacijama sa po jednim raunarom za vezu se moe
iskoristiti i neki od Long Reach Ethernet ureaja kao to je 8-port ili 24-port 2950-based Long
Reach Ethernet Switch povezan sa Long Reach Ethernet CPE ureajima.
45

Ova tehnologija koristi standardne telefonske parice da istovremeno sa telefonskim
signalom isporui i Ethernet mreni saobraaj na udaljenostima od 1100-1400 m brzinom od
1,5-5 MB/s. Korienje ovih ureaja je dodatno olakano time to se centralni mreni ormari
nalaze u prostorijama telefonske centrale.

Mreni operativni sistemi i komunikacioni protokoli

Microsoft Windows 2003

Microsoft Windows 2003 je jedan od operativnih sistema familije Windows operativnih
sistema, ali se, po svojim osobinama, bitno razlikuje od drugih operativnih sistema iz iste
familije. Prema rijeima njegovih tvoraca projektovan je tako da je mogue vie iskoristiti
procesorsku mo dananjih raunara, ime prua monu platformu za klijent-server aplikacije.
Sam operativni sistem je 32-bitni, preemptive multitasking operativni sistem, to znai
da ima potpunu kontrolu nad pokrenutim aplikacijama, tako da aplikacije dijele procesorske
resurse mnogo efikasnije. Naravno, kompatibilan je i sa aplikacijama pisanim za Windows 9x ,
Windows NT, Windows 2000 i Windows XP.
Kada je rije o izboru hardvera, Windows 2003 je fleksibilan operativni sistem. Postoje
verzije za jednoprocesorske i multiprocesorske sisteme ( do 64 procesora ). Moe se instalirati na
razliitim hardverskim platformama.
Pored rada sa 32-bitnim aplikacijama, Windows 2003 operativni sistem ima ugraenu
podrku za bezbjednost datoteka, sistema i rad u mei, to obezbjeuje znaajan nivo
pouzdanosti. Takoe postoji i 64-bitna verzija ovog operativnog sistema za najnovije 64-bitne
procesore.
Windows 2003 je projektovan kao mreni operativni sistem, a njegove mrene osobine su
potpuno integrisane sa drugim osobinama sistema. Omoguava jednostavo dodavanje kako
softverskih, tako i hardverskih mrenih komponenti u sistem. Njegov "open network system
interface" ukljuuje ugraenu podrku za TCP/IP, netBEUI, IPX/SPX i ostale transportne
protokole. Opremljen je tako da unutar sistema podrava kopiranje datoteka, razmjenu
elektronske pote i tampanje na udaljenim tampaima, to ne zahtjeva od korisnika da instalira
neki poseban softver na bilo koji od raunara. Omoguava razvoj distribuiranih (klijent-server)
aplikacija. Postoje vie varijanti Windowsa 2003, koje pruaju mrene servise razliitog nivoa
sloenosti i predviene su za rad na vie procesorskim platformama:
- Windows 2003 Web Edition (do 2 procesora i 2 GB RAM-a)
- Windows 2003 Standard Edition (do 4 procesora i 32 GB RAM-a)
- Windows 2003 Enterprise Edition (do 8 procesora i 32 GB RAM-a (1TB za 64-
bitnu verziju))
- Windows 2003 Datacenter Edition (do 64 procesora i 32 GB RAM-a (1TB za
64-bitnu verziju))
46

Sve verzije podravaju i tzv. peer-to-peer mreu. To je naziv za formu povezivanja u
kojoj svi lanovi mree imaju jednak status. U peer-to-peer mreama, svaka radna stanica ima
mogunost da bilo kojoj stanici u mrei, dozvoli korienje sopstvenih resursa (direktorijuma i
lokalnih tampaa), kao i da koriste djeljive resurse drugih radnih stanica. Ukratko, svaka radna
stanica istovremeno moe predstavljati server, ali i klijenta bilo koje druge radne stanice u mrei.
To ne zahtjeva neki poseban hardver, niti administraciju, pa su peer-to-peer mree idealne za
male organizacije ili odjeljenja u okviru veih organizacija.
Windows 2003 ima i podrku za vee mree organizovane oko servera i podjeljene u
domene. Serveri su raunari koji pruaju usluge radnim stanicama u mrei. U jednoj mrei moe
ih biti i vie, tako da je dozvoljeno grupisati ih. Skup servera kojima je dodjeljeno ime naziva se
domen. Uobiajeno je da se djeljivi direktorijumi uvaju na severu, posveenom toj funkciji. On
istovremeno moe, ali ne mora, biti i print - server na koji su prikljueni djeljivi tampai.
Takoe nema smetnje da se lokalni resursi neke radne stanice uine pristupani drugim
tampaima. Takoe, nema smetnje da se lokalni resursi neke radne stanice uine pristupani
drugim raunarima u mrei. Sve verzije 2003 ukljuuju i alat za upravljanje korisnikim
raunarima i kontrolisanje mrenih servera. Pored toga, Windows 2003 Server posjeduje i druge
vane osobine :
- omoguava da se vee mree organizuju kao skup servera, u hijerarhjisku
strukturu nazvanu domen (domain)
- ima mogunost da se korisniki nalozi (user accounts) i dozvole pristupa
pojedinim resursima (permission) administriraju sa jednog mjesta u mrei.
razmjena informacija o korisnikim nalozima, kao i bezbjednosnih informacija
mogua je meu serverima.
- ima mogunost da se kreiranjem domain raunara (domain account) omogui
korisniku ukljuivanje u sistem, koristei istu lozinku, sa bilo kojue radne stanice
u mrei, koja pripada tom domenu
- ima osobinu da u sluaju otkaza, pokuava da odri mreu u operativnom stanju
(prua fault tolerant za diskove )
- podrava u mrei i radne stanice koje rade pod nekim drugim Windows
operativnim sistemom.
U okviru Windows 2003 operativnog sistema isporuuje se osnova za primjenu softvera
za razmjenu elektronske pote. Ukoliko se eli obezbjediti razmjena elektronske pote sa
sistemima za zatitu od virusa i Spam poruka, potrebno je na serveru instalirati kompletnu
verziju email servisa koju Microsoft isporuuje u okviru posebnog softverskog paketa pod
nazivom MS Exchange.
Windows 2003 je Internet orijentisan (sastavni dio je tzv. Internet Information Server 6.0
koji objedinjava E-mail, FTP i WWW server) to prua mogunost instalacije nekih od Internet
servisa na Windows 2003 serveru.
Problemi sa osetljivou Microsoft operativnih sistema na "hakerske" upade mogu biti
rijeeni pravilnom kombinacijom firewall zatite kompletne mree i primjenom odgovarajuih
"Access list-a" na svakom od servera ime administrator korisnicima omoguava pristup na samo
uzak krug dozvoljenih servisa (DNS, WWW, FTP i sl.)
47

Unix bazirani opreativni sistemi (Linux, FreeBSD,)

Linux (u razliitim varijantama) i FreeBSD su operatini sistemi koji se mogu koristiti bez
plaanja nadoknade za njihovo korienje za razliku od MS operativnih sistema.
Kao komunikacioni serveri su znaajno bolji od Microsoft-ovih operativnih sistema i sve
gore navedene mogunosti postoje i kod njih. Problem sa ovim operativnim sistemima je u tome
to je odravanje sistema mnogo komplikovanije tako da ih preporuujemo samo ukoliko postoji
dovoljno struna tehnika podrka za njihovo odravanje.
Novell Netware bazirani mreni opreativni sistemi

Novell raunarske mree su do prije nekoliko godina zauzimale 70% trita raunarskih
mrea. Izuzetna pouzdanost i stabilnost u radu ih je dovela na tu poziciju. Meutim ovaj
operativni sistem u trenutku prodora Interneta nije sadrao dovoljan komunikacioni dio paketa
(potrebno je bilo nabaviti dodatne, izuzetno skupe, programske pakete), to je ubrzo dovelo do
toga da ga prethodno navedeni operativni sistemi praktino potpuno istisnu sa trita.

TCP/IP (Transfer Control Protocol/Internet protocol)
DNS (Domain Name Service)

Da bi raunari na lokalnoj mrei bili vidljivi, nije dovoljno povezati ih samo fiziki -
svaki raunar mora da bude opremljen odgovarajuim softver-om za podrku TCP/IP protokola.
TCP/IP protokoli podrazumjevaju da svaki raunar ima jednoznano odreenu IP adresu. IP
adresa predstavlja broj preko koga se raunar indentifikuje kada komunicira sa drugim
raunarom. Ovaj jedinstven broj je tridesetdvobitni ali se, radi lakeg snalaenja, pie kao
kombinacija etiri osmobitna broja u dekadnom sistemu, meusobno radvojena takama (npr.
147.91.40.1). Niti jedan od navedena etiri broja ne moe biti 255, ili 0, jer su ove dve
vrijednosti rezervisane za posebne namjene (255 za tkz. "broadcast" poruke tj. poruke koje su
namenjene svim raunarima u mrei, a 0 se koristi za raunare koji ne znaju koja im je prava
adresa).
Postoje posebna pravila o dodjeljivanju ovih brojeva, koji brojevi su rezervisani za
manje, a koji za vee mree. Struktura tridesetdvobitne IP mree moe se podijeliti na dve
cijeline - prva m bitna slui za adresiranje mrenog segmenta na koji je raunar povezan, dok
preostalih 32-m bita adresira pojedine raunare na posmatranom segmentu. Ako predpostavimo
da je m=24, onda adrese 147.91.40.1 i 147.91.40.2 predstavljaju adrese dva raunara na istom
segmentu mree, dok adrese 147.91.40.1 i 147.91.41.1 odogovaraju raunarima na razliitim
segmentima mree.

48

Vremenom se pokazalo da nije jednostavno pamtiti IP adrese za sve raunare sa kojima je
potrebno komunicirati. Za ljude je mnogo jednostavnije da se raunarima, pored IP adrese,
pridrui i neko ime koje se lako pamti. Kako se komunikacija izmeu samih raunara i dalje
odvija na nivou IP adresa, potrebno je da postoji servis koji e vriti automatsko prevoenje
imena raunara u odgovarajue IP adrese. Takav servis obezbjeuje DNS protokol - protokol za
razrjeavanje imena raunara. DNS koristi klijent-server model, gdje DNS server (name server)
sadri informacije o imenima i IP adresama raunara za domen koji kontrolie i obezbjeuje ove
informacije klijentima koji ih zahtjevaju. Ako server nije u mogunosti da odgovori na zahtjev
klijenta, on te informacije zahtjeva od njemu nadreenog name servera, sve dok ne dobije
potvrdan ili odrean odogovor.
Predlaemo da se u mrei rudnika i telmoelektrane "Gacko" podigne DNS za domen
riteg.co.ba. Za pomenuti domen mora se konfigurisati jedan primarni name server koji se moe
nalaziti na Windows 2003 serveru. Poeljno je da bude konfigurisan bar jedan sekundarni name
server. Primarni server sadri original baze sa zapisima za sve raunare u domenu i sve
eventualne poddomene. Sekundarni serveri sadre kopije originalne baze sa primarnog servera.
Sve promjene se unose u originalnu bazu na primarnom serveru, da bi se ove izmjene automatski
prosljedile sekundarnim serverima.
U okviru ovog domena bie definisani pojedinani nazivi maina npr:
server1.riteg. co.ba
server2.riteg. co.ba
comp1.riteg.co.ba
itd.
Adrese se ne mogu dodjeljivati proizvoljno. Poto za sada nije predvieno povezivanje
ove mree na Internet, odnosno nisu obezbjeene jedinstvene adrese u Internet adresnom
prostoru za LAN mreu rudnika i telmoelektrane "Gacko" moraju se koristiti adrese predviene
kao privatni adresni prostor. Predlaemo korienje adresa tipa 10.1.xxx,yyy pri emu bi prvi
server imao broj 10.1.1.1. Za drugi server je najbolje rezervisati broj 10.1.1.2., a za ostale
kompjutere u domenu je najjednostavnije ne koristiti fiksne adrese, ve ih dinamiki definisati
preko DHCP-a.
Za ovu namenu moe se rezervisati adresni prostor 10.1.1.50 - 10.1.1.250 Ukoliko postoji
potreba za neke raunare moe se koristiti i fiksna adresa tako to bi se redom dodjeljivali
brojevi 10.1.1.3, 10.1.1.4, itd.
Ukoliko informacioni sistem predvia postojanje vie VLAN-ova, naprimer za
finansijsku slubu, projektni biro i sl. dodjeljivanje brojeva za prvi VLAN treba da bude u
opsegu 10.1.1.xxx, za drugi 10.1.2. xxx, trei 10.1.3. xxx,... Rutiranje izmeu VLAN-ova se vri
na L3 switch-u, na kome se definiu i odgovarajue access liste koje reguliu prava pristupa.
49

DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol)

DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) protokol definie mehanizam za auto-
matizovanje procesa konfigurisanja raunara na postojeoj mrei.
DHCP koristi klijent-server model. Administrator mree uspostavlja DHCP servis na
DHCP serveru, pomou koga moe da upravlja TCP/IP konfiguracionim informacijama i
dodjeljuje ih klijentima. Rije "server" odnosi se na raunar koji, putem DHCP-a, obezbjeuje
inicijalne parametre za DHCP klijente. DHCP klijent je raunar, koji koristi DHCP, da bi dobio
svoje TCP/IP konfiguracione parametre. Raunar postaje DHCP klijent, ako je konfigurisan tako
da dobija IP adresu sa DHCP servera.
Kada se DHCP klijent pokrene, on komunicira sa DHCP serverom od koga prima
zahtjevane TCP/IP konfiguracione informacije. Konfiguracione informacije ukluuju bar jednu
mrenu (IP) adresu klijenta i mrenu masku za mreu na koju je klijent prikljuen, kao i
vremensko ogranienje pridrueno konfiguraciji. Vremensko ogranienje definie vremenski
period, tokom koga je mrena adresa dodjeljena DHCP klijentu.
Nakon obezbjeivanja parametara putem DHCP-a, raunar je u mogunosti da
razmjenjuje pakete sa bilo kojim drugim raunarom u mrei.
Konfigurisanjem DHCP servera u mrei obezbjeuju se sledee pogodnosti:
1. Sistem administrator ima kontrolu nad konfiguracijonim parametrima u itavoj mrei.
On moe sa jednog mjesta u mrei da upravlja raspoloivim skupom IP adresa, da definie
globalne parametre za mreu i TCP/IP parametre specifine za pojedine podmree.
2. Pod uobiajenim okolnostima, administrator mree ne mora da unosi bilo kakve
parametre koji se odnose na konfiguraciju DHCP klijenta. Omogueno je automatsko
dodjeljivanje konfiguracionih parametara svakom nivou raunara u mrei (izbjegava se runo
podeavanje TCP/IP konfiguracija). Kada se klijenti premjetaju sa jedne na drugu podmreu,
stara IP adresa se oslobaa (nakon ega se moe ponovo dodjeliti na korienje nekom drugom
raunaru) i klijenti se automatski rekonfiguriu, kada se raunar ponovo ukljui.
Preporuuje se da se DHCP servis u mrei rudnika i telmoelektrane "Gacko" realizuje
pod Windows 2003 operativnim sistemom. DHCP standard definie 3 mehanizma za
dodjeljivanje IP adresa, od kojih Windows 2003 podrava samo tzv. dinamiko dodjeljivanje -
kojim DHCP dodjeljuje IP adresu raunaru ogranien period vremena (ili dok raunar eksplicitno
ne oslobodi vezu). Ovaj mehanizam dozvoljava automatski, ponovnu upotrebu adresa, koje vie
ne koriste raunari, kojima su dodjeljene.
Osnovni mehanizam za dinamiko dodjeljivanje mrenih adresa, prema standardu funkci-
onie na sledei nain: DHCP klijent koristi mehanizam pri podizanju sistema ili nakon raskidnja
sa lokalne mree, kada se konfiguracija lokalne mree moe promjeniti bez znanja raunara ili
korisnika. DHCP klijent upuuje zahtjev DHCP serveru, da mu dodjeli na korienje
konfiguracione parametre, odreen vremenski period. Mehanizam za dodjelu konfiguracionih
parametara garantuje da ve dodjeljena adresa nee biti dodjeljena nekom drugom raunaru
50

unutar zahtjevanog vremenskog perioda. Takoe, DHCP server pokuava da vrati stare mrene
parametre, svaki put kada dobije, zahtjev od istog klijenta, ime se moe zadrati konfiiguracija
klijenta tokom restartovanja DHCP klijenta ili DHCP servera (uprkos restartovanju DHCP
mehanizma). DHCP klijent moe osloboditi dodjeljenju adresu i vratiti je serveru, ako ta adresa
klijentu vie nije potrebna.
DHCP server raspolae skupom mrenih adresa, iz koga on zadovoljava zahtjeve za
novim adresama. Svaki server, takoe odrava bazu podataka sa ve dodjeljenim adresama i
vremenskim ogranienjem za njihovo korienje. U bazi podataka na DHCP serveru uvaju se:
1. vaei konfiguracioni parametri za sve klijente u mrei
2. vaee IP adrese, kako one kojima se upravlja preko skupa raspoloivih adresa, tako i
one koje su rezervisane ili trajno dodjeljene
3. vremenska ogranienja, koja nudi server, u okviru kojih se dinamiki dodjeljena IP
adresa mou koristiti. Po isteku ovog vremenskog ogranienja, klijent moe, svojim narednim
zahtjevima, pokuati da produi korienje iste adrese. Klijent moe traiti trajnu dodjelu adrese,
ali se neograniena upotreba adrese mora koristiti paljivo.
Napomenimo da veina rutera prosljeuje DHCP konfiguracione zahtjeve, tako da je u
cijeloj mrei dovoljno podii samo jedan DHCP server, to eliminie potrebu postojanja DHCP
servera na svakom odvojenom fizikom mrenom segmentu.
Windows implementacija DHCP servisa zahtjeva od sistem administratora da kreira tzv.
opseg (scope) za svaku podmreu na mrei i tako definie parametre za tu podmreu. Opseg je
administrativna grupa raunara sa pokrenutim DHCP klijent servisom i definie se navoenjem
sledeih parametara:
1. jedinstvene mrene podmaske, pomou kojih se definie podmrea na kojoj se nalaze
navedene IP adrese
2. ime "scope-a" koja mu se dodjeljuje kada se scope definie
3. duina vremenskog perioda, tokom koga se dinamiki dodjeljena IP adresa ustupa na
korienje DHCP klijentu.
DHCP servis, navodno, ne iskljuuje mogunost da se raunari u mrei konfiguriu na
neki drugi nain. Predlaemo da svi serveri u mrei budu statiki konfigurisani, tj. da im se
dodjele trajne mrene adrese. Za lokalnu mreu u rudnika i telmoelektrane "Gacko" mogu se
rezervisati adrese npr. 10.0.1.1 do 10.0.1.10. Za razliku od servera, preporuljivo je da radne
stanice u mrei, budu konfigurisane tako da koriste usluge DHCP servisa. U opseg IP adresa,
koja se koriste za dinamiko konfigurisanje radnih stanica, ne smiju se ukljuiti adrese postojeih
statiki konfigurisanih raunara. Ove statiki dodjeljene adrese moraju ostati izvan opsega
vaenja ili se moraju odmah iskljuiti iz navedenog opsega. DHCP ne vri registraciju adrese
novokonfigurisanog raunara unutar Domain Name System-a (DNS).
51

Podrka ostalim protokolima

Pored TCP/IP protokola mogue je koristiti i neke druge protokole kako za komunika-
ciju, tako i za upravljanje komunikacionom opremom. Meu preostalim protokolima najbitnija je
mogunost korienja IPX protokola (Novell mree) i RMON i SNMP za praenje rada i
kontrolu mree.
Rekapitulacija tehnikog opisa

Na sledeoj slici prikazana je okosnica mree u rudniku i termoelektrani Gacko, kao i
tip upotrebljenih veza. Redudantnost veza ostvarena je kroz trougao koji ine z grada zajednikih
slubi, zgrada tehnike pripreme i distribucioni centar. Distribucioni centar vezan je beinim
linkom na preostale dve z grade, a trougao zatvara veza optikim vlaknom izmeu zgrada
zajednikih slubi i tehnike pripreme.

Slika 11 Blok ema mree RiTE Gacko
52

Zbog relativno malog broja predvienih mrenih prikljuaka ekonomski je neopravdano
koristiti spratne rek ormare ve je za svaku od lokacija koje su prikazane na gornjoj slici
predvien samo po jedan razvodni ormar u kome je skoncentrisana cijelokupna mrena oprema
za datu lokaciju.
Izvoenje planirati po sledeim fazama:
- I faza Zgrada zajednikih slubi
- II faza Optike veze na okosnici mree
- III faza Zgrada tehnike pripreme
- IV faza Zgrada distributivnog centra
- V faza preostale zgrade po proizvoljnom redosljedu
Razvodni ormari su predvieni u prizemlju z grada zajednikih slubi, tehnike pripreme,
hemijske laboratorije, zgrade voznog parka, kao i na prvom spratu zgrada distribucionog centra,
radionice i restorana kao to je to prikazano u grafikoj dokumentaciji.
Svi rek ormari osim u zgradi zajednikih slubi i prizemlju zgrade tehnike pripreme su
nazidni. Veliina nazidnih oramna je 6U. U z gradi zajednikih slubi i tehnike pripreme
neophodno je postaviti vei rek ormar, stojei, dimenzija 800x800 mm i visine 42U. U projektu
nije tano naznaen proizvoa kompletne pasivne mrene opreme iako je investitor naveo da
preferira Panduit opremu i Reetal ormare. Kvalitet opreme se definie kroz garantni rok koji
izvoa radova nudi na ponuenu opremu i radove. Ovaj rok ne smije biti manji od 10 godina
(poeljno je da bude bar 15).
U zgradama zajednikih slubi i tehnike pripreme koja predstavljaju dva centralna
vorita raunarske mree neophodni su Layer 3 switch-evi koji objedinjavaju potrebu za
postizanjem redudantnosti veza, a istovremeno mogu da poslue i za segmentiranje mree i kao
pristupne take krajnjim korisnicima
Catalyst 3750 24 10/100/1000 + 4 SFP Enh Multilayer;1RU
Preko GE SFP, LC connector SX transceiver modula koji se ugrauju u navedene svieve
ostavruju se optike veze kako izmeu ove dve zgrade, tako i prema ostalim lokacijama. Na
zgradu zajednikih slubi su dodatno povezani restoran i vozni park, a na zgradu tehnike
pripreme, radionica i hemijska laboratorija.
Pored dva navedena svia na ovim lokacijama se dodatno postavljaju L2 switch-evi koji
se UTP kablom vezuju na L3 switch-eve. Prema trenutnim potrebama u zgradi zajednikih slubi
bi trebalo postaviti dodatni:
Catalyst 2960 24 10/100/1000, 4 T/SFP LAN Base Image
dok bi za potrebe zgrade tehnike pripreme bio potreban:
Catalyst 2960 48 10/100/1000, 4 T/SFP LAN Base Image
koji bi preko jednog od gigabitnih portova bili povezani na centralni L3 switch.
53

Pored switch-eva u ovim zgradama bilo bi neophodno postaviti i po jedan:
Aironet 1310 Outdoor AP/BR w/Integrated Antenna, ETSI Config
koji bi sluio za vezu sa distribucionim centrom, a i kao redudantni link. Prednost ovog ureaja
je i u tome to istovremeno moe da obavlja funkciju Access point-a odnosno da slui za
povezivanje pojedinanih mrenih ureaja koji se nalaze u oblasti pokrivenosti antenom.
Dodatno, radi poveanja stepena redudantnosti mogao bi na z gradi tehnike pripreme biti
postavljen dodatni Aironet ureaj koji bi bio usmjeren ka zgradi zajednikih slubi.
U zgradi zajednikih slubi bi se nalazila i oprema za povezivanje na Internet i modemski
pristup. Za tu svrhu koristio bi se ruter sa dodatnim modulima:
CISCO1841 Modular Router w/2xFE, 2 WAN slots, 32 FL/128 DR
WIC-1T 1-Port Serial WAN Interface Card
WIC-2AM Two-port Analog Modem WAN Interface Card
WIC-1T modul je izabran jer je najverovatnije da e se veza ka Internet provajderu ostvariti
preko HDSL modema. U sluaju da provajder obezbjedi neki drugi tip veze (npr ADSL) ovaj
modul se moe zamjeniti.
Preko modemske kartice se ostvaruje zahtjevani dial-up pristup mrei. Zahtjevani broj od
deset korisnika ne trai poseban server za autentikaciju (premda je i to jednostavno podesiti kao
dodatni servis na serveru), ve se autentikacija i autorizacija korisnika moe vriti postavljanjem
korisnikih naloga na samom ruteru. Dva modema omoguavaju istovremeni pristup za dva
korisnika.
Iz bezbjednosnih razloga ovaj ruter ne bi bio direktno povezan na lokalnu raunarsku
mreu ve preko firewall ureaja ASA5510-BUN-K9 ASA 5510 Appliance with SW, 3FE,
3DES/AES koji bi sa svoje tri mrene kartice odvajao raunare na Interentu od raunara koji se
nalaze u DMZ (demilitarizovana zona) i raunara u lokalnoj mrei. Ovaj ureaj dodatno
omoguava ostvarivanje VPN (virtual private network) veza u sluaju da postoji potreba da se
neko na bezbjedan nain, korienjem standardnih Internet veza, povee na lokalnu raunarsku
mreu.
U zgradama voznog parka i benzinske pumpe gdje je predvieno prikljuuvanje samo po
jednog raunara najekonominije je vezu izvesti preko media konvertora:
Allied Telesis AT-MC1004-YY, 1000T to 1000SX/SC Media Converter
Na svakoj od preostalih lokacija bi se nalazio po jedan:
Catalyst Express 500G-12TC sa 8 10/100/1000BT i 4 10/100/1000BT ili SFPs, GUI software sa
GE SFP, LC connector SX transceiver modulom osim z grade distributivnog centra gdje ovaj
switch ne bi bio povezan optikom ve preko: CISCO1811/K9 Dual Ethernet Security Router
with V.92 Modem Backup i Aironet 1310 Outdoor AP/BR w/Integrated Antenna, ETSI Config.

54

Adresni plan mree
VLAN-ovi
VLAN ID Naziv Opis adresa interface vlan-a
1 default management VLAN 10.197.1.1/24 > L3 switch
2 TP-RUDNIK raunari u z gradi
tehnike pripreme
10.197.2.1/24 > L3 switch
3 DC raunari u
dispeerskom centru
10.197.3.1/24 -> DC_1811
4 TP-TE raunari u z gradi
tehnike pripreme
10.197.4.1/24 > L3 switch
5 TIS raunari
administratora mree
10.197.5.1/24 > L3 switch
6 ZTP raunari u z gradi
tehnike pripreme
10.197.6.1/24 > L3 switch
7 RiM raunari u radionici 10.197.7.1/24 > L3 switch
8 HTP raunari u hemijskoj
laboratoriji
10.197.8.1/24 > L3 switch
9 RESTORAN raunari u restoranu 10.197.9.1/24 > L3 switch
10 ZSS raunari u z gradi
zajednikih slubi
10.197.10.1/24 > L3 switch
11 VPARK raunari u voznom
parku
10.197.11.1/24 > L3 switch
100 SWL3-ASA veza izmedju ASA i
L3SWITCH-a
10.197.100.1/24 > L3 switch
Tabela 5
IP adrese mrene opreme
LOKACIJA MODEL UREAJA IME INTERF. ADRESA
ZGRADA
ZAJEDNIKIH
SLUBI
WS-C3750G-24TS SW-L3-CORE vlan1 10.197.1.1/24
WS-C2960G-24TC-L ZSS-SW-L2-01 vlan1 10.197.1.3/24
Cisco 1841 ZSS-R-1841 FE0/0 10.197.1.9/24
dialup pool 10.197.101.0/24
WS-CE500G ZSS-SW-L2-catex vlan1 10.197.1.2/24
CISCO ASA5510 ciscoasa ETH1 10.197.100.2/24
ETH0 DHCP od adsl
rutera
AIR-BR1310G-E-K9 ZS-DC-BRIDGE BVI1 10.197.1.59/24
DISPEERSKI
CENTAR
AIR-BR1310G-E-K9 DC-ZS-BRIDGE BVI1 10.197.1.60/24
Cisco 1811 DC-1811 FE0 10.197.1.51/24
VLAN3 10.197.3.1/24
TEHNIKA
PRIPREMA
WS-C2960G-48TC-L SW-L2-TP-01 VLAN1 10.197.1.11/24
WS-C2960G-24TC-L TP-SW-2960-02 VLAN1 10.197.1.12/24
WS-CE500G TP-SW-CATEX-02 VLAN1 10.197.1.13/24
HPV WS-CE500G HPV-SW-catex-01 VLAN1 10.197.1.31/24
RADIONICA WS-CE500G RiM-L2-catex VLAN1 10.197.1.21/24
RESTORAN WS-CE500G Restoran VLAN1 10.197.1.41/24
Tabela 6
55

Rezervno napajanje UPS

Nestanak struje u mrei ne smije (neko krae vrijeme) da se odrazi na rad sistema.
Naravno serveri moraju biti zatieni jedinicama za neprekidno napajanje, ali je poeljno da bude
zatiena i mrena komunikaciona oprema.
Mreni ureaji imaju veoma malu potronju (reda 100-200 W na primer Cisco Catalyst
Express 500G-12TC ima maksimalnu potronju od 45 W) tako da se u rek ormarima mogu
koristiti i ureaji manje snage. Radi smjetanja mrene opreme u rek ormare neophodno je
izabrati UPS ureaje koje je mogue smjestiti u rek ormare. U projektu su iz tog razloga
prediveni UPS-ovi snage 750VA (SUA750RMI1U - APC Smart-UPS 750VA USB & Serial
RM 1U 230V), kao najslabiji model, izuzev rek ormara u z gradama zajednikih slubi i tehnike
pripreme gdje su neophodni UPS-ovi vee snage zbog veeg broja mrenih ureaja i eventualnih
buduih proirenja.
SU3000RMXLI3U - APC Smart-UPS XL 3000VA RM 3U 230V (Zgrada zajednikih
slubi)
SUA2200RMI2U - APC Smart-UPS 2200VA USB & Serial RM 2U 230V(Tehnika
priprema)

Napajanje mrene opreme i uzemljenje

U sve rek oramare je potrebno dovesti monofazno napjanje iz najblieg razvodnog
ormara elektrine energije. Napajanje treba izvriti preko osiguraa za struju od 10A, osim u
zgradi zajednikih slubi gdje treba upotrebiti osigura od 16A. Rek ormare je potrebno uzemljiti
icom poprenog preseka 10mm
2
takoe iz najblieg razvodnog ormara elektrine energij.
USLOVI ZA IZRADU STRUKTURNOG KABLOVSKOG SISTEMA
Ovi tehniki uslovi su sastavni dio glavnog projekta i kao takvi obavezni su za izvoaa.
Cjelokupna infrastruktura mora se izvesti prema priloenoj dokumentaciji, prema standardima
ISO 11801, EN 50173 i prema propisima JUS-a o unutranjim elektrinim instalacijama.
Materijal za izradu mora biti dobrog kvaliteta i odgovarati standardima ISO 11801 i EN
50173. Infrastruktura se sastoji od aktivnog i pasivnog dijela. Pasivni dio infrastrukture se sastoji
od horizontalnih i vertikalnih dionica i pasivne opreme na distributivnim mjestima. Sve
komponente u pasivnom dijelu instalacije, izuzev instalacionih ormara, moraju biti od istog
proizvoaa, radi dobijanja garancija. To se odnosi na sve komponente koje uestvuju u prenosu
signala.
Horizontalni provodnici su maksimalne duine 90m i ne smiju se nastavljati.
Horizontalni kablovi ne smiju biti prekidani, tj. sainjeni iz vie komada kabla. Vodovi
infrastrukture za prenos podataka moraju biti na odstojanju od minimum 20 cm od vodova jake
struje. Ukrtanje vodova infrastrukture za prenos podataka sa vodovima jake struje treba
izbjegavati. Na mjestima ukrtanja, koje treba izvesti pod pravim uglom, rastojanje izmeu
jednih i drugih vodova mora iznositi 10 cm, a gdje to nije mogue treba postaviti izolacioni
umetak 5 cm debljine. Svi provodnici upotrebljeni za horizontalni dio infrastrukture za prenos
podataka moraju biti od bakra.
56

Pri polaganju kablova mora se voditi rauna da se kablovi ne otete. Na mjestima gdje
kablovi mjenjaju pravac moraju se praviti blage krivine, iji prenik ne smije biti manji od
dozvoljenog. Izvoa mora potovati ogranienje sile koja se koristi pri potezanju kabla tokom
polaganja.
Pri instalaciji konektora na UTP kablove potrebno je voditi rauna o minimalnom
skidanju izolacije sa kabla i minimalnom raspredanju parica. Maksimalno dozvoljeno skidanje
izolacije sa kabla je 25 mm, a maksimalno dozvoljeno raspredanje parica je 13 mm.
Pasivne komponente infrastrukture za prenos podataka ne podlijeu regulativi o
elektromagnetnoj kompatibilnosti (u daljem tekstu EMC).
Po zavretku svih radova Izvoa mora izvriti probu instalacije prema propisima.
Dobijeni rezultati mjerenjem moraju odgovarati propisima. Ukoliko se instalacija prilikom
ispitivanja pokae neispravna, Izvoa je duan da je dovede u ispravno stanje o svom troku.
Preuzimanje instalacija od Izvoaa moe se izvriti tek posle zavretka svih radova i
ispitivanja ispravnosti instalacije. Ispitivanje pasivnog dela infrastrukture mora se izvriti
ureajima koji su od strane meunarodnih institucija verifikovani i atestirani u tu svrhu.

Specifikacija ugraene aktivne i pasivne mrene opreme na svim lokacijama

Patch kablovi koji slue za povezivanje raunara, kao i mrene opreme u rekovima nisu
dati u pojedinanim specifikacijama, ve samo kao zbirna koliina. Nastavci i uglovi kanalica
takoe nisu pojedinano specificirani jer za njima nema potrebe prilikom ugradnje u sputeni
plafon.
Vano je napomenuti da razvodni ormari u zgradama zajednikih slubi i tehnike
pripreme moraju imati mogunost otvaranja zadnjih vrata i skidanja bonih ivica, radi
jednostavnog pristupa aktivnoj mrenoj opremi.

1. Specifikacij ugraene aktivne i pasivne mrene opreme
Naziv Tip Koliina Napomena
1.
Catalyst 3750 G-24TS-E
WS-
C3750G-
24TS-E 2 kom
24 10/100/1000T + 4 SFP
Enhanced Multilayer
2.
GE SFP, LC connector
SX transceiver
GLC-SX-
MM= 10 kom

3.
Catalyst 2960G-24TC-L
WS-
C2960G-
24TC-L 1 kom
24 10/100/1000, 4 T/SFP
LAN Base Image
4.
Catalyst 2960G-48TC-L
WS-C2960G-
48TC-L
1 kom
48 10/100/1000, 4 T/SFP
57

LAN Base Image
5.
Catalyst Express 500G-
12TC
WS-
CE500G-
12TC 4 kom
8 10/100/1000t +4
10/100/1000bt ili 4SFP
6.
CISCO 1811/K9
1 kom
Dvostruki Ethernet
sigurnosni ruter sa v.92
modemskim backup-om
7.
Allied Telesis 1000T to
1000sx/sc Media Conv.
AT-
MC1004-YY 2 kom

8.
Aironet 1310 Outdoor
AP/BR
AIR-
BR1310G-E-
K9 3 kom
Sa integrisanom antenom,
ETSI Config
9.
CISCO 1841 Router CISCO1841 1 kom
Modularni ruter ca 2xFE, 2
WAN clota, 32 F/128 D
10.
WIC-1T 1 kom 2Mb serial modul
11.
WIC-2AM 1 kom 2 analogna modema
12.
ASA 5510 Appliance
ASA5510-
BUN-K9
1 kom Sa SW, 3FE, 3DES/AES
13.
APC Smart-UPS
SU3000RM
XLI3U
2 kom XL 3000VA RM 3U 230V
14.
APC Smart-UPS
SUA750RMI
1U
6 kom 750VA UPS
15.
Patch panel 24RJ45

18 kom BRANDREX
16.
Panel za horizontalno
voenje kablova 1U,

18 kom BRANDREX
17.
RJ45 utinica, nazidna
utinica dupla

207 kom BRANDREX
18.
Kutija za nazidnu
utinicu prazna

207 kom BRANDREX
19.
STP kabl wall 17000 m BRANDREX kategorije 6
20.
LC-SC patch kabl, 2m 9 kom 50/125m
21.
SC-SC patch kabl, 2m 2 kom 50/125m
58

22.
Fiber optiki patch panel
19/1U

2 kom

23.
Duplex SC/SC multi-
mode adapter
CMD SC 24 kom

24.
Konektor SC multi-
mode fiber 56 kom

25.
Prazan modul

141 kom

26.
PVC kanal, 16x16 900 m samogasivi
27.
PVC kanal, 16x40 260 m samogasivi
28.
PVC kanal,40x40 240 m samogasivi
29.
30.
31.
32.
PVC cijev 80mm 730 m

33.
Rek ormar 42U 800/800 2 kom

34.
Rek ormar 9U nazidni 4 kom

35.
Patch kablovi 1, 2, 3m 160 kom

36.
OKNO 18 kom

Tabela 7

59

Zakljuak

U spektru raunarskih mrea, projektovanje mrenih sistema predstavlja jednu od
osnovnih i najvanijih uloga, bilo da je rije o izgradnji kompletnog mrenog sistema od
poetka, ili o nadogradnji postojeeg, uvoenjem novih usluga i servisa za korisnike.
Komunikaciona infrastruktura predstavlja kimu svakog poslovnog informacijskog sistema, te
izgradnji svakog mrenog sistema mora prethoditi izrada kvalitetnog projektnog rjeenja, koje se
naslanja na analizu postojeeg sistema, te kvalitetno definisane korisnikove trenutne i budue
potrebe. Pojavljuje se sve vei broj korisnika, razliiti protokoli i tehnologije, te multimedijalne
aplikacije koje zahtijevaju sve veu mrenu propusnost. U zadovoljavanju rastuih zahtjeva
korisnika postavljaju se uslovi za smanjenje rizika od greaka i pada mrenog sistema, te breg
otklanjanja moguih problema. Za ostvarenje traenih zahtjeva jedna od najvanijih pretpostavki
je izgradnja kvalitetne mrene infrastrukture visokih performansi, nezavisne o tehnolokom
razvoju i promjenama u proizvodima i aplikacijama koje bi zahtijevale vea dodatna financijska
ulaganja. Izgradnjom strukturnog kabliranja umanjuje se mogunost greaka na najosjetljivijem
dijelu mrenog sistema, u kablovskoj infrastrukturi. Strukturno kabliranje treba osigurati
dovoljan broj prikljuaka viestruke namjene, iju e svrhu i obim koritenja odrediti sam
korisnik prema svojim potrebama.

60

Literatura

[1] M. Veinovic, A. Jevremovic, Uvod u raunarske mree Univerzitet Singidunum, Beograd
2005
[2] Dokumentacija LAN mree RiTE Gacko, DIGIT doo, Banja Luka 2008
[3] www.unze.ba/am/informatika/01%20Uvod%20u%20racunarske%20mreze.ppt
[4] http://web.studenti.math.hr/~manger/mr/MrezeRacunala-06.pdf
[5] http://www.tehnopedija.net/wp-content/uploads/2007/07/networktopologies1.jpg
[6] http://www.znanje.org/knjige/computer/net/02/mrezni_standardi_i_protokoli.htm
[7] http://en.wikipedia.org/wiki/Institute_of_Electrical_and_Electronics_Engineers
[8] http://www.znanje.org/knjige/computer/net/02/uvod.htm
[9] http://sistemac.carnet.hr/node/356

[10] http://mreze.layer-x.com/s020301-0.html

[11] http://www.phy.hr/~dandroic/nastava/rm/hub_vs_switch.pdf

[12]http://www.croportal.net/forum/racunala/osnvni-uredjaji-lokalne-mreze-mrezna-kartica-
hubovi-routeri-3295/

[13] http://www.informatika.buzdo.com/s928.htm
[14] http://www.digit.co.yu/srp/mreze/index.php
[15] http://hr.wikipedia.org/wiki/RJ-45
[16]http://www.informatika.buzdo.com/s922.htm
[17] http://sistemac.carnet.hr/node/374
[18] http://en.wikipedia.org/wiki/IEEE_802.1
[19] http://hr.wikipedia.org/wiki/WLAN

61

Grafika dokumentacija i prilozi

1. Zgrada zajednikih slubi osnova prizemlja
2. Zgrada zajednikih slubi osnova prizemlja/kuglana
3. Zgrada zajednikih slubi osnova prvog sprata
4. Zgrada zajednikih slubi osnova drugog sprata
5. Zgrada tehnike pripreme osnova prizemlja
6. Zgrada tehnike pripreme osnova prvog sprata
7. Zgrada tehnike pripreme osnova drugog sprata
8. Zgrada tehnike pripreme osnova treeg sprata
9. Zgrada hemijske laboratorije
10. Zgrade restorana, veeraja, garderobe i voznog parka
11. Zgrada restorana osnova prizemlja i sprata
12. Zgrada pogona za odravanje (radionica) osnova prizemlja
13. Zgrada pogona za odravanje (radionica) osnova prvog sprata
14. Zgrada distributivnog centra osnova prizemlja i prvog sprata
15. Zgrada distributivnog centra osnova potkrovlja
16. Izgled Rack ormara prije i poslije instalacije pasivne opreme
17. Patch paneli Zgrada zajednikih slubi
18. Primjer rezultata mjerenja sa objanjenjem

62

1. Zgrada zajednikih slubi osnova prizemlja

63

2. Zgrada zajednikih slubi osnova prizemlja/kuglana

64

3. Zgrada zajednikih slubi osnova prvog sprata

65

4. Zgrada zajednikih slubi osnova drugog sprata
66

5. Zgrada tehnike pripreme osnova prizemlja
67

6. Zgrada tehnike pripreme osnova prvog sprata
68

7. Zgrada tehnike pripreme osnova drugog sprata
69

8. Zgrada tehnike pripreme osnova treeg sprata
70

9. Zgrada hemijske laboratorije

71

10. Zgrade restorana, veeraja, garderobe i voznog parka
72

11. Zgrada restorana osnova prizemlja i sprata
73

12. Zgrada pogona za odravanje (radionica) osnova prizemlja
74

13. Zgrada pogona za odravanje (radionica) osnova prvog sprata
75

14. Zgrada distributivnog centra osnova prizemlja i prvog sprata

76

KANCELARIJA
ZDC2-1a
ZDC2-1b
ANTENSKI
KABL
SEKTOR ANTENA
NA KROVU
SA PRVOG SPRATA
(ANTENSKI KABL
PRODUAVA KA KROVU)

15. Zgrada distributivnog centra osnova potkrovlja
77

16. Izgled Rack ormara prije i poslije instalacije pasivne opreme

17. Patch paneli Zgrada zajednikih slubi

Racunarska Mreza Termoelektrane Gacko

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Racunarska Mreza Termoelektrane Gacko

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

FAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA

You might also like