T.

C ANAKKALE ONSEKZ MART NVERSTES MHENDSLK FAKLTES EVRE MHENDSL BLM

ANAKKALE BOAZI AKIM LE SU KALTES ARASINDAK LKNN SAPTANMASI

(Bitirme devi)

Vedat SARIKAYA Do. Dr. Hasan Gksel ZDLEK

Haziran, 2013 ANAKKALE

ANAKKALE BOAZI AKIM LE SU KALTES ARASINDAK LKNN SAPTANMASI

anakkale Onsekiz Mart niversitesi Mhendislik Fakltesi evre Mhendislii Blm Bitirme devi

Vedat SARIKAYA

Do. Dr. Hasan Gksel ZDLEK

Haziran, 2013 ANAKKALE

Vedat SARIKAYA tarafndan Do. Dr. Hasan Gksel ZDLEK ynetiminde hazrlanan anakkale boaz akm ile su kalitesi arasndaki ilikinin saptanmas balkl alma tarafmzdan okunmu, kapsam ve nitelii asndan bir Bitirme devi olarak kabul edilmitir.

Jri Bakan

Jri yesi

Jri yesi

Blm Bakan evre Mhendislii Blm

TEEKKR

Balam olduum bu yolda en bandan sonuna dek bilgi ve tecrbelerini esirgemeyen ve her trl konuda desteini eksik etmeyen saygdeer Do. Dr. Hasan Gksel ZDLEKe ve desteklerini her zaman hissettiim arkadalarma, son olarak da beni yetitiren maddi ve manevi anlamda her zaman yanmda olan sevgili aileme, teekkrlerimi sunmay bir bor bilirim.

Vedat SARIKAYA

ii

ZET anakkale Boaz su kalitesinin aratrlmas ve zamansal olarak boazdaki su debisinin zerine yaplan almalarla ilikilendirilmesi bu almann ana konusudur. anakkale Boaznn corafi zellikleri ve Karadenizin kirlilii st aknt ile Ege Denizini etkilemektedir. anakkale il merkezi nfus bakmndan dk olmasna karn zellikle kysal alanlardaki tarm ve baz endstri kurulular su kirliliine katkda bulunmaktadr. leride nfusu artmas beklenen anakkalede temel olarak boaz sistemindeki aknt ile su kalitesi arasnda bir alma gerekletirilmemi olup yaplan almalar anlk gzlemlere dayaldr. Bu almada ise aylara gre farkl akm koullarna sahip olan anakkale Boaznn 20082009da yaplm bir TBTAK destekli projede (Proje Yrtcs Do. Dr. Suat Ate) elde edilen su kalitesi parametre deerleri, mevsimsel aknt miktar ile ilikilendirilmeye allmtr.

iii

NDEKLER TEEKKR ........................................................................................................................ ii ZET .................................................................................................................................. iii BLM 1 ............................................................................................................................ 1 1.1. anakkale Nfus Projeksiyonu..................................................................................... 1 1.1.1. ller Bankas Yntemi .................................................................................................... 1 1.1.2. anakkale li Nfus Deerleri ....................................................................................... 2 1.1.3. anakkale li Merkez Nfus Deerleri .......................................................................... 4 BLM 2 ............................................................................................................................ 7 2.1. anakkale Boaz Akm le Su Kalitesi Arasndaki likinin Saptanmas ................... 7 2.2. Deniz Suyunun Fiziksel zellikleri .............................................................................. 8 2.2. anakkalede Deniz Kirlilii Ve Kirliliin Sebepleri .................................................. 8 2.2.1. nsanlardan kaynaklanan kirlilik .................................................................................... 9 A. B. C. 2.2.2. A. B. Endstriyel atklar ............................................................................................ 9 Evsel atklar ................................................................................................... 10 Gemi ve sondaj aktiviteleri ............................................................................ 10 Tabiattan kaynaklanan kirlilik ....................................................................... 11 Erozyon .......................................................................................................... 11 Nehirlerle tanma .......................................................................................... 11

. Zirai atklar (balklk aktiviteleri de dahil) ........................................................ 10

2.2.3. Ar metallerden kaynaklanan kirlilik ......................................................................... 11 BLM 3 .......................................................................................................................... 12 3.1. anakkale Boaznn Aknt Sistemi ........................................................................ 12 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. Marmara Denizinin Hidrografisi Ve Dolam ..................................................... 13 K Mevsimi ................................................................................................... 14 lkbahar Mevsimi ........................................................................................... 15 Yaz Mevsimi .................................................................................................. 15 Sonbahar Mevsimi ......................................................................................... 16

BLM 4 .......................................................................................................................... 17 4.1. anakkale Boazndaki Petrol Kirlilii ve Ya ....................................................... 17 4.2. Net Ak ile Baz Parametrelerin Grafiksel Olarak Karlatrlmas ......................... 19 BLM 5 .......................................................................................................................... 27 SONU.............................................................................................................................. 27 KAYNAKLAR .................................................................................................................. 28 EKLLER LSTES ......................................................................................................... IX TABLOLAR LSTES ....................................................................................................... X

iv

BLM 1 GR Aratrma, Marmara blgesinde anakkale ili dahilinde anakkale Boazn kapsamaktadr. anakkale Boaz Trkiyenin Anadolu ve Trakya topraklar Asya ve Avrupa ktalar arasnda snr oluturur. Ayrca Karadeniz ve Akdeniz arasndaki iki suyolundan birisidir. Fiziki corafi zellikleri ve corafi konumu asndan stanbul boazna benzer zelliklere sahip olmasna ramen yerleme, nfus, ekonomik faaliyetler, turizm ve ulam bakmndan byk farkllk gsterir. Antik ada parlak bir yerleim dnemi yaam fakat Byzentionun kuruluundan sonra dou bat lkeleri arasnda karayolu balantsnda eski nemini kaybetmitir. Fakat jeopolitik konumu sebebiyle, stratejik nemi gnmze kadar korunmutur. Gnmzde ylda on binlerce geminin gei yapt bir suyoludur. 1.1. anakkale Nfus Projeksiyonu anakkale ili iin ller Bankas yntemi ile 40 yllk nfus projeksiyonu yaplmtr. Bulunan nfus, deniz kirliliine dorudan etki etmektedir. nk anakkale linin toplam nfusunun yaklak yars boaz kysnda yerlemitir. Artan nfus ile birlikte anakkale ilinde oluacak atk su miktar artacandan ve bunun gnmzde sadece %7sinin tasfiye edildiinden hareketle atk sular balamnda geri kalan kentsel atksularn derin deniz dearj ile anakkale Boazna ve ky blgesindeki tekil foseptiklerle gene szma eklinde Boaza dearj edildiinden deniz kirliliine olumsuz etki etmektedir ve ileride de edecei sanlmaktadr. 1.1.1. ller Bankas Yntemi 19272012 ylar Trkiye statistik Kurumundan alnan bilgilere gre p deerleri hesaplanmtr ve nfus art kat says (P) deerine gre gelecek yllar nfus projeksiyonu yaplmtr (TK, 2012). P=[((N son/ N ilk)^(1/(t son-t ilk) )-1]*100 p ortalama =( p1+ p2+ p3+.pn )/n

p ortalama <1 ise 1 olarak kullanlr; 1< portalama < 3 portalama aynen alnr; portalama >3

p ortalama =3 olarak kabul edilir. Yukarda verilen denklemler sayesinde bulunan nfus art katsays (P) ile aadaki forml ile nfus hesab yaplabilir.

N: Gelecekteki Nfus Ny: Son Nfus Saym Sonucu n: Gelecek Yl le Son Nfus Saym Yl Arasndaki Fark

1.1.2. anakkale li Nfus Deerleri

Tablo 1. anakkale li Genel Nfuslar

Yllar 1927 1940 1950 1960 1970 1990 1997 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Nfus 183491 305588 289429 337610 360764 433226 439626 464975 476128 474791 477735 490397 486445 493691

P 4,001623 -0,5418 1,55173 0,665531 13,23341 -27,8805 1,886211 0,339189 -0,28081 0,620062 2,650423 -0,80588 1,489583

Hesaplamalar sonucunda p ortalama deeri 0,97 olarak hesaplanmtr.

Nfus
600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 19271940195019601970199019972000200720082009201020112012 YIL ekil 1. anakkale Nfus Grafii Tablo 2. anakkale Gelecek Yllar Tahmini Nfus deerleri

GELECEK YILLAR 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031

NFUS 498628 503614 508650 513737 518874 524063 529304 534597 539943 545342 550795 556303 561866 567485 573160 578892 584680 590527 596432

GELECEK YILLAR 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050

NFUS 602397 608421 614505 620650 626857 633125 639456 645851 652309 658833 665421 672075 678796 685584 692440 699364 706358 713421 720555

800000 Nfus 600000 400000 200000 0 YIL

ekil 2. anakkale Gelecek Yllar Tahmini Nfus

1.1.3. anakkale li Merkez Nfus Deerleri

Tablo 3. anakkale merkez nfusu

Yllar 1927 1935 1940 1945 1950 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Nfus 8515 11445 24621 22215 11824 19391 22789 27042 30788 39979 48059 53995 62547 75810 86544 90653 96588 106116 104321 111137

Hesaplamalar sonucunda p ortalama deeri 3,63

3,76 16,55 -2,03 -11,84 5,07 3,28 3,48 2,62 5,36 3,75 2,35 2,12 6,62 1,90 4,74 6,54 9,86 -1,69 6,53

olarak hesaplanmtr.

NFUS 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 1920 1940 1960 1980 2000 2020 YIL

ekil 3. anakkale merkez nfusu grafiksel gsterimi

Tablo 4. anakkale il merkezi iin gelecek yllara ait tahmini nfus

Gelecek yllar 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031

Nfus 114471 117905 121442 125086 128838 132703 136684 140785 145009 149359 153840 158455 163208 168105 173148 178342 183693 189203 194879

Gelecek yllar 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050

Nfus 200726 206748 212950 219338 225919 232696 239677 246867 254273 261902 269759 277851 286187 294773 303616 312724 322106 331769 341722

Nfus 400000 350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 YIL

ekil 4. anakkale Merkez nfus deerleri grafik gsterimi

Yaplan almada anakkale merkez nfusu ve toplam nfus tahmini olarak bulunmutur. Bulgulara gre 2050 ylnda anakkalenin genel nfusunun 720.555, merkez nfusunun ise 341.722 olaca tahminsel olarak bulunmutur.

BLM 2 2.1. anakkale Boaz Akm le Su Kalitesi Arasndaki likinin Saptanmas anakkale Boaz 3. jeolojik zamann sonunda meydana gelen bir knt ile olumutur. Karadenizden, Marmara Denizi ve Ege Denizi arasnda balanty salayan bir boazdr. Karadeniz ve Marmara Denizinin kirlilik ykn st aknt ile Ege Denizine, Ege denizinin kirlilik ykn ise alt akntyla Marmara Denizine tamaktadr. Ayrca anakkale Boaz jeopolitik konumu asndan nemli bir rol oynamaktadr. anakkale Boaznn uzunluu orta hattan lldnde 30 mil (70 km) kadardr. Kylar dik ve buna bal olarak derinlikleri de seyir iin herhangi bir kstlama getirmeyecek kadar fazladr. anakkale Boaz Kuzey, Gney ve Orta kesim olmak zere ksmdan oluur. Kuzey ve Gney blgesi, Kuzeydou Gneybat dorultusunda uzanr, genilii 3,5 mili (yaklak 6 km) bulur. En fazla genilik kuzey snrnda 3200 metre, gney snrnda ise 3600 metredir. Boazn en dar yeri anakkale ile Kilitbahir arasndadr ve 1200 metredir (Ilgar, 2011).

ekil 5. anakkale boaznn uydu grnts (Google Earth, 2012)

2.2. Deniz Suyunun Fiziksel zellikleri anakkale Boaznn kuzey azyla Ege kysndaki az arasnda 20 cmlik bir dzey fark vardr (Ilgar, 2011). Burada st ve alt aknt olarak birbirlerine ters iki aknt sistemi mevcuttur (Ilgar, 2011). Marmaradan gelen sular stten Egeye, Ege sular ise alttan Marmaraya akar. Alttan gelen tuzlu Ege sular saniyede yaklak 50 cm hzla ilerler, hz st akntdan birka kez daha fazladr. Boaz geen st aknt kenarlarda ky eklinin neden olduu baz ters akntlar oluturur. Bu ters akntlar Anadolu kylarnn gney ve orta kesimlerinde daha belirgindir (Ilgar, 2011). 2.2. anakkalede Deniz Kirlilii ve Kirliliin Sebepleri Dnya Salk rgtne gre sularda kirletici etki yapabilecek unsurlar; bakteriler, virsler ve dier hastalk yapc canllar; organik maddelerden meydana gelen kirlenme; yapay organik kimyasal maddeler; yalar ve benzeri maddeler; sentetik deterjanlar; zirai mcadele ilalar; yapay ve doal tarmsal gbreler; anorganik tuzlar; radyoaktivite; atk s; endstri atklardr (Doan, 1998). Trkiyede ky kesiminde younlaan nfus, sanayileme ve ehirleme sonucu denizlere braklan atk miktar gn getike art gstermektedir. Ayrca anakkale boaznn jeopolitik konumundan dolay yk vb. gemilerinin deniz trafiinin youn olmasndan ve boazda Asya ve Avrupa yakalarn birbirine balayan bir kpr olmadndan ulam deniz yoluyla salanmakta bu da deniz kirliliine olumsuz etkide bulunmaktadr. Bu da denizlerin kirlenmesini hzlandrmaktadr. Deniz ortamna giren genel kirleticiler ve kaynaklar ksaca Tablo 5deki gibi listelenebilir. FAO (Birlemi Milletler Gda ve Tarm Organizasyonu) su kirliliini; canl kaynaklara zararl, insan sal iin tehlikeli, balklk gibi almalar engelleyici, su kalitesini zedeleyici etkiler yaratabilecek maddelerin suya atlmas eklinde tanmlar (Egemen, 2000). Trkiye denizleri, yaplama, endstri, ev, komu lke akarsularndan gelen atklarla ve deniz kazalaryla kirlenmektedir. Deniz kirlilii sebeplerini evsel kirlilik, sanayi kirlilii, deniz ulamndan ve deniz kazalarndan kaynaklanan kirlilik olarak snflandrmak mmkndr. anakkale ili kylarndaki deniz kirliliinin balca sebeplerini aadaki saylan balklar altnda toplamak mmkndr.

Tablo 5. Su Kirleticilerinin Snflandrlmas (TBTAK, TBTAK-TTGV, 2002). nsan aktiviteleri sonucu Kirleticiler Doal girdiler girdiler

Ar metaller

Nehirlerle tanan (kayalarn erozyonu), volkanik aktiviteler ve organik maddenin paralanmas Ham petrol ve doal gaz szntlar,

Endstriyel ve evsel atklar, yzeysel sular

Gemicilik ve sondaj aktiviteleri, atmosferik girdiler, evsel ve endstriyel atk sular, yzeysel sular

Hidrokarbonlar

nehirlerle tanm, volkanlar, sudaki bakteri ve dier organizma faaliyetleri

Besleyici maddeler

Nehirlerle tanm, biyolojik aktivite, dikey aknt, dip kelleri

Endstriyel ve evsel dearjlar, zirai atklar

Radyoaktif elementler

Nehirlerle tanm (radyoaktif element ieren kayalar), volkanik aktiviteler, atmosferik etkileim

Nkleer santraller, nkleer silah denemeleri, endstriyel, tbbi ve evsel dearjlar

Nehirlerle tanm, biyolojik Partikl madde aktivite, dip sedimentlerinin karm, atmosfer, bulanklk ve akntlar

Madencilik, sondaj almalar, evsel ve endstriyel dearjlar

2.2.1. nsanlardan kaynaklanan kirlilik A. Endstriyel atklar lde sanayi srasyla an, Merkez ile, Yenice ve Biga ilelerinde gelime gstermitir. anakkale merkezinde gda sanayi, Ezine ilesinde imento, deri ve gda sanayi, Bayrami ilesinde gda sanayi, an ilesinde tekstil, madencilik ve seramik sanayi, Yenice ilesinde maden ve gda sanayi, Biga ilesinde deri sanayi vardr. anakkale ilinde bulunan zeytinya imalathaneleri ve st rnleri tesisleri atk sular iin ksmen tedbir alsalar da kuru dere yataklarna ve baz alc su

ortamlarna atk boaltld grlmektedir. anakkalede Biga ve Ezine ilelerindeki deri iletmelerinin tehlikeli ve zararl olabilecek atklar bu ilelerdeki belediyeler tarafndan kat atk plklerinde dier plerden ayr olarak depolanmaktadr. B. Evsel atklar Evsel atklar; pler, artlmadan akarsulara, denizlere verilen kanalizasyon ve pis su atklardr. anakkalede turizm sektrne ait ve sahil eridinde olan iletmelerin tamamna yaknnda artma tesisi vardr ve bu tesislerin artlan sular ya dearj izniyle denize braklmakta ya da bahe sulamalarnda kullanlmaktadr. anakkale Boazna dklen Sarayda Zn (inko) ve Cu (bakr) deeri yksek konsantrasyonda bulunmutur. Bunun sebebi Saray etrafndaki madencilik tesislerinin atk sular ve evsel atk sularn dearj edilmesidir (Ilgar, 2000). arpk yaplama hem evsel atklarn hem de sanayi atklarnn denize dearj edilmesi problemine neden olmakta bu da anakkale sahillerinin kirlenmesinde rol stlenmektedir. C. Gemi ve sondaj aktiviteleri Denizde petrol arama ve karma almalarndan; rafineri ve petrokimya tesislerinden; maden ya atklarndan, kullanlm motor yalar ve endstriyel yalardan ve tanker kazalarndan denizler kirlenmektedir. Deniz tabanna kadar ulaan petrol ve dier ar metaller dip keltilerine karmakta ve gda zinciriyle pek ok canly etkilemektedir. Yanl yerde kurulmu tersane, ekek, liman, balk barnaklar da deniz kirlilii sebepleri arasndadr. ED onay ve denetimini gzetmeyen liman ve marina yapmlar deniz kylarn ve denizlerimizi tehdit etmektedir (TBTAK, 2002). . Zirai atklar (balklk aktiviteleri de dahil) Trkiyede tarm faaliyetlerinin youn olduu blgelerde gbre ve pestisid kullanm biyolojik eitlilikte azalma, trofikasyon, oksijensizlik, zararl fitoplankton patlamalar (red-tide) meydana getirmitir (Szer, 2001). Ar ve bilinsiz avlanma, balk (hamsi, istavrit ve daha onlarca tr) varlnda azalmaya sebep olmaktadr (Cirik vd., 2005).

10

2.2.2.

Tabiattan kaynaklanan kirlilik A. Erozyon

Toprak ve su erozyonu, baraj ve gletlere fosfatn kompleksler halinde kerek ekonomik mrlerinden daha nce dolmalarna ve kullanlamaz duruma gelmelerine sebep olmaktadr (Gndz, 1998). B. Nehirlerle tanma anakkale ilinde bulunan Kara Menderes ay (110 km) ve Saray (40 km), Kazdandan doup anakkale Boazna; Tuzla ay (52 km) ve Mhl ay (12 km) Kazdandan doup Ege Denizine; Kocaba ay (80 km) Kazdandan doup Marmara Denizine; Gelibolu Yarmadasnda bulunan Kavak ay (50 km) Korudandan doup Saroz Krfezine dklmektedir (Gndz, 1988). 2. 2.3. Ar metallerden kaynaklanan kirlilik Ar metal kirlilii, dnyadaki sediment ve deniz suyundaki en nemli kirliliklerden birisidir. Sucul blgelere endstriyel atklarn, toprak ve kirli sularn boaltlmas, ar metal konsantrasyonunu artrmaktadr (Trkolu, ; Klc, 1992). Krfez ve i denizlerde grlen ar metal kirlilii, ak denizlerdeki kirlilikten daha nemli ve etkilidir. Bu nedenle gerek Karadeniz gerekse Marmara Denizinden gelen ve Akdenize st akntlarla ulaan kirli sularn nemli bir gei noktas olan anakkale Boaz hem alt hem de st akntlarn etkisi altndadr. Fakat anakkale Boazndan st akntyla Akdenize doru tanan ar metal kirlilii alttan Karadenize tanan kirlilikten daha fazladr. anakkale Boaznda ar metal ve iz elementlerinin artna sucul evrenin optimum stabilitesini bozan atk sularn sebep olduu belirtilmektedir (Sren vd., 2007).

11

BLM 3

3.1. anakkale Boaznn Aknt Sistemi

Marmara Denizinden anakkale Boazna doru ilerledike derinlik giderek azalr ve 50-60 metreye ular. Genel olarak boazdaki derinlik deerleri stanbul Boazna gre daha fazladr ve ortalama derinlik 70-90 m arasnda deiir. anakkale Boaznda da stanbul Boaznda olduu gibi boaz tabannda geliigzel dizilmi, yaklak elips ekilli ukurluklar bulunmaktadr ve bunlarn byk ekseni boaz eksenine paralel uzanr (Erylmaz, 1997, 2000; Erylmaz vd., 2001). anakkale Boaz tabannda tipik bir asimetrik V tipi vadi (Gelibolu Yarmadasna doru yatk ekilli) kanal, boaz batimetresindeki en nemli unsuru oluturmaktadr. Burada st ve alt aknt olarak birbirlerine ters iki aknt sistemi vardr. Marmaradan gelen sular stten Egeye, Ege sular ise alttan Marmaraya akar. Alttan gelen tuzlu Ege sular saniyede yaklak 50 cm hzla ilerler, hz st akntdan birka kez daha fazladr (TBSG, 2000). Boaz geen st aknt kenarlarda ky eklinin neden olduu baz ters akntlar oluturur. Bu ters akntlar Anadolu kylarnn gney ve orta kesimlerinde daha belirgindir. Yzey akntlar stanbul Boazna nazaran daha dzenlidir. Naraya kadar olan blgede akntnn genel hz 1,5-2 mil dolayndadr. Nara dan sonra ise aknt yaklak bir kat daha hzl akar. Gelibolu nlerinde 2 mil, Nara nlerinde 4 mil, Kilitbahir nlerinde zaman zaman 4 mil hzla akar (TBSG, 2000). anakkale Boaznda iki farkl aknt sistemi mevcuttur. ki aknt sisteminin biyolojik ve kimyasal zellikleri birbirinden farkldr. Marmaradan Ege istikametine bir yzey aknts; Egeden Marmara istikametine bir dip aknts mevcut tur. Bu doal dolam boaz ekosisteminin motorudur. st akntnn salnm Ege tarafndan yzeyden -10 metre derine Marmara tarafndan -20 metre derine inmektedir. st aknt parametreleri meteorolojik olaylardan da olduka fazla etkilenir. st akntnn hz 0,92-9,26 km/saat arasnda deimekte olup Marmaradan Ege istikametine, alt akntnn hz ise 0,18-1,1 km/saat arasnda deiip Egeden Marmara istikameti ynndedir (Ilgar, 2007). Kuzey versiyonlu rzgrlar estii zaman st akntnn hz artar. Akntnn seyri Karadenizin fazla suyu st akntnn boalma akntsyla Egeye; boalan suyun

12

eksikliini gidermek iin youn Akdeniz kkenli sularn alt aknt ile Marmaraya girmesi eklindedir. st akntnn hkim dalga yn Ocak ve ubat aylarnda kuzey ynde olurken Nisan ayndaki Lodos rzgrnn etkisiyle zaman zaman Gney ynl olmasnn yannda genel olarak Kuzey istikametlidir. Dier aylarda ise Kuzey ynl rzgrn etkisi k aylarndaki kadar etkili olmadndan boazn genel Kuzeydou istikametli uzanna uygun olarak Kuzeydou ynl hkim dalga ynleri saptanr. Dalga boylar ise genel olarak 0,6 metre eklindedir. Ancak Mart aynda maksimum deerlere ular ve 3-9 metrelik dalga boylar saptanr. Bu deiimdeki ana unsur; hidrolojik olarak Karadeniz evresi akarsu kkenli su girdilerinin artmasdr (Ilgar, 2007).

ekil 6. anakkale Boaz aknt sistemleri (Erylmaz vd., 2001).

3.2.

Marmara Denizinin Hidrografisi ve Dolam

Marmara Denizi yaklak 25 m derinlikteki bir younluk (tuzluluk) ara yzeyi (haloklin) ile birbirinden ayrlan ve biri Karadeniz dieri ise Akdeniz kaynakl iki su ktlesini barndrr. Haloklindeki keskin younluk tabakalamasnn yzeyden alt

13

tabakaya oksijen girdisini engelledii bir ortamda, biyojenik kaynakl partikl maddenin yzeyden alt tabakaya kelerek yaratt oksijen tketimi ile anakkale Boazndan giren oksijence zengin Akdeniz sular arasnda bir denge bulunmaktadr. anakkaleden srekli su girileriyle yenilenen (ortalama yenilenme zaman 6-7 yl) Marmara haloklin alt sularnda oksijence yetersiz (suboksik) koullar bulunmasna ramen (nlata ve zsoy, 1986; zsoy vd., 1986; zsoy vd., 1988). Karadenize benzer anoksik koullar gelimemitir. Buna karlk son yllarda ak denizle etkileimi snrl baz ky ve krfez blgelerinde trofikasyon ve sonucunda hipoksiya olaylar grlmtr (Batrk vd., 1986; Batrk vd., 1988; Batrk vd., 1990). Karadeniz sularnca beslenen Marmara Denizi st tabaka sularnn ise yenilenme sreleri yaklak bir ka ay mertebesindedir. anakkale Boazndan giren Akdeniz tuzlu sular, Marmara alt sular ile arasndaki younluk farkna ve Marmara alt sularnn tabakalamasna baml olarak toporafya boyunca dengeye ulatklar derinlie kadar batarlar (Beiktepe vd., 1994). Denge derinliini, tabakalama kadar bir younluk aknts eklindeki taban psklnn trblansl giriim hz ile evreden ithal ettii scaklk ve tuzluluk da belirler (Beiktepe vd., 1993). Younluk farknn fazla olduu durumlarda giren sular tabana kadar batabilir, aksi halde ise orta derinliklerde dengeye ulaabilir. Bu durumun sonucu olarak Marmara Denizi alt sularnda biri 200-300 m derinliklerde, dieri ise tabana yakn ve batdan douya doru dil eklinde uzanan iki derinlikte tuzluluk anomalileri grlmektedir. Yukarda genel tanm verilen tuzluluk ve scakln dey dalm ve zaman ierisinde deiimi tamamen anakkale Boazndan gelen suyun mevsimsel deiimi nedeniyledir. Bunu gsterebilmek iin Marmara Denizinin ana ekseni boyunca, Ege'den Karadeniz'e uzanan kesit zerindeki tuzluluk dalmlar kullanlmtr. Yzey sularnn deiimleri de ayn ekillerde verilen yzey suyu tuzluluk dalmlar ile incelenmitir. 3.2.1. K Mevsimi K aylarnda anakkale Boaz yoluyla gelen Ege sular yllk maksimuma ular ve havza sularndan ardr. Bu nedenle k aylarnda giren sular havzann bat tarafnda hemen tabana ker ve dk scaklk-yksek tuzluluklaryla ayrt edilebilir. K aylarnda ken bu sular havzann en dousunda bulunan ukuru

14

doldurur. Tuzluluk maksimumu batdan douya doru azalan byklyle 50 -200 metrelerde yer alr. Orta derinliklerde kama biiminde daha az tuzlu sular yer alr. Kuvvetli rzgrlarn etkisi ile st tabaka sularnn tuzluluu k aylarnda, zellikle anakkale Boazna doru, 26 ya kadar ykselir. nlerinde ise Karadeniz'in etkisi nedeni ile tuzluluk dktr. Dinamik ykseklik anomalileri zerine izilen ADCP ile llen yzey akntlar ekil 3de verilmitir. stanbul Boazndan kan yksek hzl jet olduka belirgindir. Ayrca anakkale Boaz'na giren Marmara Sular da greceli olarak yksek hzlara sahiptir. ekil 7'nin stte yer alan ilk ekilde verilen rzgr vektrleri sefer sresince deiken kuvvette fakat genelde kuzeyden esen rzgrlarn varln gstermektedir. Bu kuzeyli rzgrlar stanbul Boaz jetini glendirdii gibi havza iinde de kk lekli (25 km.) dnglerin olumasna neden olur. stanbul Boazndan havzaya gelen Karadeniz kaynakl sular tayan jet nce gney-bat ynnde akar ve daha sonrada kuzey-batya dnerek yzeyde saat ynnde havza boyutlarnda bir aknt oluturur (Beiktepe vd., 1994; zsoy vd., 2000). 3.2.2. lkbahar Mevsimi K aylarnda havzann dousunda tabana ken sular daha sonraki aylarda douya doru hareket eder. Bunun neticesi olarak Marmara Denizi'nin batsnda yer alan ukur yeni gelen sularla dolduu gibi ortadaki ukurda dolmu ve hatta douda yer alan ukura da tamtr. Baharda havzaya giren Ege sular hala ar olmasna ramen tabana kecek kadar ar deildir. Havzann bat yakasnn tabanna yapk olarak derinlere ken yksek tuzluluktaki sular kolayca ayrt edilebilir. Bahar aylarnda yzey sular hidrografisi ve aknts k aylarna benzerlik gsterir. Bunun nedeni gl rzgrlarn baharn banda da blgeyi etkilemeye devam etmesi ve stanbul Boazndan gelen sularn ortalama aksnn maksimuma ulamamasdr. stanbul Boazndan gelen Karadeniz sular bir jet halinde havzaya girer ve daha sonra havza boyutlarnda saat ynnde bir aknt oluturur (Beiktepe vd., 1994). 3.2.3. Yaz Mevsimi Yaz aylarnda havzaya giren scak ve tuzlu Ege sular havza iinde ancak belirli derinliklere kebilir. anakkale Boaz'ndan Marmara Denizi'ne giren Ege stanbul Boaz

15

Denizi kaynakl sular 150 m ile 500 m arasnda yksek tuzluluk hcreleri olarak gzlenir. Marmara Denizi'ne giren sular ikiye ayrlp bir ksm Marmara Adas'nn gneyinden bir ksm da dier mevsimlerde olduu gibi Marmara adasnn kuzey batsndan havzaya karr. evresindeki sularla karm nedeniyle younluu deien bu sular farkl farkl derinliklere ker. Daha derinlerde gzlemlenen tuzluluk anomalileri k sonlarnda ken sular tarafndan oluturulmutur. Bu mevsimde yzey tuzluluu k ve bahar aylarna nazaran daha dktr ve 20-22 arasnda deiir. Ancak Marmara Adas'nn gneyindeki slk blge ile krfezlerde 24e kadar ykselmitir. Tuzluluk dalmndan karlabilecek aknt sistemi, havza boyutlarnda ve saat ynnde hareket eden bir dolamn hakim olduunu gsterir. stanbul Boazndan kan jet nce gney-bat istikametinde havzann gney kylarna ular. Daha sonra kuzey-bat ynne dner. Bu genel akntnn gneyde yer alan krfezleri etkilemedii grlmektedir (Beiktepe vd., 1994). 3.2.4. Sonbahar Mevsimi Sonbahar aylarnda Ege Denizi'nden gelen sularn younluu havzann alt tabaka sularnn younluundan daha azdr. Bu nedenle bu mevsimde gelen sular havza iin derinlere kemez ve halokilinin hemen altndan havzaya girer ve burada tuzluluk maksimumunu oluturur. Bu seviyeden giren sular havzann ortalarna kadar ilerlemi ve geni bir alan kaplamtr. anakkaleden gelen sularla dorudan yenilenmeyen orta derinlikteki sular az tuzlu olarak yer alr. Sonbahar aylarnda rzgr gerilimi zorlamas olduka dzensizdir ve etkisini dolamdaki hzl deimelerle gsterir. rnein, Eyll 1995te yaand gibi sakin bir durumda stanbul Boaz hz vektr dz bir ekilde gneye ilerlerken, aksi hali gsteren Ekim 1992 durumunda yzey dolamn etkileyen rzgr gerilimi girdaplarn olumasna ve bilinen hz vektr dolamnn deimesine neden olmaktadr (Beiktepe vd., 1994; zsoy vd., 2000).

16

BLM 4 4.1. anakkale Boazndaki Petrol Kirlilii ve Ya anakkale Boazndan geen gemilerden kaynaklanan kirlilik boazdaki petrol kirliliinin en nemli nedenlerindendir. Boazdan geen gemilerin brakt petrol trevli atklar ve deniz kazalar sonucu oluan petrol kirlilii ciddi sonular dourur. anakkaleye yllk ortalama 596 mm ya dmektedir (Meteor, 2010). Yaan yamurlar sonucu nehirle ve yamur kanallaryla tanan organik madde yk denizlere ulamaktadr. Yamur kaynaklaryla denize tanan dier bir kirlilik ise, insanlarn ve motorlu aralarn brakt petrol trevi atklardr. Boazdaki petrol kirliinin giri ve k konsantrasyonlar farkllk Bunun gstermektedir. nedenlerinden k biri konsantrasyonlar daha yksek deerlerdedir.

anakkaleye den ortalama ya miktarnn fazla olmas karadan anakkale Boazna tanan petrol trevi atklardan kaynaklanmaktadr. Boazdaki aknt fazla olsa dahi petrol kirliliini seyreltememektedir.

900 800

14 12 10 8 p (C/Cg) (g/L)/( g/L) 6 4 2 0 2006 p (C/Cg) (g/L)/(g/L)

Yllk ya miktar (mm )

700 600 500 400 300 200 100 0 1996 1998 2000 zaman Yllk ya miktar (mm ya) 2002 2004

ekil 7. anakkale boazndaki petrol kirliliinin yllk ya ile karlatrlmas (TDAV, 2013; METEOR, 2013)

17

Temperature C

ekil 8. Boazlarda llen baz parametrelerin aylar baznda deerlendirilmesi (Kanarska ve Maderich, 2008).

(a) PSMSL veri taban ve Marmara denizinin gney blmnden Marmara denizindeki seviye deiiminin gzlenmesi (Alpar ve Yce, 1998). (b) 1990-1999 dnemine dayanarak PSMSL veri tabanndan St. Alexandroupolis ve Chios PSMSL kuzey ege deniz seviyesinde gzlenen deiimler. (c) Boazda hesaplanm olan net akm (Peneva vd., 2001). () tuzluluktaki mevsimsel deiim (d) MEDATLAS iklimsel verisinden zetlendii haliyle anakkale boaznn ucundaki scaklk (Medar Group, 2002).

18

4.2. Net Ak ile Baz Parametrelerin Grafiksel Olarak Karlatrlmas

mg/L
15 o k 10 s i 5 j e 0 n Oksijen-Net Ak

m3/s
16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 n e t a k

yaz 1. nokta 6.nokta

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta 4.nokta net ak

ilkbahar 5.nokta

ekil 9. Oksijen ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 9da grld gibi ortalama ak miktar ile ortalama oksijen miktar doru orantl olarak bir art gstermitir. Ancak baz numune alnan noktalarda zellikle yaz mevsiminden sonbahar mevsimine geerken aknt ile oksijen miktar ters orant gstermektedir.

Scaklk -Net Ak 30 Scaklk C 20 10 0 yaz 1. nokta 6.nokta sonbahar 2.nokta 7.nokta k 3.nokta 8.nokta ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

m3/s
15000 10000 5000 0 a k n e t

ekil 10. Scaklk ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 10da grld gibi ortalama scaklk deerleri ile ortalama akm deerleri ters orant olarak deiiklik gstermitir. Boazdaki akm azaldka scaklk artm, akm ykseldike scaklk azalmtr. Ancak scaklk art ya da azalmas aknt ile dorudan ilikilendirilemez scaklk artnn mevsimlerden kaynakland da sylenebilir.

19


35 t u z l u l u k 30 25 20 15 10 5 0 yaz 1. nokta 6.nokta

Tuzluluk-Net Ak

m3/s
16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 n e t a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 11. Tuzluluk ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 11de grld gibi ortalama akntnn ortalama tuzluluk miktar ile saptanamayaca grlmektedir.

pH-Net Ak 10 8 pH 6 4 2 0 yaz sonbahar 1. nokta 4.nokta k 2.nokta 5.nokta ilkbahar 3.nokta 6.nokta 0

m3/s
15000 n e 10000 t 5000 a k

ekil 12. pH ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 12de grld gibi pH deerleri ve ortalama akm deerlerine bakldnda akmn yksek olduu k aylarnda pH deerinin dk miktarda olsa azald grlmektedir.

20

mS/cm
70 60 50 E 40 C 30 20 10 0 yaz 1. nokta 6.nokta

EC-Net Ak

m3/s
16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 n e t a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 13. Elektriksel iletkenlik ile net ak

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 13de grld gibi elektriksel iletkenlik ile ortalama akm deerlerinin ters orantl olduu grlmektedir. Yaz mevsiminde akm dk iken elektriksel iletkenlik deerinin artt net akn artmas ile birlikte elektriksel iletkenliin azald saptanmtr.

mg/L
3.5 3 2.5 A 2 K 1.5 M 1 0.5 0 yaz 1. nokta 6.nokta

AKM-Net Ak

m3/s
15000 n e 10000 t 5000 0 a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 14. Askdaki kat madde ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 14de grld gibi ortalama akm ile askda kat madde miktarnn bir balants olmad grlmektedir. Askdaki kat madde yk boaz suyunda ok fazla deiim gstermemitir.

21

g/L
120 p 100 o t 80 a 60 s y 40 u 20 m 0 yaz 1. nokta 6.nokta

Potasyum -Net Ak

m3/s
16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 n e t a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 15. Potasyum ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 15de grld gibi potasyum ile ortalama akm arasnda bir balant olamad grlmektedir.

g/L
40 k 30 k 20 r 10 t 0 yaz 1. nokta 6.nokta

Kkrt-Net Ak

m3/s
15000 n e 10000 t 5000 0 a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 16. Kkrt ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 16da grld gibi kkrt deeri ile ortalama akm arasnda bir balant olmad grlmtr.

22

mg/L

OM-Net Ak

m3/s
16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 n e t a k

120 100 80

OM 60 40 20 0 yaz 1. nokta 6.nokta sonbahar 2.nokta 7.nokta k 3.nokta 8.nokta ilkbahar 4.nokta net ak

5.nokta

ekil 17. Organik madde ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 17de grld gibi organik madde deeri ile ortalama akm arasnda doru orant olduu grlmektedir. Akm arttka organik madde deeri de art gstermektedir. Bu durumun balca nedeni k ve ilkbahar mevsimlerinde nehirlerin tad organik madde ykdr.

175 150 125 100 NH4 75 50 25 0 yaz 1. nokta 6.nokta sonbahar 2.nokta 7.nokta k 3.nokta 8.nokta ilkbahar 4.nokta net ak

mg/L

NH4-Net Ak

m3/s
16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 5.nokta n e t a k

ekil 18. Amonyum ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 18de grld gibi amonyum ile ortalama akm miktarnn bir ok noktada ters orantl olduu gzlenmektedir. Akmn en yksek olduu ilkbahar ve k mevsimlerin de amonyum miktarnn azald grlmektedir.

23

mg/L
1 0.8 0.6 NO3 0.4 0.2 0 yaz 1. nokta 6.nokta

NO3-Net Ak

m3/s
16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 n e t a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 19. Nitrat ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 19da grld gibi nitrat ile ortalama akm hakknda bir bant kurulamamtr. Baz istasyonlarda nitratn yksek olduu grlmektedir ancak bunu ne ak ile saptamak doru olmaz. stasyonlar arasnda nitrat bakmndan farkl sonular elde edilmitir.

mg/L
0.2 0.15 NO2 0.1 0.05 0 yaz 1. nokta 6.nokta

NO2-Net ak

m3/s
16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 n e t a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 20. Nitrit ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 20de grld gibi nitrit ile ortalama akm arasnda ksmen de olsa doru bir orant grlmektedir. Akmn artt k mevsiminde nitritte de gzle grlen bir artk olduu saptanmtr.

24

mg/L
5.5 5 4.5 4 3.5 3 PO4 2.5 2 1.5 1 0.5 0 yaz 1. nokta 6.nokta

PO4-Net Ak

m3/s
15000 n e 10000 t 5000 a k

0 sonbahar 2.nokta 7.nokta k 3.nokta 8.nokta ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 21. Fosfat ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 21de grld gibi fosfat ile ortalama akm arasnda ters orant olduu saptanmtr. Akm arttka fosfat orannda bir d grlmektedir. Ayrca fosfatn artmasnn dier bir sebebi ise yaz aylarnda kullanm artan deterjanlar ve tarm arazilerinde kullanlan fosfatl gbrelerdir.

mg/L
15 10 BO 5 0 yaz 1. nokta 6.nokta

BO - Net Ak

m3/s
15000 n 10000 e t 5000 0 a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 22. Biyokimyasal oksijen ihtiyac(BO) ile net ak grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 22de grld gibi biyokimyasal oksijen ihtiyac ile ortalama akm arasnda ters orant olduu grlmektedir. Dk akmlarda biyokimyasal oksijen ihtiyacnn fazla olduu, akm arttka biyokimyasal oksijen ihtiyacnn dt grlmektedir.

25

mg/L
25 20 KOI 15 10 5 0 yaz 1. nokta 6.nokta

KOI - Net Ak

m3/s
15000 n 10000 e t 5000 0 a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 23. Kimyasal oksijen ihtiyac(KOI) ile net akn grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 23de grld gibi kimyasal oksijen ihtiyac ile ortalama akm arasnda ters orant olduu grlmektedir. Dk akmlarda kimyasal oksijen ihtiyacnn fazla olduu, akm arttka kimyasal oksijen ihtiyacnn dt grlmektedir.

mg/L
5 k l o r o f i l 4 3 2 1 0 yaz 1. nokta 6.nokta

Klorofil -Net Ak

m3/s
15000 n e 10000 t 5000 0 a k

sonbahar 2.nokta 7.nokta

k 3.nokta 8.nokta

ilkbahar 4.nokta net ak 5.nokta

ekil 24. Klorofil ile net akm grafii

(Ate vd., 2011) sonularna dayanarak ekil 24de grld gibi genellikle ortalama akmn klorofil ile ilikisinin olmad grlmektedir. Ancak ilkbahar aylarnda klorofil deerinin dier mevsimlere gre artt sylenebilir. Bu ise hem karasal alanlardan boaza taze su girii hem de besleyici elementlerin giriinin ilkbahar mevsiminde daha yksek olmas ile aklanabilir.

26

BLM 5 SONU Dnya nfusunun artmas ve insanlarn yaam standartlarnn iyilemesi sonucunda, doal kaynaklarn kullanm hz, kentleme oranndaki art, sanayileme ve kii bana den ara says kirlilik artn beraberinde getirmitir. Hzla artan kirlilik yeryzn olumsuz etkilemekte ve kresel iklim deiiklerine sebep olmaktadr. anakkale ilinde de tm Dnya da olduu gibi benzer olaylar gzlenmektedir. Artan nfus sonucunda tarm arazileri hzla betonlamaya balamtr. Tarm arazilerinin yok olmas sonucunda yeryzne den yamur sular yeryzndeki kirlilii de beraberinde srkleyerek denize tamaktadr. Yine anakkale ilindeki nfus artndan kaynaklanan atksu miktar artmakta ve tasfiye tesisi bulunmadndan kirlilik anakkale Boazna gnderilmektedir. leride yaplmas muhtemel olan anakkale Boaz kprsnn de anakkale nfusun artna katkda bulunaca aikardr. Bu nedenlerden dolay anakkale Boazndaki kirlilik yk ve su kalitesi aknt miktar yksek olsa dahi olumsuz ynde etkilemeye devam edecektir.

27

KAYNAKLAR

Ate A. S., Sezgin M., Kataan T., zdilek H. G., Berber S., Kolsal S., 2011. Recent data on the effects of sewage pollution on the assemblage of decapod crustaceans in the Dardanelles (the Turkish Straits System). J. Black Sea/Mediterranean Environment, 17 (2): 90-115. Turkish Marine Research Foundation. stanbul, Trkiye. Ate A. S., Sezgin M., Kataan T., zdilek H. G., Berber S., Kolsal S., Bircan C., 2011. Relationships of benthic amphipod communities with environmental variables in the shallow waters of the Dardanelles. Oceanological and Hydrobiological Studies, 41 (4): 36-46. University of Gdansk, Poland (Springer) Alpar B. ve Yuce H., 1998. Sea-level variations and their interactions between the Black Sea and the Aegean Sea. Estuarine, Coastal and Shelf Science 46, 609 619. Beiktepe ., zsoy E., nlata . 1993. Filling of the Marmara Sea by the

Dardanelles Lower Layer Inflow, Deep-Sea Res., 40, 1815-1838, Cirik ., Ate S., Akal B., Ak ., (2005). Denizi Tanyalm OM Yayn, anakkale. Doan M. ve Soylak M., (2000). Su Kimyas, Erciyes niversitesi Yaynlar, No.120, Kayseri. Egemen ., (2000). evre ve Su Kirlilii, Ege niversitesi Su rnleri Fakltesi Yaynlar, No:42, zmir. Gndz T., (2000). evre Sorunlar, Gazi Kitabevi, Ankara. Ilgar R., (2007). The Dardanelles Ecosystem Speciess Alterations, International Conference Global Changes and ProblemsTheory and Practice 20-22 April 2007, University of Sofia St. Kliment Ohridksi, Sofia-Bulgaria Ilgar R., (2008). anakkale Boaz Fiziki Corafyas, Gazi Kitabevi , Ankara Ilgar R., (2000). A Geographical Investigation Of anakkale Straits and Their Around Ecosystem Doktorluk tezi, stanbul niversitesi Deniz Bilimleri ve letmecilii Enstits, stanbul, 153 s.

28

Ilgar R., (2011). anakkale Boaz Batklar, Trk Bilimsel Derlemeler Dergisi 4 (2):63-68. Karslolu E., Baba A., Deniz O. anakkale linin evre Problemleri. V. Ulusal Ekoloji ve evre Kongresi, Bolu; 513-538 Kanarska Y. ve Maderich V., 2008 Modelling of Seasonal Exchange Flows Through the Dardanelles strait. Estuarine, Coastal and Shelf Science 79 (2008) 449 458 Meri E., Avar N., Nazik A., Yoke B., Ergin M., Erylmaz M., Ycesoy -Erylmaz F., Gkaan E., Suner F., Tur H., Aydn . ve Diner F., (2009). anakkale Boaznn Gncel Bentik Foraminifer, Ostrakod, Mollusk Topluluunu Denetleyen Faktrler ile kel Dalmnn Jeokimyas, Trkiye Jeoloji Blteni Cilt 52, Say 2, Austos (2009). Geological Bulletin of Turkey Medar Group, 2002. Medatlas 2002 Mediterranean and Black Sea Database of Temperature, Salinity and Biochemical Parameters and Climatological Atlas [CD-ROM], Eur. Comm. Mar. Sci. and Technol. Programme (MAST), Ifremer, Brest, France. Available from: www.ifremer.fr/sismer/program/medar/. Meteoroloji Genel Mdrl Yllk Ortalama Ya Raporu (anakkale) Ziyaret edilme tarihi: 25 Mays 2013 http:/www.meteor.gov.tr/veridegerlendirme/yilliktoplam-yag verileri aspx?m=canakkale#sfB. zden S., (2013). Uzman Grlerine Gre anakkalede Deniz Kirlilii ve Kirliliin Sebepleri. Trk Bilimsel Derlemeler Dergisi 6 (1): 74-76. Peneva E., Stanev E., Belokopytov V., Le Traon, P.-Y., 2001. Water transport in the Bosphorus Straits estimated from hydro-meteorological and altimeter data: seasonal and decadal variability. Journal of Marine Systems 31, 2133. Sren, E., Ylmaz, S., Trkolu M., Kaya, S., (2007). Concentrations of cadmium and lead heavy metals in Dardanelles seawater. Environ. Monit. Assess., Szer S., (2001). Srdrlebilir ve Geleneksel Tarm Sistemlerinin Toprak Verimlilii le Ekosistem zerine Etkileri IV. Ulusal Ekoloji ve evre Kongresi, 5- 8 Ekim 2001, Bodrum, zmir. Trk Boazlar Seyir Gvenlii (2000). T.C. Babakanlk Denizcilik Mstearl Yaynlar, 28-30 Eyll 2000, stanbul

29

Trkolu O. ve Klc N., (1992). Bizmut trioksit-Antimon trioksit ikili sisteminde kat hal reaksiyonlar. VIII Kimya ve Kimya Mhendislii Sempozyumu, stanbul. Trk Deniz Aratrmalar Vakf Petrol Kirlilii, 2013 Ziyaret edilme tarihi 25 Mays 2013,http://www.tudav.org/index.php?option=com_content&view=article&id= 236&Itemid=142&lang=tr TBTAK, TBTAK-TTGV (2002). Bilim-Teknoloji-Sanayi Tartmalar Platformu Deniz ve Denizalt Kaynaklarndan Yararlanma Teknoloji alma Grubu, Ekoloji ve klimsel Deiim Alt Grup Raporu, Tbitak Bilim ve Teknoloji Politikalar Daire Bakanl, Ankara.

30

EKLLER LSTES ekil 1. anakkale Nfus Grafii ................................................................................ 3 ekil 2. anakkale Gelecek Yllar Tahmini Nfus ...................................................... 4 ekil 3. anakkale merkez nfusu grafiksel gsterimi ................................................ 5 ekil 4. anakkale Merkez nfus deerleri grafik gsterimi ....................................... 6 ekil 5. anakkale boaznn uydu grnts (Google Earth, 2012) .......................... 7 ekil 6. anakkale Boaz aknt sistemleri (Erylmaz vd., 2001). ........................... 13 ekil 7. anakkale boazndaki petrol kirliliinin yllk ya ile karlatrlmas (TDAV, 2013; METEOR, 2013)............................................................................. 17 ekil 8. Boazlarda llen baz parametrelerin aylar baznda deerlendirilmesi (Kanarska ve Maderich, 2008). .................................................................................. 18 ekil 9. Oksijen ile net ak grafii ............................................................................ 19 ekil 10. Scaklk ile net ak grafii ......................................................................... 19 ekil 11. Tuzluluk ile net ak grafii ........................................................................ 20 ekil 12. pH ile net ak grafii ................................................................................. 20 ekil 13. Elektriksel iletkenlik ile net ak ................................................................. 21 ekil 14. Askdaki kat madde ile net ak grafii ..................................................... 21 ekil 15. Potasyum ile net ak grafii ....................................................................... 22 ekil 16. Kkrt ile net ak grafii ........................................................................... 22 ekil 17. Organik madde ile net ak grafii .............................................................. 23 ekil 18. Amonyum ile net ak grafii ..................................................................... 23 ekil 19. Nitrat ile net ak grafii ............................................................................. 24 ekil 20. Nitrit ile net ak grafii .............................................................................. 24 ekil 21. Fosfat ile net ak grafii............................................................................. 25 ekil 22. Biyokimyasal oksijen ihtiyac(BO) ile net ak grafii ............................. 25 ekil 23. Kimyasal oksijen ihtiyac(KOI) ile net akn grafii ................................. 26 ekil 24. Klorofil ile net akm grafii ........................................................................ 26

IX

TABLOLAR LSTES Tablo 1. anakkale li Genel Nfuslar ....................................................................... 2 Tablo 2. anakkale Gelecek Yllar Tahmini Nfus deerleri...................................... 3 Tablo 3. anakkale merkez nfusu .............................................................................. 4 Tablo 4. anakkale il merkezi iin gelecek yllara ait tahmini nfus .......................... 5 Tablo 5. Su Kirleticilerinin Snflandrlmas (TBTAK, TBTAK-TTGV, 2002).9