HISTORY AND DEVELOPMENT OF THE SPECIAL PSYCHIATRIC HOSPITAL "SVETI VRAEVI" (HOLY HEALERS) - NOVI KNEEVAC, SERBIA

Jovanka Petrovi Dragoljub Nedi

Special psychiatric hospital Sveti Vraevi, Novi Kneevac, Serbia

At the time of the Austro-Hungarian Empire, the district of Torontal, the capital of which was Great Beckerek, delivered in 1895 a Regulation on the establishment of a county hospital in Turkey Kanizsa, now called New Kneevac. Around 1900, a department for people with mental illness with 24 beds was opened at the hospital. During 1940, the so-called "mentally ill (or insane") patients were transferred to another institutions due to the needs of treating a widespread tuberculosis. Again, during the 1960s, a psychiatric ward was established, and in the next decades the capacities were further expanded. Thus, by the decision of the Government of Serbia and the competent Ministry, dated 19 August 1992, the Special Hospital for Neuropsychiatric Disorders, "Sveti Vraevi" was established. Since 2008, this institution is called the Special Hospital for Psychiatric Diseases "Sveti Vraevi" and is one of three special hospitals on the territory of Vojvodina. According to the Regulation on the planned network of health institutions, the hospital has a capacity of 300 beds. In addition to hospital treatment, psychosocial rehabilitation and outpatient treatment are conducted in the hospital. Keywords psychiatry, hospital, history, Novi Kneevac

Literatura:
1. Kresi V, Sabo J. Istorija Novog Kneevca i okoline. Novi Kneevac: Skuptina optine; 2003. p.400-05 p.532-36 2. Milovanovi S, Jaovi-Gai M, Pantovi M, uki-Dejanovi S, Jovanovi A, Damjanovi A, Ravani D. The historical development of psychiatry in Serbia. Psychiatria Danubina 2009; 21 (2): 156-65 3. Belin M, Mihajlovski Lj. Saradnja psihijatrijskih ustanova u Vojvodini sa posebnim osvrtom na mesto i budunost duevnih bolnica . Aktuelnosti iz neurologije, psihijatrije i graninih podruja 1994; 2(1-2): 54-58 4. Risti, D. Psihijatrijska zatita u Novom Kneevcu. Iz arhiva bolnice. 1992

Jovanka Petrovi Specijalna bolnica za psihijatrijske bolesti " Sveti Vravi " Kralja Petra I Karaorevia 85 Novi Kneevac Tel: 0230/81-005 e-mail: svvraci@stcable.net

PRIKAZ KNJIGE / BOOK REVIEW

UMETNOST I PSIHA
Elen Hendler Spic CLIO, Beograd, 2011, str. 258

Ve na samom poetku knjige Elen Hendler Spic nam daje jasno do znanja da je strasni protagonista Frojdove psihoanalize, ali ne u sklerotinom i okotalom obliku ve u prihvatanju psihoanalize kao interdisciplinarne doktrine koja je unela mnoge modifikacije u tumaenje procesa kreativnosti i nastanka umetnikih dela. Ono to je takoe jasno to je da je Spicova, koja je primarno filozof, a tek je potom zavrila i elitne studije psihoanalize, nala onaj, ini se spasonosni

eklektiki pristup koji nastaje pri sudaru filosofije, psihologije, psihoanalize i estetike. Sa svojim monim literarnim stilom, potpomognut filosofskim diskursom psihoanalize, Frojd je napisao niz impresivnih psiho-pato-biografija kako umetnika (Leonardo, Dostojevski) tako i obinih smrtnika (sluaj paranoje kod sudije rebera). Osnovne metapsiholoke premise Frojdove psihoanalize koje omoguavaju

103

Engrami vol. 33 jul-septembar 2011. br. 3

tumaenje procesa kreativnosti i posledinosg stvaralatva su: 1. Sublimacija opti mehanizam odbrane linosti od nepovoljnih efekata frustracije (usmeravanje infantilnog impulsa sa neprihvatljivog ka prihvatljivom smeru delovanja). Melani Klajn smatra da je sublimacija posledica elje da se otklone efekti sopstvene destruktivnosti. 2. Katarza-mehanizam oslobaanja od unutranje tenzije, rastereenje nagona. Ovaj mehanizam identian je umetnosti i neurozi, a postie se projekcijom svog unutranjeg problema. Vilhelm tekel je smatrao da je svaki umetnik neurotik, to ne vai i vice versa 3. Regresija u sluzbi ja- uenje Ego psihologije koje smatra da ljudski ego (ja) ima sopstvenu snagu, a da ne zavisi sve od super-ega i ida. Cilj je realizacija infantilne seksualnosti kroz fikciju,a stvaralac se po zavretku dela vraa u realnost, za razliku od neurotiara koji nije stvaralac i za koga je ovaj proces iverzibilan. 4. Objekat kateksa i fantazija- energija ida usmerava se preko primarnih procesa (fantazije, matarenja) ka sekundarnim procesa koje vodi ego (opaanje, misljenje, adaptacija), a preko njih se vezuje za realnost. Fantazija i narcizam (primarni procesi) pokreu stvaralatvo, ali tek e sekundarni procesi (opaanje i miljenje i preko njih socijalizacija) da ih oblikuju u delo. Da bi stvarao, umetnik se nuno potapa u nesvesno i esto regredira na nii stepen psihikog funkcionisanja u toku samog stvaralakog ina. Ovaj akt psiholozi i psihoanalitiari opisuju kao regre-

siju u slubi Ja koja je umetniku potrebna da bi iz nesvesnog dela svoje linosti crpeo motiv stvaranja, kao iz sna. Meutim upravo snagom svoje stvaralake linosti umetnik iz tog procesa izlazi neoteen sa stvorenim umetnikim delom, za razliku od mentalno obolelog oveka koji ostaje u regresiji , ne vraajui se vie u realnost. Razlika izmeu stvaraoca i psihotiara sastoji se u tome to psihotiar koji nema stvaralake sposobnosti ili neki talenat, kada doe do regresije i preplavljivanja nesvesnim ostaje u bolesti, dok stvaraoc takvo stanja kroz svojim stvaranjem sam premouje. Jo je uveni Ernest Kris proklamovao da je umetniko stvaralatvo regresija u slubi Ja. Umetnik meutim mora istovremeno da aktivira i posmatrako, kritiarsko Ja. Forma jednog dela podupire sadaj kao to Ja podupire ono, nad-ja i stvarnost. Kurt Ajsler je izdvojio esencijalnu ego-funkciju, koja omoguava u velikoj meri deifrovanje individualnih formalnih i stilskih mehanizama stvaralatva a time i posredno otkriva i psihobiografske elemente.Ajsler ovu funkciju naziva doskaletinom jer smatra da su u stanjima visoke kreativnosti svi slojevi linosti stvaraoca hiperkatektirani. Sirova graa navire prema napred, ka svojoj umetnikoj preradi. Tada umetnik sledei ipak princip realnosti vri selekciju sirovog materijala, upravo svojom egodoksaletinom funkcijom, koja bira od iracionalnog, neuoblienog, arhainog, ono to je umetniki vredno i istinito, i stoga je pogodna da vodi do produkcije umetnikog savrenstva. Pored psihoanalitike hermneutike, psiho i patobiografi esto koriste i egzistencijalistiki pristup, principe Adlerove individualne psihologije, Huserlovu kao i Jaspersovu fenomenologiju, multifaktorijalnu fenomenoloku metodu, dok jedan

104

Engrami vol. 33 jul-septembar 2011. br. 3

od autora ovog prikaza uspeno primenjuje sopstveni humanistiko objektivnoanalitiki diskurs. Prema SpicovojFrojdov psihoanalitiki model je romantiarska odnosno ekpresionistika analiza. Frojdov koncept patografije sadri u sebio vid umetnike terapije ali i kritike metode. Intencionalistiki kritiari (patografi) meutim staju pred problemom determinizma i voluntarizma. Pred njima su spoljanji dokazi-pisma, zapisani dogaaji, autobiografski zapisi, ali oni istovremeno nisu i klarifikacija unutranjeg ivota umetnika. Patografi su pred ozbiljnom dilemom kako tumaiti javne semantike injenice kao i kako prikazati odnos izmeu estetskih i psiholokih potreba. Patografi treba da nau izlaz iz deterministiko-intencionalistike teorije psihoanalize Genetsko, razvojno, dinamiko strukturalno-ekonomsko gledite kao i adaptivna funkcija su osnovni elementi psihoanalitike teorije koji ine sadraj patografskih istraivanja.. Spicova razlikuje primenjenu (teoretsku) i kliniku psihoanalizu. Ono o emu svaki patograf treba da razmilja je proces samoispitivanja, introspekcije, angaovanja posmatrakog ja, kao i mera distance. U uvenoj Frojdovoj analizi Leonarda Spicova se sa pravom pita o tumaenju i Frojdovoj analizi naglog skretanja Leonarda sa umetnosti na nauku kao i o prilino provizornoj i maglovitoj tezi o homoseksualnosti, koja je bila bazirana na fiksaciju za preedipalni lik majke. Patograf procenjuje odnos izmeu estetskih potreba i intrapsihikih procesa. On nam ukazuje da je ovladavanje unutranjim konfliktima mogue putem slikanja, vajanja, pisanja. Dokumentarni pristup patografiji podrazumeva da je za psihoanalitiko tumaenje vano rekonstruisati psihiku stvarnost deteta pre nego materijslnu

stvarnost ili dogaaje koji su se desili u ivotu deteta. Dakle patografi povezuju rane teorije Ja sa estetskim iskustvom. Izvesno je meutim da i psihoanalitiki metod psihobiografskog prikaza ili primene posrednih epistemolokih metoda (koje se mogu koristiti per analogiam), doivljava pozitivne evolutivne pomake, posebno sa aspekta sloenosti i eklektinosti heuristikog pristupa. Ajsler (3) u psihoanalitikom prilazu knjievnosti (za koji smatra da se ravnopravno moe primeniti i u psihobiografske svrhe) razlikuje 1. Egzopoetski pristup gde se interpretacija knjievne tvorevine bazira na faktorima izvan samog dela, bilo da se radi o psihikim procesima samog stvaraoca ili o elemntima u autorovoj sredini-ekonomskim, socijalnim ili kulturnim 2. Endopoetski pristup koji analizira faktore unutar samog knjievnog dela. Neophodna premisa ovakvog pristupa je da e analitiar u istraivake svrhe posmatrati likove kao da su trodimenzionalni i kad bi se lik u realnosti ponaao i govorio onako kako ga je autor opisao analitiar bi se osetio pozvanim da izvue izvesne zakljuke o onome to je u tekstu sagledao. Koristi se i tehnika intervjua sa stvaraocem (to je esto inio Albert Rotenberg u svojim studijama), koji iznosi svoje subjektivne, svesne stvaralake motive. Nai izbori koji se tiu hermeneutike diktirani su kulturolokim, perceptivnim, emotivnim intelektualnim motivima. Potreba da se upravlja konfliktima takoe moe da utie na estetske izbore, kao i odgovor na narcisoidnu povredu. Kod umetnika postoji stalna i ozbiljna povre-

105

Engrami vol. 33 jul-septembar 2011. br. 3

da infantilnog narcisizma koja moe da ima terapijski ali i adiktivni predznak. Metodologija tumaenja umetnikih dela i kreativnosti prema Spicovoj je Fiktivna-impresionistika, paradigma patografije Dokumentaristika Tematska Dakle Spicova diferencira model analize umetnika (patografija), dela (dokumentaristiko-formalni aspekt analize) i posmatraa (tematsko-fenomenoloki). Takoe je vrlo paradigmatina i didaktina sledea hermeneutika podela Spicove 1. Umetnika kreativnost (analizira je Frojdova patografija) 2. tumaenje dela (psihologija ja i objektnih odnosa) 3. odgovor publike (psihologija ja i objektnih odnosa) Prema Ajsbergu kritiar nam daje uputstva za opaanje, vodi nas u razlikovanje detalja, organizovanih delova, grupisanje izolovanih objekata u obrasce. Kritiar dakle daje fokus panje na marginalizovane objekte. Dalton, prema Spicovoj,ini pomak u vrlo interesantnoj analizu Idiota Dostojevskog, bez ikakvih biografskih podataka, potujui iskljuivo autonomnost teksta, jer tekst i per se moe imati nesvesno znaenje. Otuda je prema Daltonu i glavni zadatak kritiara je da nam otkrije nesvesnu strukturu samog umetnikog dela. Nesvesna konfiguracija u delu jeste oblik dela kao posledica oseajnog iskustva- sloeni unutranji sistem podudarnosti, suprotnosti i napetosti koji deluju dinamiki i samim tim manipuliu itaoevom panjom i oseanjima. Neophodno je istai i vanost tumaevog transfera u odnosu na delo. Savremena psihoanalitika misao traga za heterokosmosom umetnosti kroz

terminologiju i meudisciplinarna istraivanja. Sve to dovodi do promene koncepta i diskursa pri emu vie psihoanaliza ne ubacuje svoju terminologiju u estetiku ve se trudi da to bude vice versa. Psiholoko i estetsko se granie. Psihoanalitiari funkcioniu kao umetnici i pripovedai tokom analitike seanse. Psihoanaliza takoe moe da prui i estetsko iskustvo kod samog pacijenta. Prema Levaldu psihoanaliza treba da povea sposobnost pacijenta da simbolizuje. Iskustvo istine je sloeno i polivalentno iz ega izrasta da je psihoanaliza dinamika a ne formulativna disciplina. Spicova opravdano razmatra kako se deifiniu granice primenljivosti za bilo koje aspekte neke teorije (zato na isti nain ne tumaiti pejzano slikarstvo i egipatski reljef). Ipak, umetnost jednog odreenog perioda moe da ustupi sebe mnogo doslednije jednom isticanju tumaenja nego drugome. Kako uopte dolazi do teoretskih izbora. Teorija je ta koja delo uzdie u svet umetnosti. Posebni znaaj u svojim estetsko-fiolozofsko-psihoanalitikim tumaenjima Spicova daje Psihologiji Ja. Psihologija Ja sadri opaajne, motorike, kognitivne i ostale oblasti iskustva i omoguava sveobuhvatnu analizu umetnikih dela. Ja se definie kao sistem funkcija one strukture uma koja posreduje izmeu ono i nadja (savesti i elja). Funkcije Ja se ogledaju u adaptivnosti, odbranama i integritetu funkcija (kopiranju obrazaca ponaanja npr.).Stil umetnika moe biti preteno aloplastian-usmeren ka sredini i autoplastian-usmeren ka sebi. Odnos izmeu umetnika i publike je vrsta estetske krosmodalne emotivno-kognitivne natimovanosti Interesantna su i zapaanja koja se odnose na koncepcije Malerove, Spica, i pedijatra i psihoanalitiara Vinikota.

106

Engrami vol. 33 jul-septembar 2011. br. 3

Majka i odoje predstavljaju simbiotinu matricu, a analogija je sa Muzom i umetnikom, to je pandan toj simbiozi koja obezbeuje iluziju estetskog iskustva. Otuda je i prelazni objekat, posebno sa aspekta Vinikotovog tumaenja prototip umetnikog dela.Tri koncepta simbiozespajanje, iluzija i magina svemonost prenose se na prelazni objekat. Osnovni nedostaci ove metode (psihoanalitike) lee u esto nedovoljnim sredstvima interpretacije umetnikog dela. Jaspers smatra da je temeljan psihopatoloki uvid i sposobnost za istorijsku procenu uslov za nauno istraivanje, dok su potovanje linosti i izvesna rezervisanost, pri emu ne mora nita da se preuti, preduslov patografskog prikazivanja koje se nee zlonamerno odbaciti. Jaspers takoe naglaava da je bespredmetno i metodoloki pogreno pisati patografski rad tamo gde nedostaju verodostojno i dobro dokumentovani istorijski podaci (npr. o Hristu, Budi ili Muhamedu) Jaspersovo uvreeno miljenje je da se Frojdov psihoanalitiki patos i istinoljubovost nikada ne mogu meriti sa dubinom i samootkrovenjem psihologa-filozofa kao to su Nie i Kjerkegor. Da bi se shvatio svet misli ove psihologije, neophodno je prema Jaspersu, primeniti psihoanalizu na samome Frojdu i jasno rasvetliti njegovu linost. Ernest Kris smatra da postoje gneralno dva pristupa u psiholokom razumevanju znaenja i funkcije biografije. Prvi pristup se odnosi na ispitivanje psihologije samog biografa. On citira Frojdovo miljenje da biograf moe biti povezan sa svojim subjektom istraivanja na specifian nain, pa ga idealizujui prikazuje na osnovu uzora iz detinjstva. Ili se radi o tome da je biograf izrazito ambivalentan: tako se u biografi-

Aleksandar Damjanovi Sran Milovanovi

107

Engrami vol. 33 jul-septembar 2011. br. 3

ji istovremeno mogu smenjivati glorifikovanje i averzija, kao i to se stapanje ova dva vrednosna suda moe ispoljiti na razliite naine. Drugi pristup, prema Krisu, se bavi biografijom kao literarnom kategorijom kao i njenom drutvenom funkcijom. Ovaj metod se bazira na kritikom pristupu i korienju filoloko-istorijskog materijala, pri emu je ovaj metod vie povezan sa psihoanalizom (Frojd je mislio na taj odnos kada je poredio psihoanalizu sa arheologijom) Ono na ta reagujemo u umetnosti je transformisano iskustvo prooseanog i privljenog Sposobnost tolerisanja dvosmislenosti je zajednika sudbina umetnika, filozofa i psihoanalitiara. Jedno od sutinskih pitanja je da li je umetnost terapeutska ili adiktivna. Umetnik se nalazi izmeu principa zadovoljstva i realnosti. Umetniko delo je istovremeno i simptom i lek. Pisac nam omoguava da se oslobaamo skrivenih elja, strahova i grie savesti. Mi moemo da uivamo zapravo u sopstvenim sanjarenjima bez grie savesti. To je oseaj fluidnog selfa koji se moe prilagoditi obilju perspektiva. Sa ovom duhovno nadahnutom porukom koju deifrujemo itajui knjigu Umetnost i psiha Spicova opravdava i svoj modifikovani psihoanalitiko-hermeneutski pristup. Ona nam daje nadu da u sklopu idejne evolucije i prihvatanja metodologije kritike svesti moemo stalno dograivati neke od tvorevina naeg uma, prihvatajui afirmativni tok teorije za koju smo afektivno i kognitivno vezani ali i primedbe kao neodvojiv sklop nae univerzalne refleksivne delatnosti.