BAZE PODATAKA

Doc. Dr Predrag Stanii Prirodno-matemati ki fakultet

DIO I

UVOD I OSNOVNI POJMOVI

Nastanak i cilj DBMS

Baza podataka (database) je kolekcija logi ki povezanih podataka, uklju uju i i podatke o tim podacima, koja je dizajnirana da zadovolji informacione potrebe neke organizacije. Pojam nastao ezdesetih godina kao posljedica velikih problema koji su postojali u tradicionalnom pristupu razvoju softverskih sistema za uvanje podataka i njihovu obradu. Tradicionalni pristup se zasnivao na tome da se napravi jedan ili vie fajlova koji slue za uvanje podataka a zatim piu aplikacije koje rade sa tim fajlovima.

Nedostaci tradicionalnog pristupa

Definicija podataka se u sutini nalazi u samim programima Podaci nemaju jasnu strukturu Ne postoji nikakva kontrola nad pristupom i manipulacijom podacima, izuzev one koja se nalazi u samim programima.

Nedostaci tradicionalnog pristupa

Ponavljanje i nekonzistentnost podataka. Teko e u pristupu podacima. Izolacija podataka. Slaba mogu nost oporavka od kvara. Problemi pri viekorisni kom radu. Loa bezbjednost od neovla enog pristupa. Teko je odravati integritet podataka.

Nedostaci tradicionalnog pristupa

Rezultat je potencijalna ogromna sloenost i loa struktura sistema, velika sloenost ili nemogu nost izmjena u sistemu, mogu a nekonzistentnost podataka, problemi u viekorisni kom radu, teko e u dobijanju potrebne informacije, itd.

Kako rijeiti ove probleme?

Dolo se do zaklju ka da se podaci moraju razdvojiti od programa koji rade sa njima, da im se mora obezbijediti jasna struktura koja se moe dopunjavati, sa minimalnim mogu im ponavljanjem podataka. Tako e, postalo je jasno da mora postojati uniforman na in pristupa tim podacima, koji ne e izazivati probleme u radu i koji e uvati konzistentnost podataka.

DBMS
Za efikasno ispunjenje ovih zadataka, kao i mnogih drugih, mora se koristiti poseban softverski sistem. Takav skup programa je SISTEM ZA UPRAVLJANJE BAZAMA PODATAKA ili DATABASE MANAGEMENT SYSTEM (DBMS).

Klijent/Server arhitektura
Klijent Klijent Klijent

Nivoi apstrakcije
Bazu podataka moemo posmatrati na tri nivoa apstrakcije (tzv. ANSI\SPARC arhitektura):
FIZI KI NIVO LOGI KI NIVO NIVO POGLEDA

Sistem za upravljanje bazama podataka

Baza podataka

Nivoi apstrakcije
Nivo pogleda Pogled 1 Pogled 2 ... Pogled n

Instanca i shema
Ukupna informacija uskladitena u bazi podataka u odre enom vremenskom trenutku je INSTANCA baze podataka. Dizajn, tj. opta struktura baze podataka naziva se SHEMOM (ili emom) baze podataka. Baza podataka tipi no ima:
JEDNU FIZI KU SHEMU; JEDNU LOGI KU SHEMU; NEKOLIKO PODSHEMA.

Logi ki nivo

Fizi ki nivo

Nezavisnost podataka
Mogu nost promjene sheme na jednom nivou, bez mijenjanja sheme na slede em viem nivou.
FIZI KA NEZAVISNOST (promjena fizi ke sheme ne odraava se na logi ku) LOGI KA NEZAVISNOST (promjena logi ke sheme ne odraava se na podsheme niti na korisni ke programe) tee je ostvariti.

Modeli podataka
Model podataka je skup konceptualnih alata za definisanje podataka, veza me u podacima, zna enja podataka i ograni enja na podacima. Postoje razni modeli podataka:
Hijerarhijski model Mreni model Model entiteti/veze Relacioni model Objektno-orijentisani model i mnogi drugi

Vrste modela
LOGI KI MODELI ZASNOVANI NA OBJEKTIMA LOGI KI MODELI ZASNOVANI NA REKORDIMA (ZAPISIMA, SLOGOVIMA) FIZI KI MODELI

Jezici baza podataka

DBMS sadri
jezik koji slui za definisanje baze podataka (data definition language DDL) jezik za manipulaciju podacima (data manipulation language DML) jezik za kontrolu sistema (data control language DCL) esto i vii programski jezik, integrisan sa DML i DDL. Ponekad se izdvajaju djelovi, npr. DSL, VDL.

Manipulacija podacima
Skladitenje podataka Brisanje podataka Mijenjanje podataka Izvla enje podataka (upit, engl. query).

Upitni jezik
Nekorektno, itav DML a ponekad i DDL i DCL nazivaju se UPITNIM JEZIKOM (query language). Primjeri:
SQL (Structured Query Language) QBE (Query By Example) QUEL

Upravljanje transakcijama
Transakcija je kolekcija operacija koja se izvodi kao jedna logi ka funkcija. ACID svojstva
Atomi nost (sve ili nita) Konzistentnost ( uva integritet baze) Izolacija (ostale ne vide njene efekte, do zavretka) Trajnost (nakon zavretka i ako se srui sistem, njene promjene su trajne)

Upravljanje skladitenjem
Fizi ki detalji su zadatak sistema, korisnici rade na viim nivoima apstrakcije. UPRAVLJA SKLADITENJEM (storage manager) je komponenta sistema odgovorna za izvravanje DDL i DML re enica, tj. za njihovo prevo enje u niz naredbi fajl sistemu, uz odgovaraju e upravljanje memorijom. Mora biti EFIKASAN u pogledu brzine i prostora. UPRAVLJANJE FAJLOVIMA (na disku) UPRAVLJANJE BAFEROM (prenos disk-memorija)

Transakcijama upravlja komponenta DBMS UPRAVLJA TRANSAKCIJAMA (transaction manager)

DBA
Database administrator (administrator baze podataka)
Definisanje i modifikovanje sheme Definisanje i modifikovanje detalja skladitenja i metoda pristupa podacima Definisanje i modifikovanje integriteta Davanje prava pristupa bazi Arhiviranje podataka, uvoz, izvoz, replikacija. Nadgledanje i podeavanje performansi sistema.

Korisnici
Aplikativni programeri (koriste DML u svojim programima) Specijalizovani korisnici (koriste DBMS kao osnovu za razvoj drugih sistema, npr. CAD) Sofisticirani korisnici (direktno se obra aju sistemi sa upitom) Naivni (krajnji korisnici)

Data dictionary ili catalog Statistika, indeksi

Data dictionary (re nik podataka) ili catalog (sistemski katalog) sadri metapodatke, tj. podatke o podacima. Obi no se metapodaci uvaju na sli an na in kao i sami podaci. Sistem uva i
STATISTIKU o podacima, INDEKSE (strukture podataka koje omogu uju brz pristup osnovnim podacima)

Izvravanje upita
OBRA IVA UPITA (query processor) komponenta koja analizira i izvrava upite. IZVILAC UPITA (query evaluation engine) - dio za samo izvravanje upita, komunicira sa upravlja em skladitenjem.

Arhitektura DBMS Izvravanje upita

DDL INTERPRETER sa drugim komponentama izvrava re enice DDL-a i smjeta metapodatke u katalog. DML KOMPAJLER prevodi re enice DML-a u neku pogodnu unutranju formu OPTIMIZATOR UPITA analizira upit i trai najbolji na in za njegovo izvravanje, kori enjem kataloga, indeksa, statistike, ...
Naivni korisnici Aplikativni programeri Sofisticirani korisnici DBA korisnici Interfejsi aplikacija Apl. programi UPITI DML prekompajler DML kompajler Izvrilac upita Upravljanje baferom Upravljanje fajlovima DDL interpreter Obra iva upita Upravlja skladitenjem DBMS

Upravljanje transakcijama

Indeksi Fajlovi podataka

Statisti ki podaci Katalog

disk

Komercijalni sistemi
'Ozbiljni', 'industrijski' DBMS kao to su
Oracle SQL Server Informix IBM DB2 Sybase Microsoft Access Microsoft Fox Pro Borland dBase Interbase

Postoje i stoni (desktop) DBMS, kao