Zaba: Pendeta yang Retorik

1.0 PENGENALAN Zaba adalah seorang sarjana dan ahli fikir Melayu. Zaba ketika hidupnya menulis berkenaan dengan berbagai-bagai tajuk iaitu bahasa, kesusasteraan dan kebudayaan Melayu, agama, serta etika dan ekonomi orang Melayu. Namun demikian, perhatian dan minat beliau lebih besar dalam bidang bahasa lantas mendorong kesungguhan beliau dalam perjuangan memartabatkan bahasa Melayu, iaitu memperluas dan mengekalkan darjat bahasa Melayu di mata masyarakat yang diperkukuhkan oleh kesedaran serta keyakinan mendalam. Zaba dikenali, disanjung dan dikenang sebagai pejuang bangsa, ilmuan pendidikan dan bahasa, tokoh agama dan politik. Zaba merupakan tokoh intelektual ulung Melayu dalam pembinaan kemajuan pemikiran bangsa dan pembangunan dan pencetus kesedaran politik Negara. Beliau diiktiraf sebagai pengasas paling dinamik dalam perkembangan engajian dan ersuratan Melayu dan peningkatan keintelektualan Melayu. Beliau juga mempunyai kesedaran betapa pentingnya strategi penyelesaian masalah kepada perkembangan ekonomi, sosial dan budaya bangsa. !ato "eri #tama !r. $ais %atim &'(()* mengemukakan pandangan yang berikut+ Orang Melayu khususnya terhutang budi kepada Zaba. Pendeta Zaba ialah seorang tokoh Pendidikan, Bahasa, Persuratan, Sasterawan, Budayawan, dan Nasionalis. Di seluruh Malaysia dan Ala Melayu, beliau tersohor sebagai Bapa Bahasa Melayu Moden dan penulis yang sangat disegani. !i punan ratusan karyanya, dari Pelita Bahasa Melayu hinggalah ke ren"ana#ren"ana dala pelbagai penerbitan engenai se$arah, kesusasteraan, kebudayaan, sosial dan politik, telah dan terus eniupkan se angat $uang bangsa.

Zaba: Pendeta yang Retorik

2.0 LATAR BELAKANG Zaba atau nama penuhnya ,an "ri !r. Zainal -bidin Bin -hmad dilahirkan pada 1. "eptember 1/01 di 2ampung 2erdas, 3empol, Batu 2ikir, Negeri "embilan !arul 2husus. Mendapat pendidikan di "ek. Melayu 4inggi dalam tahun 10(5. 2emudian ke "t. aul 6nstitution, "eremban sehingga lulus "enior 7ambridge. Beliau pernah bekerja sebagai 8uru Bahasa Melayu di 9nglish 7ollege, 3ohor Bahru, sebagai penterjemah pengarang Berita $adio, penulis "etiausaha -gung #MN:, pensyarah Bahasa Melayu di #ni;ersiti 4ondon dan terakhir sekali sebagai 2etua 3abatan engajian Melayu, #ni;ersiti Malaya, "ingapura. !i antara karya yang telah dihasilkan oleh beliau ialah Pelita Bahasa Melayu, %l u Mengarang Melayu dan Da&tar '$aan Melayu (awi)*u i yang menjadi rujukan dalam penggunaan tatabahasa Bahasa Melayu. !i antara rencana beliau yang terkenal ialah Modern De+elop ents o& Malay ,iterature dan Malay (ournalis in Malaya. !i samping buku bahasa Melayu, beliau turut bergiat menterjemahkan buku-buku asing ke Bahasa Melayu untuk mengisi kekosongan buku-buku pengetahuan dalam Bahasa Melayu. !i antara nama pena yang digunakan oleh beliau ialah -nak Melayu 3ati, atriot< yang bermaksud, orang yang kasihkan bangsa dan tanah airnya, Zaba, Z enjelmaan, Z enjelmaan c=o atriot, Melayu yang beragama 6slam, Z dan Melayu, %ang >ina atriot. 3asa-jasa beliau sangat besar dan telah dikurniakan beberapa anugerah seperti Doktor Persuratan dari #ni;ersiti Malaya dan #ni;ersiti 2ebangsaan Malaysia. ada tahun 10.', beliau telah dianugerahkan pingat MN yang memba?a gelaran -an Sri oleh %ang !i ertuan -gong. 8elaran Pendeta dikurniakan ketika berlangsungnya 2ongres Bahasa Melayu dan ersuratan Melayu 2etiga di 3ohor Bahru tahun 101.. Zaba telah kembali ke rahmatullah pada '@ :ktober 105@.
'

Zaba: Pendeta yang Retorik

3.0 DEFINISI BAHASA Menurut 2amus !e?an 9disi 9mpat, bahasa bermaksud siste la bang bunyi suara yang dipakai sebagai alat perhubungan dala lingkungan satu kelo pok anusia, antara seorang indi+idu dengan indi+idu yang lain. 4.0 DEFINISI LINGUISTIK Menurut 2amus !e?an 9disi 9mpat, linguistik pula diertikan sebagai ka$ian sainti&ik tentang bahasa. berkaitan dengan bahasa. 5.0 SUMBANGAN 5.1 SISTEM EJAAN MELAYU Minat beliau terhadap penulisan bermula dalam tahun 101/ lagi semasa menjadi guru Bahasa Melayu merangkap penterjemah di Maktab Melayu 2uala 2angsar, beliau telah mula mengumpul senarai perkataan Melayu dalam tulisan 3a?i. !alam tahun 10') pula, beliau telah menjemput sebilangan orang Melayu dari kalangan pega?ai kerajaan yang berpendidikan 6nggeris datang ke 2uala 4umpur untuk membantu menubuhkan sebuah /Pan# Malayan Malay ,iterary So"iety/ yang matlamat utamanya ialah untuk menyatukan pelbagai kelainan sistem ejaan Melayu, di samping memajukan perkembangan kesusasteraan Melayu Moden. Nama endeta Zaba juga terukir sebagai pencipta Siste '$aan Baru Bahasa Melayu yang disebut sebagai Siste '$aan Zaba. Beliau menggubal sistem ejaan dalam tahun 10@@ dan menggantikan sistem ejaan oleh $.3. Ailkinson yang telah digunakan dalam tahun 101). :leh sebab Siste '$aan Zaba digunakan di sekolah-sekolah sejak tarikh penggubalannya sehinggalah tahun 105' dengan dilaksanakan Siste '$aan Baharu, maka sistem berkenaan juga dikenali sebagai Siste '$aan Sekolah.
@

Zaba: Pendeta yang Retorik

Aalau bagaimanapun, Zaba menaruh harapan untuk kemudian kelak menjadikannya sebuah kamus dengan tiap-tiap perkataan itu diberi tidak sahaja makna tetapi juga contoh ayat memakainya dan simpulan-simpulan bahasa yang terbit daripadanya, /sebagai dan e banyak

ena bah elokkan ka us#ka us kita yang sedia ada/. :leh kerana itulah, beliau digelar

BBapa Bahasa Melayu Moden0 selepas Munsyi -bdullah. Zaba turut berusaha memperkembang dan meningkatkan penggunaan Bahasa Melayu dan turut terlibat sebagai anggota ,e baga Menggubal Perkataan Melayu bersama-sama 6brahim Mahmud, !ato >aji Muhammad "aid, -bdul $ahim 2ajai dan :sman 2alam. 5.2 DAFTAR EJAAN JAWI Zaba telah memperkenalkan kaedah ejaan 3a?i dalam tahun 10'0 dan menerbitkan pula *ahsia '$aan (awi dan dalam tahun 10@1, sebahagian daripada buku yang dinamakan *ahsia '$aan (awi itu telah dicetak. 9rtinya, pada tahun 101/ beliau memulakan projek pensenaraian kata-kata dalam tulisan 3a?i< pada tahun 10') beliau mengambil inisiatif menubuhkan sebuah persatuan yang salah satu matlamatnya ialah untuk menyeragamkan ejaan 3a?i< pada tahun 10@1 beliau merumuskan undang-undang ejaan 3a?i dalam sebuah buku *ahsia '$aan (awi< dan pada tahun 10@/ beliau menyiapkan Da&tar '$aan Melayu 1(awi#*u i2. Menurut ZaCba, undang-undang ejaan 3a?i yang diberinya dalam buku Da&tar '$aan Melayu itu /hanyalah ringkasan atau pati daripada apa#apa yang telah dipan$ang#lebarkan di sana saha$a0. 2emuncak yang diimpikannya ialah sebuah kamus lengkap bahasa Melayu dalam tulisan 3a?i. !alam tahun 10@@ hingga 10@1, beliau mengubah rancangan asalnya dengan mengemukakan hanya sebuah daftar ejaan, dan bukannya kamus, yang susunannya ialah menurut susunan abjad 3a?i, dan pada setiap perkataan dalam ejaan 3a?i itu diberi pula persamaan ejaan $uminya.

Zaba: Pendeta yang Retorik

5.3 BAHASA DAN FIKIRAN Zaba jelas berpendirian baha?a bahasa adalah Balat mengeluarkan fikiranD. erkaitan di antara kedua-duanya itu sangat erat, dalam erti kata bahasa yang digunakan itu hendaklah dengan tepat menggambarkan fikiran. Zaba mengatur pedoman penggunaan bahasa, khususnya dalam karang-mengarang. 2atanya + Bahasa itu alat engeluarkan &ikiran supaya dapat diketahui orang dengan endengar atau e ba"anya. Maka $ika bahasa yang dipakai itu tidak enepati betul#betul seperti aksud yang di dala hati, tentulah orang tersalah &aha atau tiada dapat oleh ereka tu$uan yang dikehendakkan itu. 1Bab Per ulaan, 3eraian 42 Zaba mengajar bukan setakat bahasa sahaja, tetapi menanamkan semangat dan kedudukan Bahasa Melayu itu sendiri. Zaba juga pernah mengkaji penggunaan bahasa dalam akhbar pada tahun 10((-10)1. Bahasa sekitar tahun ini menggunakan bahasa mudah, bahasa pengarang dan tersendiri. -da juga yang cenderung menggunakan perkataan lama dan ungkapan pinjaman dari Bahasa -rab. 5.4 NAHU DAN TATABAHASA Zaba dengan jelas membeEakan pengetahuan nahu dengan kemahiran bahasa. andai menggunakan bahasa tidak semestinya pandai menjelaskan hal-hal yang berhubung dengan nahu. #ntuk belajar bahasa, orang tidak perlu terlebih dahulu belajar tentang selok belok nahu. Zaba melihat penggunaan bahasa sebagai satu kemahiran, dan kemahiran memerlukan latihan. 2emahiran dalam penggunaan bahasa setiap hari itu dilanjutkan kepada kemahiran mengarang. Fikiran Zaba tentang kemahiran bahasa seperti itu tidaklah bermakna beliau tidak menitikberatkan nahu. Beliau melihat peranan nahu pada dua peringkat pembelajaran, iaitu pada peringkat bahasa pertama dan pada peringkat bahasa kedua.
1

Zaba: Pendeta yang Retorik

ada peringkat bahasa pertama, nahu berguna untuk mengukuhkan pengetahuan pengguna bahasa tentang susunan ayat dan fungsi-fungsi perkataan, dan dengan itu nahu boleh menjadi pedoman dalam penyelidikan mereka. :leh itu, sumbangan sebuah rumusan besar nahu Melayu &Pelita Bahasa Melayu &10)1* dalam tiga jilid* telah memba?a perubahan yang besar kepada dunia linguistik Melayu. Menurut Zaba di dalam bukunya %l u Mengarang Melayu 'disi '$aan *u i Baharu, dengan adanya ilmu nahu, pengguna bahasa boleh mendalami lagi hal eh?al bahasa mereka. ada peringkat belajar bahasa asing, nahu perlu diutamakan supaya jangan terikut kaedah nahu bahasa sendiri. "ebenarnya, aspek tatabahasa yang dikemukakan oleh Zaba dalam Pelita Bahasa Melayu sebanyak @ jilid itu dari segi rangka asasnya sudah lengkap dan menyeluruh sesuai dengan saranannya agar orang selepasnya menokok-tambah mana-mana yang tidak lengkap. -nalisis Zaba tentang tatabahasa dapat dibahagi kepada dua komponen utama, iaitu morfologi dan sintaksis, ?alaupun beliau tidak menggunakan istilah tersebut. "elaras dengan pengaruh tatabahasa tradisional yang ketika itu mendominasi disiplin linguistik, analisis Zaba ternyata banyak yang terikat oleh pendekatan tersebut. :leh sebab itu, istilah-istilah tatabahasa yang digunakannya dan cara beliau menjelaskan sesuatu konsep tatabahasa seluruhnya berdasar pada makna, iaitu ciri utama linguistik tradisional.

Zaba: Pendeta yang Retorik

5.5 KARANGAN SEBAGAI SISTEM WACANA Zaba melihat karangan sebagai satu ?acana yakni ?acana bertulis yang berbeEa dengan ?acana lisan. 2arya-karya Zaba dikatakan penting kerana telah meletakkan asas pengetahuan Bahasa Melayu dari berbagai-bagai segi. Berikut merupakan antara karangan-karangan Zaba +i* elita Bahasa Melayu 66 &$umi* Memberi latihan mengarang bagi darjah rendah. ii* elita Bahasa Melayu 666 &$umi* Bicara mengarang bagi darjah tinggi. iii* 6lmu mengarang Melayu &3a?i* Bicara mengarang bagi penuntut-penuntut di kolej. i;* !aftar 9jaan Melayu &3a?i-$umi* !aftar perkataan-perkataan Melayu dengan ejaan ja?i dan rumi serta undangundang ejaannya. ;* 2ata-kata yang ,idak ,etap dalam ,ulisan Melayu $umi dan 2itab $ahsia 9jaan 3a?i &10@(* ;i* 2aedah 2arangan Bahasa Melayu terangkum dalam 2itab elita Mengarang &10@1* ;ii* Bahasa Melayu dan Bahasa 6ndonesia &101/* ;iii* Bahasa Melayu 2elebihan dan 2ekurangan &101)*

iG* Bahasa Melayu dengan ,ulisannya &101/*

Zaba: Pendeta yang Retorik

6.0 PENUTUP -mat banyak dan amat besar perjuangan serta sumbangannya kepada bangsa dan negara kita ini. endeta Zaba serta semua karyanya adalah sebenar-benarnya Aarisan Bangsa yang amat berharga khususnya di dalam bidang bahasa dan kesusasteraan yang harus dikenang oleh generasi masa kini dan juga yang akan datang. !alam perspektif sejarah penulisan tatabahasa Bahasa Melayu, Zaba lah satu-satunya ahli bahasa tempatan yang menghasilkan tatabahasa Bahasa Melayu dalam bahasanya sendiri. 3ika dipertalikan dengan cita-cita -bdullah -bdul 2adir Munshi yang ingin menghasilkan karya tatabahasa Bahasa Melayu sejak akhir abad kesembilan belas tetapi tidak kesampaian, Zaba lah yang menyempurnakan cita-cita tersebut. !emikian juga jika dikaitkan percubaan $aja -li >aji menulis tatabahasa Bahasa Melayu mengikut acuan tatabahasa Bahasa -rab termasuk istilah-istilah yang digunakan, Zaba lah juga yang menyempurnakan dengan cara tersendiri sebagaimana bukti nyata kitab Pelita Bahasa Melayu sebanyak tiga penggal itu. &6smail "alleh, '((1* "elaras dengan semangat yang ditunjukkan oleh ZaCba dalam dunia linguistik Melayu, maka semua pihak yang mendokong kepentingan Bahasa Melayu perlulah memadu tenaga untuk tidak menggugat kedaulatan Bahasa Melayu dengan kepentingan kecil-kecilan yang tidak dapat dipertahankan secara rasional kerana sikap kitalah yang menjadi punca kita menolak Bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu. 3ika, dari segi rasionalnya, sistem yang
/

Zaba: Pendeta yang Retorik

disempurnakan itu masih belum sempurna, maka aspek-aspek yang belum sempurna itu hendaklah dikenalpasti dan penyelesaian ke atasnya dicari secara rasional pula dan bukannya ditolak begitu sahaja dengan tidak dicari jalan bersama-sama untuk memperbaiki lagi apa yang telah dicuba-sempurnakan.

7.0 KESIMPULAN #saha dan sumbangan Zaba mesti dikaji kerana semuanya itu dapat menyemai bibit-bibit semangat cintakan negara dan bangsa Melayu untuk bebas dari kongkongan pemerintah tradisional dan kolonial British khusus kepada generasi muda hari ini yang jauh dan buta daripada perjuangannya itu kerana perjuangan beliau sentiasa ditunjangi oleh ketabahan, kecekalan dan keyakinan. Aalaupun Zaba berpendidikan 6nggeris tetapi beliau tetap berjuang gigih untuk memartabatkan Bahasa Melayu, sama seperti pejuang bahasa pada hari ini. #saha #ni;ersiti endidikan "ultan 6dris me?ujudkan 5ursi Zaba dalam rangka mengimarahkan dunia kesarjanaan dalam bidang pengajian Melayu merupakan usaha yang terpuji, bukan sahaja sebagai mengenang jasa bakti beliau sebagai antara tokoh yang menjadi tonggak "ultan 6dris ,raining 7ollege yang merupakan institusi a?al uni;ersiti tersebut, malah sebagai penghargaan yang hak baginya sebagai perintis bahasa Melayu baharu. !emikian juga usaha kerajaan Negeri "embilan me?ujudkan -eratak Zaba yang bersifat muEium tokoh seakan-akan Mu6iu !e ingway di 9ngland< dan tertubuhnya %ayasan endeta Zaba pada 5 No;ember 10/. oleh Badan 2ebajikan -nak--nak Melayu Negeri "embilan di Ailayah ersekutuan 2uala 4umpur itu akan dapat mengabadikan sumbangan Zaba dalam melanjutkan tradisi keilmuan di rantau berbahasa Melayu ini. Bagi Zaba, bahasa adalah mencerminkan keunggulan budaya kita dan jati diri bak kata pepatah, 7!ilang bahasa lenyaplah bangsa0.
0

Zaba: Pendeta yang Retorik

.0 BIBLI!GRAFI -smah >aji :mar. '(('. BPengenalan0 %l u Mengarang Melayu 'disi '$aan *u i Baharu. 2uala 4umpur+ !e?an Bahasa dan ustaka. . '((). Buku 3endera ata Se pena Ma$lis (a uan Makan Mala dan Peras ian Se inar 5ebangsaan Me artabatkan 8arisan Pendeta Zaba. etaling 3aya+ %ayasan endeta Zaba. -?ang "ariyan. '((). Su bangan Pe ikiran Zaba Dala Pelan$utan -radisi ,inguistik Melayu. 2uala 4umpur+ !e?an Bahasa dan ustaka. -Eeman -riffin. 100(. Me pelopori Persuratkhabaran Melayu Moden. 2uala 4umpur+ #tusan Malaysia. Bakiah >aji ,hani. 10/1. % buhan Pasi& BM9 Masalah Penggunaan Dan 3ara#3ara Mengatasi . "erdang+ 3abatan Bahasa, Fakulti engajian endidikan,# M. !harma?ijaya H 2amaruEaman 2adir. '((). B erjuangan Zaba Memartabatkan Bahasa MelayuD. 2ertas 2erja "eminar 2ebangsaan Memartabatkan Aarisan endeta Zaba &11-1. "eptember '(()*, !e?an Bahasa dan ustaka, 2uala 4umpur. 6smail "alleh. '((1. Se$arah Bahasa9 -atabahasa Zaba Dala Perspekti& Se$arah Penulisan -atabahasa Bahasa Melayu. "eremban+ 4embaga MuEium Negeri "embilan.
1(

Zaba: Pendeta yang Retorik

2amus !e?an 9disi 9mpat. ersatuan enulis Negeri "embilan. 100(. Biogra&i Penulis Negeri Se bilan Darul 5husus9 'disi Perta a. "eremban+ erbadanan erpustakaan -?am Negeri "embilan. ,aib :sman H Aan -bu Bakar Aan -bas. '((). B enghayatan 2arya endeta Zaba+ 6lmu Mengarang MelayuD. 2ertas 2erja "eminar 2ebangsaan Memartabatkan Aarisan endeta Zaba &11-1. "eptember '(()*, !e?an Bahasa dan ustaka, 2uala 4umpur. Zainal -bidin -hmad. 101/. Pelita Bahasa Melayu Penggal %9 Per ulaan Nahu Melayu. 2uala 4umpur+ !e?an Bahasa dan ustaka. Zainal -bidin -hmad. '(((. Pelita Bahasa Melayu Penggal %#%%%9 'disi Baharu. 2uala 4umpur+ !e?an Bahasa dan ustaka.

11