1 grupa pitanja

1 . DEFINII TERMINE TEHNIKA I TEHNOLOGIJA Pod tehnikom se u prvom redu podrazumjeva skup sredstava za rad u najirem smislu rijei. Sredstva za rad su osnovna, a predmeti rada su obrtna sredstva. Pojam tehnologija ima korijene, kao i brojni drugi pojmovi, u grkom jeziku. Pod pojmom tehnologija podrazumjeva se vjetina upravljanja sredstvima za rad. Termin tehnologija se sastoji iz rijei TEHNE-a to su sredsva za rad (maine, opreme, alati) i rijei LO&OSnauka. Tehnologija bi se mogla definisati i kao skup teorijskih i praktinih znanja, koja ljudi koriste, uz primjenu snage i vjetine da od razliitih sirovina razviju poluproizvode i preraevine, kao i gotove proizvode i usluge. 2. DEFINII TEHNOLOGIJU PO PROFESORU GALBRAJTU Profesor Galbrajt pod tehnologijom smatra sistematsku primjenu znanja u cilju konkretne ili praktine upotrebe. Galbrajt smatra da je znanje uticalo na vrlo brz razvoj pojedinih velikih preduzea koja postaju veoma snani ekonomski sistemi, pa su pojedina preduzea ak snanija od pojedinih nacionalnih ekonomija. 3. ODNOS TEHNOLOGIJE I DRUTVA Se posmatra kroz tri ciklusa: 1. Ciklus poveanja dohotka koji dovodi do rasta tehnolokih dostignua i usavravanja cjelokupnog procesa, iz ega proizlazi vea produktivnost i uslovljava rast dohotka; 2. Uvean dohodak daje osnov novim tehnolokim inovacijama u obliku novih i poboljanja postojeih proizvoda, takode uz porast dohotka; 3. Visoki rast dohotka omoguava rast ivotnog standarda, veu tednju koja je indikator veeg investicionog potencijala drutva;
Q

5. EMATSKI PRIKAZ TEHNOLOKOG SISTEMA

SAVREMENA TEHNOLOelJA l*H>USO8N0 INTBSRISAMl

SAVREMENOG

TEHNT&A SREDSTVA

1 dio-savremena tehnologija 2 dio- tehniki sistem 3 dio- realizacija Savremena tehnologija - savremeni tehnoloki sistem je u sutini skup metoda, tehnikih sredstava i sisteme koji uz odgovarajuu organizaciju imaju za cilj dobijanja proizvoda - robe i usluga.
DOBIJANJE PROIZVODA ( r o b a i usluga )

UPRAVLJANJE TEHNOLOKIM RAZVOJEM I PRISTUPI UPRAVLJANJA Svaki period tehnolokog razvoja obino se naziva novom erom (agrarna, industrijska, informaciona i biotehnoloka). Postoje dva pristupa u razmatranju upravljanja tehnolokim razvojem: 1. Globalni pristup je teko ostvariv jer ovek jo nije u stanju da tano predvidi i da utie na dogaaje izazvane tehnolokim razvojem.( npr. 1997 godine predloen je ekoloki sporazum u Kjotu koji se odnosio na smanjivanje emisije gasova i na efekte staklene bate nije dobio odluujuu, tj. potrebnu podrku razvijenih zemalja 2. Lokalni pristup upravljanja tehnolokim razvojem ogleda se u tome da se u odreenoj firmi moe upravljati putem savremene opreme i veih ulaganja u sektor za istraivanje i razvoj, putem novih tehnologija proizvodnje ili modernizacije postojeih pogona (odnosi se uglavnom na konkretnu kompaniju; sprovodi se putem nabavke nove opreme ili veih ulaganja u sektor za istraivanje i razvoj; to omoguava razvoj nove tehnologije proizvodnje ili osavremenjavanje postojee proizvodnje). 7. OBJASNITI TERMINE EFEKTIVNOSTI I PRODUKTIVNOSTI EFEKTI VNOST-zna i najkrai put ka ostvarenju odreenog cilja npr. Kako najbre uvesti novi proizvod na trite ili najkrae lansirati novi proizvod. Za efektivnost se esto kae da je to _ raditi prave stvari". PRODUKTIVNOST predstavlja odnos izmeu koliine proizvoda po jedinici uloenog rada ili koliinu proizvoda po jedinici vremena(npr. ako se za 3 sata rada napravi 10 pari cipela taj rad je produktivniji od rada radnika koji za isto vrijeme napravi 5 pari cipela). Produktivnost je princip poslovanja kojim se ostvaruju rezultati preduzea uz minimalno troenje radne snage; Izraava se koliinom proizvedenih materijalnih dobara u jedinici vremena; mjerenje produktivnosti rada se vri stavljanjem u odnos ostvarene koliine proizvoda ili usluga sa izvrenim radom; moe se poveati na 2 naina: porastom koliine uinka za istu koliinu uloenog rada u istom radnom vrmenu ili ostvarenjem iste koliine uinaka za manje uloenog rada, tj. u kraem radnom vremenu.

6.

DRUTVO

TEHNOLOGIJA

OVJEK

4. KLASIFIKACIJA TEHNOLOGIJA PREMA TIPU RESURSA Tehnologije se razlikuju na osnovu tipa resursa koje koriste: 1) IT (informacione tehnologije)- resursi su informacije; 2) Tradicionalne proizvodne tehnologije - fiziki resursi i fizika oprema u proizvodnji 3) Savremene proizvodne tehnologije (hibridne tehnologije)koje obrauju fizike resurse pod kontrolom
automatizovanih informacionih sistema, obuhvatajui

fleksibilne proizvodne sisteme, robote, automatizaciju.

8. NAVESTI NOVE NAUNE PRINCIPE Do uspostavljanja novih naunih principa dolo je u prvoj polovini 20. vijeka, zahvaljujui na prvom mjestu naunim otkriima; Savremeni nauni principi umjesto determinizma ili odreenosti prihvataju princip indeterminizma ili neodreenosti. Takoe umjesto principa kontinuiteta kod objenjavanja ekonomskih procesa usvajaju princip diskontinueta i na taj nain umjesto naunika posmatraa koji prati i analizira ekonomske pojave usvaja se princip naunika stvaraoca koji sivara inovaciju i osnovni zadatak mu je da inovira proizvod ili proizvodni proces. 9. ZNAAJ 16 VIJEKA ZA NAUNO-TEHNIKI PROGRES U 16. vijeku su evidentne potrebe trgovine,moreplovstva i krupnih manufaktura u reavanju niza konkretnih tehnikih zadataka. U to vreme je nauka pod uticajem ideja renesanse ili ekonomskog preporoda, naputala skolastiku tradiciju i ideoloka analiziranja i okretala se ka praksi. Umjesto da jedan radnik obavlja sve proizvodne operacije organizuje se vei broj radnika koji ima jednu do dve proizvodne operacije. Sa razvojem proizvodnje i trgovine, pronalaze se nove zemlje. Epohalni pronalasci kompasa, baruta i tampe predstavljali su poetak vrstog povezivanja izmeu naune i tehnike delatnosti. Pokuaji da se snaga vode koja je pokretala mlinove iskoriste za potrebe irenja manufakturne proizvodnje zahtevali su odreeno teorijsko izuavanje procesa mehanike; Teorijski se unapreivao proces mehanike i tako su nastajale odreene teorije: teorija tokazamajca, ljeba, teorija vodenog pritiska, otpora i trenja. Manufakturni period razvija prve naune i tehnike elemente krupne industrije. Naunici, koji su dali ogroman doprinos naunoj reputaciji su Galileo Galilej, Isak Njutn, Torieli. KOMPARATIVNE PREDNOSTI INDUSTRIJSKE ERE U vremenu industrijske civilizacije komparativne prednosti su bile prepoznatljive po 1. raspoloivost prirodnih resursa- velika koliina ruda i sirovina 2. raspoloivost energetskih potencijala i izvora 3. raspoloivost jeftine manuelne radne snage Od navedenih prednosti direktno je zavisila snaga zemlje u industrijskom dobu. Veoma je bilo jednostavno mjeriti snagu jedne zemlje, jer su bila potrebna dva pojma : tona i megavat. 11 . FUNDAMENTALNA ISTRAIVANJA Posmatraju se kao osnovna faza u procesu savremenog tehnolokog razvoja i nose epitet nauna ili ista nauna" istraivanja Pod fundamentalnim istraivanjima podrazumijeva se rad koji se preduzima sa ciljem da se unaprijede nauna saznanja, a koji n e m a u vidu praktinu odreenu primjenu Svrha fundamentalnih istraivanja jeste uveanje fonda znanja koja su od izuzetne vanosti za prirodu i okruenje u kome ovjek ivi i stvara, i za drutvenoe k o n o m s k e o d n o s e koji vladaju u ljudskim z a j e d n i c a m a

Odreena fundamentalna istraivanja mogu imati za cilj proirivanje naunih saznanja o nekoj oblasti ili problemu ne ulazei u mogunost njene praktine primjene, te se zato nazivaju usmjerena fundamentalna istraivanja i mogu biti: deskriptivna i tematska. Fundamentalna istraivanja se u okviru firmi teko realizuju i ne daju zadovoljavajue rezultate 12. TEHNOLOKI NAPREDAK Tehnoloki razvoj predstavlja jedan od glavnih pokretaa globalizacije. Mnogobrojna istraivanja nedvosmisleno ukazuju da je tehnoloki napredak jedan od najvanijih faktora savremenog razvoja. Predstavlja proces koji dovodi do stvaranja novih ili poboljanja postojeih proizvoda, postupaka, metoda, sredstava za proizvodnju. Ostvaruje se putem horizontalnog i vertikalnog transfera tehnologije. Oba oznaavaju novi oblik irenja znanja i iskustava na nain osoben savremenom dobu; Horizontalni transfer oznaava prenos tehnologija iz razliitih kompanija i grana djelatnosti u druge kompanije i industrijske grane u istim ili razliitim geografskim podrujima. Vertikalni transfer obuhvata transfer znanja i rezultata iz fundamentalnih nauka i baznih istraivanja, do inovacija i razvoja proizvoda, opreme i zamjene zastarjele tehnologije savremenom tehnologijom TEHNOLOKI RAZVOJ I KVALTTET FAKTORA PROIZVODNJE Tehnoloki razvoj je veoma sloen proces. Dejstvo tehnolokog razvoja na kvalitet faktora proizvodnje se ostvaruje kroz -usavravanje sredstava za rad -pronalazak novih metoda i postupaka -pronalazak novih vidova energije -razvoj ljudskog faktora OBLICI MEUNARODNE SARADNJE U OBLASTI TEHNOLOGIJE Meunarodna saradnja je nuna u domenu naunoistraivakog i razvojnog rada. Ona nema nacionalna obiljeja.a najee se ogleda kroz: 1. Zajednika ulaganja u istraivanja i razvoj 2. Transfer tehnologija, patenata i licenci, ukljuujui i ininjering 3. Osnivanje specijalizovanih organizacijaq za meunarodnu saradnju 4. Utvren model razmjene nauno- tehnolokih informacija. Izmeu razvijenih zemalja meunarodna razmjena nauno- tehnolokih dostignua moe se podijeliti na: 1. komercijalnu razmjenu u vidu patenata i licenci 2. nekomercijalnu razmjenu. 14. 13.

10.

2 grupa pitanja
1. DEFINII TEHNIKI I TEHNOLOKI PROGRES
Definisanje tehnikog progresa nosi u izvjesnoj mjeri i peat vremena u kome su definiocije izreene. Postoji razlika izmeu tehnikog progresa iz ranijih etapa razvoja i savremenog tehnikog progresa, ali su prisutne i dodirne take koje se uglavnom odnose na negativne efekte tehnolokog progresa na ovjeka kao pojedinca. Tehniki progres oznaava usavravanje postojeih sredstava za rad i pronalaenje novih sredstava za rad. a) proces usavravanja sredstava, predmeta rada i izvora energije, lansiranje novih proizvodnih metoda, naina organizacije, upravljanja proizvodnjom u cilju poveanja drutvene produktivnosti rada; b) kreiranje novih proizvoda ili novih vrsta ve prisutnih proizvoda c) promjena proizvodne tehnike uvoenjem modernije, investicije u postojee grane ili izgradnja potpuno novig grana; Tehnoloki progres je dio proizvodnog procesa kojim se sirovine pretvaraju u gotov proizvod i to putem razliitih mehanokotehnikih i hemisko-tehnolokih postupaka.

5. EMATSKI PRIKAZATI EKONOMSKE ERE l.Agrarna era da 1760 god.

TEHNOLOGIJU

KROZ

2.1ndustriska era 1760-1950 god 3.Informaciona era 1950-2000 god. 4.Era biomaterijala od 2000 god. 6. PRIORITETNI RAZVOJA CILJEVI TEHNOLOKOG

2.

DEFINICIJA TOFFLERU

TEHNOLOGIJE

PO

PROFESORU

Prioritetni ciljevi tehnolokog razvoja su dostizanje slijedeih performansi: efikasnost efektivnost ( raditi prave stvari na pravi nain) kvalitet (sve ono to nema konkurencije) produktivnost ( odnos izmeu koliine proizvoda i uloenog rada) fleksibilnost ( automatizacija i softizacija proizvodnje zatita ivotne sredine nanotehnologija

"Ako tehnologiju shvatimo kao veliki motor, silni akcelerator, onda znanje moemo shvatiti kao njegovo gorivo. Doli smo na raskre procesa ubrzanja u drutvu, jer se motor svakim danom sve obilnije i obilnije napaja." A Ivin Toffler

7.

POJMOVNO ODREDITI FLEKSIBILNOST

EFIKASNOST

3.

UZAJAMNI ODNOS TEHNOLOGIJE I PRIRODE

Prva i vrlo bitna funkcija odnosa tehnologije i prirode je nastojanje ovjeka da prirodu maksimalno prilagodi svojim potrebama, to "zauzvrat ima odgovarajui uticaj ha prirodu, neumjereno i nekontrolisano troenje prirodnih resursa (globalna promjena klime, velika oteenja ozonskog omotaa, unitenje velikog broja biljnih i ivotinjskih vrsta, nesklad izmeu poveanja proizvodnje i prerade i zbrinjavanja tehnolokog otpada); Civilizacija se suoava sa najveim izazovom; Trai nain kako da se istovremeno obezbijedi ekonomski rast i zatita ivotne sredine.od zagaenja i iscrpljenosti prirodnih resursa;

EFIKASNOST uzima u obzir najkrai put do ostvarenja cilja, ali uz napomenu da se sa minimumom inputa ili resursa (npr. fiziki, ljudski resursi, finansiski resursi, informacije) treba ostvariti maksimum outputa ili izlaza (npr. poveati profitnu stopuili stopu likvidnosti). Za efikasnost se kae da predstavlja raditi prave stvari na pravi nain". FLEKSIBILNOST oznaava prilagodljivost ili brzinu adaptiranja nastlim promjenama u okruenju (npr. ako komercijalna sluba jednog preduzea primjeti da opada prodaja jednog proizvoda i da u isto vrijeme konkurencija poveava prodaju slinog proizvoda, fleksibilnost tog preduzea se ogleda u injenici koliko je vremena potrebno tom preduzeu da napusti proizvodnju tog proizvoda kome prodaja opada i da brzo uvede novi proizvod koji konkurencija uspjeno prodaje) ili postojanje velikih sistema ranije je znailo njihovu nisku stopu fleksibilnosti jer su takvi proizvodni sistemi proizvodili konstantno isti proizvodni program i nije bilo mjesta za bilo kakvu promjenu, ali danas globalni ekonomski sistemi su veoma fleksibilni jer samo tako mogu da opstanu na triu.

4.

KLJUNA RAZDOBLJA TEHNOLOGIJA

RAZVOJU

U okviru industrijske revolucije najee se navode tri kljuna razdoblja: 1. Razdoblje do kraja 18. vijeka predstavlja period energetskog inenjerstva, kada se ljudska energija mijenja radom maina 2. Period od kraja 19. vijeka je doba mehanizacije kada je koritenje elektrine energije uslovilo mehanizaciju i 3. razdoblje od 1950. godine se navodi kao doba automatizacije, koje je zasnovano na razvoju informatike i tehnologije mikro ipa Sa gledita tehnolokog razvoja i promjena u oblasti organizacije i upravljanja, navode se takoe tri istorijska perioda: - doba pred-tejlorizma, koje se karakterie uvoenjem novih radnih navika, novih disciplina i novih podsticaja privredne aktivnosti - doba masovne proizvodnje - Frederik V. Tejlor i njegovi sljedbenici ( Ganlt, Frenk i Lilian Gibreth- kola n a u n o g menadmenta), uspostavljaju novu profesiju - industrijsko ininjerstvo; naune metode upravljanja namijenjenih alokaciji sredstava, za mjerenje, vrjednovanje rada i unapreivanje kontrole i koordinacije proizvodnih procesa i
- doba fleksibilne proizvodnje u kome se najvei znaaj u

8.

NAVESTI 3 TEHNOLOKE REVOLUCIJE, N H O V E SLINOSTI I RAZLIKE

Polazei sa aspekta pojava svih tehnikih inovacija, veina istraivaa zakljuuje da je svijet preivjeo tri tehnoloke revolucije: 1. Tehnoloka revolucija bazirana iskljuivo na energiji uglja i pare; 2. Revolucija elektrine energije i nafte i 3. Postindustrijska revolucija, koja se povezuje sa mikroelektronikom,biotehnologijom i atomskom energetikom. -Tehnoloke revolucije su bile praene odreenim promjenama oblika organizacije rada i kapitala - prelazom od manufakture na fabrika postrojenja, zatim na fordovsko-tejlorovski metod monopola, a od njih ka elastinim, malim firmama, podinjenim transnacionalnim kompanijama. -Poslednje decenije XX veka odlikuju se vrlo intenzivnim procesima razmene dobara i usluga i intenzivnim kretanjima ljudi, kapitala i tehnologije, putem kojih trita razliitih zemalja postaju tijesno povezana i meuzavisna.Promene se odigravaju u svim segmentima ljudskog ivota: ekonomskom, politikom, drutvenom i kulturnom.

upravljanju daje tehnologijama i ostvarivanju fleksibilnosti u proizvodnim sistemima.

9.

I ZNAAJ 18 TEHNIKI PROGRES

ULOGA

VIJEKA

ZA

NAUNO

14.

Nauka i tehnika se uzajamno proimaju to ubrzava tehnoloki progres; Kraj 18. vijeka obiljeen je nastankom mainske proizvodnje ' zahvaljujui rezultatima nauno-tehnikog rada velikog broja istraivaa; U 18-om vijeku dolazi da pojave parne maine koju je izumio Don Vat i koja je proizvod nauke sa jedne strane i tehnike sa druge strane; Mainska proizvodnja otvorila je nove mogunosti tehnoloke primjene nauke, a njen progres je sve vie uslovljen progresom nauke; Sve to predstavlja novu etapu nauno-tehnikog progresa, u kojoj se nauka i tehnika uzajamno podstiu pa se samim tim i njihov razvoj sve vie ubrzava; Javljaju se usko specijalizovani oblici naunih istraivanja koji imaju zadatak da stvore uslove za to bru implementaciju teorijskih otkria; 10. KOMPARATIVNE PREDNOSTI INFORMATIKE ERE l.Znanje postaje kljuni resurs i mada i dalje postoji jeftina radna manuelna radna snaga sve vie se koristi izraz mentalna radna snaga 2.Stvaraju se savremene inovativne strukture npr. inkubatori malog biznisa ili klasteri, tehnopolisi i tehnoloki parkovi. 3.Za dinamiku tehnoloku modernizaciju neophodan je svje kapital

11.

-Razvojna nauna istraivanja sainjavaju treu etapu u procesu savremenog tehnolokog razvoja i zasnivaju se na brojnim pokazateljima fundamentalnih i primenjenih istraivanja. -Svrha im je da sve rezultate dovedu u stadijum u kome se mogu praktino primeniti u proizvodnji, kako bi se i na taj nain ostvarila odreena ekonomska ili socijalna korist. -Kao rezultat razvojnih istraivanja najee se ne dobi jaju nova muna saznanja, jer se ona uglavnom temelje na brojnim empirijskim, tehnikim i naunim saznanjima iz raznih oblasti. -Meutim ima sluajeva da razvojnim istraivanjima budu otkrivena nova, neoekivana saznanja koja su u rangu novih naunih otkria.

RAZVOJNA ISTRAIVANJA

12.

l.Inovativne procese koji obuhvataju generisanje novih tehnologija 2.Razvoj nauke i intenzitet nauno-istraivakih aktivnosti 3.Postojee institucije i aktere u nacionalnom sistemu inovacija 4.Rast produktivnosti 5.Proces obrazovanja i razvoja kadrova 6.Razvoj procesa za stvaranje nove vrednosti, uslovljenih promenama tehnologije 7.Informacione i komunikacione tehnologije 8.Poveanje kvaliteta ivota ljudi i 9.Ekoloku dimenziju tehnolokog razvoja.

TA OBUHVATA TEHNOLOKI RAZVOJ

-Sredinom dvadesetog veka, poinje nauno-tehnika revolucija i oznaava kvalitativnu transformaciju proizvodnih snaga na osnovu transformisanja nauke u vodei faktor proizvodnog razvoja i u direktnu proizvodnu silu -Menja se karakter drutvene proizvodnje, kao i struktura proizvodnih snaga, drutvena podela rada i struktura drutva -Na taj nain ona vodi ka naglom porastu produktivnosti rada, utie na kulturu, odnos drutva i prirode, te doprinosi progresiji nauno-tehnikog progresa *U drugom delu pedesetih godina dvadesetog veka, pod uticajem naunih uspeha, u mnogim zemljama se formiraju nacionalni dravni organi za upravljanje naunom delatnou. * Javljaju se direktne spone izmeu naunih i tehnikih istraivanja, elektronski raunari nalaze iroku primenu u naunim istraivanjima, proizvodnji, a neto kasnije i u upravljanju. *Pojava raunara oznaava nastanak laganog prenoenja logike funkcije sa ljudi na stroj, a u budunosti i prelazak na kompleksnu automatizaciju proizvodnog procesa, gde je naroiti znaaj imala pojava kibernetike. * Pod uticajem znaajnih naunotehnikih otkria pedesetih godina, dolazi do rasta uzajamne interakcije nauke, tehnike i proizvodnog procesa i pojave perioda nauno-tehnike revolucije. * Savremenu etapu nauno-tehnike revolucije karakterie sledee : Prerastanje nauke u direktnu proizvodnu silu, zbog uzajamnog delovanja nauke, tehnike i proizvodnje, te jaanja interakcije izmeu njih i smanjivanja vremena potrebnog da nova nauna ideja nae adekvatnu praktinu primenu. -Savremena etapa drutvene podele rada, povezana je sa preobraenjem nauke u vodilju ekonomske i socijalne delatnosti, masovnog karaktera. -Kvalitativni preobraaj faktora proizvodnih snaga dovodi do naune organizacije i racionalizacije, te do novog znanja koje menja trokove sirovina, opreme i radne snage (softizacija tehnologije). - Promena sadraja rada i dominantnost stvaralakih elemenata u radu. -Nalaenje vetakih materijala i novih, potencijalno obilnih izvora energije, sa definisanim svojstvima. *Rast obrazovanja, slobodnog vremena i opte kulture ljudi; poveanje socijalnog i ekonomskog znaaja informacione delatnosti; nagli razvoj sredstava telekomunikacije i masovne komunikacije. * Porast uzajamnog uticaja i kompleksnog istraivanja sloenih problema razliitih nauka. * Ubrzanje ukupnog drutvenog progresa, internacionalizacija itave ljudske delatnosti, potreba regulacije ekolokih problema

TEHNOFIZIOLOKA EVOLUCIJA

13.

UZAJAMNI ODNOS PRIVREDNOG RAZVOJA

TEHNOLOKOG

Na osnovu dosadanjih istraivanja uticaj tehnolokog razvoja na privredni razvoj je u osnovi trojak i ogleda se u slijedeem: 1. poboljanju produktivnosti 2. promjeni materijalne strukture proizvodnje 3. uticaju na poveanje tempa rasta privrede Dejstvo tehnolokog razvoja na kvalitet faktora proizvodnje se ostvaruje kroz: usavravanje sredstava za rad iznalaenje novih metoda i postupaka iznalaenje novih vidova energije i razvoj subjektivnog (ljudskog) faktora.