KYDE TOPLUMSAL YAPI ve SiYASAL KLTR

Do. Dr. Zer OZANKAYA

Siyasal Bilgiler Fakltesi
yesi
i.
Bu ky siyasal kltr ve bunu etkiliyen
toplumsal, ekonomik ve kltrel incelemek zere bir
zetlemektir.
Her siyasal dzen gibi demokratik siyasal dzenin de ve srekli
bu dzenin temel ve toplumda ne lde
gz nnde tutulursa Trkiye'de nfusun byk
meydana getiren kyllerin siyasal kltrn bilmenin teorik
ve pratik neminin ne kadar byk Bu, bir az
lke olarak Trkiye'nin kesimlerinde cereyan
olan siyasal, toplumsal ve genelolarak kltrel iinde
ky yerini belirlemek da bir konudur.
Sz konusu Trk tarihinde ilk defa olarak siyasal
belirlemek kyllerin, bu nemini ne l-
de demokratik hak ve zgrlkleri ne lde kullanabildikle-
ri, siyaseti grup ve sayan bir ve
bu yolda bir rgt, nderlik ve bilinli eylem olup
ve bu hususlarda gsterdikleri ile iinde maddi ve
manevi Bu amala, ese-
rin birinci blmnde incelemenin temel ana ve yan
ve yntemi belirtilmekte, ikinci blmnde incelenen
kylerin. tarihesi ve konum toplumsal ve ekonomik
nfus, retimin konusu ve teknolojisi, tketim, din,
aile ve ky-idare ve kylerde iktidar
ana incelenmektedir. Bu blmde ky-
'" Bu Kyde Toplumsal ve Siyasal Kltr Siyasal Bilgiler Fa
kltesi zeredir.
32
AMME
lerdeki iktidar byk nem
lde olarak nc blmde, kyler-
de deneklerin ve kullanma biim
ve lleri, siyasal ilgi, bilgi, ve eylemleri, bu tarihi, toplumsal ve
ekonomik ereve iinde incelenmektedir.
kyller tesadfi rnekleme yoluyla, hem
erkek, hem de nfus metodun gerekli bir oran iinde
ve bylece incelenen kyler iin temsil edici olma ni-
kyleri ve evreyi
memur, gazeteci, esnaf, gibi
meler yoluyla gzlemler
II. VE KURAMSAL TEMELi
temel olan ky, kltr, siyasal kltr ve siya-
sal bilinlenme
Ky topluluklan, genellikle iinde
toplumla ortak az ve lde olan birbirleri kar-
da gl bir zerklik gsteren, yani toplumsal evreden ok
evreye olan birka dzine ile birka yz
nelerden kurulu, belirli ve zenle korunan olan
Kltr, bir topluluk veya toplumun meydana getiren maddi ve
manevi tmn
Siyasal kltr, bireylerin iinde topluluk veya toplumun y-
netimiyle ilgili ilgi, bilgi, ve eylemlerini ve etkiliyen mad-
di ve manevi
Siyasal bilinlenme, bireylerin ve siyaseti gerek-
ve sayan bir bu ynde rgt
lenmeleri, nderlik ve eylemde
Yine birinci bu temel alan ana ve yan
ve kuramsal de
A) Ana ana siyasal
ky iinde toplumla
bunun da daha ok kylerin retim ile var-
Birbirlerine ve zellikle ky zerk, kk aile
meleri iinde yrtlen, ve retim dze-
nine kk ky toplumla etkin bir
ve toplumun dzenini soru konusu
yapan bir siyasal kltr toplumda etkili bir
me nedeniyle, ky bu zelliklerini sr.
ve toplumla de bu ana
bir
Bu ana retim ile ilgili bir yn de,
rnlerin ile ilgilidir: ve hayvan rnlerine bir ekono-
33
KYDE TOPLUMSAL YAPI ve KLTR
mik iinde, kylnn tketiminin byk meydana getiren
bir lde kendi aile gz nn-
de bulundurularak, rnn de kyiin toplumla
derecesi zerinde nemli etkide
Bu esas olarak
rn olan ktle da fazla etkin olamaz; bu
ve zellikle yorumlar, lde, ky
feodal, de kapitalist zellikleri iktidar sahipleri ky-
lye iletilir. Fakat bu sre iinde bu muhteva iktidar sahiplerinin
ve uygun olarak lde ve bozulur.
Karl szleriyle belirtecek olursak, insanlar daima kendi
zebilecekleri nk .... sorunlar ancak
zmleri iin gerekli olan maddi var veya en
ma halinde zaman ortaya *
mak ana kuramsal temel budur. Kylnn iinde bu-
maddi hayat retim dzeni olmak zere) onu
toplumla toplumun ynetim biimi kylnn so-
etkin bir biimde yer alamaz. Bylece bir siyasal bilinlen-
me de sz konusu olamaz.
B ) Yan yan kyde siyasal y-
nelimlerin cinsiyet ve gre ne gibi dzenli ile il-
gilidir. Cinsiyet siyasal ilgi, bilgi, ve eylem
erkeklere gre ok daha pasif
ise, genlerin oranla daha lde okur-yazar
siyasal bilgilere sahip genler biraz
daha fazla buna ky iinde
aile parti tercihi olmak zere aile yelerinin bir ok siya-
sal tutum ve tayin edici etkide bundan da
erkeklerde siyasal ilgi ve eylemlerin biraz daha

III. TOPLUMSAL -
alam olarak, bu ana ve yan
imkan veren iki grup ky drt kyden ikisi
Anadolu blgesinde yer alan ve
ok olan kylerdir. Bunlar Artvin ilinin gney ilesi Yusufeli'ne
Gcek ve Tnges kyleridir. teki iki ky ise Orta Anadolu blgesinde, Anka-
ve en olan kara ve
zerinde bulunan Susuz (Yenimahalle ilesine ve Beylikkpr (Polat-
ilesine kyler.idir. Bu kylerde tesadfi rnekleme yoluyla seilen
erkek ve toplumsal ekonomik
zerinde yerinde gzlemlerde ve
biribirlerinden ok olan bu iki grup ky, eko-
nomik faaliyetlerinin lde retimi ve olma-
* Karl Marx, Preface to A Contrlbutlon to the Crltlque of Politlcal Economy, 1859.
34
AMME
ve kk aile iinde cere
yan etmesi birbirlerine benzemektedirler.
ikinci blmnde incelenen kylerin tarihe, konum
ekonomik ve toplumsal noktalar tespit

BeyI.ikkpr kyolduka eski ve etnik uyum-
lu kylerdir. Elli bir bulunan Beylikkpr ky ise
de kylerden ve de Trkiyenin gelen gmenlerden
kuruludur. Ancak Beylikkpr kynn, nce
Pebi kynden miras bir kltr bulunmakta, gelen
gmenler bu kltr ynelik grnmektedirler. Ancak bu
kyde bir kltrel sreci cereyan etmektedir.
kylerin drd de Snni mslmanlardan kurulur.
Konwn Gcek ve Tnges ky leri, Ana
dolu'nun yksek ve bir kesiminde bulunan Yusufeli ilesinde yer al-
makta, byk kentlerden ok uzak, ve
dan da lde yoksun Arazilerinin
ok kk, ve ise ok yksek bul
Gcek, oruh nehrinin dar ve derin vadis.inde, mikroklima
sahip bir ky. retimi 2.000 m., meyve, sebze
ve eltik retimi ve kyn de oruh ise
850 m. yksekliktedir. Tnges ky ise 1900 m. ykseklikte olan bir
kydr.
Ankara'da incelenen Susuz ve Beylikkpr kyleri ise Orta Anadolu
platosunun ova karakterindeki kesimlerinde olan kylerdir. Susuz
ky 30 kara yolu zerinde, Beylikkpr ise ku-
1922 Ankara-tstanbul demiryolu zerinde bulunmakta-
Beylikkpr 1958 kara yolunun da
ok en olan
minibslerle Susuz'dan Ankara'ya, Beylikkpr'den de bir kent
olan 25 dakikada gelinebilmektedir. Beylikkpr-Ankara mi
nibslerle 1.5 saat
Nfus: Yusufeli kylerinde olan gurbetiIik ve de s-
rekli (kente g) nedenleriyle nfus sabit grnmektedir.
Ankara'da ise Susuz ky en yksek olan ve dene
timine de en ok kyolarak belirrnektedir. Bunda, Susuz'un drt
ky iinde arazi en bylece nfus-toprak dengesi de en az
etkendir. Nitekim denetimine ikinci derece-
de br ky de, yine nfus-toprak dengesi br iki k
ye gre daha az olan Gcek kydr. ve toprak ye-
ve es.ki tarihlere kadar Beylikkpr (
ka kylerden gelen kurulu bir ky) ve Tnges (= 1950'ye
kadar btn bir beyailesine ait bir ky) kylerinde ise
kyllerin denetimini olumlu ta ve uygula-
Bylece tutum ve temelde,
35
KYDE TOPLUMSAL YAPI ve KLTR
iinde maddi hayat
oluyoruz. Trkiye'nin en kara yolu zerinde, Anka-
ra'ya 24 km. olan Susuz kynn denetimine en byk
detle buna vb. ola-
naklardan en ok yoksun bulunan Tnges'te denetiminin
benimsenmekte bunun ifadesidir. denetimine daha olum-
lu bir tutum gsteren Beylikkpr'de nfus kye gel-
meler nedeniyledir. Her drt kyde, fakat zellikle Susuz ve Gcek kyle-
rinde lm ve evlenmeler nfus idaresine dzenli olarak kaydetti-
rilmemektedir.
Ekonomik Her iki grup kyde de retim esas olarak ve
dayanmakta. Hakim olan retim biimi kk meta retimi ya-
pan aile biimidir. ve yoktur.
teknolojisi Yusufeli kylerinde hayvan gcne halde, Ankara
kylerinde lde Ancak nemli olan bierd-
gibi makineleri ailelerinin mlkiyetindedir ve cretle
kylye Traktr (her iki Ankara kynde 40'ar tane trak-
tr, bir o kadar da mibzer, patos, diskaro gibi aralar var) ise etkin bir uz_
ve gstermektedir.
Her iki grup kyde de kyl ktlesi kayda bir
g, gelir, yoktur. Bu ky-
l kitlesi ile az iktidar sahibi ailelerinin
grlmektedir.
Her drt kyde de, kamu hizmetlerinin kamu idaresi ile
kyler hem ok seyrek, hem de lde iktidar sa
hibi yrmektedir. Kyl-idare bir
kyllerin idareye olan Devlet, kylerde jandarma
ve grevini bile etkili bir biimde ifa edememektedir. Bylece kyl
ktlesi dar anlamda gvenlik iin
(insan, hayvan ve bitki kredi gibi toplumsal gvenlik
tedbirlerini gerekli durumlar iin de kydeki iktidar sahibi bir veya
birka
konusunda, drt kyde de okulun esas olarak
nfus yolu kyn bir haline gelme-
gryoruz. Bu nedenle nfus atma en az ve
en ge duyan Susuz kynde okula verilen en az gryo-
ruz. Susuz'da ve onun gibi en uzun sre srdren Gcek k-
ynde ilkokul st yoluna, nfus atma en ok
duyan Beylikkpr ve Tnges Kylerine oranla ok daha az vurulmakta-
fakat ilkokul st yapma her
drt kyde de bile zorunlu grlen ve bir yete-
nek Ancak Ankara'ya en olan ve ola-
ok olan Susuz kynde bugne kadar hemen hi kimse (iki ki-
istisna edilirse) na ilkokul st hal-
de, byk kentlerden en uzakta bulunan, ve olanak-
lde yoksun olan ve geim ok bulunan
36
AMME
Tnges kynde bugne kadar 40 kadar erkek ocuk
muru, sanat okulu mezunu vb. verilen nem ve
yolunun ls benzer olan kyler,
benzer durumda bulunan kyler
rak-nfus dengesi benzer durumda olan kylerdir.
Kyllerin dzeni her drt kyde de lde dinsel ve
ihtiva etmektedir. Kylerin hepsinde dinsel gerekler genellikle d-
zenli olarak Dinsel inan ve uygulamalar en az
olan Gcek ve Susuz kylerinde en gl olarak grlmektedir. Her
drt kyde din, siyasete lde alet edilmekte, toplumsal
gsterilmesinde etkili biimde
Toplumsal konusunda zerinde zellikle durulan husus-
lar aile ve iktidar Aile yeni bir kyolan Bey-
likkpr kyde ve zellikle Susuz'da ailelerin nemli
aileler gryoruz. gvenli ve doyurucu gelirli
nedeniyle kyller aile yolunu srdr-
yorlar. Evlenme resmi nikaha biraz ge de olsa vurulmakla
birlikte dini nikili iin yeterli grlmektedir. Her drt
kyde, ama zellikle Susuz'da bir mevkiye sahiptir. Mi-
ras konusunda lde ihlal edilir; -yine zellikle
Susuz ve Gcek'te- ihmal edilir; her trl beden lde onlara
yklenir; ama ynetici, karar verici roller ona
aile -kendisinin baba evinden getirdikleri dahil-
sz sahibi sadakat beklenir.
konusuna gelince: hakim
olmak, onlara belli yetenek ve/veya yetkisi olarak ta
kylerde iktidar sahibi olan ve denilen
lerin nder hakim niteliklerinde gelir,
tim kyl ktlesinden byk lde grl-
mektedir. sahibi fiziki ve ekonomikgce sahip bulun-
idare amirleri ve memurlarla bunlar zerinde
etkili olabilmeleri bir ok partili hayat bu yer-
lerini daha da Her drt kyde de hemen her
zaman ellerinde ve denetimlerinde Kyllerin haber-
da denetimleri bulunduran bu iktidar sahipleri,
ktle ve kyl ktlesiyle
yacak kadar ve etkili olarak izleyen, siyasal ilgileri siyasetin
bu nedenle byk
toprak ve servet sahiplerinin savunan siyasal partilere
ve bulunan kimselerdir. milletvekili
kurulu dzeni savunan partilerin ile il encmen Zi-
raat
* kylerdeki iktidar ilgili verileri, Amme Dergisi'nin 1970
daha olarak bir makale iinde
37
KYDE TOPLUMSAL YAPI ve KLTR
KLTR
nc blmde, kyllerle siyasal ko-
nulardaki ilgi, bilgi, ve eylemleri zerinde nce nok-
belirtelim ki, temel olarak iki grup ky
erkek nfusla ilgili siyasal ynelim verileri sz ko-
nusu erkek denekler yapmak,
maksada nk iki grup kyn siyasal
ynelim zerinde durulmayacak kadar nemsizdir.
Toplumsal-ekonomik zellikleri her drt kyde kyl ktle-
si iinde ve rneklernemizde ve gelir durumu
kayda herhangi bir
siyasal ynelimlerin biimlenmesine bulunabile-
cek ne lde ve Bu
cmleden olarak kyllerin gazete ve radyoyu kullanma kente
gitme resmi gibi konular zerinde
tur.
Bu konulardaki verileri, iki grup ktle
me ve radyo ve gazeteyi kullanma
bir mahiyet fakat pek byk olmayan derece oldu-
Kylerin hi birinde kitap okumak (efsane ve din ko-
nularda) Ankara'da Susuz ve Beylikkpr kylerin-
de, konum ktle ve
Gcek ve Tnges'tekine oranla daha ok ol-
grlmektedir. Ancak bu esas olarak erkek nfus ol-
Susuz ve Beylikkpr kylerinde bir siyasal bilinlenmeye gs-
terge l ve biimde da grlmektedir. gazete
konusunda hangisi elime geerse onu okurum diyenler Rad-
yonun haber ve ise bir bilgi dzeyinden uzak bu-
Drt kyde de ktle ve si
yasal bilinlenmede etkili olabilecek lde kullananlar, iktidar sahibi
lerle birka olup, haber ve yorumlar kyl ge-
nellikle bu etkili biimde, ama bozularak

Kyllerin siyasal ilgilerini saptamak zere kyllerin siyasal konular-
la ilgilenmek gerekip konusundaki fiilen ne lde
ilgilendiklerini, ne zamandan beri (ya da ne vesileyle) ilk olarak bu konu-
larla ilgilendiklerini, son siyasal konulara ilgi derecelerinde
bir olup gre siyasetle ilgilenmek gerekip
siyasal
son zamanlarda en ok zerinde aktel neler oldu-
syleyenlere niin ilgilenmediklerini vs. bulu-
nuyoruz.
Siyasal bilgileri bir fikir edinebilmek zere de bildikleri parti
resminden siyasal parti demokrasi, sos-
38
AMME
yalizm, toprak reformu gibi duyup ve
milletvekili ve devlerinin neler bulunuyoruz. Ay-
kendi siyasal neler sorusuna
cevaplar da, kyllerin siyasal bilgileri ol-

Siyasal konusunda ise, ok partili dzenin zerine
zgr seim ok parti, oy gibi ilkeleri konusundaki tercihleri,
parti tercihleri, partiler
Bu cmleden olarak kyllere milletvekili seimlerini ne lde nemli bul-
ok partili dzene ve dzeyi gzetilmeden oya
olup bulunuyoruz.
Siyasal eylemleri belirtmek zere de kylerinin ynetim biimi
daki seime siyasal nitelikte olan ve olmayan derneklere
yelik idari ve siyasal derecelerini, idareyle
ne lde gerekli grdklerini belirtecek
sorular
Bu sorulara cevaplar ortaya bulunuyor: a)
genelolarak 4 kyde de bir siyasal ilgi, buna gsterge olabilecek ge-
siyasal bilgi yok. rgt ve eylem yok. nderlik yok. dahil,
hepsi maham, dinsel; b) siyasal tutum ve
(zellikle siyasal gsterme derecesi
ve bololan kylerle az olan kyler
da kylerle kyler
Gerekten, tutuculuk, mahallilik ve inanlar gibi
dan, Susuz ky ile Yusufeli'nin Gcek ky en az
olan kyler) birbirine benzemekte, iki ky de kendi
siyasetle hi ilgilenmediklerini syleyenler daha
yksek oranla Ankara kylerinde (zellikle Susuz'da) grlmekte; bilgileri
ve ky ve
bulummlar, Susuz ve Gcek kylerinde daha yksek oranlara
en ok sorunlar, milletvekilinin grevi, ol
sa en ok yapmak parti tercihi gerekeleri gibi sorulara
cevaplar bu gsteren verilerdendir.) Tevekkl, inanlar en ok
Susuz ve Gcekte gl. Dinsel uygulamalar en olarak Susuz'da yeri-
ne getiriliyor.
Ancak, genellikle her drt kyde siyasal ynelimler
len kyllerin, ve grup koruma-
bu amala toplumsal
anlatacak biimde siyasal ynelimler (ilgi, bilgi, ve eylemler)
olmaktan uzak grlmektedir.
Drt kyde de kyller byk Trkiye'de en olarak
<:'!ktel toprak reformunun, demokrasinin, sos-
yalizmin) mahiyetini ve bilmernekte; siyasal partiler ve parlamen-
to yeleri ok lde ve ma
hallI ve dinsel unsurlara bulunmakta; devleti mutlaka olarak
39
KYDE TOPLUMSAL YAPI ve KLTR
itaat edilecek bir siyaseti de en tehlikeli olan bir
husus Bu iinde kyl ok
partili siyasal dzenin lleri olan oy ve ok parti ilkelerine
taraftar grnmeleri, bu ilkelerin kendilerine siyasi iktidar srecine
vermesiyle Tersine kendilerine sathi,
yerel ve grdklen iin oy ve ok
partiden Yoksa gre siyaset, aktr kendileri
tehlikeli bir oyundan ibarettir.
K)'llerin parti tercihi, partilerin karakteri kanaatleri, ak-
tel siyasal ve toplumsal sorunlar gibi siyasal
leri, her drt kyde de iktidar sahibi olan nemli l-
de ve ve fizik tecavz de dahil olmak zere birok etki-
lenebilmektedir. H epsi aktif siyaset yapmakta olan kamu ynetimi
zerindeki byk kyl ktlesinin siyasal iradesini bozucu olan,
seimleri ulusal iradeyi gerekten temsil edici olmaktan bu etki
gelenlerinden biridir.
Bireysel zellikler cinsiyet ve gre siyasal ynelimle-
rin dzenli de gryoruz. Cinsiyet
ok byk okur-yazar da yani semenlerin
siyasal tamamen siyasal konularda hemen
hi bir bilgiye sahip pek az siyasal konuda ve ok oranda
tercih gerek bu tercihlerinin, gerekse oy
ya da aile grlmektedir.
konusunda da, okur-yazar yksek genlerin ktle
br gre biraz daha lde kul
biraz daha yksek oranda bilgi sahibi buna ata-
erkil, aile dzeni iinde siyasal ilgi ve eylem orta
ve daha bir tutum gsterdiklerini bulunuyoruz.
Siyasal kltr konusundaki verileri zetlenecek olursa
limler tesbit olunabilir:
Ankara'da Susuz
ve Beylikkpr kylerinde, konum son derece do-
ktle ve
de Gcek ve Tnges kylerindekinden daha ok g-
ryoruz. Ancak bu konudaki bir derece bir si-
yasal bilinlenmeye olacak l ve biimde ktle ve
grlmektedir.
Bu Ankara'daki kyllerin siyasal so-
runlar ve kavramlar biraz daha bilgi sahibi imkan
ancak bir siyasal bilinlenmeye gsterge olmaktan yine ok uzak
bu kylerde de ve radyonun szl siyasal bi-
linlenmede etkili olabilecek biimde kullananlar iktidar sahibi
birka haber ve yorumlar kyl
genelolarak bu Bu nedenle zelikle Susuz'da,
40
AMME
erkeklerin siyasal sorunlar iktidar sahipleri-
ninkine benzer olarak tutucu ynlerde durum Yusufeli ky-
leri iin de geerlidir.
Her iki grup kyde, siyasal ilgilerin nemli bir gsterme-
hatta Yusufeli kylerinde siyasetle 'ok' syIiyenlerin bi-
raz daha yksek oranda gryoruz. Her iki grup kyde de ky-
ller siyaseti, grup sayan bir

siyasal eylemler, siyasal parti mesleki ve
iktisadi da iki grup herhangi bir
nemli verilerinden
Yine de siyasal bilinlenme (ok bir lde olmakla birlikte),
ktle ve zengin olan kylerle olan ky-
ler nfus atma ok duyan kylerle az
duyan kyler ortaya Ankara'ya 24 km. mesa-
fedeki Susuz kynde ve Yusufelinin Gcek kynde otoritesi kylnn
lde gl halde, zellikle Beylikkpr'de ve
lde de olsa Tnges'te bu otorite
1965 seimlerinde, hi bir propaganda faaliyeti ol-
Trkiye Partisini ve bu parti 1965
seimlerinde en yksek oranda
v. SONU
Sonu olarak kyl ktlesinin iinde maddi hayat
(= retim gleri ve retim toplumla
ci, toplumla iine sokucu nitelikte takdirde,
toplumun biiminin kyl ktlesi iin bir sorun haline gele-
bylece bir siyasal bilinlenmeye gsterge olacak nite-
likte siyasal ilgi, ve eylemler rgt ve nder-
lik yolundaki kuramsal temelimiz, somut ve ampirik
verileriyle
zetle, nfusunun byk ok bir gelir ve bilgi dze-
yinde bulunan ve toplumla kk ky topluluklannda
kk aile kk meta
retimi yapan, bir lkede, ok partili parlamenter
olarak uygulamak ok gtr. nk partiler, seimler, parlamento
gibi demokratik usullerin grnts gerekte feodal nitelikte otok-
yollan devam etmektedir. ok partili parlamenter dzen bu
feodal bir yana, rtl olarak
maya verileri bunu gstermektedir.