Ben Canh Dieu Bi An

N CANH I!
N 1
hffp://obooks. vdcmodIa. com
M!C I!C

IOI MO !........................................................................................................................2
TH CIOI - CAC AN THY NO RA SAO7...........................................................................3
NH!NC ONC MA TRONC KHONC TR!NC.....................................................................9
THO NH!NC Q!Y I!T C!A Q!ANC HOC................................................................. 14
TT CA ! O TM C!ONC O ................................................................................... 18
" CHO HOI NC CIA SINH RA AM CHAY7" ............................................................ 44
T! NHIN IAM S!NC SOT .............................................................................................. 68
IINH HON !OI ONC KNH HI N VI ............................................................................. 96
CIC NC! VA MOT NCAN CIC MO.............................................................................. 121
C!OC SONC I THOI MIN ........................................................................................... 151
NOI NH!NC NCOC NCACH C!A TM IY ..................................................................... 178

V/aJimir Mc:cnxcp 2
IOI MO !
Tu nbicn s6 ng J6 ng kb6ng cbt /a m cbu ng ta nga c nbicn truo c
su Ja Ja ng mu6n cc , ma nbic u kbi kbic n ta pba i b6 i r6 i truo c
nbu ng bic n tuo ng ky /a cu a n6 . A 6 a nb ca /inb b6 n, J t truo t ca
mua ma u, tic m tbu c ca c6 tbu c, tbu t tb6i micn ca su tu ky a m
tbt... Cu6 n sa cb Bcn ca nb Jic u bi n sc s6i sa ng pb n na 6 nbu ng
bi n J6 .
6i coi nbung nguo i c6 kbuynb buo ng tin ca 6 Jic u buyc n
Jic u, tin ca 6 su t6 n ta i cu a tbc gio i bcn kia tb b u bc t m6 i su
kic n tr6ng tu nbicn Jc u Juo c kb6a c m6 t /o p c6 tb n bi ca sinb ra
nbu ng tbicn kic n t6n gia 6. Tbc nbung cbt c n ba n cu ng tin m6 t
cbu t, r ng t t ca nbu ng bic n tuo ng Jic n ta quanb ta, cb6 Ju cbu ng
c6 cc bi bic m tbc na 6 cbng nu a, cu ng Jc u c6 nguycn nbn c t
cb t cu a n6 , tb tbc na 6 ba n cu ng tic p c n Juo c cbn /y , tbc na 6
ban cung tm kic m Juo c ba n cb t cu a c n Jc . 6 cbinb /a kb ng
Jtnb cu a pb6 tic n si tric t b6 c V/aJimir Mc:cnxcp, ta c gia cu6 n sa cb
Bcn ca nb Jic u bi n, ma cbu ng t6i gio i tbic u cu ng ba n J6 c.
N CANH I! N 3
TH CIO I - CAC AN THY NO RA SAO7
KhI baf d u vI f cu n sa ch na y - m f cu n sa ch v nhu ng
dI u bi n cu a fu nhIn - fI b ng nho Ia I m f cu c ga p go frn
sng Vonga va o mu a ho oI a nam 1972.
ChI c fa u fhu y cu a chu ng fI dI fhoo fuy n Axfrakhan -
Maxcova. Nhu ng gIo phu f fruo c khI f I d n da Ia m gIa m dI chu f if
ca I no ng nu c Ia fhuo ng da ba fha ng nay ha nh ha mun Ioa I. Th m
chi o dy, frn con sng Io n na y v n ca m fh y hoI fho no ng h I cu a
Ia n khng khi b fhIu d f. HoI ng f nga f nho p nha p cu a nhu ng
bu ng fa u da xua du I ha nh kha ch In ma f boong, nhung nhu fh
cu ng cha ng d chu hon chu f na o. Mo I nguo I d u mong cho nhu ng
Ia n gIo ma f Ia nh, v kha ch d ng ha nh fhuo ng ga p cu a nhu ng
chuy n dI frn sng nuo c. Nhung na o co ...
Chu ng fa du ng o boong frn. Nhu ng ca ch ru ng haI bn bo
frI qua fruo c ma f. Nhung Iu c na y, fh m chi ca cy c I cu ng cha ng
hoan hI g vo I b da ng cu a mnh. ma f fro I fhIu d f su f nga y,
chu ng ru xu ng, Ia u a va ng roI ru ng ma c d u by gIo mo I fha ng
fa m.
- M f ca nh fuo ng da ng bu n - nguo I du ng ca nh fI I m b m. -
N u nhu Ia fho I xua fh nguo I fa da no I: Thuo ng d fru ng pha f.
Con by gIo fh noI g nao7 Ong fa quay sang noI vo I fI. - Nga y
nay f f nhIn chu ng fa bI f ca ch gIa I fhich f f ca nhu fh na o r I...
Ca ha n ha n vo I ba o Iu f... u Ia xoa y fhu n co n du Ia xoa y
nghch... Song n u nhn va o ba n ch f ca c nguyn nhn fh sao7
Nhn va o ca I dI u chu y u ma v no xa y ra mo I fhay d I frong ca c
hI n fuo ng frn fra I d f y7 I p fu c chu ng fa so cha ng co g d ma
no I ca du... o I v frong f f ca nhu ng su bI n cu a fu nhIn, du Io n
du nho , d u co m f ca I g do ma fri fu chu ng fa khng fh hI u
fh u duo c...
V/aJimir Mc:cnxcp 4
uo ng nhu ng fa fu Iu n Iy vo I chinh mnh. Song ro ra ng Ia
ng fa mu n ba f chuy n vo I fI.
TI fo mo nhn ng ba n mo I quon bI f ng u nhIn do . Tu sI
chang7 ngoa I cha ng h no I In ca I g v dI u do ca . Truo c ma f
fI Ia m f nguo I an ma c f chInh, d u d I chI c mu co I m m. Ca p
ma f ng fa nho , khng ma u sa c. Co Io chI co gIo ng no I Ia h p d n
duo c fhI, bo I gIo ng ng fa nho , nhung d ngho;
n ca nh ng fa Ia haI c u fhI u nIn, frng co vo g do r f
gI ng vo I ng fa. Ca c c u nhn In bo dang frI dI ngay fruo c ma f
va d ng fho I Ia ng ngho nhu ng Io I ng fa no I.
- V sao frn fh gIo I Ia I dI n ra nhu fh na y, chu khng pha I
fh kha c7 - Ong fa fI p fu c pha f frI n y nghI cu a mnh - o chinh
Ia cu ho I chu y u ...
Im Ia ng nu a fh fh f Ia b f nha , va fI da nh ho I:
- Cha c ng da f m f y nh f dnh na o do va o chu fa I sao7
- Nu ng mun fh Ia nhu v y. M f y da c bI f! Ong vo I fu
ca ch m f nguo I co van ho a, - ng fa cham chu nhn fI, - so khng
fh khng d ng y ra ng foa n b frI fhu c ma khoa ho c fhu go p duo c
d u r f uo c I , khng d y du va h f su c fuong d I.
- Nhung pha I chang dI u do ...
- Co n f I f hon fh nu a Ia frong khoa ho c, ca I duo ng nhu da
duo c fhu a nh n Ia chn Iy Ia I fhuo ng xuyn b xom xo f Ia I. Nhu ng
Iy fhuy f nga y ca ng mo I cu xu f hI n. V y fh ca I g Ia chn Iy 7
I f fIn va o ca I g7
- Trong khoa ho c nguo I fa khng fIn, ma nghIn cu u, n u
khng fh da ...
- Th Ia I ca ng f ! II u ca c nghIn cu u khoa ho c co gIa fr Ia m
khng n u nhu khng fh coI chu ng Ia chn Iy duo c7
- Nhung ng hI u hoa n foa n khng du ng vo I finh ch f ca c
nghIn cu u...
- Ma f kha c, ca c frI fhu c cu a chu ng fa fh f nho nhoI khI so
sa nh vo I su vI da I cu a fh gIo I! Ong co nho Ia IapIax, nha ba c ho c
N CANH I! N 5
co quan dI m duy v f, da no I g khng7 Ong fa ba o: Ca I g ma
chu ng fa dang bI f Ia ha n ch , co n ca I g ma chu ng fa chua bI f Ia
v f n.
- IapIax no I du ng, nhung chu ng fa dang no I v dI u kha c...
- V f n! - nguo I pha n dI n fI cha ng co n gI ng vo I con nguo I
fr m fInh, ch m cha p nu a. Ong fa no I nhanh, no I da I khng cho
fI da p Ia I. - Va frong su v f n do fI nhn fh y, fI ca m fh y su vI
da I cu a fri nang fh gIo I ...
- Nhung do chua pha I Ia m f chu ng mInh ...
- Cu a fri nang ma d u o c cu a con nguo I khng fh fo m ba f
duo c, va do Ia d ng sa ng fa o nn mo I v f frn fra I d f, sa ng fa o
nn foa n b cu c s ng cu a chu ng fa. Va mo I bi m f cu a fh gIo I
na y chI ho mo ra d I vo I rIng fri nang do ma fI!
f ngo fIng coI fa u Ia m du f doa n ba I d c fhoa I cu a con
nguo I fhoo pha I fh n ho c kIa. Chu ng fI da fo I b n fa u.
- O , fh Ia da v d n qu cha d f f r I. XIn I I, fI pha I fa m
bI f ng. TI r f fI c v chu ng fa chua fh k f fhu c duo c cu c da m
Iu n na y... Ca c con, fa dI fhI!
Ong fa mIm cuo I m f ca ch ranh ma nh r I dI v phia I I ra vo I
haI c u bo cu ng dI. M f frong haI c u bo y ngoa I Ia I nhn fI vo I
vo fra ch cu : a c franh Iu n vo I aI d y co bI f khng 7
Ro ra ng frong ma f ca c c u bo , con nguo I na y Ia m f uy fin
khng fh ch I ca I.
... Chua fh k f fhu c duo c cu c da m Iu n.... TI b f gIa c
mIm cuo I. Cu c da m Iu n y da ba f d u du kIa chu ! N u nhu
nguo I cu ng da m Iu n kIa cu a fI co o Ia I frn fa u, fh cha c cu c
da m Iu n y da dI n ra duo c. o I Io chinh ng fa, nhu fI da fh y,
fhu c v ha ng nhu ng nguo I Iun Iun va b f cu o du cu ng chI sa n
sa ng ngho co chinh mnh ma fhI.
Song nhu ng y nghI ma ng fa da pha f frI n v khoa ho c, v
nhu ng frI fhu c cu a chu ng fa, du pha I chI fhu c rIng mnh ng
fa. I u do gIa I fhich v sao khI ba f d u cu c no I chuy n vo I ba n
V/aJimir Mc:cnxcp 6
do c v nhu ng bi n cu a fh gIo I, fI mu n fI p fu c cu c no I chuy n
b bo do frn sng Vonga v y. Va co n dI u na y nu a: fI mu n
nhu ng ba n fro co ma f frn fa u kIa cu ng do c h f ph n fI p fhoo cu a
cu c no I chuy n na y. y gIo ho da Ia nhu ng fhanh nIn, va d I vo I
ho , vI c nhn nh n fh gIo I nhu chinh no f n fa I frong fhu c f Ia
r f c n fhI f.
... Th gIo I Io n r ng va da da ng v cu ng. Va fhng fhuo ng
chu ng fa khng suy nghI v finh v f n cu a n I dung cu a nhu ng
quy Iu f va nhu ng dI u bi n cu a no . a ha ng nga n nam nay, con
nguo I do c dI do c Ia I cu n sa ch vI da I cu a fu nhIn, ma m I frang
cu a no d u chu a du ng nhu ng n I dung su sa c. Con nguo I do c dI
do c Ia I d hI u f f hon, ro hon va du ng hon v fh gIo I fu nhIn.
M I fh ky , va by gIo Ia fh p nIn, chu ng fa Ia I pha f hI n ra
nhu ng quy Iu f mo I va nhu ng dI u bi n mo I cu a fh gIo I. a Ia
nhu fh va so v n Ia nhu fh , bo I Io fu nhIn Ia v f n. Nhung II u
dI u do co no I In su y u ko m cu a nhu ng frI fhu c cu a chu ng fa, no I
In vI c su b f Iu c frong vI c nh n fhu c fh gIo I xung quanh hay
khng7 Tuy f nhIn khng.
Hm nay chu ng fa bI f kha nhI u hon hon hm qua, va nga y
maI so mang Ia I cho con nguo I nhu ng frI fhu c ma hm nay con
nguo I mo I chI mo uo c v chu ng fhI.
Va dI u quan fro ng nh f: khoa ho c dang kha ng dnh va ha ng
nga y chu ng mInh ra ng, frong fu nhIn khng co ca I g Ia khng
nh n fhu c duo c.
Toa n b con duo ng fI n In cu a nh n fhu c chu ng fa co m f
da c dI m: nhI u hI n fuo ng chua duo c frI fhu c ho mo f m ma n bi
m f, Iu c d u nom fh f bi n, dI khI fh m chi khng fh Iy gIa I
n I. Song fho I gIan frI qua, va khoa ho c dom Ia I Io I gIa I fhich fh f
fu nhIn v chu ng. I u bi n fro nn ro ra ng. Tuy nhIn, su v
cu ng f n cu a fu nhIn Ia I da f ra nhu ng cu ho I kha c do I ho I duo c
fra Io I.
Pho p bI n chu ng cu a nh n fhu c Ia nhu v y. Chu ng fa ca ng
fhm nh p va o fu nhIn su bao nhIu fh nhu ng cu ho I mo I Ia I
na y sInh nhI u b y nhIu. Va d ng fho I chu ng ca ng nh n fhu c
N CANH I! N 7
duo c nhI u hon v fh gIo I fh chu ng fa ca ng ch ngu duo c ca c su c
ma nh du d I cu a no , chu ng fa ca ng Ia m sa ng fo hon ba n ch f cu a
ca c hI n fuo ng va qua frnh frong fu nhIn.
TI cu ng mu n no I fo I m f dI u nu a: khng nn coI khoa ho c
nhu m f kho Iuu fru ma frong do nhu ng kI n fhu c co sa n da duo c
ba y sa n frn ca c gIa . Khoa ho c - do dng fho I Ia m f quy Iu f da
pha f hI n ra, m f su gIa I fhich v fhu c nghI m ba ng nhu ng quy
Iu f mo I frong fu nhIn, m f gIa fhI f duo c Iu n chu ng ba ng
nhu ng kI n gIa I khoa ho c nghIm fu c, m f hI n fuo ng bi n vu a
duo c pha f hIn.
Trong m I gIaI doa n pha f frI n cu a mnh, khoa ho c gIa I fhich
fh gIo I ba ng ca ch su du ng nhu ng frI fhu c da duo c bI f d n cho fo I
Iu c do . Nhu ng frI fhu c y duo c chinh xa c ho a, Ia m cho su sa c hon.
Khoa hoc khng so pha I vu f bo nhu ng k f Iu n, nhu ng da nh gIa I I
fho I, dI khI ca nhu ng saI I m. o Ia su c ma nh cu a khoa ho c, chu
khng pha I dI m y u.
... Ich su Ioa I nguo I da co v s nhu ng I m Ia c sInh ra v m
fin, ngu d f. Nhu ng kI n fhu c quo cu f, va fhuo ng hon ca Ia fra ng
fha I fm Iy nh f dnh da va dang dua nhI u nguo I va o fh gIo I cu a
nhu ng y nI m gIa fa o, huy n hoa c. Su fh f Ia nhI u hI n fuo ng fu
nhIn khI xua da fu ng Ia m cho f fIn xa xI cu a chu ng fa hoa ng
so , fh nay khng fh Ia m do a na f hoa c Ia m kInh nga c con nguo I
hI n da I. Nh f fhu c va nguy f fhu c, sao ch I hay sao bang ru c ro
xu f hI n, nhu ng fr n mua ma u va nhu ng hI n fuo ng cu c quang,
nuI Iua phun frao - nga y nay f f ca nhu ng dI u do khng co n b
bao fru m frong f m ma n fh n bi nu a. Nhung n u nhu m f nguo I
co khuynh huo ng fIn va o dI u huy n bi fh frong fu nhIn anh fa
so Iun Iun co fh fm fh y nhu ng hI n fuo ng co fh khoI go I d m
Iu a co fh khoI go I su m fin o anh fa. V f n frong mo I bI u hI n,
d m Iu a y khng ngu ng cung c p cho chu ng fa nhu ng du II u du
d khI n cho mo I nguo I bI f fh n fha nh ho a nhu ng su c ma nh bi n
cu ng pha I d fm suy nghI.
N u nhu ba n ngay fu d u da ba f d u da sa n sa ng do n ga p
nhu ng dI u sIu nhIn fh sao7 Iu c do m I m f hI n fuo ng Ia Iu ng
V/aJimir Mc:cnxcp S
cu a fu nhIn so fro nn bi hI m, huy n bi d I vo I ba n. Nha van
nha ba c ho c nguo I u c CIooc IIchfonboc n I fI ng vo I fri fu d c
da o va sa c sa o cu a mnh da fu ng vI f: N u ba n mu n fhu c nh n
nhu ng dI u huy n hoa c Ia co fh f, ba n nn nhn nh n chu ng fu xa,
cu ng v y d I vo I nhu ng da m my, n u ba n mu n coI chu ng Ia
nhu ng v f ra n v y. anh ngn do pha n a nh fh f ro ra ng va fhu
v ba n ch f cu a su bi n. M f khI chu ng fa co n nhn nh n m f hI n
fuo ng Ia fu xa, d I vo I chu ng fa, no v n co n Ia dI u bi n. Nhung
chI c n fI n Ia I g n no , nh n fhu c duo c Io I gIa I khoa ho c v no fh
dI u huy n hoa c so bI n m f.
Chu ng fa dang fI p xu c vo I nhu ng dI u bi n, Io n hoa c nho , o
kha p mo I noI frong fu nhIn. y gIo chu ng fa so fI n Ia I chu ng
g n hon ...
N CANH I! N 9
NH!NC ONC MA TRONC KHONC TR!NC
Kbi a nb sa ng J6 a na t
Tha o nguyn bao Ia fra I da I v f n. Ma f fro I cho I Io I dang
nh cao kho I chn fro I ba o fruo c m f nga y oI bu c. Nguo I da nh xo
cho fI cu II m mI hoa I, fhInh fhoa ng Ia I gIu c con ngu a x u xi
buo c gIo ng m f.
a haI gIo frI qua k fu khI fI ro I kho I m f ga xo p frn
fuy n duo ng sa f XIbIr d fo I noI Ia m vI c d u fIn cu a mnh - o
m f Ia ng frn fha o nguyn fy XIbIr. Chu ng fI xu f pha f fu Iu c
fro I ra ng sa ng duo m vo Ia nh ma nh, nhung by gIo fh cha ng co n g
go I nho Ia I Ia n khng khi y nu a. f fr n fru I Ia nh co ng khI dm
nay dang fho m kha f fich nhI f d suo I m mnh. Chn fro I da m f
dI nhu ng duo ng no f ro ra ng, nhu ng cy ba ch duong phia ca nom
cong quoo, fhay d I ha n ca I da ng d p fhuo ng nga y. Nhu ng do ng
khng khi b d f no ng fu bn duo I fo a In do n I y fIa ma f fro I no ng
bo ng. Con duo ng cy co mo c xanh ro n cha y da I fif fa p nay chm
bIn frong nhu ng do ng khng khi y. Nhu ng c f dI n fin bn
duo ng cu ng bI n da ng o noI xa - chu ng IIn fI p fhay d I hnh da ng
va m f dI vo cn d I...
O phia fruo c hI n ra m f ma f h Io n. Ma f nuo c h fra I da I
nhu m f da I nuo c r ng do c duo ng chn fro I va nh n chm ca
nhu ng c f dI n fin rung rInh vo I nhu ng cy ba ch duong mo c fhua
fho f frn fha o nguyn.
M f con chIm fo v y ca nh bay In kho I ma f nuo c va fI n Ia I
phia chu ng fI, no fro nn nho d n frng fh y. ng cha ng co n
fh y h , cha ng co n fh y chIm du nu a...
- A o a nh m f r I, - nguo I da nh xo fh f In pha vo ca nh Im
Im. - OI qua ! - doa n ng fa v y ngo n roI v phia chn fro I xa xa. -
Anh xom fh na o d n chI u cu ng co gIng.
V/aJimir Mc:cnxcp 10
A 6 a nb pbia cbn tro i
u ng, do chinh Ia a o a nh, m f frong nhu ng hI n fuo ng ma fu
fho I xa xua, con nguo I da ga n no vo I nhu ng su c ma nh bi n, v
hnh cu a fu nhIn. I n quy - dn cu mI n ba c PhI hI n gIo co n
goI ao anh nhu fh .
O phuong dng, aI cu ng bI f cu chuy n c fich v na ng fIn
Morgana. Na ng fhich fru gho o nhu ng kha ch b ha nh mo I m f, chI
cho ho fh y frn sa ma c nhu ng c da o no hoa, nhu ng h d y a p
nuo c, nhu ng d fh fru phu co nhu ng fha p gIa o duo ng H I gIa o vo I
nhu ng vuo n cy froo Ion Iu ng frn khng frung. Na ng cho ho fh y
chI d ca m d ho dI ch ch duo ng, sau do khI a o a nh da fan ra frong
khng khi, na ng so cuo I nha o n I fh f vo ng cu a da m Iu kha ch y.
Cu chuy n c na y d Ia I d u n cu a no frong ngn ngu . Nguo I fa
go I b f cu hnh a nh hu a o na o da nh Iu a na o Ia phafa-morgana, fu c
Ia na ng fIn Morgana.
KhI no I v a o a nh, nguo I fa fhuo ng nghI d n m f sa ma c cha y
bo ng va da n su c v f fro ha ng dang I m Iu I buo c dI frn bI n ca f
nh p nh. Phia fruo c, bn duo ng chn fro I mo nha f b ng xu f hI n
m f b ma f fo I p Ioa ng. Ca I g v y7 Nhu ng con Ia c da d n fhm
va I buo c, va fruo c ma f mo I nguo I hI n In ca m f ca I h Io n. Ia n
gIo nho Ia m ma f nuo c go n Ian fan.
H nom ro ra ng d n n I khng fh nghI ngo g v finh ch f co
fhu c cu a no . Nhung va I phu f frI qua, va ca I h ma y ba f d u b
Io p suong mu ma u do nha f cu a sa ma c bao phu , no m f dI nhu ng
duo ng no f r I fhnh Inh bay vu f In fro I va m f hu f.
o Ia a o a nh h , m f fhu a o a nh ph bI n nh f, fhuo ng hay
xu f hI n hon ca . Trong nhu ng nga y no ng nu c, nhu ng ca I h frn
sa ma c nhu v y Ia m f hI n fuo ng ga p o ba c phI. ChI u chI u, m f
khu vu c na o do b nung d f su f nga y II n bI n fha nh vu ng d f
ng p Iu f. T f ca nhu ng g o khoa ng ca ch ba b n cy s d u b nuo c
vy quanh. Nhu ng fhn xo m nom fu a nhu nhu ng ho n da o gIu a
m f ca I h r ng. Ca ng Ia I g n Ia ng, ca I bo cu a vu ng nuo c a o kIa
ca ng Iu I ra xa va ca I nha nh nuo c ngan ca ch fa vo I Ia ng d n d n fro
N CANH I! N 11
nn ho p Ia I cho d n khI bI n m f hoa n foa n, co n ca I h v n gIu
nguyn hnh da ng ba f d u Iu I xa d n va Iun Iun o m f khoa ng
ca ch khng bao gIo da f fo I duo c.
O nuo c fa |Tu c Ia o IIn X |N ), nhu ng a o a nh nhu v y
khng Ia I m g vo I cu dn mI n von bI n CaxpI, mI n fha o nguyn
Crum, mI n d ng ba ng sng Vonga. Nguo I fa cu ng nhn fh y a o
a nh frn ma f duo ng Ia ng nhu a: va o nhu ng nga y ma f fro I fhIu
d f, co nhu ng h nuo c frI qua fruo c mu I xo nhu vu a mo I qua con
mua v y. Trn ma f h pha n a nh nhu ng da m my vo I b u fro I
xanh. O f cha y vo I v n f c 60 kIImof m f gIo , va su f g n muo I
phu f, o phia fruo c Iun Iun nhn fh y da I nuo c Iu a d I kIa. Va n u
nhu ng a o a nh fuong fu khng h Ia m cho con nguo I fa nga c nhIn,
fh nhu ng da ng a o a nh kha c Ia I co fh khng chI gy kInh nga c,
ma fh m chi co n do a na f duo c con nguo I.
- Co I n fI du ng Ia I bn I I va o m f ho m nu I, - m f nguo I da
fu ng o AngIrI k Ia I, - va ng I nghI frn m f fa ng da . ng nhIn
o bn duo I ca ch fI chu ng nam muoI mo f, fI nom fh y m f nguo I
cu ng ng I frn m f fa ng da . KhI fI du ng d y, nguo I kIa cu ng du ng
In. KhI fI Ia I g n nguo I do , fh anh fa cu ng fI n Ia I phia fI! n
khI d n g n hon fh v cu ng su ng s f, fI nh n ra chinh mnh
frong con nguo I do . Su gI ng nhau y Ia m fI hoa ng d n n I fI
cha fay ra. Con nguo I y h f fI kIa cu ng Ia m nhu v y. Nhung khI
fI qua quy f sa p Ia I g n hon fh bo ng ma bI n m f.
... Nga y xua, fho I co n su du ng fhuy n bu m, o frn ca c bI n,
d u Ian fruy n m f fruy n fhuy f v con fa u ma - Nguo I Ha Ian
bay. Nguo I fhuy n fruo ng cu a con fa u do v f I ba ng b chu a fro I
nn da pha I chu f I su f do I Iang fhang frn kha p ca c bI n va da I
duong ma khng duo c bo noo o du ca . Ca c fhu y fhu fIn ra ng, vI c
ga p go con fa u bu m gh so do Ia dI m ba o fruo c faI ho a da m fa u.
Song nhu ng cu c ga p go y Ia I xa y ra fh f fhuo ng xuyn! Con fa u
ma b f ngo xu f hI n frong da m suong mu , no Ia ng Ia ng frI qua
fruo c ma f da m fhu y fhu , khng h da p Ia I ca c fin hI u, r I sau d y
Ia I b f cho f bI n dI nhu Iu c xu f hI n v y.
... Nam 1878, va o fho I gIan xa y ra chI n franh gIu a nguo I My
vo I nguo I da do , m f foa n Iinh do I d n Abraham IInhcn dI ra.
M f Iu c sau nhu ng nguo I co n Ia I frong d n nhn foa n Iinh do dang
fI n buo c o frn fro I. Nguo I fa II n ba o ra ng foa n Iinh do da b gI f
chf va by gIo ho dang nhn fh y IInh h n nhu ng nguo I y. Va I
nga y sau, qua nhIn foa n Iinh b nhu ng nguo I da do fIu dI f.
Nhu ng nguo I m fin nho r f daI su fru ng ho p ng u nhIn cu a ca c
su kI n. T f ca nhu ng dI u do khng pha I ca I g kha c hon Ia nhu ng
a o a nh. Hnh nhu frn fro I dang dI n ra m f ma n kch vI n
fuo ng v y. O vu ng bo bI n XIxIIIa, va o Iu c ma f fro I mo c, frn ma f
bI n fhuo ng fh y xu f hI n nhu ng cung dI n nguy nga, nhu ng
ngo n fha p va pha o da I frn khng frung, nhu ng nguo I khng I ,
nhu ng cy c I va d ng v f kh ng I ; f f ca nhu ng ca I do qu n fu
Ia I r I fa n ra, du I ba f I n nhau, fhay hnh d I da ng, ca nh fuo ng
na y fhay fh ca nh fuo ng kha c.
Mf In, nhung fhu y fhu fha m hI m vu ng cu c da ga p a o
a nh nhu fh . Con fa u cu a ho Ion Io I gIu a nhu ng nu I bang va ca c
fa ng bang vo ra fu nhu ng ca ch d ng bang: chu ng I p Ia nh va fro
nn cho I Io I duo I a nh ma f fro I ru c ro . ng chn fro I phn dI ra,
nhu ng v f fh o xa II n bay In khng frung, froo Io Iu ng frn do
va khng ngu ng fhay d I hnh da ng. Nhu frong ng kinh va n hoa
v y, nhu ng hnh fhu , nhu ng su v f Ia fhuo ng fhoa f n fhoa f hI n
fruo c ma f nhu ng fhu y fhu du ng ngy ra v qua d I su ng s f: khI
fh xu f hI n m f ca I g do gI ng nhu ngo n fha p, khI Ia nhu ng
hnh nguo I na o do frng fh f phI Iy , khI Ia I Ia m f fhanh guom,
fh r I f f ca nhu ng ca I do b ng nhIn duo c fhay fh ba ng duo ng
vI n ro no f cu a m f nu I bang Io n Ia m fa nho d n pha o da I c b f
kha xm pha m. Nhu ng ca ch d ng bang frng gI ng nhu nhu ng
bnh nguyn frn d y co du cy c I, g u, cho , chIm cho c, nguo I nhu
fh dang nha y mu a frong khng frung.
Nhu ca c ba n fh y d y, fh f Ia Ia m hnh nhI u vo . Nhung ba n
ch f cu a f f ca ca c bu c franh ma qua I xa y ra frong khng frung do
d u chI Ia m f ma fhI.
Co fh , - o dy so co m f nguo I na o kha c no I, - ba n ch f cu a
ca c a o a nh nhu v y chI Ia m f, nhung xIn ha y gIa I fhich fh f ro
N CANH I! N 13
ra ng va d hI u, Ia m sao Ia I co fh xu f hI n m f bu c franh Ia Iu ng
d n fh : nhu ng nguo I Iinh ha nh qun frn b u fro I7 ! Va xIn ha y
chu y : f f ca nhu ng nguo I Iinh y sau do d u b ch f!
Chu ng fa so co n no I fI p v su fru ng ho p ng u nhIn cu a ca c
su kI n kha c nhau. Co n by gIo chu ng fa cu ng phn fich xom
nhu ng bo ng ma Ia Iu ng do xu f hI n nhu fh na o frong b u khi
quy n fra I d f.
THO NH!NC Q!Y I! T C!A Q!ANC HOC
Trn bo ao co m f cy II u. Chu ng fa nhn fh y bo ng pha n
chI u cu a no frn ma f nuo c Ia ng nhu frong guong v y.
V sao fh 7 Nhu ng fIa a nh sa ng pha n chI u fu ca I cy mo c
frn bo ao so fo I ma f chu ng fa ba ng haI con duo ng: m f s fIa dI
fha ng qua Io p khng khi, va chu ng fa nhn fh y hnh a nh cu a cy,
co n nhu ng fIa kha c pha n chI u fu ma f guong cu a ao, khI d p va o
ma f, chu ng so fa o nn m f hnh a nh fhu haI - nhung I n nguo c cu a
cy. V n dI ma f chu ng fa khng fh pha f hI n duo c su saI I ch cu a
fIa sa ng, chu ng Iun Iun fI p nh n hnh a nh cu a v f nhu fh ca c
fIa sa ng dI fha ng fu ca c v f do v y. V fh chu ng fa nhn fh y hnh
a nh cy II u duo c pha n chI u bo I ma f guong cu a nuo c fhoo m f
duo ng fha ng dI fu ma f fo I ma f nuo c.
Nbu c y a 6 a nb /a m6 t su pba n cbic u guong nbu tbc cu a ca c
c t, cy c6 i, c6n nguo i kba c nbau. Cbt c6 Jic u t m guong o Jy
kb6ng pba i /a kinb, kb6ng pba i /a nuo c, ma cbinb /a kb6ng kbi.
T m guong khi quy n y xu f hI n frong nhu ng dI u kI n
nao7
Chu ng fa fhuo ng quon cho ra ng ca c fIa sa ng fruy n dI fhoo
duo ng fha ng frong khng khi. Nhung n u no I fh f nghIm fu c fh
co n xa mo I Ia nhu v y. V n khng khi bao quanh chu ng fa Ia
khng d ng nh f, no bao g m ca c Io p co m f d kha c nhau. Va fh
co nghIa Ia khng fh co su fruy n a nh sa ng fhoo duo ng fha ng
frong khng khi duo c. Nhu ng quy Iu f cu a quang ho c Ia nhu v y.
HI u duo c ca c quy Iu f do khng pha I Ia kho .
M f ca I fha duo c fha va o m f c c nuo c cho . ChI c fha nhu b
ga y ra. Nguyn nhn Ia o ch nuo c va khng khi co m f d kha c
nhau. KhI dI qua m f mI fruo ng - khng khi if d m da c hon - d n
mI fruo ng kha c d m da c hon Ia nuo c, ca c fIa sa ng fhay d I duo ng
N CANH I! N 15
fruy n fha ng cu a mnh, va Ia I fhoo m f nguyn fa c hoa n foa n xa c
dnh Ia chu ng b I ch v phia mI fruo ng d m da c hon. Trong
fruo ng ho p cu a chu ng fa fh do Ia nuo c. KhI dI fu fhu y fInh va o
nuo c, fIa sa ng b khu c xa v phia fhu y fInh co m f d Io n hon so
vo I nuo c.
Th co n khI a nh sa ng fruy n qua b u khi quy n fh sao7 M I
khI fIa sang dI fu Io p khng khi co m f d nh f dnh va o Io p khng
khi co m f d hoI nuo c, no II n b khu c xa if nhI u, va fhay d I
duo ng fruy n fha ng cu a mnh.
Ta nn nho ra ng va o mu a ho , nhu ng ngI nha , cng frnh,
cy c I frn duo ng chn fro I, duo ng nhu cu ng run r y, dung dua.
T f nhIn, khng pha I chinh chu ng, ma nhu ng hnh a nh cu a
chu ng dang run r y. Nhung nhu fh co nghIa g7 o Ia , nhu ng fIa
sa ng duo c ca c v f pha n chI u Ia I va dI d n ma f chu ng fa da IIn
fu c fhay d I huo ng. No I ca ch kha c, duo ng dI cu a chu ng hoa n foa n
khng pha I Ia fha ng.
Nguo I fa go I do Ia su khu c xa . Su khu c xa nho Iun xa y ra
|chI fru m f fruo ng ho p, khI ca c fIa sa ng fu ca c fhIn fh d p va o
maf chu ng fa fhoo chI u fha ng du ng). o co su khu c xa do ma fa
fh y ca c fhIn fh nhu na m o v fri cao hon cu a chu ng frong fhu c
f . Va o bu I x chI u, chu ng fa fh y ma f fro I Iuu Ia I 5 - 10 phu f
sau khI da khu f xu ng duo ng chn fro I. Chu ng fa fh y ca c v f o
xa d u cao hon va g n hon m f chu f so vo I v fri fhu c cu a chu ng.
Su khu c xa a nh sa ng frong b u khi quy n cu a fra I d f Ia m f
hI n fuo ng bnh fhuo ng xa y ra o kha p mo I noI. Va chu ng fa Ia I
fhuo ng khng nh n fh y hI n fuo ng do : su khu c xa ca c fIa sa ng Ia
r f nho , chu ng khng Ia m chuy n dch v fri va khng Ia m saI I ch
hnh a nh cu a ca c v f nhn fh y m f ca ch ro r f.
Nbung cu ng c6 kbi kba c Ji. 6i kbi ca c tia sa ng pba n cbic u
tu m6 t s6 /o p kb6ng kbi nbu tu m6 t t m guong ca nbu c y cbu ng
bt /c cb Ji Ja ng kc .
Cha ng ha n, dI u do dI n ra va o mu a ho , khI ma f fro I hm
no ng b u khng khi, da c bI f Ia ca c Io p duo I. KhI do , ca c Io p na y
fro nn if d m da c hon. Nhu ng fIa sa ng dI fu v f na o do fo I ma f
d f so pha n chI u Ia I fu Io p khng khi nhu v y nhu fu b ma f
nuo c, chu ng dI In frn va d p va o ma f nguo I quan sa f. Iu c do
chu ng fa co fh nom fh y a o a nh h hay Ia a o a nh duo I.
Chu ng fa I y vi du a o a nh frn sa ma c. Nhu ng con fa u cu a sa
ma c - nhung con Iac da - dang ch m ra I chuy n d ng. Nhu b fhIu
d f frong Io , ca f va da hu ng hu c b c hoI no ng. Khng frung fInh
Ia ng. u fro I b cho phu ba ng m f ma n suong ma u do nha f; ma f
fro I chm nghIm va duo ng chn fro I m f hu f. Io p khng khi cu I
cu ng b d f no ng hon ca v ca f bo ng r y, va v fh no b Ioa ng dI
nhI u. Io p khng khi bn frn b nung no ng if hon, v v y no d m
da c hon. HI n fuo ng do fhuo ng xa y ra va o nu a d u cu a nga y, khI
Io p khng khi sa f ma f d f da b nung no ng ma ca c Io p frn co n
Ianh.
M f d khng khi o ca haI Io p k sa f nhau y frong fruo ng
ho p na y khng co n d ng nh f nu a. Th Ia frong nhu ng dI u kI n
nhu v y, du do o chn fro I, phia fruo c doa n su c v f cho ha ng hI n
ra m f ca I h ma, co n frn fhu c f , do Ia su pha n chI u b u fro I o
f m guong cu a Io p khng khi bn duo I.
T m guong khng khi co fh xu f hI n o ca ca c Io p frn cu a
b u khi quy n - chu ng fa co fh nhn fh y frn do su pha n chI u
cu a nhu ng v f o xa b khu f sau chn fro I frong nhu ng dI u kI n
bnh fhuo ng. KhI do chu ng fa nom fh y chu ng kha cao va g n hon
Ia chu ng f n fa I frn fhu c f .
Trong nhu ng dI u kI n na o fh xu f hI n f m guong khng
khi frn7 Thuo ng Ia fh na y: va o sa ng so m, khI ca c Io p duo I cu a
khng khi co n kha Ia nh v fI p xu c vo I ma f d f, co n ca c Io p frn fh
m hon. Vo I nhu ng dI u kI n nhu fh , o bn frn co fh c u fa o
nn m f Io p khng khi pha n chI u.
Nguo I fa fhuo ng fh y ca c a o a nh frn hon Ia ca c a o a nh o
duo I bI n, cu ng nhu o ca c vu ng vI d von cu c, noI ca c Io p khng khi
bn duo I h u nhu Iu c na o cu ng Ia nh hon ca c Io p frn. O phuong
ba c, hI n fuo ng na y fhuo ng co va o mu a dng va mu a xun, va o
nhu ng nga y co gIo m a p fh I fu phuong nam fo I, frong khI nhu ng
Io p duo I cu a b u khi quy n v n co n Ia nh v fuy f phu .
N CANH I! N 17
Trn bI n ca , co fh nhn fh y frong a o a nh frn hnh a nh
nhu ng ho n da o va con fa u o xa khu f sau chn fro I. TI da nhn
fh y qua ng nho m nhu ng duo ng no f va fhI f b frn fa u ro d n
n I, - m f nha fha m hI m vu ng cu c vI f - fI da khng h da n do
fhu a nh n do Ia chI c fa u cu a cha fI. Sau na y, khI so sa nh ca c
ba n d hoa fIu cu a ca haI fa u, chu ng fI mo I vo Io ra ra ng chu ng
fI da o ca ch nhau m f khoa ng ca ch nam muoI cy s , fu c Ia ho da
khng fh nhn fh y nhau duo c
Tu y tbu6 c ca 6 tinb cb t cu a su pba n cbic u J6 t m guong
kb6ng kbi trcn, J6i kbi cbu ng ta nbn tb y a 6 a nb tb ng ngay trcn
J u ta o ca6 tit trcn kb6ng trung, Juo i Ja ng bnb a nb /6 n nguo c.
Nhu ng a o a nh nhu v y fh m chi co n hay xa y ra nu a. Co m f
cu chuy n n I fI ng cu a m f nha fha m hI m khI d n IfaIIa, o frn
bo bI n da nhn fh y frn khng frung hnh a nh I n nguo c cu a ca
m f fha nh ph . V cu ng su ng s f, ng fa II n v I va ng vo ngay
nhu ng g da fh y, r I sau do dI fI p d fm kI m nguyn nhn cu a
hI n fuo ng ky Ia do . Sau va I cy s fI p fhoo ng fa da fo I chinh
fhanh ph ma fruoc do ng da nhn fh y hnh a nh cu a no frn
khng frung.
Tha nh ph Imnxp na m frn bo vnh Ph n Ian, ca ch
InIngra f 40 kIImof. Tu noI dy r f kho nhn ro duo c InIngra f.
Nhung co nhu ng nga y ma dn cu fha nh ph Imnxp nhn fh y
InIngra f ro nhu frn Io ng ba n fay. Hnh nhu fha nh ph hI n In
frn khng frung. KhI do , fu Imnxp nhn ro hnh sng Nva,
c u c ng, m f s ngI nha cao f ng bI f I p. V y Ia chu ng fa ga p
duo c o dy su pha n chI u fru c fI p ca c v f frong f m guong khng
khi Ia Iu ng duo ng nhu bao fru m ca ma f d f.
Cu I cu ng, cu ng co khI xa y ra nhu fh na y - cao fif frn
khng frung xu f hI n a o a nh frn ko p - d ng fho I ca hnh a nh
fru c fI p va hnh a nh I n nguo c. Hnh a nh nhu v y duo c quan sa f
fh y frong b u khi quy n, ca c Io p khng khi co m f d kha c nhau
phn b khng d u. Co n n u Io p khng khi no ng na m xon gIu a haI
Io p khng khi Ia nh hon fh so hnh fha nh nhu ng dI u kI n d xu f
hI n a o a nh ba. I u na y hay xa y ra o ca c bI n vu ng cu c.
V/aJimir Mc:cnxcp 1S
TT CA ! O TM C!ONC O
y gIo , vI c gIa I da p dI u bi n cu a Nguo I Ha Ian bay va
cu a foa n Iinh fhu c dn My buo c dI frn khng frung khng co n Ia
dIu kho khan nu a. Ma c cho f f ca finh ch f kha c fhuo ng cu a
nhu ng bo ng ma fuong fu , ba n ch f cu a chu ng Ia o fu nhIn, va co
fh gIa I fhich duo c. Truo c ma f chu ng fa chinh Ia a o a nh frn ma
fhI, chI co dI u b ngoa I no nom fh f khu ng khI p d I vo I nhu ng
nguoI m fin.
TI co n nho m f cu chuy n r f fhu v xa y ra ngay frong fho I
da I chu ng fa. o Ia va o nhu ng nam 20 cu a fh ky na y. M f chI c
fa u vI n duong fhoo fuy n ha nh frnh fhuo ng I fu chu u sang
chu My . ng fa I m f noI ca ch qu n da o Anh khng xa, f f ca
nhu ng nguo I frn boong d u nhn fh y con fa u Nguo I Ha Ian
bay. Y nghI v con fa u ma gh go m II n hI n In frong fm fri ca c
ha nh kha ch va fhu y fhu . Con fa u bi n do do a dm va o chI c fa u
fhu y. n gIy phu f cang fha ng nh f, vIn fhuy n fruo ng ba ng
m f gIo ng fh f fhanh ra I nh d I huo ng cha y fa u. NghIng sang
ma n pha I, chI c fa u bu m Iuo f qua.
Nhu ng ha nh kha ch h f hoa ng, su ng so da nhn fh y m f
dI u co n ky Ia hon nu a: frn boong co nhu ng nguo I ma c ... ca c b
qu n a o c xua dang nh n nha o. Ho gIo fay In va ku fo nhu ng g
do .
KhI chI c fa u fhu y d n b n ca ng, su vI c huy n bi y da Ian
ra kha p noI. Trn nhI u fo ba o Anh va My xu f hI n ca c ba I ba o
da I vI f v nhu ng bo ng ma. Nguo I fa vI f ra ng cu c ga p go vo I
chI c fa u bu m huy n fhoa I no Ia m f chu ng mInh hu ng h n v su
f n fa I cu a fh gIo I bn kIa. Trn fhu c f , khng fh co chuy n
nh m I n duo c m f khI co ha ng fram nguo I da f n ma f fh y ro con
fa u ma vo I ca c fhu y fhu cu a no !
N CANH I! N 19
Song cha ng bao Iu mo I chuy n da duo c Ia m sa ng fo . ChI c
fa u kha ch vI n duong du ng Ia da cha m fra n vo I chI c fa u Nguo I
Ha Ian bay... duo c do ng d quay phIm. Trong khI dang fI n ha nh
quay phIm frn bI n fh m f fr n ba o n I In. Nhu ng nguo I co ma f
frn fa u da khng fh dI u kI n ca c ca nh bu m, va gIo da d y ho
ra ngoa I khoI. Pha I va I ngay sau, nhu ng nguo I kI f su c v hoa ng so
y mo I duo c vo f In kho I fa u, co n Nguo I Ha Ian bay fh duo c dua
v ca ng.
Th d y, dI khI nhu ng hoa n ca nh fru ng ho p nhau Ia I xa y ra
b f ngo d n fh na o! Trong nhu ng fruo ng ho p co fh fh y ro su m
fin da bu ng n ra sao. I khI chu ng suy nhuo c fh n kInh fh m
chi co n ga p o nha duy v f kIn dnh nu a. Sau khI da va cha m vo I
hI n fuo ng hI m co gy kInh hoa ng, con nguo I khng chI ba f d u
fu mnh fIn, ma co n dI fhuy f phu c nguo I kha c ra ng du ng I n
na y ho da fh f su cha m fra n vo I ca c su c ma nh fhu c fh gIo I bn
kIa.
Cu chuy n xa y ra vo I Nguo I Ha Ian bay o fh ky 20 vu a
duo c no I frn kIa Ia m f ba ng chu ng ro r f v dI u na y. Ha ng nga n
nguo I fIn va o su f n fa I cu a fh gIo I bn kIa. V y Ia m sao ma do I
ho I hon duo c o nhu ng fhu y fhu d f na f cu a bao fh ky fruo c, khI
ho da nhn nh n ra nh ra nh chI c fa u bu m gh go m frI ngay bn
ca nh, con fa u ma fhoo dnh kI n chung cu a mo I nha ha ng ha I ba o
fruo c m f faI ho a na o do so xa y d n...
N u sau do frn fa u co aI do b ch f, hay m f fr n gIng f a c
II f n I In, hoa c f I f hon nu a Ia xa y ra da m fa u, ca c fhu y fhu
II n fIn cha c I I o dy Ia do cu c cha m fra n vo I con fa u cu a nguo I
ch f.
Th nhung n u chuy n dI bI n k f fhu c an foa n |f f nhIn
dI u na y du pha I chI co m f I n), nguo I fa II n qun pha f cu c
ga p go ru I ro y. a c finh cu a fm Iy , cu a fri nho cu a chu ng fa
v n Ia nhu fh .
Sau dy Ia m f vi du don gIa n. a ha ng chu c, ha ng fram I n
chu ng fa quan sa f fh y mo o don cha y ngang duo ng |Nguo I chu
u cho ra ng do Ia dI m go ba o su ru I ro |N ). Y nghI v dI m ba o
nu c cuo I II n xu f hI n r I I p fu c b qun dI. Va frn fhu c f ,
khng co dI u g kho chu xa y ra vo I ba n ca . Nhung n u sau cu c
ga p go vo I con v f b n chn mang dI m a c do xa y ra m f dI u
kho chu hoa c khng may na o do vo I m f nguo I fh sao dy.
I p fu c ky u c cu a nguo I do II n nha c nhu : fruo c do mo o don
da xu f hI n! Th Ia Iu c na y kho ma fhuy f phu c cho anh fa fIn
ra ng, su fru ng ho p y cha ng no I In dI u g ca . Kho Ia bo I v anh fa
nho ro - d n ha ng nam fro I - v su vI c do va hoa n foa n qun dI
mo I su vI c kha c. o I v n u nhu frong s muo I fruo ng ho p ng u
nhIn ma co m f d u hI n na o do fo ra Ia du ng d u chI m f I n fh
chu ng fa so ghI nho dI u do nhanh hon f f ca nhu ng su vI c khng
fru ng ho p.
Io dI nhIn, mo I dI u nhu fh Ia ho p Iy chI khI nguo I do co
khuynh huo ng m fin d doan.
o cu ng Ia dI u xa y ra frong nhu ng cu c cha m fra n vo I
Nguo I Ha Ian bay: ca c fhu y fhu nhn fh y o phia xa nhu ng con
fa u bu m duo c f m guong khng khi pha n chI u, va bo I ho khng
bI f d n nhu ng quy Iu f cu a quang ho c khi quy n, nn ho fIn
fuo ng cha c cha n vao fh gIoI bn kIa.
... C6 n c6 m6 t bic n Ja ng nu a cu a t m guong kb6ng kbi. kbi
t m guong Ju ng Ju ng. Tr6ng truo ng bo p na y sinb ca i g6 i /a a 6
anb bcn.
Ca c ba n ha n cu c ga p go vo I bo ng ma bn ho m nu I o
AngIrI chu 7 Nhu ng a o a nh khng khi Ia p Ia I gI ng h f nhu fh
fhuo ng hay xu f hI n bn nhu ng bu c fuo ng b d f r f no ng. u c
fuo ng o dy co fh Ia ma f d f, co n Io p khng khi sa f vo I no b d f
no ng ma nh hon ca , v v y fro nn Ioa ng hon Io p khng khi k bn.
Ranh gIo I gIu a haI Io p na y fro fha nh f m guong khng khi.
Nhu ng hnh a nh o ca c a o a nh bn g n nhu bao gIo cu ng ba ng
vo I ca c v f duo c pha n a nh v mo I kich fhuo c. o co fh Ia do a o
a nh dI, a o a nh ba, fh m chi ca ao anh bn nua.
Thuo ng fh ca c a o a nh xu f hI n khI Ia ng gIo ; gIo Ia m vo f m
guong khng khi. Nhung frong fu nhIn Ia m g co fInh Ia ng hoa n
N CANH I! N 21
foa n. Tuy v y frong khng khi fhInh fhoa ng v n na y sInh nhu ng
dI u kI n cho vI c xu f hI n ca c a o a nh. Th co nghIa Ia f m guong
khng khi khng d n n I mo ng manh nhu fh : nhu ng dao d ng
nho cu a khng khi khng dang so Ia m d I vo I no . Va nhu v y, khI
ca c Io p khng khi co m f d kha c nhau kho dI chuy n, khI chu ng
dao d ng so pha vo ca c ranh gIo I gIu a chu ng vo I nhau, va frong
khng frung II n xu f hI n nhu ng bu c franh ky d nh f. T m
guong khng khi b f dnh, fu a nhu f m guong ba ng fhu y fInh
cong, so Ia m saI Ia c dI hI n fhu c d n mu c khng fh nh n ra nu a.
Va o fh ky 19, o AngIrI da xa y ra m f chuy n IIn quan d n
m f d I Iinh Pha p. I Iinh na y dang dI frn sa ma c. Phia fruo c,
ca ch ho chu ng sa u kIImof co m f da n h ng ha c dang n I duI
nhau dI, Ioa I chIm na y o AngIrI khng fhI u g. KhI da n h ng ha c
dI d n da I a o a nh, fu ng con m f bI n hnh gI ng nhu m f ky sI
A r p. Iinh Pha p II n qua quy f ra ng o phia chn fro I co ca m f d I
qun Arp dng dao.
A o gIa c do a o a nh gy ra ma nh d n n I vIn d I chI huy II n
pha I m f fn Iinh dI frInh sa f. KhI fn Iinh fI n d n g n, ha n nom
fh y da n h ng ha c. Nhung ba n fhn fn Iinh cu ng dI va o da I a o
a nh. n vo con ngu a cu a ha n co kich fhuo c fo d n n I nom nhu
ha n dang cuo I m f gI ng v f ky Ia . ChI u cao con v f d d n va I
mo f. Tu xa co ca m fuo ng nhu con v f y dang dI frn b ma f m f
chI c h nuo c r ng.
O IIn X, nhu ng bo ng ma nhu fh hay fh y o g n XIvaso,
bn oo d f PrkxkI. Mu a ho , h u nhu va o nga y na ng na o cu ng
v y, cy c I, go d I, nha cu a cu nhu n ro n frong khng frung.
Chu ng khng ngu ng fhay hnh d I da ng...
Ta cu ng nn nho Ia I cu chuy n bu n cuo I da fu ng xa y ra va o
fh ky fruo c vo I nhu ng nguo I fham gIa doa n fha m hI m cu a nha
nghIn cu u da cu c nguo I Thu y I n Nordonson. C n fra m nghI
cu a doa n fha m hI m xu f hI n m f con g u fra ng fo. Mo I nguo I v I
c m su ng cha y ra. Nhung va o Iu c mo I nguo I chu n b bo p co fh
con g u da sa I r ng dI ca nh bay In fro I. KhI bay no fro nn nho
d n va bI n fha nh ... chIm ha I u.
Cu ng co khI a o a nh Ia m nguo I fa vo m ng fh f su . Cha ng
ha n chu ng fa bI f ro ca c fhu y fhu Thu y I n da m f bao nhIu
fho I gIan d dI fm ho n da o a o a nh xu f hI n frn bI n anfIc gIu a
qu n da o AIan va bo bI n Thu y I n.
Song co I n a o a nh Ia I co ich. Nam 1902, nha fha m hI m da
cu c n I fI ng nguo I Anh, fhuy n fruo ng Xcf da gIa dnh ra ng, xa
hon v phia nam co m f ma ch nu I. I u pho ng doa n cu a ng sau
do da duo c nha nghIn cu u da cu c nguo I Na !y R. Amundxon
kha ng dnh, chinh ng da fm fh y ma ch nu I o noI Xcf du doa n.
y gIo chung fa cu ng nho Ia I hnh da ng cu a a o a nh ma
nhI u nguo I co fh fh y va o fI f fhu o ca c vu ng Ia nh fh IIn X.
KhI ha xu ng bn duo ng chn fro I, ma f fro I b ng nhIn fhay d I
hnh da ng. Ia ma f fro I b ng nhIn bI n fha nh hnh fam gIa c, m f
gIy sau chu ng fa fh y no da co hnh cy n m, sau do ma f fro I Ia I
co hnh qua fru ng, hnh fhang ... a fh , ma f fro I co n nha y mu a,
Iu c fh no nh In, Iu c Ia I ha xu ng, co n khI a p sa f duo ng chn fro I
fh no Iu c n Iuc hIn.
o Ia hI n fuo ng ky fhu xa y ra frong khi quy n chu khng
pha I dI u g kha c. Song nhu ng nguo I su ng da o cho d n f n by gIo
v n ga n hI n fuo ng do vo I du c fIn cu a mnh. Ma f fro I choI du a, -
ho ba o, - chI vao dp I phu c sInh, v ma f fro I mu ng nga y I vI da I
y! Nhung d da ng fh y ra ng a o a nh do co fh quan sa f duo c ca
va o nhu ng nga y bnh fhuo ng ca mu a xun I n d u mu a ha .
Nhu ng dI u ky d do duo c gIa I fhich r f don gIa n. Nhu frn
da no I: ca c fIa sa ng khng pha I Ia dI fha ng frong b u khi quy n. V
nguyn nhn do ma chu ng fa nhn fh y ca c v f fh kha c nhau dI
khI khng pha I o ch no dang f n fa I, hoa c o hnh da ng mo o mo
ha n dI hay khng nh n ra n I. Ma f fro I du a ro n chinh Ia hI n
fuo ng nhu v y.
KhI ranh gIo I gIu a nhu ng Io p khng khi kha c nhau |co m f
d kha c nhau) Iun Iun fhay d I, khI khng khi o frn ma f d f
fhuo ng xuyn chuy n d ng, chu ng fa co fh fh y duo c fro du a ro n
cu a ma f fro I. Ca c fIa ma f fro I Iu c na y b I nh dI nhI u I n frong
khi quy n, ha nh frnh cu a chu ng Iun Iun fhay d I. Va chu ng fa
N CANH I! N 23
co ca m gIa c ma f fro I khng ngu ng fhay d I hnh da ng cu a mnh.
HI n fuo ng na y xa y ra va o nhu ng nga y khng khi b d f no ng o sa f
ma f d f va Iun Iun chuy n d ng, d ng fho I m f d cu a no IIn
fu c fhay d I.
KhI ma f fro I vu a nh In kho I chn fro I, ca c fIa sa ng cu a no
ba f d u dI qua ca c Io p khng khi yn fInh va d ng nh f hon, fro
choI ch m du f. A o a nh bI n m f.
B6 ng ma cu a 8a b6a ng |can
Nha van V. KxfuIop frong cu n fI u fhuy f cu a ng Ivan
Hung d k v dI u do nhu sau:
... Sa hoa ng Ivan dua ba n fay run r y ko o f m ma n cho ra.
Ong fa nguo c dI ma f hoa ng Ioa n In fro I.
Khun ma f Sa hoa ng mo o x ch dI vI kInh hoa ng; frn fro I, o
nhu ng f ng cao f I fh m da ngung Ia I dI m fro I hnh fh p a c...
Tay ch ng g y, Sa hoa ng buo c ra fam b c c p do d quan sa f
ca I hnh a nh Ia Iu ng ma hoa ng h u vu a ba o cho ng bI f.
Ong fa Im Ia ng nhn ma I In b u fro I da y da c nhu ng cho m
sao sa ng va do I fhoo cy fh p fu bi n mo a o hI n ra frn b u fro I
su fha m. Va b ng nhIn, nguo I Ia o da o v y u m f... ng fa fh m
fh:
- o Ia dI m ba o ca I ch f cu a fa. No kIa r I ...
II u co cy fh p fu sa ng frn b u fro I khng7 II u do co pha I
Ia dI u ba da f cu a nha van khng 7
Khng, frong fhu c f hoa n foa n co m f hI n fuo ng fu nhIn
nhu v y, va f f nhIn no Ia m khI p da m nhu ng nguo I m fin.
Trong qua khu , no da fu ng duo c coI Ia dI m ba o fruo c gh go m v
nhu ng su kI n bI fha m nhu chI n franh, na n do I, b nh dch ...
Thuo ng d fu c gI n chu ng fa, nhu ng ko co f I I I, - nhu ng
nguo I su ng da o no I va so s f nhn In cy fh p fu frn fro I |dI khI
nguo I fa coI do Ia fhanh guom co chuI c m), - r I so co faI ho a Io n
dy.
Th ma frn fh gIo I da co bI f bao cu c chI n franh IIn
mIn, b nh f f fa n nh n da cuo p dI bao nhIu sInh ma ng ma
khng g cu u fhoa f n I, mu a ma ng cu fh f ba f frI n mIn. Va f f
ca nhu ng dI u do nga y ca ng cu ng c frong dn chu ng nI m fIn
ra ng nhu ng cy fh p fu hay nhu ng fhanh guom frn fro I Ia nhu ng
d u hI u cu a con fhnh n cu a fhuo ng d .
A nh sa ng ma f fro I hay a nh sa ng ma f frang fa o nn bI f bao
nhIu Ia dI m fro I kha c fhuo ng. Trong khoa ho c, chu ng chI co
m f fn go I Ia qu ng.
Kb6ng Jc g ma tm Juo c tr6ng s6 ca c bic n tuo ng kbi quyc n
m6 t su kic n na 6 kba c c6 tbc /a m kinb b6a ng t6 ticn cbu ng ta nbu
qu ng.
Nhu ng nguo I chu ng kI n da nghI ra nhu ng cu chuy n
huy n fuo ng v hI n fuo ng Ia Iu ng na y cu a fu nhIn va fhm ca c
u c doa n cu a mnh va o dI u da nhn fh y. Su ng s f fruo c nhu ng
dI u ky d kho hI u, ca c nha vI f su , fhuo ng hon ca Ia I Ia chinh ca c
fu sI dI khI nhn fh y frn fro I cao nhu ng ca I cha ng h co bao
gIo .
O ba Ian va o nam 1463, - m f frong s ca c nha vI f su na y
vI f, - su f haI gIo II n nguo I fa frng fh y hnh a nh chu a KIf b
do ng dInh cu ru f vo I fhanh guom huo ng fu fy xu ng nam.
Cha ng bao Iu sau, nhu ng faI ho a kInh khu ng da gIa ng xu ng d f
nuo c na y. Va o nam 1489, kha p nuo c a Ian aI aI cu ng fh y nhu ng
fhanh guom d m ma u va ca c fhu vu khi kha c. I ko m fhoo nhu ng
dI m ba o gh go m do Ia nhu ng fr n mua Io n, ha n ha n, na n do I va
bnh fhuong han
Nhu ng nha vI f su co n bI f ra ng, dI khI frn fro I xu f hI n
d n va I ma f fro I. Su vI c na y duo c fh hI n frong van ho c c . Ca c
chI n bInh Nga Ia Tu chI n d u fh f du ng ca m, - fa c gIa cu a
ThIn anh hung ca v da o qun Igor k , - va khan |fhu IInh |N
) cu a qun PIvof nhu m f con so I xa m cha y fha o fhn sang bn
kIa con sng r ng Io n. TInh bInh Nga Ia Tu fI n fhoo da nh du I
qun xm Iuo c ngoa I f c ra kho I d f nuo c Nga. Nhung fro I b ng f I
s m Ia I. Nhu ng da m my don v n vu frn fro I, va b n ma f fro I fo a
N CANH I! N 25
chI u frn d f Nga. R I so co ho a Io n dy. - nhu ng chI n bInh
Nga Ia Tu no I khI nhn fh y ca nh fuo ng ky Ia y. Va cha ng bao
Iu sau, nhu ng mu I fn d c cu a bo n PIvof da fo I f p bay fu sng
ng va fu bI n nam fo I.
Nhu ng chI n bInh Nga Ia Tu fh f can fruo ng, nhung bo n
PIvof da bao vy cha f ca nh d ng mnh mng. Qun Nga ru f Ia I,
va hoa ng fu XvorxkI Igor XvIafxIavIch b khan PIvof ba f Ia m
fu bInh ...
M f nha vI f su v danh da chu ng fhu c: Va o nam 7293 |fu c
Ia nam 1785 - V. M.), fa I fha nh ph IarxIap Iu ng danh xu f hI n
dI m ba o: su f fu sa ng so m d n f n frua, frn fro I co m f vo ng
fro n vo I ba ma f fro I, d n frua Ia I fh y co fhm vo ng fro n fhu haI,
frn do co cy fha nh gIa vo I vuong mI n, va m f ma f fro I nu a vo u
f I, co n duo I vo ng fro n Io n Ia m f ca I g do nom fu a nhu c u
v ng...
a va b n ma f fro I frn b u fro I. Nhu ng cy fha nh gIa va
vuong mI n. Nhu ng vo ng cung va nhu ng fhanh guom sa ng cho I...
Th f Ia nhu ng ca nh fuo ng Ia Iu ng! Co vo nhu cha ng co chu f g su
fh f frong mo I chuy n do ca . Nhung sau dy Ia m fa m f qu ng
phu c fa p do ca c nha khi fuo ng ho c C. ozva va V. VrIna quan sa f
fh y nga y 21 fha ng haI nam 1964. Va o bu I chI u, o m f s vu ng
fhu c nuo c c ng ho a MndavIa nguo I fa co fh nhn fh y ca nh
fuo ng sau: ma f fro I na m o fm haI vo ng fro n co 22 va 46 d |fu c Ia
nguo I quan sa f fh y ba n kinh cu a haI vo ng fro n co 22 va 46 d ).
Trn vo ng fro n nho o ca haI bn ma f fro I co haI v f sa ng ma u do
kich fhuo c ba ng ma f fro I. Xung quanh chu ng co n co haI vo ng fro n
co 22 d nu a. Ngoa I ra, co n ba ma f fro I gIa na m frn vo ng fro n Io n
|ca fha y co sa u ma f fro I frn b u fro I!) K vo I no o bn frn Ia m f
cung co 46 d .
Ro Ia fa pha I d ng y : hI n fuo ng nhu fh co xa y ra fh f.
V y khoa ho c - nha vI f su nghIm fu c, khng fhIn v va
chinh xa c hon nhI u - so no I g dy vo I chu ng fa v nhu ng hI n
fuo ng nhu fh 7
Nguo I fa quy dnh phn Ioa I qu ng fhoo d phu c fa p chu ng.
N u quan sa f fh y fu m f d n ba da ng, fu c Ia haI ma f fro I gIa va
qu ng - vo ng fro n co 22 d hoa c ca c b ph n cu a vo ng fro n do co
da ng haI cung bn pha I va bn fra I ma f fro I, fh do Ia qu ng don
gIa n. K f ho p b n, nam da ng hoa c nhI u hon fh do Ia qu ng phu c
fa p.
Co Io aI cu ng fu ng nhn fh y qu ng don gIa n. Ca c ba n ha y
nho Ia I, va o m f nga y mu a dng Ia nh gIa , khI ma f fro I b cho phu
bo I m f f m ma n my mo ng, ca o haI phia bn ma f fro I d u xu f
hI n haI v f sa ng.
I khI frn ma f fro I xu f hI n v f fhu ba. Thuo ng fhuo ng,
da ng qu ng nhu fh khng Ia m cho nhu ng nguo I m fin Io nga I g.
Song Ich su co n Iuu Ia I cho chu ng fa m f su kI n fhu v: sau khI
NapIng I fhoa I v, o Pha p nguo I fa quan sa f fh y frn ma f fro I
xu f hI n m f v f sa ng fu a nhu chI c mu hnh fam gIa c cu a hoa ng
d , va nhI u nguo I coI do Ia d u hI u hoa ng d so fro v fu noI da y
a I o da o Xanh HIon...
Co Io , nha ba c ho c T. IvIfx o Pfocbua da duo c chu ng kI n
va m fa m f qu ng phu c fa p nh f. Va o m f nga y ho nam 1970,
ng da pha c ho a Ia I m f bu c franh mo ra fruo c ma f ng. Xung
quanh ma f fro I ru c sa ng haI vo ng fro n ngu sa c: m f fo, m f nho ;
fI p gIa p vo I chu ng o bn frn va bn duo I Ia nhu ng nu a vo ng fro n
sa ng cho I nom gI ng nhu nhu ng chI c su ng r ng. M f da I fra ng
song song vo I duo ng chn fro I da ca f ngang ma f fro I va nhu ng
vo ng fro n ngu sa c nho co nhu ng ma f fro I gIa I p Io a; ca c ma f
huo ng v ma f fro I co ma u do , co n o ca c phia d I dI n Ia nhu ng ca I
duI sa ng ko o da I. Ca o phia d I dI n vo I ma f fro I cu ng fh y ba v f
nhu v y frn da I fra ng. V f fhu sa u fo a sa ng fh f ru c ro frn vo ng
fro n ngu sa c nho o bn frn ma f fro I. T f ca nhu ng ca I do frn n n
fro I su f g n nam fI ng d ng h .
TI n dy, chu ng fa nh n fh y Ia su xu f hI n nhu ng qu ng
sa ng hay qu ng phu c fa p fhuo ng ba o fruo c su fhay d I fho I fI f d f
ng f va o nhu ng nga y sa p fo I |fro I fro m va o mu a Ia nh va fro Ia nh
va o mu a no ng) va ba o fruo c ra ng fro I so nhI u my.
N CANH I! N 27
Nhung nhu ng bu c franh frong khng frung y so xu f hI n
ra sao7
Nc u am bic u
KhI nghIn cu u qu ng, ca c nha ba c ho c da fu Iu nh n fh y
ra ng ca c a o a nh frong khi quy n na y xu f hI n khI ma f fro I |hay
ma f frang) b cho phu bo I m f ma n my sa ng fra ng - fuc Ia fm
ma n mo ng cu a ca c da m my fI - f ng. Nhu ng da m my na y frI
frn d cao sa u d n fa m kIImof va bao g m ca c fInh fh bang r f
nho . KhI In cao hay xu ng fh p fhoo ca c do ng khng khi, ca c fInh
fh na y nhu f m guong so pha n chI u nhu ng fIa ma f fro I chI u
va o hoa c Ia m khu c xa chu ng nhu Iang kinh fhu y fInh v y.
Nbu ng tia bt pba n cbic u tu m6 t s6 tinb tbc c6 tbc Ji to i m t
ta - ca kbi y cbu ng ta c6 tbc nbn tb y m6 t bnb Ja ng na 6 J6 cu a
qu ng.
Khng pha I da m my fI na o cu ng fa o ra qu ng sa ng ro ra ng.
xa y ra hI n fuo ng do , ca c da m my pha I khng qua d m da c
|d ma f fro I xuyn fh u!), d ng fho I frong khng khi c n pha I co
m f Iuo ng du ca c fInh fh bang.
NhI u khI frn b u fro I xu f hI n vo ng fro n sa ng na m ngang
bao quanh b u fro I va song song vo I duo ng chn fro I. No hnh
fha nh nhu fh na o7 Ca c nha khoa ho c da fI n ha nh nhu ng fhi
nghI m da c bI f va fh y ra ng hnh da ng do cu a qu ng duo c c u
fa o nho su pha n chI u a nh sa ng ma f fro I fu ca c ca nh bn cu a ca c
fInh fh sa u ca nh frI n I frong khng khi o v fri du ng fha ng.
Nhu ng fIa sa ng ma f fro I d p va o nhu ng fInh fh nhu fh ,
duo c pha n chI u Ia I nhu m f f m guong r I dI fo I ma f nguo I quan
sa f. Va Iu c na y, da c dI m cu a frI gIa c chu ng fa ma fa da co dp no I
fo I, II n pha f huy fa c du ng. Ma f fa khng fh pha f hI n duo c d
I ch cu a ca c fIa sa ng, va chu ng fa nom fh y hnh a nh duo c pha n
chI u cu a ma f fro I khng pha I o ch no dang co frn fhu c f , ma
frn m f duo ng fha ng dI fu ma f, hon nu a, hnh a nh do so duo c
nhn fh y o m f d cao frn duo ng chn fro I nhu ma f fro I v y.
Cu ng nhu v y ma chu ng fa fh y frong guong hnh a nh cu a
bo ng do n dI n d ng fho I vo I chinh bo ng do n do . y gIo ba n ha y
hnh dung: frong khng khi co r f nhI u fInh fh frI n I fhoo
chI u fha ng du ng - fu c Ia ca c f m guong. Nhu ng hnh a nh fu ma f
fro I cu a ca c fInh fh don Io dI fo I ma f chu ng fa h I fu Ia I, va chu ng
fa nhn fh y m f vo ng fro n sa ng da c song song vo I duo ng ch n
fro I.
Su pha n chI u a nh sa ng fu ca c f m guong bang nho xiu frI
frong do ng khng khi Ia nh sInh ra m f da ng qu ng kha c o frn
fro I, do Ia c f a nh sa ng. Tham gIa va o fro choI na y cu a a nh sa ng Ia
nhu ng phI n bang frI frong b u khi quy n fhoo phuong na m
ngang. Ca c fIa ma f fro I vu a Io ra kho I duo ng chn fro I d p va o ca c
ca nh duo I dang dao d ng cu a nhu ng phI n bang do , chu ng pha n xa
va d p va o ma f nguo I quan sa f. KhI nhu ng fInh fh nhu fh co
nhI u frong khng khi, ca c hnh a nh guong cu a ma f fro I d p fo I
ma f fa fu ca c phI n bang Io n Io so nh p Ia I fha nh m f hnh duy
nh f, do v y chu ng fa fh y hnh a nh dIa ma f fro I ko o da I, b bI n
da ng d n mu c khng fh nh n ra - m f con duo ng nho fo a sa ng fu
chn fro I huo ng In b u fro I.
Ta fhuo ng nhn fh y su pha n chI u nhu fh o frn ma f nuo c.
a n ha y nho Ia I con duo ng a nh frang frn ma f ao, h . o khng
pha I Ia ca I g kha c hon Ia su pha n chI u guong cu a ma f frang, chI
co dI u su pha n chI u b bI n da ng kInh khu ng, no b ko o da I frn
ma f nuo c go n Ian fan. Nuo c kho go n so ng pha n chI u a nh frang
duo I da y nuo c Ia m cho fa fh y nhu co ha ng chu c pha n a nh rIng
bI f cu a ma f frang fa o fha nh m f con duo ng da I nho fo a sa ng.
AI cu ng da fu ng quan sa f duo c hI n fuo ng fuong fu nhI u I n
va o mu a dng frn nhu ng ngo n do n ngoa I duo ng ph . I khI co
fh nhn fh y da ng qu ng do frong Iu c fuy f roI fro I Ia ng. Nhu ng
bng fuy f nho khI roI xu ng d f so pha n chI u a nh sa ng ma f fro I,
va frn fro I xu f hI n m f c f a nh sa ng Io n.
Tu fhn frng da fh f ha I hu ng, v y ma nhI u khI c f sa ng
y Ia I xu f hI n frn n n fro I dang fo ra ng chI u - nhu m ma u sa c
do . TI nho h I co n nho , khI fI s ng cu ng gIa dnh noI Ia ng qu,
N CANH I! N 29
va o m f bu I chI u, a o a nh do da xu f hI n frn fro I. Th f Ia m f
fho I bu I nh n nha o. Kha p Ia ng dy do n I In ca c da m cuo p. an
dm, nhI u Iu c r n In fI ng su ng n . Co g da ng nga c nhIn khI
m f hI n fuo ng d fhuo ng frong fu nhIn Ia I gy ra su I n x n
frong Ia ng7 Mo I nguo I ra duo ng ba n fa n v su kI n khng fh hI u
duo c. Co n cha fI, m f gIa o vIn fruo ng Ia ng, fh ra su c dI fhuy f
phu c nhu ng nguo I nng dn m fin ra ng nhu ng cng vI c duo I fr n
gIo I cha ng co g can h d n ca c hI n fuo ng o frn fro I. Ma I khuya
cha fI mo I fro v nha va bu n r u ba o mo fI ra ng Ia ng khng
fhuy f phu c duo c nhu ng nguo I m fin.
Co n ba n da bao gIo duo c nhn fh y vo ng c u v ng sa ng bao
quanh ma f fro I7 a ng qu ng na y duo c fa o fha nh khI frong khng
khi co nhI u fInh fh bang sa u ca nh khu c xa nhu ng fIa ma f fro I
fuong fu nhu Iang kinh fhu y fInh v y. Ph n Io n ca c fIa khu c xa
nhu v y khng duo c chu ng fa nhn fh y, chu ng bI khuy ch fa n
frong khng khi. Nhung co nhu ng fIa sa ng fu m f s fInh fh dI fo I
ma f fa. Nhu ng fInh fh do phn b frn fro I fhoo duo ng vo ng fro n
quanh ma f fro I. Chu ng fa d u fh y f f ca ca c fInh fh do sa ng va o
ch do , chu ng fa nhn fh y m f vo ng fro n sa ng phon pho f sa c c u
v ng.
V sao Ia I co sa c c u v ng, hI u duo c dI u na y khng kho
khan Ia m. V n khI qua Iang kinh, fIa sa ng khng chI b khu c xa ,
ma co n b phn gIa I ra ca c ma u quang ph . o v y ph n bn frong
cu a qu ng fro n co sa c do , co n ph n ngoa I co sa c xanh nha f.
Nguo I fa nh n fh y Ia qu ng fro n fhuo ng ru c ro nh f o ca c
bn, noI no ca f ngang vo I vo ng fro n na m ngang g n ma f fro I. I p
fu c o dy dI khI xu f hI n nhu ng v f sa ng - nhu ng ma f fro I gIa .
Thuo ng chu ng xu f hI n khI ma f fro I o d cao khng Io n Ia m frn
duo ng chn fro I, co n ph n co n Ia I cu a vo ng fro n fh khng duo c
nhn fh y.
Nhu ng fInh fh na o fham gIa va o cu c bI u dI n na y7 Ca c fhi
nghI m da c bI f da dom Ia I cu fra Io I khI ca c nha khoa ho c c
ga ng fa I fa o nhn fa o o frong pho ng ca c ma f fro I gIa . Ho a ra Ia ca c
ma f fro I gIa chI xu f hI n frong khng khi co frI gIa f ca c fInh fh
V/aJimir Mc:cnxcp J0
bang sau ca nh, va v hnh da ng fh chu ng nom fu a nhu ... nhu ng
ca I dInh. Hnh da ng cu a chu ng - voI caI mu nho bn frn - cho
pho p chu ng frI frong khng frung o v fri fha ng du ng. A nh sa ng
khu c xa bo I nhu ng ma f bn.
Va Jic u pbu c ta p Juo c gia i tbicb m6 t ca cb Jon gia n
y gIo chu ng fa so Ia m sa ng fo dI u bi m f cu a nhu ng cy
fha nh gIa frn fro I.
Co Io , vo I fu ca ch Ia m f ba ng chu ng v su f n fa I nhu ng su c
ma nh fhu c fh gIo I bn kIa, khng fh na o nghI ra duo c ca I g co
finh hI n nhIn fhuy f phu c d I vo I nguo I m da o hon Ia m f hI n
fuo ng hoa n foa n v ha I xa y ra frong khi quy n! Co n vI c gIa I da p
dI m ba o khu ng khI p fh khng co g phu c fa p. Toa n b dI u bi
mf Ia o ch , khng pha I bao gIo cu a chu ng fa cu ng nhn fh y frn
fro I m f da ng na y hay da ng kha c cu a qu ng m f ca ch fro n vo n.
Tu v ng ma f fro I co n dang xu ng fh p d n chn fro I hay da
khu f ha n sau chn fro I, chI c c f da I fo a sa ng ko o da I In phia
frn - do Ia hnh a nh bI n da ng cu a ma f fro I. ng fho I cu ng hI n
ro m f ph n cu a qu ng fro n o phia frn ma f fro I. ChI c c f fo a
sa ng ca f ngang ph n qu ng fro n y va Ia m m f chI c fha nh gIa fo
ru c sa ng.
I n kha c, qu ng sa ng nom fu a nhu fhanh guom c cu a ky sI.
No co fh nhu m do frn n n fro I ra ng chI u. Tu do sInh ra nhu ng
chu ng co d nha vI f su cho ra ng ho da nhn fh y nhu ng fhanh
guom nhu m ma u o frn fro I!
V. CavrIIp, fa c gIa cu n sa ch Nhu ng hI n fuo ng a nh sa ng
frong khi quy n k ra ng ng da quan sa f fh y nhu ng cy fha nh
gIa fuong fu xung quanh do n duo ng o InIngraf: TI da quan sa f
duoc mf canh fuong fhf Ia Iung va o nam 1974, khI fI nhn fu
c u IIfynuI sang da I I IIfynuI. HaI da y do n do c duo ng da fa o
ra haI fuy n g m nhu ng fhanh guom ru c sa ng va nhu ng cy fha nh
gIa da I. sa ng cu a ca c hnh a nh do Io n d n mu c co fh frng
chu ng ro m n m f o ca ch do n co va I buo c. Iuo I guom da I chu ng
N CANH I! N 31
b n, nam mo f, ca I chuI - d mo f ruo I haI mo f. HaI da y do n dung
dua fhoo gIo da fa o ra haI da y guom nhu duo c froo frn khng
frung va chao d ng nhu Ia n so ng. HI n fuo ng do p hI m co y ko o
da I hon haI fI ng d ng h .
Co fh d ng fho I nhn fh y haI cy fha nh gIa . a n ha y hnh
dung Ia o frn fro I hI n ro chI ca c ph n fha ng du ng cu a qu ng
vo ng fro n va ph n vo ng fro n na m ngang k vo I ma f fro I. KhI gIao
nhau, chu ng fa o nn nhu ng cy fha nh gIa na m o ca haI bn ma f
fro I.
Trong m f fruo ng ho p kha c, chu ng fa nom fh y o ca nh ma f
fro I co m f ph n vo ng fro n na m ngang. No b c f a nh sa ng ca f
ngang, c f na y fu ma f fro I huo ng In frn va xu ng duo I. Va fh Ia
cy fha nh gIa duo c fa o fha nh.
T f ca d u duo c gIa I fhich ba ng nhu ng nguyn nhn fu
nhIn! ThIn nhIn da da ng v cu ng frong ca c bI u hI n cu a mnh.
Nhu ng bI u fuo ng bnh fhuo ng va Ia fhuo ng, d hI u va kho
hI u, da va chua duo c gIa I fhich - f f ca d u fun fhoo quy Iu f va
co nguyn nhn v f ch f. O noI ma nguo I m fin nhn fh y su
huy n hoa c fh khoa ho c fm va pha f hI n ra quy Iu f. Ro Ia , m f
ca I g do cu c ky bi n, khn Iuo ng, nhung n u fa am hI u fh I p
fu c dI u khng gIa I fhich n I so bI n d I khng co n d u v f.
O dy, c n nho Ia I I n nu a v frI gIa c chu ng fa. KhI fa no I v
fha I d cu a con nguo I d I vo I fu nhIn, v vI c con nguo I hI u va
da nh gIa fu nhIn nhu fh na o, fh chu ng fa fhuo ng ngu y do Ia
fh gIo I quan. Nhung nhu fh v n co n fhI u! O dy, frI gIa c, ca m
fh y v fh gIo I nhI u khI do ng vaI fro fo Io n co finh quy f dnh.
Trong no chu a du ng nhu ng can nguyn cu a ca c kha I nI m m fin o
r f nhI u nguo I hI n dang s ng frn fra I d f.
u ng, ho bI f ra ng fh gIo I f n fa I fhoo nhu ng quy Iu f nh f
dnh, ho khng fIn va o nhu ng cu chuy n c xua v nhu ng su
fhang fhIn ky dI u hay su sa ng fh frong vo ng sa u nga y, nhung
... Nhung o du do frong fhm fm v n co n f n fa I m f ca m gIa c
chua gIa I fhich duo c v su hI n hu u, fh m chi v su cho do I m f ca I
g do huy n bi va Io n Iao - ca I co fh xoay chuy n duo c fI n frnh
cu a ca c su kI n, a nh huo ng duo c fo I s ph n chu ng fa. I u chua
nh n fhu c duo c y, b c I ra khI nguo I y cha m fra n vo I nhu ng
dI u ky Ia , chua fu ng bI f.
Co n n u nhu y fhu c cu a nguo I do co n dang sa I y, frong
nhu ng ngo cu f f I fam cu a fh gIo I do fn gIa o du ng In, fh co g
da ng nga c nhIn khI nguo I do nhn nhI u hI n fuo ng cu a fu nhIn
fhoo m f ca ch hoa n foa n kha c. Nhu ng do ng ghI duo I dy cu a m f
nu fu sI v qu ng phu c fa p co fh Ia m f mInh ho a ro ra ng cho
dI u no I frn.
Chuy n xa y ra va o nam 1877. KhI y Ia fha ng gIng, fI f fro I
gIa bu f, ba fa nhn fh y o haI bn ma f fro I xu f hI n haI ca I dIa
va ng frong dIa Ia cy fha nh gIa , haI bn ma f fro I froo Io Iu ng m f
chI c II m, Iuo I II m ma u xanh, ca n II m do nhu Iu a; co n ba n fhn
ma f fro I fh na m frong m f cy fha nh gIa kh ng I .
Nu fu sI da nhn fh y m f qu ng phu c fa p, nhung o c fuo ng
fuo ng da go I cho ba fa nhn fh y ca nhu ng dIa va ng va chI c II m
do nhu Iua.
... Nhn dy, c n k ra ng fhoo ba o chi fh gIo I, phI cng vu
fru My Cnraf, fha nh vIn doa n phI ha nh fa u ApI - 12, Iu c ha
ca nh xu ng b ma f ma f frang da quan sa f fh y qu ng xanh xung
quanh ng fa. Nguo I fa v n chua gIa I fhich duo c nhu ng quy Iu f
v f Iy na o da fa c d ng o frn do .
Nbu ng ct tb n nu i Anpo
TI da do c cu chuy n fruy n fhuy f do p na y fu fho I fho u.
NhI u nam fruo c, o ca c fInh Thu y SI da n ra m f cu c kho I nghIa
nhn dn. H I y, d f nuo c na y co n na m duo I a ch bo n xm Iuo c
ngoa I bang. Ia nh da o cu c kho I nghIa Ia ba anh om no . Ho Ia
nhung nguo I du ng ma nh va can fruo ng. Nhu ng nguo I kho I nghIa
da du ng ca m chI n d u v fu do va d c I p cu a d f nuo c mnh.
Nhung bo n a p bu c ma nh hon. Ha ng ngu nhu ng nguo I kho I nghIa
nga y ca ng if d n dI. R I d n m f nga y chI co n fro fro I ba nguo I anh
om can da m. Vu a da nh fra bo n Iinh ngoa I bang hung ba o, ho vu a
N CANH I! N 33
ru f su va o frong nu I. KhI ho vu a fo I duo c vu ng fuy f vInh cu u,
bo n Iinh khng da m du I fI p nu a va ru f xu ng nu I. a nguo I b
du I In nu I co fh nghI ra m f ca ch g do dI f chu ng fh sao7
Co n ba anh om o Ia I frn nu I cao. Ho fha ch f fu do o dy co n
hon Ia m n I duo I d ng ba ng. Tnh yu fu do cu a ho ma nh d n
nhu v y d f. Va fnh yu do da chI n fha ng ca I chf! Ca ba anh om
khng ch f, ma cu dI su va o frong nu I cho ca I nga y vI da I, khI mo I
nguo I so duo c fu do.
Tu do ho nghI Ia I o frong nu I va mo frong gI c ngu . Ho mo
fh y fu do va ha nh phu c cu a d f nuo c fhn yu, mo fh y fu do va
ha nh phu c frn foa n fra I d f.
ThInh fhoa ng, m f frong ba anh om dI xa va Ioo In frn
dInh nu I phu d y bang gIa . KhI do , nhu ng nguo I s ng frong ca c
fhung Iu ng nhn fh y frn n n ca c da m my bo ng hnh kh ng I
cu a cha ng. Cha ng nguo c nhn fh gIo I r I s u mu n fro v vo I anh
om mnh. V n chua! - cha ng no I. - Nga y gIa I pho ng vI da I co n
chua dn.
Ca ba anh om fho da I, va nhu ng kh I fuy f Io II n a o xu ng
duo I.
Truy n fhuy f v n chI Ia fruy n fhuy f, nhung dy Ia m f
chuy n hoa n foa n khng hoang fuo ng fy na o. Chuy n do xa y ra
ca ch dy khng Iu Ia m va cu ng o ra ng nu I Anpo. M f nho m nho
nhu ng v n d ng vIn Ioo nu I da Ioo In m f frong ca c dInh nu I o
dy. T f ca d u co n fro , ngoa I fru nguo I d n duo ng, m f ng Ia o
nguo I mI n nu I. NhI u nguo I frong s ho mo I d n nu I I n d u fIn.
Iu c d u f f ca d u ham ho va nhanh nho n. Nhung ca ng Ioo In cao
ca ng fro nn kho dI hon. Cha ng bao Iu sau aI n y d u m f pho .
ChI co n ng gIa d n duo ng v n dI nhu fruo c: ng kho o Io o
nha y qua ca c kho nu f, d da ng Ioo vuo f ca c mo m da . n haI gIo
frua, khI ca c nha fh fhao da In d n d cao g n haI kIImof, m f
Ian gIo Ia nh fu phia ba c b ng fh I fo I, b u fro I b nhu ng da m my
don fh m da y da c bao phu , mua ba f d u roI I f ph f. Nhung nguo I
d n duo ng cho bI f Ia cu ng sa p d n ch nghI r I. haI nham
phu f sau, ho fo I g n m f can I u nho da don sa m Ia I v fho I gIan.
Trong can I u co fru Ioa I nhIn II u kh - do Ia m f phong fu c
frong nu I - va m y phu f sau, ngo n Iu a da bu ng cha y frong Io .
Nhu ng nha fh fhao da fuoI fInh Ia I ng I suo I m, ho qu n a o uo f
va n u bu a an frua. HaI gIo sau, khI frn b u fro I Ia I Io ra v ng
ma f fro I d c da vu ng ru ng nu I, nhu ng v n d ng vIn Ioo nu I da
nghI ngoI Ia I su c quy f dnh In cao hon. Cu I cu ng ho Ioo In m f
frong nhu ng dInh bn cu a ngo n nu I ho da fro o. Ia n gIo ma nh fh I
fu phia ba c v n d n nhu ng da m my v phia nam nhu fruo c. Iu c
y, ma f fro I da nga xu ng chn fro I, va nhu ng fIa sa ng cu a no ha f
fu duo I In chI u va o mo I nguo I.
RI dIu bf ngo da xay ra. M f frong nhu ng cha ng fraI do
da vuo f In fruo c ng gIa d n duo ng va Ia nguo I d u fIn Ioo In
dInh. Ngay Iu c y, khI anh fa vu a da f chn In fa ng da , o phia
dng, frn n n ca c da m my hI n In m f bo ng nguo I kh ng I . Ca I
bo ng do ro ra ng d n n I f f ca mo I nguo I d u du ng su ng Ia I nhu
fhoo m f m nh I nh.
Ong gIa d n duo ng dI m fInh nhn ca I bo ng nguo I kh ng I ,
nhn nhu ng cha ng fraI Ia ng nguo I dI frong n I hoa ng so , doa n ng
mIm cuo I no I:
- u ng so ! V n fhuo ng fh ma , - r I ng fro o In fa ng da .
KhI ng In fo I frn do va du ng ca nh nguo I v n d ng vIn
kIa, frn nhu ng da m my Ia I xu f hI n m f bo ng nguo I kha c fo Io n
bn ca nh ca I bo ng fhu nh f.
Ong gIa d n duo ng bo ca I mu nI m ra kho I d u va v y no .
I p fu c m f frong nhu ng ca I bo ng kIa Ia p Ia I cu d ng y: ca nh fay
fo fuo ng gIo In d u, bo mu ra va v y v y. KhI y, nguo I v n d ng
vIn cu ng gIo cao chI c g y cu a mnh. Ca I bo ng kh ng I cu a anh
fa cu ng Ia m h f nhu fh .
- Thf Ia ky dIu!
- Cha ng bao gIo co fh fIn duo c! - Nhu ng nha fh fhao Ioo nu I
ku In. M I nguo I d u mu n nhn fh y bo ng cu a mnh. Nhung
cha ng bao Iu, ca c da m my da cho I p ma f fro I dang Ia n khu f
sau chn fro I r I nhu ng ca I bo ng Ia Iu ng cu ng bI n m f.
N CANH I! N 35
Trong Ich su khoa ho c, nguo I fa go I hI n fuo ng kha hI m hoI
na y Ia bo ng ma rckon, fhoo fn go I cu a nu I rckon o fy u.
Su f nhI u fh ky fruo c, nguo I fa v n quan sa f fh y nhu ng ca I
bo ng kh ng I o frn nu I na y. I vo I nhu ng nguo I m fin fh do Ia
nhu ng ko fu fh gIo I bn kIa fo I. Trong dn gIan nguo I fa no I ra ng
frn nu I rckon dang dI n ra m f vu h I quy su .
Tuy nhIn, nhu ng bo ng ma kh ng I frn nu I chinh Ia nhu ng
nguo I dang o frn nu I. I u do xa y ra nhu fh na y. Va o Iu c sa ng
so m, khI ma f fro I mo c, ba n Ioo In dInh nu I. O ph n b u fro I d I
dI n ma f fro I co nhu ng da m my hay suong mu da y da c. Ca c fIa
ma f fro I khI xuyn qua da m suong mu ban maI so chI n sa ng fhn
hnh nguo I, bo ng cu a nguo I do ha f In my, va frn do , nhu frn
m f ma n a nh Io n xu f hI n da ng hnh kh ng I .
Mo I nguo I d u bI f m f dI u fuong fu : ba n nho dI u g so xa y
ra n u frong can pho ng Io n, ba n du ng gIu a ngo n do n va bu c fuo ng
g n do n. Trn fuo ng so xu f hI n bo ng cu a ba n, va ca I bo ng fo hon
nguo I fh f.
ThInh fhoa ng, ca c phI cng cu ng ba f ga p bo ng ma rckon.
KhI bay frong ca c da m my, ho nhn fh y a o a nh ma u xa m cu a ca c
ma y bay co vo ng c u v ng bao quanh. Nhu ng nguo I da fu ng d n
mI n cu c ba c d u k ra ng ho da nhI u I n fh y frn bang xu f
hIn nhu ng ca I bo ng Io n. I u na y xa y ra khI ma f fro I ba c cu c na m
o chn fro I, ro I sa ng ru c ro va co suong mu .
Th co n nhu ng vo ng c u v ng bao quanh ca c bo ng fh sao7
Ta nho Ia I ra ng a nh sa ng fra ng Ia a nh sa ng phu c ho p, no bao g m
nhI u fIa co ma u va co fh phn fa ch ra ca c ho p ph n. I u na y
xa y ra frong con mua khI fa nhn fh y c u v ng. Ca c fIa sa ng cu a
ma f fro I pha n chI u fu ca c gIo f nuo c mua va duo c phn fa ch fha nh
ca c ma u c u v ng.
Suong mu va my duo c c u fha nh fu nhu ng ha f nuo c r f nho
hay ca c fInh fh bang. KhI ca c a nh sa ng fra ng cu a ma f fro I dI
xuyn qua gIu a chu ng, no cu ng b phn fa ch fha nh ca c ho p ph n.
V v y, ma chu ng fa nhn fh y xung quanh ca c bo ng v ng frn nu I
ha o quang ngu sa c gI ng nhu c u v ng v y.
NhI u nguo I quan sa f fh y m f hI n fuo ng fuong fu : va o
nhu ng dm co suong mu , co fh nhn fh y nhu ng vo ng c u v ng
bao quanh bo ng do n frn ca c c f do n ngoa I ph . Va o bu I f I mu a
dng, ba n ha y nhn qua cu a s f co nhu ng fInh fh bang nho
xiu bao phu , khI nhn ca c do n duo ng, ba n so fh y do n nhu duo c
doo vuong mI n. Hoa c ba n ha y fhu nhn va o m f bo ng do n sa ng
sau khI da hoI fI hi ma f, ba n cu ng so fh y ca I vo ng c u v ng y
xung quanh bong don.
Co n d nhn fh y v ng ha o quang quanh d u mnh, ba n chI
c n d y so m va o Iu c suong chua b c hoI h f kho I co xanh, ra du ng
quay Iung v phia ma f fro I va nhn va o bo ng mnh frn co .
o Ia Iy Ich cu a m f frong nhu ng hI n fuo ng quang ho c
frong khi quy n ma nhI u khI go I o nhu ng nguo I m fin y nghI v
nhu ng su c ma nh fhu c fh gIo I bn kIa. Co I n, fI nh n duo c m f
bu c fhu cu a m f v n d ng vIn fruo f fuy f frn nu I - m f frong s
ca c d c gIa cu a nhu ng cu n sa ch do fI vI f, frong do co doa n:
Ca ch dy khng Iu fI co dp duo c chu ng kI n m f hI n fuo ng fu
nhIn hI m co . Chu ng fI dang f p Iuy n xu f pha f nhanh frong
nu I. ng nhIn frn kho nu I, cao fif noI chn fro I hI n ra m f
doa n nguo I kh ng I . Ho co s nguo I nhu chu ng fI. Nhu ng hnh
nguo I ho a fha nh nhu ng ca I bo ng frn n n fa o bo I suong mu . T f ca
d u mInh ba ch va ro no f nhu hnh chI u frn m f ma n a nh Io n
v y. Xung quanh m I nguo I kh ng I d u co m f v ng ha o quang
fo a sa ng. M I nguo I chu ng fI d u nh n ra mnh frong fu ng ca I
bo ng y.
M t tro i xanb
M f hI n fuo ng kha c fhuo ng nhu ma u xanh cu a ca c fIa sa ng
ma f fro I cu ng fhu c v ca c hI n fuo ng fu nhIn ky Ia co IIn quan
d n fhIn fh ban nga y cu a chu ng fa.
Nam 1950, fI nghI fa I m f frong nhu ng fra I an duo ng frn
bo bI n anfIc. Nguo I o bu ng bn ho a ra Ia m f gIa o vIn v f Iy ,
m f nguo I no I chuy n vuI vo , fhu v, r f yu fhIn nhIn. Co I n,
fI cu ng anh du ng frn bo d c du ng fhuo ng ngoa n ca nh hoa ng hn.
N CANH I! N 37
Khi fro I fh f ma f mo va frong sa ng. Nhu ng fIa na ng ma f fro I pha n
xa Ia I frong bI n fha nh m f con duo ng nho da f va ng da I da ng da c.
Mo p duo I ma f fro I da khu f duo I ma f nuo c.
- Anh bIf khng, - b ng nhIn nha v f Iy no I, - by gIo chu ng
fa co fh nhn fh y fIa sa ng xanh dy. T f ca mo I dI u kI n d
dI u do xa y ra d u fhich ho p. ChI co dI u Ia pha I nhn fh f cham
chu vao! - anh fa nha c fI.
M f ph n Io n dIa ma f fro I da chm xu ng bI n, va v so bo
qua fho I dI m c n fhI f, fI nhn khng ro I ma f va o ma f fro I. No
nhanh cho ng khu f sau chn fro I. CIo chI co n Ia I m u cu I cu ng
cu a ma f fro I.
- Nhn ka! - Ca haI chu ng fI d ng fhanh ku In.
Ca I go va ng cu a ma f fro I chm xu ng bI n, va frong khoa nh
kha c y, fa I ch fruo c do Ia ma f fro I, xu f hI n m f Ioo sa ng ma u
xanh ru c ro . No duo c nhn fh y g n haI gIy d ng h .
Co fh quan sa f duo c hI n fuo ng do p do , Ia ky na y cu a fu
nhIn ph n nhI u Ia o frn bI n. Cha ng ha n, o vu ng bo bI n
AdrIafIc, co fh fh y duo c fIa sa ng xanh h u nhu va o b f ky nga y
do p fro I na o - va o bu I sa ng Iu c ma f fro I mo c va bu I chI u khI ma f
froI Ian.
Ca c nha khoa ho c va nhu ng nguo I yu fhIn nhIn da quan
sa f duo c hI n fuo ng na y nhI u I n o MhIc, ChII, a Trung Ha I,
ba c PhI, bI n o ...
O IIn X, nguo I fa fhuo ng quan sa f duo c hI n fuo ng fhu v
na y cu a fu nhIn fa I vu ng bo bI n anfIc. Cu ng co fh nhn fh y
no o nhu ng vu ng kha c.
Co n by gIo chu ng fa no I v nhu ng bi n cu a hI n fuo ng
na y. phn fich duo c a nh sa ng fra ng fha nh quang ph , chI c n
co frong fay m f Iang kinh fhu y fInh. Nhung ca c Io p khng khi
cu ng co fh do ng vaI fro cu a Iang kinh, chI co dI u Ia khng pha I
Iun Iun co fh fh y duo c dI u do . Su phn fich a nh sa ng fro nn
da c bI f ro ra ng khI ma f fro I hay ca c v sao ha xu ng duo ng chn
fro I. N u nhn qua ng nho m va o m f ngI sao na o do na m o chn
V/aJimir Mc:cnxcp JS
fro I, ba n so fh y ngI sao do khng pha I Ia m f dI m sa ng ru c ro ,
ma no so co hnh da ng m f cy c f nho duo c frang dI m ba ng ca c
sa c c u v ng; ph n frn cu a no co ma u fim, co n ph n duo I co ma u
do . Hnh a nh ngI sao duo ng nhu b ko o cang In frn va xu ng
duo I.
Ia ma f fro I duo c chu ng fa nhn fh y cu ng b ko o da n ra nhu
v y. Nhung kich fhuo c cu a ma f fro I Io n hon nhI u so vo I kich
fhuo c ngI sao, va no Ia I chI u sa ng ru c ro , v v y ma u sa c ma f fro I
khng fhay d I m f ca ch ro r f. O dy, nhu ng ma u sa c kha c nhau
ch ng In nhau. Thu c ch f chu ng fa nhn fh y khng chI m f ca I
dIa ma u fra ng cu a ma f fro I, ma ca m f ca I dIa ma u ch ng In
nhau. KhI ch ng In nhau nhu fh chu ng pha f ra ma u fra ng.
ng fho I, ca c mo p frn va duo I cu a ma f fro I - o nhu ng noI
ca c dIa ma u khng b ho a fr n, - v n co sa c ma u; mo p frn co ma u
xanh Io va xanh Io fr n vo I xanh Ia cy, co n mo p duo I co ma u do .
V y ba n da doa n duo c v f sa ng xanh xu f hI n nhu fh na o r I
chu 7
Ma f fro I dang Ia n xu ng duo ng chn fro I. CIo chI co n co m f
da I sa ng nho ho p. Va I gIy sau Ia v ng fhIn fh ban nga y so m f
hu f kho I f m ma f. Va o Iu c y, frn duo ng chn fro I chI co n ca c
mo p frn cu a haI dIa ma u - xanh Ia cy va xanh Io. Nhung ca c fIa
xanh Io va xanh Ia cy dI qua b da y cu a b u khi quy n fra I d f
khng pha I d u nhu nhau: ca c fIa xanh Ia cy Io f qua do d da ng,
co n ca c fIa xanh Io b pha f fa n bo I khng khi va h u nhu khng fo I
duo c ma f fa.
V y Ia Iu c do co fh fh y duo c m f m u nho m u xanh Ia cy
cu a ma f fro I! N u khI y nhn va o no qua ng nho m fh co fh fh y
ca I da I sa ng ho p duo c m f v ng ha o quang ma u xanh Ia cy vI n
quanh.
Co n khI ma f fro I dang Ia n bI n m f duo I duo ng chn fro I, no
ha f In fIa sa ng cu I cu ng ma u xanh sa ng ma ma f fhuo ng nhn
fh y duo c. T f nhIn, c n co nhu ng dI u kI n nh f dnh d dI u do
xa y ra. KhI do , khng khi pha I du kh, va dI u can ba n Ia pha I
N CANH I! N 39
frong su f. Chn fro I pha I ro ra ng, khng co my va suong mu cho
khu f.
N u ba n ga p may ma n fh ba n co fh nhn fh y duo c ca fIa
sa ng ma u xanh Io. Nguo I fa da fh y no va I I n. Nhung dI u do r f
hI m khI xa y ra, chI frong dI u kI n khng khi da c bI f frong su f
ma fhI.
Tuy nhIn, fI nghI ra ng ba n so ha I Io ng v vI c nhn fh y
ma u ngo c bich frong ca c fIa sa ng ma f fro I. V n u fIn va o fruy n
fhuy f c xua cu a nguo I XcfIon fh aI nhn fh y fIa sa ng xanh du
chI m f I n frong do I nguo I do so ha nh phu c frong fnh yu...
ThI f fuo ng, hI n fuo ng fhIn nhIn do p do na y khng fh
na o co IIn quan fo I nhu ng kha I nI m m fin v fh gIo I xung
quanh. Song, d I vo I nhu ng aI fIn va o su c ma nh sIu nhIn fhu c
fh gIo I bn kIa fh faI ho a chinh Ia o ch nguo I do nhn nh n fhoo
ca ch rIng cu a mnh b f ky m f hI n fuo ng Ia fhuo ng na o - nghIa
Ia nhn fh y ca I huy n hoa c o frong do . Cu ng v y d I vo I hI n
fuo ng ma f fro I fo a fIa sa ng ma u ngo c bich xu ng fra I d f. HI n
fuo ng y duo c fI p nh n khng pha I nhu m f hI n fuo ng hI m hoI
nhung r f fu nhIn, ma nhu m f dI m ba o na o do cu a fhuo ng d .
C6 n c6 nbu ng Jic u nbu tbc
A o a nh va qu ng sa ng nhu ng bo ng ma frong nu I, ma f fro I
nhI u ma u sa c - f f ca nhu ng ca I do Ia sa ng fa o cu a chinh fu
nhIn. Nhung frong Ich su co n xa y ra nhu ng dI u kha c nu a.
Nam 1914 chI n franh fh gIo I fhu nh f bu ng n . Trn m f
khu vu c cu a ma f fr n Nga - u c da xa y ra m f dI u ky Ia : frn
n n nhu ng da m my ban dm xu f hI n hnh a nh kh ng I cu a
fuo ng du c mo Kadan. Hnh a nh do ro d n n I ha ng nga n bInh Iinh
d u nhn fh y duo c. I u ky Ia chua fu ng fh y do duo c da nh gIa
nhu dI m ba o Ia fh n IInh cu ng chI n d u vo I qun Nga ch ng bo n
u c.
Song khI fIn fu c v hI n fuo ng na y fruy n Ian kha p fh
gIo I, m f s fo ba o nuo c ngoa I da va ch fr n fro a o fhu f do : dI u ky
Ia kIa cu a nguo I Nga hoa n foa n khng pha I Ia dI u ky Ia , khng
fh go I no Ia chua fu ng fh y duo c. Nhu ng quan fu f fho I AI C p
c da I da fu ng cho ca c fin d fh y nhu ng ca nh fuo ng fuong fu .
Trong ca nh franh f I franh sa ng cu a ngI d n xu f hI n hnh a nh
fo Io n cu a ca c v fh n co ha o quang bao bo c. a ng ca ch a p du ng
nhu ng quy Iu f quang ho c ma chI co ho bI f duo c va o fho I gIan do ,
ca c vIn quan fu f da cho ca c fin d duo c fh y fh n IInh.
y gIo chu ng fa da bI f duo c bi m f cu a nhu ng fro a o fhu f
nhu v y. o Ia chI c do n chI u, hoa c nhu nguo I fa go I fruo c kIa:
do n fh n mo ra va o nhu ng Iu c c n fhI f. M f vIn fu f du ng
frn ma I d n. Ong fa du ng o m f v fri sao cho hnh a nh cu a ng fa
khI dI qua kho ho so d p va o m f frong nhu ng bu c fuo ng cu a d n.
KhI nguo I do chuy n d ng, ca I bo ng fo fuo ng cu a ng fa o frong
d n cu ng chuy n d ng. Ca I kho duo c do ng Ia I va hnh a nh bI n
m f. gy duo c n fuo ng ma nh hon d I vo I da m dng, m nha c
duo c cu In frong d n, mu I ca c ch f fhom kha c nhau fhoang
fhoa ng frong Ia n khi IInh fhIng.
Sau na y, dI u ky Ia do cu a quang ho c co n phu c vu bo n Iu a
bp du Ioa I du chI m f fh ky . Ma c d u nhI u nguo I da bI f duo c
bi m f don gIa n cu a no , ba ng sa ng ch v do n chI u ma I d n nam
1799 mo I duo c c p. Nha v f Iy Rbocxng da su du ng do n chI u d
da nh Iu a nhu ng nguo I m fin fruo c khI cng b pha f mnh cu a
mnh. Va o nam 1797, ng f chu c o ParI m f cu c frnh dI n frong
do aI mua vo co fh duo c xom IInh h n cu a b f cu nguoI chf nao.
Rbocxng cu ng da fu ng sang Nga. Trn duo ng ng fro v , o
PIfxco, ca c gIa ng vIn chu ng vI n do ng Tn da d ngh nha a o
fhu f gIu p ho ran do m f frong nhu ng ho c vIn cu a chu ng vI n.
M f fhanh nIn, nhu ca c du c cha do ng Tn nh n xo f, co khuynh
huo ng chinh fh ng gIa o. Sau khI fh y duo c o m f chI c do n chI u
m f phuong fI n fuy f vo I d ran da y, duo c su d ng y cu a
Rbocxng, ho da chI u cho ga fraI no xom IInh h n cu a nguo I
cha da qua c cu a ga quy su b ba f xu ng da ngu c v ga da fro
fha nh fin d chinh fh ng gIa o chu khng pha I Ia fin d da o fhIn
chu a. Sau do Rbocxng da m fa fI mI cu chuy n na y frong h I
N CANH I! N 41
ky cu a mnh, fh m chi ng co n mInh ho a ba ng franh vo cu a ng
nua.
KhI nhu ng fro a o fhu f cu a chI c do n fh n fhI khng co n
Ia m cho mo I nguo I nga c nhIn nu a, nhu ng ko m hoa c Ia I nghI ra
nhu ng hnh chI c gh go m hon. Tuo ng du c mo Kadan chinh Ia m f
hnh a nh nhu v y duo c chI u cho bInh Iinh xom o da ng pho ng da I
fh f fo frn n n nhu ng da m my ban dm nho ca c do n chI u. Sau
do nhI u nam, va o nam 1920, fro a o fhu f do duo c Ia p Ia I o frn
sng VIxIa. Trn fro I hI n hI n fuo ng u c mo
TaonxfkhpxkaIa: u c mo da pha I du ng ra gIu p qun a Ian
frong m f cu c chI n d u ch ng Ia I bo n nsvIch. Nhu chu ng fa
bI f, dI u do cha ng h co fa c du ng g.
Cu I cu ng, fI mu n k v m f cu chuy n hI m co xa y ra
fruo c kIa fa I m f nha fho Co d c gIa o a Ian. Trong Iu c Ia m I ,
m f ga quy su hI n In frong khng khi. Ma c d u vo c no khng fo,
nhung f f ca nhu ng nguo I frong nha fho d u nhn ro ca p su ng va
ca I duI cu a no .
NhI u nam frI qua, va quy Ia I xu f hI n frong ngI nha fho
do . Su fh f Ia I n na y chI co nguo I ga c fu vI n nhn fh y no ma
fhI. Nhung ng fa da vI n h f ca c fha nh ra d fh ra ng ng fa
khng fh nh m duo c.
75 nam sau, ca c nha nghIn cu u c ho c su c nho d n su hI n
hI n cu a quy su va quy f dnh fm cho ra su bi n frong do . Ho da
chu y d n m f dI u Ia frong nha fho , fa I noI qu y su hI n, o m f ch
d fh y co froo m f chI c guong kIm Ioa I da b bu I r m phu kin.
Sau khI xom xo f no , ca c nha khoa ho c do c fh y do ng chu ma nho
do ho bI f duo c ra ng, khI xua, chu cu a chI c guong na y Ia nhn v f
frong nhI u fruy n fhuy f dn gIan a Ian fn Ia Pan TvadpxkI
s ng va o fh ky XVI, ng da fu ng nghIn cu u fhu f chIu h n,
chIm fInh ho c va ca c khoa ho c kha c. Trong su bIn nIn nhu ng
nam do co m f I n ng fa da go I h n nguo I vo qua c cu a vua
Icmun d nh Auguxfo. ng fho I |ba n ha y chu y d n chI fI f
na y), Pan TvadpxkI Iun Iun mang bn ca nh mnh d u Iu, cy
fh p fu co hnh chu a CIxu b do ng dInh cu ru f va chI c guong.
Cu c fm kI m ngu ng Ia I o do ba ng dI va I chu c nam. Ma I fho I
gIan g n dy, nguo I fa mo I fI p fu c cng vI c nghIn cu u. Iy do
cu a no Ia ca c cu c franh Iu n v chI c do n "fh n": II u no co xu f
hI n o a Ian ngay fu frI u da I vua Icmun d nh Auguxfo hay
khng7
Su II u kha ng dnh ra ng, Pan TvadpxkI da cho vua fh y Ia I
khun ma f nguo I vo qua c cu a mnh. Chu ng fa fIn va o dI u na y.
V y ng fa co fh Ia m dI u do ba ng ca ch na o7 Co Io , ng fa da su
du ng do n chI u. o Ia y kI n cu a da s . Nhung cu ng co nhu ng y
kI n kha c duo c nu In: chI c do n "fh n" qua fo, ng fa kho co fh
gI u duo c nha vua. C n pha I dI fm m f "khi cu " kha c.
Va khI do nguo I fa nho fo I chI c guong. KhI ca c nha khoa ho c
nghIn cu u no ky Iuo ng m f I n nu a fh ho pha f hI n ra chI c
guong do co nhu ng hnh a nh kha c nhau, frong s do co hnh vo
hoa ng h u va quy su !
Nhu ng hnh a nh duo c kha c frn kIm Ioa I duo I nhu ng go c
kha c nhau co fh pha n chI u duo c fIa sa ng. Nhu v y, chI c guong
Ia m f Ioa I do n chI u d c da o. Phu fhu c va o vI c nguo I fa da f
guong duo I go c na o fhoo ngu n sa ng, co fh nhn fh y hnh a nh
na y hay hnh a nh kha c frn ma n a nh.
Nhung va o fho I do fh ma n a nh co fh Ia ca I g dy7 R f don
gIa n: kho I b c In fu ca c bnh huong da do ng vaI fro cu a m f ma n
a nh. Va frong ca c cu n kho I da hI n In nhu ng hnh fhu sInh ra fu
fhu a nh sa ng do fruo c ma f nhu ng nguo I xom d y su ng s f.
Trong cu chuy n hoa ng h u "hI n hI n" na y, Pan
TvadpxkI da fru II u fruo c mo I vI c. Co n vo I ga quy su fh Ia I Ia
m f su ng u nhIn. Co Io khI chu n b cho nga y I , ca c fh y fu da
Iau sa ch guong kho I bu I b n.
Trong nga y I , nha fho duo c chI u sa ng ru c ro . Ia n kho I fu
cac bnh huong b c In frn frn fr n. Va ga quy su bo nho n
frong guong II n xu f hI n fruo c ma f nhu ng nguo I dang c u
nguy n.
N CANH I! N 43
No da Ia I xu f hI n I n fhu haI fruo c ma f nguo I frng coI fu
vI n frong nhu ng dI u kI n fuong fu . Va do Ia I n hI n hI n cu I
cu ng cu a no . V fh y fu hoa ng so da quang ca fru m cha kho a, va
nhu ng chI c cha kho a da Iam hu ha I hnh kha c cha m n frong b
da y Io p guong.
Co n n u do Ia m f nguo I m fin, fh chI c n m f dI u g do
xa y ra Ia o c fuo ng fuo ng cu a anh fa so vo nn f f ca nhu ng g co
fh co . M f khI frong y fhu c cu a mnh, anh fa da sa n sa ng do n ga p
quy su , fh d I vo I anh fa frong fu nhIn so Iun Iun co sa n nhu ng
hI n fuo ng va dI u kI n d nuI duo ng ca I d u o c mng Iung fh n
bi cua anh fa.
" CHO HOI NC CIA SINH RA AM CHAY7"
Nbu ng Jic u kic n ky Jic u cu a Jic n tr6ng kbi quyc n
"... TI nho ma I cu chuy n na y. KhI do Ia mu a xun nam
1941, m f I n va o ban dm, mo fI fhu c d y va v cu ng hoa ng so :
ngoa I sn, gIu a dm khuya fhanh va ng, fro I sa ng nhu ban nga y
Hon nu a, a nh bnh mInh do du pha I hI n In o phuong ng nhu
mo I khI, ma Ia o phia hoa n foa n kha c - phuong a c. Mo fI fu nhu
ra ng nga y f n fh da d n nhu frong kInh phu c m da pha n
fruy n. Cha ng nghI Iu Ia g, ba II n da nh fhu c anh om fI d y doo
fha nh gIa va o va v I va ng k cho chu ng fI v foa pha n xu gh
go m cu a du c chu a fro I ma co Io chI va I phu f nu a Ia so xa y ra.
Chu ng fI cu ng hoa ng so va su f dm y khng fa I na o cho p ma f
duo c. n sa ng, dn Ia ng d u cho ra ng hI n fuo ng Ia Iu ng do ba o
fruo c m f fa I ho a fo Io n na o do dang fo I g n. |Trich fhu cu a m f
gIa o dn fro fhoo pha I f y I A. Taornp gu I ba o "Su fh f
Kmxmn").
Cuc quang
Trong m f ba I fho cu a mnh, MIkhaII Imnxp co vI f v
hI n fuo ng fu nhIn na y: " Ia m fh na o d cho hoI bang gIa sInh ra
duo c da m cha y gIu a mu a dng Ia nh Io o7"
Nguo I dn phuong ba c fhuo ng fh y ba c cu c quang. Th f kho
ma fm fh y m f hI n fuo ng na o kha c cu ng do p, hu ng vI va Ia m
nguo I fa su ng s f d n fh v fro fInh nghch d y sa c vo cu a ca c su c
ma nh frong fu nhIn.
Nhu ng vo ng fro n kh ng I ru c ro va Iun chuy n ca c sa c ma u
xanh, da cam, do , va ng frn fro I; nhu ng f m ma n a nh sa nh ma u
xanh ngo c bich nhu m do froo cao frn b u fro I; nhu ng mu I fn
a nh sa ng nhI u ma u sa c fhoa f bu ng In r I fa f dI. A nh sa ng huy n
N CANH I! N 45
a o frn fro I cao nh p nha y nhu ngo n Iu a duo c gIo fh I cho n vo n
v y.
NhI u khI cu c quang bao fru m su f hon nu a b u fro I. Tro
choI ky a o cu a bao sa c fro I ko o da I ha ng gIo II n, Iu c fa f dI Iu c Ia I
bu ng sa ng.
... TI nho su f do I ca I bu I f I nga y 20 fha ng haI nam 1959.
KhI y fI fu Maxcova da p fa u hoa d n m f ga ngoa I frn fuy n
duo ng sa f IarxIap. Iu c do da g n muo I haI gIo dm. KhI ra kho I
foa, fI du ng Ia I va su ng so , v bu c franh dang hI n ra fruo c ma f.
Ca vu ng phia ba c b u fro I duo c vI n ba ng haI vo ng cung kh ng I
du dua.
M f frong haI vo ng cu ng co ma u do sa ng ru c ro , vo ng cung
kIa ma u xanh Ia cy. Ca c vo ng cung fhay d I hnh da ng IIn fu c va
nhanh cho ng. Chu ng bI n dI va xu f hI n, fhay d I ch cho nhau,
I p Ioa ca c sa c ma u kha c nhau, pha f ra nhu ng fIa sa ng Iung IInh
ru c ro .
TI da Ia m quon vo I hI n fuo ng cu c quang nhu v y d y. HI n
fuo ng na y hI m ga p frn b u fro I Maxcova. Nhung o ca c vI d xa
hon v phia ba c fh mo I nguo I khng nga c nhIn g vo I cu c quang
ca . y Ia I Ia m f da c dI m c hu u frong mo I frI gIa c cu a chu ng fa:
cu ca I g hI m ga p, Ia Iu ng, fh du f khoa f pha I Ia m f dI u bi n
IIn quan d n m f su huy n bi na o do . Co dI u g xa y ra ha ng
nga y, hoa c duo c fh y nhI u I n, fh do Ia Io fhuo ng cha ng da ng
pha I nghI ngo I g ca .
SInh ra frn bo a ch Ha I, Imnxp vI da I ngay fu fho I fho
u da r f quon fhu c vo I ba c cu c quang. O d y, f f ca mo I nguo I
d u quon fhu c vo I hI n fuo ng na y, nhung II u co aI bI f duo c ba n
ch f cu a no 7 - dIu bi n do cu am anh maI khng fhI nha fu
fuo ng sInh o Khnmgporu. Thm nh p va o bi m f cu a nhu ng
ngo n Iu a fro I qua Ia dI u quy n ru ! Nha ba c ho c quy f dnh f chu c
nhu ng fhi nghI m da c bI f.
Nhung su c ma nh na o dy da gy ra cu c quang7 Imnxp
gIa dnh ra ng nguyn nhn chinh Ia su pho ng dI n frong khng
khi Ioa ng.
fIn cha c va o su du ng da n cu a gIa fhI f do , ng hu f khng
khi ra kho I m f bnh c u ba ng fhuy fInh va cho do ng dI n cha y
qua. Ca c fhi nghI m da kha ng dnh nhu ng dI u u c doa n cu a nha
bac hoc. "... Iu c dI n fa c du ng frong bnh c u da duo c hu f khng
khi sInh ra ca c fIa sa ng b f ngo bI n m f ngay frong cho p ma f, va
h u nhu ngay I p fu c Ia I co ca c fIa kha c bu ng In ngay ch do
duong nhu fao ra m f su pha f quang IIn fu c v y. - ng da ghI Ia I
nhu fh .
Sau Imnxp, ca c nha khoa ho c kha c da nghIn cu u hI n
fuo ng do ng dI n fruy n qua ca c khi Ioa ng. Trong ca c fhi nghI m do
nguo I fa du ng ca c ng fhuy fInh ha n kin haI d u. dua do ng
dI n cha y qua ng, nguo I fa ha n ca c f m kIm Ioa I nho - ca c dI n
cu c - va o ca haI d u ng; ca c dy d n fu ngu n duo c n I va o ca c
dI n cu c y. KhI khi o frong ng cn ba ng vo I a p su f khi quy n
fh no khng d n dI n - frong ng khng pha f quang. Nhung n u
Ia m Ioa ng khng khi frong ng dI fh fu dI n cu c na y sang dI n cu c
kIa o frong ng so sInh ra do ng ca c ha f fich dI n bay r f nhanh,
fu c Ia ba f d u co do ng dI n cha y qua. Nho do sInh ra su pha f
quang do va cha m gIu a ca c ha f fich dI n bay nhanh vo I ca c phn
fu khi o frong ng.
Khi na o7 Iu c d u do Ia nIfo va xI. Sau do nguo I fa su du ng
khi agn va nn. Nhu ng ng nhu v y duo c go I Ia ng khi fha p
sa ng. Nhu fa bI f, ca c Ioa I khi kha c nhau so pha f sa ng kha c nhau
frong ca c do n a nh sa ng khi, cha ng ha n, agn pha f a nh sa ng ma u
xanh da fro I, nn pha f a nh sa ng ma u do .
Trong ca c pho ng fhi nghI m, ca c nha ba c ho c da fa o ra cu c
quang nhn fa o quy m nho nhu v y d y. I u do co nghIa Ia frn
fhu c f , hI n fuo ng do p do na y v ba n ch f Ia m f hI n fuo ng dI n.
Song ca c fhi nghI m fhu c hI n vo I ca c ng khi fha p sa ng v n
chua fh Iy gIa I duo c h f f f ca ca c da c dI m cu a cu c quang. V sao
cu c quang Ia I chI "quy v " ca c vu ng cu c cu a fra I d f Ia nam cu c va
ba c cu c7 Chinh ca c phn fu hay ca c fIa na o da gy ra su pha f
quang frong khng khi o frn cao va d cao y Ia bao nhIu7 Cu I
N CANH I! N 47
cu ng, c n pha I gIa I fhich nhu ng hnh da ng v cu ng phong phu va
fhay d I khng ngu ng cu a hI n fuo ng do nhu fh na o7
fra Io I nhu ng cu ho I do c n pha I Iy gIa I m f ca ch khoa
ho c.
Ngay fu fh ky fruo c, nha v f Iy nguo I Na !y IrkIan da
fI n ha nh fhi nghI m vo I hnh m u fra I d f. Ong ch fa o m f bnh
c u fu a nhu ha nh fInh cu a chu ng fa sao cho co fh fu hoa no duo c.
Ngoa I ra, qua c u do co n duo c phu m f Io p son co fh pha f quang
do su va d p cu a ca c ha f dI n fich Ia ca c dI n fu fu do va ca c In.
Nha ba c ho c da f qua c u na y va o frong bnh khng khi Ioa ng
va du ng "su ng Ion" ba n pha no ba ng do ng ca c ha f fich dI n. KhI
qua c u chua b fu hoa , ca c ha f do duo c ba n fo I f p va o foa n b b
ma f ba n c u huo ng v phia "su ng Ion" va ba n c u do pha f quang.
Nhung khI qua c u vu a duo c fu hoa fh su pha f quang chI co n o
ca c cu c fu ma fhI.
Nhu v y, fhi nghI m na y da m f I n nu a kha ng dnh m I
IIn h gIu a ca c cu c quang vo I do ng ca c vI ha f dI n fich. No co n cho
fh y ra ng ca c Iu c da fu co fham gIa nhu fh na o do va o hI n fuo ng
na y. Nhung nhu ng ha f dI n na o Ia I co fh gy nn cu c quang o
nhu ng Io p khi quy n frn cao7 VI c fm kI m Io I gIa I da p cho cu
ho I na y da d n ca c nha ba c ho c d n vo I ma f fro I.
a fu Iu, nguo I fa nh n fh y ra ng ca c cu c quang da c bI f
hay xa y ra va r f ma nh va o nhu ng nam ma s v f frn ma f fro I Ia
nhI u nh f. S Iuo ng va kich fhuo c ca c v f ma f fro I m I nam d u
kha c nhau. Cu sau khoa ng muo I m f nam, s v f ma f fro I Ia I da f
mu c cu c da I. Sau do con s y gIa m dI, va va o nhu ng nam cu c fI u,
su f ha ng fha ng fro I khng quan sa f duo c m f v f ma f fro I na o.
Va chinh ca c cu c quang Ia I co IIn quan cha f cho vo I hI n fuo ng r f
xa fra I d f nhu fh .
Nguo I fa da xa c dnh duo c m f ba ng chu ng hu ng h n: khI
m f v f Io n bu ng In o vu ng kInh fuy n frung fm ma f fro I, fh
sau do 20 - 40 gIo , o fra I d f I p fu c xu f hI n cu c quang. Cu ng Iu c
do , ba o fu bu ng n frn fra I d f. IIn Ia c v fuy n dI n o ca c Ia n
so ng nga n b suy y u d f ng f. I n ba o va dI n fhoa I fro nn fru c
fra c. Nhu ng chI d n chinh xa ccu a da ba n b saI pha m.
Nhung qua frnh na o xa y ra frn fhIn fh ban nga y cu a
chu ng fa v y7
Tu vu ng ca c v f don, ma f fro I pha f ra nhu ng do ng da y da c
d n ca c ha f fich dI n - ca c profon, dI n fu . KhI fo I ca c Io p khng
khi Ioa ng bn frn cu a fra I d f, chu ng va cha m vo I ha f khi cu a
khng khi |chu y u Ia nIfo va xI). Ca c nguyn fu va phn fu cu a
khi do ba f d u pha f quang va cu c quang xu f hI n.
Ca c qua frnh na y dI n ra o d cao chu ng 100 d n 800 - 900
kIImof, dI khI co n cao hon. Nhung fa I sao Ia I o ca c cu c7 o I v
fra I d f Ia m f nam chm khng I : nhu b f ky m f nam chm na o
kha c, fra I d f duo c bao quanh bo I m f fruo ng ca c Iu c fu , va fruo ng
ca c Iu c fu na y a nh huo ng d n ca c ha f ma f fro I - Ia m chu ng I ch fo I
ca c cu c. Nhu fa bI f, ca c cu c fu cu a fra I d f na m g n ca c da cu c.
Va o nhu ng nam ma f fro I pha f ra ha f cu c ma nh, nguo I fa co n
quan sa f fh y cu c quang o ma I v phia nam ba c cu c va phia ba c
nam cu c. Cha ng ha n va o fha ng chin nam 1957, cu dn vu ng
Axfrakhan |fha nh ph o mI n nam IIn X, von bo Ha c Ha I) da
nhn fh y cu c quang. Tinh ch f kha c fhuo ng va hI m co cu a hI n
fuo ng cu c quang fa I ca c vu ng vI d nhu fh da gy ra nhu ng suy
nghI m fin ngay ca hI n nay. ao fh ky da frI qua, song ca c
quan nI m fh n bi v nhu ng hI n fuo ng fu nhIn kha c nhau co fh
Ia m cho con nguo I pha I nga c nhIn, fh v n co n do . Co fh II f fro
du a gIo n cu a Iu c dI n fu frong khi quy n fra I d f va o nhu ng hI n
fuo ng do .
... Nam 1242. Ca c chI n sI cu a AIcxandro NopxkI da I d co n
dang gIao chI n vo I nhu ng hI p sI Tofng mang gIa p fru o frn h
TsufxkI. ng nhIn gIu a Iu c haI bn dang hang ha I khng phn
fha ng ba I, m f ph n vo m fro I phia ba c dang f I s m b ng fro nn
sa ng cho I.
Anh sang fhf Ia fhuong. uong nhu dy do duo I chn fro I
m f cy n m kh ng I da duo c du ng In, va ngo n Iu a cu a no , b gIo
fh I nga nghIng dang ch p cho n mu n fa f. Sau do , m f fIa sa ng
N CANH I! N 49
da I ma u xanh vu f ca f ngang b u fro I va bI n m f ngay fu c kha c.
M f khoa ng kha c sau, frn duo ng chn fro I Ia I xu f hI n m f cung
fro n sa ng ma u xanh nha f. No nga y ca ng fro nn ru c ro va dng
cao In. ng fu cung fro n sa ng y foa ra m f chu m fIa ru c ro
nha y nho f: ma u do nha f, pho f xanh va fim hoa ca . A nh sa ng ky Ia
y foa sa ng b ma f phu fuy f va ca c chI n bInh.
- I m fro I r I ! - Nhu ng nguo I Iinh Nga fh f In fay v I Ia m
du fhanh.
Sau na y, v su quan khI m fa "fr n da nh frn bang" da
nh n xo f ra ng, va o nga y hm do , nhI u nh n chu ng da nhn fh y
frn khng frung ha ng frung doa n Iinh nha fro I fo I gIu p
AIcxandro NopxkI da I d frong fr n da nh. Ca m quan y v hI n
fuo ng fu nhIn bi hI m na y fh f phu ho p vo I fh ky 13 !
Va dy Ia m f vi du fho I nay. Nam 1941. n chu ng fInh
VrnogIo duo c f n ma f chu ng kI n cu c quang, m f hI n fuo ng
hI m co o vu ng frung Nga na y. Cu ng h f nhu xua kIa, nhu ng
nguo I m fin coI do Ia m f dI u huy n dI u. Trong bu c fhu gu I ba o
"Su fh f Kmxmn" khI k v chuy n na y, Tsornp nh n ma nh :
"Ma c du sau do haI ba nga y, ca c ba o d u fhng ba o hI n fuo ng cu c
quang hI m co xa y ra frn vu ng fro I fInh VrnogIo, song r f if
nguo I fIn nhu v y. O dy c n no I chinh xa c hon: "s r f if nguo I"
y Ia s nhu ng nguo I fIn va o su c ma nh sIu nhIn.
Cu c quang v n Ia m f hI n fuo ng fu nhIn phu c fa p. NhI u
dI u frong do co n chua duo c gIa I fhich, co n pha I franh Iu n.
Nhung khng co n nghI ngo g nu a, hI n fuo ng do p do na y co ba n
ch f dI n va ga n II n vo I ca c qua frnh xa y ra frn ma f fro I.
Th co n fro du a gIo n cu a cu c quang, nhu ng cung fro n I p Ioa
va nhu ng fIa sa ng Iu c b f Iu c fa f ky d cu a no 7 HI n nhIn chu ng
co IIn quan d n su fhay d I ca c Iu c cu a fruo ng da fu , IIn quan
d n vI c do ng ca c ha f dI fu ma f fro I fo I khng d ng nh f v cuo ng
d . Song d co fh gIa I fhich su sa c hon nhu ng hI n fuo ng nhu
cac vf xung d ng frn ma f fro I va ca c cung fro n, ca c hnh da ng
foa sa ng cu a cu c quang hay dI n vu cu a ca c fIa sa ng, fh c n pha I
nghIn cu u su hon v ca c finh ch f dI n fu cu a khi Ion hoa -
pIasma.
VI c nghIn cu u cu c quang co m f y nghIa fo Io n; no dom Ia I
cho chu ng fa khng if nhu ng cu II u v ca c Io p frn cao cu a b u
khi quy n, v fha nh ph n hoa ho c cu a chu ng, v c u fru c, m f d ,
v ca c qua frnh dang xa y ra o do . VI c kha o sa f na y co y nghIa
fhu c fI n fo Io n d I vo I IIn Ia c v fuy n dI n.
Va o nhu ng nam g n dy, ca c v fInh nhn fa o cu a fra I d f
fro gIu p r f nhI u cho vI c fI p fu c nghIn cu u cu c quang. Ca c v
fInh da cung c p nhI u cu II u quan fro ng v fra ng fha I ca c Io p khi
quy n ma o do sInh ra cu c quang.
M f khoa ho c ga n bo vo I cu c s ng so cha ng bao gIo chI ba ng
Io ng vo I vI c gIa I fhich mf hI n fuo ng na o do . Va o dy cu ng v y:
vI c nghIn cu u su pha f quang cu a ca c khi Ioa ng da d n d n vI c
fa o nn ca c ngu n fha p sa ng mo I - do n a nh sa ng ban nga y.
Kbi ca c tb n n6 i gi n
... M f nga y ho no ng nu c. Khng khi oI bu c d n ng f nga f.
u fro I xanh khng my fhoa ng m f Ia n gIo nho du do .
ng o phia chn fro I du n In m f da m my don. haI
muoI phu f sau, da m my da phu kin b u fro I.
CIo ma f ba f d u fh I. Nhu ng gIo f mua ba f d u roI. R I chI
m f phu f sau mua x I xa fru f xu ng ma f d f. Nhu ng fIa sa ng
Ioa ng ngoa ng ra ch ngang do c da m my don frIu na ng; do Ia cho p
da I. S m n I m m cho I faI. Nhu ng fIa cho p cho I Io I nga y ca ng
nha ng nhf hon. Nhung fI ng s m n I nhau m vang nhu su ng
n ... Con gIng dang Iu c du d I!
O chu u, mI n nam nuo c Pha p va mI n ba c IfaIIa fhuo ng
hay co gIng hon ca , co n o IIn X Ia vu ng Kapkaz va frung Iuu
sng nIou.
Trn da o CIava o IndnxIa co vu ng su f 322 nga y frong
nam Ia co s m cho p. Co n con gIng da c bI f hung du o vu ng nu I o
N CANH I! N 51
ca c vu ng vI d nam. Co I n o vu ng nu I Kapka, khI gIng f dang
hoa nh ha nh, nguo I fa d m duo c hon m f nga n I n pho ng dI n
frong khi quy n frong vo ng co m f gIo !
Ia m quon vo I nhu ng bi n cu a gIng ba o, chu ng fa c n
nho Ia I m f fruy n fhuy f c Hy Ia p. Co m f fho I, chI co ca c v
fh n mo I co Iu a. KhI fh n Prmof co n chua dom Iu a xu ng fra I
d f, con nguo I v n pha I s ng ca nh f I fam Ia nh Io o nhu nhu ng Ioa I
c m fhu . Tu khI co Iu a, con nguo I ba f d u an fhu c an duo c n u
chin, ho c duo c ca ch khaI fha c va gIa cng kIm Ioa I, va ho da co
duo c m f fro fhu da ng fIn c y frong cu c d u franh vo I ca c Ioa I a c
fhu .
of, v fh n chu a f cu a fh gIo I, quy f dnh fru ng pha f ko
an ca p Iu a. Th n Prmf b xI ng va o m f va ch nu I da hoang vu.
Ha ng nga y, m f con chIm ung Io n bay fo I va I y mo ng vu f phanh
ngu c fh n ra an gan. HoracIIf du ng ma nh da cu u fh n Prmf.
N u chuy n huy n fhoa I na y sang ngn ngu hI n fhuc fh co fh
gIa dnh duo c ra ng con nguo I I n d u fIn Ia m quon vo I Iu a Ia
frong con gIng. KhI pho ng xu ng d f nhu ng fIa cho p Ia m cha y
nhu ng v f kh no .
Su khI p so va fh n phu c d y m fin fruo c "Iu a fro I", sInh ra
frong con gIng da duo c fruy n fu fh h na y sang fh h kha c.
Con nguo I fIn do Ia vu khi cu a ca c fh n. I vo I nguo I Hy Ia p c
da I, fh n of Ia nguo I chI m gIu vu khi do , d I vo I nguo I XIavo fh
do Ia fh n Prun, d I vo I ca c b Ia c CIocmanh, do Ia fh n OdIn.
KhI ca c fh n n I gI n ho pho ng xu ng d u Ioa I nguo I nhu ng mu I
fn Iu a gh go m.
Ngay fu fho I c da I, fInh fh n ham m hI u bI f cu a con
nguo I da fm ra m f bI n pha p hu u hI u d fra nh cho mnh kho I
con gI n du cu a ca c fh n. a nghn nam fruo c dy, bn ca nh ca c
d n fho o AI C p nguo I fa da fr ng ca c cy c f cao du c ba ng d ng,
du ng d fhu nhu ng do n s m so f. Nhu ng c f so f do cu ng duo c b fri
g n ngI d n n I fI ng fho vua XImng o CIruxaIom. NgI d n
na y da f n fa I hon m f nghn nam nay va chua h I n na o b so f
da nh ho ng. T f nhIn, nguo I fa gIa I fhich do Ia nho "du c nhn fu "
cu a ca c v fh n.
I f bao fh ky da frI qua fruo c khI n I hoa ng so fruo c
"ngo n Iu a fro I" pha I nhuo ng buo c fruo c kha f vo ng hI u bI f ba n
ch f cu a no . Th ky 18 da dom Ia I kha m pha d u fIn v no khI
nguo I fa xa c dnh duo c ra ng, cho p khng pha I Ia m f ca I g kha c
hon m f fIa Iu a dI n kh ng I .
Nha nghIn cu u fu nhIn nguo I My . rankIIn da Ia m fhi
nghI m sau khI ng gIa dnh ra ng frong da m my gIng cu ng pha f
sInh ra hI n fuo ng nhu fh . Ong fha m f ca I dI u In fro I, va bu c
d u dy va o chI c cha khoa fo ba ng sa f o ha ng ra o ngoa I vuo n.
KhI da m my gIng ko o d n, nha ba c ho c dua nho n fay Ia I g n
chI c cha khoa va ng ... gI f r f ma nh. CIu a ngo n fay va chI c
cha khoa da sInh ra m f fIa Iu a dI n. a n ch f dI n cu a fIa cho p
da duo c chu ng mInh nhu v y.
M. V. Imnxp cu ng nghIn cu u su pho ng dI n frong ca c
con gIng va o nam 1572 do . Cu ng vo I nguo I ba n Ia gIa o su C.
RIchman, ng da ch fa o duo c "chI c ma y s m so f". M f cy sa o
da f frn m f cy cao, frn cy sa o do bu c m f fhanh sa f duo c n I
vo I dy d n va o frong pho ng. O d u dy d n, ho froo m f ca I fhuo c
sa f va so I dy Iu a. Thi nghI m nhu fh fh f Ia nguy hI m. Trong
con gIng, chI c fhuo c sa f fich dI n khi quy n ma nh d n n I co
nhu ng fIa Iu a dI n ba n ra fu do . Nam 1753, RIchman b so f da nh
ch f. Imnxp v n fI p fu c nghIn cu u. Kha ng dnh ra ng dy
d n so f Ia m cho so f dI I ch kho I cng frnh c n ba o v , ng vI f :
"TI cho ra ng nn da f nhu ng mu I fn nhu v y o nhu ng noI con
nguo I khng IuI fo I d cho so f fIu fa n su c ma nh cu a no va o nhu ng
ch do chu khng pha I d u nguo I hay d n fho mI u ma o".
Con duo ng nh n fhu c khoa ho c cu a Ioa I nguo I fh f phu c fa p,
va d y m u fhu n. Trn con duo ng do da bI f bao nhu ng pha f hI n
b bo roI, nhu ng fhi nghI m b Ia ng qun, nhu ng frI fhu c b ba I
ba c! Va chinh o dy, frn "ma f fr n ch ng gIng f " v qun dI m f
nhu ng ca I c f d n so f fho I c da I Ioa I nguo I Ia I dI pha f mInh Ia I ca I
da duo c pha f mInh. a fh , nhu ng frI fhu c duo c fm ra I n nu a y
N CANH I! N 53
pha I r f v f va mo I duo c a p du ng, h f nhu nhu ng fho I xa xua v y.
o I frn con duo ng dI In co n ngu fr su m fin vo I mo I bI u hI n
cu a no . NhI u khI nhu ng ngI d n b so f da nh ho ng, va dI u do
duo c coI nhu "su gI n du cu a fh n IInh". Va o fh ky 18, frong vo ng
co ba muoI nam ma co fo I hon 350 nha fho o nuo c Nga b cha y v
sof danh.
Nam 1756, so f da nh va o no c nha fho PfrpavIpxkI, Ia m
cha y ma I vo m nha fho va gy hu ha I ba n fho fha nh. M f fho I gIan
sau, dI n khi quy n Ia I pha ho ng ma I vo m nha fho . ChI fo I khI do ,
gIo I fang Iu mo I chu nho d n nhu ng phuong fI n "ch ng Ia I fh n
IInh" d ch ng so f. I n d u fIn o Pfocbua va o nuo c Nga xu f
hI n c f ch ng so f frn no c nha fho PfrpavIpxkI.
ic u g Ja xa y ra o Jy:
Thu c ch f, da m my gIng Ia m f acquy fich dI n kh ng I .
Nhu ng dI n fich m f p frung o ph n duo I cu a da m my gIng,
co n ph n frn Ia ca c dI n fich duong. Ngoa I ra, ca c dI n fich duong
cu ng f p frung o chn my. V sao Ia I nhu v y7 Cu ho I khng
pha I Ia d fra Io I. Nguo I fa cho ra ng dI u do xa y ra do ca c ha f mua
roI duo c phun fo a ra frong khng khi.
M I m f gIo f nuo c mua d u fich dI n, o fm m I ha f fhuo ng
co dI n fich duong, co n frn b ma f Ia dI n fich m fuong duong
vo I no . Trong da m my gIng Iun Iun co nhu ng do ng khng khi
ma nh b c In. Chu ng fa p va o nhu ng gIo f mua dang roI va Ia m ca c
gIo f do fan fha nh fu ng ha f nho hon. Nhu ng ph n nho b gIo fa ch
ra kho I nhn chinh cu a ca c gIo f mua d u mang dI n fich m, co n
ca c ph n Io n hon co n Ia I cu a ca c gIo f mua b vo ra Ia I fich dI n
duong. Nhu ng ha f nho va nho hon b do ng khng khi dua In cao,
nhu ng ha f na ng hon na m Ia I bn duo I.
o Ia ca c qua frnh phn b dI n fich co ba n ch f khi quy n o
ca c ph n duo I va frung bnh cu a my dng. O nhu ng Io p frn frong
ca c do ng khng khI dI In, ca c fInh fh bang chuy n d ng vo I v n
f c Io n. KhI va cha m va o nhau, chu ng b vo nho ra va cu ng nhI m
dI n. u I bang mang ca c dI n fich duong b c In frn dInh my,
co n ca c ma nh bang khi quy n Io n hon fich dI n m Ia I ha xu ng
fh p hon va fa o ra vu ng dI n fich m.
a I fh , b acquy khi quy n duo c na p dI n nhu v y. TI p
fhoo, dnh Iu f v f Iy bnh fhuo ng duo c fh hI n: ca c dI n fich fra I
d u hu f nhau. V v y, khI m f ph n da m my gIng fich dI n
duong, ph n kha c fich dI n m, fh ca haI Ioa I dI n fich d u c
ga ng h p d n I n nhau. Va dI n fich m cu a my dng va dI n
fich duong fu Ia I frn ma I nha , cy c I, cu ng hu f nhau nhu v y,
nhung khng khi, m f mI fruo ng d n dI n ko m, Ia I ngan fro su
k f ho p do .
... " C ma y s m so f" cu a khi quy n duo c fich dI n nga y ca ng
nhI u hon. Cu I cu ng da d n Iu c khng khi khng fh co n ca n fro
su k f ho p cu a haI Ioa I dI n fich kha c d u do nu a. Va nhu ng fIa
cho p Ioa ng ngoa ng ba f d u Ioo In ngang do c b u fro I.
Su pho ng dI n frong khng khi d f no ng b u khng khi r f
ma nh. A p su f khng khi fang d f ng f d n ha ng nga n
afmofphoro. TI p fhoo, su vI c xa y ra cu ng gI ng nhu su bu ng n
cu a ca c khi b nung no ng: o noI fIa cho p cha y qua II n sInh ra ca c
so ng hoI do n h f nhu frong b f ky vu n na o. o chinh Ia fI ng
s m.
TIa cho p fha ng nom nhu m f con sng Io n ngoa n ngoo o co
nhI u nha nh phu vo frn ba n d da Iy . Su pho ng dI n frong khng
khi xa y ra o nhu ng ch if b ca n fro nh f. ChI u da I ca c fIa Iu a
dI n do co va I kIImof, dI khI da f fo I ha ng chu c kIImof!
Co n co m f da ng kha c nu a cu a so f, do Ia so f pha ng. No fu a
nhu su Ioo bu ng a nh sa ng dI n frong ca c da m my. Ha n hu u cu ng
co khI nguo I fa co fh fh y ca c Ioa I so f kha c nhau nhu so f hnh fn
Iu a, so f chu I va so f ho n. So f chu I gI ng nhu ha f cuo m sa ng cho I;
frn n n ca c da m my, so f chu I frng nhu m f duo ng ch m ch m.
So f hnh fn Iu a nhu chI c In Iu a duo c pho ng va o khng frung.
Trong fruy n nga n "fIa cho p don", nha van Nga n I fI ng A.
I. KuprIn co m fa m f fruo ng ho p fhu v xa y ra frong con gIng:
"o Ia m f frong nhu ng con gIng khu ng khI p dI khI v n hoa nh
ha nh frn ca c vu ng ha du r ng Io n. u fro I khng Ioo In ca c fIa
N CANH I! N 55
cho p ma co vo nhu Ia f f ca d u fo a sa ng nho a nh cho p Iung IInh
ca c sa c ma u xanh da fro I, xanh fh m va frang Io a. Va khng h
ngho fh y m f fI ng s m na o...
Va r I fI nhn fh y fIa cho p don. TI fh y b u fro I ma n phia
dng sa ng In do a nh cho p, no khng fa f dI ma Iu c fh fo a r ng ra,
Iu c fh fha f Ia I, va b ng nhIn frn b u fro I xanh Iung IInh nhu ng
fIa cho p Iu a y fI nom fh y ro Ia Iu ng fIa cho p don Ioo In frong
khoa ng kha c. I p fu c, cu ng vo I fIa cho p y vang In fI ng s m
kInh hoa ng nhu xo ra ch b u fro I va ma f d f va no m fI xu ng
nhu ng m d f m p m".
Nbn tb y tia cbo p Jcn - /a m sa6 /a i c6 tbc nbu tbc Juo c:
ic u bi n /a o cb6 m t nguo i Ja bt cb6 i /6 a c su nb p nba y /icn
tu c cu a a nb sa ng ru c ro . Va kbi bu ng /cn m6 t tia cbo p cb6 i /6 i bon
nu a, J6i m t mc t m6 i /ic n tbu nb n tia cbo p y nbu m6 t b6 ng t6 i
kb6ng c6 cbu t a nb sa ng na 6.
Khng fh khng no I d n nhu ng bi n chua duo c kha m pha
cu a "Iu a fro I" khI dI fm hI u no . Va o fh ky fruo c, nha ba c ho c
danh fI ng nguo I Pha p CamIn IamarIng da fhu fh p ha ng fram
ba ng chu ng v ca c vu so f da nh. " Khng co vo kch na o, - ng nh n
xo f, - khng co fro a o fhu f na o Ia I co fh dua franh duo c vo I so f v
finh b f ngo kha c Ia cu a ca c hI u qua do no fa o ra. Co vo nhu so f
Ia m f v f ch f da c bI f, m f ca I g fu a h na m gIu a nhu ng su c
ma nh v y fhu c cu a fu nhIn va IInh h n co y fhu c cu a con nguo I;
do Ia m f v fh n na o do , kho o Io o va ky khI, ranh ma nh va ng c
ngh ch, fInh fuo ng hay mu qua ng, d y y chi hay n I , chuy n fu
fra ng fha I na y sang fra ng fha I kha c, da ng so va kho hI u. Chu ng
fI so khng dua ra nhu ng Io I gIa I fhich, cu d cho ca c su kI n no I
In chinh mnh: d c gIa so fh y fhu v hon nhI u khI fu mnh suy
nghI v m f hI n fuo ng y.
Ta I m f fh fr n nho nuo c Pha p, so f da nh ch f ba nguo I Iinh
du ng fra nh con gIng bn g c cy b d . Ca ba nguo I Iinh y v n
du ng nhu chua h co chuy n g xa y ra ca . Sau khI fan gIng,
nhu ng nguo I qua duo ng ho I chuy n ma khng fh y ba nguo I Iinh
da p Ia I, ho bo n cha m fay va o ba nguo I y. Ca ba ca I xa c d u fan
vu n ra nhu m f d ng fro fa n!.
Nguo I fa bI f nhI u fruo ng ho p nguo I b so f da nh ch f hay
Ia m cho ng f dI d u b fru I fo c hoa n foa n. Trong nhu ng fruo ng ho p
kha c, so f d f sa ch qu n a o nhung khng ma y may d ng cha m fo I
da. I khI so f Ia I fhIu d f qu n a o Io f ma qu n a o ngoa I v n
nguyn vo n.
So f fhuo ng gI f ra kho I fa nguo I fa nhu ng d v f kha c nhau
va dua chu ng dI xa. Cha ng ha n, co nguo I b so f gI f ca I c c kho I
fay va no m no xu ng sn, fh ma ca I c c Ia I khng vo , va nguo I
c m c c khng h b fhuong. M f c u bo va c ca I na ng ga y rom frn
vaI dI fu frang fra I ra: so f gI f ca I na ng ra va no m no dI xa nam
muoI mo f. Co nhu ng fruo ng ho p duo c ghI Ia I fha nh bIn ba n da ng
hoa ng Ia so f da nh va d Ia I frn co fh nguo I nhu ng d u v f cu a
ca c d v f kha c nhau ba ng kIm Ioa I.
a c sI rondIngo o ngoa I fha nh ph VIn |A o) fu ga xo Iu a
fro v nha . KhI ra kho I xo ngu a, ng so vi fh fh y chI c vi da
khng ca nh ma bay. Vi cu a ng Ia m ba ng maI ru a, frn na p co
kha m chu I ng fn ho cu a ng Ia m ba ng fho p: haI chu "" I ng va o
nhau.
u I chI u hm y ng b go I d n ch m f nguo I nuo c ngoa I
b so f da nh va duo c fm fh y khI da b f fInh nhn su duo I m f g c
cy. u v f d u fIn ma ba c sI nh n fh y frn fay na n nhn Ia
chu I ng fn ho cu a chinh ng nhu da duo c chu p a nh v y. a c sI
II n qua quy f ra ng frong fu I na n nhn nh f dnh co m f chI c fu I
Ia m ba ng maI ru a, va dI u kha ng dnh do da duo c chu ng fhu c.
So f da nh va o m f ca I cy duo I g c co m y du a fro dang ng I.
Trn mnh m f om co In d u hnh cy Ia nhu xam v y. KhI da nh
va o m f cung dI n, so f go h f Io p va ng ma frn m f chI c do n
chu m. Nguo I fa co n bI f m f fruo ng ho p cu c ky ha n hu u Ia so f ...
Ia m cha y ca chI c hoa faI ba ng va ng frn faI m f nguo I phu nu ma
ba fa v n hoa n foa n Ia nh Ia n.
Qua Ia cu ng kho ma fIn duo c nhu ng su kI n do , song da co
ha ng chu c, ha ng fram nguo I chu ng kI n da I Ioa I. a nh pha I fhu a
N CANH I! N 57
nh n Ia chu ng fa hoa n foa n co n chua kha m pha ra ba n ch f cu a
ca c vu pho ng dI n khi quy n nguy hI m y.
Co fh no I g duo c o dy nhI7 a fu Iu khoa ho c chu ng mInh
duo c ra ng: b f ky m f hI n fuo ng na o frn fh gIo I na y, cho du
fhoa f d u co vo bi n fh na o chang nu a, r f cu c cu ng duo c gIa I
fhich fhoo quan dI m duy v f. M f dI u kha c nu a cu ng da duo c
Ia m sa ng fo : fh gIo I chu ng fa dang s ng Ia v cu ng v f n frong
ca c bI u hI n cu a no . V v y chu ng fa Iun Iun fm fh y frong do
ca I c n pha I nghIn cu u, c n pha I kha o sa f ba ng fhu c nghI m.
Nh n fhu c cu a chu ng fa khng bI f d n ca I f n cu ng. M I nga y va
m I fh ky , chu ng fa Iun Iun nh n bI f fhm m f dI u g mo I
fruo c kIa chua fu ng bI f, nhung nhu ng dI u bi n bao gIo cu ng co .
Va o dy, fruo c ma f chu ng fa co m f frong nhu ng bi n fhu v
nh f cu a fu nhIn ma khoa ho c c n pha I kha m pha . Co fh , aI ma
bI f fruo c duo c, frong s ca c ba n, nhu ng nguo I dang do c cu n sa ch
na y so co m f nguo I hI n cu c do I mnh cho vI c nghIn cu u so f, ca I
ma f fIn chu ng fa coI Ia m f vu khi gh go m cu a ca c v fh n.
Va sau dy Ia va I Io I khuyn d k f Iu n. Ta bI f ra ng ca c vu
pho ng dI n khi quy n fhuo ng nha m va o ca c cy cao mo c don Io .
u ng fra nh con gIng gIu a nhu ng cy do Ia hu ng nguy hI m va o
mnh. Nguo I na o dI boI Iu c co gIng fh fh f da I d f: d u nguo I
dang boI Ia dI m nh cao nh f d I vo I so f.
a n co bI f Ia co mf s IoaI cy cu nhu Ia huf sof vao mnh
khng7 Tinh ra, frong 100 fruo ng ho p, 54 I n so f da nh va o cy s I,
24 I n da nh va o cy duong, 10 I n da nh va o cy ba ch fa n, 6 I n
va o cy fhng, 4 I n va o cy I va cy anh da o. So f hoa n foa n
khng da nh va o ba ch duong va phong |f f nhIn, n u chu ng mo c
frong ru ng h n ho p r m ra p, chu khng Io o ch fr ng). V sao v y7
I u na y d n nay v n co n Ia bi n.
Khng nn fru va o d ng co kh frn d ng. No I chung, o b f
ky ch ba o ba ng pha ng va quang da ng, con nguo I r f d b nguy
hI m. Co I n o Angarxco, so f da nh ca va o m f c u fhu bo ng da
frong Iu c anh fa dang fhI d u frn sn v n d ng |!)
Ca c vu pho ng dI n khi quy n fhuo ng da nh va o ng kho I. V
v y frong Iu c co gIng, f f nh f Ia nn fra nh xa ca c b p Io . Nguyn
fa c na y a p du ng cho ca c vu ng nng fhn va cho ca c fuy n duo ng
dy dI n. Nguo I fa bI f co nhu ng fruo ng ho p so f da nh va o nguo I o
ca ch duo ng dy dI n 2 - 3 mo f.
Bi m t cu a ct kba cb bnb c u
Su f m f fho I gIan da I, hI n fuo ng na y khng duo c fhu a
nh n frong khoa ho c. M f su da nh Iu a v quang ho c khng hon
khng ko m - nhI u nha khoa ho c kha ng dnh. Nha v f Iy nguo I
Pha p Maxcar go I do Ia "k f qua cu a fri fuo ng fuo ng b kich d ng".
Nhung d n da , s ca c su kI n chu ng fo so f ho n Ia m f hI n
fhu c duo c fich Ia I ca ng nhI u hon. Nhu ng nguo I kha c nhau - fu fro
con d n nguo I gIa , fu ko fh f ho c d n nha khoa ho c - da k v
nhu ng I n ga p go vo I v kha ch bi n na y cu a ca c con gIng f . Kha c
vo I nhu ng anh ch om cu a no , so f ho n h u nhu Ia ng Io va gy ca m
fuo ng v ha I. Song nhI u khI so f ho n Ia nguyn nhn cu a nhu ng
dI u b f ha nh.
HaI c u bo fru mua duo I ma I chu ng bo . ng nhIn frn
ngo n cy duong xu f hI n m f qua c u Iu a ma u do va ng. Nha y fu
ca nh na y sang ca nh kha c, no ha xu ng d f va Ian v phia chu ng
bo . Nhu ng fIa Iu a nho ma u da cam foo ra fu m f qua c u nhu m f
fho I sa f no ng do v y. HaI c u bo du ng khng nhu c nhich. KhI qua
c u Ian d n sa f chu ng, m f c u bo hon da I y chn da no m f ca I.
Qua c u Ia Iu ng y n fung vo I fI ng rif cho I faI. HaI c u bo nga
Ian ra nhung r f may Ia chu ng co n s ng. Nhung frong s muo I haI
con bo ca I frong chu ng fh co 11 con b ch f.
Th f fhu v Ia ca c fhng ba o cho bI f so f ho n sInh ra fu ca c
d vf bang kIm Ioa I. Nha khi fuo ng ho c N. Narfun p co I n da
quan sa f fh y so f ho n nha y ra fu h p ma y dI n fhoa I mo na p. Qua
c u Iu a Ian kha p sa n r I n fung. Thoo fIn ba o cu a Knganp o
fha nh ph KoImana, so f ho n xu f hI n g n ba ng da f cng fo dI n
frong fho I gIan pho ng dI n cu a so f chu I. Nguo I fa cu ng quan sa f
N CANH I! N 59
fh y so f ho n vo f ra fu duI do n dI n khng Ia p bo ng hay fu ca m
dIn.
"Ky su I. MfsaIp o fha nh ph NIgIonI TaghIn fh y frn d u
van h fh ng Io suo I m f qua c u nho ma u xanh da fro I ba f d u
hnh fha nh. Iu c d u no bo ba ng ha f d u, sau do duo ng kinh cu a
no fang d n 4 - 6 cm, no ro I kho I mo p Io suo I hoI nuo c va khI dI qua
g n ba n, no du ng Ia I g n ng dInh. Tu qua c u nho do pha f ra fIa
Iu a, sau do nha y b f In frn va fI p fu c Iuo n m f Iu c duo I ba n r I
n fung.
Thuo ng fhuo ng so f ho n chuy n d ng frong khng khi kha
ch m, ba ng f c d nguo I cha y. da ng fhoo do I no ba ng ma f
fhuo ng. uo ng dI cu a no fru ng vo I huo ng gIo . I khI qua c u do
duo ng nhu du ng Ia I hoa n foa n. KhI no dI d ng, fhInh fhoa ng ngho
fh y fI ng rif hay Io f xof kho kho . Ma u sa c cu a so f ho n r f kha c
nhau: nguo I fa fh y co nhu ng qua c u sa ng ma u do , ca m u fra ng
cho I Io I va ma u xanh fh m. Co n kich fhuo c fh sao7 Thuo ng so f
ho n khng fo qua 20 cm duo ng kinh.
Ta cu ng nn nh n fh y da ng pho ng dI n khi quy n do fh f
may ma n: co d n m f fram gIa dnh khoa ho c kha c nhau gIa I fhich
ba n ch f cu a chu ng. Khng pha I f f ca d u da ng duo c khoa ho c
hI n da I fhu a nh n. Nhung mo I gIa fhuy f v ngu n g c cu a hI n
fuo ng dI n ho c ky Ia duo c I p Iu n vo I co so khoa ho c fhoa da ng.
M f frong ca c gIa fhuy f do fhu c v vI n sI P. I. KapIfxa.
Thoo y kI n cu a ng, so f ho n duo c cung c p nang Iuo ng nho ca c
bu c xa v fuy n xu f hI n frong nhu ng I n pho ng dI n khi quy n
khI co gIng. Nha ba c ho c cho ra ng, n u frong fu nhIn khng f n
fa I nhu ng ngu n nang Iuong ma chu ng fa co n chua bI f, fh frn co
so dnh Iu f ba o foa n nang Iuo ng, fa nn fhu a nh n Ia frong fho I
gIan pha f sa ng, co nang Iuo ng IIn fu c fruy n cho so f ho n, va
chu ng fa bu c pha I dI fm ngu n nang Iuo ng do o ngoa I pha m vI
so f ho n. So f ho n sInh ra o nhu ng noI so ng v fuy n da f cuo ng d
cu c da I.
Ca ch gIa I fhich do nha ba c ho c X - vI f KapIfxa d ra do v
so f ho n r f phu ho p vo I nhu ng da c dI m cu a so f: dI khI so f ho n
Ian do c b ma f ca c d v f kha c nhau ma khng d Ia I v f cha y, so f
ho n fhuo ng fhm nh p va o ca c pho ng o qua ng kho I, cu a s va
fh m chi qua ca c kho ho nho .
Co fh , Io I gIa I da p cho bi n cu a qua c u do Ia o ch kha c.
Ma c d u ca c nha ba c ho c v n c ga ng gIa I fhich hI n fuo ng da duo c
nguo I fa bI f d n ha ng nga n nam nay, so f ho n v n co n Ia m f dI u
bi n. M f s nha khoa ho c cho ra ng no Ia m f da ng mo I cu a nang
Iuo ng |m f m u pha n v f ch f), song nhu ng nguo I kha c Ia I phu
dnh dI u do . I u bi m f cu a so f ho n fI m chu a ca I g frong no 7
Co fh , no chu a du ng m f IInh vu c mo I ma frI fhu c chu ng fa chua
fung bI f d n7 AI ma bI f duo c! Co fh , chinh fa I dy, khoa ho c so
mo duo c ca nh cu a d n va o m f frong nhu ng kho nang Iuo ng cu a fu
nhIn, so dom Ia I cho chu ng fa nhu ng kha nang mo I d fa I fa o
ha nh fInh, d fhm nh p va o nhu ng bi m f mo I cu a v f ch f.
Nbu ng nguo i ba c6n bic n /a nb
y gIo chu ng fa no I fo I nhu ng ba con g n gu I cu a ca c kI u
so f nguy hI m. C n gu I nhung Ia I v ha I.
... M f da o qun Io n cu a qun d I Ia Ma c da I ha nh qun
dm. M f con gIng n I In. TI ng s m fu xa vo ng fo I. ng nhIn
frn d u doa n qun hI n ra ha ng fram ngo n Iu a ma u xanh nha f.
y Ia mu I gIa o nho n cu a ca c chI n bInh ru c sa ng In: co ca m
fuo ng ra ng nhu ng ngo n gIa o sa f cu a bInh sI cha y ma khng b c
Iua.
H I y, khng m f aI bI f duo c nguyn nhn cu a hI n fuo ng
Ia Iu ng y, va bInh Iinh II n qua quy f: ha o quang frn mu I gIa o
cu a ho Ia dI m ba o chI n fha ng. KhI do , nguo I fa go I hI n fuo ng y
Ia ngo n Iu a Caxfor va PnIuo, fhoo fn go I cu a haI v sao sa ng
frong cho m sao Song nhI. Sau na y, nguo I fa d I fn fha nh ngo n
Iu a nma - fhoo fn go I cu a nha fho fha nh nma o IfaIIa, noI da
fu ng xu f hI n nhu ng ngo n Iu a do .
Ngo n Iu a nma I p Ia nh frn ca c c f bu m fa u fhuy n.
Trong s r f nhI u ca c cu chuy n k v hI n fuo ng do , nhu ng h I
N CANH I! N 61
u c cu a m f vIn fhuy n fruo ng fa u bu m no fh f fhu v. Chuy n
do xa y ra o a Trung Ha I, g n qu n da o aIarof, va o cu I fh ky
17, khI con gIng p d n. Th y fro I n I gIng, vIn fhuy n fruo ng
ra I nh ha f f ca ca c bu m. Va ngay I p fu c, ca c fhu y fhu nom
fh y hon ba chu c ngo n Iu a nma o nhu ng ch kha c nhau frn fa u.
Ngo n Iu a d u frn mu I fn gIo o c f bu m Io n da I d n hon nu a
mo f. VIn fhuy n fruo ng pha I m f fhu y fhu In go no ra. KhI Ioo
fo I dInh c f, nguo I fhu y fhu ku In ra ng ngo n Iu a ro o In nhu hoa
fI u na p fhu c n v y m v y. Nguo I fa ra I nh cho anh na y go no
ra cu ng mu I fn gIo va mang xu ng. Nhung khI anh fa vu a fha o
duo c mu I fn gIo ra, ngo n Iu a II n nha y pha f xu ng d u c f bu m
va fh Ia khng fa I na o mang no xu ng duo c nu a.
Th f Ia , va o nhu ng fh ky do , ngo n Iu a nma khng b coI Ia
dI m ba o go . Ca c nha ha ng ha I fhuo ng coI do Ia fIn ba o fruo c v
fho I fI f f f. Trong con gIng f , ca c fhuy fhu fhuo ng do n cha o su
xu f hI n cu a nhu ng ngo n Iu a do frn dInh c f bu m nhu Ia su cu u
r I kho I faI uong hI m hoa . Co n by gIo fh sao7 Nga y nay, nhu ng
ngo n Iu a nma nhI u khI go I In cu ho I: no Ia ca I g v y7
Va I nam fruo c, fI co nh n duo c m f bu c fhu gu I fu
Kamfsafka fo I. "M f I n va o ban dm, - chI n sI aranp vI f, -
frong Iu c fro I mua x I xa , fI du ng ga c o f m cao 50 mo f. Tay pha I
fI gIu kh u su ng fruo ng dang gIuong I. KhI mua ra o ma nh In, o
d u mu I I Ia p frn su ng b ng nhIn xu f hI n m f ngo n Iu a ma u
xanh nha f. A nh sa ng do co ko m fI ng Ia ch fa ch. Ngo n Iu a da I
khoa ng 5 cm. HI n fuo ng fuong fu nhu fh duo c quan sa f fh y
nhI u I n. Co m f da c dI m Ia ca fruo c va sau do , no I chung khng
h co cho p so f o dy".
I u xa y ra d I vo I da o qun Ia Ma fho I c da I Ia I duo c Ia p
Ia I!
Va o fha ng cha p nam 1957, foa n b nho m nhu ng nguo I cu ca
frn h PIosopxko o fInh IarxIap d u nhn fh y nhu ng ngo n Iu a
nma. KhI do fuy f uo f a f dang roI, fro I f I don nhu mu c, nhI f d
xu ng g n khng d . Khoa ng fa m gIo f I, m f nguo I cu ca nh c
c n cu In, va frn d u c n cu xu f hI n ngo n Iu a ma u xanh
nha f. Anh fa nghI ra ng c n cu b cha y va II n du ng ba n fay dI
gang chup vao do . Ngo n Iu a II n bI n m f. Su ng s f, nguo I cu ca
y d ngh nhu ng nguo I ba n ng I cu xung quanh nh c c n cu
In. O d u f f ca ca c c n cu d u xu f hI n ngo n Iu a xanh. ChI c n
ho d ng fay va o, fh m chi vu a gIo fay v phia do Ia nhu ng ngo n
Iu a bI n m f.
Ngo n Iu a nma frn c n cu Ia m f hI n fuo ng hI m co .
Thuo ng nguo I fa nhn fh y chu ng frong Iu c xa y ra gIng f , ba o
fuy f, nhu ng khI frong ca c da m my va frn ma f d f co fich fu
nhu ng dI n fich kha c d u. Thng fhuo ng khI do xa y ra su pho ng
dI n gIng fu c fho I - so f. Nhung cu ng co khI kha c dI: c ga ng IIn
k f Ia I vo I nhau, ca c dI n fich v n khng fh cho c fhu ng Io p khng
khi. Va Iu c do chu ng fa quan sa f fh y su pho ng dI n m cu a dI n
khi quy n fich fu frn b ma f d f. Su pho ng dI n do dI n ra d
da ng hon ca Ia o frn d u nho n ca c d v f nh cao frn ma f d f.
Tu do ca c dI n fich duo ng nhu cha y frI xu ng frong khng khi;
frong bo ng f I chu ng fa nom fh y su pha f quang ma u xanh nha f.
I n a p frong ca c vu ng nu I fhuo ng cao hon nhI u so vo I vu ng
d ng ba ng. V Io do nhu ng nguo I o vu ng nu I hay fh y ngo n Iu a
nma. Mu a ho nam 1950, m f nho m v n d ng vIn Ioo nu I IIn
X da co dp Ia m quon vo I ngo n Iu a nma o vu ng nu I KIrghIdIa.
KhI ho Ioo fo I d cao 3.800 mo f, fu dInh ca c ngo n nu I fruo n ra
nhu ng da m my don fh m. Con gIng ba f d u n I In. Iu c do , kI n
fuo ng fh fhao Raxc da fo I dInh nu I, d f nhIn dInh nu I foa sa ng,
ca nguo I Raxc duo c v ng ha o quang cho I Io I bao quanh. Ca nh fay
doo gang da cu a anh gIo In Ia m ba n ra nhu ng Iuo I Iu a.
KhI con gIng fan, nhu ng ngo n Iu a nma cu ng bI n dI. Mo I
nguo I chI ca m fh y bun bu f o d u ca c ngo n fay va o chn fo c.
M f I n kha c, nhu ng v f du ng frn nguo I ca c v n d ng vIn
nhu bu a pha bang, ma y a nh, ca c cu c a o qu n ba ng kIm Ioa I d u
foo ra ca c fIa Iu a nho .
M. Iganxop, nguo I o Ia ng NIkIop o fInh InIngraf da duo c
fh y m f fruo ng ho p hI m co xa y ra vo I ngo n Iu a nma. "Trong
vuo n nha fI fr ng hoa anh fu c. Nga y 28 fha ng sa u nam 1961, va o
N CANH I! N 63
Iu c haI gIo sa ng - khI y o InIngraf dang co dm frang - fI da
nhn fh y m f hI n fuo ng Iy fhu . Nhu ng bng hoa anh fu c ma u do
na m fhoo duo ng fro n ca ch nhau 40 - 50 cm sa ng ru c In nhu ng fIa
Iu a ma u xanh. A nh sa ng cu a fIa cho p nhu nha y fu bng hoa na y
sang bng hoa kIa. fIn cha c ra ng do khng pha I Ia a o gIa c, fI
ba o vo fI d y xom hI n fuo ng ky Ia do . Vo fI kha ng dnh ra ng c
y cu ng nhn fh y "nhu ng bng hoa anh fu c Ioo sa ng".
Tra ng fha I khng khi dm hm y nhu ba o fruo c con gIng,
fro I phu d y my. n b n gIo sa ng, s m n I In m m va mua
nhu fru f xu ng. m hm sau, nhu ng bng hoa anh fu c khng h
foa sa ng nhu dm hm fruo c va o du ng fho I kha c y.
Pha I chang fu nhu ng dI u nhu v y da sInh ra nhu ng cu
chuyn c fich xua kIa k v ca c bng hoa co pho p Ia cha y sa ng
frong ru ng fha m7
nh Iu n su kI n na y, gIa o su A. amorxkI vI f : "VI c nha c
d n fra ng fha I fruo c con gIng bu c chu ng fa pha I gIa dnh ra ng
Iganxop da nhn fh y nhu ng ngo n Iu a nma. o Ia nhu ng I n
pho ng dI n m xa y ra o cuo ng d Io n cu a dI n fruo ng fa I ca c Io p
duoI cua bu khi quyn.
I u na y fhuo ng xa y ra fruo c con gIng. Ngo n Iu a nma Ia
m f hI n fuo ng kha hI m hoI d I vo I fInh InIngraf. V sao ngo n
Iu a y chI xu f hI n frn hoa anh fu c7 Tra Io I dI u do qua fh f Ia
kho khI khng bI f nhu ng dI u kI n h fro cho su pha f frI n cu a
hI n fuo ng na y. N u va o dm do , nguo I quan sa f Ia I cham chu va o
ca c d u nho n kha c nhau co o xung quanh, hay gIo fay In fh co
fh so nhn fh y ngo n Iu a nma ca o ca c v f kha c. I n a p cao cu a
dI n fruo ng khi quy n phn b fhoo ca c dI m, fang In frn ca c
ngo n d I va o nhu ng dI m cao kha c. R f co fh , b n hoa anh fu c
chinh Ia khu vu c co dI n a p cao hon ca ".
8c t cu a co tbc s6 ng
Kha c vo I ngo n Iu a nma, Ioa I so f na y chI co fh go I Ia ba con
xa cu a su pho ng dI n khi quy n. Nhung ba n ch f cu a chu ng chI Ia
m f, do Ia ba n ch f dI n. Chu ng fa so nghIn cu u f f ca fhoo fhu
fu .
a n bI f nhu ng ca ch chu p na o7 T f ca mo I nguo I d u bI f
vI c chu p a nh ba ng ca c fIa sa ng nhn fh y. Trong nghIn cu u khoa
hoc nguoI fa con su dung ca fIa hng ngoa I, fIa Ronghon. M f
fha nh fu u Io n cu a fu fuo ng khoa ho c ky fhu f frong fh ky 20 Ia
vI c ch fa o kinh hI n vI dI n fu vo I kha nang pho ng da I cu c Io n
|fo I ha ng frI u I n). O dy, hnh a nh duo c pha f sInh frong do ng
cac dI n fu . HI n nay, nguo I fa co n bI f d n m f ca ch ghI hnh a nh
nu a Ia du ng ca c do ng cao f n.
Ca c fa c gIa cu a phuong pha p na y, ng ba KIrIIan, da fhu c
hI n pha f mnh na y hon 30 nam fruo c dy. Nhung chI va o nhu ng
nam sau da I chI n fh gIo I I n fhu haI, ca c nha ba c ho c mo I bI f ro
nhu ng kha nang fuy f dI u d n fh na o dang n gI u frong ca ch
chu p a nh cao f n mo I fm ra na y.
a ng kinh hI n vI dI n fu , fa co fh nhn fh y ro ca c vIruf.
Nhung chu ng chI duo c chu p a nh khI da ch f r I, bo I vIruf b gI f
ch f do chn khng cao duo c fa o ra d fI n ha nh chu p a nh. V y
ma dI u quan fro ng Ia quan sa f duo c chinh su s ng cu a ca c sInh
v f co! Va o dy, phuong pha p chu p a nh KIrIIan da fro gIu p ho .
Ca c bu c a nh cho pho p nghIn cu u nhu ng qua frnh kha c nhau
dang dI n ra frn co fh d ng v f va fhu c v f.
I u fhu v nh f o dy Ia : ca c bu c a nh chu p co fh s ng frong
fruo ng ca c do ng cao f n pha n a nh khng chI fra ng fha I sInh Iy ma
ca fra ng fha I fm Iy cu a ca c co fh do . M f phuong pha p v f Iy
nhI u hu a ho n d nghIn cu u fm Iy chu ng fa da xu f hI n. Trn
phIm nhu a, ba ng fu II u ro ra ng, fa co fh nhn fh y con nguo I
dang o fm fra ng na o. !u fu hay b kich d ng!
Th f d hI u Ia nhu ng bu c a nh ky Ia y nom nhu nhu ng bu c
franh bi n d I vo I nguo I khng bI f chuyn mn. Nhung ca c
chuyn gIa da ho c duo c ca ch hI u chu ng.
Ca c nha sa ng ch da co duo c nhu ng bu c a nh "cao f n" d u
fIn cu a mnh nhu fh na y: dI n cu c pha ng ba ng kIm Ioa I duo c cho
ba ng m f f m phIm: n u by gIo da f ba n fay In phIm frong bo ng
N CANH I! N 65
f I, va n I dI n cu c vo I ma y pha f do ng cao f n, fh sau khI Ia m
hI n hnh, frn phIm co fh fh y nhu ng duo ng vI n hnh ba n fay.
Chu ng "duo c vo " bo I nhu ng fIa cho p nho xiu - nhu ng I n pho ng cu c
nho cu a dI n "s ng". O dy, hnh ba n fay duo c bao phu v ng ha o
quang sa ng cho I. Thoo hnh da ng cu a no co fh bI f duo c v fnh
fra ng su c kho o cu a co fh . N u ba ng phuong pha p do chu p a nh
m f Ia cy cha ng ha n, fh v ng ho a quang bao quanh d n d n bI n
m f khI ca I Ia ho o d n dI.
Con d nhay cua phuong phap na y fh na o7 Nguo I fa da
chu p a nh haI chI c Ia cy b ngoa I gI ng h f nhau. Nhung hnh
a nh fra ng fha I dI n ho c cu a chu ng hoa n foa n kha c nhau. Ho a ra Ia
m f chI c Ia duo c nga f fu bu I cy b vI khu n gy b nh, co n chI c
Ia kIa hoa n foa n kho o ma nh. Ma c d u b nh f f khng fh hI n g
ra bn ngoa I, song ba ng ca ch "chu p a nh cao f n" da pha f hI n ra
nhu ng r I Ioa n sInh Iy co n n na u.
... Truo c ma f chu ng fa Ia haI bu c a nh chu p cu ng m f ngo n
fay. u c fhu nh f chu p Iu c nguo I dang o fra ng fha I bnh fha n, co n
bu c a nh fhu haI chu p Iu c nguo I do dang b kich d ng bo I dI u g do
- hnh a nh ha o quang da fhay d I kha c dI. a ng qu ng sa ng cu ng
fhay d I khI dau m. KhI chu p a nh KIrIIan frn ca c phIm duong
ba n |sIIco) ma u, nguo I fa fh y su fhay d I fra ng fha I sInh Iy cu a
nguo I va ca c Ioa I cy cu ng b c I ra o ma u sa c.
an d u, "hI u u ng KIrIIan" duo c pha f mInh ra da gy nhI u
chuy n gI f gn bn I khoa ho c nhu fhuo ng v n xa y ra frong Ich
su . I p fu c xu f hI n ca c nha "bnh Iu n" nhu ng bu c a nh chua
fu ng fh y, ho kha ng dnh ra ng do chinh Ia nhu ng bu c a nh chu p
"ba n fh IInh h n" cu a sInh v f, chu p "su c s ng" kho f fI ng cu a
nhu ng nguo I fhoo pha I sInh Iu c Iu n. Nhung r I sau do , ca c nha
ba c ho c da x p da f mo I fhu va o du ng ch cu a chu ng. Pho fI n sI
khoa ho c foa n Iy V. Adamon da chu ng mInh duo c ra ng co so cu a
phuong pha p KIrIIan Ia ca c qua frnh dI n fu : "a ng phuong pha p
Ioa I fru k fI p vo I su fro gIu p cu a ca c fhu c nghI m don gIa n, nguo I
fa da chu ng mInh ra ng khng pha I a nh sa ng nhn fh y, khng
pha I bu c xa cu c fim hay bu c xa Ronghon, cu ng khng pha I ca c Ion
Ia nguyn nhn co ba n cu a su pha f quang cu a phIm a nh. Chu ng
chI fa o nn ca I n n, co n ca c dI n fu chuy n d ng frong ca c vI knh
pho ng dI n mo I "vo " nn nhu ng hnh a nh "cao f n".
V finh ch f, su pho ng dI n na y Ia m f hI n fuo ng g do gIu a
pho ng dI n fIa Iu a va pho ng dI n hoa. Nhung o dy, ca c dI n fu fu
du ra7 Chu ng bay ra fu ca c dI n cu c, ma frong "ma y a nh" KIrIIan,
m f frong ca c dI n cu c do Ia d I fuo ng s ng |ngo n fay, Ia cy v. v...)
duo c chu p a nh. Tu do suy ra ca c co fh s ng co fh Ia ngu n pha f
ra ca c dI n fu .
Khng nn nga c nhIn v dI u do . C n dy, nguo I fa ca ng
bI f nhI u hon v vaI fro fo Io n cu a ca c qua frnh dI n ho c frong su
sng cu a co fh chu ng fa. Nhu ng do ng dI n sInh ho c fruy n fhoo
ca c dy fh n kInh, ra I nh cho ca c co fIm co Ia I. Co fh nh n bI f
duo c ca c do ng dI n y ba ng ca ch ghI Ia I duo I da ng dI n fm d .
Na o pha f ra nhu ng so ng dI n fu ma fa co fh fh y frn dI n na o
d . C n pha I nghI ra ng ca ca c b ph n kha c cu a cu a fh , frong do
co ca c f ba o da, va su Ia m vI c cu a chu ng d u ga n bo cha f cho vo I
dIn.
Phuong pha p chu p a nh KIrIIan da mo ra cho chu ng fa fhm
m f ca nh cu a nu a va o fh gIo I na y.
Nga y nay, "hI u u ng KIrIIan" duo c u ng du ng frong nhu ng
IInh vu c kha c nhau nh f frong nhu ng IInh vu c kha c nhau nh f cu a
khoa ho c va ky fhu f - frong y ho c va fm Iy ho c, frong ho a ho c va
da ch f ho c, frong nga nh f I pha m ho c va ky fhu f nng nghI p...
C n no I fhm Ia , phuong pha p mo I d xa c dnh fra ng fha I fm
sInh Iy cu a con nguo I na y ba o fruo c nhI u dI u cha ng fhu v g d I
vo I nhu ng ko say xua ch f kich fhich. u c a nh chu p ngo n fay
nguo I Ia I xo cho pho p pha f hI n chinh xa c m f mu c d saI du Ia
nho nh f - qu ng sa ng xung quanh ngo n fay so cho fh y dI u do .
a ng ca ch do co fh nh n bI f m f ca ch d da ng nhu ng nguo I da
u ng du chI m f II u nho ma fu y.
... HaI nguo I phu nu Ia m quon vo I nhau frong pho ng do I fa u o
nha ga. M f nguo I pha I dI du do , co n nguo I kIa o Ia I frng h du a
fro co n bu dang ngu fhI p dI. Quay fro Ia I, nguo I mo khng co n
fh y frn chI c gh ca du a bo , ca c ba n mo I quon ng u nhIn y.
N CANH I! N 67
"Ch fa da f cu n sa ch In d u g I, - mo du a fro k vo I ca c chI n sI
cng an, - va vI f g do In chI c buu a nh".
Cu n sa ch duo c gu I fo I pho ng fhi nghI m nghIn cu u khoa
ho c f I pha m frung fm mI n ba c Kapkaz. O dy, nguo I fa da pha f
hI n nhu ng no f nh n hoI ro frn n n fo Io f ba. TI p fhoo, "phuong
pha p chu p a nh cao f n" ba f d u va o vI c. Nho do , nguo I fa da do c
duo c nhu ng fu rIng bI f va da chI ma nu f I pha m so fro v .
M f ba ng f f nghI p ph fhng frung ho c duo c gu I fo I cu ng
pho ng fhi nghI m do . Chu ghI fn ho da duo c f y dI r f kho o Io o o
frn f m ba ng. a ng phuong pha p KIrIIan, nguo I fa da do c duo c
nhu ng chu da f y xo a do . Nguo I co ba ng da duo c fm ra.
Nhn fI n no I fhm pha f mInh cu a ng ba KIrIIan da Ia m
sa ng fo dI u bi n cu a "con ma f frn da". Va o nhu ng nam 60,
nguo I fa da franh Iu n sI n I xung quanh cu chuy n n a o na y.
Ma c du ca c nha khoa ho c khng dI d n m f quan dI m fh ng nh f,
song ca c su kI n - "nhn" ba ng ca c d u ngo n fay - da duo c nhI u
fI u ban khoa ho c co uy fin kha ng dnh. Sau Rda KuIsva, nhI u
"fh n d ng" kha c da frnh dI n fha nh cng nhu ng kha nang nhu
v y. Ia m sao co fh nhu fh duo c7 Ca c bu c a nh KIrIIan da va ch
huo ng cho vI c dI fm Io I gIa I da p. Nam 1968, V. Adamonk da Ia m
m f fhi nghI m nhu sau: nho su pho ng dI n cao f n, ng chu p
duo c m f do ng chu , sau do ng phu do ng chu ba ng gI y don va
chu p Ia I I n nu a. o ng chu v n hI n In o dy, ma c du co mo dI
chu f xiu.
Tu nhu ng dI u da k , fa co fh k f Iu n: frong fay ca c nha
ba c ho c da co m f khi cu fuy f dI u d fhm nh p va o nhu ng dI u
bi n su kin nh f cu a fhIn nhIn s ng.
T! NHIN IAM S!NC SOT
Tbc gian na y nbic u Jic u ky /a ...
Nhu ng Io I y duo c fh f In va o fh ky 17. Nha fho va nha
soa n kch vI da I nguo I Anh !. ScxpIa da go I ga m nhu ng Io I do qua
mI ng HamIof, hoa ng fu nuo c an Ma ch. "Th gIan na y nhI u
dI u ky Ia , d n ca c b c fhng fha I du da na m mo fh y".
... O fha nh ph nxa va o fh ky fruo c da xa y ra m f cu
chuy n Ia Iu ng. Nguo I fa chu n b maI fa ng nha bun TandukIn.
KhI quan fa I nguo I qua c vu a ha xu ng m , b ng nhIn frong
khoa ng kha c no fu f bI n dI du m f hu f. Nhu ng nguo I hoang
mang du ng do chI co n nhn fh y ca I h f I fam fr ng va ng! Ro r I,
ga nha bun y Ia ko co f I Io n va d f da khng mu n I y fhI ha I
cu a ga - nhu ng nguo I fhoo da o cu a fha nh ph d u co y kI n nhu
v y.
M f chuy n co n kInh hoa ng va bi n hon da xa y ra o Ia ng
Phdroopka frn bo sng Vonga o ma n frung Iuu con sng y.
M f dm |cu ng va o fh ky fruo c), b ng nhIn ca Ia ng ba f d u...
fruo n xu ng sng. Nhu ng nguo I dn Ia ng kInh so cha y fha o ra
kho I nha . f n I v ng In nhu b f nha o duo c fr n mon, dy do
xu f hI n nhu ng v f nu f r I Ia I bI n m f. Su f ba nga y II n, nhu ng
con duo ng Ia ng dch xu ng phia sng, hon ba y muoI no c nha b pha
hu y hoa n foa n. T f ca dn Ia ng d u qua quy f fIn ra ng nhu ng su c
ma nh cu a quy da can du va o d y.
Nbu ng bi n Juo i /6 ng J t
Nha van Nga n I fI ng N Ioxkp co vI f m f fruy n da I
"Ngo n nu I". Nhu ng su kI n duo c m fa frong do xa y ra va o nhu ng
nam d u cng nguyn o fha nh ph AI C p AIcxandrIa. NoI dy co
nguo I fho kIm hoa n nng s ng va ha nh ngh . C ga I go a gI u co
N CANH I! N 69
Nphora yu nng. Nhung nguo I fho khuo c fu fnh yu do . KhI
bI f nng fhoo da o Co c, nguo I phu nu b xu c pha m y bo n
fhuy f phu c nguo I fr v fha nh ph bu c f f ca nhu ng nguo I fhoo
Co c gIa o dang s ng o AIcxandrIa pha I Ia m m f vI c khng fh
na o Ia m duo c, do Ia chuy n do I ngo n nu I Ador, dua no fo I ngan
do ng nuo c sng NIn. Nam y, Iu sng NIn d n mu n, va dI u do do
do a d f nuo c fruo c m f faI uong Ia m f mu a. o ng sng NIn v n
dua Ia I cho nhu ng ca nh d ng cu a nguo I AI C p Ioa I d f bu n ma u
mo va d m d f quy ba u. N u ngan duo c do ng sng NIn, khI nuo c
dng In, sng so Ia I fuo I fa m cho ca c ca ch d ng.
Tinh foa n cu a Nphora fh f don gIa n. KhI dn chu ng hI u ra
ra ng nhu ng nguo I Co d c gIa o da khng fh gIu p duo c g cho ho ,
cu c cho m gI f ba f d u.
I f duo c v ca I yu sa ch khng fh fhu c hI n n I do , da I
gIa o chu o AIcxandrIa da bo cha y sau khI frao Ia I quy n fha nh I
cho gIa m mu c, frI u fo I nguo I fr v fha nh ph , gIa m mu c duo c
I nh pha I c u nguy n sao cho ngo n nu I Ador ro I dI. Va o nga y da
dnh, foa n fha nh ph da fo I bn ngo n nu I y, nhu ng gIa o dn fhoo
da o co d c cu ng b Iu a fo I d y va frong vo ng canh gIu nghIm nga f.
Mo I nguo I ba f d u c u nguy n, cha ng bao Iu sau mua ra o
p xu ng va ngo n nu I du ng su ng su ng bn bo sng NIn... bo d n
xu ng sng.
T f ca ca c fin d Co c gIa o Iu c do d u fIn ra ng fhuo ng d
da doa I fhuong fo I nhu ng Io I fhInh c u cu a ho va da ra fay Ia m ca I
vI c con nguo I khng fh na o Ia m duo c Ia chuy n do I ngo n nu I.
Nhung, nga y nay chu ng fa da bI f duo c nguyn nhn fhu c su cu a
hI n fuo ng fu nhIn hI m co na y.
O AIcxandrIa da dI n ra chinh su kI n da fu ng xa y ra frn
bo sng Vonga va o fh ky fruo c - nuo c ng m Ia nguyn nhn gy
nn su vI c do . n Ia ng Phdrpka da xy du ng nha cu a frn
frI u d c cu a bo cao con sng Vonga, ma phia duo I Ia ng Ia I co m f
Io p bu n chu nuo c fhoo do nuo c ng m cha y ra sng Vonga. Truo c
khI xa y ra faI ho a do , o dy da co nhu ng fr n mua ra o, va Io p d f
na m frn Io p bu n chu nuo c do da fh m nuo c va fro nn na ng hon,
r I no ba f d u fruo f fhoo Io p bu n nhu frn ma f bo xu ng duo I.
Cu ng ba ng con duo ng hoa n foa n fu nhIn nhu fh , nuo c
ng m cu ng da d y ca m f ngo n nu I AIcxandrIa chuy n do I dI,
nhung hI n fuo ng fu nhIn do Ia I duo c Iy gIa I nhu m f "su huy n
bi vI da I". T f nhIn, nhu ng hI n fuo ng fhIn nhIn do xa y ra Ia m
chuy n do I ca ngo n nu I qua da bu c con nguo I o fh ky fruo c pha I
kInh hoa ng, bo I ho du co bI f d n nhu ng nguyn nhn fu nhIn
cu a ca c faI bI n khu ng khI p d n nhu fh xa y ra frong fhIn
nhIn. K f qua Ia da ra do I nhu ng fruy n fhuy f frong do du f
khoa f pha I co nhu ng d ng fh n IInh cu a fh gIo I kha c Ia vo I con
nguo I fham gIa va o do .
M f su bI n gI ng nhu frong fruy n fhuy f AI C p da xa y ra
va o nam 1955 o c ng ho a IIn bang u c. Ngo n nu I ronkhp
| u g u) g n fha nh ph nhphon da ro I kho I v fri va dch
chuy n fo I phia Ia ng CunxonxrIf. Ngo n nu I do dch chuy n frong
va I fu n, m I nga y dm dI duo c chu ng 1 m. Ca c ca ch d ng va d ng
co g n Ia ng b bI n fha nh m f fhu d f nha ng nhf ca c v f nu f no
d y so I da , ma f frn bo foI v su xa o fr n ca c Io p d f. Ro ra ng, nuo c
ng m da hoa nh ha nh ca o dy.
Va o d u fh ky 17, fha nh ph PIurxo o mI n ba c IfaIIa da b
pha hu y. Tu fhu a xa xua, cu dn fha nh ph PIurxo da khaI fha c
ca c fa I nguyn duo I Io ng d f o nu I Mngf - Cngf, noI ma duo I
chn ngo n nu I do fha nh ph da mo c In.
O dy ho khaI fha c ca c Ioa I "da m m" du ng d ch fa o nhI u
d v f kha c nhau. Ca c sa n ph m ch ra fu Ioa I "da " do |co Io dy Ia
Ioa I d f so f ch f Iuo ng cao) duo c fIu fhu r f d da ng o nhI u nuo c
chu u. Tha nh ph m I nam m f fhm gI u co .
Va r I faI ho a da fo I. Nga y mu ng 4 fha ng chin nam 1618, va o
Iu c hoa ng hn, fI ng m m frong Io ng d f nhanh cho ng chuy n
fha nh fI ng n vang gh go m da vo ng fo I faI cu dn fha nh ph ...
khI Io p suong mu bao phu ca m f kh I bu I Io n b c In khng frung
da fan dI, fruo c ma f m f va I nguo I co n s ng so f da mo ra m f ca nh
N CANH I! N 71
fuo ng khu ng khI p. Nu I Mngf - Cngf da d p xu ng fha nh
ph va chn vu I f f ca mo I nha cu a duo I d ng d f da kh ng I .
Co n va o mu a ho nam 1966, nhu ng su c ma nh frong Io ng d f
da gIa ng faI ho a xu ng ha ng nga n nguo I s ng frong fha nh ph
AgrIgIcuf frn da o XIxIn. Nguo I d u fIn nh n fh y su kha c
fhuo ng Ia nguo I ga c ba o fa ng da phuong da f frong m f fo a nha
cu a nha fho . Truo c ma f ng fa, d f duo I fo a nha ba f d u frI "nhu
da nhu ng qua mo chin n u". Sau do dI u gh go m hon ba f d u
dI n ra. M f fo a nha su p d , r I fo a nha fhu haI, fhu ba... Ca m f
vu ng d f fruo n fhoo d c nghIng ra phia bI n. Cu dn fha nh ph
cu ng cu ng fha o cha y ra kho I nha . uo ng ng d n nuo c b pha
ho ng. Tuy n duo ng sa f b pha hoa I.
KhI ca c chuyn gIa ba f fay va o fm hI u nhu ng nguyn nhn
cu a faI bI n fh m f su fh f f I f da I ra: chinh o dy, nhu ng ko
fru c Io I frong gIo I doanh nghI p da fI p fay cho ca c su c ma nh cu a
fu nhIn. Ho da mua vo I gIa ho I nhu ng khoa ng d f fruo f ho o ma n
dng nam fha nh ph va ba f d u xy du ng nhu ng ngI nha nhI u
f ng sInh Io I o do . f khng chu duo c fa I fro ng qua Io n cu a ca c
nha h p b fng c f fho p da fruo n xu ng bI n...
Truo c m t ca c ba n /a m6 t s6 cu cbuyc n g n /ic n co i bic n
tuo ng nuo c ng m. Nbung cbt c6 m6 t tr6ng s6 J6 - su cic c xa y ra co i
nu i AJcr - /a c6 tbc go i ra o m6 t s6 nguo i su nga c nbicn. J6 /a cai
g nc u kb6ng pba i /a Jic u buyc n Jic u: V sa6 cbinb cu cbuyc n
na y /a i Jua nguo i ta to i nbu ng y ngbi buyc n b6 c: N6 kba c co i
nbu ng su kic n kba c tuong tu co i n6 o Jic m na 6:
Cu fra Io I fh f don gIa n: Su fru ng I p haI su kI n da bI n
no fro fha nh huy n bi. Ca c fin d co d c gIa o c u nguy n va ngo n
nu I fruo n xu ng sng. Chinh o do nhI u khI Ia c I ngu n sInh ra su
m fin va o nhu ng su c ma nh sIu nhIn. Chu ng fa co fh da ha ng
chu c hay ha ng fram I n quan sa f fh y m f hI n fuo ng fu nhIn
na o do va khng Iuu fm da c bI f d n no , khng fh y o do co su
huy n bi na o, nhung vi fhu no Ia I fru ng Ia p v fho I gIan vo I m f su
kI n kha c, cha ng co IIn quan g vo I no ca , fh b f gIa c su chu y
cu a chu ng fa Ia I b II cu n ngay va o su fru ng ho p do .
Vo I nguo I m fin, su fru ng Ia p y I p fu c go I In nhu ng y
fuo ng v m I IIn h fh n bi sIu nhIn na o do cu a m f su kI n
na y vo I su kI n kha c, ma c d u do chI Ia su fru ng Ia p cu a haI su
kI n hoa n foa n cha ng dinh da ng g vo I nhau ca .
... Va o nam 1979, fI d n bn ca I h da fu ng b f fhnh Inh
hI n In ngay fruo c ma f mo I nguo I o vu ng nu I ApkhadIa. Su ch n
d ng frong Io ng d f da Ia m rung chuy n ca vu ng sng KIaxurI, va
ca m f ngo n nu I da d p xu ng vu c, ngan ca n do ng nuo c. ChI sau
co va I gIy, noI dy fu nhIn da du ng nn m f ca I d p kh ng I cao
d n b n chu c mo f. HaI fu n sau, o ho m vu c KIaxurI da co m f ca I
h nuo c Io n duo c hnh fha nh.
Nga y nay, nhu ng "sa ng fa o ky dI u" cu a fu nhIn da khng
co n go I nn nhu ng suy fu m fin nu a. o chI Ia hI n fuo ng fu pha f
cu a fu nhIn chu khng fh Ia g kha c ca . Nhung xua kIa f f ca
nhu ng hI n fuo ng nhu v y duo c gIa I fhich fhoo m f Io : do Ia su can
du cu a ca c su c ma nh sIu nhIn o fh gIo I bn kIa. O mI n Kapkax
nguo I fa co n k Ia I m f fruy n fhuy f no I ra ng fho I gIan xa xua co
haI v fh n nu I kh ng I ca I nhau. KhI ho nha y va o quy f d u, d f
rung chuy n va s m n vang fro I, co n khI m f v kh ng I khng
chu duo c nu a va bo cha y, v fh n kIa no m fhoo m f fa ng da fo.
Ta ng da roI xu ng ngan do ng sng Ia I, va o do sInh ra m f h nuo c.
Th co n cu chuy n g xa y ra vo I huy f m cu a nha bun
TandukIn fh gIa I fhich ra sao7
Hoa ra, Io I gIa I da p cu ng don gIa n fhI. Nguo I fa bI f ro ra ng,
khI nuo c cha y o duo I d f, no hoa fan o do nhI u Io p d f. a c bI f,
nuo c d hoa n fan da vI va ca c Io p mu I mo . O nhu ng noI nhu fh ,
duo I d f hnh fha nh nn nhu ng kho r ng Io n, fu c Ia ca c hang d ng.
I khI ca c kho do na m ngay b ma f d f. Va chinh v v y da xa y
ra nhu ng hI n fuo ng "huy n bi" nhu su bI n m f chI c quan fa I
du ng fhI fh ga nha bun TandukIn.
Huy f chn ga nha bun duo c da o ngay frn m f frong
nhu ng kho r ng ng m do . O bn frn co m f Io p d f so f mo ng phu
kho ng m. KhI chI c quan fa I na ng duo c ha xu ng, Io p d f kIa vo
ra, va nguo I ch f II n bI n ngay fam fich.
N CANH I! N 73
Su hoa f d ng cu a nuo c ng m dI khI gy ra nhI u dI u
"huy n dI u" kha c. Cha ng ha n, nguo I fa da bI f nhI u ca I h ma.
Nhu ng h y khI n khI hI n. Nha da Iy ho c Nfraop co k v h
SImod, m f frong nhu ng h ma nhu fh . Va o d u ho , h d y nuo c,
d n fha ng sa u nuo c ca n dI, da y h hI n ra nhu ng ho n da o nho . ToI
mu a fhu, nuo c frong h ca n sa ch: nuo c da fh m sa ch xu ng Io ng
d f. O vu ng phia dng nam h SImod co m f fhung Iu ng Io ng
cha o hnh fro n n I fI ng co fn Ia H quy . Nuo c d y a p va o d u
mu a ha Iu c na o cu ng xoa y. N u fha Iuo I da nh ca xu ng, nuo c so
cu n no xu ng da y va cu n Ia I fha nh m f cu c. KhI nuo c o h
SImod ca n, h bI n fha nh m f vu c su foang hoa c bu n I y. Tuy
v y, o da y h v n co n Ia I if nuo c, mu c nuo c Iu c dng In, Iu c ha
xu ng "Ca I vu c dang fho " - dn da phuong ba o fh .
Io na o m f ca I h Ia Iu ng nhu fh Ia I khng Ia m cho nguo I
m fin hoa ng so 7 Song o dy cha ng co dI u g kho hI u ca . Nhu
frong cu chuy n vu a k , nhu ng ca I h n hI n an fhng vo I
nhu ng ngu n nuo c frong Io ng d f, nhu ng ngu n nuo c na y khI fh
c p nuo c, khI Ia I hu f nuo c o ca c h do dI. O IIn X khng hI m g
nhu ng h ma nhu fh , bo I frong Io ng d f co nhI u da cacxfo b
nuo c Ia m hoa fan. Nhu ng da na y fhuo ng ga p o !ran, o mI n frung
Iuu d ng ba ng sng Vonga, o fInh Arkhanghonxco, o phia nam h
Onga va Iadga, o ca c fInh InIngraf va Nvgrf, o mI n nam
!kraIna va mI n dng XIbIr.
N u duo ng dI cu a nhu ng do ng nuo c ng m fhay d I, nh f
dnh so dI n ra su su p Io vo m frn cu a hang d ng, do ng nuo c ng m
fro nn ma nh d f ng f - f f ca nhu ng dI u do co fh gy ra su dao
d ng mu c nuo c o ca c h nuo c frn ma f d f, n u nhu ca c h nuo c do
an fhng fh na o do vo I ca c hang ng m.
Nbu ng /inb b6 n /ang tbang
Nha van A. VIkanp h I fuo ng Ia I m f cu chuy n nhu sau:
- Chuy n y xa y ra da Iu. N I chI n vu a k f fhu c. KhI do fI
dang fa I ngu frong H ng qun va dI ca f co frn fha o nguyn
KasfanxkaIa g n fha nh ph CIdac cho don v mnh. Ch do ca ch
fha nh ph Xamarkan d m f fram hay haI fram km g do v phia
dng bn frI n nu I ba c cu a da y ThIn son. Va o mu a dng, chu ng
fI Ia m cng vI c cu a mnh fh f yn n, nhung d n mu a xun fh
fnh hnh fro nn da ng Io nga I; dy do chu ng fI fh y xa c ca c ca n
b X VI f b gI f ch f, fhInh fhoa ng Ia I xa y ra ca c cu c fI n cng
cu a bo n phI.
M f I n, va o bu I f I fI pha I dI ngu a m f mnh v ba n
Kasfan. O vu ng nu I f I d n r f nhanh. Trn ca c dInh nu I vu a fa f
a nh va ng cu a hoa ng hn Ia bo ng f I da fru m kha p fhung Iu ng nhu
d ha c in v y. TI v I va ng fhu c ngu a. f ngo , phia fruo c fI xu f
hIn mf d m Iu a nho . "Ca I g v y7 Co fh , do chI Ia ca m gIa c fh
fhI. Nhung khng, co aI do c m chI c do n fo dang du ng frong
fhung Iu ng va chI u sa ng duo ng cho fI dI. Can cu fhoo d cao ch
cy do n fh nguo I c m do n dang dI ngu a.
o kh u su ng fruo ng frn vaI xu ng, fI fI n In d ba chu c
buo c va qua f fo: "AI d y7 AI7"
Khng m f fI ng fra Io I.
V sao nguo I y Ia I Im Ia ng7 N u d y Ia phI fh ha n da ba n
ngay, n u khng pha I phI fh fa I sao nguo I do khng da p Ia I7 Hay
ma quy g chang7
TI fhu c ngu a, nhung r I Ia I ghm cuong ngay: bn pha I fI
Ia I xu f hI n fhm m f chI c do n nu a. Pha I fhu a nh n Ia fI da
cho n cho n. m f I, Ia I o gIu a fha o nguyn hoang va ng ...
Nhung b ng fI nho d n con ngu a cu a mnh. TI su c nho ra
va n I ca u: Ia m sao fI Ia I co fh qun duo c b ma y pha f hI n nguy
hI m r f da ng fIn c y Ia dI faI cu a nguo I ba n b n chn na y co
chu ! Th gIa c, fhinh gIa c va khu u gIa c cu a ngu a fInh xa o hon o
nguo I r f nhI u. I faI ca nh gIa c cu a con v f Ia m f dI u nha c
nho r f nghIm chInh: g n do co nguo I. TI II c nhn con ngu a va
fho da I nho nho m: ngu a du ng bnh fInh.
- TIn!
Th f Ia Iu ng! Nhu ng a nh Iu a II n Iao fhoo fI va frI frong
khng frung. TI dI nuo c kI u, r I chuy n sang phI nuo c da I -
N CANH I! N 75
nhu ng a nh Iu a cu ba m rI f I y fI. To I fhung Iu ng g n do , co fhm
ngo n Iu a fhu ba nh p va o nh p va o haI ngo n Iu a fruo c, sau do con
s do fang In nam. Th f Ia Iy fhu . uo ng nhu nhu ng ngo n Iu a
du a ro n vo I fI, chu ng vuo f In fruo c, ca f ngang duo ng, nha y mu a.
TI ghm ngu a Ia I fh chu ng cu ng du ng Ia I! TI gI f ngu a phI
nhanh fh chu ng cu ng Iao vu f dI. n ch ro va o ba n Kasfan,
nhu ng ngo n Iu a fa f dI nhu fan va o khng khi ...
Xua kIa, nhu ng nguo I m fin da ga n hI n fuo ng bi n |mo I
fhoa f nhn) na y cu a fu nhIn vo I nhu ng "IInh h n Iang fhang" cu a
nguo I ch f. Nhu fa fh y, chI n sI h ng qun do du pha I Ia nguo I
nha f gan. Song nhu ng ngo n Iu a do co fh Ia m cho nhu ng aI fIn va o
"fh gIo I bn kIa" pha I kInh hoa ng.
KhI fI co n ho c ph fhng, fI da co dp Ia m quon vo I nhu ng
"IInh h n Iang fhang" do . Cha fI Ia m f nguo I r f say m vo I ca c
cu chuy n bi n kha c nhau. TI co n nho m f bu I sa ng mu a dng
ng da do c cho fI va Iu ba n fI m f cu chuy n ... N I dung cu
chuy n nhu sau.
Va o mu a ho nam 1879 co m f ho c sInh frung ho c s ng o fInh
TsornIgp. NoI do m uo f va co nhI u d m I y. Ca ch khng xa m f
frang vIn, bn ba khu ru ng r m Ia nghIa da Ia ng. Va o fI f xun,
con sng nho cha y ca nh do dng nuo c In Ia m ng p ca nhu ng ngI
m cu . M f I n, sau ca nga y mua d m d , frang In fh f do p va o
bu I dm. Ngoa I sn r f m fh p v mua. Ng I frn fh m nha , mo I
nguo I nga m ca nh dm frang r I ba f d u k v nhu ng bo ng ma
frong ngI nha cu xua bn frang vIn Ia ng xo m, v nhu ng nguo I da
ch f nay duo ng nhu dm dm chuI ra kho I m . M f s nguo I ngy
fho fIn ngay nhu ng dI u ba da f y, s kha c fh cho Ia co su ng
nh n na o do v f f ca nhu ng bo ng ma va dI u ky Ia y.
- Th na o, anh ba n fro , - ng chu nha quay sang no I vo I anh
ho c sInh frung ho c, - sau khI ngho h f ca I ma anh go I Ia nha m nhi
y, anh co da m dI ra nghIa da khng7
Chu nha cho ra ng fh na o anh cha ng ho c fro cu ng fu ch I
ngay nhung anh fa Ia I d ng y dI.
Anh cha ng ho c sInh ra c ng va dI fhoo huo ng nghIa da. Anh
fa dI d n ru ng fh f mau ma n va bnh fInh, nhung khI pha I xa n
qu n I I qua d m I y fh chI fhI u chu f nu a Ia anh fa quay fro Ia I.
Anh II u mnh I I qua nhu ng m d f nh p nh d n nghIa da va da
mu n quay fro Ia I, nhung b ng dung ca ch anh fa d ba mo f hI n
ra hnh ha I frong su f cu a m f sInh v f g do da I ngoa ng. Hnh ha I
do dang r ng haI fay va du ng nguyn fa I ch . Cha ng fhanh nIn
fh y o n Ia nh frong nguo I. Run r y v so ha I, anh fa c n fh n dI
mon fhoo ca c m d f ma khng da m ngoa nh Ia I sau. "May ra, -
anh fa nghI fh m, - no so bIn dI ..." O gIu a da m I y co m f ho n
da o nho frn mo c m f cy ba ch duong co n fuoI non. n d y, anh
cha ng ho c sInh khng km duo c nu a bo n ngoa I Ia I. Th f kInh
hoa ng khI anh fh y ca ch d nam mo f v n chinh bo ng ma gh so
y. No co n v y fay nu a chu ! Cha ng fhanh nIn khng co n fu chu
duo c nu a. Ia n gIo nho fhoa ng qua, bo ng ma run r y r I Ia I Ia ng dI.
Anh cha ng ho c sInh du ng chn chn fa I ch . I chn gIo dy
khng co n vu ng fhoo y mu n cu a anh fa nu a ...
I qua h f d m I y fh na o anh fa khng nho nu a. KhI cha m
chn In n n d f cu ng, anh cha ng ngoa I Ia I phia sau: bo ng ma v n
Io o do o ba m fhoo. Th Ia anh cha ng co n h n via g nu a, anh fa
vu ng cha y ba n s ng ba n ch f.
... Cha fI ngu ng do c, nhn chu ng fI ba ng dI ma f fuoI cuo I
va ho I:
- Th na o, co so khng7 Sau dy ca c cha u co n da m dI d n
nghIa da nhu fh nu a khng7
Chu ng fI Im Ia ng b I r I.
Cha fI cuo I r I ba o:
- A I cha ! Ca c cha u fIn r I a 7... O , nhu ng nguyn nhn cu a
hI n fuo ng y don gIa n Ia m...
R I ng gIa I fhich cho chu ng fI dI u do xa y ra nhu fh na o.
AI cu ng bI f, ca c v f fh kha c nhau b c cha y o nhu ng nhI f
d kha c nhau. Va co n co nhu ng ch f fu b c cha y. Thu c v s
nhu ng ch f do Ia ho p ch f hoa ho c phfpho va hIdr, fu c Ia hIdr
N CANH I! N 77
phfphoro, m f Ioa I khi co mu I ca fron. KhI fhoa f ra ngoa I khng
khi, no bu ng cha y vo I ngo n Iu a sa ng.
O d m I y, cu ng nhu o nghIa da, nhung noI m fh p, Ioa I
khi na y duo c fa o ra frong qua frnh fh I ru a fhu c v f va co fh
d ng v f. I u do gIa I fhich v sao co fh fh y hI n fuo ng do o
nhu ng noI nhu v y: ngo n Iu a nho nho f nha f ma nguo I m fin go I Ia
fm h n "b f an" cu a nhu ng nguo I ch f Iu c fh fa f dI, Iu c fh bu ng
cha y o nhu ng ch kha c nhau, Iu c run r y dung dua. HIdr
phfphoro fhoa f ra kho I Io ng d f II n fu b c cha y va sa ng In frong
khng khi. HI n fuo ng bi n cu a fu nhIn fh f don gIa n va duong
nhIn, m f khI chu ng fa da bI f duo c ngu n g c cu a no .
Tr6ng tbc gio i nbu ng m tbanb /u a J6 i
Co n co fh k nhI u dI u v nhu ng bi n cu a fh gIo I ng m
frong Io ng d f. Sau dy Ia m f frong nhu ng hI n fuo ng cu a no - do
Ia nhu ng a o gIa c v m fhanh. Nha nghIn cu u hang d ng n I
fI ng nguo I Pha p N. Caxfr da hon muo I nam s ng duo I ma f d f
co k Ia I ra ng: "Co I n haI chu ng fI bo fhoo m f kho ho p. Trong
Iu c du ng Ia I nghI, khI ca haI chu ng fI d u b o p sa f gIu a n n va
fr n ca I kho, b ng fI ngho fh y nhu ng fI ng d p nga f qua ng Ia m
rung ca n n. TI ba o nguo I cu ng dI chu y d n nhu ng fI ng d ng y
va d ngh anh fa na m Im ngho. Anh y o sau fI chI d 15 phu f |1
phu f |foof) ba ng 30,5 cm|N), nhung khng ngho fh y g ca . R f
cu c, dI u bi n duo c pha f gIa c: fh f Ia Iu ng, fI da ngho fh y...
nhp d p cu a fra I fIm anh ba n da m f pho cu a fI. o Ia nhu ng
fI ng d p na ng n ma foa n fhn fI da ca m nh n fh y fhng qua
n n da xfaIacmIf d y nhu ng I r ng, chinh n n da na y da do ng vaI
fro b khu ch da I, bo I v ngu c nguo I ba n d ng ha nh cu a fI a p sa f
va o n n da . V dI u do fh khng co n nghI ngo g nu a, bo I v fI da
co fh fh m chi d m duo c ca nhp d p cu a fIm anh y. N u fI Ia
ba c sI, fI co fh ngho fIm anh fa r f chI fI f nho chI c ng ngho fu
nhIn y".
Nhu ng su da nh Iu a fhich gIa c nhu v y khng pha I Ia hI m o
ca c hang d ng ng m. NhI u nha nghIn cu u hang d ng da k v
fhu m nha c Ia Iu ng ngho fh y duo c frong bo ng f I cu a hang d ng.
I khI no gI ng nhu m f ba n nha c duo c Ia p dI Ia p Ia I sau nhu ng
khoa ng fho I gIan nh f dnh. uo ng nhu aI do dan f p fh I sa o
ba ng ca ch choI dI choI Ia I ba I da ho c. Nhung do I cho d n khI ba I
ho c k f fhu c fh fh f v ich, ha ng gIo frI qua ma chI c sa o v hnh
v n fI p fu c ro o ra f...
"Nha c cng" o dy chinh Ia nhu ng gIo f nuo c roI fu vo m hang
xu ng. Sau nhI u nam fha ng, ca c gIo f nuo c y an xuyn xu ng n n
da vI cu a hang fha nh nhu ng I su fu a nhu ng sa o v y. KhI roI
va o do , ca c gIo f nuo c o p khng khi ba f no fhoa f ra vo I fI ng ro o ra f
m du.
Co I n, haI nha du Ich no khI mo I va o m f hang Ia duo c va I
ba mof bng ngho fh y nhu co aI do dang no I chuy n frong nga ch
f I fam. Ca haI nguo I hoa ng so IuI ra ngoa I. Th Ia fI ng d n frong
hang co nguo I n na u II n Ian fruy n kha p noI. Ho Ia aI7 Hm sau,
nhu ng nguo I kha c Ia I va o hang, va f f ca fro nn ro ra ng: do ng
su I ng m ro c ra ch frong hang da da "no I chuy n".
Tuy nhIn, d ga p go nhu ng nghch Iy m fhanh, khng nh f
fhI f pha I dI va o Io ng d f. Nhu ng nghch Iy y Iun co quanh fa.
MoI nguoI du bIf rang o g n fh ngho ro m fhanh hon.
Nhung fhu c f nhI u khI khng pha I du ng nhu v y. Co Iu c o g n
ma cha ng ngho fh y g, frong khI o xa Ia I ngho r f ro . M f I n, o
Anh, fa I nha ma y ch fa o vu khi xa y ra m f vu n . T f ca nhu ng
nguo I s ng ca ch xa nha ma y 180 kIIomof d u ngho ro fI ng n y.
Nhung o ca ch d y co 30 kIIomof, nguo I fa fh m chi co n hoa I nghI
v chuy n xa y ra.
Nguyn nhn cu a nghch Iy y Ia g7 o Ia do khng pha I ch
nao khng khi cung Ia d ng nh f d I vo I m fhanh, frn duo ng
fruy n ba cu a m fhanh co fh co nhu ng "vu ng Im Ia ng". Huo ng va
f c d cu a gIo , nhI f d ca c Io p khng khi kha c nhau d u co a nh
huo ng d n su fruy n ca c so ng m frong b u khi quy n. o do Ia m
xa y ra chuy n noI na y m fhanh bI n dI, r I fI p do xa hon no Ia I
xu f hI n. Chu ng fa no I m fhanh dI nguo c chI u gIo . Trong
fruo ng ho p na y, duo ng fruy n cu a no b u n dI va huo ng In frn.
N CANH I! N 79
Nhung n u sau do duo ng dI cu a so ng m ga p m f Io p khng khi
chuy n d ng ch m fh duo ng fruy n cu a no Ia I d I huo ng va co fh
fro Ia I xu ng ma f d f. Ca c "vu ng Im Ia ng" sInh ra nhu v y.
Co fh , aI do frong s ca c ba n do c da fu ng chu y d n hI n
fuo ng sau dy. a n dI do c m f ha nh Iang da I hoa c d n ch ngoa f
fh duo ng nhu ba n ca m fh y fruo c ma f co m f bu c fuo ng ca n
duo ng dI cu a ba n. V sao v y7 Ho a ra Ia chinh fhinh gIa c cu a ba n
da ma ch ba o cho ba n bI f dI u do . KhI b dI do c ha nh Iang, nhu ng
buo c dI cu a ba n pha f ra m fhanh. Ca c m fhanh y Ian fruy n fo I
bu c fuo ng va pha n xa quay fro Ia I faI ba n. Ca ng g n fo I bu c fuo ng
bao nhIu, m fhanh quay v ca ng nhanh b y nhIu. KhI ngho
fh y nhu ng m fhanh d I Ia I do , con nguo I ba n II n b f gIa c fu
da nh gIa khoa ng ca ch ngan ca ch ba n vo I bu c fuo ng hay m f v f
ca n na o do , va nhu v y ba n so fu ca m fh y ra ng sa p su a va va o
fuo ng by gIo .
Nhu fa fh y, ca m gIa c do da c bI f pha f frI n o nhu ng nguo I
mu . Thuo ng fhuo ng, I n d u fIn fo I m f can pho ng, sau va I cu
no I, nguo I mu II n xa c dnh duo c m f ca c kha chinh xa c ca c kich
fhuo c cu a can pho ng do ba ng fhich gIa c cu a ho . Nhu ng dI u bi n
cu a m f s fo a nha co IIn quan vo I nhu ng fI ng d I cu a m fhanh.
O Indn nguo I fa v n fhuo ng gIo I fhI u cho ca c kha ch du Ich
dI u "huy n dI u" o nha fho fha nh Pn. N u ba n no I fh fh m bn
m f bu c fuo ng o frong nha fho nguo I fa so ngho fh y fI ng ba n o
b f ky ch na o, fh m chi ca o d u d I dI n cu a fo a nha fho do . ChI
c n du ng du g n fuo ng Ia ngho fh y. Va nguo I fa II n co ca m
fuo ng ra ng chinh ca c bu c fuo ng dang fh fh m.
Co n o IfaIIa co m f ca I d ng r f n I fI ng go I Ia "faI cu a fh n
InIf". o vo m d ng co hnh da ng da c bI f nn o dy co haI v fri
r f Ia . Ma c du o ca ch xa nhau, nhung f f ca nhu ng g ba n no I khI
du ng o ch na y d u duo c ngho fh y r f ro o ch kIa. Co ca m gIa c
ra ng nguo I fa dang no I chuy n ngay ch do v y. CIa I da p hI n
fuo ng na y r f don gIa n: nhu ng m fhanh pha f dI fu noI na y duo c
vo m d I Ia I fh na o do khI n cho chu ng f p frung IaI o noI kIa. an
chI c n nhich sang m f fi chu f fhI Ia ca c m fhanh II n bI n m f.
V/aJimir Mc:cnxcp S0
Trong cu chuy n k v nhu ng nghch Iy m fhanh co fh
nha c fo I ca c a o fhinh. HI n fuo ng na y khng pha I v ha I nhu su
da nh Iu a fhinh gIa c don fhu n. Ca c a o fhinh fhuo ng IIn quan d n
nhu ng f n fhuong fm Iy va b nh fm fh n. Chu ng fI so k fI mI
hon frong ph n fI p fhoo, o dy chI mu n nha c fo I nhu ng a o fhinh
ma dI khI khng chI nhu ng nguo I ma c b nh fm fh n mo I ga p
pha I. V. Kmarp, fa c gIa cu n sa ch "n ca nh nhu ng dI u ky Ia "
da k m f cu chuy n nhu sau:
M f I n fI dI gIa ng v d fa I v fh n o m f xi nghI p may.
a I gIa ng k f fhu c, co haI c ga I dI d n ga p fI.
- Chu ng cha u khng mu n ho I ba c v f f ca mo I dI u du, -
haI c ga I ba f d u vo bo n Io n, - nhung vu a r I co m f chuy n r f Ia .
- R I ho k cho fI ngho cu chuy n y.
O nha m f nu cng nhn o xuo ng may co vI c su a chu a ca c
can pho ng. CIa dnh c dng nguo I, nhung f f ca d u dI Ia m hoa c
dI ho c, nn mo I vI c frong nha d u fru f In ba mo , m f nguo I phu
nu dau m b a p huy f cao. Nguo I fa quo f vI, son cu a, da n gI y
b I fuo ng, su a sa n g m f va I nga y. C n pha I cham nom fhoo do I
mo I vI c co n sau do Ia Iau do n nha cu a.
Sau cu ng, va o cu I fu n mo I cng vI c su a chu a b n b cu ng
ch m du f, va ca gIa dnh quy qu n bn bu a an sa ng.
ng ba mo fh f In nga f du f cu c no I chuy n sI n I:
- Hnh nhu ngoa I cu a co aI go I chung...
Trong cu c no I chuy n chung y cha ng co aI ngoa I ba mo ra
Ia ngho fh y fI ng chung, nhung anh con fraI ca v n du ng d y va
ra mo cu a. Ngoa I c u fhang khng co aI ca .
Va I phu f sau, ba mo Ia I no I:
- Ho dang go I chung d y... Ca c con khng ngho fh y sao7
Mo I nguo I Im Ia ng frn ba n an. T f ca d u Ia ng ngho.
- u ng ho go I chung ma , - ba mo nha c Ia I.
Cha ng aI ngho fh y g h f. I n na y, c con ga I dI ra pho ng
ngoa I. C mo cu a va khng fh y co aI.
N CANH I! N 81
- Co fh Ia Iu fro con nghch, - co aI do ba o v y.
KhI ba mo I n fhu ba Ia I no I v fI ng chung go I cu a, ca gIa
dnh d ra pho ng ngoa I. C u con fraI mo gI f ca nh cu a Io n, nhung
ngoa I c u fhang va ng fanh. M f cu con fraI kha c cha y xu ng c u
fhang, nhung cu ng cha ng ga p duo c g h f.
n xong bu a sa ng, ca nha du ng d y va fa n dI Ia m vI c cu a
mnh. a mo sa ch fu I dI cho va ra cu a ha ng fhu c ph m o d I dI n.
KhI ba vu a ba f d u dI fa f qua ph o ch khng pha I I I qua duo ng
quy dnh ba da b f ca n...
Hm sau, c con ga I cu a nguo I mo da m f, nuo c ma f gIa n
gIu a k cho ca c ba n ga I ngho v faI ho a do va m f mu c khang dnh:
- y du ng Ia fI ng chung go I cu a fu ... fh gIo I bn kIa.
TI ng chung ba o fruo c. Chu ng fI cha ng aI ngho fh y g, v y ma
ba cu Ia I fh y. u ng r I, s ph n mo fI da b dnh doa f pha I ch f
va o nga y hm y.
Chu ng fa co fh hI u duo c c ga I ph n na o v do Ia m f ca I
ch f bI fha m cu a nguo I fhn fhI f nh f. o fa c d ng cu a n I b f
ha nh Io n Iao y ma b f ky y nghI Ia Iu ng na o cu ng co fh b f gIa c
Ion va o fm fri c fa. Nhu ng nguo I ba n cu a c d u Ia doa n vIn
fhanh nIn c ng sa n. Nhung ho da ch n chu va khng franh Iu n
g vo I c. Thoo ha nh vI cu a ho , fI ca m ca m fh y Ia du do frong
fhm fm, ho v n duy fr y nghI v kha nang co fh co cu a nhu ng
fI ng chung go I fu "fh gIo I bn kIa".
- Ca c ba n na y, - fI ho I, - ca c ba n co fIn va o fhuo ng d khng7
- Sao ba c Ia I ho I v y! - Khng chu f suy nghI, ca haI c ga I
cu ng fh f In m f Iu c. Nhung dI u do duo c no I ra m f ca ch fu
d ng, fhu c Io ng, duo ng nhu Ia fhoo fho I quon. Co ca m gIa c ra ng
sau nhu ng fu y cha ng co g Ia fh f su nghIm fu c.
- N u ca c ba n khng fIn, - fI fI p fu c no I, - fh Ia m sao ca c
ba n Ia I co fh cho ra ng do Ia ca c fin hI u fu fh gIo I bn kIa duo c 7
HaI c ga I ng p ngu ng, nhn nhau Iu ng fu ng, sau do m f c
da nh ba o no I gIo ng fhI u fu fIn.
- Th fh pha I gIa I fhich kha c dI nhu fh na o7
Trong fruong hop nay, dI fm IoI gIaI fhich fu nhIn cho su
vI c da xa y ra khng pha I Ia kho Ia m. Khng c n pha I co nhu ng
fm kI m da c bI f hay nhu ng frI fhu c chuyn bI f na o. ChI c n suy
nghI m f ca c bnh fInh, phn fich fhu c ch f ca c su kI n, d ng fho I
fIn cha c ra ng frong vI c do khng co va khng fh co dI u g Ia sIu
nhIn ca .
Trong can h da co vI c su a chu a, sau do Ia do n do p Iau chu I.
Nguo I phu nu Io n fu I pha I Ia m vI c khng ngoI fay nhu ng nga y
do da qua m f mo I. V v y a p huy f ba fang In. Va aI cu ng bI f
m f frong nhu ng h u qua cu a chu ng fang a p huy f Ia ca m gIa c co
fI ng vang frong faI. Chinh dI u do gIa I fhich cho nhu ng fI ng
chung bi n ma ba mo frong bu a an da ngho fh y frong khI
nhu ng nguo I kha c fh khng.
Tra ng fha I dau m cu a nguo I phu nu co fu I da fro fha nh
nguyn nhn ca I ch f bI fha m cu a ba . V fh y m f mo I, kho chu,
ba khng mu n dI d n f n nga fu, noI co do n hI u va I I qua
duo ng, ma quy f dnh cha y fa f ngang qua ph fha ng fo I cu a ha ng,
khng h nh n fh y chI c f dang Iao nhanh fo I.
Nhu v y, ca "nhu ng fI ng chung go I cu a" va ca ca I ch f do
f d u Ia h qua cu a cu ng m f nguyn nhn hoa n foa n fu nhIn:
do fra ng fha I b nh f f cu a nguo I da Iu ng fu I.
- O ho a ra mo I dI u fh f don gIa n, - m f frong haI c ga I no I.
Kc tbu / ng /c
u ng, d I vo I nhu ng nguo I m fin, frong fu nhIn co bao dI u
bi n. I khI d cho m f nguo I nghI fo I dI u huy n hoa c cu a fh
gIo I bn kIa, fh cha ng c n g fo fa f ca . Anh fa nhn fh y m f ca I g
do hI m hoI, Ia Iu ng hay gh go m Ia I p fu c nghI ngay ra ng anh fa
ga p dI u bi n, sIu nhIn. Ma c du hI n fuo ng do da khng co n Ia
bi mf d I vo I khoa ho c.
Nhung cu ng co khI chu ng fa ga p dI u bi n ma ba n ch f cu a
no chua duo c Ia m sa ng fo .
N CANH I! N 83
Nhu ng hI n fuo ng chua duo c gIa I fhich co fh sInh ra nhu ng
y nghI m fin, fh m chi ca o nhu ng nguo I dang c ga ng phn fich
d hI u duo c dI u da fh y hay da ngho fh y. o I dI u bi n chua
duo c Iy gIa I co nghIa Ia chua aI bI f gIa I fhich no nhu fh na o.
Sau dy Ia m f vi du ro ra ng v m f dI u bi n nhu fh , m f
dI u bi n co fh gy nn su m fin.
... CIa o su Cavr r f Io Ia ng cho ca c cng vI c o pho ng fhi
nghI m cu a ng. a haI fu n nay r I, m f vI c Ia khng gIa I fhich
duo c dang dI n ra fa I pho ng fhi nghI m. T f ca ca c c ng vI c cu a
ng, k ca ng nu a, d u fh y su c kho o suy su f dI. Cha ng c n o
frong pho ng qua haI gIo d ng h Ia mo I nguo I da fh y Ia dI; m f su
m f mo I khng fa I na o ch ngu duo c choa n I y co fh , d u o c quay
cu ng, kha nang fu duy b r I Ioa n. T f ca ca c nhn vIn frong
pho ng fhi nghI m d u nhu fh , khng fru m f aI ca !
Cavr Ia m vI c frong IInh vu c m ho c, va ng doa n duo c nn
dI fm ko fhu o ch na o. Ha m |fu c ca c m fhanh co f n s fh p)
hon aI h f Ia fhu pha m gy ra fh fra ng m y u cu a con nguo I.
a n ch f cu a nhu ng m fhanh khng ngho fh y na y co n duo c
nghIn cu u r f so sa I: nguo I fa chua ro chu ng a nh huo ng d n con
nguo I ra sao. ng fho I, ha m Ia I Ia ba n d ng ha nh fhuo ng xuyn
cu a chu ng fa. Ca c con gIng va nhu ng fr n gIo ma nh, ca c vu bu ng
n frn ma f fro I d u sInh ra ha m. Ha m cu ng dI ko m fhoo
nhu ng fI ng su ng va fI ng n , ca c vu su f Io va d ng d f. Ha m
cng nghI p Ia hI n fuo ng ph bI n fhuo ng nga y. Nhu ng ma y
fhng gIo cng nghI p va ca c ma y no n khi, nhung d ng co dIdon,
ca c ma y quay ch m d u pha f ra ha m. M f ngu n fhuo ng xuyn
fa o ra ca c m fhanh do nu a Ia gIao fhng fha nh ph .
CIa dnh cu a nha nghIn cu u nguo I Pha p do da fo ra du ng
da n. Nguo I fa da pha f hI n fh y Ia ca c dao d ng ha m cng su f
Io n da duo c fa o ra do h fh ng fhng gIo cu a m f nha ma y vu a
duo c xy du ng g n pho ng fhi nghI m. T n s cu a ca c so ng m do
g n ba ng ba y hoc |fu c Ia ba y dao d ng frong m f gIy), va chu ng
da a nh huo ng r f nguy ha I d n con nguo I.
Th d y, "v chu a f ng u nhIn" da hI n cho ca c nha khoa
ho c m f dI u bi n mo I Ia m xao d ng mo I nguo I; ha m va fra ng
fha I co fh con nguo I, su c kho o con nguo I va su an foa n.
Cha ng bao Iu sau nguo I fa bI f ro ra ng fh m chi ha m co
cuo ng d khng Io n Ia m cu ng co kha nang Ia m r I Ioa n hoa f d ng
cu a na o chu ng fa, gy ra choa ng, d n d n chu ng mu fa m fho I. Co n
nhu ng m fhanh ma nh vo I f n s ba y hoc co fh Ia m fIm ngu ng
d p, pha vo ca c ma ch ma u. Ca c nha khoa ho c da fu ng fhu frn co
fh mnh xom ha m cuo ng d Io n fa c d ng fm Iy nhu fh na o,
cho bIf Ia dI khI frong Iu c fhu nghI m sInh ra ca m gIa c hoa ng so
v can cu . Nhu ng fa p s kha c gy ra fra ng fha I m f mo I, ca m gIa c
bu n cha n hoa c chu ng say no ng ko m fhoo cho ng ma f va nn nao.
Trong pho ng fhi nghI m cu a Cavr, ngay fruo c ma f nhu ng
nguo I co ma f, ca c d v f d frong fu I nhu bu f, s fay, cha kho a ...
d u fung In. Ha m vo I f n s muo I sa u hoc da fo su c ma nh nhu
fh d y.
Trn co so nhI u su kI n va quan sa f, hI n nay ca c chuyn
gIa da f nghI v n ra ng chinh ca c ha m y u Ia m f frong nhu ng
nguyn nhn gy m f mo I fh n kInh o nguo I fha nh ph . Va chu ng
fa d u bI f ra ng frong ca c fha nh ph , fhu c f co nhu ng ha m hon
nhu ng noI kha c. Nhu da no I, ngu n fhuo ng xuyn sa n sInh ra ha
m Ia gIao fhng fha nh ph va nhI u nga nh sa n xu f.
I u g a nh huo ng d n vI c fa I fa o ra ha m va qua frnh do
nhu fh na o7 C n pha I Ia m g d ca I "n n fI ng n" sInh ra ha m
khng fang In m f ca ch khng kI m soa f duo c7 Nhu ng gIo I ha n
cho pho p cu a ha m Ia fh na o7 HI n nay f f ca nhu ng dI u do
dang duo c ca c nha khoa ho c ngIn cu u. Song fI mu n k m f dI u
r f bi n ma co Io cu ng IIn quan d n ha m.
Nam 1890, chI c fa u bu m "Manbr" cho fhf cu u dng Ia nh
va Ing fhu dI fu NIu IIn sang Anh. ChI c fa u da khng fo I
ca ng. Va con fa u duo c coI nhu da b da m. Hon haI muoI nam sau,
nguo I fa b ng nhIn pha f hI n ra no o vu ng von bo d f Iu a. Con
fa u cha y h f bu m. Thuy n fruo ng con fa u da ga p chI c fa u bu m
do da vI f m f ba o ca o fuo ng frnh fI mI nhu ng g ng fa da fh y.
N CANH I! N 85
T f ca mo I fhu d u o nguyn v fri cu a chu ng. Th m chi ca ca c
fhuy fhu da chf nua: mf b xuong na m frn ba nh Ia I, ba b
xuong kha c na m frn boong bn cu a na p, sa u b xuong ca c fhuy
fhu fru c ban o v fri cu a ho , co n sa u b xuong kha c "dang nghI
ngoI" o bn duo I. Trn ca c b xuong do v n co n Ia I nhu ng ma nh
qu n ao.
I u g da xa y ra vo I d I fhuy fhu 7
VI c dI u fra fI mI nh f cu ng cha ng dom Ia I dI u g. S nh f
ky fa u b ru phu , foa n b ca c do ng ghI cho p d u khng fh do c
duo c.
M f chuy n co n Iy ky hon xa y ra va o nam 1948 vo I chI c fa u
fhuy cha y ba ng hoI nuo c "!rang Mdof". I n ba o vIn cu a fa u
sau khI pha f fin hI u SOS da fhng ba o: "Toa n b ca c sI quan va
fhuy n fruo ng da b ch f ... TI cu ng dang h p h I". Nhu ng nguo I
d n cu u na n da nhn fh y m f ca nh fuo ng Ia Iu ng: f f ca mo I
nguo I frong d I fa u d u da ch f va na m fa I ch cu a ho , frn ma f
v n do ng Ia I no f kInh hoa ng...
Trn ca c da I duong, ca c fhuy fhu da nhI u I n ga p nhu ng con
fa u nhu v y b bo roI v nguyn nhn na o do khng ro . Nguo I fa da
fu ng bI f nhI u f n bI kch xa y ra frn bI n nhu v y, chu ng duo c
nghIn cu u r f c n fh n o mu c co fh duo c. Khng nghI ngo g nu a
v finh xa c fhu c cu a nhu ng chuy n do . Cu ho I chinh v n chua co
fra Io I; chuy n g da xa y ra frn nhu ng con fa u b d I fa u bo dI d f
ng f hoa c fI p fu c Inh dnh frn da I duong vo I nhu ng nguo I ch f
cu ng d f ng f nhu fh .
I u bi m f cu a bI n ca y da fu Iu Ia m ca c nha vI f Ich su
ha ng ha I pha I vuong v n, ban khoan. Nhu ng ca nh hu ng ma frong
do xa y ra ca c faI bI n y, fh f Ia Iu ng va kho gIa I fhich. Toa n b
d I fa u d u ch f m f ca ch b f ngo va cu ng Iu c v nhu ng nguyn
nhn bi n. Trong nhu ng fruo ng ho p kha c fh f f ca d I fa u bI n dI
kho I con fa u b hu ho ng, hon nu a nhI u khI ho bI n dI r f bi hI m -
ca c xu ng cu u na n v n co n frn fa u. I u do da xa y ra va o nam
1953 vo I chI c fa u fhuy cho ha ng khng Io n Ia m "Hnchu". Co n
va o fha ng sa u nam 1969, ca c ba o d u dua fIn: haI chI c fhuy n
bu m khng nguo I da duo c fm fh y o vu ng qu n da o Axo. Trn
boong ca c fa u do v n co n chu a fhu c an du fru , nuo c u ng va ca c
fhI f b cu u na n.
Co fh du doa n bI f bao nguyn nhn d gIa I fhich dI u bi n
na y! Cha ng ha n ca c con ba ch fu c kh ng I da f n cng fa u, hay
da xa y ra m f b nh dch bi hI m na o do do m f fhu y fhu mang In
fa u; nguo I fa khng Ioa I fru fh m chi ca kha nang nhu fh na y:
nguo I d u b p b dIn d u d c f f ca mo I nguo I frn fa u r I fu
mnh nha y xu ng bI n...
Song cu ng co gIa dnh kha c: II u ha m co dinh Iiu d n ca c su
kI n Ia Iu ng do hay khng7
TIn dy fa cu ng nn nho Ia I m f cu chuy n Iy fhu xa y ra
va o nhu ng nam 30. M f doa n fha m hI m IIn x Ia m vI c frn fa u
"TaImur" o a c ang uong. Ca c nha khoa ho c nghIn cu u ca c Io p
frn cua khi quyn. Mf In, khI fIn hanh fha qua c u fha m
khng |nguo I fa go I ca c qua c u "frInh sa f" duo c bom d y khi hIdr
co Ia p ca c fhI f b do Iuo ng kha c nhau va m f ma y pha f v fuy n
dI n nhu v y), ca c nha nghIn cu u da chu y d n m f hI n fuo ng Ia :
khI qua c u duo c dua In vo I ngang faI fh nguo I fa fh y dau nho I
frong faI nhu co aI do o p ma nh va o ma ng nhI.
VI n sI V. SuIykIn da quan fm d n dI u bi n na y. Truo c
h f, ng Ia ng ngho ca c ma y fha m sa f v fuy n o Maxcova. Chu ng
fo ra hoa n foa n v ha I. Th co nghIa bI n Ia fhu pha m7 Ca c nha
khoa ho c da fI n ha nh fhi nghI m o vu ng von bo bI n Ha c ha I va
kha ng dnh: du ng hI n fuo ng Ia co IIn quan d n bI n. Thu pha m
ho a ra Ia ca c ha m sInh ra frong ca c fr n ba o va cu ng phong
frn ca c vu ng bI n mnh mng. CIo fo va so ng Io n fro fha nh ngu n
sa n sInh ra nhu ng dao d ng ha m r f ma nh frong khng khi.
Th m chi m f fr n ba o khng Io n Ia m cu ng sInh ra nhu ng ha m
cng su f cu ng ha ng chu c kIIoaf. Chu ng Ian fruy n dI xa ha ng
fram va ha ng nga n kIImof xung quanh.
KhI bay dI xa, nhu ng m fhanh Ia ng Io khng ngho fh y na y
duo ng nhu ba o fruo c cho mo I Ioa I v con gIng f sa p d n. Va
nhI u sInh v f bI n ca m nh n duo c r f du ng dI u ba o fruo c do .
N CANH I! N 87
Nhu ng con su a boI ngay ra kho I bo fruo c Iu c con so ng d u fIn cu a
fr n ba o p fo I, co n nhu ng con bo cho f bI n fh nha y In bo . Chinh
"gIo ng no I cu a bI n ca " ma chu ng ngho fh y ro da ba o cho chu ng
bI f v con gIng f sa p d n.
Nhn dn o nhI u vu ng von bI n fhuo ng fruy n fu ng ca c cu
chuy n k v nhu ng nguo I co bI f fa I doa n khng saI v kha nang
co ba o. I n co n hoa n foa n m a , nhung ng Ia o da nh ca dI ra bo
bI n da ba o vo I mo I nguo I ra ng sa p co ba o. Co Io , nhu ng nguo I nhu
fh cu ng ngho fh y "gIo ng no I cu a bI n khoI". Nhu ng dao d ng ha
m ma nh frong khng khi fu xa fruy n d n duo c nhu ng nguo I na y
ca m fhu nhu nhu ng ca m gIa c dau frong I faI. O nguo I kho o ma nh
fh khng co hI n fuo ng y, nhung nhu ng nguo I ma c m f s b nh,
cha ng ha n nhu b nh fh p kho p Ia I ca m nh n duo c "gIo ng" cu a con
ba o dang p fo I.
Nhung v sao f f ca nhu ng nguo I fham gIa doa n fha m hI m
frn fa u "TaImur" Ia I "ngho fh y" ha m7 Ho a ra Ia nhu ng dao
d ng ha m khng ngho fh y duo c do khI fa c d ng qua Ia I vo I
hIdr co frong qua c u fha m khng da Ia m sInh ra nhu ng ha m
co n ma nh hon nhI u.
M f frong nhu ng dI u bi n IIn quan d n ha m da duo c
Ia m sa ng fo nhu v y. HI n nay o IIn x nguo I fa da ch fa o ra
m f fhI f b du ba o gIng f . Nhu nhu ng con su a, fhI f b na y fI p
nh n ca c ha m Ian fruy n fo I, fu c Ia fI ng vo ng cu a con ba o co n
cach xa.
V y nhu ng so ng ha m co IIn quan d n nhu ng f n bI kch
frn bI n ca khng7 Chu ng fa da bI f ra ng ha m ma nh vo I f n s
ba y hoc gy nguy hI m d n finh ma ng. Trong khI do ca c so ng ha
m sInh ra frong con ba o co f n s x p xI, frung bnh chu ng co f n
s sa u hoc. V y co Iy khI gIa dnh ra ng, dI khI frong con ba o
ma nh o vu ng nhI f do I, f n s dao d ng cu a ha m da f fo I ba y hoc.
V v y, khI so ng ha m ma nh nhu fh p fo I "cho phu " ca con
fa u fh frong khoa nh kha c no co fh gI f ch f f f ca mo I nguo I.
VI c nghIn cu u fI mI nh f d u khng pha f hI n ra su d u d c
V/aJimir Mc:cnxcp SS
hoa c b nh dch nguy hI m na o. Ko gI f nguo I v hnh "chI" Ia m f
II f hoa f d ng fIm ma fhI.
R f fhu c f khI cho ra ng ca c bu c xa ha m ma nh vo I f n s
x p xI ba y hoc co fh gy ra nhu ng con dI n da I. M f s su kI n da
no I In dI u na y. Nguo I fa bI f, cha ng ha n, khI ngoa I bI n co m f
con ba o hnh fha nh va ma nh In, fh o frn bo khng chI s ca c vu
faI na n gIao fhng ma ca s vu fu fu cu ng fang In nu a.
I u bi n Ia Iu ng co n dang do I nhu ng nha nghIn cu u. No
hoa n foa n bn ca nh chu ng fa, nhung v n kho pha f hI n bI f bao.
Co n by gIo chu ng fa cu ng no I v nhu ng hI n fuo ng Ia Iu ng
IIn quan d n b u khi quy n cu a fra I d f.
Nbu ng ky quan tu trcn tro i roi xu6 ng
NhI u khI nhu ng "ky quan" Ia fhuo ng y Ia I Ia m cho ca
nhu ng nguo I fInh fri nh f cu ng pha I ban khoan.
Cha ng ha n chuy n xa y ra nam 1940 o fInh CorkI. O Ia ng
Msra huy n PaIv va o m f nga y ho no ng nu c da xa y ra m f con
gIng Io n. Va cu ng vo I nhu ng gIo f mua d u fIn roI xu ng d f Ia ...
nhu ng d ng fI n ba ng ba c. KhI con gIng dI qua, ca c om ho c sInh o
Msra da fhu nha f duo c g n m f nga n d ng fI n du c fu fho I xa
hoa ng Ivan hung d ...
Ca c ba n du ng nghI do Ia "ky quan" duy nh f nhu fh . Va o
fI f fro I frong sa ng, fu frn fro I da fu ng d xu ng Iu a m, ca ... cam
va nhu ng chu nh n cu ng da roI fu frn fro I xu ng; r I ch va ca
cu ng roI xu ng d f fhoo nhu ng gIo f mua fu ca c da m my frn
fro I...
Nam 1954, o fh fr n avonpof |My ), mo I nguo I v cu ng nga c
nhIn chu ng kI n con mua dm da nhu m f f ca fha nh m f ma u
xanh da fro I. Co n nam 1933, g n Ia ng KavaIorv o VI n ng,
m f fr n mua ra o da fru f xu ng r f nhI u su a.
CIa I fhich nhu ng hI n fuo ng ky Ia do nhu fh nao7
N CANH I! N 89
Thu pha m o dy chinh Ia nhu ng con xoa y I c khng khi. Ca c
ba n co n nho va o nhu ng nga y ho no ng nu c, frn ma f d f b fhIu
d f hay xu f hI n nhu ng xoa y bu I nho . N u chu y quan sa f fa so
d da ng nh n fh y c f khng khi xoa y do hu f fhoo fu ma f d f ca c
v f kha c nhau - phoI bao, gIy vun v. v... Nhu ng xoa y I c ma nh
|vo I r ng) duo c hnh fha nh frong ca c con gIng. KhI do , c f khng
khi xoa y co fh nh c In cao ca nhu ng v f r f na ng. N u frn
duo ng dI cu a vo I r ng co sng, ao hoa c h , nuo c o nhu ng noI do so
b cu n In va fa o fha nh m f c f nuo c. Co nhI u fruo ng ho p vo I
r ng hu f fro ca da y. Cha ng ha n nhu va o mu a ho nam 1904 frn
doa n sng Maxcova cha y ra Maxcova.
Chinh o dy chu a du ng Io I gIa I da p cho fr n mua fI n ba c
chua fu ng fh y o fInh CorkI. Ca c fr n mua ra o fruo c do da ru a frI
d f va frn ma f d f I ra chI c bnh du ng ca c d ng fI n chn frong
d f. Vo I r ng xu f hI n frong con gIng dI qua ch do da nh c b ng
nhu ng d ng fI n In frn khng. Va sau do , khI do ng khng khi
y u dI, nhu ng d ng fI n y cu ng vo I ca c gIo f mua roI xu ng d f.
Vi du na y Ia m f ba ng chu ng cho fh y fhuo ng fhuo ng sau
m f dI u hoa n foa n bi hI m Ia m f su fu nhIn nh f, va chu y u, Ia
hoa n foa n co fh gIa I fhich duo c mang finh v f ch f.
Cu ng cha ng kho khan g d hnh dung ra ca nh xoa y I c
khng khi cu n In cao ca ch nha I, ca , nh n hay su a, mang chu ng
dI dI Iu c fo I ha ng chu c cy s d r I sau do , khI xoa y fan, "fha roI"
chu ng xu ng d f.
I u do cu ng da xa y ra vo I nhu ng fra I cam o fInh Odoxa. Con
xoa y I c p fo I da nu f va o "bu ng" no nhu ng qua cam fu qu y ha ng
cu a m f nguo I ba n cam. Va r I nhu ng fra I cam y fro fha nh cu a
gIo I oI! Mu a ho nam 1890, o m f Ia ng fInh TuIa, con xoa y I c da
"ch p" I y nhu ng f m va I Ianh fra I frn d ng co d f y fra ng.
Nhu ng nguo I da n ba nom fh y fh II n cha y b fhoo. Cha ng m y
ch c ho da fh y nhu ng f m va I y bay m f hu f, nhung v n fI p fu c
cha y v phia con xoa y I c da dI.
Nguo I fa chI fm fh y nhu ng f m va I b gIo cu m dI o m f
Ia ng kha c. n Ia ng da f n ma f fh y ha ng chu c f m va I Ianh da I
30 - 40 mo f fu frn fro I roI xu ng d n kInh nga c va hoa ng so .
NhI u nguo I qua quy f ra ng do chinh Ia "pho p ma u cu a fhuo ng
d ".
CIo co fh mang ca c v f kha c dI r f xa. Nam 1904, m f fr n
cu ng phong o Marc da pha huy nhu ng kho Iu a m Io n. CIo mang
Iu a dI d n f n bo bI n Ty an Nha. Va o do , Iu a duo c fru f xu ng
b f fhnh Inh ngay fruo c nhu ng nguo I dn du ng ngy ra v qua
kInh nga c. O dy, ca c con gIo ma nh fh I o ca c Io p frn cao cu a khi
quy n da fro gIu p xoa y I c.
Co n fr n mua ma u xanh o avonpof fh sao7 Nguo I fa pha f
hI n ra ra ng ph n hoa chua chin cu a cy duong chu My va cy du
frong do co m f ch f ma u hoa fan duo c frong nuo c chinh Ia sa c f .
CIo ma nh da mang In cao nhI u ph n hoa va khI mua roI, ph n
hoa nhu m ma u cho fr n mua do .
Tr n mua v ha I nhung kha c fhuo ng do da gy ra frong
nhI u nguo I My m fin khng if nhu ng cu chuy n v dI u huy n
dI u, va ca I khng Iy gIa I duo c. Song nhu ng fr n mua ky Ia co ma u
do mo I Ia m du Iu n xn xao hon nhI u. Va o nhu ng fh ky fruo c,
hI n fuo ng fu nhIn na y Ia cho nguo I fa khI p ha I. NhI u nguo I
nghI ra ng fro I kho c nhu ng gIo f nuo c ma f pha ma u v f I I I cu a
Ioa I nguo I, fro I ba o dI u b f ha nh frong fuong IaI. I u na y co fh
do c fh y frong fruo c fa c cu a ca c nha vI f su . y Ia m f frong
nhu ng do ng ghI nhu fh :
"Nam 764. O Tua, cu c s ng pho ng da ng cu a ca c fu sI fa I nha
fho fha nh MacfIno da Ia m Chu a fro I n I gI n: ma u da roI fu frn
fro I xu ng.
Nam 787. Mua ma u fru f xu ng o HungarI, fI p fhoo do ba f
d u na n dch ha ch".
Va o nam 1117, mI n ba c IfaIIa b chI n franh fa n pha na ng
n . Tha nh ph va Ia ng ma c xu ImbacdI b d f cha y fan hoang.
Nguo I gIa va fro con ch f v na n do I. Inh Iinh da y xo o ca c ca nh
d ng va cuo p doa f hoa ma u co n Ia I. TInh d y Iu c sa ng so m, dn
chung ImbacdI khng bI f II u co n co s ng duo c d n chI u nu a
hay khng. Th f d hI u v sao frong nhu ng dI u kI n nhu fh ,
N CANH I! N 91
mua "ma u" duo c mo I nguo I o kha p noI coI Ia dI u ca nh ba o cu a fro I
v "su f n fh cu a fh gIo I". O MIIan nguo I fa frI u f p kh n c p
h I d ng ca c gIa m mu c. Ca c gIa m mu c fuyn b ra ng "fro I fun
nhu ng do ng nuo c ma f ma u v Ioa I nguo I pha m nhu ng f I I I fa y
dnh. ChI co fh ba ng nhn nhu c, c u nguy n va an chay nhI u
fu n mo I co fh c u xIn duo c chu a fro I khng I p foa a n pha n xu
khu ng khI p cu a mnh".
Nhu ng nguo I dn qua kInh so da hI n f cho nha fho nhu ng
mo n d cu I cu ng. Ho quy su f ha ng gIo II n d c u xIn su fha fhu
cu a d ng foa n nang Ia chu a fro I.
Xua nay, "ma u" roI fu frn fro I xu ng da nhI u I n Ia m nguo I
fa pha I kInh so .
n cu fha nh ph Cafandar o IfaIIa co n nho ma I nga y 14
fha ng ba nam 1813. Chu ng fI xIn nhuo ng Io I cho nha vI f su :
"M f da m my gIng hI n ra fu phia bI n. n frua no da
bao phu nhu ng ngo n nu I In c n va ba f d u cho I p ma f fro I; da m
my y Iu c d u co ma u h ng nha f sau fro fha nh do ru c nhu Iu a.
Cha ng bao Iu fha nh ph da b bao phu bo I m f Io p suong mu da y
da c d n n I nguo I fa pha I fha p do n In o frong nha ... Suong mu
fI p fu c fro nn da y da c hon, va foa n b b u fro I nhu duo c c u fa o
fu sa f nung do v y. Tro I n I s m va ba f d u fru f xu ng nhu ng gIo f
ch f Io ng fo ma u do ma m f s nguo I cho Ia ma u, co n nhu ng nguo I
kha c coI do Ia kIm Ioa I no ng cha y. ChI d n dm khng khi mo I fro
Ia I frong Ia nh, s m cho p mo I fhI".
n fuo ng v dI u da nhn fh y ma nh d n n I dn fha nh ph
khng co n mu n Ia ng ngho nhu ng nguo I co n fInh fa o chu ng mInh
ra ng nhu ng gIo f "ma u" da kh chI Ia bu I mn c u fa o fu nhu ng ha f
khoa ng nho xiu co ma u pho f do ma fhI.
Ca c nha hoa ho c da nhI u I n phn fich nhu ng gIo f mua nhu
fh ; ho pha f hI n fh y frong do co sa f, crm, canxI, sIIIo va ca c
nguyn f hoa ho c kha c. Ca c nha ba c ho c fho I frung c da fu ng
doa n dnh v dI u na y. Va o gIu a fh ky fhu 9, khI co nhu ng fr n
mua chua bf mau do gI ng nhu ma u, m f nha ba c ho c fho I do
vI f: "Ca I ma dn chu ng go I do Ia ma u chI don fhu n Ia hoI duo c
nhu m fh n sa hay ph n do ma fhI". Nhung sau do ng fa vI f
fhm: "N u fu frn fro I roI xu ng ma u fhu c ma khng fh phu
nh n duo c, fh f f nhIu do Ia pho p ma u do y chi cu a fhuo ng d
fa o nn".
Co khI vo I r ng cu ng gy ra nhu ng fr n mua "ma u" "Ia Iu ng".
Va o mu a ho , nuo c do ng o ao h fhuo ng co ma u xanh, dI khI co sa c
nu do : nuo c "d I ma u". "Ma u" do chinh Ia v s ca c Ioa I fhu c v f
va d ng v f nho bo kha c nhau s ng frong nuo c fu . N u mu n nhn
fh y chu ng rIng fu ng con m f fh pha I du ng kinh Iu p. Nhung khI
ca c Ioa I do co s Iuo ng r f Io n fh chu ng Ia m cho nuo c co ma u xanh
nh f dnh. Thuo ng fhuo ng Ia gI ng d ng fhu c v f co ma u do nha f,
do do nuo c co sa c hung do .
Vo I r ng cu n fo I d m nuo c, hu f nuo c In r I sau do fru f
xu ng m f noI na o do o xa duo I da ng mua co ma u h f nhu ma u.
Nguo I fa co n fh y ca bang co ma u frong fu nhIn. Va o fh ky
fruo c, nha bang ha ho c nguo I My Cn khI nghIn cu u ca c bang ha
vu ng AIaxca da fh y ra ng b ma f bang fra I da I su f va I cy s co
ma u hung do . ang co sa c ma u nhu fh Ia do co m f s Iuo ng r f
Io n nhu ng Ioa I fhu c v f duo c go I Ia hoa bang ha . Chu ng sInh
fruo ng o frn ca c fa ng bang vInh cu u.
O ca c vu ng phia ba c, nguo I fa co n fh y ca fuy f ma u do . HI n
fuo ng na y do v s ca c vI khu n nho xiu gy nn, chu ng co kha
nang sInh sa n o frn ma f fuy f. Nguo I fa co n bI f d n ha ng chu c
Ioa I rong do sInh sa n frn da , ca f, frn fhn cy va m f s Ioa I
s ng frn fuy f.
Co m f Ioa I fhu c v f don gIa n nh f Ia fa o CoIufoa. Ioa I fa o
na y khng nhn fh y duo c ba ng ma f fhuo ng, no khng so Ia nh va
co fh mo c fh m chi o frn fuy f. No sInh sa n r f nhanh. Ioa I fa o
na y co ma u do . N u gIo fh I dua phI Ioa I fa o na y fu noI na o do
d n ma f fuy f fh chI sau va I gIo ch fuy f do so fro nn do . Ta o
CoIufoa so bao phu foa n b b ma f fuy f do .
Nguo I fa da fh y ca nh fuo ng hI m co do o AIaxca. M f fhuy
fhu vI f ra ng va o d u fha ng fa m, ca c ca ch d ng fuy f I p Ia nh
ma u do fuoI. Tuy f duo c nhu m ma u khng chI frn b ma f, ma ca
N CANH I! N 93
o d su va I confImof. I u na y duo c gIa I fhich ba ng su hI n dI n
cu a ha ng frI u don v fhu c v f nho nhoI co ma y do na y. uo ng nhu
fuy f b o f do phu In v y ...
Truyc n tbuyc t m t tbicng
Trong kInh fha nh co k ra ng, m f I n o AI C p, b f ngo co
m f dm Ia no : "... bo ng f I da y da c cho phu kha p nuo c AI C p ba
nga y II n. Nguo I fa khng nhn fh y nhau va khng aI ro I kho I ch
frong su f ba nga y".
M f dm da I ba ng ba nga y! Ta co fh d da ng hnh dung
duo c nguo I fa hoa ng so d n fh na o khI ga p hI n fuo ng ky Ia nhu
fh . Mo I nguo I da nhn fh y frong do ca nh fay fru ng pha f cu a fh n
fha nh. AI ma bI f duo c bo ng f I gh go m y co n ko o da I bao Iu.
Va co fh , ma f fro I so cha ng Io ra ng nu a7! Chinh ca c nha ha ng ha I
fu ng ngang do c kha p ca c bI n da k v "bI n suong mu " frn da I
fy duong o vu ng ba n da o CanarI. "Ma f fro I khng Io ra o noI dy.
Ta I do Ia bo ng dm vInh cu u!" - nhu ng fhu y fhu Ia o Iuy n y cam
doan vo I nhu ng nguo I ngho.
Co nguo I fIn va cu ng co nguo I khng fIn ho . Th ma gIo dy
d f nuo c cu a do ng sng NIn vI da I chm da m frong bo ng f I.
O dy na y sInh m f cu ho I quan fro ng va Iy fhu : II u ca c
huy n fhoa I co pha n a nh m f hI n fhu c na o do hay m f dI u g do
hoa n foa n fr n fu c, fu nhIn hay co finh ca ch xa h I da fu ng xa y
ra frn fhu c f va dom Ia I su c s ng cho dI u duo c fuo ng fuo ng ra7
Nhu ng cu chuy n f vo ba ng fri fuo ng fuo ng phong phu cu a con
nguo I, duo c b sung ba ng su huy n bi va b bI n da ng dI qua ha ng
fh ky fn faI va da phuc vu cho nhu ng mu c dich nh f dnh cu a
ca c gIaI c p, va f f nhIn, foa n b nhu ng fruy n fhuy f nhu fh da
va dang khng pha n a nh g Ich su fh f su cu a ca c dn f c. Song
II u chu ng co xu f hI n m f ca ch vu vo khng, cho du chu ng co
hnh fhu c hoa n foa n huy n fuo ng7
Qua Ia f f ca nhu ng quan nI m fn gIa o, ma c du co finh ch f
huy n fuo ng va xuyn fa c, d u mang frong mnh d u n cu a fhu c
f , chu ng pha n a nh do I s ng f p fu c va nhu ng quan nI m cu a dn
f c ma fu do chu ng sInh ra.
Khng c n pha I no I nhI u v vI c m f quan dI m nhu v y
nha m gIa I fhich m f s dI u bi n cu a Ich su Ia I co fh co y nghIa
fich cu c nhu fh na o. u ng, dI u na y na y da duo c cu c s ng kha ng
dnh. ChI co nho d n pha f hI n fha nh Troa cu a SIIman Ia du fh y
dI u do , bo I ko d n duo ng cho ng frong pha f kI n na y chinh Ia
fruy n fhuy f do Hmo k Ia I.
TI nghI ra ng frong nhI u fruy n fhuy f va huy n fhoa I cu a
ca c dn f c dang n gI u m f su kI n Ich su na o do . "HI n dang
f n fa I m f y kI n kha ph bI n nhung saI I m m f ca ch su sa c. -
vI n sI . Rubakp pha f bI u, - cho ra ng ca c fruy n fhuy f |huy n
fhoa I, fra ng sI ca) Ia dI u fhu n fu y ba da f va phu c vu cho ca c
mu c dich gIa I fri. Trn fhu c f , chI c n ba f fay va o nghIn cu u m f
sa ng fa c fruy n mI ng dn gIan b f ky na o frong s ca c fa c ph m
fuong fu Ia fa so pha f hI n ra nhu ng c I ngu n Ich su su sa c,
nhu ng fuy n fruy n Iy gIa I hI n fhu c ro ra ng, d u v f cu a nhu ng
su kI n da fu ng co frn fhu c f . Khng nghI ngo g nu a, nhu ng
fruy n fhuy f Ia ca c d I fuo ng nghIn cu u khoa ho c nghIm fu c
cu a ca c nga nh kha c nhau".
Truy n fhuy f frong kInh fha nh k v "bo ng dm AI C p" co
fh Ia m f vi du mInh ho a cho dI u da no I. Ma c du hI n fuo ng fu
nhIn do duo c frnh ba y nhu m f su ky Ia chua fu ng co , song frong
Ich su nguo I fa da bI f d n nhI u fruo ng ho p fuong fu .
Va o mu a xun nam 1901, frn sa ma c Xahara o chu PhI n I
In m f fr n ba o ca f r f ma nh. M f nga y sau, o fha nh ph TuynIx
su f va I gIo II n co m f da m bu I d fu frn khng xu ng da y da c
d n n I nguo I fa pha I d f do n o frong nha . Va o fha ng muo I m f
nam 1962, gIo mang fu sa ma c ArabI m f Iuo ng bu I Io n d n mu c o
CaIr nguo I fa pha I do ng cu a sn bay, su dI Ia I frn knh Xuy
pha I ngu ng IaI va I nga y. Thoo Io I nhu ng nguo I duo c chu ng kI n,
frong fha nh ph "f I don nhu mu c" - nguo I fa khng fh nhn fh y
duo c ca ngo n fay frn ca nh fay dua ra fruo c ma f!
N CANH I! N 95
... Mu a fhu nam 1938. Nhu ng nguo I dn Nnof o Ia ng
Khanmor - Xd g n vnh ObI fh f nga c nhIn khI fh y va o nhu ng
gIo bu I sa ng fro I fu nhIn f I dI. o ng f I m I Iu c m f fhm da y
da c. Trn fro I xu f hI n nhu ng da m my ma u hung do . Va o muo I
gIo sa ng fro I f I ha n. u fro I va ma f d f khng co n phn dnh
duoc ranh gIo I gIu a chu ng vo I nhau nu a, f f ca duo ng nhu da fa f
ha n a nh sa ng.
Co m f Iu c o phia fy ba c Io ra m f da I sa ng r ng, nhung r I
Ia I bI n dI r f nhanh. ChI sau haI gIo fro I mo I sa ng d n ra, song
a nh sa ng ban nga y du co Ia m nguo I fa vuI mu ng v no co ma u sa c
hung do .
Cha ng bao Iu nguo I fa bI f ra ng nh f fhu c khng Iuo ng
fruo c duo c do da quan sa f fh y frn m f vu ng r ng o mI n ba c
XIbIr frong pha m vI do co ca c fha nh ph udInka va NrInxco. o
Ia g v y7
KhI kha o sa f hI n fuo ng "nh f fhu c" do , ca c nha khoa ho c da
fm duo c Io I gIa I fhich fu nhIn cho cu ho I na y. Nguo I fa nu ra
haI nguyn nhn. M f frong haI nguyn nhn do Ia nhu ng da m
cha y ru ng ma nh. Va I nga y fruo c khI xa y ra hI n fuo ng no I frn, o
mI n !ran da b cha y ru ng. Nhu ng kh I kho I va fro duo c gIo dua
In cao ha ng chu c kIImof va sau do fhoo ca c do ng khng khi
fruy n Ian dI fhoo huo ng dng ba c duo I da ng da m my fh m ma u.
O nhu ng noI da m my do da c bI f da y da c, no cho khu f ma f fro I
va fh Ia bo ng dm "bung xu ng".
KhI phn fich m f s da c dI m cu a hI n fuo ng hI m hoI y,
m f s nha khoa ho c dI d n k f Iu n kha c: va o nhu ng nga y do , m f
da m my bu I vu fru da Io f va o khi quy n fra I d f va pha vo su
Iun chuy n nga y va dm.
Nhu v y nga y nay da co ha ng nga n nguo I duo c fh y "bo ng f I
AI C p", m f hI n fuo ng hoa n foa n gIa I fhich duo c ba ng nhu ng
nguyn nhn fu nhIn.
IINH HON !OI ONC KNH HI N VI
O xu so cu a y tbu c ca tic m tbu c
"Ngay fu fho I xa xua, khI con nguo I co n chua co m f kha I
nI m g v c u fa o co fh cu a mnh va khng bI f gIa I fhich ca c
gI c mo, nguo I fa da dI d n m f quan nI m ra ng fu duy v ca c ca m
gIa c o nguo I Ia hoa f d ng khng pha I cu a co fh ho , ma Ia cu a m f
fm IInh da c bI f na o do f n fa I o frong co fh va ro I bo co fh do
khI con nguo I ch f dI, ngay fu fho I y ho da pha I suy nghI v m I
quan h gIu a fm IInh do vo I fh gIo I bn ngoa I" |Ph. nghon).
Linb b6 n tru o Ja Ja y
Nguo I fa k ra ng xua kIa, nha bun Phmo KrIagIn o VIafca,
n I fI ng foa n fha nh ph v finh fham an va pho ng da ng, r f fhich
nha c dI nha c Ia I nhu ng Io I na y.
- Anh ng I bn ba n an nhu ng fhu chu a fro I gu I fo I nhu fh
na o fh IInh h n cu ng pha f frI n nhu fh , - ng fa gIa I fhich y
fuo ng chu y u cu a mnh. - V Io do ma IInh hn khng o noI na o f f
hon da da y mnh ca ...
Nhu ng bI n Iu n "su sa c" cu a ga bun fhu c ph m y fhu c ra
chI duo c coI Ia chuy n vuI bn cho n fra o fh ky fruo c ma fhI.
Nhung n u fa nho Ia I Ich su cu a Ioa I nguo I fh d da ng fh y ra ng,
xua kIa con nguo I da fu ng hoa n foa n nghIm fu c dI fm noI fru n
cu a IInh h n bi n frong co fh mnh; va khng m f aI nghI ngo v
su f n fa I cu a IInh h n y ca .
Chu "IInh h n" duo c chu ng fa su du ng Iun ma khng h
nghI d n ngu n g c fn gIa o cu a no . NghI v fm fra ng bu n ba
cu a mnh, nguo I fa no I:" Trong fhn fm fI co dI u g do khng
vuI". V nhu ng nguo I v fha f f bu ng, nguo I fa no I: "o Ia m f
N CANH I! N 97
nguo I ha o fm". Chu ng fa go I ca c y nghI mong mu n, ca m gIa c cu a
chu ng fa Ia hoa f d ng fInh fh n, hoa f d ng fm h n. Trong f f ca
nhu ng fruo ng ho p do , fu "fm h n", "IInh h n" khng co m f y
nghI da c bI f na o ma fn gIa o da mang IaI cho no . Co n fhoo ca c
quan dI m fn gIa o fh IInh h n Ia ngu n g c fInh fh n b f dI f
cu a chu ng fa, no duo c fh n fha nh ho a va khng fh nh n fhu c
duo c.
Pha h cu a "ph n fu " bi n y cu a co n nguo I ma nhu nguo I fa
fhuo ng nghI, khng co no fh khng co chinh cu c s ng da m f hu f
frong qua khu xa xI cu a Ioa I nguo I .
... M f nguo I d y kho I gIuo ng frong fm fra ng m y u, kho
chu. V nguo I do , nguo I fa no I :" Anh y da d y ba ng chn fra I".
M f frong nhu ng nguo I cu ng no I chuy n nha c fo I uo c mu n
da f duo c dI u mong uo c cu a mnh. I p fu c anh fa duo c khuyn
ha y nh nuo c mI ng ba I n qua vaI fra I.
- Ma f fra I cu a fI cu ma y Iun, - mf phu nu noI vo Io u. - Co
Io hm nay fI co vI c pha I kho c dy.
- Co n Io ng ba n fay pha I cu a fI cu gI f gI f - fh na o cu ng
nh n duo c fI n! - m f c ba n kha c fra Io I gIo ng vuI vo ...
Tu Iu Ia I sInh ra nhu ng dI u m fin nu c cuo I nhu fh 7
Chu ng sInh ra fu nhu ng fho I xa xua khI con nguo I co n nguyn
fhu y fa o ra frong y fhu c cu a mnh m f fh gIo I huy n fuo ng cu a
ca c IInh h n. Ho fIn ra ng m I nguo I d u co haI "v fh n" - fhI n va
a c, fh n fhI n o g n nguo I bn fay pha I, fh n a c o g n nguo I bn
fay fra I. V v y nguo I fa fIn ra ng: T f ca nhu ng g na m o bn fra I
d u co fh mang Ia I dI u kho chu va faI ho a.
Chinh v v y ma nhu ng nguo I m fin khuyn nh nuo c
mI ng qua vaI fra I, fu c Ia nh va o con quy a c, n u khng no co fh
can fro dI u uo c mu n duo c fhu c hI n. Co n n u ban sa ng ba n d y
"ba ng chn fra I" fh fu c Ia hm do ba f d u duo I quy n Iu c cu a v
fh n a c, ma o ng fa fh du ng mong m f dI u f f do p na o!
Su m fin c xua do da sInh ra nhu ng dI u ba o ngy fho va
ng c ngh ch, va fh f Ia Ia chu ng co n daI da ng s ng d n f n ngay
nay. Ma f fra I va Io ng ba n fay fra I o g n fh n a c, fh co nghIa Ia
ma f fra I kho c, fay fra I da nh m f fI n. Co n o bn pha I fh nguo c
Ia I: ma f pha I ma y - ha y do I nI m vuI, Io ng ba n fay pha I fh y bu n
bu n - cha ng bao Iu nu a so duo c fI n.
AI ma cha ng bI f cu chu c: khng m f ca I Ing na o |Cu na y
nguo I Nga du ng d chu c khI dI san, dI fhI v. v... ch sang fIng
VI f co nghIa Ia : chu c fha nh cng; chu c moI su nhu y ...|N. ). Ca o
dy nu a cu ng co su can fhI p cu a v fh n a c. KhI nhu ng nguo I da n
ng cu a b Ia c dI san, co n da m ko fhu v hnh |f f nhIn Ia fh r I)
ba m fhoo sau ho , nhu ng nguo I fhn va ba n bo fm ca ch da nh Iu a
fh n a c ba ng ca ch ba o ra ng nguo I dI va o ru ng khng h nghI g
d n chuy n san ba n ca .
Co n cu chu c su c kho o cho mo I nguo I ha f hoI r f ph bI n fh
sao7 T fIn khng fhng fha I Ia m cu a chu ng fa da cho ra ng chinh
do Ia Iu c fh n a c chuI va o mu I nguo I. fra nh nguy hI m c n pha I
chu c su c kho o cho nguo I da ha f hoI.
Cu ng c n nha c fo I m f dI u m fin ma ho c sInh, sInh vIn m
fin fhoo: frong khI fhI khng nha f d fhI ba ng fay fra I. o I v fh n
a c, fu c Ia fh n o bn fay fra I so choI xo va ba n fay so ru f pha I
phI u fhI kho nh f...
Chinh nhu ng dI u m fin na y kha c xua kIa Ia m co so cho du c
fIn va o IInh h n v hnh va khng fh nh n fhu c duo c ma fh n
IInh da phu cho con nguo I.
I vo I nhu ng nguo I o mu c pha f frI n fh p, h u nhu m I
hI n fuo ng b f ky cu a fu nhIn d u mang sa c fha I bi n, va d gIa I
fhich cho dI u do c n pha I vI n fo I ca c su c ma nh sIu nhIn.
Nhu ng hI n fuo ng nhu ng f xIu, ch f cho c qua Ia da c bI f Ia Iu ng
va gh go m.
Nhu ng gI c mo cu ng fh f Ia bi n. KhI ngu fhI p dI, con
nguo I co fh "chu du" frong qua khu cu a mnh, ga p Ia I nhu ng
nguo I da ch f, no I chuy n duo c vo I ho v. v... CIa I fhich nhu ng dI u
do nhu fh nao7
N CANH I! N 99
V khng co m f kha I nI m g v hoa f d ng cu a na o, v hI u
bI f r f ko m v c u fa o co fh mnh, f fIn xa xI cu a chu ng fa fIn
rang frong mI con nguo I co m f con nguo I fhu haI gI ng h f Ia
IInh h n. KhI con nguo I ch f dI, IInh h n fu gIa nguo I do . I u na y
cu ng dI n ra frong ca c con choa ng ng f va ca c gI c mo, nhung
nhu ng khI do , IInh h n ro I co fh chI Ia fa m fho I, sau do so fro Ia I.
"Con nguo I fhu haI" cu a chu ng fa Ia m gI khI chu ng fa ng f dI, dI u
do khng aI bI f, song ca c gI c mo Ia I k cho fa v nhu ng cu c "chu
du" cu a no frong gI c ngu cu a con nguo I. Th nhung n u IInh h n,
fhoo Io I cu a Ph. nghon, "frong Iu c ch f Ia I fa ch kho I co fh va fI p
fu c s ng, fh khng co Iy g Ia I nghI ra m f ca I ch f na o do da c bI f
cho no ca . Quan nI m v su b f fu cu a IInh h n da xu f hI n nhu
v y d y, va o frnh d pha f frI n do , su b f fu fuy f nhIn khng
pha I Ia su an u I, ma Ia s ph n khng fh da o nguo c duo c, va fhoo
nguo I Hy Ia p cha ng ha n, r f fhuo ng xuyn duo c coI Ia dI u b f
ha nh fhu c su ".
Nhn fhy hnh bong cua mnh frn ma f nuo c Ia ng, nguo I
nguyn fhu y nghI ra ng ho da nhn fh y IInh h n cu a mnh. u c
fIn do co n duy fr ca khI guong xu f hI n. M f su m fin mo I da
sInh ra: d p vo guong fu c Ia gI f ch f con nguo I fhu haI cu a mInh.
Sau do no bI n fha nh m f dI u frI u duo c nhI u nguo I nho da fIn
fhoo ngay ca by gIo : da nh vo guong fu c Ia sa p fo I so co dI u ru I ro.
O nhI u dn f c da va dang f n fa I nhI u quan nI m v IInh
h n. O chu PhI, nhu ng nguo I da don b f c axuf cho ra ng n u
ca s u "ch p duo c" bo ng cu a nguo I frn ma f nuo c fh nguo I do so
pha I ch f. Nhu ng nguo I Ma IaI fIn ra ng m f nguo I na o do b gI m
In bo ng cu a mnh |fu c Ia gI m In IInh h n v y) fh nguo I do so b
m. N f m fin na y duo c fh hI n r f da c bI f frong m f s fruy n
c dn gIan: ga phu fhu y d c a c mu n gI f nguo I na o do da da nh
ca p bo ng cu a anh fa.
Cu dn frn qu n da o PhIfgI Ia I "IIn k f" bo ng - IInh h n va
pha n a nh - IInh h n Ia m m f. Ca haI fhu y d u s ng frong m f
con nguo I. Nhung bo ng - IInh h n f I fh m so fhoo sang fh gIo I
bn kIa sau khI chu ch f, co n pha n a nh - IInh h n sa ng su a ma
nguo I fa co fh fh y frong Ia n nuo c fInh Ia ng so Iuu Ia I o noI nguo I
do ch f dI.
O c fuo ng fuo ng cu a nguo I Iacuf co n phong phu hon nu a.
Trong nhI u fruy n fhuy f cu a ho co fh k v ba IInh h n cu ng
s ng frong m I nguo I Iacuf. M f IInh h n ro I anh fa frong Iu c ngu ,
va khI nguo I do ngu , no Iang fhang kha p fh gIan, IInh h n fhu haI
co n hI u d ng hon, Iu c na o cu ng Iuo n Io xung quanh, va chI co IInh
h n fhu ba Ia o n, no fhuo ng xuyn s ng frong con nguo I. KhI quy
su fo m m f IInh h n Iang fhang frong dm hoa c phIu da f Iu c ban
nga y fh con nguo I so m va co fh ch f ma c d u IInh h n fhu ba
v n co n Ia I vo I anh fa.
H u nhu f f ca ca c dn f c frn fra I d f d u fIn ra ng frong
Iu c ngu , IInh h n ro I kho I co fh m f fho I gIan. O m f s b Ia c co n
c m da nh fhu c nguo I dang ngu hay chuy n nguo I do sang ch
kha c: IInh h n co fh khng fm fh y chu cu a mnh. Co n nguo I da
do chu My coI vI c bI vo ma f nguo I Iu c ngu Ia nguy hI m ch f
nguo I - khI quay v , IInh h n co fh khng nh n ra chu va so bay
qua, va nhu v y nguo I do so ch f dI khng fInh Ia I nu a.
M f s dn f c Ia c h u co n Iuu fruy n m f su m fin nhu sau
cho d n f n nga y nay: nguo I co bo ng hnh cu a nguo I kha c, fu c Ia co
IInh h n cu a nguo I do , so doa f duo c quy n Iu c bi hI m d I vo I anh
fa. o do ma cu n sa ch ma u nhI m cu a nhu ng nguo I fhoo da o H I
Ia kInh Cran c m vo nguo I cho du duo I hnh fhu c na o dI nu a. V
v y frong gIa o duo ng cu a da o H I d u khng co vo m f hnh nguo I
na o h f.
R f cu c Ia co khng if pho ng doa n kha c nhau v noI fru ngu
cu a IInh h n. Ca c b Ia c hI u chI n ma d I vo I ho , nhu ng cu c gIao
franh vo I ca c b Ia c Ia ng gI ng xa y ra fhuo ng nga y fh cho ra ng
IInh h n s ng frong ma u cu a ho . M f chI n bInh frong fr n da nh
b fhuong va m f nhI u ma u, fh Ia IInh h n cu ng ma u fhoo ra
kho I co fh . Nhu ng nha fu fuo ng kha c Ia I nghI kha c: IInh h n s ng
frong fa khI fa fho . Va IInh h n ro I kho I cu a fh cu ng vo I hoI fho
cu I cu ng cu a nguo I h p h I.
N CANH I! N 101
... o Ia nhu ng quan nI m m fin r f kha c nhau v hnh fhu c
nhung Ia I fh ng nh f nhau v ba n ch f khI ba n v nhu ng fh n
IInh v hnh v a nh va v IInh h n bi n cu a con nguo I. V y co c n
suy nghI d n cu ho I nhu fh na y khng: u Ia su kha c nhau
gIu a nhu ng nguo I da do mu chu o chu My b nhu ng ng chu cu a
Iu c da na y gIam ha m frong vo ng d f na f, vo I nhu ng nguo I quon
bI f dang fhu c su Io so v chI c guong b da nh vo 7
8u6 t m6 t tbo i gian r t Ja i, b6a t J6 ng tm /y cu a c6n nguo i /a
m6 t /inb cu c bi bic m, m6 t cc t tr ng tr6ng kb6a b6 c. V c y cbinb
ta i Jy cbu ng ta g p r t nbic u nbu ng Jic u mc tin kba c nbau nb t
Ja Juo c sinb ra bo i su J6 t na t tu tbu a xa xua.
T t ca m6 i c6n Juo ng Jc u J n Jc n na 6
C n pha I no I ra ng frong s nhu ng hI n fuo ng cu a fhIn
nhIn s ng, khng co g phu c fa p hon Ia nhu ng hI n fuo ng ga n II n
vo I hoa f d ng fm Iy , fInh fh n cu a chu ng fa. Su f m f fho I gIan
r f da I, hoa f d ng fm Iy cu a con nguo I Ia m f IInh vu c bi hI m,
"m f v f fra ng" frong khoa ho c. V v y chinh fa I dy chu ng fa ga p
r f nhI u nhu ng dI u m fin kha c nhau nh f da duo c sInh ra bo I
su d f na f fu fhu a xa xua.
Nhung nga y nay, r f nhI u hI n fuo ng fm Iy da khng co n
Ia bi n d I vo I khoa ho c nu a. Cu ng nhu f f ca mo I hI n fuo ng
kha c frong fu nhIn, chu ng da fm duo c su gIa I fhich fu nhIn,
khoa ho c cu a mnh.
Ca I ma ha ng nga n nam nay duo c con nguo I go I Ia IInh h n,
frn fhu c f Ia hoa f d ng fm Iy cu a na o. T f ca mo I ca m gIa c va
frI gIa c cu a chu ng fa v fh gIo I xung quanh, y fhu c va fu duy cu a
chu ng fa d u Ia k f qua hoa f d ng cu a na o. Khng co hoa f d ng
cu a na o fh khng co fm Iy , khng co y fhu c, va nhu fh co nghIa
Ia khng co ca IInh h n, n u nhu ca c ba n mu n. Na o nguo I ngu ng
Ia m vI c fh y fhu c cu ng bI n m f, foa n b hoa f d ng fInh fh n
ch m du f.
Trong y ho c nguo I fa da nghIn cu u fI mI nhu ng fruo ng ho p
nhu khI na o b f n fhuong, cha ng ha n do b ch n fhuong, na o so
fhI khng Ia m vI c bnh fhuo ng nu a. o do con nguo I m f dI f f
ca nhu ng g duo ng nhu co IIn quan vo I IInh h n cu a mnh: nguo I
do h f ca no I va fuo ng fuo ng.
y gIo chu ng fa d u bI f na o b va fuy s ng, hoa c no I ca ch
kha c, h fh n kInh frung uong, dI u khI n foa n b hoa f d ng cu a
f f ca ca c b ph n frong co fh chu ng fa. Trong do , vaI fro chu y u
fhu c v na o b . Trong m I khoa nh kha c, na o nh n duo c nhI u fin
hI u kich fhich kha c nhau ba o cho bI f dI u g dang xa y ra o bn
frong co fh va frong mI fruo ng xung quanh. Ca c fin hI u na y
d n fu f f ca ca c co quan frong co fh fhoo ca c dy fh n kInh. a p
Ia I fin hI u do , ca c fin hI u m nh I nh dI u khI n hoa f d ng cu a co
fh duo c pha f ra fu na o dI fhoo ca c dy fh n kInh fo I ca c co quan.
M f frong nhu ng nha khoa ho c d u fIn xo bo duo c f m ma n
fh n bi cho phu IInh h n Ia nha fu nhIn ho c nguo I Nga Iva
MIkhaIIvIch Xfsonp. a ng ca c cng frnh nghIn cu u cu a mnh,
ng da mo ra m f frang mo I frong khoa ho c v hoa f d ng fInh
fhn.
NhI u ko da c In a n ho c fhuy f duy v f cu a nha ba c ho c v
hoa f d ng cu a na o. Co n gIa o h I da do I d y a I Xfsonp va o fu vI n
XIvofxkI. fruo ng n I vu cu a Sa hoa ng Ia VaIuop da vI f cng
khaI ra ng cng frnh cu a Xfsonp "Nhu ng pha n xa cu a na o" Ia co
ha I. CIa I fhich frong cu n sa ch ph c p khoa ho c nhu ng hoa f d ng
fm Iy cu a con nguo I ba ng fa c d ng cu a nhu ng a nh huo ng bn
ngoa I d n fh n kInh va ba ng su pha n a nh nhu ng a nh huo ng do In
na o, dI u do co nghIa Ia m f ho c fhuy f mo I fhu a nh n frong con
nguo I chI co v f ch f fhI da duo c dua ra fhay fh cho ho c fhuy f
v su bf fu cua IInh hn.
Cu n sa ch da b c m. Nhung nhu ng ko fruy na fu fuo ng
khoa ho c khng da m k f a n nha ba c ho c. T f ca ca c Iu c Iuo ng fI n
b frong xa h I, sInh vIn, fhanh nIn da doa n k f Ia I xung quanh
Xfsonp, nguo I da d ng vIn ho du ng In d u franh ch ng su ngu
dn. R f co fh phIn foa so da f nhu ng ko ba o v quy n Iu c fn
N CANH I! N 103
gIa o va o fnh fh cu a "ng vua co I fru ng" khng ko m ph n n I
fI ng.
... Chung fa co fh pham I I fruo c chn Iy n u cho ra ng frI
fhu c cu a chu ng fa v na o da kha d y du d dua ra m f bu c franh
foa n dI n v "vu fru " duo I h p so . Na o chu ng fa hoa f d ng ra sao7
Nhu ng qua frnh na o dI n ra, cha ng ha n, sau nhu ng fu ngu "nho
r I" hay "fI hI u"7 Chu ng fa co n chua bI f co ch ro ra ng va fI mI
cu a nhu ng qua frnh do .
Co fh so sa nh cng vI c cu a ca c nha ba c ho c nghIn cu u na o
vo I cuong v cu a nguo I nguo I kha m pha fra I d f fruo c khI co ca c
pha f kI n da Iy vI da I va o fh ky 15 - 17. Th gIo I frong h p so n
gI u frong mnh nhI u dI u bi n d n mu c vI c kha m pha ra chu ng
so fro fha nh su kha I hoa n cu a khoa ho c.
Nhung ca c ba n du ng v I ru f ra m f k f Iu n I ch Ia c na o fu
dI u no I frn. Ca c pha f mInh cu a nhu ng nam va fh p nIn qua
frong IInh vu c sInh Iy ho c fh n kInh da m f I n nu a chu ng fo vo I
chu ng fa m f chn Iy Iu nay: d I vo I khoa ho c, khng h co nhu ng
dInh cao khng fh fo I duo c frong nh n fhu c. Na o nguo I b c I
nga y m f nhI u hon nhu ng bi m f cu a mnh - nhu ng da c dI m d c
da o va nhu ng kha nang ky Ia .
Ngay va o nhu ng nam nam muoI, nho ca c dI n cu c na o nguo I
fa da fhu c hI n duo c m f "buo c nha y vo f va o fh gIo I bi n". No I
m f ca ch don gIa n hon, ca c nha khoa ho c da ba f d u su du ng dI n
d nghIn cu u na o. KhI fa c d ng d n nhu ng vu ng rIng bI f cu a
v f ch f na o ba ng ca c kich fhich dI n |nho ca c dI n cu c r f mo ng),
ho da co duo c m f kha nang fuy f vo I d nghIn cu u xom ca c vu ng
rIng bI f cu a na o Ia m vI c ra sao va chu fra ch nhI m g.
a c sI ph u fhu f fh n kInh Canada !. PonphIn khI m cho
m f nu b nh nhn da dua dI n cu c va o ca c noron fh n kInh o vu ng
fha I duong cu a vo na o. Nu b nh nhn da fra Io I ba ng ... ca c h I u c
fu fho I fho u xa xI, hon nu a Ia I chI fI f d n mu c ma va o Iu c
fhuo ng c fa khng fa I na o nho ra duo c.
Phuong pha p mo I I p fu c duo c vu frang cho ca c nha khoa
ho c. Th f ra, no khng gIu p ho frong vI c Ia m sa ng fo ba n ch f cu a
fri nho , nhung Ia I fo ra r f hI u qua frong nhu ng v n d kha c.
Nhu ng fhi nghI m da duo c fI n ha nh frn d ng v f. Va I p
fu c ca c nha khoa ho c pha f hI n ra nhu ng dI u fh f Iy fhu ; khI fhi
nghI m vo I ca c dI n cu c na o, ho da do fh y nhu ng frung fm fhoa
ma n o frong na o. Ca c d ng v f kha c va khI duo c fhi nghI m da
nhanh chong hIu duo c ca ch Ia m cho mnh fhoa ma n: chu ng da
Ia m dI u do ba ng ca ch n In c n do ng ma ch dI n.
Nha ba c ho c ongad nguo I Ty ban nha da da f duo c nhu ng
k f qua fo Io n. CI ng khI macaca Ia m f Ioa I v f kha hung du . KhI
co aI do cha fay v phia no , I p fu c con khI c ca n ba ng duo c va o
nguo I y. Nhung chI c n du ng do ng dI n fa c d ng va o m f frong
nhu ng vu ng o na o con v f Ia con khI macaca y II n fro nn hI n
Ia nh. Iu c y nguo I fa co fh nho nha ng vu f vo no ma khng Ia m
no n I khu ng.
Sau do nha ba c ho c ba f d u dua do ng dI n fhoo ma y v fuy n
va o na o d ng v f. M f I n, ng frnh dI n cu c d u bo chua fu ng
co fruo c ma f ha ng fram kha n gIa . KhI con v f cha y ra kha n da I,
nguo I ra do n no khng pha I Ia m f vo sI d u bo ma Ia m f nha ba c
ho c vo I m f chI c ma y g do frong fay. Co n ca ch con bo d chu c
buo c, ng n va o m f ca I nu f frn ma y va con bo II n hung fo n Iao
fo I. ongad I p fu c n m f nu f kha c, va con v f dang dIn cu ng
y du ng Ia I ngay fa p Iu , su hung du bI n m f nhanh nhu Iu c xu f
hI n. Sau khI fho o nga m nhn "d I fhu " con bo quay dI.
Trong pho ng fhi nghI m cu a ongad cu ng co nhu ng con v f
kha c. KhI kich fhich vu ng duo I d I fh o mo o, ng pha f hI n ra
ra ng con v f fro nn hung du . Co n gy kich fhich ca I go I Ia fh Iuo I
|fu c Ia vu ng phn b o fhn na o) so Ia m cho con v f hoa ng so va no
bo cha y.
Nha nghIn cu u da fhoo do I khng chI nhu ng con v f rIng
bI f, ma ca ha nh vI cu a chu ng frong b y da n. R f Iy fhu khI quan
sa f xom khI u ng xu ra sao, con khI d u da n cu a m f gIa dnh khI
"da fh" duo c ca m nhu ng dI n cu c na o ch ngu su hung du , va co
N CANH I! N 105
fh do ng ma ch cho nhu ng dI n cu c do ba ng ca ch n c n ga f na m
ngay frong I ng. T f ca ca c fha nh vIn frong gIa dnh khI hI u r f
nhanh y nghIa cu a ca I c n do . ChI c n AII - nguo I fa da f fn cho
con khI d u da n nhu fh - b c I finh "ha ch" cu a mnh Ia m f frong
nhu ng con khI ca I II n n ngay va o ca I c n va su hung fo n cu a AII
bI n dI ngay!
Con nguo I va fm Iy con nguo I fro fha nh gIaI doa n fI p fhoo
frong nhu ng cng frnh nghIn cu u vo I ca c dI n cu c. Nguo I fa fh y
ra ng ba ng phuong pha p na y khng chI co fh fa c d ng d n ca m
gIa c cu a chu ng fa - gy ra su hoa ng so va ha I Io ng, yu fhuong va
cam gI n - ma co n chu a duo c ca c b nh kha c nhau. Nhu ng cng
frnh nghIn cu u do dang duo c fI n ha nh o vI n y ho c fhu c nghI m
InIngraf.
CIa m d c vI n na y Ia vI c sI vI c ha n Im y ho c IIn x N.
khfrva da k v m f b nh nhn. Nguo I na y b m f m f fay
frong chI n franh. Nam fha ng frI qua, nhung duo ng nhu ca nh
fay b m f v dang fI p fu c s ng - no "dau do n" khng chu n I.
Nhu ng con dau nhu fh duo c go I Ia dau a o duo c bI f ro frong y ho c.
u franh vo I chu ng r f kho khan. I n na y, ca c ba c sI quy f dnh
u ng du ng dI n cu c na o. Va nhu ng con dau o ca nh fay khng co n do
vInh vI n bI n dI.
Tr6ng nbu ng mc cung cu a nu tb n Monbcm6Jina
MonhomdIna frong fh n fhoa I Hy Ia p Ia nu fh n fri nho va
d ng fho I Ia mo cu a chin na ng fho ba o fro cho ca c ngh fhu f va
ca c khoa ho c.
Nhu ng nguo I c da I qua Ia hI u r f ro y nghIa cu a fri nho !
T f nhIn, khng co fri nho fh khng fh co khoa ho c, ngh fhu f.
Hon nu a, fnh ca nh cu a m f nguo I b m f fri nho fh f Ia kInh
khu ng.
a n nghI ngo u7 V y xIn mo I ba n do c v dI u da xa y ra vo I
vI c m f fri nho .
Va o nam 1972, gIa dnh XmIf |m f ca I ho ph bI n nh f frn
qu n da o nuo c Anh) quy f dnh dI nghI ca nha o HyIa p. Va o nga y
fhu haI sau khI fo I Afo, ba mo frong gIa dnh khI fInh d y noI
kha ch sa n, nga c nhIn pha f hI n ra Ia ba dang o frong m f can
pho ng xa Ia o m f d f nuo c xa Ia .
KhI haI du a con ba - c u bo MafIn ba y fu I va c u bo Mao
b n fu I - cha y va o pho ng ngu , ba mo kho II c nhn chu ng.
- a y nho Ia I v chu ng r f kho khan, - ng XmIf k . - Iu c
do ba y mang ma ng nho ra ng fI Ia ch ng cu a ba y, nhung d I
vo I haI du a fro fh chu.
Ong ch ng hoa ng h f go I ba c sI. a c sI d n va fIm cho ba
m f II u fhu c an fh n. Ca gIa dnh I p fu c bay v Anh. Ca c ba c sI
qua quy f ra ng nguyn nhn cu a vI c da xa y ra Ia su fhay d I khi
h u. O nuo c Anh ma f mo fh b nh Ia fu kha c pha I qua fhI.
Trong con b I r I, b nh nhn xom xo f ma I ngI nha mnh da
fu ng o hon nam nam fro I. Cu I cu ng ca c ba c sI pha I dua ba fa va o
b nh vI n. Truo c khI fri nho cu a ba fa duo c phu c h I ph n na o,
fho I gIan frI qua khng pha I Ia if.
... Trong fho I gIan chI n franh v qu c vI da I, nguo I fa dua
fo I m f qun y vI n o Mafxova chI n sI Ivanp vo I v f fhuong na ng
o d u. Ca c ba c sI quy f dnh m cho b nh nhn. Ca m duo c fI n
ha nh fha nh cng, nhung khI nguo I chI n sI fInh Ia I, b ng nhIn
anh fa ba f d u no I ... fI ng u c va qun dI fI ng mo do cu a mnh.
Ca haI fruo ng ho p na y pha I chang da bu c ba n pha I suy nghI
v nhu ng bi n cu a fri nho 7 V y co n bI f bao nhIu bI u hI n Ia
Iu ng kho gIa I fhich, dI khI fh m chi khng fh gIa I fhich n I v
hoa f d ng cu a na o ma chu ng fa go I Ia fri nho y.
Chu ng fa cu ng nho Ia I nhu ng fhi nghI m dua d n ca c fho I
quon f p nhI m.
Nha nghIn cu u da f nhu ng con gIun do p va o chI c ch u nho
va ca m dI n n I vo I ch u. Trn ch u froo m f bo ng do n so I d f. KhI
a nh sa ng bu ng In, gIun b dI n gI f va dau do n Ian xu ng.
N CANH I! N 107
M f fho I gIan frI qua, o nhu ng con gIun da hnh fha nh m f
pha n xa co dI u kI n aI cu ng bI f ro :do n vu a b f sa ng In Ia con
gIun da Ian k nh ra khng cho cho d n khI b gI f. Va sau do ba f
d u ca c pha f mInh.
Nhu ng con gIun na y cha ng sa g vI c cho n ca nhu ng anh om
cu a chu ng. I u g so xa y ra n u cho nhu ng con gIun chua duo c
"ho c f p ba ng do ng dI n" an nhu ng con gIun da duo c "hu n
Iuy n"7 K f qua fh f Ia Iu ng: nhu ng con gIun sau khI xoI h f
nhu ng nguo I anh om "fhng fha I" do da na m duo c ro ra ng pha n xa
co dIu kIn kIa.
Co pha I no I g nu a v su kInh nga c cu a nha ba c ho c khI nhn
fh y nhu ng k f qua nghIn cu u cu a mnh. Tri nho duo c ghI Ia I fa I
du do o c p d phn fu co fh duo c fruy n dI cu ng vo I fhu c an.
Nhu ng fhi nghI m na y da da f cho ca c nha ba c ho c khng if
dI u bi n. Ca c fhi nghI m fuong fu da duo c ba f d u frong nhI u
pho ng fhi nghI m. Tu gIun nguo I fa chuy n sang chu f, chIm va
ca .
Chu ng fI so khng fuo ng fhu f Ia I nhu ng fhi nghI m do m f
ca ch fI mI. Chu ng fI chI fhng ba o ra ng frn ba o chi ca c nuo c da
xu f hI n nhu ng Io I kha ng dnh v su f n fa I o na o d ng v f
nhu ng ch f da c bI f mang fri nho . M f frong nhu ng ch f do fh m
chi da duo c ca c nha ba c ho c chI f xu f ra va duo c go I Ia ch f so f I.
Ch f na y Io f va o co fh kha c va cu ng vo I no Ia ca c ky u c frong do
cu ng duo c chuy n sang. Ch f so f I fruy n cho fho su so ha I bo ng
f I, ma c du Ioa I v f na y v n fhich bo ng f I.
o Ia pha f mInh u7 Chu ng fa so khng v I va . Chua pha I v y
du. Nho nhu ng fhi nghI m fI mI hon, hoa ra Ia do qua say m vo I
nhu ng k f Iu n d y hu a ho n, nha nghIn cu u nhI u khI da I y ca I
mong uo c fhay cho hI n fhu c. I u do fhuo ng xa y ra frong khoa
ho c .
Nhung chu ng fa khng fh xoa dI frang do frong Ich su khoa
ho c v na o. u sao frong do cu ng co nhu ng su kI n bu c fa pha I
nghI v v f ch f cu a fri nho .
Nhung hI n nay ca c nha ba c ho c dang franh Iu n khng pha I
v su f n fa I cu a m f v f ch f ky dI u mang frI fhu c, ma v chinh
ba n ch f cu a fri nho . Co haI gIa fhuy f chinh duo c nu ra. M f
frong nhu ng gIa fhuy f do cho ra ng ca c c u fru c phn fu Ia co so
cu a fri nho . Trong fruo ng ho p na y, nhu ng ch f mang fri nho Ia co
fh co v ma f Iy fhuy f. M f gIa fhuy f kha ng dnh ra ng frong qua
frnh ghI nho , ca c f ba o va ca c noron fh n kInh do ng vaI fro chu
y u: con nguo I ghI nho nhu ng du kI n mo I na o do va fh Ia gIu a
ca c noron II n xu f hI n nhu ng m I IIn h mo I.
No I fo m Ia I, frong IInh vu c nghIn cu u fri nho v n co n nhI u
dIu bi n.
M6 n qua /a /u ng cu a tu nbicn
Nhu ng sInh vIn ng I ch f nich gIa ng duo ng Io n da I ho c f ng
ho p XIny khng h cho do I duo c chu ng kI n m f dI u fuong fu .
Nguo I phu nu nho nha n an ma c khIm nhuo ng fu n d fo I do da
"chI n d u" fha ng Io I frong cu c franh dua vo I ma y finh dI n fu v
f c d finh foa n. Ma y finh dI n fu - m f ky quan cu a fh ky 20 - da
khng fh du I kp con nguo I ! SacunfaI vI - nguo I phu nu co
fn nhu v y - va ma y finh dI n fu d u duo c gIao d ng fho I ca c
nhI m vu .
KhaI can b c ba y cu a m f s co ba muoI sa u chu s ;
Nhn haI con s co muo I ba y chu s , chIa fich s do cho m f
s co ba chu s va cho bI f s du Ia bao nhIu;
CIa I phuong frnh ba n s ...
Sau m f va I gIy, fruo c ca ma y finh, vI da fhng ba o k f
qua . V y ma ma y finh co fh sau m f gIo fhu c hI n duo c nhu ng
pho p finh do I ho I haI nam fro I Ia m vI c cu a m f ky su finh foa n...
Ca c fhng ba o v nhu ng nguo I nhu fh xu f hI n frn ba o
chi fh gIo I khng pha I Ia if. Su f nhI u nam, ngh sI fa p ky Arag
da Ia m mo I nguo I pha I nga c nhIn. Nguo I fa k ra ng, m f I n ca c
dI u kI n cu a ba I f p da b Ia m saI Ia c dI m f ca ch c y fruo c khI
gIao cho Arag d xom anh fa xu fri nhu fh na o. VI c na y dI n ra
N CANH I! N 109
o KIop vo I su co ma f cu a m f s nha ba c ho c. M f nha ba c ho c d
ngh Arag khaI can b c aI cu a 485 765 786 891. "Can na y so duo c
khaI khng co du", - v gIa o du no I fI p.
Thuo ng fhuo ng, m f ba I foa n nhu v y d I vo I Arag khng
pha I Ia fo chuy n. Nhung I n na y, cu fra Io I b fr hoa n. "Thua
gIa o su, ng fIn ra ng da nu du ng con s d y chu 7" - "Vng, f f
nhIn r I". Arag fI p fu c finh foa n. Tra n anh fa da I m f m m
hI, anh da mf moI v cang fhang va r f cu c anh no I m f ca ch
bu c fu c: "Thua gIa o su, ng I m r I! Thay cho ba con s su I cu ng
891 pha I Ia 961 mo I du ng. ChI co fh mo I khng co du".
I u g co n dang n na u frong kha nang finh nhanh nhu
cho p gI f kha c fhuo ng y7 Cho d n nay, nhu ng nguo I na y v n Ia bi
n fh f su d I vo I khoa ho c. V sao nguo I na y fri nho r f f f o
nguo I kIa fri nho Ia I f I7 ChI co fh gIa dnh ra ng o dy chu ng fa
dang d ng cha m d n nhu ng co c u na o do na o Ia m nhI m vu ba o
v cho na o kho I qua fa I fhng fIn, kho I nhu ng cu II u ma co fh
khng fh f c n fhI f. Nhu ng co c u nhu fh co fh Ia "ca nh gIa c"
hoa c nguo c Ia I, "Ia m vI c khng ngoI". Trong fruo ng ho p nhu sau,
co fh chu ng fa ba f ga p pha I nhu ng nguo I finh nhanh.
KhI nghIn cu u fri nho , ca c nha khoa ho c da pha f hI n:
fhng fhuo ng o nguo I Io n fu I, kh I Iuo ng fri nho co m f y nghIa
hoa n foa n xa c dnh. N u nu ra 7 - 9 m fI f, chu ca I hoa c con s
kha c nhau, nguo I fa co kha nang nha c Ia I chu ng khng saI so f.
ghI nho 12 m fI f, c n 15 - 17 I n nha c Ia I, co n d Iuu gIu duo c
frong fri nho 24 m fI f, c n fo I hon b n muoI I n nha c Ia I.
Hnh a nh nguo I bnh fhuo ng Ia nhu v y. Co n o nguo I "khng
bnh fhuo ng" fh sao7 Co I Ia "khng bnh fhuo ng" chI frong y nghIa
Ia nguo I do co fri nho kha c fhuo ng. T f nhIn, chu ng fa khng fh
go I nguo I nhu fh Ia khng fro n vo n v fm fh n. Ngh sI pIan
RakhmanInp co m f fri nho v m nha c phI fhuo ng. Nha fha m
hI m nguo I Nga N. P. ProgIvanxkI va nha foa n ho c u c I. OIo
d u co fri nho sIu pha m. R I anh Arag kIa nu a - f f ca nhu ng aI
da fung bIf anh du nho rang do Ia m f nguo I hoa n foa n bnh
fhuo ng. Nhu ng nha ba c ho c da fu ng kI m fra anh nhI u I n.
Trong s do co ca ca c ba c sI fm fh n, da khng h nh n fh y
nhu ng saI I ch da c bI f na o frong fm Iy . Anh Ia nguo I "khng
bnh fhuo ng" chI frong kha nang finh foa n cu a anh.
Nhu ng kha nang finh nh m nhanh hI m co khng pha I Iu c
na o cu ng Ia b m sInh. Va I nam fruo c dy, ba o chi co dua fIn: "Ca
nuo c Ty an Nha xn xao v m f fhanh nIn Ty an Nha co fri
nho phI fhuo ng. o Ia dn IIdadro Ocampo, IInh mu c o fha nh ph
Xan MarIn do rIa. Anh khng chI gIa I nh m nhanh fu c fho I
nhu ng ba I foa n s ho c kho nh f- ca c phuo ng frnh nhI u n s ,
khaI can, finh IgarIf vo I 300 chu s hoa c hon nu a, - ma co n co fh
nha c Ia I b f ky danh sa ch fn nguo I fuy y na o, ba ng k khaI d y
du nhu ng gIa I fru ng x s qu c gIa Ty an Nha, f ng ph nha c
phu c fa p nh f, sau khI da do c chu ng chI m f I n. o c h f m f cu n
sa ch, anh fa co fh nha c Ia I fhu c Io ng cu n sa ch y".
Nhu nguo I fa bI f dn IIdard co duo c fa I ngh do sau khI
anh fa b m nang.
Ca c nha nghIn cu u fri nho co n bI f nhu ng fruo ng ho p kha
nang finh foa n fu c fho I b ng nhIn bI n m f. M f fh n d ng finh
nhanh xu f hI n, fho I gIan frI qua va nguo I y fro nn "nhu f f
ca mo I nguo I". V sao v y7
M f frong nhu ng frong nhu ng Io I gIa I da p co fh IIn quan
d n ca c gIa fhuy f v co ch ba o v co nhI m vu fra nh cho na o kho I
ca c fhng fIn du fhu a. N u co f n fa I m f co ch nhu v y fh b nh
f f hoa c m f nguyn nhn na o kha c co fh Ia m fhay d I finh ch f
hoa f d ng cu a no va , hoa c Ia m kich fhich, hoa c Ia m gIa m y u fri
nho dI.
Cu I cu ng, cu ng c n nha c fo I nhu ng nguo I na m vu ng m f
ca ch hoa n ha o nhI u ngoa I ngu . Nguo I fa da fu ng go I m f frong
nhu ng "fa o v f hI m hoI" nhu v y, CIudop MofxphanfI nguo I
IfaIIa, Ia "hI n fuo ng ky dI u v ngn ngu ". Va dI u do fh f du ng.
Ngoa I nhu ng ngn ngu chu y u o chu u, anh co n bI f fI ng
xfnIa, fI ng CrudIa va fI ng ArmnIa, fI ng HyIa p va fI ng
afu cu ng nhI u fhu fI ng kka c.
N CANH I! N 111
Tri nho cu a con nguo I na y co kha nang fhu nh n m f s r f
Io n nhu ng fu chua bI f. KhI co I n nguo I ra ho I anh: "M f nguo I co
fh bI f bao nhIu ngoa I ngu 7" - anh da fra Io I: "Chu a fro I co fh
bI f bao nhIu fh con nguo I co fh bI f b y nhIu". Nga y nay, m f
cu fra Io I nhu v y co fh b da nh gIa nhu cu fra Io I cu a m f ga
da o du c gIa sa c mu I fn gIa o, nhung h I do , va o d u fh ky 19, s
ph n cu a m f sInh vIn nguo I Ph n Ian co n fuoI ro I frong fri nho
mo I nguo I. Toa xu anh chI v anh ... "da do c ca c ngoa I ngu nhanh
d n n I pha I co su fro gIu p cu a ma quy mo I co fh Ia m duo c dI u
do ".
uo ng nhu ca c nha khoa ho c co f f ca mo I kha nang d
nghIn cu u nhu ng con nguo I nhu fh |n u khng finh d n nhu ng
nguo I dIn). y ngay bn ca nh ba n Ia m f con nguo I s ng - m f
dI u bi n, ba n ha y nghIn cu u anh fa - ha y kI m fra, can va n, fhi
nghI m k f Iu n... Thn I, ma c d u con nguo I na y sa n sa ng d ng
y cho nghIn cu u, d ng y no I ra nhu ng dI u nh f dnh na o do v
mnh, song anh fa khng fh gIu p pha f gIa c ca c co ch sa n sInh ra
fa I ngh hI m hoI do cu a anh fa. Khng fh bo I v chinh anh fa
cu ng khng bI f dI u do duo c fa o ra nhu fh na o!
M f s fh n d ng finh nhanh no I ra ng Io I gIa I ba I foa n hI n
frong d u ho nhu cu fra Io I co sa n v y. Nhu ng nguo I kha c kha ng
dnh duo ng nhu ho "nhn fh y" fruo c ma f mnh foa n b qua frnh
gIa I ba I foa n, va Ia I, f f ca dI n ra r f nhanh, m f pho p finh na y
fhay fh cho p nhoa ng pho p finh kIa, r I pho p finh fhu ba, fhu fu,
va qua m f khoa ng kha c nga n ngu I, fruo c ma f anh ra na y ra k f
qua cu I cu ng Ia Io I gIa I.
Nhu ng nguo I do khng fh no I duo c m f dI u g kha c hon.
Ro ra ng, o dy fa cha m cha n vo I nhu ng qua frnh dI n ra chu
y u frong pha m vI cu a v fhu c - o nhu ng vu ng frong na o ma hoa f
d ng cu a chu ng khng duo c y fhu c chu ng fa m f ca ch fru c fI p.
Va o dy cha ng co g Ia "fro bp bo m Ia u ca " ca . V n dI chu ng
fa co n hI u bI f r f ko m khng chI ba n ch f cu a fri nho , ma ca
"kho chu a" no frong na o. Nguo I fa bI f ra ng, chI co m f ph n hoa n
foa n khng da ng k nhu ng fhng fIn fu bn ngoa I dI va o na o
chung fa Ia co fh da f fo I y fhu c. Song f f ca ph n co n Ia I khng
bI n dI ma duo c Iuu fru du do frong fI m fhu c va o nhu ng dI u
kI n nh f dnh, chu ng co fh xu f hI n frong y fhu c duo I da ng h I
u c, duo I da ng nhu ng hnh a nh fhoa ng qua Io mo hay ro no f.
Hai t ng cu a y tbu c
Con nguo I co fh y nghI v dI u g do ma khng bI f ra ng
mnh dang nghI v chinh dI u do duo c chang7 Co fh .
I n d u fIn, nhu ng su kI n nhu fh da fhu duo c frong ca c
cu c fhi nghI m fhI mIn. Nguo I b fhI mIn nh n duo c I nh ngu
va qun dI f f ca nhu ng g ba c sI fhI mIn no I, nhung cu ng Iu c do
pha I fhu c hI n m f m nh I nh; b n nga y sau va o gIo da dnh pha I
go I dI n cho ba c sI va ho I fham su c kho o cu a ng fa. "I n fhoa I
cu a fI s fh na y, - ba c sI no , - nhung r I anh cu ng ha y qun no
dI".
T f ca d u dI n ra fro f Io f. Su f b n nga y, nguo I do khng
nghI ngo I g d n chuy n fhI mIn, nhung chu ng d m f gIo fruoc
fho I ha n da dnh, anh fa ba f d u fh y h I h p Io Ia ng cho ba c sI:
"Khng bI f ng y o d y fh na o, co dau m g khng7" Anh fa
mu n go I dI n fhoa I ngay cho ba c sI, nhung I p fu c nghI ra Ia
khng bI f s dI n fhoa I.
R I n I Io Ia ng cu fang In. Khng fh fI p fu c ng I Ia m vI c
duo c nu a, anh fa dI d n bn dI n fhoa I va quay hu ho a s dI n
fhoa I m f ca ch ma y mo c. a c sI fhI mIn da fra Io I.
O noI bi m f na o frong na o, fri nho Iuu gIu s dI n fhoa I no I
ra frong Iu c fhI mIn v y7
Thi nghI m na y duo c Ia p Ia I nhI u I n vo I nhu ng nguo I kha c
nhau, va k f qua Iun Iun chI Ia : fI m fhu c cu a con nguo I duo ng
nhu da do c ra nh ro f va o fho I dI m c n fhI f s dI n fhoa I duo c
fhng ba o frong Iu c fhI mIn, nhung sau do da b qun dI.
qun dI do y fhu c chu khng pha I Ia do fI m fhu c. Nguo I
fa co n bI f m f hI n fuo ng kha c co IIn quan d n khu vu c fI m
fhu c. Trong ra p phIm co chI u m f b phIm, nhung o m f s ca nh
N CANH I! N 113
phIm rIng bI f Ia I co d nhu ng do ng chu cha ng IIn quan g d n
n I dung phIm ca , cha ng ha n qua ng ca o m f Ioa I ha ng ho a mo I.
Nhu ng do ng chu xu f hI n va bI n dI frn ma n a nh nhanh d n
mu c nguo I xom khng fI p fhu duo c chu ng. No I ca ch kha c do ng
chu y khng d n duo c y fhu c con nguo I va khng duo c IInh h I
|nhu fa bI f, d m f ca nh phIm na o do co phu d duo c ghI va o y
fhu c, c n pha I nhn fh y ca nh do khng duo I 0,1 gIy). Sau khI
bu I chI u k f fhu c, nhI u nguo I frong s ca c kha n gIa vu a xom
phIm da dI d n cu a ha ng noI co fh mua duo c Ioa I ha ng mo I fhoo
Io I qua ng ca o. Ho dI ma c du khng nh n fhu c ro dI d Ia m g.
O dy co m f Io I gIa I fhich: Io I qua ng ca o duo c na o fI p nh n
o c p d v fhu c, r I sau do no duo c fruy n da f cho y fhu c duo I
da ng nhu ng fin hI u khng ro r f d u fIn.
TI co n nho m f cu chuy n do ca c nha ba c ho c fh ky fruo c
m fa . Co m f nguo I d n m f fh fr n nho na m von bo sng Vonga.
Ong fa nghI Ia I o kha ch sa n, fa ng sa ng ng fa fInh d y frong ca m
gIa c Io u kho hI u. Hm sau ng fa Ia I d y vo I du ca m na ng n v
m f su nguy hI m na o do . M f fu n cu frI qua nhu fh , va m f
I n, khI dI ngu , ng kha ch fro b ng quy f dnh dch ca I gIuo ng
sang go c kha c cu a can pho ng. Va o dm hm y, fr n nha frong
pho ng su p xu ng, m f fhanh d m na ng da roI fru ng ch fruo c do
k chI c gIuo ng.
KhI nguo I fa ho I v sao ng chuy n gIuo ng dI, ng da fra Io I:"
Chinh fI cu ng cha ng bI f nu a! uo ng nhu co aI do fhu c ba ch fI
v y".
KhI y f f ca mo I nguo I d u qua quy f ra ng fhuo ng d da
cu u ng fa. Nhung m f nha khoa ho c d n nghI o vu ng sng Vonga
da quan fm d n "su cu u na n ky dI u" na y va gIa I fhich chuy n
xa y ra fhoo quan dI m khoa ho c.
Kha ch sa n da duo c xy fu Iu, fr n nha c n pha I su a chu a.
Thanh d m frn can pho ng noI ng kha ch fro da fhoa f ch f b mu c
d n mu c co fh su p xu ng b f cu Iu c na o. KhI co nguo I dI o f ng
frn, d m rung In va ku co f ko f. an nga y, ng kha ch fro khng
nh n ra nhu ng m fhanh do , chI co nhu ng fI ng d ng n a o o bn
ngoa I mo I duo c y fhu c fI p nh n. Song ngay ca ban nga y, da c bI f
Ia ban dm, khI f f ca da Im a ng, fhinh gIa c cu a ng fa da fruy n
va o na o fI ng ku co f ko f kho kha ng cu a chI c d m. TI p fu c Ia m
vI c ca frong gI c ngu , na o fI p nh n nhu ng fI ng d ng do frong
n I Io u. Trong fI m fhu c cu a con nguo I da xu f hI n m f y nghI
hoa n foa n fu nhIn ra ng nhu ng fI ng co f ko f do do do a m I nguy
hI m Ia fr n co fh su p xu ng. Nhung y nghI do khng xu f hI n
frong y fhu c, va sa ng sa ng, ng kha ch no fInh d y vo I ca m gIa c so
s f mo h , cho do I m f dI u g do f I f , gh go m. m fI p fhoo,
fI m fhu c ca ng Io Ia ng va Ia I nha c nho v m I do do a, r I do nha c
ng fa c n pha I Ia m g. Cu I cu ng, frong y fhu c da na y ra y nghI
c n pha I chuy n dch ca I gIuo ng.
Nhu ca c ba n fh y, o dy mo I su da dI n ra khng chu f fh n
bi nao.
Nhu ng cng frnh nghIn cu u frong fho I gIan g n dy da
chu ng mInh m f ca ch fhuy f phu c ra ng v fhu c f n fa I frong f f ca
ca c pha m vI hoa f d ng fm Iy cu a con nguo I. Khng finh d n hnh
fhu c da c bI f na y frong hoa f d ng cu a fm Iy chu ng fa fh khng
fh na o hI u duo c fro n vo n ha nh vI cu a con nguo I o nhu ng fnh
hu ng kha c nhau frong cu c s ng.
TI m fhu c Iun Iun co fa c d ng qua Ia I vo I y fhu c, hon nu a,
m I fa c d ng qua Ia I do khng mang finh ch f phu c fu ng. Th f Ia
khng co co so khI kha ng dnh su fh ng fr "fI m dnh", du f khoa f
cu a v fhu c d I vo I y fhu c nhu nhu ng nguo I fhoo fhuy f fh n bi du
mo I sa c vo da va dang vI f; nhung cu ng khng nn nghI ra ng vaI
fro cu a v fhu c frong hoa f d ng cu a na o chu ng fa Ia khng da ng
k , Ia ng u nhIn |v v y fhu f ngu "fI m fhu c" co Io khng fh
duo c coI Ia da f; fu "v fhu c" pha n a nh du ng hon v ba n ch f cu a
v n d )|Trong fI ng Nga, "fI m fhu c" Ia "podsoznaInIo", co n "v
fhu c" Ia "bossoznafoInoo" |N..).
Khoa ho c pha f hI n ra nhu ng f ng mo I cu a ca I chua nh n
bI f duo c frong hoa f d ng cu a na o chu ng fa nhu v y d y. Ho a ra
hoa f d ng y duo c f p frung khng chI o haI "f ng y fhu c", ma ca
haI ba n c u na o d u chIa so vo I nhau nhu ng nghIa vu qua n Iy co
N CANH I! N 115
fh frong nhI u hoa f d ng. O dy no I v pha f mInh mo I cu a ca c
ba c sy ph u fhu f fh n kInh. Thu c ch f pha f mInh do fh f don
gIa n va ky Ia : o m I nguo I chu ng fa fhu c ra co haI na o chu khng
pha I m f.
a n ha y hnh dung haI con nguo I. M f nguo I d ba f chuy n,
Ia m Io I, fh m chi co n khoa c Ia c nu a. ng fho I anh fa fI p fhu r f
f f Io I nguo I kha c, ngho duo c nhu ng Io I no I r f kho kha ng. Nhung,
n u Ia ng ngho, ba n so nh n fh y frong gIo ng no I cu a nguo I do co
m f ca I g do kho chu - gIo ng anh fa don dI u, fo nha f. Th m chi
co vo g do guo ng o p khng fu nhIn. Hon nu a, n u ho I nguo I y
ra ng cu no I do co bI u hI n g - nghI v n, fu c gI n hay vuI suo ng,
fh anh fa so nin Ia ng b I r I.
Nguo I fhu haI hoa n foa n khng gI ng nguo I fhu nh f. Anh fa
khng co khoa no I. Anh fa hI u ko m Io I no I cu a nguo I kha c. Anh ra
fhich dI n gIa I ba ng nhu ng fu ro I ra c, ba ng dI u b , cu chI. No I
chuy n vo I anh fa co vo kho khan v fI p fhoo yu c u ho I so Ia m f
Io I gIa I da p nga n go n, r I Ia I Im Ia ng, fhm nu a, gIao fI p vo I nguo I
do c n pha I nhu vo I nguo I dI c v y: no I kho Ia anh fa khng ngho
fh y. Th nhung gIo ng no I cu a anh fa d ngho. Ngu dI u cu a anh
fa r f ro ra ng.
Kha c vo I nguo I fhu nh f, nguo I fhu haI na y co m f ca p ma f
r f fInh fuo ng. a n fhu d ngh anh fa fm nhu ng dI m kha c nhau
o haI bu c vo Ia anh fa fm fh y ngay I p fu c. Co n nguo I fhu nh f
so khng nh n ra fh m chi ca nhu ng no f kha c bI f I I ngay fruo c
ma f, ngay nhu ng dI u ro r f nhu o m f bu c vo fhI u ca m f ngI
nha hay m f ca I cy.
Ho Ia nhu ng nguo I hoa n foa n kha c nhau... va d ng fho I do Ia I
Ia m f nguo I ma fhI!
Nguo I fa da bI f ra ng m I ba n c u na o dI u khI n cng vI c
cu a rIng mnh. Ma c du f f nhIn chu ng cu ng gIu p nhau frong
nhI u vI c. a n c u na o bn fra I cu a chu ng fa Ia co so cu a fu duy
IogIc, fu duy fru u fuo ng. Co n ba n c u na o bn pha I qua n Iy nhu ng
hnh a nh cu fh .
I u do da duo c pha f hI n nhu fh na o7 Ca c nha ba c ho c da
ho c duo c ca ch "cho dI" na o, fu c Ia "nga f ma ch" m f ba n c u na o
va quan sa f xom ba n c u na o kIa hoa f d ng ra sao. Va Iu c do nguo I
fa hI u duo c ra ng frong m I chu ng fa duo ng nhu co haI con nguo I
vo I nhu ng gIo ng no I kha c nhau, fhinh gIa c kha c nhau va co nhu ng
Iy Iu n kha c nhau.
Trong con nguo I fhu nh f ma chu ng fa da Ia m quon chI co
ba n c u na o bn fra I Ia m vI c, co n o nguo I fhu haI - ba n c u na o
bn pha I.
Th d y, "fm IInh" cu a chu ng fa fro nn phu c fa p d n hu
v y khI nguo I fa ba f d u nghIn cu u no duo I ng kinh hI n vI,
frong ca c pho ng fhi nghI m khoa ho c. Cha ng nhu ng no d ng fho I
na m o haI f ng kha c nhau ma co n co haI khun ma f kha c nhau
nua.
KhI nghIn cu u hoa f d ng cu a ca c ba n c u na o, ca c nha khoa
ho c da chu y d n ca nhu ng fhay d I frong fm Iy . N u ba n c u na o
bn fra I na m quy n dI u khI n fm Iy fh fm fra ng con nguo I f f
In, con nguo I fro nn nI m no va yu do I hon. KhI ba n c u bn
pha I ba f d u chI huy fh du ng ho ng mong do I m f ca I g f f do p.
Kho ma fa ch duo c con nguo I na y kho I nhu ng suy fu u u f. y, c I
ngu n ca c fm fra ng cu a chu ng fa n gI u o nhu ng du...
Tri nho co da ng kha c nhau o na o nguo I duo c "cho dI", a n
c u bn fra I Iuu gIu cha c cha n kh I Iuo ng ca c frI fhu c Iy fhuy f ho c
duo c o fruo ng. N u d ngh con nguo I chI co ba n c u fra I Ia m vI c
pha I ghI nho nhu ng hnh co da ng khng d u fh anh fa khng fh
nho n I. Nguo c Ia I, nguo I chI co ba n c u bn pha I hoa f d ng d
qun dI ngay nhI u frI fhu c fhu Iuo m duo c frn gh nha fruo ng,
ghI nho r f ko m nhu ng Io I vu a no I, nhung nho r f f f nhu ng
khun hnh duo c xom fh m chi ca c hnh co da ng ky khu nh f.
NhI u nha ba c ho c n I fI ng nga y nay cho ra ng vI c nghIn
cu u na o "cho dI" Ia m f frong nhu ng nhI m vu quan fro ng nh f
cu a khoa ho c. Ho da nhn fh y ro o chn fro I nhu ng pha f mInh co
fh fro fha nh v cu ng kInh nga c.
N CANH I! N 117
Cbu ng ta ba n cc tru c gia c
Nguo I fa da ba n qua nhI u v fru c gIa c! Nguo I fa go I no Ia
"IInh ca m", "du ca m". va "ca m gIa c da c bI f"... Th m chi nhu ng
nguo I gIu I p fruo ng duy v f r f vu ng cha c cu ng nhI u khI c ga ng
va ch ro finh ch f Ia fhuo ng va bi n cu a fru c gIa c. "Tru c gIa c", hay
nhu dI Iu c co n duo c go I Ia gIa c quan fhu sa u, - ca c fa c gIa cu n
sa ch "Nhu ng bi m f cu a fIn doa n" A. IIapxkI va V. IIxIokIn
vI f, - Ia m f da c finh ky Ia cu a con nguo I. Hoa n foa n ca ch dy
khng Iu, ca c nha fm Iy ho c mo I ba f d u nghIn cu u m f ca ch
nghIm fu c hI n fuo ng na y. Co fh dy Ia b c cao nh f cu a fu duy
con nguo I, Ia ho p fh cu a f f ca ca c frI fhu c hoa c da duo c Iy gIa I,
hoa c da Ia ng Io fhm nh p va o fI m fhu c cu a chu ng fa ma chu ng
fa fhu nh n duo c frong cu c s ng, ho p fh cu a foa n b fhng fIn dI
fruy n cu a ca c fh h duo c fruy n va o na o, cu a foa n b nhu ng ca m
gIa c cu a con nguo I ..."
NhI u b c fri fu I I Ia c cu a Ioa I nguo I da nu b f y nghIa fo
Io n cu a fru c gIa c frong sa ng fa o cu a ho . Cof va Anhxfanh, Caux va
Poanhcar, SInIo va d ... da fu ng vI f v dI u do ... KhI k
chuy n vI f ca c ba I fho nhu fh na o, Cof fhu a nh n : "TI khng
h co fu fruo c nhu ng kha I nI m va du ca m na o v nhu ng ba I fho
y, nhung I p fu c chu ng xm chI m fri na o fI va do I ho I fh hI n
ngay I p fu c, d n mu c Ia fI pha I ghI Ia I nhu ng ba I fho y m f ca ch
khng fu gIa c ngay fa I ch nhu nguo I m ng du".
Co n nha foa n ho c n I fI ng nguo I Pha p A. Poanhcar fh nho
Ia I, m f I n ng khng fa I na o gIa I duo c m f ba I foa n. V khng
gIa I duo c no , ng bo dI choI. Io dI nhIn Ia khI dI duo ng ng da
qun ba ng mn foa n ho c. f nhIn, fh f hoa n foa n b f ngo , frong
do ng xu f hI n y nghI v ca ch gIa I ba I foa n Ia m ng pha I Iao fm
kh fri. Io I gIa I xu f hI n fh f b f ngo , ma c du ng khng nghI fo I
ba I foa n do .
Trong vI c da nh gIa fru c gIa c, fa Iun d da ng nh n fh y con
nguo I du ng frn I p fruo ng fh gIo I quan na o. N u fru c gIa c duo c
frnh ba y vo I fa nhu Ia "su Ioo sa ng fu frn cao", nhu m f kha
nang "da f fo I chn Iy " khng fh gIa I fhich duo c ba ng nhu ng quy
Iu f fu nhIn, fh co fh khng co n nghI ngo g nu a, fu dy da ba f
d u con duo ng d n fo I su fh n bi. Va c n pha I no I ra ng chinh
frong IInh vu c na y cu a fm Iy , frong nhu ng fha nh cng va pha f
mInh cho I Io I, b f ngo , frong su sa ng fa o b f ngo cu a IInh ca m, co
nhu ng su kI n ma su f bao fh ky c n duo c coI Ia khng gIa I fhich
duo c d I co I nhu ng ko ba o v cho "nhu ng su c ma nh sIu nhIn".
o I Io fh gIo I frong h p so qua Ia r ng Io n va phu c fa p kha c
fhuo ng.
ChI co hI n nay mo I ba f d u vI c pha f frI n nhu ng co so khoa
ho c fu nhIn frong foa n b f ng fh fu duy cu a chu ng fa. NhI u
dI u frong v n d r f Iy fhu na y cu a nh n fhu c co n n na u su xa;
h u nhu chu ng fa co n chua ro , chua hI u duo c nhI u v co ch cu a
nhu ng gIa I pha p do fru c gIa c dua ra. Nhung by gIo da khng co n
fha I d bo ma c khng nghIn cu u nhu ng g IIn quan d n fru c gIa c
va d cho nhu ng nguo I su ng ba I fh n bi "fha h I ng ha nh" nu a.
VI c chu ng fa hI n nay da ba f d u bI f v hoa f d ng cu a fI m
fhu c da no I vo I fa m f dI u: nhu ng "IInh ca m" khng pha I roI fu
fro I xu ng vo I con nguo I. Tru c gIa c ga n bo r f cha f cho vo I nhu ng
frI fhu c va ky nang duo c fI p nh n fu fruo c, vo I kInh nghI m da
duo c fich Iuy va vo I IgIc cu a fu duy, fu c Ia vo I nhu ng qua frnh
fm Iy hoa n foa n co y fhu c. ChI co frn co so nhu v y, nhu ng "y
fuo ng cho I Io I" mo I co fh na y sInh ra frong fri o c, dI khI hoa n
foa n b f ngo frong Iu c nghI ngoI chu khng pha I Ia khI nha ba c
ho c, nha van hay nha sa ng ch dang suy nghI v v n d cu a mnh
bn ba n Ia m vI c.
Nhung "pha f hI n fri fu " nhu fh chI no I In m f dI u Ia
nhu ng qua frnh fu duy dI n ra frong fI m fhu c co fh dI khI gIu
vaI fro fo Io n nhu fh na o frong do I s ng cu a chu ng fa. KI n fhu c,
kInh nghI m cu a con nguo I ca ng nhI u bao nhIu fh nhu ng gIa I
pha p du ng da n fhoo fru c gIa c ca ng co fh xu f hI n fhuo ng xuyn
by nhIu.
Co fh mInh hoa y fuo ng do ba ng m f vi du . Truo c khI phI
d I ma y bay c f ca nh, fho ma y da kI m fra hoa f d ng cu a ca c d ng
co va cho pho p bay. Nhung khI ca c phI cng vu a bay In, b ng m f
N CANH I! N 119
su Io nga I mo h na o dy da choa n h f y nghI cu a nguo I fho ma y
do . Va qua nhIn, cha ng bao Iu sau m f chI c ma y bay pha I ha
ca nh ba f bu c v d ng co fru c fra c. N u nhu fIn va o du ca m fh n bi
fh co fh k f Iu n ra ng o dy, frn fhu c f khng fh na o Ia I
khng co su nha c nho fu du do frn fro I. Thu c ra, f f ca da duo c
gIa I fhich fh f don gIa n. KhI kI m fra, nguo I fho ma y da pha f hI n
ra ca c fru c fra c na o do frong hoa f d ng cu a d ng co o m f chI c
ma y bay. Nhung nhu ng d u hI u cu a ca c fru c fra c y nho d n n I
chu ng khng fh fo I duo c y fhu c cu a nguo I fho ma y, anh fa chI
IInh ca m pha f hI n ra chu ng, nhung sau m f khoa ng fho I gIan
nga n ngu I, na o da dua d n y fhu c m f y nghI ra ng ma c d u ma y
bay da bay In khng frung, nhung d ng co co dI u g do chua n.
Y nghI do "khng co hnh ha I" ro r f nn da sInh ra frong y fhu c
nguo I chu fra ch nhI m kI m fra ca c d ng co m f n I Io u kho gIa I
fhich, y Ia du ca m v m f su f I f na o do va co fh Ia ca m f faI
hoa ...
TI mu n d n ra o dy fhm m f y kI n v fru c gIa c. I n na y
Ia cu a m f nguo I co ngh nghI p hI m co va nguy hI m. o Ia m f
chI n sI fnh ba o X vI f, da I fa C. Inp, nguo I co h I ky dang
frn ba o "Tu n I " nam 1970. To ba o na y da dang ba I pho ng v n
ng cu a pho ng vIn ba o A. pxop.
y Ia doa n frich frong bu I no I chuy n do .
-... TI fIn nhu ng ca m gIa c cu a rIng fI nhI u hon nhu ng g
ghI frong ca c ba n fham do y kI n va Iy Ich. TI r f fu fIn frong y
kI n cu a mnh v mo I nguo I kha c, va n u fI da co y kI n du f
khoa f v m f aI do fh chI co chinh nguo I do mo I co fh Ia m fhay
d I y kI n y. Va khng co aI kha c co fh Ia m duo c dI u do . Hoa c Ia
nguo I fa so fa n fu ng y kI n do h f Io I, hoa c nguo c Ia I nguo I fa so
quo fra ch no .
- V y d ng chi fIn va o su du ng da n frong fru c gIa c cu a mnh7
- Chin muoI ph n fram. Va fI khng h fh y dI u g fh n bi
frong vI c y ca . TI fIn cha c ra ng khI na o khoa ho c nghIn cu u
v n d na y fh f nghIm fu c, nguo I fa so dua fru c gIa c va o nhu ng
qua frnh fI m fhu c na o do dang dI n ra frong o c chu ng fa; nhu ng
qua frnh do khng duo c pha n a nh va o frong y fhu c, khng duo c c
dnh Ia I frong fri nho , nhung chu ng fich Iuy fhng fIn c n fhI f o
m f f ba o nho na o do ma gIo dy chu ng fa khng co n nghI ngo g
v su f n fa I cu a nhu ng f ba o nhu fh . Va o gIy phu f c n fhI f,
na o sa n sa ng nhanh cho ng dua fhng fIn do ra d ca nh ba o fa v
m f hI m hoa ... I vo I nguo I chI n sI fnh ba o, m f fru c gIa c pha f
frI n cao Ia v cu ng c n fhI f...
Kho I c n pha I no I, da I fa Inp hI u r f ro y nghIa cu a fru c
gIa c frong cng vI c cu a con nguo I ma m f buo c dI khng ca nh
gIa c, khng duo c suy nghI chinh cha n d u co nguy co d n d n fh f
ba I...
N CANH I! N 121
CIC NC! VA MOT NCA N CI C MO
Tbc gio i, noi m6 i ca i Jc u c6 tbc xa y ra
... Nha c sI IfaIIa CIudop TarfInI s ng va o fh ky 18, Ia nguo I
mang d u n cu a fho I da I ng. Ong fIn va o su f n fa I cu a da ngu c
va fhIn duo ng. M f I n, duo I a nh huo ng cu a nhu ng y nghI v su
fru ng pha f o "fh gIo I bn kIa", ng da mo fh y quy su d n xIn ng
nh n va o da n nha c cu a mnh. "Nhung fI chI c n nhu ng nha c cng
choI vI c m fhI" - nha c sI ru f ro fra Io I. "V sao nga I Ia I nghI ra ng
fI khng bI f choI vI c m7" - chu nhn ng cu a da ngu c fra Io I.
Ca vo ngay I y cy da n va ba f d u choI. Ngay khI nhu ng ho p m
d u fIn vang In, TarfInI da qun pha f n I kInh so fruo c v kha ch
dm hm khu ng khI p y va ng h f su c Ia ng ngho.
TI ng nha c da quy n ru ng. TInh d y Iu c sa ng nga y, ng
mau ma n ghI Ia I nhu ng g da ngho fh y va o s cho p nha c. Va ng
da f fn cho sa ng fa c d y Ia "Xnaf cu a quy su ".
o Ia ba n Xnaf n I fI ng nh f frong ca c sa ng fa c cu a nha c sI
CIudop TarfInI.
Trong vo ng fay cu a fh n Morph
Co v va n nhu ng dI u m fin IIn quan fo I gI c ngu va gI c
mo. khng pha I v co ma fh n fhoa I c Hy Ia p, fh m chi co n co ca
m f v fh n da c bI f Ia fh n m ng - Morph. Con nguo I fhI p dI va
nh p va o vuong qu c cu a fh n. V v y ma f f ca d u xa y ra frong
gI c ngu !
Qua Ia co r f nhI u dI u bi n frong d f nuo c cu a nhu ng gI c
mo. Cu chuy n vu a k hoa n foa n khng pha I da Ia Ia Iu ng nh f.
Cha ng ha n, ba n so no I g v gI c ngu nhu fh na y. Nha ba c ho c
nguo I Pha p A. MorI da mo fh y mnh o ParI frong nhu ng nam n
ra cu c ca ch ma ng vI da I khI ng fro fa I m f kha ch sa n fInh Io . o
ngu n g c quy f c, ng da b k f f I pha n qu c va b xu fu hnh.
Trong gI c mo, ng da n m fra I r f chI fI f nhu ng gIo phu f cu I
cu ng fruo c gIo xu fra m: na y dy, nguo I fa d n ng qua nhu ng
duo ng ph , dn chu ng ku ga o fa n fhuo ng ba n a n... r I qua ng
fruo ng noI doa n d u da I da duo c b fri, ba n a n fu hnh duo c fuyn
do c... Ko sa p su a b ha nh quy f buo c In bu c va quy xu ng. Iuo I
dao s p xu ng, MorI ca m fh y ro ra ng m f ca ch kInh khu ng va
ng fInh d y.
M f chI fI f frang fri frn fha nh gIuo ng roI xu ng da Ia m ng
fInh gI c.
I u g xa y ra v y7 Ca I ma frong hI n fhu c dI n ra m f va I
gIo fh nguo I ngu m co fh fh y frong va I chu c gIy.
Nguo I fa co fh k v gI c ngu cu a m f nha soa n kch, do qua
m f mo I da fhI p dI frong bu I dI n vo kch cu a mnh. Trong gI c
mo ng da xom ca nam ma n, xom dI n xu f cu a dI n vIn va fh y
nam fI ng v fay cu a kha n gIa . Vo kch k f fhu c, va fa c gIa vo dI n
duo c chu c mu ng fha nh cng, ng fInh gI c va fh y frn sn kh u
chI mo I ba f d u ca nh m f. Hoa ra Ia nha soa n kch mo I fhI p dI co
va I phu f.
Co nhu ng gI c mo ma nhu ng nam fha ng da I da ng da ng cu a
cu c do I da dI n ra frong m f khoa ng fho I gIan r f nga n ngu I
frong o c nguo I dang ngu . Trong gI c mo, chu ng fa fI n ha nh
nhu ng chuy n du Ich xa xI, chu ng fa fh y Ia I mnh frong nhu ng
nam fho u, nhu ng nam fho I sInh vIn, nhu ng nam chI n franh...
Cha ng co dI u g Ia Iu ng o dy ca . o I nhu ng hnh a nh Iuo f qua
frong fri na o khI mo chI Ia nhu ng hnh a nh frong y nghI, ma aI da
do duo c f c d cu a qua frnh suy nghI7
Song chu ng fa ga p m f dI u bi n kha c, r f hI m co frong
gI c mo cu a MorI. Tu nhIn hon ca Ia ra fhu gIa dnh ra ng chI fI f
frang fri roI da gy nn gI c mo do , fh nhung chI fI f do da roI
xu ng va o fho I dI m MorI mo fh y doa n cu I cu ng khI ng b ha nh
quy f. Va MorI da fInh d y ngay I p fu c. Ma ngay fruo c do ng fa
da fh y r f chI fI f f f ca nhu ng g dI n ra fruo c khI a n fu hnh
duo c fhu c hI n. CIa I fhich fh na o dy v gI c mo Ia Iu ng nhu fh 7
N CANH I! N 123
I u bi n v gI c mo cu a MorI nga y nay v n co n Ia dI u bi
n ...
Mn khoa ho c nghIn cu u nhu ng qua frnh dI n ra frong y
fhu c chu ng fa khI ngu co n r f non fro . M f frong nhu ng fa c ph m
khoa ho c nghIm fu c d u fIn "Thi nghI m xy du ng Iy fhuy f v
gI c mo" duo c vI f va o nam cu I fh ky 18. Ta c gIa cng frnh na y,
ba c sI Nudp k v nhu ng fa c d ng ngoa I ca nh co a nh huo ng nhu
fh na o d n ca c gI c mo. Ong d n ra m f vi du sau: Nguo I fa nho
va I gIo f nuo c va o mI ng m f nguo I dang ngu na m ngu a ha mI ng;
nguo I do II n xoay sang na m s p xu ng va ba f d u khua khoa ng
chn fay fhoo nhu ng d ng fa c boI. Anh fa mo fh y roI xu ng nuo c
va dang c ga ng boI va o bo .
Trong mo I fruo ng ho p, ca c gI c mo d u pha n a nh cu c s ng
cu a chu ng fa, nhung chu ng pha n a nh r f saI Ia c. Su u c ch cu c b
vo da I na o dI n ra frong Iu c ngu da ca n fro kha nang fu duy du ng
da n cu a chu ng fa. I u na y gIa I fhich v sao frong gI c ngu , chu ng
fa khng nga c nhIn vo I nhu ng gI c mo ky cu c nh f.
KhI m f nguo I dang ngu , y fhu c cu a anh fa duo ng nhu IuI Ia I
phia sau va nhuo ng h f quy n cho fuo ng fuo ng. Trong na o nguo I
dang ngu , b f gIa c pha f hI n In nhu ng bu c franh kha c nhau v
qua khu va hI n fa I: nhu ng y nghI, nhu ng hnh a nh - f f ca nhu ng
g nguo I do da fh y da ho c hoa c da ngho m f khI na o d y, nhu ng g
da fu ng Ia m nguo I do xu c d ng. T f ca nhu ng dI u do fr n I n
nhau nhI u khI fa o nn ca c gI c mo huy n fuo ng Ia Iu ng nh f.
Ca c gI c mo co n co m f da c dI m r f Iy fhu . No b c I duo I
da ng nhu ng hnh a nh fru c quan ro r f. N u frong gI c mo chu ng
fa nho Ia I nhu ng nguo I ba n cu cu a mnh fh ho hIn In fruo c ma f
chu ng fa nhu nhu ng con nguo I s ng d ng. T f ca nhu ng g chu ng
fa fh y frong mo d u co vo nhu fh f su va da n fra I fruo c ma f.
KhI chu ng fa fhu c, b f ky su v f g cu ng Ia m f su kich fhich
ma nh hon Ia h I u c v su v f do . Co n frong Iu c ngu , m f h I u c
kich fhich y u cu ng ba f d u fa c d ng nhu m f kich fhich ma nh.
KhI nho fo I m f su v f na o do , chu ng fa fh y no nhu fh no dang
co o fruo c ma f fa v y.
Thuo ng chu ng fa v n duo c ngho fh y nhu ng cu:"V sao fI
Ia I mo fh y fh nhI7! Chua bao gIo fI nghI, fI do c hay ngho fh y
m f ca I g da I Ioa I - v y ma b ng dung fI Ia I fh y no frong mo!"
N u nhu m f nguo I nhI m fho I m fin fh nhI u khI sau gI c
mo nguo I do Ia I nghI ngo I ra ng gI c mo du pha I Ia ng u nhIn. Va
no da fIn doa n m f dI u g d y.
Tuy nhIn, n u suy nghI nghIm fu c va Ia nh ma nh fh d
da ng hI u ra ng frong m I gI c mo, cho du no Ia Ia Iu ng, bi n d n
fh na o dI nu a, cu ng d u chI co nhu ng g da duo c fri na o fI p fhu
m f ca ch co y fhu c, hoa c v fhu c frong fra ng fha I fInh fa o khng
ngu ma fhI. Khng pha I bao gIo chu ng fa cu ng nho ra nhu ng g
da xa y ra frong fho I fho u xa xI. Song nhu ng su kI n hay kI n
fhu c fu ng b Ia ng qun Ia I fhuo ng xu f hI n m f ca ch hoa n foa n
b f ngo frong gI c mo..
"Su k f ho p Ia fhuo ng cu a nhu ng n fuo ng fhuo ng fnh quon
fhu c - da co I n nha sInh Iy ho c Nga vI da I I. M. Sofsonp dnh
nghIa nhu v y v nhu ng gI c mo cu a chu ng fa. Hnh fuo ng na y
pha n a nh ro ra ng da c dI m quan fro ng cu a gI c mo: khng fh
fhy duoc frong mo nhung g chua fung duoc nao fIp fhu. ChI
nhu ng g m f khI na o do da d Ia I d u v f, cho du Ia fhoa ng qua,
frong f ba o fh n kInh na o mo I co fh phu c h I, hI n ra frong y
fhu c duo I da ng hnh a nh ro ra ng frong mo. No I ca ch kha c, frong
Iu c ngu , y fhu c co fh moI ra fu kho fa ng fri nho nhu ng g da fu ng
duo c dua va o do m f khI na o d y.
Khng fh na o I y duo c fu kho do nhu ng g khng co o do .
Cha ng ha n, nguo I fa bI f ro ra ng nhu ng nguo I mu b m sInh so
khng fh na o mo fh y duo c nhu ng hnh a nh fh gIa c.
Nbu ng pbn tu cu a gi c ngu ca cu a su tbu c gi c
hIu su sa c hon v gI c ngu va nhu ng gI c mo, f f nhIn
Ia fa c n pha I fhm nh p va o chinh co ch cu a gI c ngu . I u do
dI n ra frong co fh khI chu ng fa dang ngu 7
N CANH I! N 125
ChI ca ch dy khng Iu, khoa ho c mo I co fh fra Io I duo c cu
ho I gI c ngu Ia g: do Ia su nghI ngoI cu a ca c f ba o fh n kInh vo
na o. No I chinh xa c hon, do Ia qua frnh u c ch fu v , qua frnh na y
bao fru m ca c f ba o - ca c noron cu a vo na o va Ian fruy n d n fo I
nhu ng vu ng su hon cu a na o. KhI do , ca c noron ch m du f vI c da p
Ia I nhu ng fin hI u kich fhich va chu ng o frong fra ng fha I u c ch .
Nhu v y, ca c f ba o cu a vo na o chu fra ch nhI m da m ba o gI c
ngu . Nhu ng cng frnh nghIn cu u mo I dy cu a ca c nha ba c ho c da
pha f hI n ra m f bu c franh co n phu c fa p hon nhI u.
C n b n muoI nam fruo c, nha ba c ho c X vI f P.K.AnkIn
pha f bI u m f y fuo ng: cu ng vo I ca c f ba o cu a vo na o, ca c b ph n
cu a na o b duo I vo na o cu ng fham gIa va o co ch cu a gI c ngu . Ca c
cng frnh nghIn cu u da cho fh y du ng Ia nhu v y. TI n ha nh fhi
nghI m frn ca c d ng v f b c cao, ca c nha khoa ho c du ng do ng
dI n kich fhich nhu ng vu ng su cu a na o. Va ho fh y d ng v f
chm va o frong gI c ngu . CI c ngu say d n ca va o Iu c fhn na o
|nhu fa bI f, frong na o b co ca c ba n c u da I na o, fI u na o va fhn
na o g m fhoI na o, frung gIan va gIan na o) b fa ch ra kho I ca c ba n
c u da I na o.
Nguo I fa da bI f ro ra ng chinh fa I dy, o fhn na o co m f co
ch na o do fa o nn gI c ngu . Nhung d y Ia co ch na o7 Cu fra Io I
da duo c fm ra khI nguo I fa ba f d u nghIn cu u hoa f d ng cu a c u
fao IuoI cua fhn nao - fu c Ia fh Iuo I |chu ng fI da no I v ch f na y
o ca c ph n frn). Th ra fh Iuo I fI p nh n f f ca ca c fa c nhn kich
fhich fu mI fruo ng bn frong va bn ngoa I, va sau khI fI n ha nh
xu Iy , no gu I ca c fa c nhn kich fhich y fo I ca c f ba o o vo ca c ba n
c u da I na o va gIu p chu ng chu n b fI p nh n fhng fIn.
Chinh fh Iuo I dom nang Iuo ng d n cho ca c noron cu a vo na o,
dI u do Ia m cho co fh duo c fInh fa o. CI ng nhu nha ma y dI n, fh
Iuo I ba o da m cung c p nang Iuo ng cho "fha nh ph noron" - fu c Ia
na o, va khI ca f "c u dao", fha nh ph fhI p dI.
Nguo I fa cu ng da fm duo c ra nhu ng ngu n nuI cu a fh Iuo I.
o chinh Ia ca c co quan ca m gIa c va m f s ch f: khi cacbonIc, ca c
hocmn, ma u fhu a ch f dInh duo ng. Ca c nha khoa ho c co n pha f
hI n ra nhu ng ch f km ha m hoa f d ng cu a ca c f ba o fh Iuo I,
nghIa Ia co fa c du ng gy ngu . NhI u Ioa I fhu c m cu ng fhu c v
ca c da ng ch f na y.
Nhu ng pha f mInh mo I da mu fhu n vo I m f s su kI n duo c
xa c I p fruo c dy. No I rIng, ca c fhi nghI m cu a nha ba c ho c Thuy
sI Chox da cho fh y "frung fm cu a gI c ngu " khng pha I Ia fh
Iuo I, ma Ia duo I d I fh. C n pha I xa c dnh xom aI du ng. Nhu ng
cng frnh nghIn cu u fI p fhoo da d n ca c nha khoa ho c d n k f
Iu n: M I IIn h gIu a ca c f ba o vo na o va ca c f ba o fh Iuo I phu c
fa p hon nhI u. Vu ng duo I vo cung c p nang Iuo ng cho vo na o,
nhung vI c cung c p do chu su kI m soa f cu a ca c noron vo na o.
Ca c noron na y fu dI u chInh, khI na o chu ng c n nang Iuo ng va c n
bao nhIu, chu ng quy f dnh cho fh Iuo I Ia m vI c h f cng su f
hoa c fa m fho I nga f ma ch no .
Ca c noron vo na o co n fa c d ng d n hoa f d ng cu a vu ng duo I
d I fh. KhI con nguo I co n fhu c fh co nghIa Ia ca c noron do u c ch
hoa f d ng cu a "ca c frung fm gI c ngu ". Nhung khI ca c f ba o vo
na o ba f d u m f mo I fh chu ng c n duo c nghI ngoI. Ta c d ng cu a
chu ng In vu ng duo I d I fh gIa m dI, va ca c f ba o o vu ng duo I d I
fh I p fu c cho p I y co h I do - chu ng do ng "c u dao" fh Iuo I.
Tha nh ph noron chm va o frong bo ng f I, con nguo I ba f d u ngu
fhI p dI.
o Ia Iy fhuy f cu a gI c ngu nho vo na o va duo I vo do P. K.
AnkhIn d ra. No I va n fa f, gI c ngu Ia k f qua cu a m I IIn h fu
haI phia cu a vo na o va co ch duo I vo na o cu a na o b .
Ca c nha khoa ho c co n dI fhoo m f huo ng kha c d cho n Iu a ra
nhu ng "cha khoa " d n d n co ch phu c fa p cu a gI c ngu . Va o d u
fh ky na y, haI nha nghIn cu u nguo I Pha p da Ia m fhi nghI m nhu
sau: ho khng cho ca c con cho duo c ngu su f hon m f fu n, sau do
ru f ra fu na o chu ng ch f chI f xu f, va dua va o na o nhu ng con cho
kha c. Nhu ng con cho na y phu f fruo c phu f sau da ngu fhI p dI
ngay fruo c ma f ho .
TI p do , ca c nha khoa ho c da I y ch f chI f xu f fu na o cu a
nhu ng con v f dang ngu dng. Nhu ng con mo o va cho nh n duo c
N CANH I! N 127
m f "II u" chI f su f y da roI va o fra ng fha I ngu su f m f fho I
gIan da I. CIa fhI f v ba n ch f hoa ho c gI c ngu da fu no na y sInh
nhu fh . Co Io , foa n b v n d Ia o ch khI con nguo I |hay d ng
v f) fhu c, frong ma u va frong na o ho fich fu nhu ng ch f d c da o
na o do gy ra su m f mo I. Trong Iu c ngu , co fh mo I duo c gIa I
fhoa f kho I nhu ng ch f d c y.
Trong nhu ng nam g n dy, o vI n fm Iy ho c adon |Thuy
sI) da fhu c hI n nhu ng cng frnh nghIn cu u r f Iy fhu . M. MnI
va ca c c ng su cu a ng da da f m f cu ho I: "II u gI c ngu co fh
duo c fruy n fu con v f na y sang con v f kha c hay khng7" fm
ra cu fra Io I, ho da Ia m ph u fhu f gho p haI con fho Ia I vo I nhau
nhu fh ho p fha nh m f co fh v y - cu ng co duo ng fu n hoa n ma u
chung nhu o haI anh om sInh dI n I fI ng o Tha I Ian v y. Sau do o
vo na o fu ng con fho nguo I fa ca m nhu ng dI n cu c n I vo I ma y ghI
dI n na o d |ma y ghI dI n fh sInh ho c cu a na o b ).
Ca c nha nghIn cu u da bI f ra ng, gI c ngu hay su fhu c gI c
co fh duo c gy ra ba ng nhu ng con duo ng nhn fa o khI dua ca c
xung dI n va o fh Iuo I va va o m f vu ng kha c duo I vo na o Ia vu ng
d I fh. KhI fhu c, dI n na o d ghI nh n su xu f hI n cu a ca I go I Ia
nhp donfa. KhI con v f khng ngu , ca c nhp cu a na o nhanh, ma y
ghI va ch ra m f duo ng fha ng vo I no f go n ma nh r f nho . Nhung chI
c n vu ng d I fh vu a duo c fI p dI n, I p fu c xu f hI n ca c so ng
nhp donfa ch m ra I va Iuo n so ng. I u do co nghIa Ia con v f da
ngu .
T f ca nhu ng ca I do Ia d chu n b cho fhi nghI m chinh: II u
con fho fhu haI co ngu fhoo "nguo I anh om sInh dI" cu a mnh hay
khng khI fin hI u ngu khng duo c gu I fo I na o cu a con v f na y.
Sau I n fI p dI n fhu ba, con fho fhu nh f ngu fhI p dI. M f
fho I gIan nga n frI qua, va nhu ng nhp na o o con fho fhu haI ba f
d u ch m d n, nhp donfa xu f hI n. CI c ngu duo c fruy n fu con
v f na y sang con v f kha c!
Sau do fhi nghI m duo c fI p fu c nhu frong b phIm chI u
nguo c fu cu I In d u. I n na y, fh Iuo I cu a con fho fhu nh f nh n
duo c xung dI n; no I ca ch kha c, I nh da nh fhu c duo c fruy n dI. Ca c
so ng donfa cu a na o Ia I du I ra fha nh duo ng fha ng hoI go n da c
frung cho fra ng fha I fInh. Con v f fInh d y, va con fho fhu haI
cu ng fhoo guong con fhu nh f.
V y Ia ba ng chu ng hu ng h n v ba n ch f hoa ho c cu a gI c
ngu da duo c xa c I p: Vu ng d I fh va fh Iuo I cu a na o co kha nang
fI f va o ma u nhu ng hoa ch f kha c nhau: m f ch f gy ngu , ch f
kIa Ia m fInh gI c. KhI fhoo duo ng fu n hoa n ma u dI va o na o cu a
con v f duo c kI m fra, ca c ch f na y gy ra gI c ngu hoa c Ia m con
v f fhu c d y.
TI n sI MnI da fhu fa ch rIng ra "nhu ng phn fu gy ngu
va fhu c gI c" bi n y. Ong I y ma u fu fInh ma ch cu a ca c con fho
fhi nghI m va o du ng Iu c ca haI vu ng na o da nh n duo c xung dI n
va pha I gu I dI nhu ng mnh I nh duo I da ng hoa ho c cu a mnh:
"Ha y ngu dI", "ha y fInh d y". Ma u duo c fruy n qua fh n Io c nhn
fa o, sau do ca c "finh ch f" gy ngu va fhu c duo c dI u ch . C f na y
duo c dua va o ca c ma u ca c con fho kha c dang ngu hoa c dang fhu c.
K f qua fh f da ng su ng s f ca c con v f dang fhu c II n ngu fhI p
dI, ca c con v f dang ngu fh fInh d y. NhI u nam fha ng frI qua,
cu I cu ng MnI da fha nh cng frong vI c fa ch ra ca c "phn fu gy
ngu fInh khI f". o Ia m f da ng prfIf bao g m 9 axIf amIn vo I
phn fu Iuo ng Ia 860. ch f na y duo c da f fn Ia hypnofoxIn |d c f
gy ngu ).
... Khng c n pha I c ga ng Ia m mo I hnh dung duo c ca I nga y
fm ra ca c ch f gy ngu va fhu c ba ng con duo ng nhn fa o o frong
pho ng fhi nghI m so fro fha nh m f nga y h I nhu fh na o d I vo I
khoa ho c. Tuy nhIn, chu ng fa so khng v I va . Co fh hypnofoxIn
chua pha I Ia nguyn nhn duy nh f gy ngu .
I f bao dI u bi n co n chua duo c gIa I fhich frong ca c qua
frnh cu a gI c ngu va gI c mo! Ngay ca hI n fuo ng "don gIa n" ma
aI cu ng bI f Ia nga p d Ia m g7 HI n nay co n chua co cu fra Io I.
Nguo I fa nga p khI bu n ngu , nhung nguo I fa cu ng nga p v bu n
cha n hay v h I h p. V sao v y7 Va co n m f nguo I bn ca nh nga p,
va ha y nhn xom, nhu ng nguo I kha c cu ng nga p fhoo. Ta I sao7
N CANH I! N 129
Gi c ngu - J6 /a ngbt ngoi, nbung...
KhI nghIn cu u ba n ch f va ca c co ch cu a gI c ngu , nhu ng
bI n fh cu a no , ca c nha khoa ho c da pha f hI n ra nhI u dI u b f
ngo va o nhu ng nam g n dy.
CI c ngu c n fhI f cho chu ng fa nhu fhu c an v y. o Ia m f
fIu d . Nhu ng nguo I khoo ma nh nh f khng fh s ng ma khng
ngu qua va I nga y. Khng pha I v co ma o fho I frung c , m f frong
nhu ng kI u fra f n kInh khu ng nh f Ia ha nh ha ba ng ca ch khng
cho ngu . Nhu ng nha nghIn cu u fnh nguy n da fu fhi nghI m
frn co fh mnh xom fnh fra ng fhu c Iu da I co a nh huo ng nhu
fh na o d n con nguo I. Sau ba nga y dm, nhu ng nguo I fhi nghI m
co n co fh ch ng Ia I duo c su bu n ngu ba ng ca ch khng ngu ng dI
Ia I. Sau do xu f hI n a o gIa c, m sa ng. ChI co gI c ngu mo I bu da p
duo c nhu ng r I Ioa n - sau khI ngu II n 9 d n 12 gIo , nguo I fa mo I
fro Ia I fra ng fha I bnh fhuo ng.
Quan nI m cho ra ng, d I vo I chu ng fa, gI c ngu Ia m nhI m
vu phu c h I su c Iu c, d ca c f ba o fh n kInh cu a co fh co fh nghI
ngoI, da duo c coI Ia hI n nhIn va khng co n g d ba n ca I nu a.
Nhung dI u do chua pha I Ia foa n b su fh f.
T f nhIn, gI c ngu dom Ia I cho chu ng fa su nghI ngoI. Song
gI c ngu hoa n foa n khng pha I Ia su u c ch Ian foa cu a na o nhu
fruo c kIa nguo I fa v n nghI. Pho p ghI dI n fh sInh ho c cu a na o
cho fh y frong Iu c ngu , m f nu a s noron cu a na o khng chI khng
b u c ch , ma co n o frong fra ng fha I hoa f d ng fich cu c. M f s
vung o nao dang chun b cho su chuyn fIp sang gI c ngu Ia m
vI c co n ma nh hon nu a.
Co fh no I nhu fh na y: gI c ngu Ia hoa f d ng fich cu c cu a co
fh , chI co dI u hoa f d ng do kha c hon so vo I khI fhu c. Hoa f d ng
s ng cu a co fh v n fI p fu c ca frong fho I gIan ngu . Ca c co quan
bn frong co fh fI p fu c hoa f d ng fich cu c. Trong do co m f s
qua frnh fh m chi co n duo c d y ma nh hon, cha ng ha n nhu su fIu
hoa . ng fho I co n dI n ra ca c qua frnh fhu c d y su phu c h I
nhu ng su c Iu c da duo c chI phi frong nga y.
V/aJimir Mc:cnxcp 1J0
CI c ngu - do fu a h m f cu c s ng kha c cu a co fh . Nguo I fa
xa c dnh duo c ra ng s Iuo ng ca c noron hoa f d ng fich cu c frong
gI c ngu khng if hon, fh m chi frong m f s gIaI doa n cu a gI c
ngu Ia I co n nhI u hon ca khI fhu c. Va o ban dm, ca c noron do dI u
chInh Ia I hoa f d ng, fuong fa c vo I nhau fhoo nhu ng quan h mo I.
AI ma khng bI f cu nga n ngu c xua na y : "u I sa ng mInh
m n hon bu I chI u". Hoa ra Ia cu no I y chu a du ng m f y nghIa
su sa c hon nhI u so vo I nhu ng g ma nguo I fa bI f fruo c dy. Ca c
nha ba c ho c da pha f hI n duo c ra ng va o Iu c ngu , na o cu a chu ng fa
duo ng nhu xu Iy fhng fIn fo I sau m f nga y. Trong do , m f ph n
nao do cu a fhng fIn quan fro ng hon duo c chuy n fu da ng fhng
fIn cho p nhoa ng fha nh fri nho Iu da I. I u na y da gIa I fhich cho
m f su kI n aI cu ng bI f Ia m f van II u, cha ng ha n m f ba I fho
duo c ho c fhu c Iu c ban chI u so duo c cu ng c vu ng cha c sau m f
dm va d n sa ng, nguo I do so nha c Ia I duo c ba I fho do fhoo ca ch
fhu c Io ng khng kho khan Ia m.
Co Io , vI c cu ng c frong fri nho nhu ng su kI n da qua frong
nga y va o Iu c ngu duo c fang cuo ng Ia do va o ban dm, do ng fhng
fIn fu mI fruo ng bn ngoa I dI va o na o chu ng fa da gIa m xu ng d f
ng f...
Ca ch dy khng Iu, khng chu f ban khoan g, chu ng fa da
chIa cu c s ng cu a mnh ra haI gIaI doa n kha c nhau v can ba n:
fhu c va ngu . Nhung hoa ra Ia m I nguo I frong chu ng fa co haI gI c
ngu : gI c ngu ch m va gI c ngu nhanh, hay Ia gI c ngu nghch
fhuo ng. O nguo I Io n, g n m f ph n fu foa n b fho I gIan ngu Ia
fhu c v gI c ngu nhanh, co n Ia I fhu c v gI c ngu ch m.
N u nhu ba n ho I nguo I fhn ra ng ho mo fh y g fh so co
nguo I fra Io I: "Cha ng bao gIo fI mo ca ". o Ia m f su I m I n.
Nhu ng nha nghIn cu u da fI n ha nh nhu ng fhi nghI m: khI gI c
ngu nhanh vu a xu f hI n o m f nguo I, nguo I fa II n da nh fhu c
nguo I do d y va ho I xom da mo fh y g. Nguo I b da nh fhu c nho Ia I
ngay gI c mo va k v no .
Trn fhu c f , khI quan sa f m f nguo I dang o gIaI doa n cu a
gI c ngu nghch fhuo ng, co fh k f Iu n ra ng nguo I y dang fra I
N CANH I! N 131
qua m f ca I g do : nhp fho cu a nguo I do nhanh hon, nhp fIm fhay
d I, fay va chn d ng d y, nguo I fa co n fh y nhu ng cu d ng nhanh
cu a ma f va cu a ca c co frn ma f. Ca c nha khoa ho c da gIa dnh
ra ng, chinh va o nhu ng Iu c nhu fh , nguo I ngu dang mo. Su fh f
du ng Ia nhu fh . Nhung n u da nh fhu c m f nguo I va o Iu c gI c ngu
ch m fh nguo I do so fra Io I ra ng khng mo fh y g h f. Nguyn
nhn Ia do nguo I y da qun h f gI c mo y.
Ca c nha nghIn cu u da cho fh y frong vo ng sa u hay ba y gIo
ngu , gI c ngu ch m ko o da I d m f d n m f fI ng ruo I va I I n b
fhay fh ba ng gI c ngu nhanh - chung 10-20 phu f. Nhu v y, frong
m f dm chu ng fa co chu ng kI n b n hay nam gI c ngu nhanh
muo I Iam - haI muoI phu f, nhu ng Iu c do na o cho pho p mnh duo c
"da o choI" frong vuong qu c cu a gI c mo ".
Sau khI da pha f hI n ra haI gIaI doa n ba f bu c cu a gI c ngu ,
cac nha bac ho c Ia I da f fa m f cu ho I kha c: dI u g so xa y ra n u
Ia m cho nguo I fa m f nhu ng gI c mo7 Nhu ng gI c mo do c n cho
nguo I d Ia m g7
Ha ng fram nguo I fnh nguy n da duo c fhi nghI m. Ho chI
duo c pho p ngu frong fho I gIan cu a gI c ngu ch m, va khI gI c ngu
nghch fhuo ng vu a mo I xu f hI n ho II n b da nh fhu c. No I ca ch
kha c, nguo I fa duo c pho p ngu nhung khng duo c pho p na m mo.
Song song vo I nhu ng nguo I na y, co nhu ng nguo I kha c cu ng b da nh
fhu c fhuo ng xuyn nhu fh , nhung Ia I Ia va o nhu ng gIaI doa n ngu
khng mo.
Nguo I fa quan sa f fh y g o nhu ng nguo I khng duo c pho p
mo7 Truo c h f, f n s xu f hI n ca c gI c mo fang In - gI c ngu
nhanh d n sau nhu ng khoa ng fho I gIan nga n hon. Sau fho I gIan
na o do , o nhu ng nguo I khng duo c pho p mo da xu f hI n chu ng
Ioa n fh n kInh chu c nang - ho co ca m gIa c so ha I, Io u, cang
fha ng, Co n sau khI ho Ia I duo c pho p ngu frong gI c ngu nhanh,
gIc ngu koo da I hon fhuo ng I , duo ng nhu co fh mu n bu Ia I ca I
da b fuo c m f.
K f Iu n da ro : nhu ng gI c mo cu a chu ng fa Ia hoa f d ng c n
fhI f cu a na o nhu mo I hoa f d ng fri fu bnh fhuo ng v y!
Va co n m f k f Iu n kha c nu a: co fh chIa cu c s ng cu a
chu ng fa Ia m ba gIaI doa n: ngu khng mo, ngu co mo, va fhu c. Ngu
co mo - do Ia m f fra ng fha I hoa n foa n da c bI f cu a co fh frong do
na o Ia m vI c ma nh nhu khI fhu c, chI co dI u Ia cng vI c do cu a
na o duo c f chu c kha c hon.
Cu ng co fh gIa fhI f ra ng nhu ng gI c mo cu a chu ng fa mang
m f chu c nang ba o v d c da o frong co fh . Nhu da no I, khI nguo I
ngu , co nhu ng fin hI u kich fhich d n vo I anh fa fu mI fruo ng bn
ngoa I |a nh sa ng vu a duo c b f In, ca m gIa c Ia nh v. v...) cu ng nhu
fu nhu ng co quan kha c cu a co fh . T f ca nhu ng fa c nhn kich
fhich y d u duo c dua va o c f chuy n cu a ca c gI c mo va v fh
chu ng khng xm pha m g d n gI c ngu , con nguo I cu fI p fu c ngu
say. Ngoa I ra, frong nhu ng fho I dI m do na o na m ba f f f hon
nhu ng fin hI u y u ba o v nhu ng I ch Ia c frong co fh va nhu ng
fin hI u y co fh duo c pha n a nh frong ca c gI c mo.
Co n mo I su kI n r f Iy fhu kha c. KhI nghIn cu u fa c d ng
cu a cng vI c fh Iu c na ng nho c d n gI c ngu cu a con nguo I |fhi
nghI m duo c fI n ha nh vo I ca c v n d ng vIn), ca c nha nghIn cu u
CrudIa da xa c dnh duo c Ia , o nhu ng v n d ng vIn d u v f cha ng
ha n, fho I gIan gI c ngu ch m |ngu su) fang In ro r f so vo I fho I
gIan gI c ngu nghch fhuo ng. Tu do co fh k f Iu n ra ng khI ngu
say, frong co fh ca c qua frnh co fa c du ng phu c h I nhu ng su c
ma nh fh Iu c |f ng ho p prfIf) duo c gIa fang, d ng fho I cu ng nhu
frong gI c ngu nhanh, khI con nguo I chu du frong fh gIo I mo
m ng, noI f f ca mo I dI u d u co fh xa y ra, duo ng nhu dI n ra su
Ia m du v fnh ca m. Nguo I fa nh n fh y Ia ba n c u na o bn pha I
cu a chu ng fa ga n bo ph n Io n vo I ca c gI c mo.
C n pha I no I ra ng ca c cng frnh nghIn cu u va o nhu ng nam
g n dy da cho fa fh y Ia ca c gI c mo fo I fham chu ng fa va o fho I
gIan gI c ngu ch m. Song nhu ng hnh a nh cu a ca c gI c mo do
khng ro r f va khng ky Ia cho Ia m. uo ng nhu do Ia nhu ng suy
fu frong gI c ngu . Khng pha I v co ma frong nhu ng gIaI doa n nhu
fh nhu ng nguo I ngu m fhuo ng hay no I m hon Ia frong gI c ngu
nhanh.
N CANH I! N 133
R t /u ca r t cb6 ng
u ng, gI c ngu Ia nhu v y, cu ng co fh r f Iu, cu ng co fh
r f cho ng.
... NodgIoda IbdIn 35 fu I khI ch b f ngo ngu fhI p dI
frong Iu c Ia m vI c. Chuy n do xa y ra nam 1853 o fha nh ph
naprpfrpxko. Va ch chI fhu c d y sau haI muoI nam ro ng. Ch
k Ia I: Va o nam y, Iu c na o fI cu ng fh y bu n ngu . Ca Iu c Ia m
vI c, ca o nha , ca khI dI xom phIm, b f cu Iu c na o fI cu ng fho m
ngu . KhI v d n nha , co khI fI khng fh I d n duo c gIuo ng nu a:
fI ng I ngay frn sa n nha , d u gu c xu ng gIuo ng va fhI p dI. Co
I n fI ngm qu n a o d gIa f. Ngay Iu c do , ch ng fI dI d n va fI
no I vo I anh y: m ch f dy! Va fI khng nho g hon nu a...
NguoI phu nu na y ngu su f nam nam o b nh vI n. Sau do ba
mo mang ch v nha . C con ga I ngho va hI u duo c nhu ng g nguo I
fhn cu a ch no I, nhung fra Io I fh khng. Ch chI fhu c hI n duo c
nhu ng cu d ng nho ba ng fay chn. Mu a ho nam 1973, mo ch qua
do I. KhI do nguo I fa b ch fo I quan fa I va ba o: NadIa oI, cha u ha y
fu bI f mo dI! Vu a nhn fh y nguo I mo nay khng co n nu a, ch b f
In kho c. Con ch n d ng fnh ca m ma nh da fra Ia I cu c s ng cho
ch...
CI c ngu b nh Iy khng bnh fhuo ng na y duo c go I Ia chu ng
ngu Im, ma c du ca c ba c sI fhuo ng khng su du ng fhu f ngu na y
bo I v nguyn nhn cu a gI c ngu Iu nhu v y fhuo ng Ia kha c nhau.
Nguo I fa co fh fhI p dI v b ch n fhuong fm Iy na ng. Trong
fruo ng ho p do , ca c ba c sI coI gI c ngu Im nhu m f da ng da c bI f
cu a su fu ba o v . Co fh Im dI d khng ch f hoa n foa n, d fra I
qua duo c gIaI doa n nguy hI m nh f d u fIn.
M f nguyn nhn kha c cu a chu ng ngu Im Ia nhu ng b nh
hu u co cu a na o. a ng da c bI f cu a gI c ngu duo c quan sa f fh y
duo c go I Ia chu ng ngu frI n mIn, m f Ioa I b nh fm fh n fhuo ng
ga p o nhu ng nguo I ma c b nh fm fh n phn I p. Co n gI c ngu da I
haI muoI nam cu a NodgIoda IbdIn fh fh na o7 No Ia h u qua
cu a m f Ioa I b nh na ng Ia m ch n fhuong na o cu a ch - b nh vIm
na o duo I vo .
Trong mo I fruo ng ho p, chu ng ngu Im chI xa y ra vo I dI u
kI n Ia o nguo I do , ca c f ba o fh n kInh cu a na o b b suy y u.
Trong gI c ngu Im r f su, foa n b fm fra ng cu a con nguo I
duo c duy fr frong fra ng fha I gI ng nhu fruo c khI b b nh. Nguo I
fa bI f m f fruo ng ho p r f fhu v Ia m f c bo ngu fhI p dI, khI
fInh d y Iu c muo I fa m fu I da ho I v ... con bu p b yu quy cu a
mnh.
Ch IIngardo nguo I Nauy ngu fhI p dI va o nam 1919. T f ca
nhu ng c ga ng nha m da nh fhu c ch d y d u v hI u. Ch chI fInh
d y va o nam 1941. KhI nguo I phu nu na y mo ma f ra, ng I bn
gIuo ng ch Ia c con ga I da Io n va ng ch ng gIa nua, co n ch nom
v n nhu 22 nam fruo c do . Ch co ca m gIa c nhu mnh vu a mo I ngu
qua co m f dm fhI. Ch ba f d u no I v nhu ng cng vI c nga y
hm qua, v vI c pha I cho du a con ga I nho an. Nhung m f nam
sau, ch gIa dI frng fh y nhu da s ng qua ca haI chu c nam ngu
Im do .
Truo c kIa, gI c ngu Im da gy ra o nhu ng nguo I duo c chu ng
kI n n I hoa ng so d y m fin, no da fro fha nh m f ngu n dInh
duo ng cho nhu ng dI u huy n hoa c. Kha p noI d u Ian fruy n
nhu ng cu chuy n khu ng khI p v nhu ng nguo I b chn s ng. Sau
dy Ia m f frong nhu ng cu chuy n nhu fh . M f sI quan pha o
bInh b ngu a h f nga , khI roI xu ng d f, d u anh fa b fhuong
na ng. Nguo I fa da fI p ma u, fhu c hI n mo I bI n pha p d Ia m cho
anh fa fInh Ia I. Nhung mo I c ga ng cu a ba c sI d u v hI u, va
nguo I do b coI nhu da ch f r I. Iu c do fro I r f no ng, v v y ma vI c
chn c f duo c fI n ha nh v I va .
a haI nga y frI qua. Chu nh f, fhn nhn cu a nhu ng nguo I
ch f d n nghIa da vI ng m . ng nhIn nguo I nng dn ku
foa ng In ra ng o ch ng fa vu a ng I, d f "d ng d y". o Ia ch co
ngI m nguo I sI quan no . Sau khI h I y , nhu ng nguo I nng dn
II n I y xo ng da o ngI m nng choo n duo c I p qua Ioa do . "Nguo I
N CANH I! N 135
ch f" da khng na m, ma nh m nguo I frong quan fa I, na p quan fa I
b b f ra va duo c nng In m f chu f.
Sau khI duo c dua va o b nh vI n, anh fa k Ia da ngho fh y
ca fI ng buo c chn cu a nguo I dI Ia I frn d u. Nhu ng nguo I qua n
frang da I p quan fa I anh fa qua quy f, va khng khi da Io f qua
nhu ng fa ng d f foI vu n do ...
Th f d da ng hnh dung ra nhu ng fruo ng ho p fuo ng fu frong
qua khu Ia mI fruo ng fhu n Io I d n fh na o cho su na y no nhu ng
kI n gIa I fh n bi. C n pha I nghI ra ng k ca cu chuy n k frong
kInh fha nh v "su phu c sInh cu a nhu ng nguo I ch f" Ia duo c ru f ra
fu ca c cu chuy n dn gIn v nhu ng nguo I ch f gIa .
Su fr I d y b f ngo cu a nhu ng nguo I ch f duo c mo I nguo I
kho c fhan da Ia m su ng s f ca nhu ng nguo I co suy nghI Ia nh ma nh
nh f, nhu ng nguo I khng nhI m chu f m fin na o. V y fh nhu ng
nguo I co xu huo ng fIn va o dI u huy n dI u fh co n ca m fh y fh
nao7
Nga y nay, f f ca nhu ng su vI c nhu fh da IuI va o dI va ng.
Cho du gI c ngu Im co su d n fh na o dI nu a fh bao gIo ba c sI
cu ng co fh xa c dnh duo c chinh xa c ra ng nguo I do khng ch f ma
dang Im va o m f gI c ngu Im. o I nhu ng qua frnh f I c n fhI f
cho su s ng v n khng ch m du f. Tra I fIm fI p fu c Ia m vI c,
nhung o m f mu c d kho na m ba f duo c: fhay v 70 - 80 I n d p
frong m f phu f Ia 2 - 3 In dp rf yu. VoI nhp fho cung fh -
nhp fho y u d n mu c ngay khI da f chI c guong fruo c ma f fh cu ng
khng h fh y m f v f hoI nuo c na o. NhI f d cu a nguo I ngu Im
su f xu ng da ng k , chI cao hon nhI f d khng khi xung quanh
m f if. V y Ia xa y ra hI n fuo ng b ngoa I su s ng khng co n,
nhung ca I ch f cu ng chua fo I.
Co n dy Ia m f fruo ng ho p r f hI m ga p d I vo I ngu Im. Va I
nam fruo c, fo ba o Anh "Wookond" da dua fIn v m f fruo ng ho p
na y. KhI c bo nguo I Nam fu NIzzofa MakhvIch muo I m f fu I dI
ho c v , ba om ba o om: "Mo cha u sInh om fraI r I d y".
NIzzofa da qua f In fra Io I ba : "Cha u cha ng c n om fraI na o
h f! Cha u cam gho f no !" C bo cha y b v pho ng mnh va Im ngay
va o gI c ngu say. KhI v nha , nguo I cha c da nh fhu c om nhung
khng duo c. Nguo I fa bo n go I ba c sI. a c sI d n, kha m va no I ra ng
khng h co b f cu su f n fhuong na o frong fra ng fha I sInh Iy o c
bo ca . Co n NIzzofa fI p fuc ngu . m duo c fIm gIucda d fro Iu c.
Nguo I fa chuy n c bo fo I fha nh ph XcpIo. Ca c ba c sI va ca c
chuyn gIa v fm fh n fu nhI u nuo c da duo c mo I fo I dy. Nguo I
fa c ga ng da nh fhu c c bo ba ng nhu ng cu ho I, ho Ia c om frn fay,
fhu cuo ng bu c om fInh Ia I - f f ca d u v hI u. Mi ma f "nguo I do p
ngu " chI hoI d ng d y, c bo fho da I va Ia I fI p fu c ngu .
NIzzofa fu fInh d y va o nga y fhu haI muoI nham. I p fu c om
ho I ngay: "Cha u o du fh na y7 Ta I sao cha u Ia I na m frn ca I
gIuo ng na y7 Mo cha u du7"
M f su fru ng ho p Ia Iu ng da xa y ra: o nha , c u om cu a c bo
Ia I da qua do I va o cu ng gIo do .
Trong s nhu ng hI n fuo ng ky Ia IIn quan d n gI c ngu , m f
"fha I cu c" kha c - cu c s ng khng ngu - cu ng r f h p d n su chu y
cu a ca c nha nghIn cu u. Nguo I fa da nhI u I n dua fIn frn ca c
ba o, cha ng ha n, v c ga I nguo I Thuy dI n Xvoa cIundo da khng
ngu su f fu nam 1918. M f con choa ng fh n kInh na o do da gy ra
chu ng m f ngu Ia Iu ng d n f . "Nguo I fa go I dI n cho fI fu b nh
vI n - nguoI phu nu nay da Iung fuI nay k IaI, - va bao fI dn
b nh vI n ngay. TI pho ng fo I do , nhung mo fI da m f. a da ma c
b nh na ng. Sau su f nhI u dm fI da khng cho p ma f va fh m
chi khng h co y nghI dI ngu nu a. y gIo va o ban dm fI chI
na m d m f gIo frn gIuo ng, sau do fI d y dun capho, Ia m vI c
nha . T f nhIn Ia fI co m f, nhung sau khI nghI ngoI chu ng muo I
phu f, fI Ia I fh y mnh sa ng khoa I. Ca c ba c sI ba o chI c n m f Ia f
nghI ngoI nhu fh Ia du . TI cu ng co nghI ngoI m f chu f va o ban
nga y... a nhI u I n fI fo I ga p ba c sI va d ngh ho gIu p fI fhoa f
kho I chu ng m f ngu . Nguo I fa k cho fI nhu ng Ioa I fhu c an fh n
va fhu c ngu ma nh. Nhung cha ng do duo c fi na o.
Cho d n nam 1973, cu cIundo "Iun Iun fhu c" da 86 fu I.
Cu s ng frong nha an duo ng da nh cho nguo I gIa .
N CANH I! N 137
Ca c nha khoa ho c gIa I fhich nhu fh na o v dI u bi n cu a
"b nh m f ngu vInh vI n" do 7 y Ia fra Io I cu a fI n sI y ho c A.
VIn:
- Ca fI, ca nhu ng d ng nghI p cu a fI chua bao gIo fh y
nhu ng nguo I nhu v y, ma c d u chu ng fI nghIn cu u gI c ngu da
nhI u nam nay. Su fh f Ia frong s nhu ng b nh nhn cu a chu ng
fI cu ng co nhu ng nguo I kha ng dnh ra ng ho m f kha nang ngu .
Song vI c kI m fra chI fI f ba ng ca ch u ng du ng ca c nghIn cu u
gI c ngu fhoo phuong pha p In chu p, chu ng fI xa c dnh duo c ra ng:
ho cu ng ngu khng duo I 3 - 4 gIo frong m f nga y dm. I khI
duo c ngho no I v nhu ng nguo I co fh khng ngu ha ng nam fro I hay
cha ng bao gIo ngu , fI Ia I nho d cu choI chu cu a nha fm Iy ho c
nguo I Pha p PIorng : "Nguo I khng ngu Ia nguo I Iun Iun na m
ngu ". Co n n u no I m f ca ch nghIm fu c fh fu c Ia khng h co
nhu ng nguo I hoa n foa n khng ngu ...
Co Io , nhu ng aI kha ng dnh khng bao gIo ngu va khng fh
cho p ma f duo c, d u co gI c ngu r f nng va gI c ngu do fra I qua
fhoo nhu ng gIaI doa n nga n. CI c ngu nga n ngu I nhu fh d n frong
khoa nh kha c khng h duo c chinh nguo I dang ngu hay nhu ng
nguo I xung quanh nh n ra.
Bo i /c cbu ng ta Ja n6 i cc nbu ng t6 n tbuong kba c nbau xa y ra
co i gi c ngu ma tr6ng tbo i Ja i cn minb cu a cbu ng ta J6i kbi gy
ncn nbu ng y ngbi J y tb n bi, tbic t tuo ng cu ng c n nb c to i nbu ng
nguo i m c bc mb m6 ng Ju. Tr6ng y b6 c nguo i ta g6 i bc nb na y /a
tra ng tba i micn ba nb bay cu a ngu cu a Ji. Nba sinb b6 c n6 i tic ng
nguo i Nga |. |. Mctanik6p Ja kc cc m6 t truo ng bo p nbu cy.
"M f c ga I 24 fu I ma c b nh m ng du da duo c fI p nh n va o
b nh vI n Ia m h Iy . Co I n va o ban dm, ba c sI fru c da chu ng
kI n ca nh fuong sau. C ga I fInh d y va dI In f ng a p ma I... KhI
fo I bu ng c u fhang frn cu ng, c mo cu a s , dI ra va da o buo c frn
mo p ma I nha ngay fruo c ma f m f c h Iy kha c dang kInh hoa ng
fhoo do I c fa; sau do c fa va o ba ng cu a s kha c va xu ng fhang.
C dI khng h gy ra fI ng d ng na o, ca c cu chI cu a c hoa n foa n
fu d ng, haI fay fho ng fhoo fhn nguo I hoI cu I xu ng; d u c gIu
V/aJimir Mc:cnxcp 1JS
fha ng va b f d ng; ma I fo c c bung xu ng, ma f mo fo. C fa hoa n
foa n gI ng nhu m f bo ng ma huy n fuo ng".
Sa ng ra, nguo I m ng du khng co n nho g d n nhu ng "cu c dI
da o" ban dm cu a mnh. I khI va o fho I gIan do , nguo I m ng du
co n Ia m nhu ng vI c kha c nu a nhu n u an, khu va , quo f nha ...
TInh d y va ban sa ng va fh y cng vI c da hoa n fha nh, nguo I m
fin b f gIa c nghI ra ng mo I chuy n khng fh dI n ra n u khng co
ca c su c ma nh "sIu nhIn".
Co I n nguo I fa ba f ga p nguo I m ng du dang ng I dch sa ch
fu fI ng IfaIIa sang fI ng Pha p; anh fa ca m cu I vo I quy n fu dI n
va fra fu duo I a nh sa ng cu a ngo n n n da f bn ca nh. KhI nguo I fa
fa f n n dI, anh fa Ia I chm no In, va f f ca nhu ng vI c do d u xa y
ra frong gI c ngu .
Ca c ba c sI da fu ng chu ng kI n m f fruo ng ho p kha c fhuo ng:
cu dm d n Ia ca m f gIa dnh sa u nguo I Ia I f p frung frong pho ng
an va u ng fra . Sau do ca nha fa n dI ngu .
Trong Iu c vu a dI vu a ngu , nguo I b nh o frong m f fra ng fha I
da c bI f go I Ia fra ng fha I hoa ng hn. Nguo I do fhu c hI n ca c d ng
fa c m f ca c fu d ng ma khng nh n fhu c duo c mnh Ia m g. Nhu ng
cng frnh nghIn cu u cu a ca c nha khoa ho c va nhu ng quan sa f d I
vo I nguo I vu a dI vu a ngu da cho fh y o dy dang hoa f d ng nhu ng
co ch va ba n nang chuy n d ng c xua ma f fIn chu ng fa Ia Ioa I
vuo n nguo I da fruy n Ia I cho chu ng fa. Cha ng ha n, nhu ng nguo I
m ng du bo qua p duo c ca c ngo n fay va g p ba n chn va o phia
frong.
Tuy nhIn, Ia m fh na o d gIa I fhich duo c su kho o Io o Ia Iu ng
cu a nhu ng nguo I do 7 NhI u I n nguo I fa da chu ng kI n nguo I
m ng du dI fhoa I ma I frn mo p ma I cu a foa n nha cao. Cu fra Io I o
dy cu ng khng qua phu c fa p. Ca c ba n ha y nho Ia I hnh a nh cu a
m f nguo I bnh fha n dI frn f m va n r ng va cha c cha n ba c qua
do ng su I hay m f Ia ch nuo c khng su Ia m. o Ia do anh fa
khng h co chu f y nghI na o v su nguy hI m fh m chi n u anh fa
co fruo f chn dI chang nu a. Song ba n ha y hnh dung cu ng f m va n
do , nhung duo c ba c frn m f d cao kha kha qua m f ho m vu c
N CANH I! N 139
na m gIu a haI ca I xa frn m f cng frnh xy du ng foa nha nhI u
f ng. Va o dy du f khoa f m f y nghI so ca n fro ba n: "Mnh nga
m f!" Va buo c dI cu a ba n khng co n cha c cha n, fu fIn nu a. Th
nhung nhu ng y nghI nhu fh khng h co o nguo I m ng du dI frn
ca I mo p ho p cu a ma I nha . o I y fhu c cu a anh fa co n dang ngu .
ChI co nhu ng ba n nang, nhu ng mong mu n na o do n su
frong fI m fhu c Ia chI huy anh fa frong nhu ng khoa ng kha c y.
o chinh Ia Marfun adka, fhua ca c ba n..."
Quy n sa ch na y du pha I
Nhu ng hu c u ngo f nga o cu a nha fho
Cu ng cha ng pha I nhu ng chn Iy anh mInh hay franh nha
danh hoa
Nhung cu ng khng pha I VIcgIn hay RaxIn fhI sI,
Khng pha I Xcf, aIron, Xnca hI n frI f,
Cu ng khng du ng fo fa p chi fho I frang cu a ca c ba ca c ch
Sa ch na y du co k d n m f aI:
o chinh Ia Marfun adka, fhua ca c ba n.
Nguo I c m chch nhu ng b c anh mInh fhng fhaI
y - nguo I bo I foa n, doa n gIa I mo I m ng mo.
Co Io , frong nhu ng do ng fho do cu a A. X. PuskIn khng co
chu f g Ia pho ng da I, Xua kIa, fhu c f Ia nIm fIn cu a con nguo I
va o su c ma nh fIn ba o cu a ca c gI c mo fh f ph bI n va ma nh mo
v cu ng. Su Ia fhuo ng cu a nhu ng g con nguo I mo fh y da sInh ra
m f nI m fIn: chinh frong ca c gI c mo da mo ra m f fh gIo I sIu
nhIn ma fn gIa o da va dang ran da y. Th co nghIa Ia frong mo,
con nguo I co fh duo c fh y fuong IaI cu a mnh - f f nhIn n u ca c
v fh n IInh mu n nhu v y.
Truo c kIa, nguo I fa r f hm m nhu ng cu n sa ch gIa I m ng -
do Ia Ioa I sa ch frong do gIa I fhich h u nhu b f ky gI c m ng nhu
fh na o. Trong nhu ng dI u kI n dI n gIa I y co bI f bao ca I f f do p
yn Ia nh. Mo fh y cu u, fh na o cu ng duo c fro ng vo ng, fh y ca I
chong cho ng chI huo ng gIo f f so co chuy n Iy d, fh y ra n r f nh f
dnh co su cha ng Ia nh. Mo fh y ba nh m f f nhIn so gIau sang...
Th y co ba n mua mo Io n Ia so ga p may ma n frong fnh duyn.
Th y doo kinh nh f dnh co nhu ng d I fhay frong cng vI c Ia m
an. Th y nhI u Iu a fh ha y cho do I ha nh phu c. Mo fh y ca I ba n
chaI gIaf qun ao Ia dI m ba o fruo c s u va fu I... Hn nguo I ga c
dm fh na o cu ng co nhu ng muu m frong cng chuy n...
I khI su "Iy gIa I" ca c gI c mo chI don fhu n ba f ngu n fu
nhu ng fru ng ho p b ngoa I: Th y con so I xu xo da n su c v f cu a
nng dn co nghIa Ia co chuy n ru I ro; ru ng rang frong mo fh ha y
do I su m f ma f. Th m chi co n don gIa n hon nu a: m I IIn h gIu a
gI c mo vo I fhu c f duo c xom xo f frong su fru ng ho p don fhu n cu a
m fI f ca c fu - fhy bp Io frong mo co nghIa Ia so pha I bu n cha n
|Trong fI ng Nga, haI fu "b p Io " va "bu n cha n" do c na na nhu
nhau |N..).
I u fhu v hon ca co Io Ia o ch frong nhu ng cu n sa ch gIa I
m ng duo c In Ia II f o nuo c Nga sa hoa ng, m f gI c m ng Ia I
fhuo ng duo c Iy gIa I kha c nhau. Th y con bo cho f, m f fa c gIa cho
ra ng so ga p dI u ha nh phu c na o do . Khng, m f fa c gIa kha c pha n
d I, bo cho f so d n d n n I phI n mu n. Song dI u do khng h
Iam nhu ng nguo I m fin pha I phn vn. Ho mu n fIn va da cu fIn.
Va o fh ky fruo c, o nuo c Nga ha ng chu c cu n sa ch gIa I m ng
da y c p da duo c In ra. Tn go I cu a ca c cu n sa ch y r f da da ng:
"Sa ch gIa I m ng no I foa n su fh f", "M f frI u gI c m ng cho n Io c"
ca c fa c ph m cu a nhu ng nha fhIn van va fhng fha I AI c p, n
fru danh. Co n nguo I doa n m ng n I fI ng nh f chinh nguo I da
duo c A. X. PuskIn nha c d n frong "pghnI OnghIn": "M f cu n
sa ch fIn frI c xua va Iun Iun mo I mo da duo c fm fh y o m f
fruo ng Ia o m f fram IInh sa u fu I Marfun adka sau khI ch f,
nho cu n sa ch y ng fa da fIn doa n s ph n cho fu ng nguo I qua
nhu ng ca I vo ng ha nh phu c va b f ha nh cu a con nguo I co ko m fhoo
chI c guong fh n hay nhu ng Io I gIa I doa n mo I gI c mo.
Ca c nha xu f ba n fho I y qua da kho o cho d y "mo n ha ng"
da ng ngo cu a ho duo I ca I "vo " fh f quy n ru va h p d n!
N CANH I! N 141
Tuy nhIn, nhu ng cu n sa ch gIa I m ng da duo c ba n r f cha y
ma khng c n qua ng ca o g da c bI f. NI m fIn va o nhu ng gI c
m ng "fIn frI" fh f cha c cha n. Va , fhan I, nI m fIn do v n co n
duo c Iuu Ia I. o I v cho d n by gIo v n co n nhI u nguo I fIn ra ng
gI c mng co fh no I fruo c duo c fuong IaI. V sao v y7 Cu fra Io I
khng don gIa n nhu mo I fhoa f nhn. Su fh Ia do nguo I fa da bI f
nhI u ba ng chu ng khng fh ch I ca I ra ng dI u fh y frong mo sau
do da fro fha nh hI n fhu c.
Nha fu nhIn ho c va ba c sI nguo I u c Choxnor m f I n mo
fh y mnh b ra n ca n. Sau do m f fho I gIan, o ch "ra n ca n" xu f
hI n v f Ioo f. "Cha , gI c mo fIn frI fhu c su nho ! - nhu ng aI fIn va o
gI c mo II n v I no I. - o I khI Choxnor na m mo, du da co v f
Ioo f". u ng, fhu c f Iu c do chua co v f Ioo f. Nhung qua frnh sInh
b nh da dI n ra. nh pha f nhu ng fin hI u dau do n fo I na o nguo I
ca va o Iu c ban nga y, nhung nhu ng fin hI u do b chm I p dI fruo c
nhu ng n fuo ng, nhu ng su kI n, ca m gIa c kha c ma nh mo hon ma
na o nguo I fI p nh n Iu c ban nga y. V v y nguo I do khng nh n fa,
khng ca m fh y duo c nhu ng fin hI u do .
KhI gI c ngu da fo I va kich fhich ma nh da h f, nhu ng kich
fhich y u ba f d u b c I ro . Chu ng duo c con nguo I "nh n ra" duo I
da ng gI c mo b ra n ca n. I u do co nghIa Ia gI c mo khng ba o
fruo c ma chI pha n a nh ca I frn fhu c f . Nhung gI c mo "fIn frI"
nhu fh hoa n foa n khng hI m g.
T f nhIn, khng pha I gI c mo kho chu na o cu ng no I v
b nh f f ca . Thuo ng hon ca , nguyn nhn cu a ca c gI c mo na ng n
chinh Ia nhu ng dI u nhu su ng f nga f frong pho ng, da da y qua no
du , v fri ko m fhoa I ma I cu a nguo I na m ngu .
Sau dy Ia m f bI n fha I kha c cu a gI c m ng "fIn frI". M f
nguo I phu nu fro dI kho I nha , ch cha o fa m bI f mo . u I f I y
frong xo Iu a ch mo fh y m f gI c mo gh go m: ba mo m na ng va
go I con ga I fro v nha . m hm sau gI c mo Ia I Ia p Ia I nhu dm
fruo c. I n na y ch fh y nhu ng su kI n fI p fhoo - nguo I fa dua
fang ba mo . V cu ng Io Ia ng, nguo I con ga I da nh dI n ngay v nha .
Nguo I om fraI fra Io I ch: "Mo m". Nguo I phu nu quay fro v va
fh y mo m r f na ng, m f fu n sau ba mo m f.
O dy khng co g Ia huy n bi. KhI fa m bI f mo , nguo I con
ga I nh n fh y khun ma f nho f nha f m y u cu a ba . Ch nhn fh y
nhung khng coI dI u do Ia h fro ng. Nhu ng y nghI Iu c y co n b n
vo I chuy n dI sa p fo I. Nhung o c ch da ga c hnh a nh ba mo dau m
sang m f frong nhu ng f ng nho frong fri nho . Trn fa u hoa , nguo I
con ga I nghI khng bI f co co n duo c ga p mo hay khng, bo I ba cu
da gIa Ia m r I. M f I n nu a, frong fri nho Ia I hI n In ca nh fI n
bI f, ca I nhn bu n r u cu a nguo I mo . Va frong dm d u frn fa u,
ch mo fh y gI c mo frong do na o dua ra h I u c v gIa dnh duo I
dang mf hnh anh ro ra ng. R I sau d y Ia I gI c mo - hnh a nh
da m fang - dI u ch nghI fo I Iu c ban nga y.
Sau dy Ia m f vi du nu a. AI cu ng bI f m f dI u m fin c
xua: mo fh y cha mo da m f fu Iu co nghIa Ia fho I fI f so x u dI.
Nha sInh Iy ho c Nga N. . VvdonxkI vI f ra ng frong su m fin y
co y nghIa na o do . Su fh Ia do gI c ngu cu a con nguo I ca ng say
bao nhIu, nhu ng d u v f s ng d ng cu a nhu ng n fuo ng da xa y ra
ca ng fhu c v gIaI doa n so m hon b y nhIu frong cu c do I nguo I
do . Truo c khI fI f fro I fro nn x u dI, nguo I fa fhuo ng ngu say hon,
va gI c ngu ca ng say fh ca ng hay xu f hI n nhu ng hnh a nh cu a
qua khu xa xI hon.
Va f f nhIn fhuo ng hon ca nhu ng gI c mo fro fha nh hI n
fhu c Ia nhu ng fru ng ho p ng u nhIn, hoa c don gIa n hon nu a,
nguo I fa fIn va o ca c gI c mo "fIn frI" fhuo ng hay "Iu a" su kI n na o
do frong do I mnh va o gI c mo d bI n h cho su kI n do va fhuy f
phu c chinh mnh va nhu ng nguo I kha c ra ng gI c mo dich fhu c Ia
fIn frI.
Cu I cu ng, khng nn qun ra ng nhI u khI ca c cu chuy n v
ca c gI c mo da fha nh hI n fhu c chI Ia nhu ng dI u ba da f cu a
nhu ng nguo I gIa u fri fuo ng fuo ng fhich Ia m cho nguo I ngho pha I
nga c nhIn su ng s f vo I chuy n g do .
T f ca mo I nguo I d u bI f ra ng khng pha I b f cu gI c mo
na o cu ng fha nh hI n fhu c. V v y nhu ng ko doa n m ng pha I vI n
N CANH I! N 143
d n nhu ng xa o fhu f kha c nhau. Ho ba o ra ng chI co m f ph n ca c
gI c m ng Ia fIn frI, co n nhu ng gI c m ng kha c fh khng. R f
cu c n u nguo I fa fh y su vI c frong do I mnh kho p vo I gI c mo fh
do Ia gI c mo "fIn frI"; khng kho p fh do chI Ia gI c mo bnh
fhuo ng. Ca ch gIa I fhich y fh f Ia fI n Io I!
Nhu ng nguo I doa n m ng kha c no I ra ng chI co fh fh y gI c
mo "fIn frI" va o nhu ng nga y nh f dnh frong fu n, cha ng ha n
nhu va o fhu sa u, hoa c fh m chi va o nga y d u fIn sau khI ba f d u
fu n frang Ia gI c mo "xa c fhu c", va o nga y fhu haI "so nhanh
cho ng duo c fhu c hI n", va o nga y fhu haI m f Ia "du f khoa f so duo c
fhu c hI n", va o nga y fhu c haI muoI sa u Ia "yn Ia nh", va o nga y fhu
haI muoI chin, so "khng fha nh hI n fhu c", v. v...
a n fh y d y, co bI f bao kha nang duo c cung c p cho nhu ng
nguo I m fin khI n cho sau khI m f dI u frong mo va sau do fh y
dI u do fha nh hI n fhu c, cho d n f n cu I do I ho v n fIn cha c va o
su f n fa I cu a nhu ng gI c m ng "fIn frI". Co nghIa Ia ho fIn va o su
f n fa I cu a nhu ng su c ma nh bi n sIu nhIn na o do duo ng nhu
fIn ba o cho ho nhu ng su kI n so xa y ra.
Song n u con nguo I ba f d u fInh fa o suy nghI v v n d na y,
nhf dnh nguo I do so dI d n k f Iu n ra ng frn fhu c f khng h
co nhu ng gI c m ng fIn frI na o h f.
N u nhu con nguo I khng qun dI Io ng fIn mu qua ng va o ca c
gI c mo fIn frI fh Io ng fIn y co fh dom Ia I cho nguo I do khng if
nhung gIo phu f na ng n . Truo c ma f fI Ia m f bu c fhu fI nh n
duo c fu m f phu nu o !kraIna sa u nam fruo c dy. "Truo c kIa fI
khng fIn va o ca c gI c m ng. Nhung m f fruo ng ho p duo ng nhu da
da o I n ca cu c do I fI foa n b nI m vuI cu a fI". Va sau do ch k
ra ng ba nga y fruo c khI ch ng ch pha I m |anh fa b vIm mu ru f
fhu a), ch mo fh y b g y m f ca I rang. Ch k chuy n do cho c
ba n ga I ngho va c ba n cho bI f Ia da fu ng mo fh y m f gI c mo
h f nhu fh m f nga y fruo c khI ch ng c qua do I. "TI khng cho
ra ng chuy n y co m f y nghIa g, nhu khI ba c sI ba o fI ra ng b nh
fra ng cu a ch ng fI h u nhu Ia v vo ng fh I p fu c fI nho Ia I gI c
mo vu a r I. TI cu ng nho Ia I nhu ng fruo ng ho p nguo I na o do quon
bI f da ch f sau nhu ng gI c m ng nhu fh ..."
Tra I vo I Io so cu a nguo I phu nu m fin do , cu c ph u fhu f
cho ch ng c fa da dI n ra f f do p, cha ng bao Iu sau, nguo I ch ng
ra vI n. Song dI u do khng Ia m cho nguo I vo yn Io ng. "Tu khI y
da ba y fha ng frI qua, va d n gIo fI v n nghI v gI c mo do . TI
g y dI frng fh y, an hoa n foa n m f ngon,nguo I Iun Iun y u
m f. TI cho ha nh phu c cu a mnh Ia nga n ngu I |v gI c m ng do ),
co n ba n fhn mnh Ia b f ha nh".
M f vi du fh f dI n hnh! Vi du cho fa fh y ro ra ng dI khI
du c fIn mu qua ng va o su c ma nh fIn frI cu a ca c gI c mo co fh a nh
huo ng faI ha I d n fh na o d I vo I con nguo I...
C6 tbc xc p J t truo c gi c mo
Nguo I fa da f m f ca I fu I chuo m no ng o sa f chn m f nguo I
dang ngu , va nguo I na y mo fh y nu I Iu a phun; anh ra cha y fu frn
nu I xu ng frn nhu ng vIn da no ng bo ng. Truo c khI fhi nghI m do
duo c fhu c hI n khng Iu, nguo I na y da do c m f cu n sa ch vI f v
nu I Iu a va ca c vu nu I Iu a phun fra o...
Th f cha ng kho khan g d co fh hnh dung m f nguo I m
fin so co nhu ng k f Iu n nhu fh na o sau khI fh y frong mo dI u
fuong fu . Anh fa so c ga ng Ia m sa ng fo v n d ba ng ca ch ho I
"nhu ng nguo I hI u bI f" xom gI c m ng do fIn ba o dI m g.
Nhung fhu c ra nguo I fa da bu c anh fa mo m f gI c mo nhu fh !
No I ca ch kha c, nguo I fa da na m s ph n anh fa frong fay va ba f
d u quy f dnh dI u g so xa y ra frong cu c s ng fuong IaI cu a anh
fa.
Nhu ca c cng frnh vu a qua cho fh y, fro I Ia nh a nh huo ng
khng f f d n finh ch f ca c gI c mo. Trong fa p chi "Ho a ho c va do I
s ng" co dua fIn v m f fhi nghI m nhu v y. a nho m nguo I |fu 15
d n 30 fu I) ngu frong ca c pho ng kha c nhau o nhI f d 12, 17 va
22 d . T f ca ca c dI u kI n kha c d u nhu nhau. Nhu ng nguo I do da
mo fh y ca c gI c mo kha c nhau. Nho m nguo I ngu frong pho ng
N CANH I! N 145
Ia nh nh f ph n Io n mo nhu ng dI u kho chu, kInh so , co n o pho ng
m nh f, nhu ng gI c mo m a I, nho nha ng da d n frong gI c ngu
cu a nhu ng nguo I o do .
Ca c nha khoa ho c gIa dnh ra ng, su fhay d I nhI f d bn
ngoa I co a nh ho n nh f dnh d n ma ch ma u cu a nguo I dang ngu ,
frong pho ng Ia nh, ma ch ma u co Ia I va nhu ng fin hI u m finh so
fa c d ng d n h fh n kInh frung uong. Trong pho ng m, su gIa n
no ca c ma ch ma u Ia I fa o nn nhu ng ca m gIa c duong finh.
... M f nguo I dang mo fh y mnh dang bay xu ng vu c su
hoa c nga xu ng h , fhuo ng Ia sau do anh ra fInh d y ngay. CI c
monhu v y co fh xa y ra v nguo I ngu na m nghIng bn fra I va
can fro su Iam vI c cu a fIm. Trong khoa nh kha c fIm ngu ng d p, va
nguo I do co fh mo fh y dang roI xu ng vu c. Co fh gy ra gI c mo
nhu v y ba ng m f ca ch kha c: du I fha ng fh f nhanh haI chn
nguo I dang ngu na m co g I.
Th nhung, nguo I fIn va o ca c gI c m ng "fIn frI" Ia I so nghI:
"u co gIa n don nhu fh !"
HI n nay, ca c nha nghIn cu u co fh fuy y ma fa o nn ca c
gI c mo co n I dung kha c nhau nh f - fu c Ia fhoo don da f ha ng.
Trong v n d chu ng fa dang nghIn cu u - "ca c gI c mo fhoo
don da f ha ng" - co n co m f khia ca nh r f Iy fhu . Chu ng fa no I ra ng
va o ban dm, khI con nguo I da fhI p ngu , na o duo c nga f ma ch kho I
mI fruo ng xung quanh, nhI u f ba o na o fI p fu c Ia m vI c vo I
cuo ng d cao. Ca c f ba o do "fha o Iu n" v nhu ng g con nguo I da
nghI d n Iu c ban nga y, ca I g Ia m con nguo I b n fm Io Ia ng, hay
nguo c Ia I, ca I g Ia m cho nguo I fa vuI vo v. v... Va o nhu ng Iu c y,
frong y fhu c chu ng fa, nhI u khI nhu ng n fuo ng xua kIa, nhu ng
g do da fu ng duo c nhn fh y va fa ng fru frong "kho" fri nho Ia I
fr I d y ro ra ng. uo ng nhu dI u da b Ia ng qun hay hon nu a, da
fhoa ng qua y fhu c va o chinh Iu c fa nhn fh y no frn fhu c f , Ia I
b ng hI n hI n frong gI c mo fha nh m f bu c franh ro r f.
Nhung n u dI u do Ia nhu fh fh chu ng fa co fh mong do I
khng chI nhu ng gI c mo I n x n, huy n fuo ng, ma ca nhu ng cng
vI c fhu c v hoa f d ng fri fu d I vo I nhu ng g con nguo I suy nghI
Iu c ban nga y. a c bI f, co fh frng do I dI u do frong nhu ng
fruo ng ho p con nguo I da suy nghI v m f v n d na o do , m f cu
ho I phu c fa p khng pha I nga y m f nga y haI. O mu c d na o do , dI u
na y Ia m fa nho d n ca c y fuo ng a m a nh o nhu ng nguo I b nh fm
fh n. O ho nhu ng y fuo ng nhu fh fhuo ng sInh ra a o gIa c, nhung o
m f nguo I Ia nh ma nh fh sao7 Co fh , frong gI c mo, con nguo I co
kha nang fIp fuc nhung suy nghI cu a mnh va fm duo c Io I gIa I
dap7
Trong vI c na y khng co chu f g huy n bi ca . Cu c s ng da
kha ng dnh Ia co nhu v y.
Chu ng fa da fu ng bI f: frong gI c ngu , ca c nha foa n ho c gIa I
ca c ba I f p, ca c nha c sI soa n nha c, ca c nha fho sa ng fa c fho.
n chu ng u7 Co r f nhI u. M f I n A. X. CrIbodp na m mo
fh y gIu a ca c ba n bo , ng k v d cuong vo ha I kch nhu fh ng
da vI f xong, fh m chi ng co n do c m f va I doa n nu a. KhI fInh
gI c, nha van c m I y cy bu f ch, cha y ra vuo n va ngay dm y
ng da pha c xong d cuong vo "au kh v fri fu ", soa n duo c m f
va I ca nh frong h I d u. Raphaon da nhn fh y hnh a nh u c ba
hI n In Iu c ng ngu . PuskIn da fu ng mo fh y nhI u hnh fuo ng
frong fho.
Nha da ch f Nga, gIa o su A. A. Iuxfrafxop, m f nguo I g n
gu I vo I . I. MondIop, da h I fuo ng Ia I nhu ng chI fI f fhu v cho
bI f frong nhu ng hoa n ca nh na o nha khoa ho c vI da I da hoa n
fha nh gIaI doa n quy f dnh cho cng vI c sa ng fa o ba ng fu n hoa n
ca c nguyn f hoa ho c:
"M f I n, fI d n nha . I. MondIop v m f cng vI c g d y
va ba f ga p ng dang frong fra ng fha I ph n khich cao d ; fh m chi
ng co n no I du a nu a, ma no I du a Ia m f dI u r f hI m xa y ra frong
cu c s ng cu a ng. Chuy n do xa y ra ngay frong pha f mInh fru
danh v dnh Iu f fu n hoa n ca c nguyn f . Io I du ng fm fra ng
hu ng kho I cu a mIfrI IvanvIch, fI II n ho I ng fa dI u g da fhu c
d y ng fo I pha f mInh fuy f vo I do . a p Ia I, ng cho bI f ra ng da
fu Iu ng ngo Ia co m I IIn h gIu a ca c nguyn f vo I nhau va suy
nghI r f nhI u v dI u na y. Trong nhu ng fha ng cu I cu ng fruo c
N CANH I! N 147
pha f mInh, mIfrI IvanvIch da vI f h f r f nhI u gI y d fm cho
ra finh quy Iu f do duo I da ng ba ng, nhung ng da khng fha nh
cng. Cu I cu ng ng Ia I ra su c nghIn cu u v n d , va fhoo Io I k
cu a ng, ng da fu ng fI n d n r f g n pha f mInh do , nhung r f
cu c cu ng cha ng ra sao ca . Ngay fruo c Iu c pha f mInh ra dnh Iu f,
mIfrI MondIop v n co n Ioay hoay fm ba ng fu n hoa n su f ca
dm cho d n f n sa ng, nhung cu ng cha ng an nha m g: ng bu c fu c
ga c bo cng vI c Ia I va do m f mo I v bu n ngu , ng na m ngay frn
dIvang frn pho ng Ia m vI c, d nguyn qu n a o va ngu fhI p dI
ngay.
Trong gI c mo ng da fh y r f ro ra ng ba ng fu n hoa n ma
sau do so duo c In ra. Ong I p fu c fInh d y va vI f v I In ma nh
gI y d u fIn ng nha f duo c frn ba n vI f cu a mnh...
T f ca nhu ng vi du fuong fu d u duo c gIa I fhich m f ca ch
khoa ho c nh f va fu nhIn nh f. Ca c ba n ha y nho Ia I khI ba n do c
m f cu n sa ch r f Iy fhu , khI ba n say m vo I m f cng vI c cu n
hu f ba n fh gI c ngu bI n dI. Nguyn nhn o dy Ia do o vo na o da
sInh ra m f hung ph n ma nh. Cu ng co khI nhu fh na y: m f fnh
ca m na o do vuI suo ng, Io u, so ha I, - choa n I y fm fu m f nguo I,
frong fruo ng ho p do o vo na o sInh ra m f hung ph n ma nh va
gI c ngu khng co n nu a. KhI con nguo I fhI p dI, hung ph n do
nhI u khI v n IIn h vo I cng vI c fu duy da ba f d u Iu c ban nga y,
hung ph n y fI p fu c hoa f d ng ca frong gI c ngu , fuy nhIn,
n u frong fho I gIan do khng co fa c nhn kich fhich bn ngoa I na o
d n qu y r y na o, cng vI c do fh m chi co fh co hI u qua hon.
T f nhIn, o dy, n u fa mu n, co fh kha ng dnh ra ng gI c
mo da "fIn ba o" pha f mInh fuong IaI. Trn fhu c f fruo c ma f
chu ng fa Ia su hoa n f f m f y fuo ng na o do khng pha I Iu c ban
nga y, ma va o Iu c con nguo I dang ngu .
Ca Jcm t6i Ja nb nbau co i b6 n /uu manb. M6 t tcn tr6ng b6 n
/u c na 6 cu ng rnb b6 p c6 t6i... T6i ttnb J y tb y J u n ng triu, ca
nu6 t tb y boi Jau. Hai nga y sau, t6i tb y pba t bc nb cicm Juo ng b6
b p trcn ca cicm b6 ng.
Nga nb kb6a b6 c mo i Jang t p trung su c /u c
Chu ng fa da k v nhu ng gI c mo fIn ba o cho con nguo I bI f
v m m s ng cu a b nh f f. Ca c nha nghIn cu u y ho c fu Iu da
chu y d n nhu ng gI c mo do . Ngay fu nam 1935, ba c sI M. I.
Axfvaxafurp da vI f: "Co fh , cha ng ha n, fhu a nh n ra ng n u
nhu ng gI c mo d y Io Ia ng v ca I ch f k f ho p vo I ca c kich fhich
b f ngo dI ko m fhoo su Io so ba n nang d I vo I ca I ch f, fh dI u do
co fh go I In m I nghI ngo v b nh fIm o va o gIaI doa n chua h co
b f ky Io I fhan phI n chu quan na o kha c v su hI n dI n cu a b nh
do ".
Va o nhu ng nam 30, ba c sI V. N. KaxafkIn da quan fm
nghIm fu c d n v n d na y. Ong fI n ha nh quan sa f d u fIn o
chinh mnh. Ong da ghI Ia I nhu sau: "Ca dm fI da nh nhau vo I
bon Iuu manh. M f fn frong bo n Iu c na o cu ng rnh bo p c fI... TI
fInh d y fh y d u na ng frIu, va nu f fh y hoI dau. HaI nga y sau,
fI fh y pha f b nh vIm duo ng h h p frn va vIm ho ng".
Su f g n ba muoI nam fro I nha khoa ho c nguo I InIngraf do
nghIn cu u gI c mo. Ong da phn fich hon b n nga n gI c mo nguo I
khoo va nguo I m, o nguo I mu va nguo I cm dI c fruo c khI ng vI f
xong va cho xu f ba n cng frnh d u fIn cu a mnh "Iy fhuy f v
ca c gI c mo".
M f nguo I dau m co fh mo fh y nhu ng g7 Co fh chu n
doa n v nhu ng b nh g fhoo ca c gI c mo7
Truo c h f c n nh n ma nh ra ng su fhay d I finh ch f va n I
dung ca c gI c mo chinh Ia ko fIn ba o v nhu ng b nh mo I pha f.
Xu f hI n nhu ng gI c mo a m a nh cu ng kI u, va nhu fa fh y, ca c
gI c mo do kho chu, na ng n , dI khI Ia nhu ng con a c m ng fh f
su . M f nguo I mo fh y, cha ng ha n, dang mu n nhoI In kho I ma f
nuo c, hoa c b m f v f na ng do In ngu c, hoa c nguo I do dang bo va o
m f ca I kho ho p va ma c ngho n o frong do , nguo I do dang Ioo In
nu I ma qu n a o na ng frIu o p cha f I y ngu c - nhu ng gI c mo fuong
fu co fh ba o hI u v b nh ph I mo I cho m, v b nh vIm ma ng
ph I hoa c b nh Iao ph I.
N CANH I! N 149
Co I n, m f phu nu du ng fu I d n ga p ba c sI KaxafkIn, ba fa
da m f fha ng nay b m f gI c mo a m a nh: chinh ba fa hoa c m f aI
do frong s nhu ng nguo I quon cu a ba fa an ca s ng hay ca uon.
a c sI da gu I ba fa dI xo f nghI m ng da da y - ru f va ng da
khng nh m: nguo I phu nu b vIm da da y o da ng c p finh.
M f nu b nh nhn kha c dI ngu va khng fh y g kho chu.
an dm va fa mo fhy nguoI fa moI ba an mf chIc banh ngo f
r f ngon, nhung ba khng fa I na o nu f frI duo c mI ng ba nh da
ca n. n sa ng, ba c sI kha m va fh y ba fa b vIm ho ng.
T f nhIn, o dy khng pha I f f ca d u gIa n don nhu v y.
Nhu ng dI u ng u nhIn va saI I ch co fh d u ca n fro vI c chu n
doa n can cu va o gI c mo. Nhung n u ca c gI c mo Ia a m a nh va
cu ng m f da ng fh frong nhI u fruo ng ho p chu ng b c I m f b nh
na o do dang n na u.
Nhu ng quan sa f nhI u nam cu a V. N. KaxafkIn cho fh y ca c
finh ch f gI c mo fhay d I chu ng 2 - 3 fha ng fruo c khI b nh cao
huy f a p xu f hI n, m f fha ng fruo c khI co b nh vIm da da y, haI
fha ng fruo c nhu ng frI u chu ng ro r f d u fIn cu a b nh Iao. Co n
m f s b nh o na o fh m chi co n b c I qua ca c gI c mo m f nam
fruo c khI pha f b nh. Trong khI do , o nhI u fruo ng ho p, co fh du
doa n kha chinh xa c chinh b nh na o so do doa co fh . Cha ng ha n,
nhu ng ca nh ngho f fho fh hI n qua ca c gI c mo ba o fruo c v b nh
ph I, ma c b nh vIm da da y so na m mo fh y ca c fhu c ph m fhIu
fh I.
Co n f f ca ca c b nh fI n frI n nhanh nhu cu m, vIm ho ng,
ng d c da da y - ru f, vIm ru f fhu a c p finh, vIm duo ng h h p,
co fh duo c fh hI n frong gI c mo ngay fruo c hm b nh pha f ro
ra ng.
a c sI V. N. KaxafkIn nh n ma nh: khng co chu f g Ia huy n
bi frong vI c gI c mo co fh pha n a nh su ba f d u cu a b nh f f kha
Iu fruo c khI ba c sI chu a b nh fhu a nh n co b nh do . I u na y
duo c chu ng fhu c bo I m f dI u Ia fho I ha n fIn doa n cu a "gI c mo -
chu n doa n" h u nhu fru ng hoa n foa n vo I fho I gIan cu a gIaI doa n
u bnh.
C n pha I no I ra ng, vI c phn fich ca c gI c mo gIu p nguo I fa
khng chI frong vI c chu n doa n b nh ma co n ca frong vI c chu a
b nh: fhoo su fhay d I ca c gI c mo co fh pha n doa n v su pha f
frI n cu a b nh, v vI c ca c Ioa I fhu c do ba c sI chI dnh co gIu p g
cho ho khng .
Va ca ch dy khng Iu, ca c nha f I pha m ho c da ba f d u
quan fm d n ca c gI c mo. Nguo I fa bI f ra ng m f ph n na o do cu a
ca c f I a c Ia do ca c b nh nhn ma c b nh fm fh n gy nn. Va hoa
ra Ia m f f I a c fuong IaI dI khI duo c pha n a nh frong ca c gI c mo
a m a nh o nhu ng nguo I nhu v y - y fhu c va fI m fhu c cu a ho duo ng
nhu dang pha c ra ca c bu c franh v su vI c ma fm fra ng b nh
hoa n dang d y ho fo I. ng fho I ho khng gI u gI m dI u ho fh y
frong mo. a ng ca ch xo f ho I mang frong mnh m m m ng nguy
hI m, co fh ngan ngu a duo c nhu ng f I a c nghIm fro ng.
M f nga nh khoa ho c mo I v ca c gI c mo nhu Ia nhu ng fro fhu
cu a y ho c mo I chI ba f d u con duo ng cu a mnh. Nhung ngay by
gIo da co fh du doa n ra ng, frong fuong IaI khng xa ba n co fh
ngho fh y cu ho I sau dy frong bu I ba c sI fI p b nh nhn:
- Hm qua va hm kIa, ng |ba ) da co nhu ng gI c mo nhu fh
na o7 Tha ng g n dy ng |ba ) da fh y g frong mo7
N CANH I! N 151
C!OC SONC I THOI MIN
La /u ng: Kb6 ma tin Juo c: Nbung J6 /a su tb t
"... TI khng bI f va khng fh no I OIxIa co duo c d n m f
nu a nhu ng dI u bi m f ma na ng da no I fo I vo I nI m fIn fho ngy
d n nhu v y khng, nhu ng dI u ma fI fu ng nhI u I n chu ng kI n
da gIoo va o frong fI m f Io ng fIn khng I y g Iay chuy n n I Ia
OIxIa co nhu ng fri fhu c Ia Iu ng, v fhu c, mang finh ba n nang va
huy n hoa c do kInh nghI m ng u nhIn ro n du c nn, nhu ng frI
fhu c dI fruo c khoa ho c chinh xa c d n ha ng fh ky do , m f khI hoa
fr n vo I nhu ng dI u m fin nu c cuo I va hoa ng so , nhu m f dI u bi
n Io n Iao, chu ng Iuu fruy n frong dn chu ng fu fh h na y sang
fh h kha c" |V. N. KaxafkIn. "OIxIa").
Ltcb su Jang cbu ng kic n
Khng fh no I duo c khI na o va o du I n d u fIn con nguo I
ba f d u fa o nn nhu ng su ky dI u cu a fhI mIn. Thuo xa xua da
Iuu fruy n Ia I cho chu ng fa nhu ng ba n vI f fay chu ng mInh ra ng
fhI mIn duo c con nguo I bI f d n da ha ng nga n nam fruo c dy.
Trong m f cu n sa ch chI fha o fu fho I c AI C p , chu ng fa do c fh y
nhu ng Io I chI d n cho ca c quan fu f ca ch gy ra gI c ngu fhI
mIn o nguo I nhu fh na o: "Ha y mang fo I m f cy do n sa ch so va
fuom f f ... ha y d d y phao cu a no Ioa I d u fhom f f nh f ... va
froo no In bu c fuo ng fhoo quay huo ng dng frn m f ca I chm
ba ng g nguy f qu . Sau do ha y da f m f c u bo du ng fruo c do n...
a ng ca nh fay ha y dua c u bo da m mnh va o gI c ngu va fha p do n
In. Ha y no I vo I c u bo nhu ng Io I fh n chu d n ba y I n. R I sau do
Ia I da nh fhu c c u bo d y va ho I nhu sau : "m co nhn fh y g
khng7" C u bo so da p: "Co ! m da fh y ca c v fh n cu ng vo I cy
do n". KhI do ca c fh n so no I vo I no f f ca nhu ng g nguo I fa ho I ca c
fhn!"
Cha ng kho g d co fh hnh dung, m f phuong fI n fhuy f
phu c kin da o d n fh na o da Io f va o fay nhu ng vIn quan fu f d
Ioo ca c con chIn ngoan da o. Chinh ca c fh n da fu no I qua mI ng
m f du a fro dang ngu - ro ra ng do Ia chu ng co v su f n fa I cu a
fh n fha nh d y fhI!
Tuy nhIn, nhu ng om bo da m mnh frong gI c ngu nhn fa o
chI no I nhu ng g ma ca c quan fu f a m fh cho chu ng. I u bi m f
cu a fhI mIn duo c gIo I fang Iu gn gIu h f su c chu da o y qua da
gIu p ho m f ca ch da c Iu c frong vI c km gIu qu n chu ng nhn dn
Iun pha I khI p so fruo c ca c fhanh fhn.
O nuo c Hy Ia p c da I, ca c ba c sI cu ng da su du ng fhI mIn.
gy ngu ho du ng nhu ng f m kIm Ioa I nha n bo ng |fu c Ia ca c
"guong fh n"), nhu ng fInh fh Io n va ca c d v f kha c; ca I nhn
huo ng va o b ma f sa ng Ioa ng so Ia m mo d n y fhu c va gIu p ba c sI
fhI mIn ru ngu duo c con nguo I . T f nhIn cng vI c do so khng
fro f Io f n u khng co nhu ng Io I c u nguy n, dI khI ca nhu ng cu c
f I ; ba ng ca ch do vI c chu a cha y cho nguo I b nh duo c nng In
ha ng ca c dI u ma u nhI m: khng pha I ba c sI, ma chinh ca c fh n
da fo I gIu p con nguo I fro nn khoo ma nh. O n d , AfxIrI va ca c
nuo c kha c cu a phuong ng c da I, fhI mIn duo c ga n cho m f y
nghIa fo Io n d n mu c chI nhu ng aI na m vu ng duo c ky fhu f cu a
ngh fhu f huy n dI u bi n do mo I co fh fro fha nh ca c quan fu
f duo c.
Ca c nha Iga n su du ng hI u Iu c fhI mIn da nhI u
nghn nam nay. dua mnh va o fra ng fha I "fhI n" |co nghIa Ia
sIu fhoa f), ca c fhu f sI Iga da y ra ng c n pha I da f ba n chn pha I
In du I chn fra I, co n ba n chn fra I In du I bn pha I; sau do I y ca
haI fay gIu ca c ngo n chn, a p ca m va o vu ng fIm va nhn va o cu I
s ng mu I mnh cho d n khI y fhu c b mo dI.
No I vuo f In m f chu f, chu ng fa ha y nho Ia I v nhu ng nguo I
fu kh ha nh, nhu ng nguo I fh m chi frong fh ky na y v n fI p fu c
Ia m nhu ng aI fhI u hI u bI f pha I kInh nga c vo I ca c fro a o fhu f
N CANH I! N 153
"fh n ky " cu a ho . Ngay fruo c ma f cng chu ng dang su ng s f, ho
cho xom m f nguo I na m "Io Iu ng" frong khng khi, I y guom xIn
fhu ng fhn mnh, fha n nhIn da f ca haI fay In nhu ng ho n fhan
no ng do v. v... T f ca nhu ng fro do d u khng pha I Ia pho p ma u va
cu ng khng pha I Ia fro a o fhu f, ma Ia k f qua fa c d ng cu a fhI
mIn va cu a fu fhI mIn ma fhI.
kha I Iuo c v Ich su "ngh fhu f" c xua do , chu ng fa fh y
ra ng ca c quan fu f va nhu ng nha fIn frI, ca c fh y phu fhuy va
nhu ng nguo I Ia m fro a o fhu f cu a mo I fho I da I, mo I dn f c, da su
du ng "ngh fhu f" do kha fha nh cng. Kha nang dI Ia I va no I
chuy n, ngho fh y nhu ng gIo ng no I "fu fh gIo I bn kIa xa xam"
ma v n frong fra ng fha I ngu say, qua da Ia m cho nguo I fa kInh
nga c d n mu c su f bao fh ky , fhI mIn duo c coI Ia m f frong
nhu ng hI n fuo ng cu a fh n fha nh.
... u fh ky 20. MI n Chukfka, noI ca m fra I cu a nguo I
Chuc |Chuc - fn go I m f f c nguo I cu fru o mI n VI n dng von
bI n IIn x |N. ). Nguo I fa mang m f anh fho san fro fu I b g u
ca o xo d n fh y cu ng da phuong, hay no I ca ch kha c, fo I fh y Iang,
fh y phu fhuy . Trong fr n d u fay dI vo I con fhu , nguo I fhanh
nIn da su c cu ng Iu c kI f, gIo dy anh na m fhoI fho p va if aI hy
vo ng anh fa so qua kho I.
Sau khI kha m cho b nh nhn, fh y cu ng ba f d u chu n b
cho nghI I quy f dnh. Ong fa ma c b qu n a o duo c frang fri ba ng
nhu ng vIn ngo c froo, nhu ng Ia kIm Ioa I, nhu ng hnh vo ca c Ioa I
chIm, fhu , va xu f hI n fruo c ma f nhu ng nguo I cu ng b Ia c cu a
mnh. Th y doo m f chI c ma f na , fay c m ca I fr ng Iu c Ia c va
chI c chung nho . a f d u bu I I bi n c u kh n cho nguo I b nh
bnh phu c. Ong fh y cu ng nhI u I n nha c dI nha c Ia I cu ng nhu ng
fu ngu va cu no I, ng fa ku go I su cu u gIu p cu a "ca c d ng fh n
IInh", do doa "nhu ng con ma d c a c". Nhu ng cu fh n chu duo c
fI ng fr ng Iu c Ia c dI m fhoo; frong I u da nghI ngu f kho I huong
d c.
TI ng fr ng Iu c Ia c ca ng vang ma nh hon, dI u vu cu a ng
fh y cu ng ca ng nhanh hon: Cu I cu ng nhu ng fI ng ru cu a ng fa
nhu ng d ng fa c quay cu ng, kho I d c da fhu c hI n cng vI c cu a
mnh: T f ca nhu ng aI co ma f frong I u d u m m n fruo c nhu ng
g dang dI n ra. Ho da ngho fh y nhu ng gIo ng no I cu a ca c v fh n
fhI n va a c. Co n ng fh y cu ng b kich d ng d n dIn cu ng da Ia m
cho nguo I xom pha I su ng soo f ba ng ca ch I y dao ra ch fhn mnh,
nh c nhu ng vIn fhan no ng bo ng ra kho I d ng Iu a.
Chinh nguo I b nh cu ng r f chu y va hy vo ng fhoo nhu ng
ha nh d ng cu a fh y. Anh fho m duo c khoo ma nh bI f bao! n da
f f ca nhu ng g dI n ra xung quanh, ngoa I gIo ng no I cu a fh y
cu ng, da fhI khng Io f va o y fhu c cu a anh fa nu a. Anh fa da m
mnh va o gI c ngu Io mo cu a fhI mIn, frong gI c ngu do , nhu ng
Io I no I cu a fh y cu ng duo c fI p fhu da c bI f ma nh mo va an su
va o y fhu c. Nhu ng Io I ga o fho f v su cha y ch n va fh f ba I cu a "a c
quy ", v fha ng Io I cu a "fh n IInh cu u gIu p" vang In d I vo I nguo I
b nh nhu m f du c fIn f f Ia nh d y mong uo c v su bnh phu c. Anh
fa ca m fh y mnh khoo Ia I va Ia I fh y mnh dang Iu c dI san.
Va dy Ia k f qua - d n cu I bu I I , m f s nguo I co n fuo ng
da c bI f ma nh da fh y khoo khoa n ha n In. Co n nhu ng aI co ma f
fa I do d u fh y Io ng fIn va o fh gIo I bn kIa duo c cu ng c hon.
Va o dy, chu ng fa da ga p go vo I nhu ng hI n fuo ng fhI
mIn, vo I a m fh va fu ky a m fh. Nhung fhuo ng fh khng chI co
nhu ng ca I do ma fhI. Thoo su chu ng kI n cu a nha nhn chu ng ho c
n I fI ng V. C. graz, nguo I r f am hI u cu c s ng cu a ca c dn
f c o mI n ba c IIn x, m f s fh y cu ng co n na m vu ng duo c ca ky
fhu f no I fI ng bu ng. Nhu ng nguo I co ma f d u co a o fuo ng fhu c su
ra ng nhu ng gIo ng no I rIng bI f dang pha f ra fu ca c go c kha c nhau
frong I u. Trong nhu ng xa o fhu f kI u na y, ca c fh y cu ng ba f
chuo c fI ng ku cu a ca c Ioa I fhu va chIm, fh m chi ca fI ng g m rif
cua bao f. Nha khoa ho c k ra ng ng fa co n ngho fh y ca fI ng
chu n chu n bay, fI ng ru I fru va mu I. KhI nhu ng gIo ng do
vang In, Iu c na o ng fh y cu ng cu ng khng ngu ng go fr ng Iu c Ia c
d chu ng fo ra ng foa n b su chu y cu a ng fra d u f p frung va o
m f vI c kh n.
N CANH I! N 155
Sau dy chu ng fa so no I fI mI hon v fa c d ng Ia Iu ng, nhI u
khI r f da ng kInh nga c cu a fhI mIn d I vo I con nguo I , nhung d
k f Iu n, chu ng fI nha c Ia I ra ng fhI mIn da duo c nhu ng ko
phIu Iuu ma o hI m du Ioa I su du ng. O nuo c Nga, m f ko nhu fh
Ia "ba n" cu a gIa dnh Sa hoa ng NIkIaI d nh fn Ia CrIgrI
RaxpufIn; khng nghI ngo g nu a, y Ia m f nguo I fhI mIn ky fa I.
M f ko phIu Iuu n I fI ng kha p chu u, ba fuo c CaIIxfr cu ng
co fa I fhI mIn kha c fhuo ng. Tn fh f cu a ng Ia CIuudop
andam. Co ha ng Ioa f nhu ng fruy n fhuy f v nhu ng chuo c ma u
ma duo ng nhu Ia do ng fa fa o nn v y, fuy nhIn, f f ca nhu ng
dI u do chI co m f ngu n g c. "CaIIxfr, - ba c sI fm fh n n I
fI ng, fI n sI y ho cV. . RgIocp vI f frong cu n sa ch cu a ng
"Nhu ng nha fIn frI va nhu ng nguo I co pho p ma u", - da su du ng
r ng ra I fhu f fhI mIn va nhu ng hI n fuo ng co IIn quan fo I fhI
mIn. I vo I nhu ng fro bI u dI n cu a ng fa, co fh no I ra ng do
chinh Ia m f vi du fhu c su cu a vI c fhI mIn da duo c su du ng nhu
fh na o vo I vaI fro Ia cng cu cu a fh n bi va Iu a bp".
6 /a g c y:
Nga y nay, chI co ca c ba c sI Ia duo c pho p nghIn cu u fhI
mIn ma fhI. Nhu ng nguo I khng co frnh d v y ho c ma fhu c
ha nh fhI mIn co fh gy faI ha I cho con nguo I. Nguo I fa bI f co
nhI u fruo ng ho p pha I r fuong d I kho khan mo I Ia m fInh Ia I
duo c nhu ng nguo I b ca c nha fhI mIn nghI p du ru ngu .
Va o fh ky 18, ba c sI nguo I Ao . Moxmor da ho mo f m ma n
cho phu hI n fuo ng fhI mIn ma chinh ng cu ng khng h hay
bI f. Ong n I fI ng v vI c chu a b nh cho ca c b nh nhn cu a mnh
ba ng phuong pha p "da f nam chm". Nhu ng nguo I khao kha f duo c
kho I b nh ng I va o frong b n fa m co Ia p nhu ng fha nh nam chm
Io n, sau do nhI u nguo I da kho I b nh. Moxmor gIa I fhich do Ia do
fa c d ng cu a "ch f Io ng fu ". Nhung khI vI n ha n Im khoa ho c
ParI dI u fra hoa f d ng cu a ng, ca c nha khoa ho c da ghI va o ba n
a n: "Khng co g chu ng mInh cho su f n fa I cu a ch f Io ng fu d ng
v f; nhu v y, fhu ch f khng h f n fa I na y khng fh mang Ia I Io I
ich g duo c".
Nhung r I Moxmor qua do I ma v n fIn cha c ra ng fhu "ch f
Io ng" nhu fh Ia co fh f. Th f ra, ng da fu ng fh y nhI u I n b nh
nhn d n ga p ng da kho I b nh cha ng c n co nam chm g h f. Su
fhuyn gIa m b nh va bnh phu c d n ngay fu c fh sau khI ng nhn
nguo I b nh va no I chuy n vo I nguo I do v b nh f f. Hon nu a,
nhI u I n fh m chi da fu ng xa y ra nhu fh na y: sau khI fo I ga p
"nha fh y fhu c vI da I", nhu ng nguo I dI c hay m f gIo ng nhu co
pho p fh n fhng bI n hoa da I y Ia I duo c gIo ng va kho I dI c ma c
d u ho da khng chu fa c d ng cu a nam chm. Su fh Ia fh na o7
Sau khI suy nghI, Moxmor qua quy f ra ng khng pha I nam chm,
ma chinh ng Ia v f chu a "fu fruo ng d ng v f" co fa c du ng chu a
b nh. KhI fruy n no sang nguo I kha c, ng da gIu p ho v f I n vo I
b nh f f.
Moxmor co nhI u ho c fro va mn d . M f nguo I frong s ho
da co dp may fhu c hI n m f pha f mInh ng u nhIn. Tuy nhIn,
ng fa da "pha f mInh" Ia I ca I ma nhu ng quan fu f AfxIrI va
abIIon da bI f d n. KhI chu a b nh ba ng fu fruo ng, ng fa da
cha m cha n vo I m f hI n fuo ng Ia Iu ng. Thuo ng b nh nhn cu a
Moxmor Ia nhu ng nguo I co fh n kInh y u va b nh hoa n, ho pha n
u ng Ia I vI c chu a fr ba ng ca c chu ng co gI f, fh m chi dI khI ba ng
nhu ng con dIn Ioa n. Th ma gIo dy... Anh cha ng b nh nhn fro
fu I b ng nhIn ngu fhI p dI ngon Ia nh frong Iu c duo c xoa bo p.
Nguo I fh y fhu c hoa ng h f c Ia c anh fa d y, nhung v hI u, anh
fa v n cu ngu . Nhung sau do , khI nguo I fh y fhu c b f fhnh Inh
ra I nh cho anh fa du ng d y, nguo I b nh II n nho m d y, dI va I
buo c nhung haI ma f v n nha m nghI n.
Ma c du mi ma f v n kho p cha f, anh fa xu su hoa n foa n nhu
Iu c fInh, fuy v y khI do gI c ngu v n fI p fu c. Nguo I fh y fhu c b I
r I c no I chuy n vo I anh fa, anh fa da f ra ca c cu ho I. Anh cha ng
nng dn fra Io I hoa n foa n khn ngoan va ra nh ro f. Nguo I fh y
fhu c I p Ia I fhi nghI m. Va ng fa gy ra duo c m f fra ng fha I
gI ng h f nhu v y o nhu ng nguo I kha c. TI p fu c fhi nghI m, ng
fI n ha nh ca I go I Ia a m fh sau fhI mIn, fu c Ia saI khI n nguo I
N CANH I! N 157
dang ngu fhu c hI n m f Ioa f nhu ng ha nh d ng nh f dnh sau khI
da nh fhu c d y. Va nhu ng nguo I b nh fhu c hI n dI u ma nguo I fa
da a m fh cho ho frong gI c ngu "fu " .
VI c nghIn cu u fI p fhoo v nhu ng hI n fuo ng fhI mIn ga n
II n vo I fn fu I ba c sI ph u fhu f nguo I Anh rf. C n pha I nh n
xo f ra ng ng na y fo fha I d r f hoa I nghI vo I fhuy f fu cu a
Moxmor va ca c mn d . Nhung d n khI fhu c hI n y dnh va ch ma f
anh cha ng "chu a b nh ba ng fu " nguo I Thuy sI Iaphngfon, rf
da fIn va o finh xa c fhu c cu a ca c hI n fuo ng fhI mIn ma
Iaphngfon bI u dI n va fu khI y, ng ba f d u nghIn cu u hI n
fuo ng do . Ong da fhay d I fhu f ngu "fu fruo ng d ng v f" ba ng
fhu f ngu hI n da I "hypnofIsm" |fhI mIn) |fu fI ng Hy Ia p
"Hypnos" nghIa Ia ngu ). Ong Ia nguo I d u fIn ba f d u su du ng
fhI mIn d Ia m gIa m dau frong ph u fhu f va fh y ra ng fhI
mIn co fa c du ng hon ca Ia frong vI c chu a nhu ng chu ng b nh
fh n kInh kha c nhau, da c bI f Ia ca c chu ng r I Ioa n IxfrI nhu f
II f, b nh dI c do fm fh n, mu va cm.
am suong mu huy n bi fu ng ha ng nga n nam bao quanh
hI n fuo ng da ba f d u fan. Nhung co n nhI u n Iu c hon nu a cu a
ca c nha khoa ho c d dom Ia I Io I gIa I fhich duy v f cho fra ng fha I
r f Iy fhu na y cu a fm Iy chu ng fa. Ca c ba c ho c Nga V. M.
khffrop va I. P. PavIp da Ia m duo c nhI u vI c frong IInh vu c
na y. Ho chu ng mInh duo c ra ng frong gI c ngu fhI mIn cha ng co
g Ia sIu nhIn ca , ma c du no kha c vo I gI c ngu bnh fhuo ng.
I u kha c nhau do Ia g7 Trong gI c ngu say bnh fhuo ng con
nguo I khng fI p fhu nhu ng g dI n ra xung quanh. KhI dm mnh
va o gI c ngu fhI mIn, con nguo I khng pha n u ng Ia I nhu ng kich
fhich bn ngoa I, khng fra Io I ca c cu ho I cu a nhu ng nguo I co ma f,
nhung Ia I fI p fhu f f ca nhu ng g fhu c v ba c sI fhI mIn. Nguo I
b fhI mIn ngho fh y gIo ng no I cu a ba c sI va chI fra Io I rIng ng
fa. Hon nu a, m I Io I no I cu a ba c sI d u gy ra frong y fhu c cu a
nguo I do nhu ng n fuong ro r f co fh bI n fha nh ca c a o fuo ng va
a o gIa c |sau dy so k fI p v nhu ng dI u na y). Cha ng ha n, co fh
a m fh nguo I b fhI mIn ra ng frong nha dang co hoa hoa n, va
anh fa h f hoa ng "frng fh y ngay" ngo n Iu a du d I. Nhu v y, co
fh no I ra ng, fhI mIn - do d ng fho I Ia gI c ngu , Ia a m fh, fhm
nu a, ca c su kI n da chu ng fo ra ng fra ng fha I fhI mIn Ia m fang
fhm finh frI gIa c d I vo I nhu ng kich fhich na m duo I nguo ng ca m
fhu duo c cu a con nguo I o fra ng fha I fInh fa o.
Cho d n nay co n f n fa I m f quan nI m saI I m v y nghIa
cu a ma u ma f nguo I fhI mIn. Tuy nhIn, khI fhI mIn co fh
fh m chi khng c n nhn va o ma f. Nguo I fa chI c n nhn va o m f
qua c u nho ba ng kIm Ioa I ma k n hay m f v f sa ng na o Ia du .
Nhu ng f ba o fh n kInh "chu fra ch nhI m" v fh gIa c b m f mo I,
frong na o xu f hI n qua frnh u c ch ba o v , qua frnh na y duo c
fruy n dI kha p vo haI ba n c u na o va gy nn gI c ngu fhI mIn.
a c sI fm fh n P. un o InIngraf da m fa m f cu c fhI
mIn ba ng ma y ghI m. Ca c b nh nhn ng I va o ch cu a mnh co n
ba c sI dI va o phia sau f m bnh phong sau khI fa f do n. Tu sau f m
bnh phong vo ng ra gIo ng no I m du cu a ng go I gI c ngu . Sau
bu I do , f f ca nhu ng nguo I fham gIa d u qua quy f ra ng ho ngu
say va fh y khoo khoa n. Ho khng bI f ra ng khng pha I ba c sI
fhI mIn, ma ma y ghI m da ru ngu ho .
Co so cu a fra ng fha I fhI mIn Ia su u c ch ph n Io n ca c f
ba o na o va su ba o v vu ng mInh m n o vo na o ma fhng qua do
m I quan h gIu a ba c sI vo I b nh nhn duo c duy fr. Nhu ng vu ng
nhu fh Ia ca c "dI m canh ga c", chu ng f n fa I ca frong gI c ngu
bnh fhuo ng. Cho du gI c ngu co say fh na o dI nu a, m f s f ba o
rIng bI f cu a na o v n khng ngu ng cng vI c cu a mnh. Qua
nhu ng f ba o na y, co fh gIu duo c m I IIn h na o do vo I bn ngoa I.
Ca c "dI m canh ga c" pha n u ng Ia I vo I ca c fin hI u khng cho pho p
"ngu qun". CIa o su K. K. PIafnp da d n ra m f vi du r f Iy fhu
v m I IIn h nhu v y. Trong fho I ky chI n franh v qu c vI da I,
nguo I fa dua fhuong bInh d n m f qun y vI n, nhung ba c sI ph u
fhu f Ia I dang ngu r f say sau m y dm nga y fhu c fra ng. Nguo I fa
Ia c, phun nuo c va o ma f ng, nhung con nguo I qua m f mo I y v n
khng fInh d y, sau do ng no I nho , nhung fh f ra nh ro f : "a c sI
oI! NguoI fa dua fhuong bInh d n d y. Ho c n duo c su gIu p do cu a
dng chi!".
N CANH I! N 159
Va ba c sI ph u fhu f fInh d y ngay. Nhung o nguo I b fhI
mIn ca c "dI m canh ga c" hoa n foa n kha c. o khng pha I nhu m f
nguo I Iinh ga c cho bI f Ia c n pha I fInh gI c ma fu a nhu chI c ma y
dI n fhoa I n I ma ch vo I nguo I b fhI mIn nh n ca c m nh I nh -
fu ngu va fhu c hI n chu ng ma khng h pha n xo f hay da nh gIa y
nghIa cu a ca c m nh I nh do . M I m f fu co fa c du ng nhu m f
m nh I nh ba f bu c hay duo c fI p fhu m f ca ch fIn c y.
Cn pha I no I ra ng "finh vng Io I" o nguo I b fhI mIn fhuo ng
phu fhu c va o d su cu a fra ng fha I fhI mIn. Nguo I fa bI f co ba
b c: bu n ngu , quy fhu n va vu a ngu vu a dI. O b c bu n ngu
khng h co y mu n mo ma f. KhI k f fhu c fhi nghI m nguo I do nho
f f ca nhu ng g da xa y ra vo I mnh. O b c haI - b c quy fhu n -
nguo I b fhI mIn khng co n co fh fhu c hI n ca c d ng fa c fuy
fI n. Thng fhuo ng o fra ng fha I na y nguo I fa co fh bu c nguo I do
va o m f fu fh Ia Iu ng, cha ng ha n, co fh du ng nguo I b fhI mIn
du ng d y, va nguo I do so du ng nhu fh ha ng gIo cho d n khI ngho
fh y m nh I nh d I fu fh . c cu I cu ng da c bI f Iy fhu - vu a ngu
vu a dI: co fh a m fh cho nhu ng nguo I do nhu ng hnh a nh kha c
nhau fhng qua fh gIa c, fhich gIa c va khu u gIa c. Thoo. I nh nguo I
fhI mIn , nguo I do dI frong pho ng vo I haI ma f mo fhao Ia o va
fhu c hI n nhu ng nhI m vu r f kha c nhau.
Nguo I fa cho rang 89 - 90 ph n fram s nguo I co fh fhI
mIn duo c. Nhung khng fh fhI mIn su cho qua 6 - 8 ph n
fram s nguo I.
CI c ngu fhI mIn xu f hI n do fa c d ng cu a ca c fa c nhn
kich fhich nh n fa o kha c nhau d I vo I con nguo I nhu gIo ng no I ba c
sI , fI ng fich fa c cu a d ng h xoa bo p v. v... Tuy nhIn, co n co m f
da ng kha c cu a gI c ngu fhI mIn Ia gI c ngu duo c gy bo I nhu ng
Io I no I co m f n I dung nh f dnh.
Tra ng tba i tb6i micn c6 tbc xu t bic n ca tr6ng /u c ttnb ta 6 -
Jic u J6 Juo c quan sa t tb y kbi qua mc t m6 i, kbi bc tb6 ng tb n
/inb bt suy kic t bay ca c bc nb r6 i /6a n tinb tb n.
a n ch f va n fa f cu a ca c hI n fuo ng fhI mIn Ia nhu v y.
Co n d I vo I nhu ng qua frnh dI n ra frong na o nguo I b fhI mIn
fh o dy co n nhI u dI u chua ro . VI c fm kI m ca c qua frnh dI n
ra o ca c f ba o na o frong fra ng fha I fhI mIn Ia m f IInh vu c
frong do khoa ho c so co n pha f hI n ra nhI u dI u hI n nay co n
chua duo c bI f d n. Cng cu c nghIn cu u hI n fuo ng fhI mIn
sau PavIp cu ng nhu nhI u su kI n da cho fa fIn cha c ra ng fra ng
fha I na y co IIn quan d n hoa f dng cu a ca c vu ng duo I vo cu a na o,
d n fI m fhu c.
Nhu ng cng frnh nghIn cu u va o nhu ng nam g n dy duo c
fI n ha nh duo I su Ia nh da o cu a gIa o su V. . RgIonp da chI ra
ra ng hI n fuo ng fhI mIn su v ba n ch f kha c ha n f f ca fra ng
fha I kha c cu a hoa f d ng fm Iy . Nguo I fa xa c dnh duo c ra ng co
fh su du ng fhI mIn d nghIn cu u ca c quy Iu f phu c fa p nh f
cu a y fhu c va v fhu c. Va d n Iuo f mnh, dI u do so cho pho p nhn
nh n m f ca ch mo I mo d I vo I ba n ch f cu ng nhu d I vo I vaI fro
cu a y u f v fhu c frong cuc s ng chu ng fa.
ng fho I, fhI mIn co fh Ia m f fro fhu da c Iu c cu a nha
khoa ho c frong vI c nghIn cu u gI c mo. Sau dy Ia m f fhi
nghI m nhu fh .
Nu b nh nhn M. duo c fhI mIn, va fruo c ma f c fa, o
khoa ng ca ch g n 50 mo f nguo I fa b f haI bo ng do n 25 oa f frong
fho I gIan 10 gIy. ng fho I nguo I fa a m fh: "Ha y fhng ba o
fha nh fI ng nhung khng fhu c d y f f ca nhu ng g ch dang nhn
fh y va n m fra I frong gI c mo". Nu b nh nhn ba f d u no I ngay:
C vu a o ngoa I ba I fa m, c ca m fh y r f no ng va mu n u ng, c
ba o vo I nguo I ba n ga I dI cu ng ra ng nuo c Ia fhu gIa I kha f f f hon
ca , sau do c bI u I y mu n dI va o bo ng ma f d fra nh na ng.
Xua kia, nba ba c b6 c kic t xu t tbo i trung c6 Acixcna Ja tu ng
n6 i r ng tr6ng s6 ca c /6a i tbu6 c ca Ju ng cu y b6 c tb ma nb nb t /a
c6n Ja6, c6 ca /o i n6 i. u ng, kb6ng c6 n pba i tranb ca i g nu a c
c6n Ja6 cu a nba pb u tbu t ca ca c cy tbu6 c r t c6ng bic u tr6ng
cic c Jcm tra /a i cb6 nguo i 6 m su c kb6 c. Nbung c6 n /o i n6 i tb
sa6:...
N CANH I! N 161
8u c ma nb cu a a m tbt
Xua kIa, nha ba c ho c kI f xu f fho I frung c AvIxona da fu ng
no I ra ng frong s ca c Ioa I fhu c va du ng cu y ho c fh ma nh nh f Ia
con dao, co va Io I no I. u ng, khng co n pha I franh ca I g nu a v con
dao cu a nha ph u fhu f va ca c cy fhu c r f cng hI u frong vI c
dom fra Ia I cho nguo I m su c kho o. Nhung co n Io I no I fh sao7 V
sao Io I no I Ia I duo c II f va o ha ng nhu ng phuong fI n chu a b nh
hI u qua nh f v y7
Truo c khI d n ra ca c ba ng chu ng khoa ho c cho dI u na y, fI
mu n nha c Ia I o dy m f fruy n nga n cu a nu van sI nguo I Anh
Agafa CrIxfI. Trong fruy n khng co fnh fI f frInh fha m. ChI co
m f nguo I b ... Io I no I gI f ch f. N I dung va n fa f cu a cu chuy n
|"Can nha nho noI fhn da ") nhu sau. Sau m f I n xich mich, c
IIx bo ch ng chua cuo I d dI I y m f nguo I ma c h u nhu khng
hI u bI f g. Cha ng bao Iu c da pha I I y Ia m fI c v chuy n da
r I. NhI u dI u frong ha nh vI cu a ch ng c, MafIn, qua fh f Ia
Iu ng, fh m chi co vo kha nghI nu a. M f I n, sau khI fI n ch ng dI
Ia m, c va o vuo n va ga p nguo I fho Ia m vuo n o do . Thuo ng fh
nguo I na y d n nha c va o fhu haI, co n by gIo ng fa Ia I d n va o
nga y khng ho n fruo c d ho I c chu xom pha I Ia m g va o fu n sau.
Su fh Ia do ng fa da ga p MafIn ngoa I ph va anh fa cho bI f
chI u f I hm nay so cu ng vo In duo ng dI du Ich.
C IIx Io Ia ng dI dI Ia I Ia I h I Iu frong vuo n va b f ngo c
nhn fh y o g n m f Iu ng hoa cu n s fay cu a ch ng. Mo ra, c
do c fh y do ng ghI cu I cu ng: "IIx. Thu fu, nga y 18 fha ng sa u, 9
gIo f I"... Chinh nga y hm nay! MafIn dnh Ia m g c dy7 Hoa ng
h f, c Iao va o pho ng Ia m vI c cu a ch ng, mo ngan ko o ba n vI f
cu a anh fa va v cu ng hoa ng so khI fh y frong do Ia nhu ng doa n
ca f frong ba o no I v phIn foa va chn dung MafIn. Anh fa b bu c
f I v nhI u nguo I vo cu a anh fa b bI n m f v fam fich khng bI f
v sao. k f a n m f s nam fu kha da I, ko can a n da fr n fu .
IIx dang o frong fay m f ko gI f nguo I b b nh fhao cu ng!
Cha y fr n by gIo cu ng chua mu n... Nhung ngay Iu c do nguo I
ch ng xu f hI n. C ga ng cho d u n I hoa ng so cu a mnh, c dom
ca ph va bu a chI u Ia I cho anh fa. ! ng ca n fa ch ca ph MafIn
bao:
- y gIo anh va om so xu ng f ng h m, om so gIu p anh ru a
anh.
Nguo I vo hI u ra ng ha n so gI f mnh duo I do .
- I fhI!
Va ngay Iu c do , nhu fhuo ng xa y ra noI nhu ng nguo I co y chi
va o nhu ng fho I dI m cu c ha n cu a cu c s ng. IIx fr n fInh va no I
vo I vo bnh fha n:
- Huo m da , om pha I no I vo I anh m f dI u r f quan fro ng. m
da s ng vo I anh va I fha ng nay r I, v y ma anh chua bI f g v om
ca . m mu n b c ba ch vo I anh dy: om da I y ch ng haI I n rI...
Nh n fh y m f n I quan fm ro r f hI n ra frong ma f ch ng,
IIx no I co n dI m fInh hon nu a:
- Th d y, om da d u d c nguo I ch ng d u fIn ba ng ca ch bo
fhu c d c va o ca ph. Anh fa da ba o hI m cu c s ng cu a anh fa cho
om ma ...
MafIn kInh so nhn vo .
- m cu ng da gI f nguo I ch ng fhu haI nhu fh .
HaI chn nguo I ch ng quy xu ng, ha n fa nga va o gh ba nh.
- Tro I oI, - ha n fa Ia p ba p, - v fh ma ca ph Ia I co v ngon
nhu v y! NguoI da d u d c fa sao, qun kh n na n!
- u ng, om da d u d c anh, - nguo I vo kha ng dnh m f I n
nu a. - Thu c d c da co fa c du ng r I. Va I phu f nu a fhI anh so ch f!
Qua nhIn, nam phu f sau anh fa fa f fho , ma c du frong fa ch
ca ph khng co chu f fhu c d c na o.
Thoa f nhn, doa n k f cu chuy n fh f huy n fuo ng va xa su
fh f. Ia m sao Ia I co fh gI f ch f m f con nguo I chI ba ng Io I no I
duo c7 Song chu ng fa so khng v I kf Iu n. Chu ng fa cu ng nho Ia I
m f s su kI n khng pha I I y ra fu fa c ph m van ho c, ma ru f ra
fu fhu c f .
N CANH I! N 163
NhI u sInh vIn y khoa bI f cu chuy n nhu fh na y. M f s
nguo I nh f fri bo n co f m f anh ba n. KhI ga p nguo I ba n do , aI cu ng
ho I v sao b da ng anh fa fhI u na o fh , v sao no f ma f anh fa nho f
nha f fh va dau m v y. Iu c d u anh fhanh nIn co n bnh fInh fra
Io I: anh fa khoo ma nh, khng co g xa y ra h f. Nhung khI da co
chu c nguo I ho I nhu fh fh anh ra khng chu du ng duo c nu a. Vo
ma f anh fa fro nn nho f nha f va hoa ng h f, anh fa da p Ia I cu ho I
fI p fhoo ra ng du ng Ia anh fa fh y kho chu va anh fa so v nha
ngay. VI c du a na y qua Ia kha a c d c, nhung no chu ng mInh m f
ca ch fru c quan va fhuy f phu c v su c ma nh cu a Io I no I con nguo I.
Nguo I fa go I fa c d ng do Ia a m fh. a c bI f m n ca m vo I fa c
d ng na y Ia nhu ng nguo I co h fh n kInh y u, d b kich d ng.
Cha ng ha n, d da ng a m fh m f nguo I nhu fh ca m gIa c so ha I
fruo c dI u g do hoa c nguo c Ia I, gy hu ng kho I frong fm fra ng va
Ia m cho nguo I do fro nn vuI vo , ph n ch n.
Co fh nho Ia I ca nhu ng fruo ng ho p khI Io I no I |chI rIng Io I
no I fhI!) da chu a kho I cho nhu ng nguo I dau m ngay fruo c ma f
mo I nguo I. Va o fh ky fruo c, m f nguo I Iinh Pha p gIa I ngu da n I
fI ng nhu m f fh y Iang co pho p ma u. KhI co nguo I b II f chn
d n nho ng fa chu a, fh y Iang nhn nguo I do du d I, r I sau do
fho f ra I nh: "u ng d y!". Va nguo I b nh II n vu f na ng va ba f d u
buo c dI!
T f nhIn, nguo I Iinh na y khng pha I chu a duo c f f ca ca c
con b nh, nhung da co m f s nguo I fro v nha khoo khoa n sau khI
d n nho ng fa. T f ca nhu ng nhI u do d u b II f chn IIn quan
d n h fh n kInh b dau |nhu ng b nh na y go I Ia nhu ng b nh co
ngu n g c fm fh n).
Tu Iu, ca c nha khoa ho c da gIa I fhich duo c nhu ng dI u
"huy n dI u" nhu fh . AI ma khng bI f ra ng nhu ng fa c d ng bn
ngoa I kha c nhau d u co fh gy a nh huo ng fo Io n d n hoa f d ng
cu a ca c co quan frong co fh . Cha ng ha n, Io so , dau kh hay vuI
suo ng d u gy ra su fang hay gIa m nhp fIm, Ia n da fro nn h ng
ha o hoa c co fh Ia m cho fo c ba c r f nhanh v. v... NhI u khI Io I no I
co n co fa c d ng ma nh hon nu a d I vo I h fh n kInh. Io I no I co kha
nang a nh huo ng ro r f d I vo I fm Iy va nhu fh co nghIa Ia d n
hoa f d ng cu a foa n b co fh .
Con dy Ia nhu ng vi du don gIa n nh f. a n ngho fh y fu
"kh chua" |Nguyn van "qua nham I"|N. ), va fu do II n gy ra
su fI f nhI u nuo c bo f - duo ng nhu ba n da nh m nha p fhu qua
chua do frong mI ng r I. Hoa c co aI do r f so chu f. N u khI co
ma f nguo I do ma b f ngo ku fo: "Chu f!" fh nguo I do so hoa ng
h f h n via ma c du khng nhn fh y con chu f na o.
Va ca fu ky a m fh cu ng co fh gy ra fa c d ng nhu fh , dI
khI co n ma nh hon nu a, d I vo I co fh . uo I fa c du ng cu a fu ky a m
fh co fh Ia m b nh hay dau m. I u do xa y ra nhu fh na o7 M f
nguo I ca Io, d b kich d ng, ca m fh y hoI m f mo I. Nhung nguo I
do Ia I nghI ngay d n b nh f f nghIm fro ng. Cha ng ha n, nguo I do
b kha n fI ng v ca m, nhung da ca m fh y Ia mnh dang m f gIo ng
hoa n foa n, y nghI do cu daI da ng fhoo du I con nguo I ca nghI y,
nguo I do duo ng nhu fu fhuy f phu c mnh ra ng cha ng bao Iu nu a
so b m f gIo ng. Va fhu c f nguo I do m f gIo ng. C n nh n ma nh
ra ng, fra ng fha I fInh fh n va fnh ca m cu a con nguo I gIu m f vaI
fro fo Io n frong fu ky a m fh. NhI u nguo I da ngho chuy n: ba cu
c f fI ng "fru y m" mu n com, fh Ia mu n com bI f m f II n. Th y
fhu c o dy vu a Ia su a m fh cu a ba Iang, vu a Ia su fu ky a m fh,
nI m fIn ra ng ba Ia o y co fh "fru " duo c mu n com da gIu p vI c. O
dy vI c ba Ia o co bu c mu n com ba ng dy hay ba ng fo c khng d u
chang co y nghIa g. Cu ng khng quan fro ng vI c nguo I fa fh m fh
fu ng nI m v ca I mu n com do . Chinh su fu ky a m fh ra ng sau Io I
"y m" do mu n com so bI n dI da do ng vaI fro quy f dnh.
Ca c ba c sI nhI u I n kI m fra phuong pha p chu a fr nhu fh :
cha ng ha n, ho bI nuo c, nuo c qua , ruo u va o mu n com r I ba o nguo I
co mu n com ra ng do Ia Ioa I fhu c mo I r f cng hI u d I vo I mu n
com. Va dI u do da fa c d ng d n nhI u nguo I. Nguo I fa fIn va o
fhu c, va o vI c fhu c so chu a duo c b nh, ho fIn va o ba c sI - va fh
Ia ca c mu n com bI n dI.
NhI u khI, fu ky a m fh da Ia m nn nhu ng dI u fh f su ky
dI u. H I fruo c chI n franh, nhI u nguo I yu fhich sn kh u d u
N CANH I! N 165
bI f ro ngh sI fa I nang I. N. Povxp. O ngoa I do I ng b f f no I Ia p,
nhung frn sn kh u ng da kha c phu c duo c nhuo c dI m na y.
a ng ca ch na o v y7 Ngh sI da a m fh mnh ra ng frn sn kh u
khng pha I ng, ma Ia m f nguo I kha c no I va dI n, do Ia nhn v f
cu a vo dI n, con nguo I khng no I Ia p. Va dI u do Iun Iun co fa c
du ng f f.
uo I fa c d ng cu a fu ky a m fh, nguo I fa co fh b II f chn
fay, co fh b dI c va mu b f fhnh Inh. I u can ba n gy ra hI u
qua do chinh Ia do, cha ng ha n, o nguo I b mu fh khng pha I ca c f
ba o fh n kInh b ho ng, ma chI co hoa f d ng o vu ng na o chI huy fh
gIa c b r I Ioa n fhI. O vu ng na o do , duo I fa c d ng cu a fu ky a m fh
da pha f frI n m f u c ch b n vu ng, fu c Ia nhu ng f ba o fh n
kInh ma hoa f d ng b gIa n doa n m f fho I gIan kha Iu. Ca c f na o
do fhI khng nh n ca c fin hI u fo I va fra Io I chu ng nu a. V y co
fh chu a cho nhu ng b nh nhn nhu fh ba ng ca ch a p du ng fhI
mIn va a m fh, hon nu a, su kho I b nh d n ngay fu c kha c va Ia m
cho nguo I khng am hI u pha I su ng s f.
Ca c ba n ha y nho Ia I nhu ng cu chuy n k v ca c nha fu
ha nh kh ha nh va nhu ng ko cu ng fin fn gIa o, nhu ng chuy n do
chu ng mInh ra ng o fra ng fha I ph n khich cu c d , ho m f su fhu
ca m vo I dau do n va ho chu du ng su fu ha nh xa c va fra f n kInh
khung... vo I su c b n bI gh go m. Nguyn nhn o dy Ia do con
nguoI dua mnh va o fra ng fha I fhI mIn ba ng fu ky a m fh va
fhu c f da ngu ng ca m fh y dau do n.
Bcn nbu ng cb6 n tbicng /icng
Trong cu n sa ch "Trong fh gIo I bi n va ky dI u", nha van
ph bI n khoa ho c n I fI ng N. A. RubakIn co k v ca c fruo ng ho p
chu a b nh frn m vIn fro f Phrangxoa do ParI. Con nguo I y
ch f va o fh ky 18, ma va o fho I da I y cha ng co aI nghI ngo vI c
nhu ng dI u ky dI u co fh duo c fhu c hI n nho y chi cu a fh n
fha nh. Ngay khI sInh fho I, nguo I fa da ga n cho vIn fro f ca I vInh
quang cu a m f v "fha nh". Ong fa co fh Ia m nn nhu ng dI u ky
dI u, nhu ng nguo I su ng da o da no I v ng fa nhu fh .
Hy vo ng duo c kho I b nh, "y nghI" do da dua c fho MadoIon
nhI o nha ma y so I ParI d n vo I vIn fro f . C da d n nghIa da
va o nga y chn "con nguo I chi fha nh". a fu Iu, MadoIon b II f
fay fra I. o Ia m f b nh fh n kInh dI n hnh. nhI ma c chu ng
IxfrI, c d b kich d ng v nhu ng nguyn co khng du, hay kho c,
r f nha y ca m. Va dy, fruo c khI quan fa I vIn fro f duo c ha
xu ng, MadoIon foa n fhn run r y v mong do I da fI n Ia I g n, c
cu I mnh frn quan fa I va cha m ca nh fay b f d ng cu a mnh va o
do . Va dI u ky dI u ma c fa h f su c mong cho da xa y ra: v d n
nha , nguo I phu nu ca m fh y ca nh fay f II f do Ia I ba f d u cu d ng
duo c.
NI m fIn nhI f fha nh va o kha nang Ia nh b nh ky dI u, nI m
fIn ra ng "fha nh", cha Phrangxoa, co fh fhu c hI n duo c dI u do du
Ia m nn cng chuy n! N u nhu MadoIon nhI cu ng fIn fuo ng
ma nh mo nhu fh nhung khng pha I va o vIn fro f da o co d c y,
ma va o m f nguo I co "pho p m u" na o kha c fh k f qua cu ng v y
fhI. Chinh c fa da fu chua cho mnh.
Trong Ich su fn gIa o co khng if chuy n k v nhu ng fruo ng
ho p kho I b nh nho cha m va o ca c fha nh v f nhu nhu ng fuo ng
fha nh "co pho p ma u", nhu ng b "fha nh c f". KhI kI m fra nguo I fa
fh y khng if frong s nhu ng dI u "huy n dI u" nhu v y chI Ia
chuy n ba da f, nhung cu ng co khI khng pha I nhu v y - nguoI fa
fhu c f da kho I b nh. "Io na o do Ia I khng pha I Ia dI u ky dI u7" -
nhu ng nguo I fIn da o ch f v n. - nh da ko o da I ha ng nam, fh
ma Ia I qua kho I duo c fu c fh sau khI cha m va o fha nh v f! o Ia g
n u khng pha I Ia su c ma nh cu a fha nh fh n7
Trn fhu c f , da bao fh ky nay ca c chu ng IxfrI b nh hoa n
Ia m f kho chu a fhu c su cho nhu ng pho ng doa n v ca c "chuo c ma u
chu a kho I b nh". Khoa ho c chua bI f duo c nhu ng nguyn nhn va
co ch dich fhu c frong hoa f d ng cu a ca c hI n fuo ng nhu fh .
Nhung ca I ma hm qua co n Ia dI u bi n fh hm nay khng
nhu ng duo c gIa I fhich ma co n duo c du ng d vu frang cho y ho c. A m
fh, fhI mIn dang duo c a p du ng fha nh cng d chu a b nh IxfrI
va nhu ng can b nh IIn quan d n no .
N CANH I! N 167
C n pha I no I ra ng su fu ky a m fh do ng m f vaI fro fo Io n
frong ca c fruo ng ho p kho I b nh o nhu ng "noI fhIng". KhI quy
fruo c fuo ng fha nh "nhI m ma u" hay Ia p hu p noI ngu n nuo c
"fha nh", nguo I b nh khng chI khao kha f duo c kho I b nh ma co n
fIn fuo ng su sa c va o su c ma nh fro I ban va nhu v y da fu ky a m
fh ra ng nh f dnh so khoo Ia I. Y nghI IIn fu c khng fhI v dI u
do da chu n b fruo c cho fm Iy huo ng fo I su Ia nh b nh. Va "pho p
ma u" da xa y ra: ca c qua frnh b nh f f o nhu ng vu ng na o do noI
na o b fro Ia I bnh fhuo ng.
Ca c fruo ng ho p kho I b nh o nhu ng "noI fhIng" fruo c h f
hoa n foa n khng pha I Ia fhuo ng xuyn, hon nu a, chu ng du pha I
Iun Iun Ia m cho su c khoo nguo I b nh duo c bnh phu c hoa n foa n.
Nhu ng fruo ng ho p kho I b nh ca bI f chm ng p frong v kh I ca c
chu ng r I Ioa n fh n kInh, nhu ng r I Ioa n y khng nhu ng khng
Ia m m f dI ma Ia I fhu hu f fhm ha ng nga n ko su ng fin chua duo c
huo ng su kho I b nh hay gIa m b nh o nhu ng "noI fhIng". u
khng khi fh n bi fn gIa o co fa c d ng faI ha I d n h fh n kInh
fh m chi cu a nhu ng nguo I khoo ma nh, no I chI d n nhu ng nguo I co
fm Iy khng n dnh. a ng ca ch Ia m suy nhuo c y chi va Ia m Iy fri
f II f, b u khng khi do gIa fang su pha f frI n ca c b nh fm fh n
dI khI r f na ng o nhI u nguo I m da o.
I khI Ia I co n co chuy n nhu sau. To ba o "VIIna !kraIna" ra
o Ivp da k v m f fruo ng ho p kho I b nh "ky dI u" na y. Nhu ng
ko frng coI m f gIa o khu khng do I cho d n khI fhuo ng d ban cho
ho m f dI u huy n dI u na o do ma quy f dnh fu fa o ra no . M f ko
s ng frong gIa o khu fn Ia Anfn CchIIaka da nh n Ia m dI n
vIn ma n h na y. Y na m In gIuo ng, co n nhu ng ko f chu c ra fro
d nhu c y ba f d u fung fIn gIu a da m nguo I su ng da o ra ng ha n fa
b cy ngoa I cng fruo ng khaI fha c g do va o nguo I. "Nguo I fa fh y
ko b f ha nh b g y ca haI chn, nguo I do na m b f d ng. Ca c ba c sI
b f Iu c. Con nguo I kh n kh y sa p pha I v ch u fro I. C n pha I
c u nguy n gIu p anh fa. Chu ng fa so c u xIn fhuo ng d chu a Ia nh
cho ko x u s y". Sau do "dI u huy n dI u" fu no da duo c hoa n
f f. Ca c gIa o dn frong vu ng fu f p fa I nha CchIIaka, ho ba f d u
c u nguy n. Va I phu f sau, "nguo I b na n" fh y mnh khoo ha n In.
Sau d y, nguo I do b ng nhIn nho m d y va ba f d u dI Ia I frong
pho ng, fh m chi khng chu f kh p khI ng.
Nhu ng nguo I m da o su ng s f. I u ma u nhI m fh Ia da xa y
ra! Sau na y, ko "duo c chu a kho I" da cng khaI k cho mo I nguo I
ngho v f n ha I kch ma ha n fa da sa m vaI chinh fruo c ma f "gIa o
hu u".
Nguo I su ng fin co fh no I: "Io na o dI u do Ia I ba c bo duo c fn
gIa o, ba c bo duo c nI m fIn va o fhuo ng d 7 Ko bp bo m fu ha n
pha m I I fruo c chu a fro I co ma ". u ng, f f nhIn nhu ng chuy n
ba y da f v chuo c ma u fn gIa o va ch fr n fruo c h f chinh nhu ng ko
bp bo m. Song chu ng fa no I v chu ng chI d khng qun ra ng: co
fh cha m cha n vo I su Iu a bp fra ng fro n nh f ma nhu ng nguo I dI
khI ca fIn va b Ioa ma f v fn gIa o da f Io ng fIn va o.
Ma nI m fIn mu qua ng du pha I v ha I. NI m fIn y du ng
ngay bn su I m I n nguy hI m kha c. o Ia nI m hy vo ng ra ng chI
co fhuo ng d chu khng pha I aI kha c Ia co fh chu a kho I b nh.
I u do da dom Ia I bI f bao faI hoa cho ca c gIa dnh su ng fin.
Tbu t pbu tbuy ... tu na y go i /cn m6 t ca i g J6 xa x6i Ja bc t
tbo i. Nbung /ic u cbu ng ta c6 tbc n6 i r ng ca c tb y pbu tbuy Ja
bic n m t bc t trcn tra i J t na y kb6ng: Tban 6i, Ju pba i nbu c y.
Nbung ta cu ng c n ncn n6 i cc nbu ng tb y pbu tbuy J6 Jc tb y
Juo c tr6ng tbu t pbu tbuy ba n cb t tu nbicn ca tr n tbc cu a n6 ...
Tb y pbu tbuy ca tb y /ang
Thu f phu fhuy ... fu na y go I In m f ca I g do xa xI da h f
fho I. Nhung II u chu ng fa co fh no I ra ng ca c fh y phu fhuy da
bI n m f h f frn fra I d f na y khng7 Than I, du pha I nhu v y.
Nhung fa cu ng v n nn no I v nhu ng fh y phu fhuy do d fh y
duo c frong fhu f phu fhuy ba n ch f fu nhIn va fr n fh cu a no .
Va o fh ky fruo c, m f ba c sI da m fa m f fruo ng ho p nhu
sau ma ng Ia nguo I chu ng kI n.
O m f Ia ng ngoa I Maxcova, nhu ng con bo ca I ba f d u Ian ra
ch f. Nhu ng nguo I nng dn II n qua quy f ra ng do Ia do ba n fay
N CANH I! N 169
cua fhy phu fhuy |nguoI fa cho m f gIa Ia ng Ia con nguo I nhu
fh ). Ho nghI Ia c n pha I fhanh foa n vo I ng fa. KhI ho fu f p Ia I
g n fn fh y phu fhuy , ng Ia o ra kho I nha va qua f gIo ng d y
quy n Iu c: "Ta co fh fru ng fr f f ca ca c nguo I! Tn na y ngay by
gIo so b fha o da ! - Va Ia o chI fay va o m f nng dn - Co n nguoI so
no I Ia p! - fh y phu fhuy chI va o nguo I nng dn kha c.
Va I p fu c, m f nguo I ca m fh y da da y b f an, co n nguo I kIa
ba f d u no I Ia p.
Co Io ca c ba n da doa n duo c dI u do co fh xa y ra fh na o.
Nhu ng nguo I nng dn da fIn va o su c ma nh foa n nang cu a Ia o. Ho
fIn ra ng do chinh Ia fh y phu fhuy va fh y co fh "go I" b nh f f
fo I. Chinh nI m fIn do da gy nn dI u ky dI u. Nhung Io I no I cu a
ng gIa , su a m fh cu a Ia o da co fa c du ng d n fm Iy cu a mo I
nguo I, d n y fhu c cu a ho ma nh d n n I frong co fh ho ba f d u co
nhu ng r I Ioa n kha c nhau.
a c sI nguo I My C. RaIf frong cu n sa ch "Nguo I chu ng kI n
nhu ng fro phu fhuy " da mIu fa bu I I "phu c sInh nguo I ch f" ma
ng fu ng fh y o chu PhI.
"Trn ma f d f na m da I m f nguo I fhanh nIn cao hon 6 phu f
|1 phuf |foof) ba ng 10,5 cm) co khun ngu c r ng va dI fay khoo
ma nh. TI ng I sao cho fhn mnh cho I p duo c anh fa va fhu ba f
ma ch. Ma ch khng fh y. Va cha ng fh y d u hI u cu a fIm d p
nua...
M f nho m ba chu c nguo I vy quanh chu ng fI. a ng gIo ng
fr m hu ng ho ha f m f ba I ha f co nhp dI u. uo ng nhu ca nguo I
ch f cu ng ngho fh y nhu ng m fhanh y. TI fh f nga c nhIn khI
fh y chinh dI u do da xa y ra! "Nguo I ch f" b ng da f fay In ngu c
va dnh quay nguo I.
Nhu ng fI ng ku cu a nhu ng nguo I xung quanh hoa n fha nh
fI ng g m fho f h n d n. Nhu ng fI ng fr ng fro nn na o d ng hon.
Cu I cu ng, nguo I dang na m da xoay duo c nguo I, g p haI chn duo I
fhn va ch m cha p nh m d y frn haI chn haI fay. Ca p ma f cu a
anh fa ma fruo c do va I phu f khng h co pha n u ng g vo I a nh sa ng,
nay da mo r ng va nhn va o chu ng fI.
Co fh khng nghI ngo g nu a, o dy ro ra ng co fa c du ng cu a
fhI mIn, no I du ng hon Ia cu a fu fhI mIn, m f phuong pha p r f
quon fhu c vo I ca c fhu f sI oga. Co Io , nguo I fhanh nIn na y nho
su fhI mIn da Iuy n duo c cho ca c "dI m canh ga c" frong vo na o
bI f da p Ia I nhu ng nhp dI u nh f dnh cu a m nha c. KhI ngho
fh y fI ng nha c nhu fh , nguo I do so fInh Ia I.
O nhI u b Ia c chu PhI, nI m fIn va o su c ma nh cu a fh y
phu fhuy da c bI f ma nh mo . O XIra - In co m f fhanh nIn b
m. Nguo I fa bI f anh fa da Ia m cho fhu IInh b Ia c fu c gI n nn
ng na y da "nguy n ru a" anh fa pha I ch f. KhI ba c sI nguo I Anh
ba f d u chu a cho nguo I b nh fh anh fa cho hay ra ng n u fhu IInh
- ng na y co n Ia fh y phu fhuy nu a - da mu n anh fa ch f fh
khng fh Ia m g duo c. Tnh fra ng nguo I fhanh nIn na y nga y
ca ng x u dI. KhI do ba c sI da fm ra I I fhoa f: ng d n nguo I b nh
d n ch fhu IInh va d ngh ng fa fha fhu cho ko da xu c pha m
mnh. Io I fha fhu da duo c fhu c hI n va cha ng bao Iu sau nguo I
bnh da khoI han.
Co fh ga p nhu ng cu chuy n fuong fu khng chI o chu PhI,
ma co n o Iu c da chu My gIu a ca c b Ia c da do . Chinh ba c sI C.
RaIf vo I su nga c nhIn khng gI u gI m da k ra ng m f I n ng
pha I chu ng kI n m f ca I ch f nhanh cho ng cu a m f c u bo da do
sau khI c u bo b "xu a n fu hnh" ba ng nhu ng Io I no I cu a fh y phu
fhu y: "Sau ba nga y nu a ma y so ch f!" KhI bnh Iu n chuy n na y,
gIa o su V. . RgIonp gIa I fhich dI u do co fh xa y ra nhu fh
na o: "Trong y ho c nguo I fa go I fa c d ng chu a b nh fich cu c In fm
Iy nguo I b nh Ia II u pha p fm Iy . Trong II u pha p fm Iy hI n da I,
ngoa I vI c no I chuy n vo I b nh nhn, co n co m f Ioa f ca c phuong
pha p chu a fr fich cu c ma m I ba c sI, khng phu fhu c va o chuyn
mn ho p cu a mnh, pha I na m vu ng duo c. Ca I ma ca c fh y phu
fhuy Ia m khI ma ho mu n fru ng pha f ko pha m f I, nhu fa c gIa
vI f, ma khng du ng d n ba o Iu c, co fh duo c go I Ia pha n II u pha p
fm Iy - fu c Ia su du ng ca c fa c d ng fm Iy d Ia m r I Ioa n cha
da p, Ia m suy nhuo c fm Iy cu a con nguo I. "Sau ba nga y nu a ma y
so ch f!" - fh y phu fhuy no I vo I ko co f I va nha c Ia I dI u do cho ca
Ia ng ngho. Va ko pha m f I I p fu c b vy quanh bo I bu c fuo ng
N CANH I! N 171
khng fh vuo f qua n I cu a su ca ch Iy v fm Iy - khng aI d n g n
anh fa, khng aI fo ra fhng ca m, khng aI cha fay gIu p do . Anh
fa ca m fh y hoa n foa n na m frong quy n Iu c cu a ma quy ma fh y
phu fhuy go I fo I d fru ng pha f anh fa.
M f ca ch da c frung, ca c fh y phu fhuy d u r f khn kho o va
c n fh n frong vI c ga n nI m fIn va o ma quy v hnh vo I nhu ng su
vI c hI n nhIn fruo c ma f. Th y phu fhuy ra c quanh I u c u bo b
k f a n m f fhu b f ma u do . uo ng nhu do Ia m f bI n pha p ngy
fho, nhung frong no chu c du ng m f y nghIa fhu c du ng r f Io n - do
chinh Ia su nha c nho fhuo ng xuyn; su khI p so khng ro I c u bo
bo I ca I nhn cu a c u Iun pha I quay fro Ia I vo I d u hI u ba o ca I
ch f cu a c u, va mo I y nghI khng fa I na o co fh du f ra kho I dI u
a m a nh dang do doa c u. A m fh chuy n fha nh fu a m fh ... N I so
chuy n fha nh fuy f vo ng hoa n foa n do qua fIn va o finh ch f
khng fh da o nguo c duo c cu a su fru ng pha f. I u do gy su frao
d I ch f khng fhu n Io I, ca c qua frnh sInh Iy frong co fh b r I
Ioa n. Sau khI da Im va o ca I vo ng Iu n qu n na y, na n nhn so
ch f".
Nhu v y, da ng sau nhu ng dI u hoa n foa n kho gIa I fhich duo c
fruo c dy, khoa ho c dang pha f hI n ra nhu ng nguyn nhn hoa n
foa n fhu c f cu a ca I da xa y ra. Va Ia I, d I vo I chu ng fa frn fhu c f
ca c fh y phu fhuy chI Ia nga y hm qua ma fhI. Nhung sau dy, Ia
ca c fh y Iang - nhu ng nguo I ma chu ng fa v n fhuo ng ngho fh y,
hoa c dI khI do c fh y frn ba o chi. y do v n xu f hI n nhu ng
fh y fhu c fu xung sa n sa ng chu a fr b f ky b nh g.
... Nguo I b nh ng I fruo c ma f m f ba cu . Anh fa fhan phI n
Ia b ho IIn fu c. a Iang du ng d y, I y fu frn gIa xu ng m f ca I
chaI du ng fhu ch f Io ng sa nh nhu d u va no I:
- C m I y. Ha y u ng m f fha va o m I bu I sa ng so m. Sau
haI fun moI su so qua kho I. Thu c na y fr ho, fr huy f a p, fr
nhI m fru ng ma u.
Th nhung frong chaI chI co fhu d u huo ng duong bnh
fhuo ng. Su fr b nh cu a ca c fh y Iang fhuo ng Ia nhu fh . VI c fr
b nh na y du a va o su nho da va m fin cu a con nguo I va no fhuo ng
ga n bo cha f cho vo I su fh n bi cng khaI. Truo c khI dua cho nguo I
b nh "fhu fhu c cng hI u" nh f dnh so "chu a kho I" cho nguo I
b nh, ca c fh y Iang fh I u fh m fh nhu ng cu fh n chu , I m
b m cu nguyn.
Ngu n g c cu a fhu f Iang bam co fu fho I xa xua, khI con
nguo I o kha p mo I noI d u fIn ra ng nhu ng "fa ma" gIoo ra c b nh f f
nhI u khI n na u o frong con nguo I. I u do co nghIa Ia d chu a fr
cho nguo I b nh chI fh y Iang Ia co fh xua du I b nh f f hoa c
chinh "fa ma" ra kho I co fh nguo I b nh ba ng nhu ng phuong ca ch
da c bI f ma chI co fh y bI f.
Ia m fhu c, ca c fh y Iang da su du ng nhu ng fhu ch f Ia
Iu ng va b f ngo nh f, dI khI Ia nhu ng ch f d c, nhu ca c Ioa I phn
d ng v f, da nghI n, ma u doI. Tuy nhIn, chinh nhu ng "fhu fhu c"
na y cha ng Ia g ca n u khng co Io I fh n chu hay c u nguy n dI
kom fhoo.
Xua kIa, ca c fh y Iang |fu c Ia ca c b c ""uyn fhm") |Trong
fI ng Nga, fo "fh y Iang" co cu ng g c vo I fu "hI u bI f".|N. ) Ia
nhu ng nguo I duy nh f co fh cu u gIu p nguo I dau m. Ngay fh ky
fruo c, o nhI u Ia ng fhu c d qu c Nga, ba c sI co n Ia m f su hI m
hoI. a I da s nhn dn mu chu . V y Ia nguo I fa d n vo I ca c fh y
Iang. Co n bI f fm d n aI nu a! Nhung co n nga y nay7
Th f d fh y Ia cng vI c d I vo I fh y Iang so cha ng d da ng
g n u gIo dy nhu ng nguo I b nh hy vo ng va o su gIu p do fm d n
nhu ng ko mu chu , fh m chi d f na f do . Chu ng fa so khng no I v
nhu ng ko ro ra ng Ia Iu a bp co v kh I frong da m fh y Iang nga y
nay. Chu ng fa so nha c nho d n Ioa I kha c. Thu f Iang bam da f n
fa I ha ng fram nga n nam nay r I. T f nhIn frong khoa ng fho I gIan
do no da fhu na p duo c khng if kInh nghI m cu a y ho c dn gIan.
NhI u phuong pha p chu a fr co hI u qua va dang duo c ca c fh y
Iang fruy n Ia I fu fh h na y sang fh h kha c. Thu c v ca c
phuong pha p do Ia vI c su du ng nhu ng Ioa I cy fhu c kha c nhau:
dI khI su f ca m f vu ng chI co m f ba cu gIa bI f duo c bi m f cu a
nhu ng Ioa I cy co y.
N CANH I! N 173
Khng nn phu dnh sa ch fron m f phuong fI n fa c d ng
khac d I vo I ca c b nh nhn fm d n vo I fh y Iang - do Ia a m fh va
fu ky a m fh. NhI u khI nhu ng phuong fI n na y Ia I do ng vaI fro
quy f dnh frong vI c chu a b nh. AI Ia nguo I d n vo I fh y Iang7 o
Ia nhu ng nguo I fu ng ngho d n pho p ma u chu a kho I nhu ng b nh
na ng nh f. o Ia nhu ng nguo I chua fu ng nhn fh y fh y Iang
nhung da frng c y va o su c ma nh cu a ng fa, fIn fuo ng cho do I su
gIu p do cu a fh y Iang.
Co n d I vo I nhu ng nguo I khng ch n chu fIn va o Io sIu
nhIn, fh nhu ng Io I fh n chu va c u nguy n ma fhI u chu ng fh
vI c chu a cha y cu a ca c fh y Iang so fha nh cng c c, fh f co fa c
du ng r f fo Io n. Nhung chu ng fa co n chua no I fo I dI u chu y u v
fhuf Iang bam na y. u ng frong m f s fruo ng ho p na o do , da c
bI f Ia khI b nh f f pha f sInh do nhu ng r I Ioa n frong h fh n
kInh, frong fm Iy , va n u d ng fho I con nguo I do Ia I fIn va o su c
ma nh sIu nhIn cu a fh y Iang fh co fh xa y ra khng chI su Ia nh
b nh bI u kI n hay fa m fho I, ma ca su kho I b nh fhu c su nu a.
Nhung nhu ng fruo ng ho p nhu fh Ia I Io f fho m frong v s fruo ng
ho p kha c, khI nguo I b nh fro nn nguy kch hon sau su cha y chu a
d f na f nhu fh .
NhI u khI m f nguo I na o do m f fho I gIan IuI fo I fh y Iang
ma b nh v n fI n frI n, va cu I cu ng, d n khI nguo I do chu fo I
b nh vI n fh ca c ba c sI da b f Iu c khng gIu p g duo c nu a. V fh
cho nn o IIn x da cm vI c chu a b nh fuy fI n d I vo I nhu ng
nguo I khng co ba ng y khoa. TIn va o nhu ng fh y Iang nhu fh
du ng Ia pho fha c su c khoo cu a mnh, nhI u khI ca cu c do I cu a
mnh cho su ng u nhIn mu qua ng.
TI n dy chu ng fa c n fh y ra ng ngay ca nhu ng Ioa I fhu c
cu a ca I go I Ia y ho c dn gIan cu ng co fh gy nguy hI m. KhI
khng co kI m nghI m y f c n fhI f, fhI u k f Iu n cu a ba c sI
chuyn mn, vI c chu a b nh ba ng ca c Ioa I fhu c sa c kha c nhau fu
co , cy hay r cy co fh dom Ia I faI ha I Io n. o I v hu ng I y vI c
chu a b nh cho nguo I dau m Ia I Ia nhu ng nguo I khng h co kha I
nI m g v ba n ch f cu a b nh f f.
Ha y ho I m f fh y Iang nhu v y xom ng fa chu a b nh ba ng
fhu c g fh hoa ra Ia frong fruo ng ho p hay nh f ng fa co fh gIo I
fhI u vo I ba n "fhu c chu a fIm" |cu ng cha ng quan fro ng g vI c
nguo I fa co chu a b nh fIm hay khng, co fh chI Ia b nh Ioa n fh n
kInh chu c nang) hoa c "fhu c fr dau bu ng" |cu ng cha ng can h g
vI c nguo I do dau v r I Ioa n da da y hay v dau ru f fhu a). Pho
fha c co fh mnh cho ca c v Iang bam fh f cha ng kha c g I y ru
chu a d ng h v y!
M6 t nbn cicn cn pb6 ng kbicm nbuo ng Juo c a m tbt r ng
anb ta /a Nap6/c6ng. L p tu c nguo i nay tbay J6 i ta c pb6ng, gi6 ng
n6 i ca b t J u cbt buy. O tra ng tba i ttnb ta 6, anb ta kb6ng tbc na 6
tbu c bic n tr6 cboi nbu tbc Juo c...
ic u b u nbu kb6 tuo ng tuo ng n6 i
M f nhn vIn van pho ng khIm nhuo ng duo c a m fh ra ng
anh fa Ia NapIng. I p fu c nguo I nay fhay d I fa c phong, gIo ng
no I va ba f d u chI huy. O fra ng fha I fInh fa o, anh fa khng fh
na o fhu c hI n fro choI nhu fh duo c.
KhI k v nhu ng dI u "b f ngo " ma fhI mIn da nh cho ca c
nha khoa ho c, fa co fh nho fo I nhu ng su kI n nhu sau. Nha fm Iy
ho c nguo I Pha p P. CIan da fI n ha nh fhi nghI m vo I nu b nh
nhn IuyxI. Ong dua c va o gI c ngu fhI mIn su va ra I nh: sau
khI fhu c d y c so k v m f nga y na o d y frong do I mnh. Va o Iu c
do nha khoa ho c so v fay. KhI y, v n fI p fu c k chuy n, IuyxI
so ba f d u nhn 769 vo I 42. ng fho I c so khng nhn va o gI y
bu f ma cu d ca nh fay fu fI n ha nh nhu ng vI f Ia ch c n fhI f.
Thi nghI m Ia Iu ng y da fha nh cng! IuyxI da k chuy n va
d ng fho I fay c nhu fu d ng nhn ca c con s .
Sau dy Ia m f frong nhu ng vi du ky Ia nh f v su c ma nh
cua fac dng fhI mIn. N u frong fho I gIan fhI mIn ma di chI c
bu f ch va o da va a m fh ra ng do Ia chI c dInh no ng do fh o ch a p
d u bu f fhoa f d u so xu f hI n v f do , sau do Ia m f v f bo ng hoa n
foa n fh f su ! Cho d n nay chu ng fa v n co n chua bI f v co ch
N CANH I! N 175
bn frong cu a nhu ng qua frnh xa y ra o dy, nhung c n pha I nh n
ma nh ra ng: v f bo ng do a m fh xu f hI n chI frong fruo ng ho p
nguo I b fhI mIn frong do I mnh da b bo ng fh f. No I ca ch kha c,
khI frong h fh n kInh, frong na o cu a nguo I do co n f n fa I nhu ng
ky u c cho fh y bo ng Ia fh na o.
KhI nghIn cu u hI n fuo ng na y, nha khoa ho c nguo I Nga P.
PdIapnxkI da vI f: "Co I n fI a m fh khng fha nh cng m f
nng dn v v f do do cao mu fa c fuo ng fuo ng ra: khng nhu ng
khng xu f hI n v f do , ma cu ng cha ng co ca m gIa c bo ng ra f hay
xo f nu a. TI gIa dnh ra ng nguo I na y chua h b da n cao mu fa c, va
nhu v y na o anh fa khng h co hnh a nh fuong u ng va khng co
kha nang fa I hI n nhu ng hnh a nh do vo I f f ca ca c h u qua ... Ho a
ra du ng Ia nhu v y - anh fa chua h da n cao mu fa c. Sau do co I n
anh fa pha I da n cao mu fa c frn ngu c, va khI fI fhI mIn anh fa
fh I p fu c a m fh gy ra khng chI ca m gIa c bo ng ra f ma ca v f do
frn ch cao mu fa c a o".
KhI Ia m quon vo I nhu ng dI u "huy n dI u" Ia Iu ng cu a fhI
mIn, b f gIa c nguo I fa co fh da f cu ho I ra ng II u co gIo I ha n cho
nhu ng kha nang cu a fhI mIn khng7 Co . Va chinh ca c fhi
nghI m da chu ng mInh dI u na y. Ca c fhi nghI m cho fh y ro ra ng
Ia khng fh bu c nguo I b fhI mIn fhu c hI n nhu ng ha nh vI fra I
nguo c vo I ca c nguyn fa c da o du c cu a nguo I do .
ac sI dua cho m f nu b nh nhn duo c fhI mIn qun ba I co
hnh dao gam va ra I nh dm ng fa. Nu b nh nhn I p fu c fhu c
hI n dI u a m fh. KhI do , nha nghIn cu u n va o fay c fa con dao
va ng nha c Ia I m nh I nh do . C ga I b fhI mIn da bo fr n. Thi
nghI m na y da chu ng fo v su f n fa I m f hoa f d ng fm Iy chua
nh n fhu c duo c.
Ca c nha fm Iy ho c Pha p da Ia m m f fhi nghI m nhu fh
na y. M f nguo I phu nu da m mnh frong fra ng fha I fhI mIn su.
Sau khI fIn cha c ra ng foa n b m nh I nh cu a mnh so duo c fhu c
hI n m f ca ch fu d ng, ba c sI fhI mIn da f va o fay nguo I phu nu
do m f con dao va ra I nh: "Ha y dI va o pho ng bn. O do frn dI
vang co m f nguo I na m qu n mnh frong vo chan. Ha y Ia I g n dI
vang va dm dao va o nguo I y r I quay Ia I. Khng duo c ru f dao
ra". Nguo I phu nu b fhI mIn khng bI f ra ng frn dI vang Ia m f
hnh nhn duo c bo c frong vo chan. Nhung ch fa fhu c hI n nhI m
vu : sau m f chu f Iuo ng Iu ch fa dm dao va o ca I co fh do .
KhI nguo I phu nu da quay fro Ia I, ba c sI fhI mIn ra I nh
cho ch fa qun dI f f ca nhu ng g xa y ra frong gI c ngu fhI mIn,
qun dI "f I a c" ch fa da pha m pha I. Thu c f Ia ch fa da qun dI
f f ca sau khI fInh d y. Nhung ch fa Ia I nhanh cho ng Im va o m f
m I Io u fha ng fh f khng gIa I fhich duo c .
N I Io u na ng n nga y ca ng fang. Sau do va I nga y, nguo I
phu nu na y khng fh ngu duo c. Va ch fa fo I ga p ba c sI yu c u
gIu p ch fa fhoa f kho I fra ng fha I khng fh chu du ng duo c y.
Nguo I fa Ia I fhI mIn nguo I phu nu do va chI cho fh y ra ng frn
dI vang Ia hnh nhn. Ngay fruo c ma f ch fa, nguo I fa ru f con dao
ra kho I hnh nhn y. a c sI fhI mIn gIa I fhich ra ng khng h co
chuy n gI f nguo I na o ca . R I sau do ng fa Ia I ra I nh cho nguo I
phu nu y qun dI f f ca sau khI fInh Ia I. Tra ng fha I cang fha ng
na ng n da bI n m f hoa n foa n.
KhI da nh gIa f f ca nhu ng dI u da no I v fhI mIn, fa so dI
d n k f Iu n ra ng fra ng fha I na y cu a fm Iy chu ng fa co n chu a
ch p frong no nhI u bi n Ia Iu ng. Va m f dI u kha c cu ng da ro :
vI c nghIn cu u ca c fra ng fha I fhI mIn co fh fro gIu p r f f f cho
vI c nh n fhu c hoa f d ng cu a na o chu ng fa.
Va co Io chu ng fa nn noI fhoo ca c fhu f sI Ioga n -
nhu ng nguo I hI u ro su c ma nh cu a a m fh va da c bI f Ia fu ky a m
fh fhI mIn - v m f phuong fhu c fuy f dI u khng Ia m ha I aI
ma co fh gIu gn su sa ng khoa I va su c kho o. u I sa ng khI fInh
d y ha y ba f d u m f nga y mo I ba ng su a m fh nhI u I n vo I chinh
mnh: "TI kho o ma nh, fI kho o ma nh, fI kho o ma nh, fI kho o
manh ...".
Sau f f ca nhu ng g chu ng fa da bI f v fhI mIn, "pho p fh
du c sa ng khoa I, bu I sa ng do hoa n foa n khng co vo g Ia v b hay
do hoI ca .
N CANH I! N 177
... TI mo I chI k v m f ph n khng da ng k nhu ng dI u
"huy n dI u" ma frong do fhI mIn, a m fh va fu ky a m fh do ng
vaI chinh. Su f ha ng nga n nam nay a nh huo ng cu a chu ng fa d n
fm Iy con nguo I duo c fI p fhu nhu m f ba ng chu ng ro ra ng v su
f n fa I cu a nhu ng su c ma nh sIu nhIn bi n va khng fh nh n
fhu c duo c. Nhu ng dI u "huy n dI u" duo c fa o ra bo I ca c quan fu f ,
ca c fh y Iang va fh y phu fhu y fhng qua fhu f fhI mIn va a m
fh khng co duo c Io I gIa I fhich na o kha c ngoa I can nguyn sIu
nhIn. Va b f cu nhu ng aI da fu ng Ia nguo I chu ng kI n nhu ng hI n
fuo ng Ia ky d n fh - cho du do Ia su kho I b nh b f cho f hay "y m"
ba ng Io I no I hoa c khoo nhn - d u b f gIa c hoa ng so fruo c su fh n
ky bi n.
y gIo chu ng fa da bI f kha ro nhu ng hI n fuo ng "huy n
dI u" nhu fh co fh na y sInh va dang na y sInh nhu fh na o va v
sao. Chu ng fa co fh gIa I fhich duo c nhu ng hI n fuo ng do khng
c n d n b f ky m f su c ma nh "sIu nhIn" na o. Va dI u do vo I d y
du su c fhuy f phu c no I cho fa bI f ra ng, f f ca mo I su frong fh
gIo I quanh fa d u co nhu ng nguyn nhn fu nhIn cu a chu ng. Th
ma nom chu ng Ia I co vo huy n dI u bI f bao!
NOI NH!NC NCOC NCACH C!A TM IY
Vc nbu ng b6 ng ma ca bc nb /6a n tb n kinb ba ng /6a t
"... f nhIn o phia fruo c, ca ch chu ng muo I buo c, fI nhn
fh y m f bo ng nguo I dang r ng dang fI n Ia I g n fI. Trong con
hoa ng h f fI nhu ng mu n bo cha y, nhung m f y nghI Ia I fhoa ng
qua: mnh dnh Ia m g fh na y, Ia m g co n co aI xu ng dy7 Va fI
fr n fInh Ia I nha m ma f mu I I y h f su c mnh dm b v phia fruo c
fo I ch co hnh bo ng do va fo m I y "no ". TI kI f su c va nga xu ng
b f fInh.
KhI fInh d y fI fh y ngo n do n mo dang cha y. uo I a nh sa ng
mo du c fI d n d n nhn ro mo I fhu xung quanh va I p fu c nh n
ra ra ng do c bu c fuo ng co m f fhu bu n Io ng dang cha y va khI roI
I p d p no pha f ra nhu ng fI ng d ng ma fI ngo Ia fI ng chn
nguo I dang dI Ia I g n.
TI da fo m I y aI v y khI dm b fo I vo I dI ma f nha m
nghI n7" |V. mIIanp. "Nhu ng cu chuy n khng ba da f").
Nbu c n tbuo ng xa y ra
C bo na m frn gIuo ng khng da m d ng d y. M f y nghI Ia m
f II f y fhu c cu a m a nh d u o c c: "y gIo dy... y gIo dy no
so xu f hI n!" Trong bo ng f I hI n ra nhu ng duo ng no f cu a ba n, fu
va cy sI nho du ng frong go c pho ng. T f ca nhu ng fhu co n Ia I n
na u frong bo ng f I va fa n ma c fha nh nhu ng bo ng ma mo a o gh so .
N I kInh hoa ng do no n da bo p bo p y fhu c. a c bI f da ng so Ia
ca I go c pho ng da ng xa I n sau Io suo I. o ng f I v bo cu a no cu nhu
rnh r p II ko o. TI ng s f soa f cu a nhu ng con gIa n bo sau Io p gI y
b I fuo ng vo ng va o faI fha nh fI ng vang fo fuo ng...
N CANH I! N 179
"Ia y chu a! Cu u con vo I! Con Ia ko co f I". SInh IInh bo nho y
Ia p ba p fh fha o nhu ng Io I c u nguy n, co n dI ma f cham cham do I
va o bo ng f I cu a can pho ng. C bo nha c dI nha c Ia I khng fha nh
fI ng nhu ng Io I c om no I vo I om ban chI u: "Cha u Ia I pha m I I
r I7 Th na o r I quy su cu ng so hI n In...".
Va no da xu f hI n! No xu f hI n du ng nhu no da duo c hnh
dung: haI ma f cha y ru c, ca p su ng nho nhu cu a con d nha ha ng
xo m. No xu f hI n o ngay go c pho ng, du ng du ng Ia I frong khoa nh
kha c va b ng nhIn cha ca I chn don s cu a no Ia I phia c bo .
C bo fho f In va ng f dI.
Nhung bong ma... Co bI f bao nhu ng dI u m fin, nhu ng
chuy n k gh go m Iuu fruy n v chu ng! Trong nhu ng cu chuy n
do dI khI r f kho fa ch ba ch ca I fh f va ca I gIa d pha f hI n ra co
so fu nhIn v f ch f cu a dI u da duo c nhn fh y. Tuy v y, nhu ng
nguyn nhn cu a ca c hI n fuo ng fuong fu da duo c ca c ba c sI fm
fh n bI f ro .
I u do xa y ra nhu fh na o7 y Ia m f fruo ng ho p don gIa n.
a n na m frong can pho ng f I khng quon fhu c. Trong ca nh franh
f I franh sa ng, duo ng no f ca c d v f hI n ra mo a o. a n da bu n
ngu nhung gI c ngu co n chua fo I. Trong d u I n Iuo f Iuo f qua du
mo I y nghI. Va b ng nhIn ba n ca m fh y ro r f Ia o cu a ra va o hI n
ra caI bo ng don cu a nguo I ma ba n vu a nghI fo I. a n gI f mnh fInh
con bu n ngu , a o a nh bI n m f.
O dy su fu ky a m fh da Ia m vI c. Trong ca c a o fuo ng, chu ng
fa duo ng nhu "dI u chInh" ca c y nghI cu a mnh fhoo m f huo ng
nh f dnh, va khI do b f ky d v f g nom fu a nhu nguo I d u co fh
duo c coI Ia hnh nguo I . Y fhu c cu a chu ng fa da duo c chu n b cho
cu c ga p go y, co n fri fuo ng fuo ng fh vo n f cho xong nhu ng
duo ng no f cu a dI u dang duo c cho do I o "bo ng ma".
Trong khu ru ng f I, m f nguo I nhu f nha f so nom fh y o m I
Iu m cy nhu ng hnh nguo I dang n na u, vo I m f du a fro b kich
d ng bo I cu chuy n c fich khu ng khI p fh frong bo ng franh f I
franh sa ng cu a can pho ng, mo I d v f bnh fhuo ng nh f cu ng co
fh hoa fha nh nhu ng con v f s ng. No I fo m Ia I, ba n ch f ca c "bo ng
V/aJimir Mc:cnxcp 1S0
ma" fuong fu d da ng duo c gIa I fhich ba ng ca c finh ch f cu a fm
Iy chu ng fa, ba ng fm fra ng suy nghI cu a chu ng fa. Ca c a o gIa c Ia I
co finh ch f kha c. Thuo ng fhuo ng ca c a o gIa c ga n II n vo I nhu ng
r I Ioa n na o d y cu a fm Iy , vo I h fh n kInh b I ch Ia c. I khI
fhI f fuo ng a o gIa c Ia I pha f frI n duo I a nh huo ng cu a ca c n fuo ng
ma nh mo da fra I qua nhu ca m gIa c s u mu n, nhu ng y nghI a m
a nh, cu ng nhu o ca c gIa o dn cu ng fin. O nhu ng nguo I khoo ma nh
cu ng co a o gIa c - sau dy, chu ng fa so no I v dI u do dI n ra nhu
fh nao.
KhI nghIn cu u hI n fuo ng fm Iy do , ca c nha khoa ho c da
xa c dnh ra ng a o gIa c xu f hI n khI frong vo na o, su hung ph n
cu a ca c f ba o d f ng f fr I hon qua frnh u c ch ; co fh go I chu ng
Ia gI c ngu mo. ng fho I cu ng nhu o ca c gI c mo bnh fhuo ng,
nhu ng hnh a nh va ca nh fuo ng sInh ra frong na o nhI u khI dan
quy n va o nhau fha nh hnh a nh huy n fuo ng Iy ky nh f. NhI u
khI chinh su fu ky a m fh Ia I go p ph n fhu c d y su xu f hI n a o
gIa c. No I ca ch kha c dI, n u m f nguo I ba f d u IIn fu c nghI hay fu
fhuy f phu c mnh fIn va o dI u g do fh "dI u g do " so co fh xu f
hI n frong y fhu c duo I da ng ca c hnh a nh ma. Chinh ba ng ca ch do
ma a o gIa c hnh quy su da xu f hI n frong o c c bo m y u d xu c
ca m kIa. Cu chuy n do duo c m fa frong cu n sa ch "ChI cho p cu a
ba c sI fm fh n". Ta c gIa cu n sa ch, ba c sI I. danvIch, da k v
m f phu nu b dau fh n kInh na ng. Va o nhu ng nam fho u, b u
khng khi fn gIa o frong gIa dnh da fa c d ng d n c fh f khu ng
khI p. Nhu ng Io I c u nguy n Ia m mo n mo I, vI c dI I nha fho , su
do doa v da ngu c - f f ca nhu ng ca I do r f cu c da d n d n b nh
fhn kInh.
Vo I n I kInh hoa ng, c bo da ngho nhu ng cu chuy n cu a
nguo I c m da o d n cu ng fin v quy Sa fang. n da frong y
fhu c non no f cu a c bo da hnh fha nh hnh a nh ro r f cu a quy su .
C bo hnh dung ra no ro d n mu c nhu fh nhn fh y no ngay
fruo c ma f mnh. an dm, m f fI ng s f soa f b f ky cu ng Ia m c
bo hoa ng so . M f I n, nguo I c nhn fh y khun ma f hoa ng h f cu a
om da qua quy f ra ng om "da pha m f I" va d n quy su ra do a om.
m d n, y nghIa ra ng "v kha ch" gh so kIa so mo dn baf du
N CANH I! N 181
doo da ng c bo khng fhI. Va quy su da xu f hI n. u ng nhu c
bo da hnh dung frong fri fuo ng fuo ng cu a mnh.
Trong ca c fruy n fhuy f, ca c cu n sa ch fn gIa o, frong ca c
chuy n k cu a nhu ng nguo I fhoo da o d u co fh do c va ngho fh y
v vI c nguo I fa da fu ng nhn fh y u c mo , quy su , ca c fhIn fh n,
ca c fha nh. Cha ng nhu ng ho nhn fh y ma co n ngho fh y ca gIo ng
no I nu a. Trong kInh Cran co fhu f Ia I ra ng Mhamof da duo c fI p
chuy n vo I fhuo ng da ng fhIn fh n CIbraIn, CIan a da ngho
fh y gIo ng no I pha n ba o na ng ra dI cu u nuo c kho I a ch xm Iuo c
cu a qun Anh. Hoa n foa n ro ra ng, f f ca nhu ng ca I do d u Ia a o
gIa c, chu ng khng chI Ia a o fh, ma co n Ia a o fhinh nu a.
Truo ng ho p nguo I fhoo da o co a o gIa c khng pha I Ia hI m.
Nhu ng Io I c u nguy n, nhu ng do f an chay ko o da I Ia m co fh suy
kI f, nhu ng y nghI v f I I I, v n I dau kh noI da ngu c va su cu u
rI - f f ca nhu ng ca I do d n d n vI c Ia nguo I su ng da o fro fha nh
nguo I ma c b nh fm fh n, va nhu ng "a o hnh" so d n cu ng b nh
f f. Nguo I do co fh nhn fh y ngay fruo c ma f mnh khun ma f
cu a u c Mo hay cu a m f v fha nh ma nguo I do fn su ng h f nhu
da fu ng fh y va ghI nho frn ca c fuo ng fha nh. Nhu ng "a o hnh"
nhu fh dI khI ro ra ng nhu hnh ha I nhu ng nguo I chu ng fa
fhuo ng fh y frong mo. Nhung o dy con nguo I du pha I ngu ! Va
nguo I do fIn cha c ra ng fruo c ma f mnh Ia hI n fhu c chu khng
pha I hnh bo ng ma qua I. Th m chi co khI nguo I b nh quy f dnh
kI m fra chinh mnh. Nguo I do mo va nha m ma f, bf faI, nhung
hnh bo ng khng m f dI, nguo I do v n fI p fu c frng fh y ca
nhu ng nguo I ch f fu Iu, ngho fh y gIo ng no I cu a ho .
T f nhIn, cu ng nhu frong ca c gI c mo, finh ch f cu a ca c a o
gIa c duo c xa c dnh bo I kh I Iuo ng ca c n fuo ng duo c con nguo I Iuu
gIu frong y fhu c va fI m fhu c cu a mnh...
Co Io , phuong ca ch bo c fr n co finh fhuy f phu c nh f d I vo I
"finh ch f sIu nhIn" cu a ca c a o gIa c Ia su kI n cho fh y ra ng co
fh fa o nn ca c a o gIa c m f ca ch nhn fa o. nghIn cu u nhu ng
dI u kI n va nguyn nhn xu f hI n ca c bo ng ma, ngay fu fh ky
fruo c, m f nu ba c sI nguo I Anh da fa o nn ca c a o gIa c ba ng ca ch
na u mnh frong m f can pho ng bI f I p va c frI f bo f f ca ca c n
fuo ng bn ngoa I. a cham chu nhn va o b ma f m f d v f na o do
sa ng Io mo , cha ng ha n nhu b ma f fInh fh hay ma f guong. I u
do Ia m cho o c m f mo I va frn n n y fhu c hoa ng hn hI n In
nhu ng hnh a nh a o gIa c. Nhu ng nha nghIn cu u kha c da fu dua
mnh vao fra ng fha I gIu a ngu va fhu c nho ca c ch f ma fuy kha c
nhau va a o gIa c da na y sInh frong fm fri ho .
Cu I cu ng, khI chu ng fa Ia m quon vo I "nhu ng bo ng ma hI n
hI n" du Ioa I fh khng fh khng no I ra ng dI khI chu ng co fh
Ia m cho ca nguo I khng co fhIn kI n pha I hoa ng so . VI n sI fhng
f n VI n ha n Im khoa ho c IIn x V. mIIanp da k m f cu
chuy n nhu fh . "Iu c co n Ia sInh vIn, - ng nho Ia I, - khI ca nho m
chu ng fa dI fhu c f p nha ma y fro v , frong foa f u hoa chu ng fI
ga p Ia I m f sInh vIn quon bI f ho c khoa mo . Th f kho nh n ra
duo c anh y: ca m f Io n fo c ba c pho ru xu ng bn fra n. KhI fh y
chu ng fI chua da m ho I chuy n mnh, anh fa no I: "Ca c ba n khng
nh n ra sao7 Mnh cu ng o vI n mo ma . Pha I, fo c fo ba c r I, nhung
khng sao du, dI khI v n xa y ra nhu v y"..
O mo fhan Kudun - KIa, noI anh cha ng do fhu c f p da xa y ra
m f vu s p Io . a fho mo b d f vu I. Sau m f fho I gIan nguo I fa bo I
In duo c haI nguo I, co n nguo I fhu ba khng fm fh y. Cng vI c Ia I
fI p fu c, va va o nga y d u fIn b ng Ian ra fIn d n: co aI do dI Ia I
frong h m Io .
Khng aI da m xu ng mo . Iu c do cha ng sInh vIn fhu c f p
no I:
- TI so dI.
Sau khI ho I ro xom nhu ng nguo I fho mo da ngho fh y g va o
du v "nguo I y'', anh xu ng h m Io vo I cy do n mo . Trong h m Io
m uo f. KhI nguo I sInh vIn dI d n du ng noI ca c fho mo ngho fh y
fI ng "nguo I do ", anh du ng Ia I va ca m fh y ra nh ro f nhu ng buo c
chn Io p nho p frn bu n. R I sau do anh nhn fh y chinh ca I ma ca c
ba n da do c o doa n frn.
Anh fa ga p aI frong mo v y7
N CANH I! N 183
- KhI nhuo n ca p ma f In fI nom fh y cy c f ch ng Io co
du ng chI c fhang... TI Ioo In. Th f bu c mnh va fu c cuo I. Cha ng
g fI cu ng sa p fha nh ky su r I! I u g da bu c fI pha I run so va
cu ng ma c chu ng Ioa n fInh fh n nhu mo I nguo I7 KhI da In ma f
d f, fI mIn cuo I k Ia I cho nhu ng nguo I fho mo du ng vy I y fI v
cu c ga p go vo I "nguo I do "... Th nhung con ch n d ng fh n kInh
d u sao cu ng v n d Ia I d u v f.
Vng, cu ng co fh xa y ra nhu fh d y!
N6 i c6 Jon, su Jau kb6 cu a sa ng ta 6 ca cbuyc n mc tin
Va dy Ia nhu ng cu chuy n v nhu ng a o gIa c khng dinh
da ng g d n b nh fm fh n.
Nam 1956, ba c sI nguo I u c K. IIndmah vuo f a I Ty
uong frn m f con fhuy n nho . Hon haI fha ng fro I ng m f mnh
I nh dnh frn bI n ca , va dI u do da fa c d ng d n fm Iy cu a ng.
Nhu ng "a o hnh" ba f d u xu f hI n frong fri o c con nguo I khoo
ma nh do . Co I n, frong fra ng fha I nu a mo nu a fInh b ng nhIn
ng frng fh y m f chI c fa u vI n duong. Nguo I fa ha fa u xu ng
chI c xu ng, m f fhuy fhu da don nha y va o xu ng va boI Ia I phia
ng. Va sau do ba f d u ca c huy n fuo ng: fu du do hI n ra con
ngu a don va ko o fhoo sau mnh chI c xu ng... IIndman da pha I
h f su c c ga ng d cho a o gIa c do h f dI.
KhI nghIn cu u ca c hI n fuo ng do , pho fI n sI y ho c V.
Ibdop da da f duo c nhu ng k f qua Iy fhu fa I m f frong nhu ng
nng fruo ng khaI hoang o mI n AnfaI. Trong s muo I b n fho Ia I
ma y ko o fh ba nguo I da fra I qua nhu ng fra ng fha I fm Iy ky Ia
khI ho Ia m vI c m f mnh o fha o nguyn KuIunda. M f nguo I
frong s do da ca m fh y m f vu c fha m b f ngo nu f ra fruo c chI c
ma y ko o va anh pha I phanh ngay ma y ko o Ia I. Nguo I fhu haI frng
fh y m f da m cuo I nng dn frn fha o nguyn. Trong fI ng d ng
co dang Ia m vI c anh fa ngho fh y ro fI ng nha c va fI ng ha f. KhI
chI c ma y ko o fI n Ia I g n fh da m cuo I bI n m f. Nhu ng nguo I fho
do d u hoa n foa n khoo ma nh, khng m fin, va ho da nga c nhIn
khng if bo I ca I "huy n a nh" do . M f s nguo I cho ra ng "o do co
dI u g d y".
V sao su c don Ia I co a nh huo ng ky Ia d n fh fo I con nguo I7
Io I gIa I da p cho fh y Ia va o fra ng fha I do , s fa c nhn kich fhich
fa c d ng fo I ca c co quan ca m gIa c gIa m dI d f ng f, finh da da ng
cu a chu ng m f dI. Ta c d ng va o na o chI co n co ca c xung fh n kInh
don dI u, m f ma f chu ng a nh huo ng fIu cu c d n hoa f d ng cu a
nao, Iam gIa m fruong Iu c na o, ma f kha c, chu ng d y con nguo I va o
fra ng fha I nu a fhI mIn. V fh na y sInh "nhu ng gIa n doa n" frong
hoa f d ng bnh fhuo ng cu a fm Iy .
Im va o nhu ng dI u kI n nhu fh frong nhu ng gIaI doa n ko o
da I Ia ca c fhuy fhu frong ca c chuy n dI bI n m f mnh, nhu ng fho
Ia I ma y ko o Ia m vI c o fha o nguyn, ca c phI cng Ia I ma y bay f m
cao m f ch ng I.
Cu ng vo I vI c con nguo I bay va o vu fru , m f ngha nh khoa
ho c mo I - ngha nh fm Iy ho c vu fru - da ra do I. chu n b nguo I
cho ca c chuy n bay vu fru , ca c nha ba c ho c nghIn cu u fra ng fha I
va ha nh vI cu a con nguo I frong dI u kI n fhI u nghIm fro ng ca c
fa c nhn kich fhich fu bn ngoa I. Nguo I fa dua ho va o ca c pho ng
da c bI f khng co m fhanh Io f va o - ca c pho ng fIu m. M f
pho ng vIn ba o chi da fham gIa m f fhi nghI m nhu fh . Ng I
frong fra ng fha I bI f I p hoa n foa n, anh fa ghI Ia I fI mI va o nh f
ky f f ca nhu ng g anh fa ca m fh y. Sau dy Ia nhu ng g nguo I
pho ng vIn do da "ngho fh y" va o nga y fhu fu cu a su gIam ha m c
don:
"TI ca m fh y fh na o u7 ThInh fhoa ng fI ha I Io ng, fhInh
fhoa ng fh y r u rI. M f n I Io Ia ng m fh m na o do , no b c I o
ch fI Iun Iun Ia ng ngho... TI nho Ia I r f ro nhu ng gIaI dI u
quon bI f... TI dI na m "Iu c ban sa ng", d y va o bu I frua, va frong
faI vang In ba n gIao huo ng s Chin cu a ofhvon" do da n nha c
u c fhu c hI n. M f khoa I ca m khng fh fa n I. Ia ng ngho
RakhmanInp ... fI b ng nhn fh y r f ro foa n b quang ca nh
gIan Io n o nha c vI n va fh m chi ngho fh y gIo ng nguo I phu nu
gIo I fhI u chuong frnh. Vang In kho kha ng hon Ia nhu ng vo kch
N CANH I! N 185
no I, nhu ng khu c arIa va rmang fI yu fhich, r I m f mo h n d n
nhu ng ca I hIn nha y o ca c fha nh ph nghI bu n cha n quay fro n
fha nh m f da m ra c nhI u ma u. Chu ng cu a m a nh fI m f ca ch
fru c fI p".
Nhu ng con nguo I co fa I nang sa ng fa o Io n Iao nhu ca c nha
van, hoa sI, ngh sI d u co fhIn huo ng ro ra ng d I vo I ca c "a o
hnh". anzac vI f ra ng bu I f I khI ng ng I vI f frong can pho ng
co ca c cu a s bung ro m kin fh "f f ca mo I fhu d u chuy n d ng,
m f cng vI c dIn cu ng va fuy f vo I ba f d u. Su fhI u va ng ca c
n fuo ng fh gIa c cho pho p f f fha y nhu ng hnh a nh qua I d sInh
ra Iu c ban nga y Io n vuo f In frong ca ch franh f I franh sa ng. n
dm chu ng fro nn ma nh mo va d c I p".
I.A. Cnfsarp fhu a nh n, khI ng vI f, ca c nhn v f khng
Ia m cho ng an fm, chu ng xu f hI n Ia m dI u b frn sn kh u,
ng co n ngho fh y ca nhu ng doa n h I fhoa I cu a nhn v f nu a.
C n pha I no I ra ng, ma c du nhu ng hnh a nh xu f hI n fruo c
ma f con nguo I frong ca c gIaI doa n ca m hu ng sa ng fa o v ba n ch f
cu ng Ia ca c a o gIa c nhung v finh ch f fh chu ng kha c xa nhu ng
"a o hnh" khng dI u khI n duo c o nhu ng b nh nhn ma c chu ng
IxfrI, kha c vo I b nh Ioa n fh n kInh va suy su p fInh fh n. Tra I
ha n Ia I nhu ng bu c franh ro ra ng na y sInh frong y fhu c nha van
gIu p cho nguo I vI f fa I hI n cu c s ng vo I m f su c fhuy f phu c su
sa c da c bI f.
I khI nhu ng nha sa ng fa o do Ia m chu ng fa su ng s f bo I su
ma nh II f cu a fri fuo ng fuo ng. Ma do Ia I Ia fuo ng fuo ng fh gIa c.
KhI ba f d u vo chn dung m f aI do , hoa sI fru danh nguo I Anh
Rynnx mo I nguo I y d n chI frong bu I vo d u, sau do ng Ia m
vI c ba ng fri nho . "KhI nguo I m u ng I fruo c ma f fI, - ng gIa I
fhich, - fI cham chu quan sa f nguo I y frong vo ng nu a fI ng,
fhInh fhoa ng pha c nhu ng no f cu a nguo I do In ma f va I; fI khng
c n m f bu I vo da I hon fh . TI c f f m va I vo do Ia I va chuy n
sang nguo I kha c. KhI fI mu n fI p fu c vo bu c chn dung d u fIn
kIa, fI hnh dung Ia da da f nguo I do ng I frn gh va nhn fh y
mo I chI fI f ro r f d n mu c duo ng nhu dich fhu c nguo I do dang
ng I fruo c ma f fI v y; fh m chi fI co fh no I ra ng hnh da ng va
ma u sa c co n sa c no f va s ng d ng hon. TI nhn va o hnh nguo I
fuo ng fuo ng m f Iu c va ba f fay va o vo ; nhI u I n fI ngu ng cng
vI c cu a mnh d quan sa f fh ng I, hoa n foa n nhu Iu c nguyn
m u ng I fruo c ma f fI, va b f cu Iu c na o nhn In gh fI d u fh y
nguo I do ".
N u co aI do frong s ba n bo ng dI va o xuo ng vo ma cho m f
chI c gh fr ng khng vo I "nguo I m u", fh ho a sI II n d ngh
nguo I do fra nh sang bn |!)
Nhu ng nguyn nhn fr n fh cu a fh gIo I "a o hnh" hoa n
foa n Ia nhu v y. Song dI u do Ia I cha ng ma y may Ia m b I r I
nhu ng con nguo I n I cu a su fh n bi. HI m co nga y na o ma frn
ca c fo ba o nuo c Anh Ia I khng co nhu ng fIn fu c, chuy n k v ma
quy . Nguo I fa m fa nhu ng noI co ma xu f hI n, k Ia I nhu ng cu c
da m da o vo I ma va fh m chi co n dua ra nhu ng chI d n v ca ch xu
fh khI ga p ma. "H I khoa ho c nghIn cu u ma" v n fhuo ng
khuyn, cha ng ha n nhu : "N u ba n nhn fh y m f bo ng ma b f
fh n hI n ra fh ba n ha y bnh fInh, finh fho I gIan va nh n xo f noI
no xu f hI n, va n u ba n mu n no bI n m f, ba n ha y huo ng v
phia no m f v f nho n na o do , d u chI Ia m f ca I ghIm bang..."
Hoa n foa n ca ch dy khng Iu, chu fch "Cu Ia c b ma" |o
nuo c Anh co cu Ia c b nhu fh ), ng Andovuf da Io I du ng ma quy
kI m fI n ba ng ca ch cho xu f ba n "C m nang da Iy v ma o Anh;
huo ng d n fham quan 236 da dI m ma fhuo ng IuI fo I". Trong Io I
no I d u cho "fa c ph m" na y, fa c gIa da vI f vo I fnh ca m fu ha o
dn f c: "frn qu n da o Anh qu c, ma fhuo ng ga p nhI u hon o b f
ky m f noI na o kha c".
Th d y, nguo I fa da fIn ma khng h suy Iu n, khng h
nghI ngo g v nI m fIn cu a mnh, va o su f n fa I cu a nhu ng d I
fuo ng fhu c fh gIo I bn kIa, va khng co su kI n na o, khng Io I
fhuy f phu c na o Ia I co fh Ia n fhay d I duo c quan dI m cu a nhu ng
con nguo I do .
Tu tbu a xa xua, /6a i bc nb tm tb n na y Ja /a m bic t ba6
nguo i kinb so . Truo c m t nbic u nguo i, m6 t ai J6 b6 ng tro ncn Jicn
N CANH I! N 187
kbu ng - nguo i y /a bc t b ng nbic u gi6 ng kba c nbau, bu6ng
nbu ng /o i ba ng b6 tba nb tb n, ga 6 ru tr6ng con Jicn /6a n...O nuo c
Nga nguo i ta g6 i nbu ng nguo i bc nb na y /a K/ikusa...
O nuo c Nga nguo i ta g6 i b6 /a K/ikusa
Tu fhu a xa xua, Ioa I b nh fm fh n na y da Ia m bI f bao
nguo I kInh so . Truo c ma f nhI u nguo I, m f aI do b ng fro nn
"dIn khu ng" - nguo I y Ia ho f ba ng nhI u gIo ng kha c nhau, bung
nhu ng Io I ba ng b fha nh fh n, ga o ru frong con dIn Ioa n. "Ha n fa
b quy a m" - nhu ng nguo I su ng da o ba o, ho fIn ra ng co m f "su c
ma nh fa ma" dang f n fa I. O nuo c Nga nguo I fa go I nhu ng nguo I
b nh na y Ia KIIkusa |ba f ngu n fu chu "kIIkaf" nghIa Ia ga o ru ,
g m fho f dI n Ioa n).
Nhu ng ko "dIn khu ng" co o mo I fho I da I va o f f ca ca c dn
f c. HaI nga n ruo I nam fruo c dy o Hy Ia p va Ia ma da co khng if
nhu ng nguo I b nh nhu fh . KhI do nguo I fa nghI ra ng ho b fh n
InIf, fh n ruo u nho va vuI choI a m. Nguo I fa ba o: "Ha n fa b ca c
fh n Ia m cho pha f dIn". KhI da o Co c xu f hI n, nguo I fa no I
ra ng do Ia nhu ng nguo I "b quy a m d n pha f dIn"'. ChI v n m f
b nh do ma khI fh duo c coI Ia do fa c d ng cu a "fh n fha nh", khI
Ia I duo c coI Ia do "quy su " bo n co f. Th ma ha ng frI u nguo I da
fha nh kinh fIn va o ca dI u na y I n dI u kIa.
VI c sI V. M. khfrop da nghIn cu u ba n ch f cu a b nh
na y. Ong vI f: " Thoo nhu fI co fh pha f bI u y kI n v chu ng dIn
Ioan nay fh Ia m sao co fh nghI ngo m f dI u ra ng do chinh Ia
m f b nh fh f su frong da I da s fruo ng ho p, chu khng pha I Ia su
gIa vo ma m f s nguo I cho d n f n by gIo v n cho Ia nhu fh .
Th m chi fI nghI ra ng, n u frong s nhu ng nguo I b nh na y co
nhu ng phu nu gIa vo , fh b f Iu n fh na o dI nu a, nhu ng nguo I
nhu fh pha I r f if. I u chu ng fhu c ra ng do Ia b nh chu khng
pha I gIa vo chinh Ia su gI ng nhau nhu h f frong ca c frI u chu ng
rIng bI f hI n ra noI nhu ng nguo I b nh o ca ch xa nhau.
Co so cu a b nh na y Ia nhu ng chu ng Ioa n fh n kInh chu c
nang IxfrI cu ng nhu o ca c a o gIa c. Can b nh pha f frI n frn n n
V/aJimir Mc:cnxcp 1SS
nhu ng quan nI m da an su frong y fhu c v "nhu ng ko fhu cu a
Ioa I nguo I" co fh gy fa c ha I Io n cho con nguo I. a c bI f kInh
khu ng khI quy nh p va o chinh con nguo I. Ia m sao co fh nhu fh
duo c fh cha ng aI nghI fo I. u c fIn mu qua ng ma khng c n suy
xo f va o m f fhu c "a m" nhu v y da quy f dnh f f ca . M f khI duo c
ngho no I, fh m chi dI khI duo c frng fh y nhu ng ko "dIn Ioa n"
qua n qua I frong con v f va , fh m f nguo I da co fhIn huo ng fIn
va o b nh do II n ba f d u nghI: II u co pha I "quy du " da nh p va o
nguo I y khng7! n da y nghI a m a nh do "fu ky a m fh" Ioa I ra
kho I y fhu c f f ca nhu ng ca I co n Ia I, va chI y nghI y doo da ng fm
fri dau m do ma fhI. R I fm Iy nguo I do khng chu du ng n I
duo c ...
Su ba I hoa I fm Iy nhu fh hay xa y ra frong ca c nha nguy n
hon ca . Qua ca c cu chuy n k ra ng quy su khng chu duo c vI c
Ia m d u fha nh, c u nguy n, ruo c I , nhu ng nguo I b b nh IxfrI do
khI da fIn cha c ra ng ho "b quy a m" da pha I chu du ng m f su cang
fha ng fh n kInh r f ma nh frong fho I gIan ha nh I . Chinh va o
nhu ng phu f do ba f d u ca c con IxfrI. Nguo I b nh ga o fho f du d I,
d p d u xu ng sa n, Ian I n qua n qua I frong con co gI f, Iang ma
f f ca ca c fha nh fh n: v n quy su Ia ko fhu cu a fh n fha nh ma .
Nga y nay, chu ng b nh IxfrI kI u dIn da I do Ia m f hI n
fuo ng r f if ga p. Tho I xua do Ia chuy n com bu a. nh na y da c
bI f ph bI n o nu nng dn nuo c Nga fruo c ca ch ma ng. Iao d ng
cuo ng bu c kh nho c, fnh fra ng hoa n foa n khng co quy n ha nh g
frong gIa dnh, nhu ng fr n do n, cu c s ng f I fam - f f ca nhu ng
ca I do nhI u khI d u nguo I phu nu d n chu ng b nh fh n kInh -
fm fh n. C n muo I Iam nam fruo c dy, ba A. V. SIsakIna o fha nh
ph ugunma |nuo c c ng hoa fu fr TafarIa) da gu I cho fI nhu ng
h I u c cu a mnh. "uo I fho I Xa hoa ng, - ba vI f, fI da d n Ia m
gIa o vIn o m f fruo ng Ia ng Io n va co dp Ia m quon vo I ca c kIIkusa
va bI f duo c cu c s ng co cu c cu a ho ". R I sau do ba nho Ia I nhu ng
g ma nhu ng con nguo I b f ha nh y da k cho ba hay. "TI m cI
cha, - m f frong nhu ng phu nu kIIkusa y k , - fI khng bI f cha,
bo n fI s ng vo I mo r f ngho o fu ng. Chu ng fI dI Ia m muo n. Qu n
a o Ia nh Ia n khng co . Chu ng fI dI gIa y b n. TI da d n fu I fha nh
N CANH I! N 189
hn nhung da m fhanh nIn khng mu n cuo I fI. AI c n m f du a
con ga I ngho o xa c khng cu a h I mn co chu . Co m f nguo I goa vo
fu m f Ia ng xa fo I quan fm d n ca nh ng cu a fI. Mo fI d ng y ,
ba da d n xom nha cu a cu a anh fa va v ba o fI: "Cu a nha fuom
f f, ngoa I sn co m f con ngu a, m f con bo ca I, ba con cu u, m f con
Io n va ba du a fro ". Nguo I fa da c u phu c cho fI, Ia m I cuo I va dua
fI dI su f nam muoI vocxfa |vocxfa: da m Nga |ba ng 1,06 km) d n
m f Ia ng xa Ia . TI buo c va o nha , va frong do khng pha I Ia ba du a
fro , ma Ia nam du a - Th co nghIa Ia nguo I fa da Iu a fI. TI kho c,
co n ch ng fI ba o: "N u fI no I vo I c fI co nam du a fh c da
cha ng fhoo fI". Hm sau, ha ng xo m d n da f cu u v , Iu cu u y Ia
cu a nguo I kha c, ho dom chu ng fo I dy chI d Ioo fhI, ho mang ca
Io n dI, con Io n y cu ng cu a nguo I kha c. V y ho da mang fo I noI nhu
fh do ! TI nuo ng ba nh, cho Iu fro an |du a con ga I Io n nh f chin
fu I, du a bo nh f mo I haI fha ng), r I fI Ioo In b p Io o go c nha va
kho c; sau do fI ba f d u r ng In Ia m cho ha ng xo m pha I cha y d n
xom. Nhu ng du a fro kho c r ng In v hoa ng so , nguo I ch ng fI
chu I ma ng, co n ha ng xo m Ia ng gI ng fh khuyn ba o, nguo I no I
pha I I y roI II u qu f, nguo I khuyn dua fI fo I nha fho . TI quy f
dnh bo fr n v nha , va d n mu a dng fI da bo v nha vo I mo . TI
chua kp fha o gI y fh ch ng fI da xu f hI n sau Iung fI, ha n va
mo fI da nh fI, r I ha n da f fI In xo fruo f fuy f va dua v nha .
Cu c s ng co n khu ng khI p hon nu a, fI mu n fha f c fu fu , nhung
Iu fro cu ca p ko bn go f, mu n fr m mnh nhung cha ng co sng,
co n bn gI ng Iu c na o cu ng co nguo I; mu n ca f c nhung dao chI co
frong fu I nguo I ch ng. TI quy f dnh Ia I cha y fr n v vo I mo d r I
phu phu c duo I chn ba xIn cu u gIu p. Ch ng fI dI xay b f, fhu a co
h I do fI bo fr n. TI vu a v d n bn mo fh ch ng fI da xu f
hI n. I n na y fI khng b da nh. Ch ng fI I y dy fhu ng fro I fI
va o ca ng xo d fI cha y cu ng vo I ngu a, va ba f d u dong ngu a do c
Ia ng frong fI ng cuo I cu a mo I nguo I. Cu m f roI qu f ngu a ha n Ia I
qu f fI m f roI. Ngu a phI va fI pha I cha y, fhInh fhoa ng fI nga
v p xu ng d f. n c ng Ia ng, ch ng fI co I fro I cho fI, ha n no m
fI In xo va ba o: "Tao so da y cho ma y bI f s ng vo I ch ng nhu fh
na o. Tao so bo g y h f xuong ma y d ma y khng bao gIo bo fr n
nua". Sau do fay fra I fI, ca nh fay b bu c va o ca ng xo, bI II f, chn
fI dau nhu c, nhung fI nin Ia ng. TI Ia m f f ca mo I vI c frong
nha , nhung v n nghI xom cha y fr n dI d u va cha y fh na o. Ch ng
fI canh rI f fI va ba f Iu fro fhoo do I fI".
Nhu ng nguo I co s ph n co cu c khng fh chu du ng duo c
nhu fh da d n d n bI n fha nh nhu ng nguo I ma c chu ng IxfrI,
fha nh ca c kIIkusa. R I sau do n I fh ng kh cu a ho co n fro nn su
sa c hon nu a do ca I Io nguo I fa "chu a cha y" cho ca c kIIkusa fa I nha
fho . Nguo I fa do c nhu ng Io I nguy n c u "du I quy " frn d u ho cho
d n khI con nguo I b ha nh ha ng f xIu dI. Th f d hI u Ia nhu ng
kI u "chu a fr" nhu fh chI Ia m x u dI fhm fnh fra ng cu a nhu ng
nguo I b nh IxfrI na y.
Th f ra, o dy cu ng co nhu ng kI u chu a b nh "ky dI u". a n
bI f dI u do co fh xa y ra nhu fh na o r I. Ta c nhn chu a b nh
chinh Ia Io I no I, a m fh... Nha van A. Xrhrp da fu ng Ia nguo I
chu ng kI n m f fruo ng ho p nhu fh ; frong cu n sa ch "Tho I da I va
con nguo I", ng da m fa ca nh fuo ng cha Ioan o nha fho Androp o
Krnsfaf chu a fr cho m f nu b nh nhn ma c b nh fm fh n.
"Nguo I fa ko o m f phu nu fro d n nha fho . C fa ga o fho f va c
fhoa f kho I fay nhu ng nguo I dang gIu c. ChI c khan frn d u c fa
s ra, khun ma f nho f nha f sa ng In, haI ma f nha m nghI n. KhI
ngho fh y fI ng ku cha Ioan dI fo I va co vo Io Ia ng cho do I cho d n
khI nguo I fa ko o nguo I phu nu dI fo I kha n fho . "Tn g! - u c cha
ho I gIo ng nghIm kha c. Nguo I phu nu nho rang va ku In nhu cho
su a. "Mo ma f ra!..." - Cha Ioan nghIm gIo ng ra I nh. "Tha fI ra" -
nguoI bnh rn rI va c vung ra kho I fay nhu ng nguo I dI fhoo. Va
I p fu c fI nhn fh y m f su vI c Ia Iu ng, co Io , fh m chi co n co
finh ch f Iang nhu c nu a: cha Ioan fha ng ca nh n n chI c bu a con
va o cha n nguo I phu nu b f ha nh va qua f vang kha p nha fho : "Mo
ma f ra!" Nguo I phu nu ku I m f fI ng va nhuo n dI fro ng ma f
mo fo v hoa ng so . Nhn fha ng va o ca p ma f y, cha Ioan pha n
gIo ng du f khoa f va ra nh ro f:
- Nhn danh chua CIxu CrIxf cu a fa... ha y cu f ra kho I nguo I
na y, d quy kIa!
N CANH I! N 191
Ong fa do c cu fh n chu ba I n. Va sau m I I n, ng fa fh I
fhoo hnh chu fh p va o nma f nguo I phu nu kIIkusa. C fa fro nn
m n nhu n va sau khI fruo n ra kho I fay nhu ng nguo I dang gIu , c
ng I phch xu ng sa n...
- Ca c nguo I dI dI... Mu y khoo r I".
Nm 1SS6, o |ta/ia xa y ra Jtcb ta . Va 6 nbu ng nga y kinb
kbu ng J6 , b6 ng nbicn cu Jn tbt tr n nb6 C6ran6 g n Nap/o Ja
nbn tb y u c mc m c a 6 cb6a ng ma u Jcn Jang c u nguyc n cu u
giu p cbu ng sinb o trcn m t ng6 n J6 i g n J6 , noi c6 nba nguyc n...
Nbu ng bc nb Jtcb tm tb n
Nam 1885, o IfaIIa xa y ra dch fa . Va o nhu ng nga y kInh
khu ng do , b ng nhIn cu dn fh fr n nho Cran g n NapIo da
nhn fh y u c mo ma c a o choa ng ma u don dang c u nguy n cu u
gIu p chu ng sInh o frn ma f ngo n d I g n do , noI co nha nguy n.
TI ng d n v dI u "huy n dI u" fruy n dI kha p vu ng va
nguo I fa ba f d u d fo I Caran. Thu c f Ia f f ca , hay h u nhu f f
ca du nhn fh y ro u c mo dang c u nguy n. A o gIa c na y Ian
fruy n nhu b nh dch v y. I u do do doa nhI u nguo I so b dIn.
Chinh phu da pha I fhI ha nh ca c bI n pha p. Nha nguy n duo c
chuy n d n ch kha c, va ... ca c bo ng hnh fuo ng fuo ng II n ch m
du f.
T f ca dI u do r f gI ng vo I nhu ng chuy n xa y ra vo I nguo I b
quy a m. Nhung su dIn da I ngay I p fu c bao fru m ha ng fru c va
ha ng fram nguo I, no Ian fruy n dI kha p vu ng. Nam 1630, o m f fu
vI n fa I MadrIf m f nu fu ba f d u b ca c con IxfrI. C fa ku fho f
khng pha I ba ng gIo ng cu a mnh, haI fay c fa b co gI f, fhn fh
co qua p. "TI b quy a m r I!" - c fa no I va o nhu ng phu f fInh fa o.
Va cha ng bao Iu chu ng b nh fm fh n na y da Ian kha p fu vI n:
Su f dm ca c nu fu sI ga o ru , ku moo moo, su a gu gu. CIo I fang
Iu cao c p pha I can fhI p va o cu c d u franh ch ng "ma quy "- ca ch
Iy nhu ng nguo I b "quy a m" va dua ho phn fa n v ca c fu vI n
kha c nhau. M f nam frI qua, b nh dch nhu fh Ia I Iy Ian o fu
vI n nu fha nh !rxuIa o Pha p. m d n, ca c nu fu sI nhn fh y ca c
bo ng ma - v fu vI n fruo ng ch f da Iu nay Ia I xu f hI n bn ho .
Trong con hoa ng h f ho nha y kho I gIuo ng, bo kha p sa n, nguy n
ru a fha nh fh n. Toa a n gIa o h I da fI n ha nh dI u fra "vu " na y,
Ko co f I "da duo c fm ra". Tu Iu nguo I fa da nghI ngo IInh mu c
Crangd co IIn h vo I quy su ; sau nhu ng cu c fra f n v cu ng fa n
kh c, ng na y da b dom fhIu s ng.
Nam 1642, m f b nh fuong fu da Iy Ian kha p ca c nu fu sI o
fu vI n nu fha nh IIdabof fa I IuIvo |Pha p). I I m fa fI mI cu a
nguo I chu ng kI n cu chuy n da ng bu n na y co n Iuu Ia I cho d n
nga y nay: "Ca c nu fu sI, - ng fa vI f, - frong Iu c ha nh I da nhan
nho ma f ma y, fho Iuo I, bung Io I ba ng b fha nh fh n vo I b da ng
fh bI kInh khu ng. Va I I n frong nga y ho Ia I b nhu ng con dIn da I
va gIn du, ho fu goI mnh Ia quy . Co fh ho fh hI n nhu ng d ng
fa c co gI f kha c nhau. KhI ng f Im dI, o ho khng co chu f d u
hI u ro r f na o Ia co n fho ca . Sau do ho d n d n fInh Ia I".
Va sau dy Ia m f b nh dch fm fh n co finh ch f kha c. Va o
cu I fh ky fruo c, o raxIn co m f "CIxu CrIxf fu xung". Con
nguo I na y qua quy f ra ng ng fa da b do ng dInh cu ru f frn cy
fh p fu , da phu c sInh va gIo dy "fro xu ng fra I d f" - f f ca d u
phu ho p vo I fruy n fhuy f frong kInh fha nh. Nhu ng nguo I m da o
ngho ng fa no I va , r f sI n I va ra ng ro ho fu ho p Ia I fha nh nho m
frao d I v dI u da duo c ngho. Cha ng bao Iu, co muo I haI nguo I dI
fhuy f phu c nhu ng nguo I xung quanh, nhu fh ho Ia nhu ng fha nh
fng d cu a Chu a Cu u fh vu a mo I hI n dI n. nh dch fm fh n
Ian fo I ca ng nhI u na n nhn mo I. Sau va I fu n o nuo c na y da co
g n 12 nga n nguo I khng chu ngho fhoo fI ng no I cu a Iy fri, ho bo
b mo I cng vI c d chI no I v "su gIa ng fh I n fhu haI" cu a chu a
cu u fh .
V sao Ia I xu f hI n nhu ng b nh dch Ia Iu ng nhu v y7 ChI co
m f nguyn nhn: do Ia su a m fh I n nhau va fu ky a m fh,va f f
nhIn, ca hoa n ca nh fuong u ng da fa o dI u kI n fhu n Io I cho su
pha f frI n b nh fm fh n ha ng Ioa f nu a.
N CANH I! N 193
Co fh nho Ia I xom nhu ng b nh dch fuong fu - cac ao gIac
ha ng Ioa f - da pha f sInh frong chI n franh ra sao. Cha ng ha n, va o
fh ky fruo c, frong fho I gIan chI n franh Pha p - Ph , ha ng fram
nng dn o fInh von sng Ranh fa I nhu ng noI co chI n su da nhn
fh y frn ca c da m my hnh a nh u c mo va Chu a cu u fh b do ng
dInh cu ru f. Nhu ng con nguo I b Iu Iinh fra ng Ia m cho kha nh kI f
gIo chI co n hy vo ng va o fhuo ng d .
M f fruo ng ho p r f Iy fhu v a o a nh va a o gIa c da xa y ra vo I
nhu ng fhuy bInh va o fh ky fruo c. HaI chI c fa u Pha p - chI n ha m
"on - Pun" va ha I pho ng ha m "ocx" ga p m f fr n ba o ma nh
khu ng khI p o n uong. ChI c f u d u fIn k frn vuo f ba o
an foa n, chI c fa u fhu haI m f fich. ChI huy chI n ha m ra I nh
dua fa u d n bo bI n Madagaxca, noI ca ha I pho ng ha m "ocx"
cu ng pha I c p b n. Nhung o d y cu ng cha ng fh y fam hoI con fa u
do . M f fha ng frI qua frong n I Io cho s ph n cu a ba n bo . ng
nhIn nguo I quan sa f ng I frn c f bu m nhn fh y o phia fy g n
bo co m f con fa u m f c f bu m. Toa n d I fa u II n Iao In cao.
u ng, nguo I quan sa f da khng nh m. T f ca bo n ho d u nom fh y
con fau.
N I xu c d ng fro nn ca ng ma nh hon In khI ca c fhuy fhu
nhn fh y fruo c ma f ho khng pha I Ia con fa u b fhuong fich, ma Ia
chI c bo frn co nguo I duo c nhu ng chI c sa Iu p dI bI n ko o fhoo
sau. Thuy fhu frn ca c con fhuy n da Ia m fin hI u c p cu u. "A o
hnh" do ko o da I va I gIo , hon nu a cu m I phu f frI qua Ia I b c I
fhm m f chI fI f mo I mo hon cu a bu c franh dang chu ng kI n.
ChI c fu n duong ha m "AcsImof" d u frong qun ca ng da ra khoI
cu u na n. KhI no fo I g n con fa u b na n fh fro I da v chI u. Va chI
Iu c do a o a nh Ia Iu ng mo I fan dI: "ChI c bo co nguo I" hoa ra chI Ia
nhI u cy g Io n b cu n ra kho I bo va duo c do ng cha y dua Ia I do .
Khng nghI ngo g nu a, frong su fI n frI n cu a a o gIa c ha ng
Ioa f na y, a m fh va fu ky a m fh da gIu vaI fro fo Io n. T f ca nhu ng
dI u n m fra I da kich fhich ma nh fh n kInh ca c phu fhuy . V Io
Ia ng cho s ph n nhu ng d ng chi cu a mnh, ho chI no I chuy n v
nhu ng nguo I do ma fhI. Iu c y nguo I quan sa f da nhn fh y noI
chn fro I m f vf Ia co nhu ng duo ng no f khng ro r f. Y nghI v
chI c ha I pho ng ha m ga p na n I p fu c da Ia m na y sInh frong fri
fuo ng fuo ng cu a anh fa hnh a nh con fa u b da m. Anh fa II n
fhng ba o v "dI u da nhn fh y" va nhu ng Io I cu a anh fa da a m
fh nn a o fuo ng do o f f ca nhu ng nguo I kha c. Sau do , khI frao d I
ca m fuo ng v hnh a nh o chn fro I, mo I nguo I d u fh ng nh f:
khng, do khng pha I Ia con fa u b fhuong, ma chI Ia chI c bo frn
co nguo I b fhuong ma fhI. Th m chi nhI u nguo I co n ngho fh y
nhu ng fI ng ku cu u nu a. A o fuo ng va a o gIa c f p fh da ko o da I
cho d n khI nhu ng chI c xu ng duo c pha I dI dm va o Ia cu a nhu ng
ca I cy dang frI.
Co n m f cu chuy n nu a co sa c fha I fh n bi - do Ia chuy n v
nguoI du b p fho f frn fa u. Ia m f nguo I khoo ma nh, ng fa da
ch f m f ca ch d f ng f d I vo I f f ca mo I nguo I. Ca I ch f cu a nguo I
d u b p da Ia m ca c fhuy fhu xu c d ng ma nh. Va o ngay hm do
nguo I fa an fa ng ng fa fhoo phong fu c cu a bI n ca Ia fha xa c
xu ng bI n. Nhung bu I f I nhI u nguo I nom fh y nguo I da ch f dI
frn ma f nuo c o da ng sau con fa u va ca nha c m f chn! Ca dm,
nhu ng nguo I m fin khng fa I na o cho p ma f duo c. n sa ng, mo I
chuy n da fro nn sa ng fo : bo ng ma nguo I d u b p chinh Ia doa n
g bu c o duI fa u.
Nga y nay nhu ng a o gIa c f p fh khng pha I Ia dI u hI m
fh y frong nhu ng bu I c u nguy n dng nguo I. A o gIa c xu f hI n o
m f nguo I dang c u nguy n, sau do chuy n sang nhu ng nguo I
kha c. O f f ca mo I nguo I d u co m f fm fra ng nhu nhau, su a m
fh I n nhau ga n II n vo I nhu ng cu c no I chuy n fhuo ng xuyn v
cu ng m f su v f, nhu ng ca I do da d n d n vI c a o gIa c fro fha nh
chung cho f f ca mo I nguo I .
Va su kI n sau dy co fh Ia vi du don gIa n nh f v a m fh
I n nhau: aI cu ng bI f Ia fm fra ng so fhay d I ra sao khI gIu a
da m nguo I dang bu n cha n xu f hI n m f anh cha ng vuI vo .
Nhu ng nguo I kha c so r f nhanh cho ng Iy ca I vuI cu a anh fa cho
du ho khng chu fm nghI fo I dI u do .
Tbc gio i r6 ng /o n cu a tu nbicn quanb ta c6 bic t ba6 Jic u bi
n /o n ca nb6 ... Tm /y cbu ng ta pb n nbic u c6 n /a xu so cbua
N CANH I! N 195
Juo c nb n tbu c cu a y tbu c ca cu a tic m tbu c... Vic c ngbicn cu u
cbu ng c6 n bu a bc n co i cbu ng ta bic t ba6 nbicu pba t kic n!...
Nbu ng Jic u bi n t6 n ta i /a Jc ngbicn cu u cbu ng ma tb6i
Th gIo I r ng Io n cu a fu nhIn quanh fa co bI f bao dI u bi
n Io n va nho ... Tm Iy chu ng fa ph n nhI u co n Ia xu so chua
duo c nh n fhu c cu a y fhu c va cu a fI m fhu c... VI c nghIn cu u
chu ng co n hu a ho n vo I chu ng fa bI f bao nhIu pha f kI n!
Khoa ho c da mo ra nhu ng chn fro I bao Ia cu a frI fhu c chu ng
fa. M f fram nam fruo c, ba n ch f gI c mo v n co n Ia dI u bi n,
co n fhI mIn khng h duo c gIa I fhich m f ca ch co Iy Io . Va khI
y, nhu ng bI u hI n do cu a fm fra ng chu ng fa qua Ia nhu ng da I
dI n ro ra ng cu a su c ma nh sIu nhIn. ChI c n nho Ia I Ich su ch
fa o m f Ioa I ma y nhu d ghI m fhanh In dIa fhI. uo c dIxon
pha f mInh ra, vI c ghI m do Iu c d u duo c frnh dI n nhu m f dI u
ky dI u ha ng nh f frong ca c ra p xI c. Trn ca c a p phich, chI c ma y
ha f duo c dnh fn khng g kha c hon Ia "dI u bi n khng gIa I
fhich n I cu a fu nhIn".
S ph n f f ca mo I dI u bi n Ia nhu v y. Nhung so co du
"dI u huy n dI u" cho fh ky chu ng fa. Chu ng cu ng so du cho
nhu ng aI so nh n fu fay chu ng fa ngo n du c fI p su c cho ca c fh
ky maI sau. o I v fh gIo I noI fa s ng, so khng co gIo I ha n na o
cho vI c nh n fhu c no .
M I nguo I chu ng fa d u da nh gIa dI u bi n fhoo f m hI u
bI f cu a mnh. N u d I vo I m f nguo I, fh gIo I mang finh v f ch f,
va chI co finh v f ch f ma fhI, n u nguo I do hoa n foa n fIn fuo ng
va o finh ch f co fh nh n fhu c duo c cu a fh gIo I na y, n u d I vo I
nguo I y do Ia m f fh gIo I frong do f f ca mo I ca I d u xa y ra fhoo
nhu ng quy Iu f pha f frI n cu a v f ch f, cu I cu ng - va co Io dy Ia
dI u chu y u - chinh n p fu duy cu a nguo I do khng dung na p b f
cu dIu g co finh fh n bi, phI khoa ho c, khng fh chu ng mInh
duo c - fh con nguo I nhu fh khng chu f kInh hoa ng va su ng ba I d
doan so do n ga p b f ky hI n fuo ng cu c ky bi n va kho hI u na o:
Iu c na y fI co n chua fh gIa I fhich duo c, nhung da ng sau hI n
fuo ng do khng fh co ca I g sIu nhIn ca .
Th co n nguo I m fin. II u co c n no I ra ng dI khI cha ng c n
g Ia m d su fuo ng fuo ng m fin bu ng In ro r f hay khng7 Va khI
do khng co n co fh no I g v kha f vo ng gIa I fhich m f ca ch co Iy
fri hI n fuo ng "huy n bi" nu a.
Y nghIa vI da I cu a ca c frI fhu c khoa ho c Ia o ch chu ng fa
nhn fh y fh gIo I nhu no dang f n fa I. Khoa ho c gIa I fhich cho
chung fa ff ca cac hIn fuong cu a fu nhIn va cu a xa h I va chI ra
nhu ng nguyn nhn v f ch f va fu nhIn cua chu ng. Iao d ng
duo c gIa I pho ng va khoa ho c o d f nuo c chu ng fa d u cu ng fI n
buo c frong m f d I ngu . Chu ng fa co quy n fu ha o vo I nhu ng
fha nh fu u khoa ho c bn ca nh nhu ng chI n fha ng frn ma f fr n Iao
d ng. Nhung n u f f ca chu ng fa d u ca m nh n duo c ro ra ng y
nghIa vI da I s ng co n cu a khoa ho c fh Io na o Ia I co fh khng fh y,
khng bI f m f dI u Ia khoa ho c dang Ioa I bo , xua du I f f ca
nhu ng I m Ia c cu a qua khu ra kho I y fhu c chu ng fa.
Th gIo I cu a ca c hI n fuo ng fu nhIn Ia v f n. Nhung f f ca
ca c hI n fuo ng do d u co finh ch f fu nhIn frong ba n ch f, f f ca
chu ng d u duo c sInh ra bo I ba mo fu nhIn bo I v f ch f vInh vI n
v n d ng va pha f frI n.
Ca I don gIa n va ca I phu c fa p, ca I g n gu I va ca I xa xI - f f ca
d u co Io I gIa I fhich khoa ho c cu a mnh. u f khoa f so fh f ba I
nhu ng aI dang ba y da f nhu ng ca n fro na o do frn con duo ng vI da I
va v cu ng c n fhI f cho f f ca chu ng fa frong su nghI p nh n fhu c
foa n b fh gIo I xung quanh.

Ben Canh Dieu Bi An

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ben Canh Dieu Bi An

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

N CANH I!

You might also like