You are on page 1of 1200

1700-

.....
:



:
:



-

:



(. -),
( ), ,
, ( ),
(. - ),
. , . , .




,
, , ,
, , ,

2002

030:23/28
92+86.37
935



.. (), .. ( ),
.. , .. , .. , .. , ..
, .. , .. , .. , .. ,
.. , .. , .. , .. , ..
, .. , .. , .. ,
.. , .. , .. , .. ,
.. , ..

935

: /
.. (. -) : _
.: _ 2002. _ 1076 : ., :

5001000000
2002
706(01)_2002

92+86.37


ISBN 5_89700_016_6

, 2002

301
,

: , , :
- -
( - ) - - ( - ), , , , , :
, :
, , , , , ,
, (, , , , , , , , ):
,
:
, ,
,
,

, ,
5

,
,
, :
. , ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , , , , (, , , , , ), - , (, , ), ,
, , , :

, , :
, ,
:
,
1700-
:
***
1070 , 12 ,
700 - :
(16 ) (1 ): ( , )
: ,
IV-, 4.1, 2- (35-) ().
IV 4.1 2- (35-) () :
. 1994- :

, , I , :
: ,
: , ( 2, . , , , ),
:

(... 132 ... 216) : . ,
(207) . IX (179214): 91-


, . :
,
.
( , . , 1868), . IX-
. V-, I ., ,

, , , ,
( 2, . ): , , -

, , ( ) : . :
,
,
,
,
:
, -,
, , , , - ( 2, . , , ):
.
() . , , , . ,
(, ,
) : . , . . . 37- 50-: -
(
)


2- (. ,
, ):
.
.
,
-

[ ()
]:
,
:
. - . : .
31-: . -
, ( 50 )
: ,
.
... . ... ( , 1997, 178)
:

. , , ., 1997: .,
..., . 10, ., 1814: ., , . 1, , 1912: , , 1994:

, , , ( 1520 1572),
, , - : .
: 1562- : . -
,
. :
. .
( ), 1565- .
: . . . .
,
: 1565-

(
) .
( 1880- .
, . . ):
1567- . .
. .


.
. ,


. -
(1568),
(1568),
(1568), (1568), . , (1569):
. ., , . 3,
., 1786: .,
(15121933), . 5, , 1939: ., , . 1, ., 1959:

(. awila , ),
: ,
: ,
( ), ., : .
(), , :
( ):
[VI . , .
( ) 613],
607-: : :

: VIVII .,
,
.

. : (
451) , ( )
. ,
:


. :
V . .
,

.
. :

(VI . )
, .
(591-),

, : . - . .
(, , ) .
. : . -
.
,
608- : , . ( 146
211) . - .
.
, , , , : . . ,

VI . ,

( ,
, 182183):
506-
( )
, . : .
-, .
.

.
, . :
. -
, . - 14
11-
: . . . :
. . -
:
. - ., , , 1908: .,
, ., 1910: ., ,
. 1, , 1912: ., , . 1, ., 1959:

, ,
, (16771734,
. ), 1730-:
: : 1708-
, 171730- . : 1727- , .
: . ,
,
, :
. - 7 .
() :
. . -
:

. .,
, . 3,
., 1786:
., 1500
1700, ., 1952: ., , . 1, ., 1959: ., , . 2, , 1914:

[. . , . ( ) 18.4.1737],
1734-, : :
, 170934-
()
,
: . -
. : (
),
, ,
: . .,
, . .
: . -
: . -
(1 ., , 1796,
. .) (173436), 53 ,


: . - .
( )
:
:
. . -
:
. ., , . 1, ., 1959:

,
(. . . ), V
, . ,
: :
: -

10


:

:

(
): , . .

II
: 454-, ,
. -
: , ,

:
461- , . . 463- , (461478) : . . -
. , : IXX . .
-
,
:
. .,
, ., 1897, 295296:
., , ., 1901, 1,
45: ., , . 1, , 1912:
- .,
, ., 1976:

,
(. . . ), VI , , : . :

(557574)

( , 7884):
-


: . . V
. .
(
):
,
(

,
)
VI .
() : (. ),
(. ),
. - (. ):
.
,
(
) . , ,
, , ,
:

- :

. :
. : , ., 1899:
. .,
, ., 1897: .,
, ., 1899:
., , , 1910, 3945: ., , . 1, ., 1959:

(. v
v ,
j
, ) (. . .
), V , ,
. .
: . : -

, .
, :
. . ,
-
: .
( ):
, . IV . ( , , ),
V . :
XVIII . 2- :
- - 1709-, : 1762- . - . ( ) . :
-
. : - . : . ( ) (1835)


: -
:
V .

IV .
(
), . ,
. , , , evangelia :
, ,
( ) :

IV . ., V
.
(

11

): - .
.
, IV .
(), - .
: . .

, -
,
: ,
. ,
V . 1- :

. , . , , . , . , .
, . , . , . -, . , . , . -, . ,
. -, . .:
-
III . IV .
(226)
: : :

. ,
,

,
(259) ,
III . , , :
,
: -
:
,
: -

12

, . , .
: . , , , :

, (
) : , , : .,
. .
: .

:

:

:

( ),

: . , : .
.
: .
, , , :
.
. .

,

, , , ,
:
. .


. , : ,
, : . . ,
, . , , . , . (
),
: -
. :
., .,
., ., .
9 , ., ., ., .,
., ., . () : ( VI .), - : - , - :
(Laurentianus, VII, 25):
-
., ., .
.: (. -)
1983-, :
I-, 1.1,
1- :
. , . . . , , 1909:
, ., 1983:
. .,
, ., 1890: .,

, .,
1891: ., -

, .,

1897: ., , ,
, -, 1911: ., , . 1, ., 1959, 161213:
- ., , ,
[.], ., 1968: - ., (.,
), ., 1968: ., , ., 1982: - .,
(
), , 1993: G u t s h m i d A., Agathangelos,
Lpz., 1877; T h o m s o n R.W., The Teaching of Saint
Gregory. An Early Armenian Catechism. Translation
and Commentary, Camb., Massachusetts, 1970.

, (. j v , .
:
; ,

, .
), . : -
, : . .
, . ,

:
(
. 11.23):
- :
(380) -
, : VII . . , . ( ) . :
-

: -
: - :

13

(554) 22-

- : - ( ): .

: - .
:

. ., , , 1912, 997
1001: ., v v y ,
, . 1, 1913, . 145-147.
.

. ,
( ) :
. .
,
. . . . . I .
, 305- : . . .
. . 1838- : XIV :
. . . . . ., . . XVII .
.
:
163233-
, 1634
1636- : 1668- ,
,
23-
, :
1679- , 1694-


, : .
30- :

14

. - 1825-, 1831- 1904-: XVII . .


. ,
:
XVII . . . . . -
,
, :

,
,
. : , .
,
: .
. .
:

, , :
,
, ,
, :

: .
, .
: . ,
1694-, :
. . . . - XIVXVIII .
,
90 :
1375-
:
XV . : 1425-
, 1447 , 1432-
, ,

: XVI
, XVII
: . . . . - 1752- , 1789- : ( 1477-
3900 ): . .
. . - 10
:
1867-

, . . . . ,
: . ,
:
150 , , ,
, , , :
. . . . - 1821- , , , 1657-
,
1763- ( -), 1797- : 1918- . , ,
. . . . .,
:
I-, 1.1,
2- :
. ., , ., 1893: ., , , 1112, .,
190405: ., , ., 1984:

1316,
18- ( . 10.7.1316),
,

-
:
:
1307-
( ),
, ,
: 1316-
XXII -
: . , ,
- - ,
.
,
,
. : -
, . , . . .,
18 , 7
10
:
, : . . -
, , :
,

. :
. ., , . 3,
., 1786: ., , . 2,
, 1914:

, , I
: . .
() : , : (), . , :
, ...
,

15

(
, ,
2-, . ):
- ,
,
: . . , , ( ),
- , :
. - . :
. . - ( ):

. ,
, , 1868:

,
: .
-: -
: , - , : .
: . . . IVII .
72
: . . . II . ( ) : . . . 80- . , : . . . 66-
: .
. . I .
( - ):
(3559) : -
() (226)
: VI . . -

16

. :
. .
: . . ,
I .
. :
-
, . -

. : , (): , ( ,
2-, . ): - :
--.
,
.
:
,
, ,
- :
:
,
, -
72
: : ,
I . 2- , .
, I . II .
. :
, -
,
:
, .

, : V .,

: - :
,
. , -

() :
, - .

: ( ) V
, , , . :

, 410-
( ) 6 :
,
, - (),
(), - (-)
, ,
, -, , - :
() ,
,
387-

: . . : . (VII .
) . (
) , :
. , , ., 1997: ., , ., 1980:

2.

(-
)

[10.1.1871, .
( )
27.1.1942, ], , ,
- : (191620) (193142)
, .: 193142
: .
- .

(1899):
, ,
. .
, , . (18991902): 191617- ,
:
, . ( ,
, , , , ), -.
: , .,
., . . 100-
, , , , ,
, , : -
(., 1908, ., 1969,
., 1987) , . ,
. , .
, .
: -. -

17


(., 1915, .,
1970) , 30
.
. : .
,
:
- .

, , , , , , :
(1925) : 1930- . . .
,
(., 1946, ., 1972): , :
.
, , . : 1899-
, , . , ,
:
(1902), (., 1911), (., 1913) : .

:
(1936)

18

-. :

, ,
(192526),
(192526), (1938) :
- . ( , 1911),
.
(
, 1926):
(600 ), (150 )
,
(65 ), -
(20 ) ( ):
. ., , , 1943: .,
, ,
1962, 4:

,
: :
1007-, . :
, . - :
( ,
): , , :
.
, . :
1883-
. , (. 887/116):
I-, 1.1,
3- :

. ., ,
. 1, ., 1914: , .
1, ., 1966: . , ., 1982 (. . ):

(. . . ),
XVI :
: : 532
(1616) . . () , :
12x30+5 :
12- 30- 31
: , , ,
, , , , , , , , , : 1- = 21-:
: , ,
532 . ,
, 1- ,
1- ( 21-): .
-
. : . -
.
...-
(1685, 2239):
. ., , . 1, ., 1959, 272276, 117786: ., ,
[ 1], ., 1964:

1860,

,
: .
1860- 24-: . 3 (
, -, -

)
1863-
17- (.
):
1853- . ,
, . , . , . , . (), . , . . 1857- ., ., ., . : .
,
.
1848- . : ( ), 5 ,
, 99 (. 150): .
. , : ,
,
: ,
:
,
, . : .
. .
: . - , ,
. . .
: . -

19

,
: , : . . . :
35 , .
:
. . ( 14 ) . ( 20 ) : . . .
: . :
., ., ,
3 (, , , . ): . .,
. 2 ,
: 3- : . , 35
, .
. . :
. . ( ) . . ( ): .
: () .
,
,
():
25, 30 ,
: . 140 (20- , 120- , 80- , 40- -

20

):
10 2 . 1/5- : . - , (. ), . . . : . . , . . . , :
. 2 (.
):
.
:
.
.
: . .
:
:
. . :
. - . : (.
- 5 )
( ) (
):
, . .
. : .
. , . : . - 187090- . , (186973), . , . -

: . , 1896-
II : 1908-,
, . .
(191418), . .

: 1916- . 10 . . ., ( ): , . . : .

(, , , , , , ):
1992- , . .
:
. , (18601910),
. 1, ., 1912:

, (295, 373,
), ,
, ( ),
(326-):
:
(325)
( )
:
, : 47 15- : .,
. , ,
, . -

: . -
. : .
(317319) . :
, :
,

:
. . -. (356362):
: .
. , :
. -

. .
,
. : . . (250356) ( 356357-),

:
: V .:
. - ,
(XII .)
,
: . . , , , , ., ., . . :
. - : .
. -

21

.
, : . . -
. :
.,
-. :
. -
:
, :
,

: , . -,
, .
, ,
. .
: , : , , :
. . . : , (), ,
, .
, , , . , . , : : , :
, ,
-

22

: : .
-, : . . . : .
, .
, (...,
1899, 238): , . : ,
,
:
, :
, ,
. . .
.
...
,
( , 478):
. -
V . ,
VIII .
: , ,
, ,
,
: . - (, , ) 1899-, : . -
, : . ( , , ,


): . .
. :
. . - 2
:
I-, 1.1,
4- :
. , ,
., 1899: , . . , ., 2000:
. .,
, ., 1889:
.,
, ., 1897, 217318: -
., , ,
1908: ., -
(IVV .), -, 1910:
., , . 1, ., 1959,
321368: ., , , 1977, 2: ., . , , 5,
1994: , .
, , 1995,
23: M i g n e J. P., PG, t. 2528, P., 185766;
Q u a s t e n J., Patrology, v. 3, Utrecht, 1966; G e e r a r d M., Clavis patrum Graecorum, v. 2, Br polsTurhnout, 1974, p. 1260.

, 1.

: . - .
: ,
-:
. - .
( , ) . (
): - (
):
.
- ,

-

- .
( ):
2. . , , , , (, , ): -: . , () , ,
,
: -
: . , (
) , :
, ,
,
:
I-, 1.2,
1- :
, (
)
, ,
: , . ,
:
. ( ) ... 332
331-: . ., . , , ,

: ., .,
. ( , , . ), . :
- . , .
: -
. ... III .:

23


. I
., : -
:
- . ,
: -
, .
( IIV .) .

: , : -
,
, , (190265), (-
300312-), (312
328), (385412) , , , .:
-
. ,
: - ( 325), ( 381), (
431), :
- . , .

. :
641-, . , -

. : VII
(
,
, -

24

- ) ( )
() :
.

, .
, . .
: . , , ,
:
- . .
180-, (. 200): - ,
-. .
,

,
, ( ,
, 1718):
. .
.
,
. . : - .
, ( )
.
. :
- . :
- . ,
. , , -


:
: . , , , , , . : .
, .
, :
- . III . ,

(200203) (203215): 215- ., . , ,
- . ,
: -
IV .
, -
, : IVV . . -
. , V . . -
:

:
:
, :
,
:
: , , , , ,

:
.

: .

: ,

:
: ,

, .
, : , ,
: -
, : (
) ,
, ,
, ,
,
: - . , . .
, (- ) , , (
):
- ( ,
, )
, , , : .

25

: -, .
VI ., . I- (527565):
- : , -
(248265)
( .
):

(250253)
: VVI
. . ,
, : V . -
. ,
506- .

,

:

. - ., , , 1908:
., - , ,
1910: ., , , 1911:
., , , 1981,
8: Q u a s t e n J., Patrology, v. 23, Utrecht, 1966.

( -) [6(18).7.1820, .
9(22).11.1901, . , ], ,
, , ,
: 1838-: : .
(183032), (183241):
184150-, 186672- (1848 ) , 185961 ,

26

184951- , 1870-
, 1872-
:
. (1886), (1887), .
(1894), (1896),
.
(1896), . (1897) :
- .
1843-
. ,

. :
. .
. ,

: .

, , . .
: - .
(. 12, 1869
1870): ,
, 33 ,



:
1850- . ., ,
. : . . -

2022
,

(1881),
(1885), (1890)
(1893):
.
.
, ,
-. :
, , . - (1895)
(1895) :
.

,
,
. .

. : , . . , , ,
:
- .
(1901): , , -,

. 400 XVII . :
. .
: .
, , -, ,
, : -
:
, ,
-


,
, ,
,
:
,
, ,
[- . (.
1904) ] () .
: .
.
:
:
-. -

(1888) : .
. (. 15, 185758) (, , , , ):
,
(1901) . : .
, :
. , ., 1852: , ., 1853:
, ., 1873: -, ., 1896:
, 1, 2, .,
1904, 1927:
. ., . ,
., 1902: ., ,
., 1966: .,
, ., 1967:

. , . , , . , . (-

27

XVII .) :

1862- , .
: 1863-,
. 1868-: . . . . 3 , , ,
- , : ,
2 : 1887-
,
,
:
I-, 1.2,
2- :

. ,
, :
, XIIXIII .
, : . . . .
.
, XIIXIII . , .
. :
X .
, -
., : .
- :
, . :
XIII . :

. , -. : . .
. - XIII . : . . :
. , ,

28

1216- :

, 1227- . . .
-
-: 1250- ,

:
. . . - . (XIII .)
: - ,
: ( )
: : .
: . -
, , (XIII .): -. , (XIII .) . : . , . : 197678- . .
. . :
. ( -. )
: , , ,
(XIII .):
,
,
, ( , ,
, ,
): .
, -.
. : , , , : :

,
, : , ,
XI . . , - :
, (,
):
. : .
, . . , . . . - . :
I-, 1.2,
3- :
. , , ., 1982: ., , ., 1960: ., , , 1968, 7: ., , ., 1977: ., .
, ., 1986: .,
, .,
1979; L i d o v A., The Mural Painting of Akhtala, Moskow, 1991.

, , , , : ,
, , : , , :
11981203-,
: . . . . :
. - (XII .),
(XIII .), (XIII .),
(XIV .), (XVII
.):
. , .
( . ) . :

. .

. : . :

1215- , 1342-:
, , , , , , , ( 30 ),
, . :
, , , ,
, ,
: . -
: , 1273- -,
:
. . XIII . ,
,
.
,
, . , : . -

1287- , ,
(1272)
: . -
, , , , , :
. - . : 1306- -
. - , -

29

:
1307- .
: . - (122670):
, , , : XIV . - ( . 1375- ):
I-, 1.3,
12- :

. ., , ., 1885: ., , . 2, , 1914:
., ,
, . 5,
., 1953: ., XIIXIII ., ., 1964, 7688: ., , ,
1968, 3:

( , 10.9.1883, 28.10.1963,
), , , , :
(1901),
.

-
(1954):
.

,
1895-
:

. :

.
-., . ,
, , , ,
, , -
. ,
, : 1907- -

30

. 1907 , 190811-
, 191620- , 190963 , () : 1931- , 193137- , : , , : 1912-
. ,
, , , : . , : 192329- . : 1929 , 40
: , , , , , ,
, : .
, 1946- :
. 40 ,
. : -

: , , ,
. (- -
, 1907): - ( ,
III . 20-
.) ,

:
(1932) ,
-

: , ,
, , , , , ,
,
, :
- . .
, . . :
,
,
,
, ,
, ,
, , :
. ., ., . ,
,

, : - :
. , . 1
6, ., 192264: , ., 1949:
. ..., ., 1956:
, , 195659: . , ., 1959:
. , , .
, , 1951:
., . . , .,
1954:

. , - , : IV ., , , , .
: . . . -
,
: XIIIXIV
. :

-


: . . . -
.
( . ): ,
: . . . . 1840- 2- . :
I-, 1.3,
3- :
. ., , . 1, ., 1903: P a r r o t F., Reis
zum Ararat, Lpz., 1985.

, , :
,
:
, . . . (. 2.13): .
, , , , : -

, . ...
(. 5.13, . 9.49, . 14.3435):
. :
,
:
.
,
-
: . ()
,


, : , , :

31

.
(
)
:

. .

, (, , )
, , ,
: .
()
,
.
,
:
-
: , ,
,
.
, : . , :
., ,
: ,
. :
. , .
. :
-
,
, ,
:
- ( ) .
,

32

-, , :
, . . IVII .,
,
, : .
.
, ,
: .
, , , . . : : . , .

,
,
:
.
. . ,

: () , . : -
:


,
: ,

, :
( , ):
-,
,

, , , .
,
, .
:

. . .
. -
, . .
, : -
, . ,
- :


:
- .
1. -, . . .
-
. :
2. . - .
. (IVI .), , - (II . ):
3. -
. - (IIII
.): . (IVII .), ( ), .
-, ., :
4. -,
(II
III ., VIII .):
5. - (III
IV .), (
-, , , ):

3.

6.
- (IVVII .).
,
, (), , , ,
:
7. (II
V .) -, . (, ):
XIXV . . -
:
, -
:
(XVI .) - . - (XVI .),
(, XVI .), -,

- (XVIIXVIII .), . , -, :
XVIIIXIX . -.
, -
, ,
() :
XIX . -
. ,
, ,
: XIXXX .
. () -
( ), , ( ), ( ) : -
, 1740 . , (1800- -), (XIX . ) :
- . , , , : -

33

, , :

. - .,
,
., 1968: .,
, . , 2001:

. ,
, ,
, : I .
,
: XIII :
1316- . . . - . , 1321-
XXII
, 1339-
, 1398-
:
. . . .
,
:
XIII . : .
.
.
:
- , : .
:
,
: . ,
( ) : , . :

34

.
.

, . , , : . . . - .
:
1487- 1490-
: 1647- . . .
.
:
1651- :
1715- ,
: 175560-
( )


:
XIX .
.
, -
, : 1817- , : 1843- .
. . . - , ,
: XIX .
: 1860- . . . -
, 1878- , . : 1897-
:
XIX . :
, , , 100-
: -

, , , , : ,
, :
1905- , 1966-
, :
I-, 1.3,
4- :
. ., , ., 1902: ., ,
. 2, ., 1907: ., - , . 3, ., 1947: B a c h m a n n W.,
Kirchen und Moschen in Armenien und Kurdistan, Lpz.,
1913; S t r z y g o w s k i J., Die Baukunst der Armenier
und Europa, Wien, t. 12, 1918; C u n e o P., Architettura armena dal quarto al diciannovesimo secolo,
Roma, 1988; T h i e r r y J.M., Monuments arm niens
du Vaspurakan, P., 1989.

,
, IVV :
: , . (301)

:
:
(330338)
: ,
: IV
V .
.
.
: . -


. .
() : . .
,
, -

: .


. ( ): 373- ,

: V . 2- .
. :
- :
- ,
, , , :
. , , .,
1983: , , ., 1987: ., , . 1,
, 1912:

(. .
1714), 1706-:
:

(16971706):
.
:
1682- ,
(1687) :
, , , , : .

XI (
)
. : .
, . . . : .
- (, . 1721), :
. - - (1790, 2 ., 1840), . . , . -

35

,

: ... (, . 1986) ,
. : . .
, . : :
. . -
:

. , . . , . , 1998:
. .,
,
. 1, , 1842: ., , . 2, , 1914: ., , . 1, ., 1959:

, , 175355-:
:
(173437) . : . -
,
( . ), I- (174455) (174467)
.
:
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914: ., ,
. 1, ., 1959:

,
(11131895),
: .
: (1021)
. -

36


: .
1113-, , :


: . . : XIII . 70 . . . () ,
1272-
.

: : . .
XVI . : (143464)
.
. .: XVIII . . .
14 :
. : XVII
. . - .

: XVIII . . . .
: XIX .
. . ,
. ( , , , , , , ) 302 58 : .
. 1895-, .
:
( . )
(1113 1165), ( 1165 1185/90), [] ( ),
( 1223 . 1272),
(1272 1296),
(12961336),
( 1340- . 1346),
(1346 1368), (1316, 1324, 1371), (136993), (1393
1433), (143464),
(146589), (1489 1496),
( 1496, 1497, 1499, 1507), ( 1512-), () ( 1512 1544),

, () ( 1544
1586), (
1595, 1602, 1604, 1605),
(166062), (. 1670), ( 1671-), (
1671-), ( 1677-),
( 1679-),
(168198),
( 1698-), ( 1698-),
( 16991704-), ( 1706-), ( 1707, 1711-), ( 1720-), ( 1725-), ( 173536-),
(173651), ( 175161),
( 176183),
(178387), (1788
91), ( 179294-), ( 1796-), (.
1813), (181314), (. 1823), (.
1823), (182343), ( 184451),
(185157), (185864),
(186495):
. .,
(), , 1916: ., , ., 1920:

, .
, , - , : , (XII
XIX .),
. - : . - :
915921- . , , . - . , , , .
-: 1280- .
: 1293- . -.

. - .
, : 1296- . -- .
, , ,
: 1431- , . -
, , :
1556- . : ( 15951605-) . -
,
, , .
, , :
( 173536-) . .
,
: 1756-
. : 1763 .
. , , , -
: XVIII . XIX .
.
. . , . :
(186495)
, , :
. - -.
. . ( ) , .
. XIIXIX . : .- : 1917 . . :
. . : . ,
. , -

:

37


:
. : . ,
,
:
, , , , , :

. 1. .
(915921), 2. (1296), 3. (XIV .),
4. (1763), 5. (XIX .)

, . , ,
, :
, , : , ,
, , . ,

: , , ,
,
, , , , ,

38

, :
, :
. - .
X . ,
. :

.
:
. . . . , :

, , ,
, , , , , , , , , , , ,
, ,
,
:
:
. - .
. ( . , ), XXI . . : -,
. : . ,
:
. . : X . XII ,
(12961336) : .
-

(1303), 1330- . :
.
100 :
(XIV .
XV . ), (XV .),
(XV .),
() (XVI .)
.: . , :
.
. , , , , :
I-, 1.4,
13- :
. ,
, ., 1999:
., . , ., 1912:
- ., , ., 1975: ., ,
., 1983: . ., , . 1,
., 1968; D e r N e r s e s s i a n S., Va h r a m i a n H.,
Aghtamar, Milano, 1974 (Documenti di architettura
armena, 8); T h i e r r y J. M., Monuments arm niens
du Vaspurakan, P., 1989.

, . V ,
. .
, :
, ,
, , ,
- : , ,
, , .: .
. , . . , , .
. : . -

: V


. .:
.
( , , .) ,
. :
. ., , . 1, ., 1959, 626635: , .,
1992:

, , , , ,
,
: ()
. . - , , ,
: - , (, . 2173, . 391):
, ,
: ., , ,
: . , .

- , .

. ... (. 8.26):
.
- -
(. 26.3646, . 14.3242, .
22.3946) : ,
, , ,

(. 17.126):
(. 2.2), (.
18.1, 21.36, . 6.16) (
. 5.17): ,
- (.
6.5), (.
6.6) (. 6.7):
. ,
. -

39

,
( ,
IVV .): . ,
. ,
, : -
. . .
, -
.
, . : , - ,
, .
: ,
. , ,
( . 2.8), , , : ,
,
, :
, : . ,
, , . ,
. (.
51.10, . 4.23), , ( ):
. .
-: .
, : .
,...
, ( , XVIII .): ,
, ., :
,
: IV . . . - ,
-

40

,
,
: , -
,

,
, :
. . (
):
.
,
:
. . ,

( ) :
. , ,
, 1729: , , , 1741: , ., 1992: , ., 2000:

, .
, , 7 -, :
IV .
, : . - XIII .
, , . . : . . 121217, : ,

(
): . (121734),
( . ): .
- 1270 . - . :

XIII . . . ,
, : XV .
(, , ): . - . :
XVII . , , . . ,
,
. - (
. ): 1679-
4-
. .,
XVIII . ,
:
. -
: . .

. , , : .
, ,
,
: ., .
, :
. - .
:
,
, , , . ( .
):
.
( .
)

:
I-, 1.5,
1- :

.,
, 2, , 1944: .,

XIIIXIV ., , 1985, 1:
, 13, ., 1916.

, ,
:
: III . : ( ), , (
) , : 338- ,
, . :
. - :
370- . . :
,
, ,
:
(
. ), : . :
:
(), :
: . . - , , , , , , : -

41

415420-

: , () ( 414444) : IVV . . -

(
,
): (461) .
( ), . -

:
. -
, ,
: V . , (
) ( 487510)
. - ,

( ):
. -
,
. .
. :
506- ( ) . . : 554- . .
: . ( ):
. . , :

. -
( )
. , . , , , , , , ,
, , , :

42

. , , ., 1983:
., , . 1, , 1912:

, , , ,
: VI .
2- :

, : , , : ( , , , ,
), .
: ,
: (462-
): ,
, , ( ), , , , :
. .
: (551595): 591626-,
. ,
, -.
: . (VIII .) . : . . :

. : IXXI . . - : XIII . .
. :

1240- ,
- ( -): XIV ,

. : XVII
.
, . . XIX .:
. . () (, , ), . (, )
(,
, , , , , , ) :
. ,
: . , ,
, , . :
. .
., ., .
. : . , .
, . , . : . .
:
,
- , . , XVIII . 1- -. ,
, . :
. . -. : 1815- . . . :
. -
:
- (1836): -

( ) , , , , ,
, , , , ,
, (), () :
(
) (), , , ,
.
:
() , , , : : . -

(1828) :

(551595), (595629),
(629644), (644671), (671
683), (683689), (689706),
(706707), (707744), (744748), (748765),
(765769), (769778), (778
779), (779781), (781784), (784), (784788),
(788799), (799824),
(824), (824852), (852877),
(877894), (, 894902),
(902923), (923929),
(929947), (947958), (958
965), (965971), (971987),
(987993), , , , ( 9931079),
(10791129), (1129
1131), (, 1139), (1140),
(11491155), (11551195),
(11951235), (12351262),
(12621323), ,
( 13231331), (1331), ( ), (14021420), (14261428),
(1434), ( , 1 ), ( ),
, (14411470),
( ), (1488),
( ), (1471), (1476), (1478), (1481),
(14811497),
(15151516), (1554), , (15591574),

43

(1571), (1573),
(
, 1
), , (15741586), (1584), (1585), (15861611), (1588),
(1593), (1616),
(16531675), (16751701),
- (16761700),
- (17021728), , (17061736), (17281763),
(1763), (17631786),
(17941810),
(18101815, 18151828- ):

. , , ., 1983: .,
, ., 1901:
.,
, . 2, , 1842: ., , . 12, , 191214:

, . V
VI , (480- .
510) , : - , 18 (, ,
), , , :
,
,
, , : 21 ,

: . . - . . : -
:
356- (
) :
,
, ,

44

, ,


( , ),
( ), ( ),

( ),
. , , ( , ) : :
. .
. ,
(., , ):
. , , ., 1983: ., , . 1, -,
1902: .,
, , 1967, 4: ., ( )
, ., 1970:
, . . , . 2, ., 1971,
91100:

,
, :
: . - IV . :
.
338- : V .
. -
: 489- , ,
: V . . . : 821- : .
, 1293- ()

. . . 36 : 1387- . . : .
. : XVXVI .
: XVII . 3-

.
. .
166776- : XIX .
2- . . - ,
XVII .
. ,
, 183247- -.
: 1848- . . .
: 1858- . ,
1898-
. : XIX .
, , :
XX ., . . 1992-

:

(59x85
)
, ,
: - . (
, ,
): .
. : .
- - . (1,90x3,75 ),
, -

: . : , -

V . ,
- :
I-, 1.5,
2- :
. , , ., 1997: , , ., 1987: , , ., 1983:
., , , 1895:
., , 2, , 1858: ., , , 2, ., 1897: .,
, , 1975,
10:



,
1927-,
. : . : - 1898-, :
( ), 1923- ,
1927- :
(1927) - .
. , ., ., . . . :
: (2001) . . - 21 64 .
:
- . . ,
1891-, :
1902-
,
(. ) :
1898- 11 : . ,
193944- . ( ),
196690- . (
):

45

.
, 1968-
: 42
. (1907),
. (1916), . (1917), . (1924), . (1925),
. (1926), . (1931),
. (1963) :

. :
1961- .
.
(), (,
):
- ., . , . :
.
: . (. ):

,
, , :
:
- .
:
,
. :
, :
. - ()
1988- , -

46

., . ,
: , , , , , .
:
- :
. .
(193976- ,
1976- ): .:
. - . .
(1990-):
I-, 1.5,
3- :
. ., ( 1924 .), ., 2000: The Torch was
Passed. The Centennial History of the Armenian Church
of America, N. Y., 1998.
. . ()



,
1927-,
. : . : - ( XIX . ) 1898-,
: ( ), 1923-
, 1927- :
. -
- . 25 :
, 1957- :

. ( .
):
. . . (195356, .
), .
(196266, ) :

. . (, .
1900), . (
1910-), . (-
1911-), . ( ,
1924-), . ( 1926-)
20 :
. - , , .
,
: 1987-
()
,
500 ,
. . : : ,

:

, : 1999-

30 : .
. , :
. . . :
15 .
:
. ( .
), .
.
( ),
. ():
:
1979- . -

. :

. .

.
1988-
: . 750 :
. - .
(1971-):
I-, 1.5,
4- :
. ., ( 1924 .), ., 2000: The Torch was
Passed. The Centennial History of the Armenian Church
of America, N. Y., 1998.
. ()

,
, () : :
. , . , . :
: : XIV
: XV
:
. - : , : , , , , , : . , , . ,
, , :
: : . . XVII
. - . 42 :
,
, ,
:

47



(1704) . -
: ,
, :
, ,
, , ,
, ,
: . - : : . -
. ,
: . -
, .
: . .
1915-.
:

. ., , ., 1952:


, :
() () (10.5.1812,
8.4.1880, ), , -, ,
: (1830), (1834), (1867), (1871):
. :
.
.
,
. :
1826-
. (- .
), : 1830-
: 184248-
- : 1843- 1848-
: 184856- -

48

,
: 1856- , .
.

, 185658- : 1858-
,
,
: 1858- .
. . ( 185865),
( 1865-) :
. (187476)
(187680):
. .
(1854),
(1858),

(1875),
(1877) :
- -.
-.
: 1856- . , : -
., .
. ,
.
:
-

, . , :
- -. -. , . -


. - :
. . , .
:
- (1867)
(1871):
. , ., 1836:
, . 1, 2, .,
1841:
, , 1857: , , 1869: , , 1874:
. ., , , . 4,
., 1983: ., , . 2, ., 1960:
., , . 1, ., 1955: ., , 18011917, ., 1970:

, :
[. . , .
( ) 968], 946-:
: .
,
: . -

:



: .
949 . . ,
:
. . . ( ) -

4.

: .
.

:
. - : 958- . .

,
(958965):
. -
. . , . :
:
.

960- . . - , . : . - ( ), , , : . .

: 950- . . .
,
954-

: . -
: . - ,
, , . : . -
(, 189697), . , , :
. .
. ( ):

49

.
. -
:

. ,
, ., 1986: - ., , , 1897, 2, 9196:
., , . 1, , 1912:

,
, , (. .
. ), V , :
: (
415-): . 42 :

. - : . .
,

, -. :
. . (444), (449) . :
. -
, . , ,
:
. ,
, ., 1986: ., ,
., 1893, 20, 208: .,
, .,
1899: ., , ., 1953, 5: ., , , 1999, 3:

, (. . 980- ., ), ,
, , , : :

50



:
,
,
- (
1892- . -): -, ,
: . -
:
,
. -
14 (, 1892, 518): . -
(973) , :
. -
:

, : ... ...:
,
() ,
. - : . - : . - : 980-
4- , , ...
, :
() . -:
. , , . 1,
-, 1871: ., ,
. 1, , 1912: ., , . 1, ., 1944: ., , ., 1980:

, ,
[ 605610, . ( )
686690], , , , , , :
: .
, , , , :

, ,
,
: ,
: , , , ,
(
),
661- ,
,
: . . , :
. - :
. :

( ),
,
,
: . -
,
:
. .
, , ,
. :
. . ,

:
-

.
, 14
(, , , , , , )
: . -
(., ) :
:
532 [
(532) ], , , , .
:

. . : . -
:
:
. . , , , .

, ,
, :
. -
, , , : .
. .
: : .
, : .
, (, . 2188):

51

. . , , ,

:
:
:
(, , , ): ,
. ,
()
(. , ): , ,
, :
, : , :

. :
,
:
: ,
.

: . -
,
: ,
( ) ,
, ,
.
: , (
)
, : . . , , :

52

. .
. :
. , , : -
, :
,
:
. , , 1877: , , 1918:
(. . ), ., 1940:
(. . ), ., 1962: (., .
. ), ., 1979: , . ., . . . . - . .
, ., 1962.
. .,
, ., 1944: .,
, , 5, 1960: .,
, ., 1964: ., , . 1, .,
1959, 731774: P e t r i W., Ananiya Schirakazi-ein
armenischer Kosmograph des 7 Jahrhunderts, Zeitschrift der Deutschen Morgenl ndischen Gesellschaft,
B. 114, M nchen, 1964.

(. . XI .
70- .), , , : - , : . - -.

:
-.


: .

14 , -

( ,
, , , ):
. : -, ,
: 1055- . .
14 (
), , ,
:
,

: . -
:
. . ( , , ):
, . :
. - ., (9671300), , 1901, 271
277, 338344: ., , . 1,
, 1912: ., , . 1, ., 1959: ., , , 1, , . , 2000: C o n y b e a r e
F. C., A Catalogue of the Armenian Manuscripts in the
British Museum, L., 1913, p. 339.

,
: -
.
: . :
, ,
, , -

,
.
,

,
- :
-
- , 518- :

,

( )
,
, ,
:

, , , ,
:
,
.
(, , ) : , : , :

: -

. ,
. : , ,
, , , ()
:
,

53



- : VIVIII .
, 726- :


, -
:

,
: ,
, , - -
(
):
-

. , , :

:
: ,
,
,
:
,
, , , ,
: ,
,
,


: ,
:
,
,

54

:
,

, , :

,

:
, :
, (
. , , ): ,
, , , :
, ,
, :

, , :
,
: , ,
, , :
. ..., , 1914:
, , 1994: ,
, , 1729: , , ., 1833:
., , -, 1899: L e b o n
J., Le Monophysisme s v rien, Louvain, 1909; D r a g u e t R., Julien dHalicarnasse et sa controverse avec
S v re dAntioche sur lincorruptibilit du corps du
Christ, Louvain, 1924; F l o r o v s k y G.V., Byzantine
Fathers of the VVIII [centuries], 1933; G r i l l m e i e r
A., Christ in Christian Tradition, v. 2, part 4, 1995.
.

, : -
III ., , : IV . - ,
, : -
. , . , : .
XVII . 1- ,

-. , ,
,
,
.
: - .
, - : - . ( ) ,
,
-. (
):
. .

,
: :
,
,
:
: .
:

-

: . .
,
:
. IIIII .:
(. 3.15) , , ,
: . () (235343), 97
: . .
:
- . (251
356), , . , , : : -
. (287347),
:
, , , ,
, , , , , , ,
, , , ,
, , , (),
, , , (), , :
. -

:
,
. ( -

55

),
(
), (
): III . .


, . :
.
: .
- .
, , ,
(. ):
(): (.
):
(), ,
, , . . :

. :
IV . II :
-
I II .,
. ( , ):

,

: . IV
. , : .
:
.

( , , . ., . ): -

56

.
IV . 2-
: ,
. (
III, 14, 31) :


, : IV .
2- . :
,
(. . ):
-
, (361
362) . , .
,
, , :
. , . ,
, , .:
.
, :
.
: IV . 2- .
, : 356- ( )
,
. , , , , , -

, :
,

(V .):
, V . : V . ( ):
(451)

: IX .
, : , XI
XIII . . . :
, . , (863897)
(897898- ): XIX . : X . (), ,
(XIVXVII .) :
:
.
..., . 1,2, ., 1855: ,
, , , 1824: , (, ., 1859,
159165): , , -, 1906:
, ( ), , 1937:
., , ., 1951:
(.), , 1994: .,
, ., 1997:

[15.5.1904, .
() 28.1.1988, ], , , ,
, : . .
(1962), .
. - (1984): . (1925), .
.
(193134): 1936- :
193647- -, 1947

1976-
-, 1979
1988- ( ) . :

. : .
(, , - , , , , ): :
. ,
. ,
, , , , :
-.
:
(
).
(1934), XVII .
(1961), (1981)
. . .

,
-.
,
. . . : ., . (1957), .
(1964), (1969), (1980) : .
:


:

(-

57

, .
2080) .
,
: .

:
:
., : - .
. : (1959,
1976): ., ., ., ., .

:
. 1500-
, : .
. , ,
, .
, :
(1953),
(1954), (1957), (1961), (1962),
(1963), - (1963) :
- , , . -
:
(1966,
1972),
(1972), (1972) : . ,
431-,

58

: , , , ,
, , , :
. -
.
, , 1972, 89: , . 1, ., 1984: , , 1987:
. , ,
1984:

[. . , . ( ) 667, ,
],
661-:
: ,
. : 652659-,
, . :

(1840-
): , , .
, :
. . -
:

, :
1843-, . - : 1847-
- -
( . ) : . . . :
1914- 30- , , , :


:
. , , ,
: . . . . -
1922- : ,
,
,
, , ,
: 1965-
-, 1992- : - . . . . -
: :
1998- .

,
(2000) 52 , , -,
: , ,
, ( )
,
: 600


:
, . (,
), ,
(),
- CNEWP , , .
.

:

,
1974- : . : .
(197482):



, XIX .
1965- . (

): 196574-,
, .


: . (1862
1866), 1863-
. . :
(186364): 190001- , 11
. ( . ):
. .
, 1870, .
: ,
,
(. 1908) (. 1988): .
(1984-), 130- : 1975- .
:
:
. ()
. 1885-
1901-: 1922-
. ( 1923- .,
. ): 1975- . 2000-
. (
2001- 11-
-): (1978-): . . (2000-): 196778- .

59

- . :
1986- .
: 23 , 1989, -
: ., . , : , .
:
. - . (2000-):
I-, 1.5,
5- :

,
:
, 9611045-, 9921046- (
):
. :
, : ,
-. ,
30 -., : .
:
100 . : .
V (, ): :
IX .


. , :
.
. , , -.
, -.
(969, 971, 1038, 1207): . :

60

.
., ,
X .
-:
, , - :
, . .
:
-
(9921019),
,
. : . .
- : -
, , 1072- : 1072 ( 1220-) - .
, (, ): XII . -
, , .
, .
. : XIII .
,
, :
-
, XII .,
, . :
: -
XIII .
()
. : . -

,
: - . : XIII . ,

,
:
XI .
. (, ): - XIII . , :
.
1001 : . , , , : XXI . -
,
. - :
,
. , . , (.
), . , (. ), : -

, , ,
.
: ,
. , , . , :
, , : , :
- XIXIII .
. , , , (XII .) : -

. ,

,
, . : :
, , :
I-, 1.6,
13- :
. ,
, ., 2001: ., , .,
1881: , . 1,
(. . ), ., 1966: ., , ., 1980:
., , ., 1995: ., , ., 1997:

1207, . , ( ) . . : -.
,
() ,

, ,
,
: ,
-. .
. : .

: -
: 1204- .
( )
:
-

61



:
. ( )
. :
1205-
,
: 1207- . . ., ,
XIII . ,
, , , ,
, ,
,
., . :
.
. :

. , , ., 1982:

,
9921046: 961- .

, ,
:
, , , :

. ,
( , ): - ( ),

62

,
992- - :

(1001),
.
:

.
:

,
: . -
( ,
, ): ,
.
, ,
. :
1019-

:
.
,
. :
, . , : ,
1037- ,

,

: (1045) , ,
. , . :
(1046- ),
(1047- ) ,
:
,

, . - ,


:

,
, , : . .
.
:
.
1081-, : 1105- () . :
. XII . ,
, . (), 1195-
-, . , :
, . . :
: , .
:
, .
. :
, ,
() ,
:
300 :
. - -. : , ( ,
):
. , 1041- -


:
:
1124-
, :
. . :
. ,
, ., 2000:
, , ., 1971: , , .,
1991: ., , , . 1, 1912:
., , ., 1997:

,
. , 989-
, 1001-


: :
( 24,7x34,3 )
. . .
.
: .

: (
):
. .

63

.


: ,
. . - : ,
XIIXIV . .
- : ,

. . . - :
. . . , :
, :
1010- . . . - (9921019) . : 1040
1050- . . . - . . ( , , ):
1064-
. . . : 1124- . . -
:
:
. . .

: XII . ,
, : 1126-
, . . -
: 1198-

, XIII . . . . (, ,

64

, ): 1213-
: 1319-
. . - , 1988-
-. :
I-, 1.6,
4- :
. .,
, 2, , 1858: .,
, ., 1881: .,
, [.] 1,
., 1942: ., , .,
1964: , . 1, ., 1966:
., , ., 1997: . .,
, ., 1939; . ., ,
., 1963; S t r z y g o w s k i J., Die Baukunst der
Armenier und Europa, t. 12, Wien, 1918; C u n e o P.,
Larchitettura della scuola regionale di Ani nellArmenia
medievale, Roma, 1977; Ani, Milano, 1984 (Documenti
di architettura armena, 12).

. ,
10041031-: ,
-, :
: . . . . .
. :

. (XII .) .

XII . . . . - - , :

: . , (
.

- ): . . . . XIIXIV .

(, , , , ):
1031- , 1038 :
XIII .
(-

,
, ,
): , 1301-
, ...
, ,
: 1909 : :
I-, 1.6,
5- :
. .,
, 2, , 1858:
., , ., 1881: ., ,
[.] 2, ., 1948: , . 1, .,
1966 (. . . ): M a p p H., A, E., 1939;
S t r z y g o w s k i J., Die Baukunst der Armenier und
Europa, Wien, 1918; C u n e o P., Architettura armena
dal quarto al diciannovesimo secolo, Roma, 1988.

, :
, . : 1. -

5.


.


( ): . 13-:
,
, 8- ,

(. 17.414) : (. ,
). ,
, , ,
(. 2.21):
2. ,
,

(. . 3.3,
56): ,
() -. :
3. ,
: .

, .

, , .
,

(. 4.2224):
4. , , ,
() (. , . , . ):
. , , , , 1740: . ,
[.], ., 1907:

65

, (), :
., . , . : :
.
I ... 301-
: -
(.
): , , ... 8369- . . ,
: ... 64- . (IV .)
. . :
538- I ., : .
I- (527565)
, : .
,
: XI . ( , ): 1084- . : 1098- 3-, 9- , .
- : 1268-

:
- .
: , : -
: -
: - (
) . () , , : (381) -

66

- . , .
: IV . .
15 - ,
, , :
: -
, : 451-
- . : V .
- , VIVII . -
-, - () .
:
:
- , XIXII - :
1182- , . : . (VII .) .
, (XIII ), (XVII ):
XXII . . .
-
,
(1098)
, .
: XIIXIII . -
.
: -
(, , ): - . (11981375-
), ,
-

(, , , , , ):


. : , , XII . 70 -
, - :
1178- . , XIII
. - :

.
. , ( ) . . :
, - . . . .
: - . ,
.
, . . :

,
. : .
. . : -
, :

:

-
, . :
, .

. ()
: -
,
.
: ,
. ( ) ,
,
: - ( , ), ,
. , :

: , , -
:

- . : . , , -
IVV .
. : -
, ,
: , - (260270) , -
, ,
,



: , ,

67

: , : 268- - . , , , : - ,
( ),
, ,
, , ,
:
, : ,
(): - .
.
, , (- ) , ( ):
, , ,
, ()
: , .
: - , , , , :
.
,

: . ,
( ):
- .
: -

68


. : IV . V .
- : IV . -

( , , , ,
.), ,
:
, : - IVV .
, , :
-, ,
. VI .
. I- :
. - ., , , 1908:
., - , , 1910: ..,
( 1054 .), ,
1964; .., :
, ., 1989; G r i l l m e i e r A., Christ
in Christian Tradition, v. 12, 1975.

, (. .
342/355), -, : , 302-
, . :
.
. : , ,
: . 15
. ,
40 :
- . : -

. - .
5- , : ,
.
,
, .

...:
. ., , 3
., ., 1997:

, (. . .
), IV , , :
(. ) : . ,
, : ,
, ,
, :
. -, . . 5- :
I-, 1.7,
1- :
. , , 1730, 323: ., , 3 ., ., 1997:

,
IVV ,
, , : , . .
IV .:
,
:
, :
356-, ,


,
(350368) :
, : , . . : .
.
. ( IV . ), - , : . , :
, , ,
,

:
435-, (431) ,

: ,
, .
:
. ,
: , .
,
,
. :
. , ., .
: ,

69


:
. : 435- .

:

, :
435- :

. , , 1994:
, , ., 1987:
, , ., 1997: , , ., 1994:
., . , ., 1925: - ., , ., 1971, 331
345:

,
: , : : . ,
: - (
2.12) ( 7.58, .
5.410) : -
. , (. 4.17), , (. 13.3), , , ,
(.

70

15.7) : -
(.
20.2133):
- . ,
: :
().
, ( 43.26): .

, (. 5.16): - ,
:
.
, :
. :
:
: .
(554) , , :
:
. :

. ,
. , , ,
... (): .
:
:
, , -

:
,
: ,


, :
:
.
: - : ,
:
1.1620, 18.2123,
6.1024 (. 15.1132),

:
:
, , :
,
( ), - :
- :
- ,
( ),

, . :
. ., ( ), , 1988: ., , , . 1, 1992,
7277:

. ,
( ), : : . . .
. X .
:
950- . , ,

:
, , :
- ,
. :
970-
.
, -
. :

: . II , . , . . . - . , ,
: . .
, . . :
983- .
, , , , : . . . :
. . . - . , . , , :
XI ., , . : 1441-
-. . : XVXVII .
, : XVI .
, :

71

XVII . .
( )
: 1638- .
: 1651-
. ( ), 24 . . . -, 1664-
: 1762- ,
: XIX . 27 , , : 1895-
, ,
, . :

. , , ., 1827: ., , .,
1902: .,
, . 1, ., 1903: ., - , . 1, ., 1940: T h i e r r y
J. M., Monuments arm niens du Vaspurakan, P., 1989.

, , ,
: .
. :
(. 392-),



:
,
:
, . ,

: ,
, : ,

72

,
, , :
.
. ,
: ,
,
,
:
:


,
,
:
: ,
,


,
:
. 362-
. ,
381- : . : IV . 70-
. ,
: :
, , , :
, , , , , :
, , , ,
: : ,
,
:

, : , : , , :
.

:
., . , , (): - ( , , ) .
,
,
:
. . :
:
. , , , 1717: , , , 1908: ,
, 1914: , , 1994:
. .,
. , , 1895;
.., , . 4, ., 1994;
L i e t z m a n n H., Apollinaris von Laodicea und seine
Schule. Texte und Untersuchungen, Tubingen, 1904;
G r i l l m e i e r A., Christ in Christian Tradition, v. 1,
2, 1975.
.

. ,

( )
,
, : 1381-:
,
: , 1386-
,

1391-,
, : XVXVI . . . . .
, XVII .
: 1655-
, : . .
, ,
:
,
:
: . 1664
1666- - (
): - , .
, , .
, 1714- : 1705- .

: . 1740- . ,
:
. . . . XIVXVIII . ,
. : 1386
, -:
: . . . - . . , , (., 1878- ):
I-, 1.7,
2- :
. .,
, -, 1872: .,
, ., 1893: .,
, , 1904: .,
, , 1976, 7:

73

,
1. . , . . , :
. ...
(.
97.1): .
,

.: . , :


. , , , , ,
( 15.6):
. : . ,
, (. 16.
19):
-
. ( 48. 13),
( 15. 6, . 21.8), ,
(. 44.10, . 25.34, 7.55),
(. 48. 14), (. 2.9),
(. 108.6, 3.1), [.
10.56, . 14. 22 (

, . 143. 8)]:
.
,
:
2. ., ,
(, , ): ,

, (.
48.1216):


. , , , -

74

(. 24.35, 9): , - . ,

... ( 34.9),
, (.
13.13),
,
( 8.17) :
:
3.
-:
, ,
- ( ),
.
: -
:
I-, 1.7,
34- :

, :
. (. , . , .
, . ) : :
, : 1292- 28- . , , . : ,
,
,
: , ,

: , , (

) ., ., : 1731- . .
, -
:
17311866-, , - .
(173137), (173758),
(175870), (177184), (1772, ), (
, 178496),
(17971822), (182333), (183355), (185566):
( , , )
., ., -. . : :
1860- - , , , - .
:
: , :
. ., , ., 1885: ., , . 2, 3, -, 1914, 1927: .,
, , 1939:
. .

, ,
: 3 : :
: ,
:
,
, :
, 6-
5-
(. 1.2930),

-:
. - 5- ()
. , , :
. - . , 5
: 5
: ,
5
,
: . . :
. . . , . -
. :
, . .

:
. ., , .,
1992: ., , 6
., , 1999:
.

, [
1380, . () 11.1.1454, .
( )], , ,
: ()
: (1422):
-.
, : . . .
,
, :

. .
(1425)
(1426), , .
, .
:

75

. . ,
, . , , ,
:
.
, 1453-
, . , , , , , .

: ,
(X .) :
,
. :
. .
. , ,
: 1434-
.
. , , ,
, .
- 1048-: . . : . . : . , ,

76

: :
. - . :
. ., , ., 1901,
1, 126: ., ., . 4, ., 1970,
441443: ., , . 1, ., 1959, 110643:
., , ., 1971:

( 1590,
1670, ), , : .
, :
, , .
, (163637): .
,
, , , , .
(164546): 1651- ( , ) (
165162):
( 1668-) , : . .

, . . ,
- , , I- (1604) : . ,
, , , , , ,
:
. .
. XVII . 1- . ,
,
, -

, ( ),
,
, ,
, ( , , , ) ., . -. :
,
,
,
. , , , .
,
:
. . :
: . .
,
. , :
. , (. ) :
. - , , .
:
1669-, , ,
. (1990): (. ) ,
,


( .
, 1884): . (1874), .
(1973), . (1981), .
(1974): . .

. :
. ., ., . 4, ., 1970, 512
525: ., ,
. 1, ., 1959, 114455: ., , , 1970, 3: .,
1418- , ., 1984, 79131: ., 17-
, ., 1978:

(XIV . 2-
XV . 1- ), , ,
(1407-):
, : :
,
.

.
(.) . (.)
:
.
,
,
:
. - (. 1721) ,
:
:
. . ,
.
,
: . -
-.
, . :

, ,
, -

77

. ... :

,
:
, . -
. . : .
. , :
, :
XIX . :
I-, 1.8,
1- :

. , ..., , 1797 ( ...- ):


, . .
, ., 1914: , . . , ., 1956:
, . . ,
, 1982:
. ., , , 1803: ., , ., 1893:
.,
(VXV .), ., 1954: ., . VXV .,
., 1985: ., . , ., 1987: ., , ., 1991, 6870: T c h o b a n i a n A., La Roseraie dArm nie, t. 1, P., 1918.

, , ,
, :
.

, , . : -
.
, :
,

78


(. 10.1): ,
,
(.
16.120):
,


(. 20.2223):
,
. ... (. 22.19):

: . . . , . , ,
, :

.
... , ,

( 1.8): -
:
, . ,
.
,
:
, , ,
, . , ,
,
(. 10.1720):
.
:

, , , . .
, , (
2.44): ,
, :

. ,
, ,
:
. ,
,
... ( .
1.6): .,
,
:

:
:
, - ,
:
, . . :
- ,
. ,
, ,

, . ,
: , , ,
. , .
,
(. 17.78):

.
,

... ,
:

,

(. 2.2022):
-
. 1. , 2. , 3.
, 4. , , 5.

:
.

, , ,
, : . , ,
:
-
,
, , ., .
(... ,
, 3.11):
: , ,

: .
(
, . 12.4: ),
( ,
, . 31.10)
:

79


.,
() : , ... , ,
, ,
, ,
, ...
(. 4.8): . ...
...,

, , , ,
, , (
. 1.47):
. .
1. - , , ,
: 2.
- ( ), ( ), (
) : 3. - ,
, , :
(
)
(1992) ,
, ., . . ,
, ,
(), (), ( , ), . ,
, ( ,
22): . ,
,

80

,

, . , :
,
...
, , , , , , ... ( . 3.1012) ,
. ... , , -
: ,

( ...,
21):
, - , . ... ,
,
,
(, 1995, . , 247):
, , ()
(--) , - , :

(.
, ),

:
.
,
,

,
: , , ,
... ,
(. 3.1):

.
. ,
, . , .
(. 10.1): , ( ),

(. 20.2123), ,
,
, ( ), ,
.
...
,
(. 28.1819,
. 16.1420, . 24.4648, .
20.1923, 1.68):
:
.
:
.:
(.
),
, ,
, : ( , : . 1.42):
, : : ,
, : ( 64): : :

(. 16.15
17, . 8.2729, . 9.1821), - -

6.


(. 5.35
42, . 9.1826, . 8.4056),

(. 17.113, . 9.17, . 9.2836)

(. 14.3242, .
26.3646): , ,
,
. ,
: . :
,
,
:
, , : ,
(.
4.1822, . 1.1620, . 5.111): ,
(): (.
. ) ( ).
. X , :

, .
9- :
, - :
, (.
3.1319): (): , : : : 95-
,
:

94 95 , 100-: ,
, , .
, :
,

81

:
:
:


:

:
,

: ,
, ,
:
:

.

,
:
( ), ( ):
, : :

,
,
: : - , , : ,
( 12.12): 44-, : : ,
( ,
,
):

82

:
,
:
, , :
:

:
: :
:
. 9-

:
: :
:
, 66-,
: :
, ,
(
):
( ) (. 14.22):
. ...
,
(10.3). : , ( ) : ,
,
, 46-: ( ) ,
: :
( ), () ,
:
:

:
, :

: , 63-
( ): : . :
()
:

:
,
, : ,
: (. 9.913, . 2.1317, .
5.2732): , :

, , :
,
:
,
, , ... ... (. 9.1113): , , , , , :

:
. :
, (. .


) :
(. 10.14, . 3.1319, .
6.1216),
, : , ,

, , . ... (. 20.24
29): ,
,
(): .

:
:
:
( ): :
: :

(. 2.): ,
, ,
:

:
,
:
:
. ,
, (. 13.21): 30
(. 26.4756, . 14.4350, . 22.47

83

53, . 13.311) , , : : ,
,
:
.
, ,
( 1.1526): .,
, ,
:

( )
( 1.1526): -
: ,

:
(), :

70 (72) :
. 5-
, :
,
13-, , :
(
): ,
, : , : (
7.5459):
( 9.)
,
:
, , , , ,
, ,
(), , ,
-

84

, , , , : 14 ,
:
, , , :
.
, : , 67
68-, , :

, ( 10
):
-
(

):
:
(
), ,

(. 10.124): , ,
- . :
,
: , , -
, :

-,
() ( 15.27), , , (

) , :

:

(, .):

, ( ):
, (. 27.57
58, . 15.4243, . 23.5053, .
19.38):
(, , ),
:

. :
:
I-, 1.8,
24- II-, 2.1, 1- :

, :
, , ,
: ..- ( ), 1959- ():
()
, .
. ,
:
, :
:

:
(), , , ,
( ), -

:

. : I- (243
273) :
. . : IV . . : II (310380) . : 363-, , : .
:
410- .
: ,
, 424- . . :
. ,

. : . : 431-
, . ,

: 484- , 499-
. :

,
: VI . . -

85




,
, , VI . (., .) : . . VI .
(512518) ,
: .
I- (518527) . 518- :
. :
, , . , , , , ,
:
(527545) :
,

, 529-

: .
I- (527565) .
. :

:
VI . (542578)
. . -

86

, .
:

[ () ] : 564-
- (564577), . : 615616-
:
..- 1034-
, (10341293), - (1293
1924) , (192459) :
. .
, , , : (XIII .) ...
20
103 , :
.
. : XIV .
. , : ...
.
:
. , :
XVII . ... , (. ), ( ):
..- -
1957-: 18
. -

4 : 1993- ..-
.
..- () : 23 , 25 : , , 6
. : (2001) 2,4
,
, , 2
, 50 .
. , 50 . 50
. :
. . , : : . ,

, :
-.
, , , : ,
. : .
, . : ..- . . . : 1939-, (), 1960- . : 1968- ,

: 1995- .
:
,
.
(301)
:
, , IV .

:
, : ,
, : -: . :
-. . ,
, :
,
. : VIVIII
.,
,
, : 506- ( )

,
:
,

. :
554- , ,
,
. , , VI . ()
: -. (726),

, . ,
(
,
)

87

:
. (
, ),
.
,
: , . ( ): -. ., .
. -:

. - ., , , 1908: ., - (IIIV .), .,


1970: R o e y A., Les d buts de lEglise Jacobite, v. 2,
W rzburg, 1953; R o b e r s o n R., The Eastern Christian Churches, Rome, 1995.

. ,
, , , , :
: 125665-, : . . .
. ( XIII
XIV .), : 1281-,
( , .
2670):
1299- (. 193):
( ):
XIV . ,

: :
. ., - , 2, ., 1942:

(. .
, 386, ), 381-:
: : .

88

. , -, . . . -: . -
. .
,
. . :
. . -
:
.
, . , ,
,
, : 976-
,

:
. XIIIXV . : : XVII .


: 16971706-
.
: XIX . .

: 1831- , 1840- , ,
: 1870- .:

.
- (
1970- .):
185960- ,

,
. , , , ,
, .
:
:
.
:
:
. , , ., 1990: ., , .,
1893: .,
, ., 1902: .,
,
, 1975, 1:

,

: -
v
-:
( . 4.8):
,
: . :
( , , ),
,
:
: ,
. (.
) (. ) : ,
, , :
,


,
() . :
, ,

:
:
.
, , :
(), , ,
:
,
: . , : .
,
(. 1): , :

: .
: : .
,
: .
:

,
.: , ,
, :
.

, -

89

. : - :


,
:

, : :
:
.
,
: .
, :
.
:
, : , ... (. 1.12): . ,
:
. ,
: :
.
, , :
. ,

.
, ,
. , :
:
II-,
2.2, 1- :
.

-
, . , , , , -

90

. (301) .

( ),
. :
, ,
[ ], -,
(XIII .) :
-. -

-
-
:
.
: (. 1878),
. :
-. - . -. : , 506- ( ) . , . ,
. . :

. , , ,
,
( ) ,
,
:
: .

. -

-. : .
. (, . ),
. -.
: . .

,
:
V . ,
. ,
-. , . : -. -
.

,
(.
480484-) :
:
. , -. . . , -
.
,
, ,
(Filioque), . : VIIIX . .
:
: , ( , ,
),

, .
,
:
-., -. .

, , ,
, : -. :

( , ,

) . , , ( ) , :
. , , -. ( ),

. :
, ., ,
. . :
XI . .
:
. - , : ., ( , , ,
), . ( , ), (

91

. )
:

(
-, , , , ,
):
( ) :
.

, .
:
, . ,
. , , ,
. : ,
, ( ),
, :
. . : . : . .
. ( , , ),

: . , -. - :
-. -

: 16
-

92

, , , 6- , . , , :
, , :
,
,
. , : .

, -
: , , , , , :
XIIXIII . . . : .

:


:
. , .
, ,
:


. :
[ ,
... -

... (1246)]
.
15
. : 1302- ... ,
., ,
: , . ,
, , , :
XIII . 2- . -
. :
12
, . (, , ), (, , , ),
(), . (, )
:


(1309)
: .
1307- ( ) :
-

:
, . ( ), (. , ,
), (
24-, -

11-) : .
XIIIXIV .

: 17 , ., , ., . :


,
: ( , , , .)

( )
., . : . :

( ,
,
),
( , , ), ( ): . . :

() , .
,
:
-
-,

. :
( -)
. :
- . , : . ()

93

. - , , (Questitiones disputatae) :
. : XV
XVIII .
, (, . 969, 1233),

,
:

. : .


(, . 110),
(, . 8111),
(, . 9689),
(, . 7063),
(, . 1935) :
XIX . 1-

: .
:
.
, ... :
. : ( ) 1850
:
, .
, . .
( , ,

94

, , , , , ) :
.
.
, :
.
. .
- ( , ,
,
, , ): , .
,
. ., .
:
.
. -
, , , : . ,
.
:
. (

, , ,
, .)
.
: . . , .
, . .
, ,
( ):
. ,
:

, , , , , ,
. - : ,
, ,
,
: , .
(, , , ), (
) : ,
:
: .
( , ,
):
XX . 4050-

. :
(1957),
(1971) :
. ..., , 1914:
, , 1994: ,
, ., 1998:
- ., , , 1900:
., , ., 1991: , , , 1981:
., , . 2, ., 1976,
216307: .,
, , 4, 1993:

- .

,
1995-: . . , . :
.
. 4 , 2 : 250
, 50
:
:

:
.
, , , ,
, , , , . : .
., ,
:
(2001) . , ,
( 5 . ): 1997
1998 .
,
: . - .
, - , , ,
. ,
. - , . :
. -
:

(., . .),

95

. , , : . (., .
.) :
. .
British council- .
, G.C.E. :
. FCO :

. : 1998-
.
: .
(1999), . - (2000),

. (2000): (
) -, . - :
, . :
. . . , , : .
( . , ), . . :
,
(
[< .

, ) .
], ,
,

:

: . .
: - .
. . , , , , , , ,

96

. , .

, :

, , , ,
,
: .



,
:
.
,
( ), ,
, , : .
.

: , ( ) . .
, . ,
, , .
, , : . , ,
. , : - .
: . . ,
: . . .

: -
.,
. . :
, (XI
XIII .) ,
. . . . , : .
. , - :
XVI . -
:
. (IIV .) - .
: XIV
- (.) :
. -
,

:
, ,
, ,
,
. . , . .
, . , (,
, , , ,
) :
, ,
, . : .
, , ,
, , , -

7.

, - .
, .:

. -, . -, . ( - ):
. , , ,
:
.

. ( ) .:
- .
, . ,
:
. :
. ,
. ,
:
. . . ., , , , .,
, , ( ), , , , :

. . . . , .
, . (),
. (): , , , .
(, )
, : . ( , ) , ,

97



, . , , , ,
, ,
( ,
): -
( ),
, , , ,
: -

( ):
, , , ,
,
:
. - . , . . , : -
. .,
( , , ,
): . .
: . .

, , , , . : -
,
:
.
. , , , , , -

98

. , , ,
,
, , , :
. . . ,
, , , , :
.
, . ,
: .
. , .
,
. : .
- .,
., :
. , ,
, 1729: - ., , , 1893, 68:
., ,
, 1905: ., ...,
., 1993: , , 3 ., ,
1996: ., . , , 1979:

, , . ,
:
. .
( . ),
. , . ( ),
, . ,
. :
. ,
. .
. 9-,
. 8-: 1854-
,
, ,

. :
:
. ,
: XIII
, . 8-:
. , , ,

:
, XVIXVII ,
,
. 21-:
, ,
:
,

:
. , ,
: (. 1.3031):
:
7-:
, ( , , . ): , .
. 25- , 25- :
. ,


: . :
,
, ,
,
: ,
, :

, ,

. : .
(457474) -

. . .
: 2- :
XVIII ,
1774-
:

, 14- 18-:
. ,

: V . , . (395409)
, . , .
: . 31- .
:
XVIII . :
1774-
,
. 26 . 1- :
II-,
2.2, 2- :


(), :
. , : 1991-:

1710-,
:
XIX . , , :
. ,
:
1813- .
. . -

99

:
: .


. : (180930)
: XIX . 1- .
.
. (
), .

, ,
:
: 1946-
, , 200- , -,
, , ,
:
-
, :
,
. ,

:
( ) .
: -

, , : . -

100

. ,
. - , :
II-,
2.2, 3- :
, , , : (VIVII .) , - . - :
, , 9001000 :
, .
. . , , , (, , , , , , , , , ,
), . (
, , , , , ), . , , , , (, , , , , ):
, . .
: (
,
,
,
,
): .

.

( , ,
):
- :
:
XVII . . -

- : .
: . , ,
,
(
, ,
, ): -
(, . 2292, 5132),
. ( ) : 1200 :
,
XVII . : 3700 ,
:
1900 , 1600- : , : , .
( ),
, , , :
XVII . ,

,

, : , (1666), ,
. :
XVIII . -
:
-,
750 500 : -

-

: : ,
- . . ,
:
-, -, - . :
. - - ( , . 2, 1769):
, ., .
:
. .,
(VXV .), .,
1966, 143154: , (XVIXVII
.), ., 1971, 66116: .,
, . 2, ., 1976, 11771242:

, (
. da-m hallt , . , , ),
-,
:
. -
, (180)
.

: ,
,
, ,
, : , -

101

- : IVV .
(
, ), :

:
,
: , - . :
, : III .
(

): .
-


:
:

:
, V . :
10 ,
(Canones): ,
: , 355, 236, 342, 232 , . 10

:
, (1710, 1729, 1740 , . ):

102


: ,
: , . :

-
: . (
10 ) .
( ),
: - - : . :

:
XIII . , , , , - : . .
,

4 .
. . . .

XIIXIII
. :
:
909- (, . 6202) : , -

(
) :
, , .
, IV .
14 : V .: 2 : , : ., , 48 ,
. .
6, 3, 1
:

,
: , , , : .
-,
, . ,
, :
XIII ., (1200
1263) : (. .
)

,
,
:
,
:

: XV . -

-
, , - ,

.
.
(Filioque) . : . . :
,
:
XV . : 143745- . . :

:
: XIII .

: 179
(1292), 180 (1295) ,
2- :

XVII .
: 351
(1619)
,
-: -, :

1666- -, ,
:

103

( . 2.4), 1668-
: . .
(1709), . (1753):

-, XIX
. ( 1824-), 1848-
: . . .
- . -
, :
. - . .
(. 1895): ,
. :
() (1963,
):
II-,
2.2, 4- :

. .,
, ., 1937: ., ( ), , 1972:

,
, , ,
, ,
, , , , , , ,
:
:
1500
40 , :
( . 31.2426,
24.26 ) ,
-

104

( . 3.17):
. . (, , ,
, , ), ,
:
,
( . 30.15) : .
, ,
(7 , , , , ),
(, ,
)
: .
.
, . :


,
.
( . 3.16,
): .
Biblia
-,
, , - :
75 ,
(, , ), , ,

:
,
, ,
.
, -

(. 24.35): : ,
, ,
, , , , ,
,
, , , ( , 1991,
34): :
, , .
, .
, ,
, , :

:

.
,
, ,
(
48.5, 46.910, 23.19):
,
, , , , ,

: , , ( , ,
, , )
:
,

, -
,
:
, , , ,
, :
. 39
27 : 39 ,

22 :

. - ,
:
,
,
. :
: , - , :
,
,
. ,
( )
( ) :

(
39 ) : .
(768)
:
,

: 75 . -

105

( 39, 27)

: (
, , , ,
, , , , ,
) ,
:
.
:
39 :
1240-
:
. .

: XV . : XVI . (1551-), (1555) , : XVII . :
- :
, (, , , , , , , ,
, ,
, , )

: - . , ,
, ,

,
,
:
.
:
, -

106

, :
,
,
:
, , , , : ,

: ,
, .
53-
, (. 1.29) : (
)
: , : , . , , ,
: ., ,
(. 3.14), (.
12.40) : , , ,
, , , ,
, , , ,
: ,

.
(. 2.17),
, (. 10.1) ,
( . 10.11)
: (1.116) (3.2337)
, :

: . ( ) :
,
. ,
, .
,
(. 14.24):
(. berit, . diathek, .
testamentum) , , :
, :

. , :
. : .
, , : 22(39)
(), ()
():

:
:

-
,

, :
, ( , ... XIII .):

-
, ,
-

,
,
, , ,
:
,
:



( ):
,
:
,
:


:
,
:
, ,
, (
) :

:

( ) :
, , ,
:


,
, , : ( ),

107

, :
. : :
:
:
, ,

:

12
:
. :

:

(... 12001040)

: . .
, ,
,
... ( 1.1920):
:

, :
,
: :


: :
, -

108

1000
,
:

,
, , ,

(), ()
:
, , : ,
... 722- ,
... 578- :

.
. 4 ( )
:

: , ,
,
: :


,
( )


:

: , ...
400-
-


, , ( ):

: 52
: , . .
, :

... 160-:
,
,
: ,

,
: ,
: , :

,
:
:

... 200-:
:
, , ,

:

... 100-: .
(... 176134)
: . -

-
,
:

... 124-: : :

, . :


: ... 200-
:
: ,
:


: , , , :
(, ) :
: ( ):

: . , ,
: , , ,
, , ,
, : -

109

, , (. 8, 2231
)
(31.1031): .
. , ,
(9.10): . ,
:

.

:
, , :
, , :

,

, , ,
:

:

-
:

, ,
( ...
5030-): (, ) .
, ,

: :

... 180-: , ,
,
: -

110

, ,
, , , , , :


... X .: ,
:

.
, :
:
: ,
,
,
,
: .
:

, , 16- 4- , , 12- (
):
. : - . : , , :
:
, , 27 :
367 39- : 397- -

: V .:
, ,
- :
XII . :

,
: . . . I . 2-
. , , , :
( ):
:
: : ,

,
(1. 8) :
. :
:

21
, . :
14
(5065-): , : 7 , :

.
, . :
,
.
,


(3.20): . (1.17): , :

(57-) :

, , , :
( . .
),
:

,
:
57-

:

,
,

,
:
, : ,
, .
:
:
( ,
) :

( ), , , ,

111

.
: . : : ,
: , ...
(2.16):
, : , , , :
, (6.11):

()

.
:
,

, :
, , :


: ,
,
,
:
: ,

:


(50- .) (

112

)

: , ,
:

:
,
:

:
, ,
:

,
,
:
,
,
. : ,
, : .
,
. :
:
,
,
: :

,
:

:



: , ,
: , : , ,

:

, ,
,
: , :
,
, , ,
: :
,
: ,
:
:


62-:


:
. , , , , , : :

64
67- -

8.

:

: , : ,


:
,
, :
, ,
, :
,
, ,
:

, ,
, I . : . ,
,
: , ,
(4.3): ,
, (4.7):
, . , :
, , :
: :
,
:

70-:
,

113

6.17): ,


:
: ,
,
:


: -
, ,
, :

: : ,
7 :

,
: ,
. :
: , (22.20):
- :

: . ( . 6.69, 11.1821,
15.3940, . 1.2, . 5.39, . 4.13
16 ) : -
,
,
: , .
,
,
(. 4.4)
(.
1.16): ,
(.

114

(. 23.29): ,

(. 13.1115):
,
( . 1.19) ,
:
, ,
(. 4.20):
, (. 2.16):


: ,
:
,
,
, .
: , :
,
, , ,
: ( ),
( )
,
:
, :
,
,
,
,
: .
, -

: ,


:

, :
: ,
:
(
768- ),
,
, : 30 - ,
:
- :
,
. ,
, : .

,
( . 1.20
21): , , .
: .
,

: - ,
(
): . ,
, , , , , , :
, , -

,
,
,
, , , :
- : .
: -
, . , ,
:

:
,
. (. 24.14):

(. . . III .), (II .), (III .), (IV .), (IV .),
(V .),
(V .): (IX .):

- ,
:
:
,
: ,
(... 285246) :
, , 72 6- :

115

, - ,

72 : ,
:
: , ,
, : :
:
: , . -
,

:
.:
(301), . : V .
,
:

(405406-), : . :
, : :
: 22(39) : :

(431)
: -

116

:

, . : :

:

(. ) , , : -

: , ,
, ,
:
. ,
, ,
, :
-
:
- :
, 1565-,
, : .
, ,
166668-, ,
:
. , : 1805 . , 1319- , - .:

: 1860-
. -

: 1994- .
:
(1881) . . (1895) :

.,

. . .
.: . , , ,
, , , , .: - . . :
IVVII . (,
, , ):
. :. XII
-,
XXI .
.
:
, .: ,
, :
.
, ,
, , , , ,
, ,
, ,
, , :
. .
(1269, , . 1925): (1263
1266, , . 4243) :

(1270, , .
345), (1356
1358, , . 6230), (1317,
, . 353), (1643,
. , . 188), (1686, . , . 349)
-: XVIXVII .
.
, , : XVIIXVIII .

, : ,
( ):
II-,
2.2., 5- 2.3, 14- :
. 1500-, , 1938: ., , . 2, .,
1976, 309668: ., , 15, , 1976: .,
, . , 1996: .,
, , 1998: (. . ), . , 2000:

, :
(. .
10.10.1725, . ), 1715-: :
. .
: . .

. . :

: 1724- . 4-
- .


: . -
1724-

117

- :

: ,
, ,
: . . :

: . .
,
:
-
: .
, :
. - ,
. ( ,
,
, , . 3637, 1988:
, , ,
. 3281:
, , . 56)
:
(, . 1492): . .
: :
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914: ., ,
. 2, ., 1976: ., (XVIIXVIII ),
, 1988, 1:

,
, -

118

. : . - . (V .)
- : 1207-
, : 1244- , .
- .
:



: XIII . . . - ,
( ): XII
XIV . :
II-,
2.4., 1- :

. .,
,
. 2, , 1842: ., ,
., 1890: ., , [.] 1, .,
1942: ., ,
, 1978, 3:


,
1717-:
. : :
. : . 1717 . :
. -
, . - -. :
. . .
,

. . : . -
.
(17731800) (1786), . (1789), . ,

. , , , , , : 1800-

. -
.
(180109-, 180930- ):
XVIII . 2- XIX .
: . .
,
. . (1770), . (1779)
, . (1779) ,
. (XVII . ) :
1830- . . -
17 ,
(1810),
(1817), (1838) :

. . : 1830- , . -
, ,
. , , . :
XIX . 2- . - .
, , , , ,
, . :
, :
XIX . 2- . -

. (188694, 191130 ), .
(18941906), . . : (190617):
1917-
. - . ,
. : . . . , (1920-):
1960- . :

1966- .

- ,
:
. ., - , , 1978, 4:
., .,
, ., 1993.

, , .
( .
):
: . .
: () : :
, ,
(.
21.1819, . 11.1214, 2024)
(. 21.1213, . 11.15
19, . 19.4548): .
35
( 16- 19-), . -
:
, (.
21.2346, 22.146, 23.136): , , (. 23.3739, 24.13, . 13.34
35, 21.57):

(. 25.113),
:
,
: ,
,
(. 26.612, . 14.39, .
12.18): :
,
. ,

119

:

. : . ,
:
:
,
:
. : ,

,
: 12 ,
:
, ,
,
: , ,
:
,
, ,
: , , , , , ,
, , , ,
, (. 26.4775, 27.161,
. 14.4372, 15.147, . 22.4771,
23.156, . 18.140, 19.142): ,

: :
, , :
, (. 27.5153):
: -

120


: , . . : , , : . :
: . -
: , , , . - ,
,

: . - , .,
( ),
( ),
( ),
( ) :
. -
,
- -, (XIII .):

, :
: . . - . , ,
( ), , , , , :
.
, ,
: XI
: .
, . .
XIV .

(
) .
: .
, . . ,
.
:
, ,
,
: ,
, : - (1057,
, . 3784) .
, , . , : . .
- ,
. : , , , : .
-:

:
( , ),
( ) :
,
: ,
:
, , , , :
, , ,
, : XI
.

XIII .
:
- . :

IVV
. : .
X ., .
: -
.
:
: ,
: :
, :
, :
:
:

, , , IVV . : .

(921), -
: . , ,
, ( ),
:
, : XIIXIII .
: . (
)
, .
:
, :

121


: ,
, ,
XVII
XVIII . . :

.
. (VIII .), (IX
.): . .
XI .
: .
,
:
, :
, ,
:
- : . ,
. 1236- (
) .
1265-
( ) :
.
,
, 1391- :
.
,
(. ) .
(X .): ,
. : X . : XI . :

122

1057- - 1041-
: , , , , (1262-
, 1268-
):
( . )
: : 1315-
:


, . , .
,
,
, : 53- , IV . : .. XIII .
.
(1201,
) (120002): XIII .
. , .
. , .
. : 1230-
.. :
XIV ., .
, :
XII . , XIV .
: 1460- .

,
, , , :
:

1482-
:
XV . .. ,
. : ,
(
): XIX . ..
( 1915-), , , , ,
100- :
10 :
.- , . . : .
. - - ,
: .
. ( . ) : XV . : . . , ,
. , :
.-

-
(306337)
,
:
.. :
II-,
2.4, 2- :
. ., , ,
1947: ., , .,
1951: ..,
( ), ,
1989, 46:

,
. ,
( .,
): IVV
. -
: VII . - .

,
.
:
IX . -
. ,
IXXIII .:
. . -
, : - ,
:
. ., , .,
1992:

,
, ,
, , : .
, , , : . .
: .
. - :
, ,
.,
: , , .
, (. 28.20):
- , , , ,
, , , , ,
: -: .,
. ... , , , .
( 1.9):
, , , ,
.,
: .

123

,
-: , : . .
, , ,

... , , , , ,
,
(. 21.25): , ,

, : . :
(. 202) -
(, )
, : - , ., , . , , . -
: ., ,
. ,

.
: , . .
, -,
, ,
, .:
, . ,
: , -, ., -. , . , , . :

. . .
-: - :

124

,
: 591602-,
- :
: VII . , . 591-,
:
( . )
,
( ), , , ,

: ,
.
. , ,
:
. . : -
. , . : 602- II . .,
:
607- . : . 611 : 1679- 4- : 1940- , .
. . : 1968 : 1978- ,
. :
II-,
2.4, 3- :
. , , ., 1979: ., , [.] 1, ., 1942: .,
, . 1, , 1912: .,
. , ., 1975: ., -

, ., 1976:
., , , 1983, 11: ., , , 1969, 3:

[11.11.1762,
. () 3.3.1854, ], , -, :
(30 ) (20 ):
1774- . , ,
., . :
.
,
(. 112,
181015) . , .

, . : 12- ,
,
(1815), : .
,
(1809) ,
(1810)
:
.
. - - (1842),
- (1844), - (1849), - (1845),
- (1846) :

.


- ( 12, 1818),
. : -
. : -

- (. 12, 183637, . , . ): (1846):
. ,
, ., 1810: , ., 1832: , ., 1854:
. . , , 1854, 5: , ., 1901, 101108:

, , , :
18551915-, . (185565 ): . , . , .
.:
: :
. : .-, . , :
. . ,
( , ., .
):
. , ,
, ,
: .
, :

125

, , .
: , ,

. :
. .

:
- . ,
.
:
. . , , ,
. : . , . , . :
-., .
. , ,
. :

,
: -
() , : . ,
,
,

, ,
: I .
: . . : II : ,

126

, , :
- . . .
, .
. , I . , . I . . :
-
, ,
, , ,
,
, : -
, ,
.
:
- , ,
:
. ,
:
- , : (synoptique) :
-
,
: . , :
II , - (
), , , , , ,
, (
)

, , -:

:
, 70
100- : 28 :
, .:
, 12 : - , .
-:
. , ,
, , .
:
- .
1. , ,
, , , (. 12):
2. ,
, , , (. 34):
3. (. 57), (.
89),
(. 10):
4. ,
, ,
(. 1112):
5. , , (. 13):
6. (14.1
12), ,
(16.1320),
(17.113):
7. , ,
(. 19), (20.116), , (20.17
19),
(20.2028), (20.2934):

8.
, (21.117), (21.1822.22):
9. , , , .
(. 2628):

. . :
6470-: 16
:
: :

72 , :
( 15.3739), -: , ,
.
(. 14.5152): ,
, : .
: , ,

,
: 45- . :
5152-,
, , 54
61- , : ,
(
. 5.13): ,
, :
.
,
20 : -

127

,
, :
: 310- :
820-, . ,
:
.
, ,
:
- .
1. ,
(1.113):
2.
(1.142.17):
3. , , , (2.185.43):
4. :
(6.18.26):
5. , , ,
(8.2210.52):
6. (11.113.37):
7. , , , , , , , (14.116.8):
8. , . ,
(16.920):

- , , , :
:
70- : 24
:
:

128

72 , : , :
.
(24.1335),
: .
4.14, . 1.24, . 4.11:
: , , , ,
: :
. :

, : . , ,
:
.
: ,

: , ,
.,
:
- .
1. : (. 12):
2. ,
, ,
,
(3.14.30):
3. , (4. 319.50):

4. ,
(9.5119.28):
5. , , (19.2922.38):
6. , , , , (22.3923.56):
7. , , (. 24):

I . , : 21 : 12 (.
13. 23, 19.26, 21.7,20): . , -
, ,
: - . .

:


:
:
- .
, ,
. (20.31): . , , :

9.

-
.
1. ,

(1.134):
2. , , , , , (1.354.42):
3. , (4.435.47):
4. ,
(6.121):
(6.2272):
5. (. 7): (8.111):
6. (8.1259):
7. (. 9): (. 10):
8. (. 11):
9. ,
(. 12):
10.
(13. 120),
(13. 2116.33):
11. (. 17):
, , (18.119.42):
12. ,
, , (20.121.25):
: .
(301) . , , ,
:
- ,

: -: ,
:

129

,
, ,

,

, : .
,
, ...
( ,
. 9, 27): - :
, : - :
,
() ,
, 851-
:
,

-
:
. ,
:
(XIVXV .) ,
: , ( ),
- , ,
,

130

,
,
. :
. . :
(), . .
-: . . ,
, ,
,
, - : . :
:
- , .
- : -
, , ,
.: -
V . (
): -
( ), . , , , , . (XIII .), . (XII .),
(XIII .), ,
. , , , , :

. - : 1750 : , VIIVIII .,
(862),
(887) (XI .): XXI .
(989), -

(X .), (974), (1007),


2555 , 1038- ., (1064), (XI .) : -
(1221), - (1224)
- (1232) . :

- XIIXIV ., ,
, , -, ,
, : 7644 (XIII .), , 1260- ., ( , .
251), 1302- . (, . 6792) : -
, , (, , . ):
II-,
2.4, 45- 2.5, 14- :
. , , 1881: ., , ,
1950: ., , 4,
, , 1974: ., , . 2, ., 1976: ., , , 1982, 1:
, , . , 1996: ., , . , 1984:
., , , 1995: ., , ., 1996:

, , , ,
(, .
7734, 7534, 3722): . -

,

:
.

,
, ,

, , :
. ., , . 2, ., 1976, 959962:

, 1.
: ,
:
:
- , , .,
( )
( ) : 2. . , : , . .
.,
. :
. , , ., 1941, 108109:

, (. . . ),
XIII 2- , :
, , ,
. : :
:
: -

131

( .
, . 2660,
2027, 2563, , . 7651), - -:
, . 1271
(, . 199), , ,
: .

( .
, . 2027):
- (. ), , :
:
II-,
2.6, 1- :

. .,
, ., ., 1984, 407: M e k h i t a r i a n A., Treasures of the Armenian Patriarchate of
Jerusalem, Jerusalem, 1969, p. 21, 22, 23; B o g h a r i a n N., Grand Catalogue of St. James Manuscripts,
v. 7, Jerusalem, 1974, p. 5966; I d e m, v. 8, Jerusalem, 1977, p. 263, 277; N a r k i s s B., (Ed.), Armenische Kunst. Die Faszinierende Sammlung des Armenischen Patriarchats in Jerusalem, Belser Verlag Stuttgart
/ Z rich, 1980, s. 63, 148, 149; K o r c h m a s j a n E.,
D r a m p j a n I., A k o p j a n G., Armenische Buchmalerei des 13 und 14 Jahrhunderts, Leningrad, 1984, s. 28.

,
(1.4.1657, 11.7.1711, ), .
(1702
1706), , :
, .
: (1675), ,
, : . . , . ,
. , .
:

132

:
, 1691-
,

, 1702-
. 24- . . ,
13- : . 1703- ,
1704- .
: .,
, .
. :
. - .
: . .
:
,
, .

,
: . .
: 1706-
: , , , , , . ,
,
: 1710-
.
-
: :
. . .
:
: 50 ,
. - :

. . ..., (, . 6517, 10167), ( ,


142), ...
( ,
. 156) , ,
6 , 5- , 1711- ,
( . ,
. 28, 89, 155, 156, 197, 139): .
(1709, , 1874, 1490
1496, 14981500):
. ., , . 3,
., 1786: ., , , 1952: ., , . 2, , 1914: ., , . 2, ., 1976:

(19.9.1751, .
24.12.1827, , . ), , , , :
1773-:
.
,
:
. ,

:
1799-

,
.
: 1800-, , , .
, :
- :
( , . 12,
183637) , : - (1801),

-
,
(. 13,
180612)
...- (1814): .
(1868)
,
,
.
. , ,
:
. . .

:

, : .
, ,
:
. , ., 1815:
. ., , ., 1905:



, 1968-,
: .
: 1950- .
. . : , () 1954, . (1957- ): 1958- (,
, , , , ), . ( ): 1966 . (. 199098-)
, 1968- :

133

. ,
1957-: 1965-
, 1976- 1991- .
. : , , , , : 1955- . :
. , 1962-:
1976-
: ,
(1985-), , : 1966-
:
., .
7 (4- , 3- ): - :
60

: :
. . . - .
(1981-):
II-,
2.6, 2- :

,
:
(. . . ), IX
X , :
: 938- :

. . . :

134

(902):
(914)
,
: . . . : . -
:
, . : . -

, , , 940- .: .
-.
:
. ., ,
, 1946, 810: .,
, , 5, 1960: .,
, . 2, ., 1976,
704705: .,
, , 1987,
513526 (., ):

, , ,
, , , : : , . .
: .
897-: 1001-:
:
. ., , . 2, ., 1976, 709710:

(. 449), V
1000 ( ): : ,
. , (439457) ,

: , , , ,
:
., , .
, ,
: . -
, :
,
, : :

: , , :
- ,
V ., VIIVIII ., :
- . 19-.
:
.
, ,
...:
, (. 853, . ), IX 150 :
( ) : . ,
,
:
( ,
, 1867, . 25: , , 1887, . III,
. 8) : 6 7

,
.
:
- 19-:
- :
. ., , . 2,
., 1785, 20: .,
..., . 2, ., 1811, 113
120: , . 19, ., 1854:
., , . 1, , 1912:
, [.], , 1994: , ., 1973, . 186194.
-


, . ( . .
):
. :
XII :
1833- . - ( ) . ,
:
1956- . .
. , :
XX .
30 . ,
1980- .
17 .: 180 ,
40-: .
(VIIX .) .
(VIIIX .) , . (1120),
. (1806), . (1872),
. (1845) : . -
17 : . 7 , : 1967- .
.
-

135

:
14 ,
. , . -:
(1670) . : 1835- . 1852 (1875- ),
1875- , 190936- :
. - . . . (2001-):
II-,
2.6, 3- :

. ., ,
, , 1969, , 1968:
., , , 1971: , , , 1983: ., (19111979 .), ., 1989:


,

1996- 30- :
. , . . ( ): . . (.
):
. :
. : - (330338) :
: 1026-
.
.
... ...,
,
()
: -

136

: 1243-
.

,
, :
,
XIII .
: ,

:
. -
(V .) . (VVI
.), . , .
, . , . , .
( VII .), (VI .)
(VII .), . , . , .
(VII .), .
(X .) , , , . (XIII .), , (XIII .) :
. -
. , . , . , .
, . , .
, . , . , .
:
.
: (1998
2000), 2000- : 1998- . . - :
. - . (1999-):
II-, 2.6,
4- , XVII-, 17.1:
. .,
( ), ,
1998, 23: ., , .,
1978:

(- ),
, -

, ,
,
:
, 3060 ,
(, , , , ), . (-) .
. : . 650
: , ,
:
.
(., ),
. (, , . , . , . , . ,
):
.
(301) - , ,
,
:

(
, . 8.3.1947, ),
1995- :
1995- 1-:
(199599-
): .

.
, 196165-

()
, 196568-
: 1970- , 1980- -
, 1985- : 196878- ,
, -


, ,
,
,
, .

:
196875- ( )
, , ,
, . : 197275- , (AUB) :
1978- (- )
,
1979- :
. .
. , . :
.
. :
1970- . () : . ,

: 1983- .
, 1991-
() VII .
, 1998-, () VIII
:
. . , . ., ., .,
. :
. , , 1970: , , , 1974: , ,
, , 1999: The Witness of the Ar-

137

menian Church in a Diaspora Situation, N. Y., 1978;


The Christian Witness at the
Crossroads in the Middle
East, Nicosia, 1980; Towards an Ecumenical Ethic for a
Responsible Society in a Sustainable Creation, Geneva,
1994; The Challenge to be a Church in a Changing
World, N. Y., 1997; Defis et Perspectives Ecumeniques,
Antelias, 2000.

, ,
, : . - .
(X .) . : . . (XI .) ,

: . XIII
. , .
: . . 1270- (. )
, ( 1970- .): . - 1073-
: 1220- . -
:
XIII . .
. . , 1301- . -
:
. - 1303- .
:
XXVII .
:
II-,
2.6, 5- :
. ,
, ., 1986: ., ,
., 1893: .,
, , 26, ., 1916: , . 3, ., 1967:
, . 13, ., 1916.

, :
, . : 18681919, . : 1868- -

138


, , , 1898-
. : : .
, ,
. , : : . : . , . , . -, -, . ( ),
. , , . .:
.
., ., ., .

,

., . :
.- , , , . . , .
. , . . -,
. . , . . , .
. , , . ,
. , . , . ,
, . , . , ,
. , . , . , . , .
.:
.- .
, , ,

, , . :

,
, ,
, ,

: , , , ,
: .
, , , , . , .
,
, .
:
(), ,
, .
, ,
, .
. :
. .
18681895 18951919:
., . ., : . . ,
. . , . . , .
-, . . .:
1895- .- .
.
. . ,
(. . -, .
-, . . -, .
. .): 1888- .-
. ,

: 1894- . 1899-,
. . - . , . -

.,
. : 1895- : .
: .-
1913-
.
1500 400-
:
. . : 1910-
,
. . -
(IVV .) , 1917- . . .

:
: 1870-
.- . : .
. , . . , . , . , . , . , . , . , . .
, . . , . .:
. :
, , ( , . , . ),
. (. , . .
), : .- ., . ,
, , , : . :


.- : -

139

(191819)
. :
.- .
-,
:

. 100-
, , 1968, 1112: , , 1970:

: .
:
.
,

:
:
. . , ,
:
, , , , , , ,
, : (
...): 449- .
( )
:

. (. ), , ,
, ,
, ,
, , , , , ,
, , , , ,

140

, : 607-

. :

(IXXI .) . . -
, .
(1045) .
(
)

:
,
1390-
, :
. ( - 1441) , , ,
,
, 1441- . . :

, ,
, , , :
. ,

: XIV . . , :
XVII . (176380) , XVXVIII
.
,

: ,

,
: XV (1441), (1465), (1487), (152677),

(1602), (1618),
(1630- .), (1640
50- .), (165060-
.) :
XVIII . 50- ., . :
:
, . . ,
. . : , ,
,
, :
1610- . . .

. ,
, : 163435- -. : , 1679-
,

XVII . XVIII . : . 1835-,
( . ):
, 1670-



, ,
, , , , , ,
, , ()
, ,
: : XVIII .
,
,
,


,

: 1836- - : XIX . . 6 ,
, : 4
, , :

(1878) 1880- ., ,
: 1900-
643 , 47 , 788 ,
585004 66500- , 518504-
: 1837- . 2-
460 20 :
. : .
: . , . ,
. , .
, . , . -, .
(193238-
) .:
.
.
. .
, , ,

:
, . : 1930- . , 15 , , -,
, , -

141

, , , , , , , ,
, ,
, :


, ,
,
. - ( ),
( ), . (. . ), .
, ( ) :
, ( ), 1960- .,
- : 1989-

, 1991-
: 1996- 30-, - .
, , :
. . .
,
: 17
, 8 :
. . -
, ( ), .
, , ,
. (VI .), . (XVII .), . (XVIII .), .
(XIX ., XX .) , . , . , . , . ,
. ,
. . :
. . - . , . , . ,
. , . ,

142

- . , .
, . ,
. , . :
3
(, , ),

(),
(),
, , , , : 2000-
:
. . -
. (1999-):
II-, 2.7,
1- , XVII-, 17.2:
. , , .,
1983: , , . . -, ., 1994:
, 2 ., , 1994: , , ., 1892:
, , ., 1990: , , , . 3, ., 1894, . 8, ., 1908:
., ..., . 2, , 1842:
., , . 2, , 1914: .,
, , 1927: (19211938
.), ., 1994:

,
:
. ,

, , :
XIII ,
: 1251-, , . . . -
, .
,
: . . . . XV . ,
: 1462-
: XVI .
: XIX .

:

,
:
. ., , ., 1902: ., - , . 1, .,
1940: T h i e r r y J. M., Monuments arm niens du Vaspurakan, P., 1989.


,
1983-, : .
: 193882- ,
( ):
. (193851,
195161- . ): , ,
.
(195257), . (1959
1978), -
. . (197883):
1983-
(, , ) : . - .
(198390):

, . .
:
., . . : , (2001) 80
. , . ,
. , . -, .
, . , . .
: . . . - (. 1932-, 1960- ,
1965- )

. (. 1928-,
1966- ), .
(. 1962-), . (. 1966), .

:
, (2001)
4 . , 1925-
: . . (1926): , - . :
193270-
: 199192- -
: 1997- :
. - . (1990-):
II-,
2.7, 2- :
, 944992-: X .


VIVII ,
: , XXI . , . . - , ,
:
, :

,
:
-

143

,

, . -
, :
(1045)
-, ,
: XX . . . , . 1012- ( ,
): . :
. - X . : ,
, :
,

., , . 1, , 1912:
., , , 1977:

. , ,
- : ,

. -

, :
. : XIII .
.
: XVII ., . ,

: . , . :
XIX . , 1902- :
. .,
, 1, ., 1842: .,
. , ., 1986:


(X ., . ) -

, :
:
( ):
. ,
, ., 2000:
, , ., 1991: ., , [.] 1, ., 1942:

144

. ,
,
, : .
,
1321-, : ,

. , :
: . ,
: , -


, , :
. . . -
. :
1840-
: 196772- . . .
- : 1998-



, ,
:
, XIVXVII .
:
II-,
2.7, 3- :
. ., , ., 1893: ., , ., 1963:
, . 3, ., 1967: .,
., , , 3, 1969: , . 13, ., 1916.

,
: . - .
, : .
,
, :

: . .
, VII .,
, , :

(VIII .)
(X .): XII .

: XII . , ,

, ,
,
, :

10.

,
,
, . .
:
.
., .
:
,
:

:
. ., ., . 3, ., 1968: ., , ., 1973: ., ,
, 1990: ., ,
. 1, , 1912:

,
, XIIXV . , , , ,
: -. , . , (, , , , , , ,
): . -
. -
:
: . - , , , ,
.,
:
. ., .
,
, . .

145

:
.

( , , .)
: . .

,
,
. .
:
1307- (
) 1316-
: . .
(
),
1205- 1207- ( 1207)
: , ( ,
.) ( ) :
. -

, , : , ,
. , , , ,
:
. . , , ,
. ,
. :

. , , ., 1982: - ., , , 1928 (.): .,


-

146

-
, , 4, 1993:

, , , , , : .. . , :
. .
... , (325), .
(381), (431) .
. ,
, . , :
. : ...,
( ), , (),
. ,
,
. :
...
, ,
,
(
) :

:
. : , XIX . , ,
, 1907- :

: .

. , .
, . , . , . .: . . .
. ,
. . . .:

, , , :
. . . -
(, ,
),
, , :

:
, .
: 1927- . , (
, 24 3 .
), : ( ) . (
) :
.
:
. . , 1854- (
1869-): 1870-
, : 1902 . (. . ), 1904-
: :
1930- . - , -
(),
1931- . ( 1932-), , 1957-
. : 1975-
. -


:
. . .
(1984-):
, . : -
:
1918- , , , , ., : : 1925 .
: .
. .
.
: 1927-
-
. : .
:
1932- . , , , 1962-:

(1936-): 1954- .
. (
. ) . ( 1963-):
: .
1981-,
1984-:
1987-,
. , .
. . : 1988
- -

147

: 1977-
,
( . ): 198290- .
:
: .
( 1946), :
. :
.
( 1982-): . :
(., ., .):
. :
.
( 1984-),
. . :
. -:
, 1988-
,
. 30
:
. ,
:
. :
1951- ,
1953- . : .
. : 1990- .
XVII . .
( . . . ),
. ,
. ( 1992-):

. :

. : .
, .

:

148

.
. (1980-):
,
. -. ( 1931-): .
: 1927-
. .
,
. . : 1928- . , 1929-
. :
1673- , ( ):
192030- .
.
1929-, .
. . ,
: 1933- .
. , : - 1929- . . , :
1932- . , :
. :
1928-, .

. ( ): . (1939)
, : 1988-
( . ),
, : . : . (2000-):
1994- .
,
: 1977-
. :


. . (1990-):
, 1989-:
. :
XVII .
:
. : 1660

,
, ,
: 1664- .
, (1664
1665), (166668),
(1666, ), (1668) 14 : 1668- . ,
(1685), (1686),
(1695), (1- ., 1695) :
. . 1713- :
1874- : 1986-
. : 1989- . :
1991- ,
:
1993- .
( . ):

. :
, 1990-:
. :
1985-
: . -

,

:
. .
1986-,
1990-: . :
, 1955-:
. :
: VIVII : XII : XIV .
:
XIIIXIV . 40 .,
. . ,
, , , , , : , , . :
( ): X .
. : , : . . :
(2000- . 11)

:
.
:
. . (1328): XI .
. : XI
. .
: 13421650- :
1320- , , ,
: -

149

,
.

: 1307- .
( 1650-): 1348- . .
, 1434 . ( 1717- ):
XIV . , , . . . :

1900- . , . , .
:
.
(192437):
, , :
.
, : 1950 . .
: 1955 .

: . .
1957- (-
. , . ), 1958-:
.
. - (195575): . (197577):
1986-
1915- :
, ,

: :

150

. (1977-):
. :

:
II-,
2.7, 4- 2.8, 13- :
, , () XIXII
:
. , -

(III .): : . . :

: -

: ,
(1170- .) , ,

: , - , , . : - ,
: , , , -,
: ( ) .
. : - XIV .:
,
,
, ,
:

- . , , XIX . :
. , , , 1860: , , , 1871, 223229: , , 1910: ., , ., 1901, 551552: ., , , 1896, 1219:
- .,
, , 1938 (. .
. ): . .,
( )
, .: , , .,
1967, . 102113; C a n a r d M., Une mention des Arewordik dans un texte historique arabe, Revue des tudes arm niennes, 1966, t. 3, p. 201203.

, IV : . : -
. () ,
:
.

:
. (), ,
:
, ,
: , ,

: , : ,
, , ,
: . . ( ,
): ,
, ,

:
: , -,
, , ,
() , ,
:
,
,
. .
, , :
. (325), , , :
. , . . : - .
, .
:
325- ,

. , .:
. , ,
, ., 1899:
, , 1994: ..., . .
-, , 1914: - .,
, ., 1892: -
., , . 1, , 1908: ., , , 1, 1992,
110112:

, ( 264, . 333, ),
325-:
:
:
:

151

,
:

,
, : , ,
, : ,
: .
.
(325)
: : . . .
:

. ,
:
, . :

- :
. . ,

.
,
:
. . -
:

. , , .,
1986: , ,
., 1997: ., , . 1, ,
1912:

(. .
1469, . ), 1465-: , 1448- . - : 1460-
-

152

. -
. : 1461-
. .
:
1467- . .
,

:
:
. . -
:
. , , ., 1990: , ,
-, 1873: ., , . 3, ., 1786: ., , . 2, , 1914:

, [ 1002, . ( )
1080], :
,
() , :
. .
, , : .
107279- ... :
, 25
: . .
:

. . ,
. ,
. ,
: 100045- -. , 1047
1048- (1064) (1071): (100022), , (1045) :
. ,
-

:
X. XI . 1- ( ,
, ),
(, , , , ,
) :
. (1022- ,
1045-
):
( ) 22- 23 .
, . -
:
,
: . .
,
,
: : . . : XI .
, :
. , XI . : . -
.
:
1844-,
., ., ., :
, , , :
. - - :

: .
.


: ( )
, ,
:
. .
:

, ,
:
. , ., 1971:
. ., . , .,
1977: ., ,
IXXIII ., ., 1981, 126146:

.
, ,
, ,
: :
,
:
.
( .
II .
): VIII . 2- .

. . .
. - ,
736- : XIII
XVIII . : . . . . -
XIIIXVII . , 1428- ( ), 1475, 1480- -

153


1502- :
XIV .
: 1442- . . . . -
, . .

- ,

: XVII . , XVIII
XIX . , , , : 1895- ,
. XX . :

. ., , ., 1902: ., - , . 2, .,
1942: .,
, ., 1978; C u n e o
P., Architettura armena dal quarto al diciannovesimo
secolo, Roma, 1988; T h i e r r y J. M., Monuments
arm niens du Vaspurakan, P., 1989.

. ,
, ,
-: . (VII .)
. .
,
.



: -.

.
(. . . 786764)
: . . . . . - (VII .)
.
, 1388-
: 60 ,
. , -

154

: XV . , . . . .
:
(1401) : . . . . , , , , , : . .
. - (1391,
), (1393,
), (1414, ) (1418, ), (1443), (1457,
), (1462) 10
: 1435- : 1441-

( ) ,
. . . - :
XVIIIXIX . ,
1830- , 1867 . . . . .
: 1895-
:
. , , , 1860: ., , ., 1902: ., - , . 2, ., 1942: T h i e r r y J.M., L glise arm nienne de la M re de Dieu
dArcuaber, Cahiers arch ologiques, XXV, P., 1976;
C u n e o P., Architettura armena dal quarto al diciannovesimo secolo, Roma, 1988.

, -- : 185556-, . ,
185864- . :
. ( ):
. - 12 : . , , : 2-

. . , . , .
: . ,
, ,
( , , , ) :
,

,

:
.
( ,
, , ): . :
. .-
XIX .
( .) ,

. : 1862-
-. :
. . . - . , .
. :
. ., . - , .,
2000:

: 186365, . : . : , . . : . . -. ,
, . :
. .
: , , .
:
. ., 1864-
. .-
:
, ,
:
. . . , ,
:
- :
. .,
( ), ., 1979:

, -
(23.5.1743,
9.3.1801, ), , : : , ,

155

,
1769- ,
: 1773 ,
1780- : . 12600 (1778) ,
(, , , ) (1780), :
. : 1780-

.
:
. .
, ,
: . . , . . -,

: 1782-, - . .
, . .
,
, ,
. .
: 1783

: 1783- .
. -

156


: -. (178791), 320 (1650 ) , , , :
- 1792- .
, :
, :
. .
. 1796- , .
,
. : 1799- , , ,
,
,

.: ,

: II
, : 1800- 28- I- . ,
.
, :
.
, :

( , , ) :
. . . ,
,
, . . ,
II XII ,
: , XVIII . :
. ,
, 1791:

, , 1792: , , 1794: , , 1795: , , 1796:


, , 1796:
. , , .,
1902: ., ,
3, 1, ., 1911: .,
,
., 1967:

.
, -,
() ,
25 , :
1416-
. 11-: 18 :

: 1416-
, 1410- : :
.
(1461) . . . . . .
: :
1780-
. : . (17861809)
, ,

1786- :
1804- : .
(181025) (1820),
. 26- : -

,
. : . (183139, 184041)
, : . (185665)
. . . .
- : 1864-
, -:
. (1872
1888)
: 1888- . 27-
: .
(188894) :
.
( . )
. . . . -: - .
1889- . 18-: . . . .
(1897- ):
. , ,
, , , :
.
(. , ,
. . .
):
, , : 1722
: 7 :
, : 189596-
.
: 1896-
: 18891914-
300-: . . : 1915-
, :

157

. . . . .
: XVII : : XIX
. :
1889 :
1904-
223- ( . ): .
:
:
1351- , ,
: XIV .
4, XV . 7, XVI . 8, XVII . 30, XVIII .
58, XIX . 116 :
, . , , , , , , , ,
, , :
1597-
, ,
, , , ,
, .
: , , ,
:

. ., ,
, 1947: ., , , 1956, 1112:
., ,
., 1962: ., .,
, ., 1998:


,
1996- 30- : : . :
. - ,
,
, . -

158

(, , )
, .
: ,
X .
:
, ,



:
. -
. , . (VII .) (XVII .) (
), . (VII .) , . , . (XII .), .
(XIII .), . - (XIII .), . , . , . (XIX .)
, . ,
. , , . :

. , . , . , . , . ,
. , . , . , . : , ,
:
. -
. . (2001-):
II-, 2.8,
4- , XVII-, 17.3:
. .,
( ), ,
1998, 23:

, , , , ( 451) :
, -


, :
. . ()
(613628):
:
(X .) , :
, .
(973992):
(XI .) (, 13, 199293): ,
. . (
), ,
1205-: : (
2080 3295 ): ,
, 16
:
, : . : . . .
() .
. : . . . .
: , -



: XIII . 2- .
., . . .- , . . : XIV . :
. , .
(-), , 1914 (,
XXVIXXXI, CVIIICIX): ,
, .
. , . , ., 1998: .,
, ., 1969:
, - , , 1972,
89: , ,
. 2, ., 1976, 882889:

, -, (, , ):
184084-, (
1882- 1883- ): . , . ,
, . , . : .
.
,
, . : . ,
.
, . , .

: . . 1860-
, ., . .
.
. . :
. . -

159

,
, . , :
,
. .
(184050- .) . :
. . ,
, . ,
. . , . :

, V
XIV ., :

:
V .,
:
VI .:
36 : , .: VII . ...: :
VIII . : X
. (9841029)

:

, : . ,
: X . ,
300 :
,
(),

160

: XI .
: . -
,
,
( ) : XIV .
, :

. ., , ., 1890: ., (XXV .), ., 1958: .,


( ), , 10, 1971:

. ,
( 20 -.):
, 66-:
X . . . . .
, XI . : 1231-
, 1247- .
.. - :
. . . .: 1319- , 75
:
131929- . . . - :
12-
,
:
1340- (
) . . . - :
XIVXVI . . . . . ,
: 1650-
, .
:
1684- : 1696- . . . - .
: 1810-

. .
( , ),
(
): . ,

, ,
, , : .

. (X
.)
: 1855- . . . - . , ,
:
190308- . . . . .
: 1918-
2- . . .
., , :
1946- .
, .
. . . : 1954- . . .
.: 1969- .
( )
-

11.


:
III-,
3.1, 1- :
. ., - , . 2, ., 1942: ., . , 1, 2, , 195960: H a g h n a z a r i a n
A., Das armenische Thaddaus Kloster in der Provinz
Westazerbaidjan in Iran, Aachen, 1973; T h i e r r y J.
M., Monuments arm niens du Vaspurakan, P.,1989;
K l e i s s W., S e i h o u n H., S. Thadei vank, Milano,
1971 (Documenti di architettura armena, 4).

,
1989-
:
. :
. :
.
(301) IV .

( ):
(
):

(428) (461-,
),
,
, , , : XVIII . 1736, XIX .
1311 :
(, , . ) : (IV .): 1800- :
(1813) , 1815- : 18381920- : 1830- . -

161

. 25 . : 1850 . 1860- .
- , , ,
: 186070- .
- 30 :
1930- :
. - . (IV
.), (V .), . (V .), , , , ,
( XIII .), (X .),
. (XIX .) .
( , XIX .)
:
.
. (XVII
.), . (XVIII .),
, .
( XVII .), .
(XIII .), . , . ( XIX .),
.
(IV . ),
. , .
( ), . ( XIX
.), .
. (): . ,
:
199394- . - :
199095-
. , : 1990- :
1994- . - . ( ):
- ,
:
. - . (1989-):

162

III-,
3.1, 2- , XVII, 17.4:

. ,
: : ,
662-, . 666-. (661667):
.
,
. (609):
,
-. ,
, :
-
, . . . - .
:
867-, -. ,
-
-, , : 973-
. . . .:
987- ,
. , : . . .
- . , 1285-
: XIII . . .
: XV .
. . . .: XVIXIX .
: 1946-
. . ,
: 194752-
. . . - . (.
. )
: 195859-
. -

: 1964-
:
. . . .
(16,95 x 34,5 ), -
, ( )

: 41 : :

.
: ,
7
.
(

):

(. 14.21)
:
- . :
, , . :
, (.
): . [][]: VII . :
III-,
3.2, 1- :
. , , ., 1982: ,
, ., 1996: ., -


.

,
, 1955, 2: ., ,
., 1987: .,
, ., 1946; .., , ., 1979;
. ., , ., 1978; D e r N e r s e s s i a n S.,
Lart arm nien des origines au XVII siecle, P., 1977.

,
, ( ) : () -., , , :
:
[ ,
( ), , . ]: : XII . :
. -
(XIII .), (XIII .),
(XIII .), (XIII .)
.: , , :
.
, :
. - . : :
120608- ( 11751206) :
. - (1167), .: 1269- , 1284- : :
. , , ., 1982: , , ., 1956: ., , .,
1885: ., , ., 1957:

,
:

163

[. . , . ( ) 516],
490-: ,
:
: (487505)

(505510) , : . .
.
, ,
(451)

. :
. - . (
, ):
506- ( ) ( .
.): , ,
, ,
, ,
,
: . .,
,

164

, ,
: 508/509-
,
, -
, ,



: , :
. . ,


, 431-

, ,
: VI .
. : .
,
, -

: , : , , ,
, , :
. . -
:
. , , 1994: ., , . 1, , 1912:
., . , ., 1910:
- ., - , ., 1971, 3145, 353363:

. ,
- ,
, : . , . . . -
631639- (. ):
. (27 x
46 , . 20 )

.
(631639) -

, : 778- 40
: 1210- ,


, .
. . .,
: 1273-
90 :
:
XIV .
XVII . ,
. : 167985-,
, :
,

: 1720- : 1735
: .
,
1802- 6 . . . -:
1821-

: 1861-
: 1862-
, 1864- : 1877
1878- -.
:
1877- ,
: 1915-
: 1950- . . . .
- :
. .,
, ., 1864: ., ,
., 1890: ., , . 1, ., 190307: ., , , 1964,
2: ., ,
, . 5, . 2, ., 1917; S t r z y g o w s k i J., Die Baukunst der Armenier und Europa,
Wien, 1918.

165

. ,

, : .
,
, 624
631-: -, , : ,

. , (624631) -
:
. -
(. , IX .)
(806811, . ),
(868888),
() XXII . : . . . .
1048- ,
1211-: 1950- . :

. .,
, ., 1864: ., ,
., 1890: ., , [.] 1, .,
1942: ., , , 3, , 1972:
., , ., 1963; S t r z y g o w s k i J.,
Die Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918.

,
, , ()
, :
, . (
) : : - , (XI .),
.
: .

166

-. ,
- (XI .)
, - . (1145),
:
400 . . (XI .) , , .
:
. . , , , , , , , : 1232 ,

(XIXIII .) --


, . -: (, . 1519) 2
:
. ,
, -, 1893: .,
, . 2, , 1842:
., , ., 1881:
., , [.] 1, ., 1942: S t r z y g o w s k i J., Die
Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918;
C u n e o P., Larchitettura della scuola regionale di Ani
nellArmenia medievale, Roma, 1977; T h i e r r y J.M.,
A propos de quelques monuments chretiens du vilayet
de Kars (III), Revue des tudes arm niennes, t. XVII,
P., 1983.

, . , . ,
, ,

() . , .
, : XV . ,
:
: ,
. : . : . . 4213 (1441),
6121 (1443,
), 6653
(1454, , ),
5860 (148789, ): 1445- . -
, 1553-
(. 1594),
1475- 1566-
:
, , , , :
,
(185872), ( , 187389), , . 4 : 1843-, .
: .: : , . ,
: . , . , .
, . , . , .
- .: (2001)
. : . :
. ,
. ,


. :
.


, ,
:

,
:
: ,
,

,

:

. ( , ),


. ,
,
. , : . . :
.

.
, . : . :
.-
. : . - -. :
. -

167

, , , .

: , . , .
:
, :
.
: .
. ,
:
(
) . . : . : .

:
: .

:
150-
, . : -

:
1973- .-
:
38 (2000) :

. ., , ., 1905,
145160: -- ,
150- , ., 1994:
., ,
, 1993, 3: ., -

168

, , 1993, 3:
., , , 1995, 5
15: ., .
, , 1995, 1:

, :
, , , : -, 610720: , , :
., . , . . : . . : : . .- . . , . , . , .
, . , . ,
. , . , .
, .
, . , .
, . , . , .
, . , . , .
, .
, . , .
, . , . , .
:
. .-
(
) : . .-
. . :
. , , . 1, ., 1853, 9
59: ,
, . 12, , 1870:
, ( ),
. . , , 1990,
89, 1991, 13, 910:

, :
, , :
6068-:
,
. , (.
1.47: . 10.13, . 3.1319,
. 6.1216):
.
29- ,
: ,

( ): .

(),
: . () :
. ., .
. : , (, 1706, 304307,
, 1730, 231
234), ( , 1904, 333352, 365368), (,
1834, 2, 9697),

,
(
, ..., 1734, 5564) :

. -

, , .
, : .
:
(
) (, , .
):
.
: , . : . . .
, 1- :
III-,
3.2, 2- :
. ,
, ., 1986: ., , . 1, , 1912: ., , . 2, ., 1976:

, [. . ,
(, ) 1333, ],
, , , ( ) : 1318- XXII
: . -
. : 1330 . .
,

, .,
. . :

: . .
(
, ,

169

, , ),

:
. ,
: . -
. .
. : . -
,
, : . . - ( ) :

. :

. ., , ., 1893: ., - , , 1922, 138139,


229231, 262263, 1923, 3539: .,
, . 2, ., 1976,
12841320: ., - , , , ., 1977: .,

(XIV .), ., 1980.

,

,
. .
.
:
. . :
. : , . .
(, ., , , . ):
. , , , : .
-

170

: .
:
,
, .
. : ,

, : ,
.
(. 40.1) - ,

: .
,
-. :
.

:
-
, - . .
, .
: .
,
:
. (. 6.1
4) :
, . :
.
.
( 6.17): ( 4.32, 3435),
:
.
, (
. . 3.22,
26), , -

, : ,
.

( 2.1426):
.
(, ,
):
- . : ,
, ,
:
, :
. :

. :
. XIX
. XX . , ,
, . : , , .
-. ,
: . :
. . ,
. -
:
. -
,
:

. :
. , , -

, .

:
. ,
, : . . :
,
. . :
. .

, : - ,
: ... .
, ,
( . 2. 12):
-
.
,

(. 2. 14): . : . ... (.
8.26), ...
(. 8.27):
-, .
: . : (
),
: ,
,
(. 18),
. ,
... ,

171

,
( . 30.19)
,
, (. 3.14), ( 12.5)
: . ,
.
( 5.16):
.
:

,
, ,
1.
:
2. (
) ,
,
,

:
3.
( ),
,
: ,
,

( ):
4. : , , (. 1. 12, 13),
,

, , (. 10.41):
, , (. 15.7):

172

. . , , , ,
, ,
,
, . :

, . , , .,

.
,
, , .
,
.
,


,

.

,

.



.

,

, ,
:
, ,
:
( , . . , 1981, 160161):

( , ), :

:

.
-. . , . , . . , . .
, .
, . :

:

,
, : . . . (, , )
. :
. . . :
.
,
: .
: .
. , , ,
:

, ,
, (. 50.19):
-
: , ,
: , : .

: ,

: .

( . 1.3,
.
. 3.5)
:
. :
, , . ,
: (. 10.16,
. 5.7, . 1.8, . 1.22) .
: , ,

( . 4.3, . 12.14,
. 7.1, . 3.13): ,
(. 6.2829), . .
:
, . . . . (
. 3.2224):
. ,
,
, ,
. . , , , . , ,
:
.

,
., - , . , . ., .
, :
, ,
- .
. : -

173


, ( ):

,
- (
):

.
.
,
( 1.27):

. .

, : XI . . - .
: 1041-: 1421-
: . .
. , . .
: XVXVI .
: XVII
. . - : XIX . : . .
,
:
. ., , ., 1902: ., - , . 3, .,
1947: T h i e r r y J. M., Monuments arm niens du Vaspurakan, P., 1989.

. ,
-, : , :
. (X .) , - , 1221-,
. ,

174

, , :
:
1234- .
: 1239-
,
1242- : 1245-

: 1247-
. : . , . -
,
: 1266- : . , . , , . , XIII . : . . . . 1939- 1969-:
III-,
3.2, 3- :
. .,
, 1, ., 1842: .,
, , 1951, 78, 910, 1112:
., . , , 1971, 1, 3: .,
. , ., 1986:

, -
, : ,
VVI . :
.
,
( ): . . . .
: , 14-

,
:
, , , , ,
:
, . . . :
III-,
3.2, 45- :
. K a r a k h a n y a n G., Ancient Armenian Cupola Memorial, Atti del Quinto Simposio Internazionale di arte Armena, V., 1991.

(. . 1113, ), 1105-:
:
: 1070-
: 1081-
, : 1090 . . -, , ,
. .
: . .
( ), . : . - .
, , ,
,

:
:
. . -
:
. , , ., 1991: .,
, . 2, ., 1785: ., , . 1, , 1912:

, ,
[329, (-

) 379, ],

, ,
( ), (370-): .
:
:
. , 7 , : 344351- .
, 352356- : . , , ,
, , , : -.
358360 , , :
-.

():
,
,

() :
, , . : . , .
: . ,
:
. . ., ., .
, . :

175

. ., . . ,
. . :
:
., . , .
:
. . . , ., ., . , , ,
, , :
. 3 ,
()
( , , ,
,
, ) , :
.
(375),
:
, ,
, :
. - . , ,
, , : . .
:

9 , ,
(1.126),
., . .
:
:
, (1.116) : ., .
-

176

, , , , , , , : . ., .
,
,
,
:
80 .
: : , .
,
:
: . -
,
, ,
, ., .
,

, , , , ,
:
.
. - : V : 200
: (
, 1830-), (1897), , : . - (1908)
, :
,
(
33 ) : -


: . - .,
. ( , , , , ):
:
. . -
2 . 1-
:
III-,
3.3, 1- :
. , .,
1830:
, ., 1984:
. .,
, ., 1889,
325344: ., , ., 1897, 81216, 346352:
., , .
2, ., 1976, 13441405: ., - , ., 1976: ., , , 1977, 5
7: ., . , , 2, 1992, 2846: , . . , , 4, 1993, 165214:
,
, ., 1998, 3537: M i g n e J. P.,
PG, t 2930, P., 185766; C e e r a r d M., Clavis
Patrum Graecorum, v. 2, Br pols-Turnhout, 1974, P.,
140178.

(. . . ), VII
-, , ( ) : VII
. , , :
645- , . . .
, ,
.
:
-,

12.



:

: . . .
.
( ..., 1834, 6):
. ,
, ., 2001:
, , ., 1982:
., VII
, , 1973, 1:

, ,
: . - . XIII . , (XIV
.): 1636-
. - : 1641

:
1658- . - : XVII . . -
, - .
1746-, - (1746) --
:
, .
: . 2-
: .
, - :

: , -

177



,
: , 1501- 1679-
: XVIIXVIII . . . :
XVIII . . - .
, . 8-
:
1884- - .
: 1897-
. - :
1898-
,
: 1981- , :
1990- . - .
, . ,
, , . - :

. - .,
, . 3 ( .), .,
1955: ., , ., 1978; .,
, , ., 1988.

,

:
, :
. ,
,
() , . :
: XIII .,
. (. 1251-): :
. , -
. -

178

: XV .
:
III-,
3.3, 2- :
. ., , ., 1902:
., - , . 1,
., 1940: T h i e r r y J. M., Monuments arm niens
du Vaspurakan, P., 1989.

. , , (
)
1 .: ,
V ., XIV , XV . :
, . . , 1668-
:
,
, . -: 1670- , , XVIII . 30- .

: , 1877-: . . . . ,
1336 ,
, , , 1489- , 1689- :
III-,
3.3, 3- :
. ., , ,
11, 12, ., 190405: ., , , 1978, 1:

,
,
:
. , 936-
. , , , . :
,

,

: . -
,
: 970-
: 989 . - :

XI . , 1062-, ,

, . . . :
, - , - , - . ,
: , , , ,
:
.
, ,

: . : . . 1962-:
III-,
3.4, 1- :
. ,
, ., 1986: ., , , 1952, 35: , . 2, ., 1960: .,
,
., 1960:

, , ,
: 1882
1908-, . : . , 1901- . ,
. , . ,

. , .

: . . ,
. , . ,
. :
:
,

,
, :

XIII (1882) .- , :
.

,
:
.
,
,
. : , ,
.
, : . . :
. . , , -

179


:
. , .
, , ,
:
. :
.- . , . :
.,
-. , , .
, . , . , . , .
: .
. :
1897- . . :

(< . protestans, ), : . . ,
XVI . ., -.
. , ( ), ,
, : . ., . . , (,
, , , , , ):

( ,
, .
): . ,

180

( ),
:
: .

,

: XIX . : . XVIIXVIII ., , XIX .
. , 1846-
. (
, ):
.
,
.
: :
: ,
, : : :
, :

, , : . : , ,
() ,
:
, :
.
. ( -

, -, ) :
,
( ) : .
(),
( , ,
), , ,
, , ,
: . .
, :
.
. .
, ( . 3.16, . 4.12):
, . , , (. 28.19, . 13.13):

(. 1.131, . 1.13):
()
,
( 6.13, . . 1,10, . 1.14):
,
, (.
1.26, 2.7): , , ,
()
( 16, . 5.26): ( )
(. 5.23
32, . 19.7): , , (. 8.44): ,
() , , : (.
16.23, . 25.41, 13.42, . 20.10, 15):
( . 3.8):
,

(

) , , (. 4.1722):

(. 3.25, . 2.2):
()
(. 4.2024) ( ) :
:
, :
: , ( . 4.15, .
3.10, 20.14): ,
,
,

(. 20.715):
(.
21, 22):
(27) .
(39 ):
(
):
,
( ):

, IIV ,
, ,
:
, -
I, II III ., : . : - : .
-,

181

- :
:
, . . ( )
: , , , , , , , : - .
: II . .
,
V . . , V . 80 () : - (412435). ,
-:
, .
, , : - ,
:
, ,
, ,
:

, ,
:
-
, , () : , , , : , , ,
(
): -,
,
:
-

182

,
():

( ) , : , ,
, ,
. , , :
,
:
. ,
,
, : ,
,
, :
-
,
,
: .
,
,
. (405426)
415423- :
, :
. :
, ( )
,
:
. , , ., 1995: , , ., 1997:
- .,
, , 1938: . ., -

, ., 1953, 5564: - .,

, ., 1968, 6373:
.,
(IVV
.), , 1984, 10:

. , : 1031- . , ,
: . . . - ,
:
. .


: . ,
,
( ,
): . . . . .

: 1065-
. . . -
, XIII . ,
:
XII . . . . . . 1113-
.

, , .
. . .
:
1201-
: 1209 . . . .,
1211-
: 1251-
.
. . . - -

:
XIII .
. :
1272- . -
,
. : . . . - . ,
: 1303- 1306-
: 1358
. . . ., : 1386-
. :
XV . . . . .
. . ,
: XV . , : XVII . : 1631-
. . . -
. 30
: 1643-, XVII . ,
, :
,
(164666) . .
. - , ,
. :
1637- . . . .
. , : 1700- . . . .
. :
XVIII . 50
:
XIX . - , -
, - ,
- , -

183

, : 1895-
- : 1946- 1957-
. :
III-,
3.4, 2- :

. , , ., 1982: ,
, ., 1990: .,
, . 2, , 1842:
., , ., 1890: ., ,
, -, 1895: .,
. , ,
23, 1912, 2, 1912: .,
, , 1963, 911:

,
, :
XIII . (
VVI . , ): ,
- , , . , . , .,
, (
1270- . ): -.
:
,
XIIXIII .
, , :
III-,
3.4, 34- :
. ., , ,
1895: , . 5, ., 1982:
.,

184

, ., 1992: ,
, (.), ., 1992, 1:


,
1983-, : . :
, , , :
, 1923-

, . . :

: ( ) . . : 1933-
. .
( ): . . (1938
1951, 195161- . ):
1983- .
.
(, ,
) :
. . , 1935-, (

. ):
. - . 1938-,
1948-:
. 40 , .
. 911 : :
, . : 1928- .
. , 1931-

.
: ., :
:
. - ( , .
198387- 1995-,
. . ):
. - . (1983-):
III-,
3.4, 5- :

,
XIX .: .
:
[, , ( ), , ] .
,
: XII . .
: , : 1675- 1828 . , :
. 1673-
:
1936- . ,
. - :
XVIII . .
, 1850- . .
: . XIX . :
1842- .
: XIX .
. 15- : . .
XX . .
: 1903- . - . -: . (191418) . (191922) -

: 1922
. : 195456- (-) . , (195594-
):
. - :
. , . :
: . . .
: XIX .
, 1920- . . .

:
.
. , : 1980- 5
. : 1990- -
. : 1994-
. - ( ), .
, :

: .
:
. - . (1968-):
III-,
3.4, 6- :

, : ,
: . ,
, ,

,
: : . .

185



, , ( ):
. - , , . . ,
: . - .
, -
, ,
:
. . , . . :

186

. .
, , ,
( .
,
):
() (
) .
: .
. . . ,
:
. - . :
. . . 1-
7- :
. ., , .,
1992: ., , 6
., , 1999:

.
, XI (),
100110-
: ,
( ) , 1-
(32,65 )
: : ,
, . , , : , ,
2-
. , . : 1013-
(4 - ), . ,
. . :
. . . . XI . (
1046- ):
190506-, . . . . - ,
- -

: . : 1918-, . , .
, : (. 2,26 )
. : . .
: : ( ,
)
,
:
, , . :
III-,
3.5, 1- :
. ,
, ., 2000:
., , .,
1963: , . 1, ., 1966:
.,
, ., 1971: .,
: , ., 1984: ., , ., 1992: ., , ., 1939; ., , ., 1951; S t r z y g o w s k i J.,
Die Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918;
C u n e o P., Architettura armena dal quarto al diciannovesimo secolo, Roma, 1988.

187

(
, 19.2.1820, .
9.1.1882, . ), , , , , : . (182833),
(183338): 1838- : 1841- , .
,
, .
:

.
, , ,
, , .
.
,
, , ( ):

, ,

: . V- . V- . 1-
:
, , ,
, , ,

(1849, 1852): (1851) . , ., . . :
(,
1887, 1, 1889, 2, 3),

188

, , . , :
.
:


,
(. 1, 1849) (. 2, 1852): ,

( 480-) :
. . , .
:

(1854),
.
, .
: ., .
(1864):
. , ,
:
. .
:
... (1873)
. , . :
(1897): 1877-, . ,
.
,
(1891, . 1893) -

: ,
:
. .,
, ., 1912: , , ., 1932:
, , 1931, 12:

, ,
, [ , 1913, . (
) 7.3.1990, . , . ], .
1961-: (),
(), () : 192732-
,
: 1932-
, 1935- : . .
,
, :
.
. ,

: 194144- :
, , : 195356- -
, 195761- , 1955-
:
.
.
( . , , , ), . , . , . :
. . ,
.
: -


,
II-, .
, , :
.
, .,
., ., .,
:

. (1977),
(1978) (1979),
1997- :
. , , 1971: ,
, 1972: , , 1974:

,
XIX 2 , :
, . : , :

, 1866-, , . :
,
: 1877- . - (
): 1870- . :
(): 1883-
, ( ):
1884- , 1886- . : 1905- . . : 191112 .

189


(9 ) : ,
, , , , ,
, , , : .
, . , . (191621- ) .: 1921, ,
:

, 1869- ( ), .
,
(188591- ) . ( ), . , . :
: (3 ), :
1875- ( . ),
:
1878- . :
1879- :
1884- , 1886- :
1896- 1905: 191112 .
. :
, ,
, , , , , . (. ), ,
. , , :
: .
:
, , :
: . , . , . , . , .

190

.:
: 1921- :
.
, ., 1879:
., , ., 1970:

,
(. 301, ), , :
, : . .
. , . :
, :
, - :
. : .
- ( . ) :
. . -
. , . :

, :
: -

,
(
..., ..., ...) :
.
: .
-
, .,
: - -

-. ,
, : . :
. ., ,
, ,
. : . - :
. . :
. ,
-, .
:

. : -
,
.: -, ,
: - XIXII
:
( ) :
. , (. . ), ., 1965:
,
(. .), ., 1971:
, (. .
), ., 1981: .,
515- ., .,
1985: .,

, ., 1991: A r e v a t y a n A., Le genre du
Karoz (sermon melodis ) dans le chant sacr arm nien,
Revue des tudes arm niennes, 24, 1993.


: 1991- . 11, ,
. :
., ., ., . : , , :
, -

(
, , , , ) : , ,
, , ,
:

: 1993- -
: .

16 (1991
1996), 1- (1997), ., ., ., ., .
( 53 ):
. . :
,
:
,
: X .:
949
. - :

1140-
. -, , XIIXIII . , ,
: 121638- . - . ( 1240-
22- ): ,

700 : , , , :
,
. : ,
. (, , -

191

),
: :
: .
,
, , .
.
:
.
( )

,
: .

, (
) - ,
:
. :
1261-,
- 1266-: - (,
): . -
. ,
:
1261- ()
-
. -: 12711301- . . :
1400- . . -

192

: 1417-
,
:
1441- . - :
1462-
- .
: 146780- .. , , :
1487-

: . .
1493- .,
1507- : 1546-
. - , 1551- :
160620- . - , , ,
:
162833- : 1653- .
, : 1659 . -
: 1675-
,
: 1689 . -
: 1699- . - XVII
XVIII . .
: 1702-
-: . .
. . :
1762- . - XVIII . 2- . : 1778- -

: 1781 : 1783- . -
.

.

. :
1813- . : 1815- . ()
: 1836-

. - : 1898- . - . : 1907 . -
: 1923- . . . : .
1988-: 1992- . . -
. , 199398 :
III-,
3.5, 23- :
. , , ., 1982: - ., , ,
1868: .,
, 1, ,1842: ., , , 1895: .,
, ., 1953: .,
, ., 1981: , .
5, ., 1985: ., , ., 1987:
H a s r a t i a n M . , T h i e r r y J. M., Le couvent de
Ganjasar, Revue des tudes arm niennes, t. XV, 1981;
U l u b a b i a n B., H a s r a t i a n M., Gandzasar, Milano, 1987 (Documenti di architettura armena, 17).

,
, - : 1982- . 11-:
,
.
: . : - , ,
:

13.

. .
, ,
, , . ,
, , , ., , , , , , ,
, . :
.
,
. , :
. ,
:
. , 1300-, :
. : . , .
:
-
,
, :
1747- .
. , . , . , 1735- () .
:
.
: - 1621- . , 1765 1749- :
, ( ), :

, , ,
, : (XIII

193

.):
1760- , 1788- , 1795- :
,
- ( 1000
): , , , , , :
(1448), 83x53 :
, , : 170416- . ,
(163355) (1751),
. :
,
, , , , .
, :
- . , :

, . :
III-,
3.6, 13- :

. (), , 1984:

,


: - - : , - : -
24 . 1. ,
, : 2.

194

: 3.
: 4.

:
. , , ,
XXI .: ,
XXIV .:
( XIV
. ) - (, ., . 4068 .
. 79, 1241 ., -):
, ,

: . - ,

: -
(X .), (XII .), (XIII .),
(XIII .), , - XV . : , : -
, . . (
,
): . : - . 7785, XIV
., , . 3503, 1394 ., , .
5521, XV ., ,
, .
231, XIII . :
. .,
, ,

10, 1971: , (. .), ., 1981: ., 515- ., ., 1985:


., , .,1985, 146197:
, (. .), ., 1987:
.,
, ., 1991:
, , , 1992, 23:

,
,
: . , , : . ,
:
- , ,
. ,
- ,
,
, (30.37
42): .
(4.25):
( 7.812),
( 14.1522)
: .,
, (17.210).
, ,
: ,
- ()
(
21.69) - , , , :
- (.
27.32):
XII . . -: 1184 III (1173
1193) .
-
: -

, .
: XII . , , -:
- ,
: ,
,
, ,
:
- , , ,
:
-, ,
1012 - :
III-,
3.7, 15- :
. ., , .,
1992:
. .

, ,

, , :
,
:
-,
:
-,
, , : V . :
,
(897898) :
(898929) ,
: -

(115398): . (130722) ,
-

195


(12931307)
, 1307- 1316- : XIV
. , -
(134851)
, ,
. ,

, XVIIXVIII . .
,
: . XII . ,
.: , , -,
, .

:

, . (, .
3, 3, ): -
. ,

. . :

. .,
, ,
1980, 3, 189202:
-

, 1.
() , , , -:
2. . ( ) , -

196

. . : , :

-: . X . (,
, ), -
. : XI . . .
, ,
( ), XIIXIII .
( ,
, , , , ,
, ):
- ( ,
, , , , .
): .

. -:
- . (,
, ): -
, , , : -
, ,
. , :
.,
.
,
,
(
): -
. (, . ,
): -
. 12 (,
, , , ): XVIIXVIII .
-

(
. , . , ):
III-,
3.8, 12- :
. .,
, [.] 1, ., 1942:
., , ., 1992:
. ., , ., 1952.

[17.12.1867, .
( ) 21.6.1952, ()],
1943- ( 1945-), , , , , , ,
, : . -
(1897, ):
- ()
(1921),
.
.
(1902): .

: 1889- ( )
: (1890), , , (189296): 1897-
, 1898 : 190001- , 1901
1904- , 190506,
191517- ,
190708, 191819-
: 190814- .

1918-
: 1919- -
, (. ) : 1925- :
192733- ,
193843- - : 1917- . .
, 193438- :
,
,
.
,
.
: . . , . -. (1945- 16),
.
: . .,
. ,

.

, :
. . , .
:

, , ,
, , , , ,
.
: 1892- . . .
: . .
: 1917- . :

197

.
- .
. (1899),
(1899), (1914), (1930) :

:

(1913), (1913, ., 1948, .),
( , 1,2, 1921, 1922),

:
. -

(192843, 2 ., 1969, - .):
XIIIXV .
: ,

,
( ), .,
. , .
. :
. . .
. (, , ), . . : ,

,
( ...,
.3) : .
:
(1909),
., -

198

(1912),
(1946): .
:
(1932) (1937) ,
: 1935-
:
. . , ,
, , , (
, 1913,
,1930, , . 14,
193551, .1,2, 1983, 1987, -
,
1949, ,
1947,
),
. ,
., ., ., .,
. :
. :
():
. . , 1250-
. 459
( , .1, 1951, ,
) ., ., ., . :

: . .

( ,

, ,
):
. ., . ,
, [1948]: ., , , 1952, 7: ., , , 1952, 7: ., , , 1962, 68: ., , , 1968, 1:
., . , , 1979, 5:

[ , 27.8.1932, ()
29.6.1999, ], 1995- 4-:
: .

,


(194652):
1949-
, 1952 ,
,

: . 1955- . : , 1956- : 195759- ( . )
(. 1965, .,
) , : 1960-
:

. , . () . : 1965-
()

,

: II
(196365) (1968):
-
, 1968- .
,
1975- ()
: , ,

, , , : 1963-
,
1964- , 1973-
: 197173- ( ) , 1973
1977- . :
197677-

: 1977- 2-, ,
, 1983-
:

-., .
. : .
,
. ,
(1977- ), . , -

199

-. ,
- : . , .

: . : 1988- . 7-

, :
1992- . :
1995- . . .
,
,
, .

, ,
, ., . :

:
1996- 4 8 ,
. :
1997- ., 80- , , :

120-: - . .
,
. . ,
. . :

.
. , .

200

, .

, . :
. . , . . : . 1700-
,
, 1997- 7- .
:
., ., ., ., . ., .,
., . :
. . -
:
. , , 1968: ,
, 1970: , , 1971: , , 1974: , , 1985:
, , 1990:
, , 1991: , , 1993: , . , 1995:

[ , . 21.8.1951, . ( )],
1999- : 1999- .
4-:
: .

:
196571-
. :

,

: 1972-
:
.
- : 1975-


.
: 1979- : 1980- , 1983- : 1983- .
, 1992-
: 1990- . . .

, . ,
56 .
. : 1992-
, -. :
1990- : 1995- .
.
.

- ( ): 1998-

:
.
, .
, , .
,
: 1999- - . . ,

:
2000- . 1424- : , . : 2000- . 2831-


-
. . -
.
: (2000, . 11)
II
, . :
,

:
.
, , ,
,
, , :
, ,
: (2000- . 24),
II- ,

:

. , . ,
. , . . , . ,
. ,
. , , . :
. :
.
(2001- ) 150 :

201

.
1700 . , , : 2000- 26-

.
, 2001- 23-
:
1700- 2000- . 31- . :
2000- , - : 2000-
. .

:
:
.
,
:
: : ,
2000, . :

, , ,
: . 15
, , , :

(-)

202

,
(. 19.3334): ., : , . 33- ,
: 301-,
.
, .
: ,
, . - , ,
: . . 500
, ,
-, : . - : . . : -
1687-
:
III-,
3.8, 3- :
. .

, , -, :
IV . , . :
(
): IV . . : . : VIII . 1-
-
-.
, : , 841 . ,
-: X . ,
, -,
: 926- ., , ,
( )
: , XIII . - .
:

- . . 1181- . : XII . . ,
, : 1190- : XIII . , : 1213-

: 1215-,
, - : ,

, , . ,
: (, , ) : . 1219-
: 121525- . , , : -. -.
,

: 1217- ( , ) , :
XIII . 40- .
-


.
:
125758-
. ,
:
,
:
XIII . .
, , ,
:
, . XVIII . : 1260- .,
: 1258- .

:

. : XIII -
:
:
. XIII . .
,
, 1279-
:
(
- ), :
123050- -
,


(. ): .
, ,
: 1283-
.
. : . , ,

: , : 1288- - -

203

. ,

,
: -
.
- :
- .
1291- :
1387- , .,
1287-
: XV . , : XV .
- . 1459
:
XV . . : 1603- -
,
- , 1605
: 163575- -
, 1655- : 1679- 4- . ,
: 1684- .
,
,
. :
1687- . , : , ,
,
: -
: 1698- -
: : -
( ) 1708- . -

204

: 1715- -
. : 173339- : XVIIIXIX
. . , , , ,
, ,
: 1834-
: 1840- 2-
- :


: 1868 :


1870- . - : 1932 . - . ,
, , 5
140 2 ,
XIII .
(1967- ):
.
(1958, . . ),
1960- , 1968-
. ,
: 1978- ,
, (.
. ): .
, - .
, ,
,
: 1987- : - ( . ) :
III-,
3.8, 46- :

. ,
, ., 1996: ., , -, 1871:
., , , 1873: .,
, 1, , 1928, 2, , 1944: ., , , 1988: .., , ., 1948; S a h i n i a n A.,
M a n o u k i a n A., A s l a n i a n A., Gheg(h)ard, Milano, 1973 (Documenti di architettura armena, 6).

:

1996- 30-
:
. :
:
. - .
, -.
. : XV . , 1513-

,

. :
(IV
IX ), (IX .),
(IXXIII .): .-
., ., ., . , ., ., . ,
. , . ,
, .: .

:
:
:
:
. - .
(2000-):
IV-,
4.1, 1- , XVII, 17.5:

.
.,

, , 8, 1967: .,
( ), , 1998, 23:

,
(. . . 303, ),
IIIIV , , : : .
(284305) . :
, , .
. : ,
,
,
, :

. - . ,
. -
, : . - :
, . .
:
:
. .
. : . .
:

2-
:
IV-,
4.1, 2- :
. , ., 1994: ., , ., 1997:

, , (.. 795),
792-: -

205

: . . : .
:
. . -
:

[. . 897,
,
( . )], 877-: : . .
: . .,
, .
. : 885-
( ): - , 890- ,

:
. . .

,
: 894- . -
:
. . -
:
. ,
, ., 1985: , ,
., 1996: ,
, ., 1986: ., , .1, , 1912:

,
( , 5.7.1813, . 6.12. 1882, ), 1866-,
2-:
: .
:
1835- ,
1841- . -

206

, 1848- : 1844-
, 1858- . 17- . : .
: 1860-
21-
: 1861-
:
1866-
27-
. ,
, -

, :
. . . 1867- (
), 1873- : 1874- ,
( ): , , : 1879- .
:
. .
, 187374- . - . . ,
. . , : . - 25
: . . .


. : ., .
.
, :
, , . : 187778- -. , : .
.
, ,
. ,
: , . -,
, :
. . -
:
. ., , -, 1899: ., , .3, 2, , 1961:

,
(28.8.1847, 8.5.1930, , ), 1911-:
: (186568): 1872-, 1882-: 1874 : 1875- : 1877- .
, 1878-
, 1881- , ,
: 1886-
: 1894- : .
. , :

, .
,
: . . .

, :
1907- . :
. . . . : 1912-, . -
.

( ),

. : .
, ,


, .

. II
: 1918-
.
: . :
. . -
:

(2.12. 1868,
9.5.1954, ,
), 1945-: :
(187989), ( )
(188994): 1889- ,
1913- . : 1915-
.
,

207

1916- : 1916- 17 . : 1917-


: 192227-
, 1927- : 1938-

1941- : 1941-
. . ,
1945- : .
-
-

:

, , , ,
, , . , . : . .
, . . : 194648- :
1945- .

. , 1945-
. 25- -,
- .
: 1947- 20-
:
1947-
. . ,

. :

208

. . -
:
. , , 1918:
. ., , ., 1994:
(19381955
.), 6. , ., 1999:

, , [ 104345, . (
)
111315, ,
], , :
: ,
, :
,
: . . , 50 . ,
: XI
. : . .
, ,
:

: . . , ( )
: , . ,
,
:

., , ., . :
. -
: , , . , , : , ,
:

-
:
, . -
30-:

, ,
(1246/47, 1301), , , ,
, - :

, 125657- ,
,
., . . :
. :
, :
1267- : 1295- , ,

:
, 1288- . . :

,
, ,
(
, ..., ):
. - :
: . .
,
.

. : , , , :
. ., , ., 1885: , , ., 1901:
., , ., 1932:

14.

.,


(VXV .), ., 1954: ., - , ., 1962: ., , ,
7, 1964: .,
, , 9, 1969:

, : ., . . :

: II
. (1866)

: . -
1869- 25-,
1874- . 28-, . 30-, 60 :
6- ( .
. ) 3-
: 1882-, , .
:
. .:
. . ( ):

1416 : XX .
.. 230 20 : .
,
:
,
, ( 50
. ): ,
.
: . -

209

. ,
. , .
, . ,
. , . , . ,
. -, . , . :


: . -
:

: . , . , . , . , . , . : . - . : 1888- : :
,
, . ,
(., .,
.), , ,
, . , . , :
( ), (), . , , .
, , , , , , . , , .
: , ,
.
. . : .- . , . , .
, , . , . , , . , . , . , . , . , . () : -

210

. - :
. .
, , ., ., . . , : 50 . :
XIX . XX .
. - :
, , . ,
. -, . - : . -
, , -. ,
: . , . , . , . , . ., .
, ., . , .
, . , . , . , . , . ., . , , . .,
. , . , . , ., -.
. , . , . , . , . , . , . - ()
.: . - .
.
. . 1903- 12- , . , 1918-
:
1917- . .
, , .
21-
: 191920-
. . :
1919-
. . ., . : . .
. :

. - (
) : (45 .
) . : 1945- .
1-
, ,
, .
- : 1995- . - : 199697-


- ():
199798 . . . - : - . .
:
:
,
: 100:
. : (2000):
. :

. . (2000-):
IV-,
4.1, 3- :
. ., . , -, 1899: ., , . 3, , 1927:
., , , 1997, 89:

. , :

(), : -.
: 1924- . 1-,

-
:
6 , -. 3 :
67
34 : 193845- :
11 5 :
. 4
. (.
), . (),
. (),
. ( ):
: , ., ., ., . : : ,

: -
:
. , . , . (
), . (
), , ,
, , :
. .

, :

,
1991-, : . - :
(, , , , , ), : . .
: -

211

, 1980- ,
1980- . . ( ) :

:
1984- .
:
. : 1984 . ( ):
, .
: 10 (, , , ,
, ) , , . :
1998-
.-
( ,
. ):
. :

, . : 1999-
: ,
( 5 ) :
. - . (1991-):
IV-,
4.1, 4- :

212

. , , , 1995:

,

,
, :
,
, . :
. . , -
. ,
,

(. 26.28):
() .

:
.
.


,
( 29.40, 15.510):
:
. .

,
:
,
,
, ,
:
. . , (. 2.89): ,
. -: .

,
, ,
:

,
. - :

. ( ) ,
. - ...
, (3.3): . , , , ,
,
(3.45): , :
,
,
:
, ,
: ,
(. 3.15),
: (13.14)
(5.9):

, ,
: .

, :
, . .- VII . ,
VIII .
:
VXIII .


(, ): . .
, .

, , ,
, .,
. , -., -.
. :
, . (471489), (483490)

: ,
, ., . , , , . , , :
.


:
:
( , , ),
553- . : . .
, , ., -., -. . : () . :
. .-
. , . , . .
-, . , . -, . , . , .
, . :

213

. .- ( 1288-)
:
1901-, , 1994- . ,
1955- . (. . ), :

, :
,


(
):
1291-:
(122384)

: . -
. (127379),
,
: 1282-
.
:
( ):
, ,
. - , .
, ,
, :

, .
:
.
1- (128284, ) ,
, ,
, , , , , , , : , . -

214

20-
: 78 ( ,
):
(6.2.1284)
: . - ( 1338)
., -. .
. 360
: . :
. . . .
, 1363-: , 1384-:

(
):
. .
: (universitas)
: . -
: ,
7 , , : ,
, , (trivium): , ,
,
(quadrivium) : , , , :
: . -
. ,
-

:
, :
, ,
, ,
: : , , , ,
, , : . - , ,
:
,
:
: . -
(), , . , . .
,
: . -
: 128284- :
. . : . -

(
):
. . ,
. , :
:
: ,
: ,
:
. -

,
, , : , . . .
.
: . . .
.
( ): : . - , , , : . . . :
( , ,
) ( ): . -
-., . .
: , .
, , ,
:
, . , , , , ,
: . -
, , , , , ,
, , (),
, ,
, , , , , ,
,
:

215

. . . :
. :
,
,
, , , ,
:
IV-,
4.1, 5- :

. ., , , 1969:
., , .,
1983: . , .,

, ., 1984: .,

(XIIIXIV .), ., 1973: ., (, , ), ., 1983:

,

: . .
. .
. ( , ),
(301303, 484- XVII .), . , , . (306353)
462-
, , , : -
, , 4 -
.
, : .

216

. (478490):
.
.
,

( ):
- , (, , , 12- 16-),
,
X ,
:
. ( , VVI .):
,
VI . ( . ): VII . -,
,
, . . :
IV-,
4.1, 6- :
. , , .,
1986: , , ., 1986: .,

, . 3, , 1944: .,
, [.] 1, 2, ., 1942, 1948: .,
, .,1993: . ., IVXIV ., ., 1961; S t r z y g o w s k i J., Die Baukunst der Armenier und Europa, Wien,
1918; K h a t c h a t r i a n A., LArchitecture Arm nienne du IVe au VIe si cle, P., 1971; H a s r a t i a n M., La
coupole dans larchitecture arm nienne aux IVeVe
si cle, Atti del Quinto Simposio Internazionale di Arte
Armena 1988, V., 1992.

, ,
[
400, . ( ) 478, . ( )],
461-: : - :
, : 462-
. -


:
. :
. . : ,

:
468-
: ,
, , 471- , . :
. - : , , . : .
. :
. . -
:
. , . , ., 1982:
., , . 1, .,
1784: .,
, ., 1991:

, :
, ,
:
. . X . , :
, () :
. - -, :
.:
- .
931936-, ,
(.

X .):

.
: , : : - . . , //
: 999- - -
, . : 1008- , 22 . : 1309- .
: 1604- . : 1691- - ,


. : , .
, .
:
- XXVI .
: 1875-
.
, 1307- , 1691-
: . 196570-:
IV-,
4.2, 1- :
. ,
, ., 1986: ., ,
., 1893: ., .
, , 16, ., 1916:
., , ., 1960: , . 3, .,
1967: ., , , 1976, 7:
, . 13, ., 1916.

[< .
()
~
, , ], () : . . . III

217

. .
, , .
, , . . , , , : .
., . . , , :
. ., , . , . ,
. :
.
[ , (), ], , , : :
, , , ,
,
- : , , ,
(
) () ,
:
.
.

,
:
: . :

. : . ,
, ,

218


.
: , , , , . , :
( ) , ,
: ,
:
, ,
. :
,
.
, . : () , . : (
) (
),

, :
,
: ( ):
.

,
, , , :
. ,
: . ,
, ,
, : ,

:

.
,
:
. ,
(II .), (II
.), (IIIII .) .:
- . . , , .
, ,
,
. ,
. . : , , , . : . ,
,
(
): 1945- III .
44 :
- III .,
:
IVV .: ,
( ), ,

( ) ,
:
:
, -

- -
:
,
:
. - ., , , 1938:
- .,
, ., 1968:
., , ., 1960;
H a r n a c k A., Geschichte der altchristlichen Literatur
bis Eusebius, Erster Teil, berlieferung und Bestand,
Lpz., 1893; D o r e s s e J., The Secret Books of the
Egyptian Gnostics, L., 1960.

,
(. 1156 1155, . ), XII . (),
(), ()
():
,
()

, , . ,
. :

, , . ,
. :
, ,
,
,
:
. ,
,
, , , 1156- . 28- ( 1136 1155- 28-): :
, :
: :
:
:
- , 5 :

219

. -

3- . :

. , , , 1730:
., ..., . 12, .,
1815, 114115: ., , . 3, ., 1786, 49: ., , . 1, , 1912, 139697:
-

, ,
,
: ., .
. : 1188-, ,
: , (1213) .:
XIII . . -
:
119196-

. .
(. ):
, : 1197-, ,

-
, , , , , : 11971203- .
. , (. ), , , . : XIII . . , . . ,
. .
-, (1213):

220

1231-
- -.
.
,
:
123741-, . ,
.
,

: ,
, - , .
: ( 1241-) ., ,

. 1. . ,
2. , 3. . , 4. . , 5. , 6. -

-
: 1254-, , ,
. :
. XIII . ., .
. :
. ,

. , , : - (., .), ,
, , , , :
, - : -
,
:
XIII . . , , ,
, , , :
124250- ., , 40 .
. , XIV .
: 1260- .
. : 1291- ,
- ,

:
.
( ): - -- XIV .
. :
- , , .
. ,
(. 1935- ):
. , , 1291- : XIII .
. , , ,
:
XIVXVI . - XVII
.: XIX . :

1890- .


. : 1937- . , 1939- . , 195766- . . : 1958-
, 1972-
- , 1978-
:
IV-,
4.2, 23- :
. , , ., 1982: ., -, , 10, ., 1903:
., , , 1959, 57:
., , ,
1972, 8: , . 6, .,
1977: Goshavank, Milano, 1974 (Documenti di architettura armena, 7).

, ,
XIIIXIV .
, : ():
(XIVXV .) ,
:
,
., .
, : :
(
) () :
(XIV .) , . , , , ,
: ,
,
, :
. .,
. , ., 1993, 1820, 210:

221


,

,
, : .
, -
: . -
. ,
, :
:
,
: (1289)
. -
, (1316) ( ): . . , .
: XIII . 2-
, , , , , ,
: . .
. (XIV . ):
. - 1263- ,
: . -
1270- (. 345,
, ), 1284-
- (. 196,
, , ), 128488-
- (. 195, ) 130304- (.
182, ):
IV-,
4.2, 4- :

. ., , ., 1885: ., , ., 1957:

, ,

(
, ):
: VII . ,
- :
, IX .

222

, : .
XIIXIV .:
, ,
: .
, 124146-
:
: - , , .
, ( . . ):
,
1246- :
XV . . . , : 1717- - .

: 1723-
- :
XIX . - . ,
,

: 1868-
, , . :
IV-,
4.2, 5- :
. , , ., 1983: ., , , 1895: , . 5, ., 1982: .,
, ., 1992:

, ,
(239325/326), 302-,
: , ( ,
,
):
(. -

, ) (.
):
( ) .
:
: ( , ,
) : , , : 276-,
,
. : 287- ,
,

: ,
(
. ), :
, ,
,
. ,
,
:

.
( ., . , ):
(12 )
.
. , ,
, : . : .
: . : . : .

: .
: .
: . : . : .
: . :
-



:
:
12
: . , 12
, ,

,
: , ,
:
: :


:

( )
,
: - 287-

( ):
,
14 : ,
:
,

:

, . ,
:
301 ( 9 ), . . 37 (
, ):

,
,

223

: ( ) ,
, :
(
)
, , : :
, (
)
: , , :
, , :

.
, , ,

301- , , .
:
, . , : , .

,

. : . : . .
. ,
. ,
. -

224

:
, , , , ,
, , ,
. , , :
.
.
() , . :
. . 302- 16
.
,
:
,
,

:
, . -: ,
, , , , .

. :
. . ,
, , . :
( , )
. ,
(
, .
), . ( ) , ,
(
) ,

:
( )
: , .
,
, :
. . :

: , .
, : 303- . 6-
, ,
, :
: , .
. . .
. : . : 303- . .,
, ,
, . ( ) ( ),
,
:
303- . 15-, ( ): . - ,

( . ,
. ): . -
:

15.

. .

. :
(
), ,
, , .
: , ,
. .
. .
:
. .
, . : ,
.
,

: . .
,
, . :
. .
, , . , , , ,
:

: .
. . :
, :
. - 23 . , :

225

(325)

: . - -, . :
. .
,
,
( ) :
, :
. -

: . -
, .
., ,
:

. - :
XIIIXIV .
(. ,
) ,
,
,
,
:
, . -
, : ,
, ,
.
, , :
-, ,
, :

, , . - -

226

: . , . VIII .
: . - .
:
. - ,
: .
. .

( 30-): 2000- . 11-,

II
. - ,
.
:
. -
V -
, : ( . , . , . , .
, , . , .
, . ) . , ,
(
. -),
, :
. -
: , , 5 (
)
: (153084) ,
. :

. - , -

:
- . -, , .
- , ,
. . , ,
, ,
: . -
,
, ,
:

. - :
. . -
:
,
( ), :
,
, , , : . -
:

, . - : . , , , . -
:
. . :
. ., . , (
30-): . . - .
( ), (
),
(
), .

. .
- :
. . -
:
IV-,
4.3, 14- 4.4, 1- :

.
, ,
., 1983: , , ., 1997: - ., , ., 1975: .,
., , ,
1995, 5: ., ,
., 1997: ., , . , 2000:

, :
(
) (. . 1105, , ),
1066-:
: , .
XIII . :
:
(1059):
, :
: . . .

:
(106672), : 1076- . ( ): . . . (1066
1072), (1074 1085), (1099): : .
. ,
:
(1099) :
. -
, 1102-
:

227

,
.

. . .
: . .
,
, :

( )
( ): . . : , : : . . :
. . -
:
IV-,
4.4, 2- :

. ., , . 2,
., 1785, 989996: ., , ., 1901:

( 1093, , 1166, ), 1113-: :


, , : ,
,
: . : . -
, ( ): . -

228

. .
1113- . ,
. .
. : .
1116- , 1149- : . .
.
: XII . 2030- . . .
II . :
.
: 1137- .
. . . : . II, II III : 113941-
( ) . : . - .
,
: . - . , ,
: . . .

( )
,
. . ,
. ,
. : (1165) .
I
, :
. . : , : -

, : : . - ,
: . .
:


,
: , ,
. , :
,
XIX . .
., :
. . -
( ):
. ., , . 1, ,
1912: ., , ., 1989: .,
- , ,
1999, 3:

, (. .
. ), VIIVIII , : () : . ,
,
: . - , , ,
:
. . : , , . ,


: . : . . :
,
, , (
. , ,
),
: . , . . (
)
() : . -
( ) (
): , . . (
) :
: , : , :
. ., ,
.,1873: ., ( ), , 1931: .,
- , , 1968,
3:

( 1123/251193, ), 1173-:
( ): ,
:
, : ,
: . , ,

: 1165
1173- -. . -

229

, . : - . , 1178-
: .
- ,
, , ,

: . .,
. ,

,
( ),

. :
. . . . , . , . -
,
-.
: .
. .
, , . I-, . III
, ()
III : . . . I-
,
: 1178-
,
,
:

230


,
:
:
. ., ., . .
( 7),
, , .
: :
. .
,


: , . .
-. , :


:
-, -,
:
. . -
:
. (. . ), ., 1972:
. , , ., 1991: ., , . 1,
, 1912: ., , , 1964, 12, 1965, 1, 510, 1966, 2
4: ., ., . 4, ., 1970:

, ,
[ 1576, .
( ) 22.9.1643,
. ],
, (160943): .
() . ,
, -


(): 1590- .
( 1597-):
.
.
15971600-,
. () :

(XVII . ) , , 160003-
, -
( , . 124):
1602- :
1603- ,
: 1604 . . . , ,

(1605): 1606-
:
160708- . , : 1608- () , 1609- ,
. :
(160943):
.
, , . , , , :
, , ,
: .
. :
. . , , : XVII . .
(),
, ,
, :
, ,

: .

.
XVII . . , . : ,

40- ,
: :
. - .
. , , . :
. . , , ,
, ,
,
:
( .
, .
175): ,
( ): . -
. 163440- (
.
):
10181539- . : 15951634- ,
. : . . 15901640- ,
.
:
-.
, XVI .
XVII . 1-
:

231

. , (... ):
, ,
, ,
(
),
() .
, ,
:
. . , :
,
. : ,
, , :
. .
. ., .
, . :
,
. , , . , ,
:
. , :
:

(186667) (1907): 1915-
. :

. ,
, , 1929: . .,
XIVXVIII , ., 1984: .,

232

( ), , 1971: .,
(16061922), , 1971: ., , . 2,
, 1914:

(. . 1194,
),
1193-:
, :
: . - : -.
(, ) , . : ., . : . . ,
- : , ,
, , ( ):
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914: , , ., 1982:

(. . 1203,
, ), 1194-:
:
: ,
:
:
, , , : 1173- .
: - ,
-

:
, , , 1195
( ): . - .
() VI-, . III , . : 1197- .
:
. . ,

,
. :
. 1198-
. 6- . . . ., . - : . - . 1197-
,
: . -
, 140 :
. . -
:
. , , ., 1982: ., , .,
1885: ., , .1, , 1912:
, - 1382, , 1981:

, ,
, , , , (. . 1307), 1293-:
:


: () :
: . - . (1293),

(1292) ( ): 1296- . . .
.
- :
,
,
. :
, , ,
30-
: . , ,
: . - (XIV . ):
,
:
. . ,
,

:
,
: . -,
, ,
:
. . -
:

233

. .,
, . 1, .,
1901: .,
, . 2, ,
1914: ,
- 1382,
, 1981:
-

(. .
1418), 1411-:
: . - . .
: 1417- , , . - , . , 1418- : ,
. . , ,
, :
. . -
:
. , , ., 1990: ., , .3, ., 1786: ., , . 2, , 1914:

(. . .
), 143941: :
: . , 1443-
,
: . - . ,
:
1441-
( -
1441), .
: . -
: :

234

. . -
:
. ., , . 2, ,
1914:
.

,
(. . 1465, ), 1443-: : 1448- . - :
. .
, :

:
.
1443-,
, .
-: , . ,

,
:
1460-


. - : 1461-
. . :
. . -
:

(. .
1545), 1536-:
: .
- . :
. . - :
(. .
, 1590), 1576-: : 1557- ,
: . - , -


,
.
: 1584-, , . .
:
. . - :
. , , ., 1990: ., , . 3, ., 1786: ., , . 2, , 1914:

, , , [1349, (
) . 27.5.1425, ], ,
, , , , , :
. :
(136167): 136777-
: 137886-
, 138688- : 1388-
, , 1406-
. : 1408 (1410- ):
, , ., : , , , , :
:
. . , , , , . :
1422- , 1386
1422- . :
. - : ,

,

:
:
. . 70 : 1391- , 13991400- , 140406-
(, . 1520, 1521):
-,
13861422-
. : . .
: , (, . 1520, 1521, 3714)
:
. .
: , , : ,
- -
:
.
:
. (, .
8366, 4011 5328): . . ( ), ,
---
, :
IV-,
4.4, 3- :
. ., , ., 1901:
., , . 2, , 1914: ., ., . 4, ., 1970: .,
, , 1971, 414418: ., ,
., 1992: ., .,
, ., 2000:

,
(. . . ), XIII , , : : : . .
-

235


: ,
,
:
. - :
: ,

: XIII . - : : ,
( 1309-)
. : 1269-
( 145):

. ., , ., 1885: ., , , 1990:

,
(
9901058), , , , : :
, . :

, : 1045- .

- ,
. , . : .
, 1048 .
: ..- .
: ..., , , ,
, ,
, -

236

, : .
,
.
:
...
, , :
-, , , ,
: . ( .
, . , . ): ..- . (. 1910):
. [. ., (9851058 .).
, 1987], (. , 1868), ()
: 1016 , 116-
.
: ,

,
:

. . , , , , ,
: ..-
, ,

, ,
(-

, , ),
(, , , ):
, ()
()
:
...,
,
:
,
: . .
:
..-
, , ,
, :
... : ,
:
,
..-
,
:
..- :
..-
( ):
IV-,
4.4, 4- :
. .,
, .,
1912: ., , ., 1975: ., , , 1995, 14:


, , [330, () 390, ], , ,
( ): .
, , ,
(352358):
, , , : 358- , () . ,
-.
:

() ,
55 : . .
361- 362- ,
371- , 374 :
. :
379-
. : -
381-
. : , ,
: .
:
. . 45 , 237 , : ., . ,
5- , 9- : . ,
. 380-:
. - : , , .

237

:
,
: .
()
:
,

: . .

,
: 3 ,
:
. - .
-
. , , : - ,
.

: ,
:
. - (, )
, . : .
. , ,
,
,
, ,
:
. . :
. -
. . 1.
: -

238

, , , , ,
, , : . - ,
:
,
. .

:
, (
, ), . -
: 2. . -

,
, :

:

, :
,
: 3.
( , ), . .
: :
. , ( . ) ., .
:
. - .
( ) V .:
(12 ),
(8 ), (15 ), (11 ) :
. -
. .
( ,

),
: .
. :
. - ( )

(1722),
,
(1908) , , :
. . - 2
:
IV-,
4.4, 5- :
. .,
, ., 1889,
374378: ., , ., 1983:
, , ., 1998, 3739: .,
, . , 2000, 193, 272, 367,
369, 370: M i g n e J. P., PG, t. 3538, P., 185766;
Q u a s t e n J., Patrology, v. 3, Utrecht, 1966; G e e r a r d M., Clavis Patrum Graecorum, v. 2, Br polsTurnhout, 1974, p. 179209.

,
( 9471003- ), , ,
:
: ,

:
( ):


( ) :
,
, . , , , . -

:
, , .
: 977-
(9901003-
)
, 983- .
: 990-
. .
( ),
,

: . . -.
: ., . - :
: ,
:
. . -, 1915-
:
. . XII .
. , :
:
( )
150-: ( 60 ), ( ),
(.,
., ., ., ., ., .,
. ), XIII . 2- :
. -

239


:
(XVIII
)
- , . :
. ., , .

:

: :
, -,
,


: ,




: ,
.

. , , , . -
, ,
: .
, , : . - -. - () :
. ,

240

,


( , , )
:
. . (
), :


, , :
.
( ): , :
. :
,
. , :
,
:
. . X . 2-

: 36
(5-
) , ,
-- , . : () : . .
.
( ): -

, , . - . : . .
:
: ,

: . , ,
, :

,
:
:
,

:
, , , , ,
: , : ( ):
, -
:
:
,
,
:
, :
, , , , , : . -
( ):

16.



:
. . ,
. , ,
: ,
:
. -

(100103). ... ,
, , . , ,
, ( ., ., . 6, 1994,
266): 95
( ),
, , ,

: ,
. :

,
:
- , , , - : . .

, , -
,

:

241


,
,
, : ,
: ,
:
, , ,
: :

, :
. .
, :
, ,
:
, : ,
, ,
:
,
, , : ,
- :
-. (, , ),
(, , ):
,
,
:
...,
:

242


, :

:


, ., ., . : 34 75-
. - . : 92- , 93- : , . : 33-
(XII . ) ,
, :
: ,
: 80-
.. , 81 , 82- :
,
:
. . ,
. .
(VIX .)
(XIXV .) ,
:
, .
, :
( . ,
-

): . .
, , ,

-: , : :

. .
: . , ,
,

- :
. . - :
IV-,
4.4, 6- :
. , , 170002: ,
, 1774: , ., 1840: , . , , 1926: , . , ,
1948: , . , ., 1960: , .
, ., 1970: ( ), . . . , ., 1985: , . . , ., 1981:
. .,
, , 1745: ., -..., ., 1827: ., , , 1924: ., , ., 1955: ., ., . 4,
., 1970: .,
VXV ., ., 1985: ., , , 1995: ., , , 1996:


,
[334335, (), 394],
, ,
( ): .
,
:
, : . ., . .
: .
,

: , ,
,
( ), 371- . :
, .
: (372379) (380-)
: . .
, . : . .
379- :

,
,
: . .

(381)
:
. . . :
380394-:

243


,

. : . -
. .
:
: . -
, .
, .
,
-, :
,
:
( ), , :
:
,
, , , , , :
. - . . - ( ), : .
. . . , . , , : . -
, .
:
,
, .
: , 5 ,

244

. ,
8 -, 2 -: -
,
:
.
, , , , .
, , ,
, :
. -
. , ,
. : , , : ., . ,
.
, , :
. -
VVIII .: (1722) , -,
(1908) ,

- (1902), -
(1921,1923):

,
, ,
, , , ,
, : . -
, : -

, . ,
: . .

: .
:
. . - 2 . 1- :
IV-,
4.4, 7- :
. .,
, ., 1889,
362374: .,
, ., 1993:
., (334394),
, 1977, 11: .,
, . , 2000, 267, 272: M i g n e
J. P., PG, t. 4446, P., 185766.

, ,
, (1670
12.2.1749, .
),
171549-:
: 1704-

(.): 1707- . , 171015- : ,

. : 1718-,
.
, .
.
: : 1717- . . : 1720-
,
, . : . :
1720- . . .

: -



:
1721- . 21- : . .
. : 1727-
.
. : . .
. : 1728- . .
:
1736- . . . . : 1739-

. : 1739-, . -, .

. : 1740- . . . : , :
.
.
. (6 173615 . 1740), ,
1866, 122127, 141143, 184190:
. - ., . , . 1, 2, , 1890: ., , . 2,
, 1914: .,
, , 1931: ., , . 2, , 1931: ., , , 1950, 34:

, (. . 1220/21,
. ), , : 1214- :

245

(
,


) , .
196
:
,
:
165 .
. , . . ( , , . . ), .
: . . .,
,
, ,
, .:
, , , , ,
. . ,
:
, .
:
-

, :

. .,
, .,
1895, 213233: .,
, , . 1, ., 1922, 134: ., , .1, .,
1959, XIIIXVIII:

,
( 1160/70- .,
1230- .), ,
, , :
.
: -

246

, , ,
: , ,
: 1221- . (122167) : .
. .
, , , , , :
,
:
, ,
,
. , . ,
, : . -
:
. .
.
: . . 1203- -
: . . . . :
,
,
, ,
:
. , , 1742:
, , . 15, ., 1854:
. ., , . 3,
., 1786: ., , ., 1885:
.,
, . 1, ., 1897:

,
[ 210
213, () 270273],
, :
: . ():
. : 233238 . . , , : 240-
264265- .
: ,
17 ,
270- 17 :
: ,
,
:
. - (239),
,
11
(253254),
. ,
. .
:
(262265) .

: . . . ,


:
(256
260), . :
: . -
, :
. - V .


:


. -
: .
,
(1883) . -
,
, ,
,
: - . 1896- .


( )
. - : . , , :
. . -
10-
:
IV-,
4.5, 1- :
. ., , ., 1889,
374378: .,
, ,
1912, 392398, 469476: ., . , , 1977, 12: .,
, , 1996, 172179:
., , ,
2000, 372373: M i g n e J.P., PG, t. 10, P., 185766.

,
[ , 1346, (
) 27.12.1409,
, ], , , ,
,
,
: . -
,
, ,
,

247

, ,
,
: , : . , , : 1370-
. ,
:
, : . .
.
:
( ) ( .
) :

1390- . .
,
. : , , -. ,
, , : . - ,
, :
. .
: ,
, , ,
, . ,
:
,
( ) :

248

. . 300- , 60- , , :
, , , , , , , , ,
-., .,
. . : XVXVI .


. - : . . , , , ,
, ,
, , , , , ,
: . - .
,
. : .
. . :
. .
, ., . , . :
.
: .
, . , : . -
., .,
. :
, , ,
., ., . ,
(1729),
(1746), (1740) (1741) , (1793), -

,
,
: . , , ,
, , ,

:

:

, , ,
. :
, , , .
: .
.
,

- :
. -

(IX .), (XIII .) (XIII .) :
. .,
,

: .
. :
- . - ,
,
, . , : . .
, ,
,
, :
. 184 -



160 :
., .,
., . , , , , , ,
, , , , , ,
, , , ., ., ., . : . - , , . :
. . :

,
, ,
: . .
: .
.
,
, 1441-
-. :
. .
, , , , . : . ,
. -, : , ,
( ) ( )
:
. . :
- ., . . : (-

249

, . 7482)
1297-,
, 1378-
. -
(, ,
, , ):
:
. . - 4- :
IV-,
4.5, 2- :

. ( ), . . , ., 1994: , . .
, ., 1995: , , . . , ., 2000:
. , , , 1860: ., , . 2, , 1914: ., , ., 1958: .,
, , 1959, 34: ., . - , ,
1971: ., ,
, 1971, 5: ., , , 1973, 4: .,
, , 1987, 11
12, 1988, 56: .,
, ., 1957.

(. . . ),
XII ( ) , , :
: 1154- ,
:

:
.
:
-

250

:

.
:
. .

: . -
:
.
: . .

, :
, . .
, . , : . - ,
(1183):
. , , ., 1982: ., , ., 1881:
, , ., 1890:

, (
295337/338),
, ,
: , .
, , , :
, 15 , , ,
:
.
,
:
, .
:
-
. .

. : -
, :
-: -
:
: . - 489-
:
. -
. . (. 4- 3- ), 5-
:
. , , ., 1997: , , ., 1987: , , ., 1983: ., , .1, , 1912:

,
() (. . .
), XVI . 1- , -, , ,
: (1512
1544): . : .
, . .
: .
.
. ,
, , . :
. . 1525-
. , 1530-

: 1534- .

.
: . - .
: 1516-
(280 ),

, .
: 1519-

: . - .
. .
: . ,
.
:

. - .
( ...,
..., ...,
... )
, -.
, . : .
, ,

( ), , . - :
. - , , ,
( ...,
...), -

251

.
. . :


, .
. .
(, . 5668):
. . . V . -

, X . -
.
: , .
. . . ,
. . , ,
. :

1526-,
( ,
, . 280) 1536-, ( .
, . 473),
, , , , . .:
. - . , :

, , , ,
, : . (.
, 1852), . (. , 1906),
. (. , 1913) :

252

. , .
., ., 1898: ., , , 1919, 112, ,
1930: ., , ., 1958: (, . ), ., 1963:
., , ., 1975: , . .
, ., 1989:

,
(.
. 730), VII VIII
, :
684-
: ,
,
:
726- ,
-. .
:
. -
-
:
34 34 ,
: ,
, , :
, . , , , , : . :
-
(, 1727):
. , . .
, ., 1964: ., , . 1, , 1912: ., , ., 1932, 473
474:

, ,
, , ,
: ,
,
, : ,
: . -
., ., .,
. : . .
, . ,
,
: , :
: , V , ,

. :
. -: 1500 . .,

: , , , , , , ,
, , , ,
, , ,
, , , , , , , , , , , , , , , , , , . , , . .: . .
, , , , , , ,
:
.
(, ), ,

,

: , . .,
:
( , , , , ), :
, ( ) , ,
: ,
. , .
:
IV-,
4.5, 35- 4.6, 1- :

: 1996- 30- : .
: : . -
: 1992- . .: -, . :
. - . :
. , . . :

, , . : . ( 475-) ,

: . -

253


(VII .),
,
.
: , (967) (977) . , -. :
.
: , 979- ,
,
, :
:
XI . 60- .
, , 1081, .
:
(
) , ,
:
,
.
,
: . - (1836):
. .
: (VI . ), , ( XXIII .), ( , XIIXIII .),
(XIIXIII .), (XIII .), (XIII .), (XXIII .), ,
(VXIII .), (XIII .),

254

(XIII .), (XIII .) , (XIII .), (XIIXIII .): : . , .


, . , . :
, , . , :
.- . (1996-):
IV-,
4.6, 2- , XVII, 17.6:
. ., , ., 1963:
., , , 1998, 6:
, , 1997:

[ ,
27.9.1874, . ( ) 10.2.1939, ],
, , :
.
- , 1890
1896- , . , . : 1896 , 1897 , 1902- , 1910- , 18971906- , 1906- : 190713-
, 191416-
: 1916- -
. : 1929- . , : 1931- . : -., ., . :
.
, . -

: . , ,
: . ,
,
. : 1936-

.
1500- . : .

(1938): - , . -., -. :
. . : , ,
, ,
, :
(1927)
,
(, , ,
) -, 1922- ( -):

(, 1922,
1050): , XI .
. :
.
.
(1927):

.

. : . .
(1961) ,
283 :
(
) (1925), (1929)
,
( . , 1926),
:
-

(1939) ,
(
,
,
. ), -
1930- . :
.
(1931) : , (1927), ,
(1939)
, ,
, , ,
- 192728- :
. . . : 1920- .: ,
1937- . 1-

255

( ), - ,
- 1938-
1939- :


(1940) : ., ,
:
-,
. , :
, , :
, ,

256

, , , . ,
: -
,
:
.
, . ,
, . :
. . ., .16, , 193941:
, 25- , , 1914:
. .,
, , 1940: ., , , 1999, 89:
., XIX
XX , , 1999, 251276:

, ,
,
() , ()
, : , . .
. I ., 70
: , () :
. . IX
. 1- : XIIXIII . ,
: 1145-
, 1170- . :
- . -
, , , - : .
(XXI .) . :
-
(XII .): - - : 1211- - .
,

: 1214-
, . , ,
, -

17.

: XIII . :
: .
,
. . :
- ,
:

1283- , : 1224-
.
- , : .
(XIII .), : . , - XIII . 2-
: - . ,
(XIII .), :
- , :
. .
. . ,

257

:
.

: .

, . .
:
:
:
. (, , ), : XIX . -
200 . ,
XX . 50 . : 1920-
.
, :
1960- . .
,
-
:
: 1993- 31- . : 1999-
- :
IV-,
4.6, 3- :

. , , ., 1983: ., ,
, , 1938:
., , , 1971, 6
7: ., , ., 1999: ., , ., 1990;
T h i e r r y J. M., Eglises et couvent du Karabagh, Ant lias-Liban, 1991.

,
XV . :
. : 1632- () , XV .
. ,

258

: 1720-
() ,
. , : 1860- : 1867-,
. - () : 1906- :
1929- . . :
( 1921- )
1929-,
,
() . .:
. (193237),
. (, 193746),
. (194648),
. (194956): 1956-
. , . :
195669- :
. (196971), . (197172), . (197391): 1995- . . : .
:
1990- .
, 1995- ( 80 ): . -
,
. :
. ( 1898-): ()
:
. -
. (1991-),
. :

IV-,
4.6, 4- :
(. .
1808, , . ),
180102-
1807-:
,
: 179799-
( ) , 1799
1800- . : 1801-
. . , ,
. , . : . - 1802-
25- . :
. :
1802- . .
. ,
1805- : 1807- . .
, .
, .
: . . 1808-
:
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914:

, (. . 347),
, :
,
: , :

( ): . . : . -:
. -
:

.
. 3-
3-
.

: ( ...):
. , , ., 1987: ., , . 1,
, 1912: ., , .,
1997:
-

, , : .

v
()
( v
), , () , .
: : . .
(dogmatic theology):
- , : ,
, , , ,
: ,
( )

, :
, .
,
(. 16.18): - (
)

259


( ). , , :
. , :
, - :
: . ,
, :
.

: .
, , :
:

. , , , 1717: ,
, , 1729: , , , .,
1899: ,
, ., 1954: ., , , 1985: The
Armenian version of the works attributed to Dionysius
the Areopagite, ed. by R.W. Thomson, Lovanii, 1987.
.

,
:
( )
. (
325, 381, 431):
.

260

. :
, , , , , , ,
, , . ,
. : ... ,
.
:
:
. ,
, ,
, ,
, ,
, ,
, ,
, ,
, , :
.
726- ,

:
,
: , . : :
: . , ,
-:
.
1. , 2. , 3.
:
. . . ,
. ,
. :

1. :
.
... , :
:
,
. :
, , , ( , , 2, 1992, 144): ,

, .
,
(. 1.23), ,
,
,
: , ,

( , , 1954, 9-10):
, ., ,
,
:
,
:
,
:

,
, , (
)
:
,
,
: -


:

( , ,
)
, .
: : ,
(
, , 2, 1992, 140):
, .
( ..., 9):
, , : , . ,
,
, , :
, :
, ,
, ,
,
( , , 1914, 33):

, . .
: , ,
: , , , , , -

261

, ,
, , ,
: :
:
( )
( ,
, ,
:
,

: ): .
, ,
,
: , , ,
, ,
:
, ,
,
,
:
, ,
, ,
(, 6, 1996, 278):
2. :
:
,
:
: ,

:

262


, :



,
. ...


, , ( ,
, The Armenian version of the works attributed to Dionysius the Areopagite, ed. by R.W. Thomson,
1987, 140): , , , , , ,
(),
: .
. :
. , ,
: ,
() : : ,

,

, []
( ,
189):

,

, , ( , ,
. 1.18):

.
, , , ,
, : :
(), ( ), ():
.

(), (), ():

, , . : .
,
, : (. 1.26)
:
.

:
:

:


:
,
: . : :
, . . ,
, , . ,

,
, . , , : , , ,
,
,
,

:
, : :
,
:
,
:
3. : ,


:
: , ,
.
, .
:
(),
() : , . :
:
. : ,

. , . , . : . . -

263

,
: .
,
. . ( ) :

,

. :
,
, ,
, : ,
,
, , .
, :
: ,
:

, , , ,

:
, ,
:
, , , ,
: .
-

264

, :

,
,

( , , 1833, 51-52): .
.
, ,
. .
, ,
,
,
:
. : ,
,
, ,
:
,
:

, , , , , : , , : ,

, ,
, : ,
, :

, , ,
:
,
, ,

: , :
, :
, , :
, , ,
: , (. 9.14, 28): ,
,
,

, ,
, , :

,

, :
:
.
: : .


,

(. 1.33, . 18.36, . 20.16), (. 5.23,
. 1.18), (. 16.1619),
(. 4.2324, . 2.410):
(. 1.18), , : ,
:
(II .) .
, ,
,
(M i g n e J.P., PG, t. 7, col. 966c):
, (
),

:
,
, ,
: . ,
(7.39): ,
:
,
, , . ,
, , ,
(. 15.26): .
, ,
:

. . ,
(. 12.49): , -

265


:
, . ,
, , , , ,
(. 16.7):

:
, ,
, , :
.
( )
:
,
,
, : :
.

, ,
, , :
. :
,
, , ,
:
, , :
, . . ,
.
:

. , , , 1717: ,
, , 1729: ,
, , 1756:
, ,
., 1833: ,
, , 1871: ., -

266

, -, 1899: , , , ., 1899: ,
, , 1908: , , 1914: , , ., 1954:
, , ., 1985: ,
(. . ),
, 13, 199293: , , 1994: ,
(. . ), , 6,
1996: ., ( .), ,
2, 1992: The Armenian version of the works attributed
to Dionysius the Areopagite, ed. by R.W. Thomson,
Lovanii, 1987; M x i t a r S a s n e c i s Theological
Discourses, ed. by S. Peter Cowe, Lovanii, 1993.
.

(. . . ), VII
:



:
.

:
( ) (637680) :
. :
. ., , , : ,
:
, . . :
-
. ,

, : -

, , .
, . : ,
:
. , .,
1986:
. , , ., 1983: .,
., . 3, ., 1968:

[. . , . ( . , ) 741, , ], 728-:
: . -
, , : . -

. . :
. . -
:
. ,
, ., 1996: ., , . 1, , 1912:

(. . , 1130), , : . : : : . . - , .: ,
: . .
- 98

, 17 (15- , .
):
. , . , , : , , , -

. , .
, , . , ,
, . , : : ,
: . , , , ,
: , , :
. . - :
: (1952, 912, 1953, 1
3) . :
1961- .
. :
. ., , , 14, 15, ., 1906, 1907:
., , . 1, ., 1939, 7475: ., .,
. 4, ., 1970, 8385:

, , [ 475, .
( ) VI . , ,
. ], , ,
, : . : . : , , . ,
. -

267


: . .
. :
. - ( ),
, . , ( ,
): . .
, : ,
, , . :
, : .
- : , , , , ,
:
,
, , , :
. . ,

, :

, . : . , : . - ,
, ,
.
( -

268

, 1960, 156): . .
, , :
:
. . . :

:

:
. - : :
,
,
: :
, :
. -
: , ,
, , , , . . -
. :
. -
. .

: XVIII .
. . : . .
- .
, ., . . . ( ,
, , , .):
, . . :

: -

- , .
:
. -

:
. . -
. :
IV-,
4.6, 5- :
. ( .,
. . ), ., 1999: ,
., 1932: , ., 1960:
, .,
1967: ,
., 1976: ( .
), ., 1980: ., . ,
., 1975; Davidis Prolegomena et in Porphyrii Isagogen Commentarium, ed. A. Busse, Berolini, 1904.
. .,
, ., 1980:
., , ., 1980:
(. .), ., 1980: (.), ., 1983:
: , ., 1980: ..,
(VVI .), ., 1973; (.), ., 1984; David Anhaghth the Invincible Philosopher, A. Sangian (ed.), Atlanta, 1986.

[. . , . (
) 833, ], 806-: : : X . - ,
. - , :
. . -
:
. ,
, ., 1996: , , .,
2000: ., , . 1, ,
1912:


(.. ,
1633,
), 1590
1629-: :
, 1584-
: . ., . . ,

: 1593- , 1603 : 1603 I- .
:
. -,
:
1604- I-
. -
:
. : . -
:
1607- ,
,
: . . :
:

: , :
1612- . .
. : 1617-
: ,
, , , 15
: 1623- ,
, -

269


,
1626- I-: : 1629-, . . :
. . -
:

. , , ., 1990: ., ,
. 2, , 1914:

(. . . 701,
693, . ),
, :
, :
( ):
. : . :
.
(): . .
30 . :
(677703)
,
: . :

: ,
:
. - ,
: , , :
. . - 3-
:
( ...):
. , , 1994: ., , ., 1997:

(, . .
31.10.1817, ,

270

. ), (180107): : 1800- . , . ,
. ,
: .
(1801) , .
, . , , . . (1802- 28): .
,
.
- : 1807 .
. . :
, :
. :
. - :
. ., , . 2, ,
1914:

, , , (. . .
), VI : (, )
: ,
( ): . :
VIVII . (
, , ): .
, , (

): , . :
. .: . - (. , 1902, 910, 1906,

3): . . :
. ., , .,
1959: - ., , . . ,
. 2, , 1998, 223248: , , .
, 2001, 95:

[ 1150, .
( ,
)
1220, ], , , ,
: 11981203- , ,

: . ,
() (1205) (
1207) . :
. . . .

:
. ., , (
17-) , , , ,
:
. , : .
.
: .
( , , ) . . , -

. : . - (
,
,
)
,
:
. , . . , , ,
1995, 137155: , . . , , 5, 1994:
. ., , . 1, ., 1922: ., ,
, 1952, 8: ., , , 5, 1994:

.
, , , ,
( ) 1 :
XII . , :
976- ,
:
: .
, : 981- , ,
: , . , .
. , ,
. (. )
: 1173-
: 1270- : 1330- : XIII
XIV . .
, 1332- ,

271

: 1331-
: 1427-
, 1541-
.
: XVI . ,
1589-
:
1631-
: XVII . , 1633-
( )
,
: . , 164355-,
1662-: (1655)
,
. .
, , : 1759-
: . 1704, 1826 1865-,
. 1832-,
1840- 1879-: 1828-
. , ,
: ,
: . . . . -
. : 191721- : 1973- : 1983-,
()
.
. (-

272

) , , .
, : , -
. - , . - :
.
, ,
. , :
: , :
. :
XVII . 1826- : 16- : . .
. : .
(
), :
12 ,

, (.),
(.),
(.) (.) :
, . . , - , -
, - :
. ,
. ,
,
,
: , -

(, , , ,
, ),
, : , (., .
): , : . . . . -
.
.
:
IV-,
4.6, 6- :
. , , ., 1990: ., , .,
1893: ., ,
, 1971: H o f r i c h t e r H., Das Kloster Sdepannos Nachawega, Revue des tudes arm niennes,
t. 9, P., 1972; H o f r i c h t e r H., U l u h o g i a n G., S.
Stepannos, Milano, 1980 (Documenti di architettura armena, 10).

, ,
.
, ,
, , , ,
,
: :
.
.
, , :
-, .
, . ,
... ... (
. 16.3) () : :
, -

18.

:
: -
. ... ,
(. 5.22):
., (5.22, 5.29, 5.30,
10.28, 18.9, 23.15, 23.33), (9.43,
9.47), (12.5)

(3.6): . (...
...,
. 15.10):
. ...
... (14.9), , . ,
(14.11),
,
, ... (66.24): .,
, ,
( . 32.22,
. 22.6, . 9.18, 29.4, 54.16,
14.9, 14.15, . 11.23, 16.18, . 16.23,
2.27, 2.31, . 15.55, . 1.18,
6.8, 20.13):


,
,
. .
,
, ,

: .
,
,
, (. 16.2324): . (. 16.28), :
. (. ) ,
. (-

273

)

( ), ,
,
, : ( )
: , . , :
, , , ,
,
: :

( )
(
):
:
, - ,
. ...
, , : :

(. 1.18): , , , -
.
. , :
,

,
:
IV-,
4.7, 1- :

, ,
(I .), -

274

, (
), :
, ()
( 17.1634):
: . . ,
:
. - , ,
:
. -
( ,
, , ),

( ):
. ,
:
, V . , . . :
: . 553-
(
) : VII .
.
. - , VIII
. .
( ) :
. -
. :

. - VIII .

: ,
, : . - , -
. - :
. - .
: ., ., .
:
,
, , : . -
. :
,
, , . - :
. . -
.

, .
:
IV-,
4.7, 2- :
. . ,
. , , 1913,
600604: [] ,
. , , 2, 1992: The Armenian version of the works
attributed to Dionysius the Areopagite, ed. by R.W.
Thomson, Lovanii, 1987.
. ..., , 1914: ,
, . . ,
., 1998: ., ..., . 7, ., 1813: ., , , 1958: ., , , , 1979, 5:

.,


, , 2, 1992: ., , ., 1997:

, ,
, : VII - : X .
: -
.
, .


,


1218- , (1218) ,
, 1887-
( , . ,
. XIX .,
. ):
-
, I- (112556) , . :
. ,
, ., 2000:
, , ., 2001:
., , . 1, ., 190305: ., , , 1913, 10: T h i e r r y N. et M., A propos
de quelques monuments chr tiens du vilayet de Kars
(Turquie), Revue des tudes arm niennes, t. 8, P.,
1971; C u n e o P., Architettura armena dal quarto al
diciannovesimo secolo, Roma, 1988.

, ( ), VIVIII : -

275

., .,
.

: . . -

. : :
-:
(506),
. , ,

:
20 , , , 14

(505509) , ,
: , ,
:
, -

, 499- ( ) , , , , , , , ,

: ,
, , :
: ( ), :
. , ., .

276

: . , .
, ,
:
VI . - . : ,
,
:
(554),
( ), 29-,
, ,
24- . 14- : 18
, ,
: ,
: , (XXI .)
(XIIXIII .),
. 6-
(
),
,
: , 3
, , (III . , ) : 37 , -

:
., . , : , ,
. -

: , , : .
:
,
:
,
: ( ) ,

:
:
(609/610), ,
:
:
:
: .
,
:

, , , , , : .
, : , , : , -


,
:
(645),
, 17
, , : 12 : ,
, : , , , ,

:
. :
:
,
7 : , , : : .
.
., : 4 :

,
,
,
, . :
(648),
: ,

( -

277

): 640- .,
. ,
, : . III . .
:
,
. ,
,

:
,
: . :
,

:
3 : :

( ),
.
:
,
: , :
(719/720), (717728) :
:

278


,
: ,
- . ,
,
, (, ) :
32 ,
: ( , , , ),
,
, ( ):
, . 6- ,
:

:
. , , 1994: ..., , . . -, , 1914: , , ., 1979, 119
131: , . . , . 1, 2, ., 1964, 1971: - .,
, , 1903: ., , , 1904,
56: ., , .1, , 1912,
481482, 488490, 502511, 546555, 642643,
712727, 828834: - ., , ., 1971: ., 506 . , ,
1996, 12:

, 484931-: : ,
,
. -

: IV . 30- , (428)
., .,
,
:
,
(302),
( ): .
.
:
. . -. , . , , . ,
, . : . -
., .
( ):
, , , ,
. ( . ):
478490-
, ,
, , :
VI . 60- . . :
, (564571) . ,
. .
: . ,
:
[571
572- ()
] . : . .: -

:

. () (582602) : 591- -.

: .
, . . ,

. - (
):


, :
.
, , ,
: . - , ., ., .,
.
: .
.
, 640-
: . -
, .
, 702-,
, : .
:
. -
: . .
, ,
. :
VIII .
.
: . - :


. , , .

279

: . - :

. - (, ,
)
: , IX . ,
:
. . , .
:

(885): IX . 50- .
40- :
. . 894-
, . : :
,
(890914) : . -
:
. .
(908943) 927 : :
. -
:
.
, XIII . 3040 ., :
IV-,
4.7, 3- :

. ,
, ., 1941: , , ., 1996:
, , ., 1985: - ., , . 1, -, 1908:
., , . 1, , 1912:
., , [. 1], ., 1952:

280

. ,
, :
:
IV . 2- V .
: . . (52,4 ): 480- .
:
3 7 : 572-
: 608619 ,
,
: , ,
, -
- ,

: 894- : 1907
1908- . , .
. : . . . . .

, :
IV-,
4.7, 4- :
. .,
, . 1, ., 1942:
., VVII . , . 1950: ., , [. 1],
., 1952: .,
., , ,
1990, 1:

, , , ,
, - , 36 ,
,
:

: :
X : XII .
(1100
1129), . : : . -
: , , , , : . -
. , :

. . , .
. :
-
(10501121) . , ,
,
:
- ,
,
, :

1114-, :
. .
: (1178
1181): - (11981219)
. - :
-, ( ),
(
): 1305-, . .
: . - , , .: . -
- (1220- .
1289), .: . -

, :
: 1113- ,
1371-: 1113- ,
:
(, . 6763): . -
(. , 154, 199, 1576,
3792, 3845, 3929, 5736, 6290, 10524):
, , , , -,
:
. . .
: ( ) : . . :
,
:
. : , . .
(126989) (12891307)

.
: . - , , , , , , , , , ,
, :

XX . 30- :
IV-,
4.7, 5- :
. ., , .,
1957: ., , ., 1885: ., , . 1, , 1947:

281

,
,
:
:
,
:
. ,
(.
2.89): , , .
,

:
(

,
): -

,
:
. () : .

, (4.13):
. . ( ):
. , (...

, . 16.2324), - (
. ,
, .
23.43), , ,
( ..., ,
, .
12.34), ( , , . ,
, , . 2.7):
. .
, ., -

282

, :
,

:

,
: ,
. : .
: -

: . ,
, , , :

, .
, -

. ,
:

, (. 3.1617, . 3.2122, .
1.3034):
, ,
(
8.1417, 19.57, . 6.24):
-
, :
, ( . 2.27,
. 1.2122),
(. 1.13, 4.30):
,
, -
,
: XIII .

.
: -

. :
:
- . ,
:

. ,
:
, , , , ,
, , , ,

, : ( ):
. ,
:
, ,
(), :

, .
, , : - -
:
-
,
: ., ,
. :
. ,
(), ., 1988: .,
(
), , 1988: .,
, , 1, 1992:

( , 23.2.1860, .

27.4.1930, ),

. (190910)
(192130)
, : .
: ,
(1876) : 1878- , 1879- . : 188090-
,
18901904- , -:
1898- - : 190408-
, 1908-
1909- . . , 191121- . . , .
. : 1911- . .
( ): . : , , . .
:
. .
. , . . , . . , . .
, . .
, , . . , , . . - .,
., .,
: . : , , ,
: . 1928-
, . . : 1927-
. ,
, , , :

283


. (1929),
:
:

- :
. . . :
( 1, 2, 3, 1880, 1883,
1929), . (1882), ... (1885) .
.
,
-

284

(1886), , -
(1935), .
(1926),

(1933), (1935),
(1936) : .
:
(1909),
(1936) , .

:
. . , . 19, , 1933
1936:
. ( ), , ,
1932: ., , , 1954, 11:


,
1825-: .
:
, ,
:
X .
. : . (981):
107475 ()
: 1085- , .
: XIXII .
. :
XI . . , XII
. .
,
:
. , . , . , 7 . ,
: , , , : 1311- 1839- :

()
: XIV . . , . : , .
, : ,
1615- . . ,
,
:
1825- (182532):


:
( 1839-) , . :
1839- . - .


. :
. , 1843- .
: 1867- . . , XIX . . :
,

285

24

,
:
( ) 7 (2 ),
:
: . ( 182425-),
(1953) . (1843)
: 1960- . . : .
, , :
. ( 1884-)
. (1927): 1828-
.
( ), 1854 (
) . , 1897- . :
,
, ,

:
:
1924- . (
. ): , , : 1840- . . . , 1867 - (. ), 1899-
: 1888-
:
. - . (1977-):
, .
:

VII . . ( 1527-):

286

XVI . ( ), (
. ,
): -. :
, 1513- :
1923- -, 1934- .
: 1927- . :
(1980-):
, .
( 1957-):
. :

,
:
,
:
, , : .
:
IV-,
4.8, 1- :
. .,
, . 12, ., 1964
1967: .,
, , 1981: .,
, , 1911:
., , ,
1960: .,
..., , 1927: - ., 1015-
, , 1980: ., , ., 1978:
.,
, . 1, , 1943, . 23,
., 198687:

, , , , , ,
:
, -

(, ,

,
):
, , , (. 2.8
15): . , : ,
, ., ,
. , (. 3.24): ,
,
, ... ... (. 11.25):

.
. , : (. 22.14):

, , (. ,
. ), : ... 132 ... 216-
(, .
) : - , ()
: . :
, , , : . : 216-
. . : 363-
-.
. :
III . -
. ,

: . . -

. ,


-:
: . - (
), , -
, : . ,
V () (450),

:
, , . , - . : , . .
: .
, - .
, IX-
(179214) :
, .
, ., IIIII ,
( ), . ,
,
: - (154222), IX-
: ,
: IIIV .
- - : - (412435)
, , ( ), , ( ), ,

287

(
), , , : ,
( )
. , - , - (435457) : . . , , .
:
. : . 489-
- . : V . VI .
. : VI .
:
. . . , .
-
: .
-
() . : ,
, V-
: ,
( ), , .
.
: I . ,
,
.
:
III . 1- ,
, (, ) .
:
,
,
: -

288

,
: :
, ,
. . , . . :
- -
. -. ,
, , , : : - :
,
. :
-
: .
-: VI .
, - .
, , , :
, -
.
, , , , . : , :
-
: XII .,
, .
: XI
XV . . , , , .
: 1114- : ,
: -

:
1637- - . :
10 . ,
VII : . , . ,
. . :
XIIXVII . : .
: : -
() ,
. :
. . ..., , . 8,
., 1853: , , ., 1997: - ., , ., 1968: ,
, - , ., 1971: .., - (IIIV
.), ., 1970: ,
, ., 1980: ., , ., 1987:
. ., VVI . .., .-.,
1940; , , .-., 1941; G u t c h m i d A., Untersuchungen ber die Geschiche des K nigreichs Osro ne,
M moires de lAcad mie imper. de St. Petersburg,
1887, s r. 7, t. 35, 1; S e g a l J. B., Edessea: The
Blessed City, Oxf., 1970:

[ 380, . ( ) 450],
, , ,
:
: , . : .,
., ., . :
: 428429- . - : (
) 431432-
,

19.

: .



, , : 434- . .
, ,

,

: , .
- , ,
:
. .
, 449-
( ) :
, , , , , , , , ,
:
. -
440- . ( ):
(1280, , , . 1097), , :
(
, , ):
() , ,
,
:
. -
,
, 10 :

289


-.

: V . .


, -. : . -
. : ,

: , ,

( , 1994, 91):
. . ,
: ( ) , . : .
. .

, . ,
. . , . . : .
:
,
, , , , :
. - . -. -

290

:
, ,
,
,
:
,
,
: ,
:
, , , :
,
:
,
: . -
. :
, : ,
: : , :

,
, :
, ,
, . ,
,
, .
,
:
,
.
. , : . .
, (
), ,
. :


,
, :
:

:
,
:
,
, ,
, : ,
,
, -
, ( , 133):
. .
, ,
, :

,
,
.
: . . -.
, :
. ,
. . :
,
,
: :
. :
, :
. - . .
. , . , . , -

:

. - (,
) :
.
: 1762-,
(. . )
... ,
(. ) 1826-, (. . ): (1834, 1900, 1927), (1853, 1959), (1858, 1968)
, 1951, 1970-:
IV-,
4.8, 2- :
. , ., 1994:
. , , .,
1994: .,
, ., . 3, ., 1968:
., , . 1,
., 1956: .,
, ., 1975:

[. . , .
( ) 641, ], 630-: : 633 ( 633) . (610641)
. : , , . .

, , (
),
451- : , , , , . ,

291

: .
-
.
, : .
(610638) . - ( ) , ,
: ,
,
,
, ,
:
,
., , : . ,
.

. , .
- . : . :
( , , , ),
, . - , :
,
,
: . - ,
,
: VII . (): . - :

292

:
,
, . - , , :

:
,
, . .
. : , . . ( , ): :
. . -
:
. , , 1994: ,
, . . , ., 1979:
, , ., 1986: ., , .
1, , 1912, 685706: ., Narratio de rebus Armeniae
- ,
, 6, 1962: .,
, . , 1995:

,
, : 1951- :
: ,
( 8.26
38) . . - : 318 340-
: .

(
)
: (451)
. . ., . ,
, -

. ( ) : .
(527565), , 640- ,
. , . , . . .
:
1498-
., . , , , : . . . :
XIX .
:
,
, . . .

(): XX . . . -

.
. ,
: . . .
:
. . -
. :

, . . ,

: . . -
, . . : VII . .
,
:
. . - ,
. :
(
) . . (1440):

. . -

.
(. , XIV .) , . . :

,

, : ,
: 14 1358-, . :
:

. . .,
. . .
:

:
(. , . , . ) . : ., .
. : ,

(1652): .
(): 186768-

II : . 1928- .
.
, (. , 1930):
:
. .

293

- ,

, :
:
1951-
: 1959-
. . -
:
VI
.
. - : . . . .
1974-,
, :

,
: . (1991)

:
, , . . : 12
, -, . , ,
: . . - , , :
. . - (1992-,
5- ):
. . -
:
( ) , :

, :
:

294

. ,
: , -, - ( ) ,
-:
( ) ., . , , . . .:
: . . .
. ,
( ):
: ,
. . . :
,

: . . - 250
: .
: ( ) . .
- , ,
: . . . : .
. . . .
,
( ):
: . . - - . , ,
, , :

, . : : ,
() [
( . 10.113, . 9.112, .
12.42)] (... X .)

(

),
., . : .
, , , -: 9 . :
:
,
, (., VII .
):
: . . - . , : .
,
, :
: . . - .
,
: 1974-
(
1994-),
: 1990 . .
:
. ,
, , 1896, 299302, 348353:
., . , , 1956, 46:
, - , , 1956, 89, 1112: ., (
. ), , 1999, 56:
. ()

, :

1903, -

.
12-:
, (, , , , , . , , . )
:

:
. .
, . . . .
,
:
. . . .
:

,
:
-. , -:
, , , , , , ,
,

: . : . . :
. :
: 1903-
: . ,
, , , , , , ,
, , , , , 145 .
( 83 - 34 - -

295

), 923 1.775,8 .
: :
,
. : 300 .
1904 133 . :
,
:
.
: 1905-
. 1- II
. ,
:

. .,
(18701905), .,
1970: . .,
19031905 ., .
., 1961, 10:

,
,
-, ,
, , : . . .
, : . , . . ...
... ( 15.28),
:
. . : . -
, (
):
,

296

:
. .
., , ., ., .
, , , , . , :
, . . :
: . .
, ,
() :
. ,
(51) (,
, 15.129): IIIII : , , , , . , 256-
: ,
,
, . ( , 27-
): 6- ,
, :
,
. . ,
. . :
. . , : :
:

. ., , ,


.
: ,
, ,

: (313315), (314
315), (340 370),
(, 341), (344347), (365) :
6 1178-
:
6
,
. :
7 ( 256- ), 8
( 394- . ): . . ,
: VI . ,
565- - .
10 , 4-
6- :
. 4
, 6 ( ),
:
. .,
,


: . .,


.
,
() -:
: , ,
12 , , .
: , .
12 -
, .
: :
1917- . , 1956- ()
.
, ,
, : 1956- . . . :
. . . - , ,
. .
.
-.
: , ,
, , , : (IVV
.) , -. , , .
, . : -.

297

. - ., , 1, , 1903:

, , , ( )
, ,
, , , : . . .
, (,
, ): .
- , :
. . , ,
, , : : ,
,
. :
, : , . .
. ,
: .
, . .
:
. . VI
. I- (527565) :
XII
., , ,

298

,
1582-, (Corpus juris canonici):

: Corpus juris canonici- ., :
. , , :
. .
(
):
. ,
. ,
. , .,
1868- :
. - 2
: ,
, , , , ( ), : -.
. , . , : .
- . ,
: - :
. - ., , 1, , 1903:
, . . , . 1, 2, ., 1964,
1971:

,
, : . .
IVVII .,
. , :

301-
.
. :
. . , . - ,
. :

:
. :
, ,
:
. - . , :

:
, , : IVVI . (,
, , , ) ,

, (,
, , , ): IV .



: IVVI .

: .
(,
, , ):


.
. -
.

( VI XVII . ):
, , . : , ,
. : , .
, ,
,
, . ( ) 7 :

: :
, VI
VII . :
. . -
.
, : .

.
. , (... V .
):

. . , : .
(IV .)
,
:
. . , ,
, ( . ): VII
. -

299

.
:
.
, : VII . .
, . . :
. VI .

, . (VI .
):

. - .
:
. , . ,
. , , . : VIVII . .
, , . . :


: .
VII . .
. - :
,

VII . . . -
,
. . :
: .
, .
, . , . ,
:
VII . , ,

300

. ( ) :


:
,
,
, .
: VII .
.
,

:
IVVII . :
. ,
, , : : :
, VII .
, :
V . .
: , 12 12 , , , ,
: XIV .
:
: ,
, . , .
, . : VII . . - .

,
VI . . : IV
VI . . . .
- ,
VII
: .
. . -
. - :
VII .
.
: IX .
, , -
: IXXI . . , , , . : ,
. , VII .
( . ), (, ),
( . ), ( .
), (
. ): . -

. ,
. -
. ,
, : .

,
. -
: , .
. , . :
. .
, :
,

, .
, , :

. , IXXI .
,
, , , ,
.,
. . .
- :
. X . . , . , -,
:
IXXIV . . . . : 1000 ,

: XXI . .
:
, ( ), , ,
.
. : : . - ,
,
, :
: ,
: ( . , , . , , ): . : (
) , , , ,
, ., . :
X . . . . , -

301


:
V , . , : IX . , . :
,
.
:

-
,

, ,

, ,
., . . .
, , , : . , XIII . .
. :
XIIIXIV .
: XIIIXIV
. .
, :
. , . , . , . :
XVXVI . . .
. (
): XVII .

302

: XVIIXVIII .
:
, XVIIXVIII
. :

( , . , . ) ( . , . , .
, . ):
XVIIXVIII .
-
.
. . :
. ,
:
- ,
. , .
,
, . , :
, :
XVIIXVIII .
., .

:
XIX ., .
, : (, , , , ) , :
1920- .
: 1991- . .
:
.- . :
IV-,
4.8, 39- V-, 5.1, 14-
:

. , , .,
1986: , , ., 1987: ,
, ., 1989: , . 1, .,
1964: ., , [.] 1, 2, ., 1942,
1948: ., , ., 1992:
.., IVXIV ., ., 1961;
., , .,
1985; ,
, ., 2000; S t r z y g o w s k i J., Die Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918; C u n e o
P., Architettura armena dal quarto al diciannovesimo
secolo, Roma, 1988.

[< .
() , ], 1. , ,
: . , : . : .
, ,
(
. 3.16):
. . , ,
( 2)
( ): ()

. .

, .

.
. :
, (
-


, , 5, 1994, 12):
.
( ,
,
..., . 16.18), ( ,
..., .
18.17), (...
, , 20.28), (... , ,
. 14.4), , (
,
, , .
, . 5.2223),
,

(...
,
, .

(. 5.2930,
. 1.18) : ,

, , - (... ...,
. 12.13), ( . 13):

- (
), , ,

:
- , , , , , (. 2, 3):
., - , ,
- , , -

303



( - ) , , , .: , (
), ,

: . , ,
:
. , , ,
, , ,
( ), . :
,
, , ,

,
( ):
.,
,
:
-. . ( ),
-
( ):
. : -
.:
. . (mistic)
(sacral) , :
2. . . , -
,
. : . - ,

304

,

(
, ):
,
. :
. -
IV .
, (
): , .
, .
- . (
): . - , , ,
:
.
. --,
: . ,
, .
- :
. . -
- . .,
,
-
, . -
:
.
,

: - .
: 16 , 12- , 2- , 2- : - -

: - :
. , , ..., , 1740: ,
, ..., ,
1741: ,
, , 1967, 12: .,
, ,
1, 1992: ., , .,
1992: .,
, , 5, 1994: ., , ., 2000.

, :
, , ,
, :
(V .): . - . . ,
: . . . ,

. : . . ,
. , .
, .
, . (): ,
- , . . , , . .

, . -

20.


:
.
, :
,
,
: . : 800- . , ,
. : XI
, VIII 1296- :
, , , , ,
, ,
:
. - , . . .
: . , , , . , , , : (I ., ),
, (III
., ), , , , , , , , ( . ):
. (,
. 605, 625 ) -

305

, ,

()
: . , , , , ,
, ,
,
: ,
12 ,
:
:
:
,
, , ,
:


,
, ,
, , , , , , ,
:
, , , :

. -
, III . ( ), ( ) (
):

306

,
( II .):
. , ..., ., 1877: ,
, 1980, 2: .,
, , 1939: ., , ., 1997:
., , 1, , 1996:

,
,
:
: . .
: , , , ,
, . , : . , ( ) : . . . 1. , 2. , 3.
, 4. , 5.
:
. . .
, : . .
.
. (), .
(), . ( )
. () : .

,
: .
. 13, 14
15- 19, 20 21: ,
, . . ,
. - :

, . , :
,
. . -
:

, ,
,

:

,
( 2.42): ,
(12.12): . - ,
. , : , .


:
.
35 ( 5- 9-):
, . ,
, ,
,
. ,
.
: , 2- ( 24-
27-): . .
.
:
,
:
,

:


, . : .
: (
, )
, , : :

, ( 27- 31-) :
,
,
:

,
: . ,
: , ,
:
. ., , .,
1992:

[21.1(2.2).1856,
6(19).3.1905, ], , , :
. (1872),

(1888), . , . , . , . , . - :
187374- .
. ,
.

307

( ) : 187477- . ( ):

-: 1891 ,
, : 189394- . .
.
,
: .
:
-
. .
:
. ,
.
., ,

.
: - . (
)

, ,
( ) :
( . )
, , ( ): - , ( , ) :
.
,
,

308

, ,

, , : .
,
, : -
., , .,

: . ,
, ,
:

(1892, . 1896),
,
. :
, ,
, :



(1893): . , . , . -:
1895- . (1911
1930-
) ,
(
) .
,
(, , . ):
XIX . 90- . . - .
:
.
:
- . , .
, . , . --

, . , . , . , :
. .,
XIX . XX , ., 1970 ( , . 2): ., , ., 1981: ., ., , ., 1996:

[. . , ( ) 717, ], 703-: : . : , : . - , , . 703 , 705-


: , ,
705- : 705
: . -

.
: . .
, : 713- , ,
,
:
,
: .
. : ,
. :
. . -
:
, (1612 8.8.1691, ,
. ), 1681-:
: 1641- , 1647- , : 1649- , 1651- .


(1652- ), 1657- : 1657
1659-, (1659- . 18
22) , . . : 165967- : 1661-
:
. ,
1664- . . , :

: , , ,

: - ,
1680- : -. .

. -: 1682- . 22- . .
. :
. . , : 1691-
,
:
. . -
:
. ., , . 3,
., 1876: ., , . 2,
, 1914: ., XVII , ., 1961:

309

, III
, : : 72 ,
: -
(): :

. , , -,
1873, 11, 64, 65:
-

, ( 410415-
470475- ), ,
, , , , , , : :
.,
. . : 434-
: 441442-
: 449- ,
450451- ( ): (451- 26)
(
) , , , . :
(. 27) :
.
( . ):
. (458-
, 464- ):
,
. : V . . -

310

( II) . :
():
( ), . ,
( ..., ...): ,
: . . ,
: ( ), ( ) (
):

, .
.
. ( ), . : .
:
- (
, ):
. . , II-, , : -
. :
40- ( ),
(., .,
., ., . ):
1764-, . ,
: .
1957-, ( ,
. -):
.
,

( ):
1992, : - , , , ,
. :
:
445- .
... , ,
, , : 455-

: -
... (460), :
. . ,

:
,
: , , . , : , ,
,
:
- . . ,
:

: -

,

: . :
. . .
,
()
:
, , , ,
:
, . . , , :
, , :
, , - :

:

(, ) :
.
: ,
:
. :
, 4 , : 4
- (, ,
) : -
3
(), () - (): ,

:
,
. : ,
:

.

311



,
, ()
: . : -
, , ,
, , :
. -

:
V-,
5.1, 5- :

. , ., 1859:
, ., 1989:
, . . , , 1991, 910, 8084:
, . . , , 3, 1993:
. , 11, ., 1854: ., - , ., 1971: ., , ., 1978: ., , , 1983, 23:
., , , 1989, 8: . ., -
, ., 1989.

, (. . , 946, ), 941-: :

: - : , .
: . , I :
. . -
:
. ,
, ., 2000:

312

., , . 2, ., 1785: ., , . 1, , 1912:

. , ,
3 -: VII
.: ,

, .
, 666685-
: . . . -

, ,
:
18- , , , . 12-
:
(,
, , . )
:
VII . , :
,
. :
1191- . . . . : XII .
: 1197
: XIII .
,

: XIII .
, : 1318 .
. . . .: XV . -

, ,
: 1628- : 1638-
.
. . . ., : 1735-
-.
. . . . :
1975- . , , - : 1980- .
. . . . :
V-,
5.2, 1- :
. ,
, ., 1996: ., , . 1, ., 1903:
.,
, , 1962, 7: ., .
, ,
1983, 7:

, .
, . , . ,
,
2022 :
: ,
,
( . - .
):

, , :
, , IV .
, . . . , . : . .
. , , , . :
. - . , .
.
: . -

.
,
, : .
: . .
,
, : 1153-
:
1511- .
-
: . .
.
:
XV . XVI . . .
:
20-,
: XV . 5080- . . - , , , :
, XVII . XVIII . : 1650 , . : 1707-
,
: 1809-
.
: 1828- , , ,
- , . : 1866-

: . .
: XIX . XX .
, :
1870- .
: 20 , 1909- - 40 :
.
XIIIXIX . ,

313

. ., , . 1, ., 1905: ., - , ., 1953:
. .,
, , 1, ., 1987:

,
(< . v
, ),

: : . () :
, , . , , , , , , , , ,
, , ,
(. 1.79):
. , , ,
, ,
( .
2.25): -
, ,
, -, ,
: (. 6.13)
, - :
.

:
. -

314

: ,
, : .
. :
, . . :
. , .
, - : . , :
.
(), , , ,
, :
, - ,
:
.
: (

) - :
,
[315, . () 403],
, . ,
( ):

, , -, -, -, -: :
. . , ,

, -. : , . ,
: :
367-

: , , ,
: , : .
(342420) . :
, 367-
:

:
. . . : , , , , , .
: ,

:
. -
(, 374) (, 375377) . : ,
: (
325) . .
(
), , , , ( ), ( )
, :
( ,
7 )

. 20

. 80
: .
. (
), (
), , : .
( ) : .
. . ,
. . : :
. - .

( ) ,
12

, ( .
) : . . .

( ): . -

: . (. ): . -

[, ,
(393457) ,
. , 1801-
], , ...,
, , ,
,
: (

, , 1869, 8, 1870, 9,

315

10),

:
V .: . -
(

...) (. ):
:
V .
( , ),
. . :
. -
2 3-
:
V-,
5.2, 2- :

. .,
( .),
., 1889, 401418: ., .
, , 6, 1996, 148
159: , . .
, , 1997, 10:
, , . . , .,
1998, 3032, 136139: M i g n e, PG, t. 4143;
G e e r a r d M., Clavis Patrum Graecorum, v. II, Br pols-Turnout, 1974, p. 324341 ( 37443807).

[. . ,
. ( ) 788, ],
775-: : . - . : : :
768-
:
. . -
:
. ,
, ., 1996: , , .,
2000: ., , . 1, ,
1912:

316

- (. .
1728), 1701-, - , : : 1702-,
, . : . -- , (),
, 1720-, , , () : , , ,
: , , ,
, ,
:
171011- . . . -. I-
:
(1711) . -.
, . : (, ,
),
, X : I- . : 1716-
I-
.
: , , I-

( 1718- . 25- ):
. -. . , .
(. ) :
1722-
: , ,
. -. VI
, I- . ()
-

: , . . -. 1722-
. 22- , 10 - ,
VI- : 25
, , I-
, .
, . -. : ,
. , ,
. :
. -- . : , (1723):
, , ,
: . -. : 1724- . . -.
I-
. : . 18- .

: 1724-
,
. --, , , 1- .
4700- :
I- . -.
. : , , :
1726- . -.
- : ,
. -. :

. -. , : 1718- (, ,
, , . , ) , , :

( ) -


: XVIII . 1-
- (1839),

1723-:
. (1876), . (1971), .
(1989):
. , 2
., , 1868:
. , , -,
1873: ., , . 2, ., 1959: , , . ., . 9, .,
1987:

(1260,
1338, ), , , , : , : . , 1284-
:
. . ,
:
,
, :
, , , : , , , .: . . ,
() (
)
: . (. ,
, , ): (, . 5566, 5717, 5906
, 30 ) -:
1303-, . : . (,
, ,
, ) : -

317


,
, , , . .
: ,

(, .
614, 8389, 7255 ),
(,
. 3937, 3276 ), (, . 3276),
(, . 9622, . , . 69,
1279): . - . .
(, . 1326, 1327, 5154 ):
, .
:

, :
(1321, , . 573, 9622)
, XIII .
XIV .
(1293
1307), : . .

:
.
, . , . .
. :
, ,
:

318

. - (, . 2776, 8245,
10008)
: , , ,
. ,
... ,

,
: , ,
:
. (, .
848) . .,
, , :
. :

. :
V-,
5.2, 3- :
.
, , 1860, . 2, 7, 157
164 ( .): [ ].
..., , 1866,
2730: , . . , ., 1966:
. ., , ., 1893: .,
, 2, , 1942: ., (1314- .), .,
1973: ., , , 1985, 1112:

[ 346347, ( ) 400401],
: -

, , ,
: , , , : 379380- . ,
: 381385-
:

, , : , :
385- , ,
:
. . . :
. : . , :
: 600

. . : . -
. . :
. -
:
. :

( . 5.17): . -
, ( ):
. -
V ., -:


: , , , ,

.: ,
, , :
. - .
... :
. ..., .
. , ., 1907:
,
...,
..., , 1750:
, , . . , . ,
1998, 7586:
. .,
, ., 1889,
421432: G e e r a r d M., Clavis Patrum Graecorum, t. 2, Br pols-Turnhout, 1974, p. 7897.

,
( 260,
340), , ,
(313/
314-): 309-, .
:
. : 325- , , ( ) : ..
,
,
:
. (
,
, , )
.. ,
.
:
: ..,
, -

319

, , ,

,
,
:

, . , ,
, :

: ,
:
. , ,
:
. , ( . - ):
. - . , , .

: ,

325-,
( ): .
(
324-) :
V . (416420)
:
, .
: -

320


. - :
, III . (248265)
:
.-
. (305313)
, 298- . (,
, , ,
, )
:
. - .
, ,
, :
. , .
, 1, ,
2, , ., 1818:
, . , ., 1877:
. .,
, ., 1889,
5457, 434443: ., , ., 1905: - ., , 1, .,
1979, 388400: Lexikon f r Theologie und Kirche,
Bd. III, Freiburg, 1959, s. 119597: A l t a n e r B.,
Pr cis de patrologie, adapt. par H. Chirat, CastermanP.-Tournai, 1961, p. 336344.

, 72
: :
:
- :
, :
. , , -,
1873, 11: ., , . 1,
, 1912, 16:
-

, , V
:
() : .
:



, , , :

( )
:
,
:
, :
: ,
,
( ),
: .
(
), ,
,
, , :
. , ,
:
:
,
. , :
, , :
( )
-: V
.
:
V . , ( ), , (
)

21.

: V .
VI .

(
), ,
: . ,
, VI . ,
2- :
- : , ,
,

: .

.
, ,
:
. ..., . . -, , 1914: , , -, 1897: ,
, ,
1908: - ., , . 1, , 1908:
.., , , 1964;
H a n s - G e o r g B e c k, Kirche und theologische
Literatur im Byzantinischen Reich, M nchen, 1959.

,
:
, , , . ,
(. 5.312, . 6.2023): - , ,
(.
4.17), , ,

, . :
. () - -

321


:
, , , . ,
,
, , ( ) ()
: . .
,
:
,
:
, :
, ,
:
,
:
, , :
,
:
, ,
:
, : ,
, , :
.:
, , , ( ):
: ,
. -

322


( )
: , , : (
) ,
,
:
,
, . , (.
62.12):
:
( ):
, , .
:
,
:
,
( , ):

,
: ,
,
, , :
- , ,
- :
. . , . () () , ( )
:

, ,
, .
,
, , ,
, , , ,
,
, :
.
,
:
- ,
(, ), ,
, , . , ,
(. 5.48):
.
: -
-
(.
6.913):

, , ,
, :
.
( , ), VVIII .
: .

,
: XII .
. , ,
, ,
.
, -



:

, - -,
- -,
- -, , , , ,

-: - , -, - ,
- ( ),
:
. ., ,
., 1873, 444445: ., , ., 1973, 31,
4547, 7590:

, : 1857
1866-, . : . ():
. , ,
, ,
, . , .
, : . , .
:
, . .
,
, :
, .-
. . -

323

,
,

. ,

: ,
, .

. :
. XVIII . . : .
. , .
, . , . , . .
(, ,
.
. , ,
, .
- ):
. , , .
,
:

.
, ,
- : XIII ., ,
:
. 1264-
: 1284- ,
1301- , 1318 , 1598- :
1604-

: 1609-

324

. , , . : . . . . . XVII .
, : 1666- XVII .
: 1679-
,
,
: 169395-
, XIII . : . 1819- , .
. : 1937-: . . . . .
:
V-,
5.2, 4- :
. .,
,
. 2, , 1842: ., ,
., 1931: ., .
,
., 1975: . ., XIII
, , 1962, 3:

. , . ,
: XVII
. , XVII . 1 (
) .
, , (
):

: . . .
. -
: ,
,

, , , : 163536- -. , , :
1637- : 1679- 4-
: 1693-


. .
, : , -. , . . ,
: 1731- :
1793-
: 1835- . . . .. , : ,
. : 1873- .
, , ,
: , . :
1889- . , .
, , .
: 197478-
.
, ,
, . , . - , : . . .
. . :

V-,
5.2, 5- :

. , , ., 1990: ., , .,
1931: ., .
,
., 1975: ., ,
, 1988:

.
, 19962001: .` . :

: 1989- 14-
.
.
. 1700- ...
, (, 1989, 7): 1990-

,

1,5 : 1990-
31-
:
. , , ,
, : ,
(, 1990, 12):
1990- .
33 : 1991- . . . (. ) :

:
1992- . 8- ,
, . -

325

: 1996-
. 29-
.
: 1997- 7-, ,

.....- : 2000- 26- ,
2001- . 23-
:
...... , , -. .
-. . , -
:
. .

. ( 58x58 , 56 ): .
:
,
(
38 16
),
, :


: 1800 2
3000 , 1700- : (180 2 ) : . : ,
, 4 , .
, , , :

. . , , -

326

: , (
29 ) :

:
,
, , :
2000- .

: -

(8x8 ), 22 ,
5 . :
......, .
- ,

: 15
,

:
V-,
5.2, 6- :
. ., , , 1992, 8, 1993, 13:
., ... .
,
, 1997, 45:

. ,
, ,
: : ,
:
1679- 4-
(1691
1705): XIX . ,

. , ,
, 183542-

,

: XX . . . .
.,
,
: 197176-
(. .
): , . , , ,
, , :
. ,
,
,
(. . ):
, .
: : . . . . 1976- . 3-,

, .
,
:
2000- . 2- . . . - :
V-,
5.3, 1- :
. .,
,
. 2, , 1842: ., .
, ., 1975: .,
, , 1988:

,
(.
v ), I
,
,
, -

, , .
,
: -
( ) (. 235)
(8, 811):
. .
: .
:
,
, ,
, ,
:
, ,


, ,
: , : .
()
: ,
. ,
:
, , , , : . , , , :

: ,
, ,
, ,
: .,
,
. :

327



,
( ) : VIVIII . . , VIIVIII . ( ):
: (726)
: - , ,
: XII .,
: , , ,
( ), (
),
:

. - ., ,
., 1968: ., ( .), ,
2, 1992:

. ,
: V . , ,
3 , . . , , -, - -
(
): . , . 92- 5-
2- ,
, ( ): . .
. -
(. . , ,

328

), .
. . :
VIVII . . :
X ., ,
: . . , - 1038- :
1045- . , 1064- : 1199 : 120112-
: . . . .
. : 1908-
. . . . - , 1948 : . . . .
1988-
:
V-,
5.3, 23- :
. ., , ., 1881: ., , [.] 1, 2, ., 1942, 1948: .,
, , . 43, , 1973:
., , ., 1968; P a b o u d j a n P.,
A l p a g o - N o v e l l o A., Ererouk, Milano, 1977 (Documenti di architettura armena, 9).

,
: 126970-,
: , ,
:
.
,
:
. .
,
:


: . .-
,
-

: .,
,
, , , 1000
: :

- , :
, : : , :
, ,
. : XVII . , . , . , (. 1925):

. . .
:
V-,
5.3, 4- :
. ., ,
, 1905: - ., 1269 , 1925,
, 1966, 1112: D e r N e r s e s s i a n
S., La Bible dErznka de lan 1269, tudes byzantines
et arm niennes, t. 1, Louvain, 1973, p. 603610; Armenian Art Treasures of Jerusalem, Jerusalem, 1979, p. 66.

, 10 ,
: XVII .
: . . -
1691- (1675
1704) ,



. :
. , :
: .
,
:
XVIIXVIII . : . . . :
. . -
,
: . .
- , : 1705- ,
- : 1707-
,
:
1763-
(17631808),
-:
1819-, -
( ) , . . - : . . . XVIII .
. :
V-,
5.3, 5- :
. ., , . 2, ., 1907: ,
. 5, ., 1982: ., XVII
, , 1985, 1:

, :
, ,

329

: .
, ,
, , :
, , ... ( 1.7):
.
, , .
.
. ,


( 12.1314):
.

. , ,
, ,
, : . ,
,
, :
, . :
- ,

, .
, ...
(. 21.24),

,
(. 144.19),
,
(. 32.8),


... (. 102.17),

330


... (. 18.10) :

,
,
:
..
. ,

,
, (. 21), ,
: . . (.
20)
()
, , :
- ,
. .
. , ...
(. 6.910), . .
: . -
, . , (. 3.2):
. .
(... ..., 7.27) :
,
, , , , , , (
, ), (... ,
, ,
..., . 19.15), (... ..., . 21.29) :

,
, :
-
.- ,
, .. :
, . :
. .,
:

:
. . (
, , . 5.3),
, , (. 5.10):
. . ,
(
, ,
, , ,
. 17.2021): . - ,
,
, , , ,
.- .

... (. 6.33):
, , ,
, ,
, (.
7.21):
. - , , , ,
, , , , , , , , , , , ,
,

,
.
:
. - ,
, , ,
,
,
, : .
- ( . 2.12,
. 22.5):
.- ()
() :

,
. - , ( 15.18, . 92.1, 98.1,
145.10, 32.1, . 17.14, 19.16 ):

(1995, . 1, 36) ,
,
, . . . 1. , 2.
, 3. , 4.
, 5.
, 6. , 7. , 8. , 9.
, 10. , , ( . 2.9):

, :
, , , : .
: ()
.: ,

-

331

. ,
:
- () . :
(180)

v ,
- . []
: ,
, [ ]
: [
]. .
(. 1.13): .
[ ] ... (.
1.26): . []
[].
... (. 109.1):
( . 1.14, 5.12, 8.19, 10.1,
. 7.2230, 10.111, 11.1 ):
. [ ]
,
: ,
..., [ ]
,
... (. 2.23, 3.14) :
-
.

.
, .
, ,
: ,
. ,
(. 3.1617): , ,
:
-
. ,
[]
, , ,
(. 1.35):

332

-
.
,
.
. ,
, (. 17.5): , ,
:
- -
( . 14, 16 ): . 28.19-.
, ,
[ ] : . ,
:
- :
. , , ...
( . 1.2). . .
,
[ ] : , [] : , []
, (
. 12.46), [] ,
( . 13.13) :
- () : , , :
( 1 -)

, ( 134-) ,
( 34-)
: - -


,
:
IV . .
, , ,
, .:
325- . : 318 ( =
= Credo), . () (),

( ): ,
:


,
( )
, ,
, :
, 381- ,
:
-

, :
- , ,
( ,
, )
() ,
: -

.


- .
,
, , :
. : ...:
-, ,
- ... ( , , 1914, 35):

,
. ...
... , , , ( ,
, 33), ... , , ,
, ,
( ):
,
,
.
... (
, , 32):

:

.
() :
,
, : -
, , ,
, , , , , , :

333

- : ,
:
( ) (
):
V-,
5.3, 6- :

. .:
.

(Hierosolyma,
Ursalimmu, Schalam, .
Jeruschalajim ), ( ) , , :
., , :

(. . . 3000,
2000) ,
, ,
(
, ),

,
. (.
14.1720, . 7.12): -



[ , (. 7.17)], ,
,
() .:
. .
. (. 21.14,
. 4.26, . 12.22):

( - ) -

334

( . 5.67),
. , : .
.
, . . .
X . - ( ), ( . 8.6): .
: . .
. 587-
: ,
:
.
(. 50.20),
(. 121.12), ( ,
. 121.5),
( ,
, . 124.2),
(. 127.5),
(. 133), (. 134.21), (.
136.56), ,
(. 146.2),
(. 147.1213), , ,
( 3, 4, 27.13, 31.5 ): - , -
( .) ,
, ., : .
... (. 3.17):
.
... (. 14.8):
- 51.9, . 4.14,
9.11, 51.50, . 1.7, 9.25, 3.1, 3.18, . 1.17, 2.2, 8.22 :

-
, , ,
, : - .
.
: .
. ,
,
(. 24.12): . . . 70-,
.
.
:
-
: - , , 5051- , , , :

- ,
, , , , ,
, . : 1917- . . , 192047- . . : - .
1947- . 29- ,
. , . . . : 194849- - - .
, - 1948-
: - - :
.
,
IV .
: -
. : IVV . - -

.


VII . : 70
, ,
,
. : ,
- , , . ( . ):
VII .
, ( ) -
(, , ) : - . . . , . , . ,
,
:
- . (
. ) IV .
. , , ( ,
, ,
)
: . . . , 12

: , , , . , : . :

:

335

,
12- 7-, , , . . : .
, ,
, . ,
: , , . , , .
, . , ,
, , . :
(. - , . ) . .
:
. , :
,
. : .
1227-
:

,
:
. . . . :
.

- : ,
23 ,
45 : .

336

. , , . :
:
,

, , ,
:
:
- . , .
, . , . , . :
V-,
5.4, 14- :
. , , , 1731: ., , , 1929: ,

, , 1931: ., , . 12, , 1931: ., , ,
1931: ., , , 1965: ., , . , 1999:

, ,
: 1843-, , :
:
:
: (5 )
(3 ): ., , , , , . : 1875-
: 185165 . (191418)
1920-: 30
35- : 1976- 100
: 1992- . . -
:

. , . , . , .
, . , . , .
.:
-,
, :
, : VII .:
. : (. )
(1/6
150 . 2):
( )
: IV .
. :
. :
:

(381) : .
, . , VI .

: . VI . , , VII . .
. .: .
, , .


.
: :
. ,

(636),
:

22.

VII .

: ,
(638669)
, . . . ,
.
, . , .
, .
, : , . . - : :

. : :
(, , , , ., , )
. :
XI . . ,
. . -
: ,
(., ., .) , .
: , , . , : .
. - . : 969-
,

, 1099- : . (XIXIV .),

337

. . . .

:
1178- ,
,
,
:
1187-
: (118091)
.
. . - , :
1311- . . .

: , 1307-
,
, . . :
1311- . . . ,
,
. . . :
. . . , , 1839- : 1664-

. , . . : 1682-,
(1681) , :
1702- . . . -

338

, 1715- . . . . : : 1715- .
: (1715
1749) ,
. : 1833- .
.

(1843), - (1868) :
XIX .
. : 1843- (. )
, ( ): 1928-

.
. :
XIX . . . .

: . . , ,
,

: .
, ,
:
. , .
. . . : , . . .

: .
. -

, , 1917, . , . ,
.
: ,
, ,
, . :
:
1929- . . , :
:
1916- .
-
: -
: . . . : . . . . (192130) .
(193138) :
, ,
., ., .
: ,
: . ( 4 .) . ( ):
, XII
XIII .: 1866- . . -
(18771927 ):
1929-
. . . -


,
: . . -
. :
.
. , . : . , : :

. (1990-):
, . :
: , , ,
:
:
. (1997-):
:
-.
():

() . :

( . )
(638669), (669
696), (696708), (708730), (730758), (758774),
(774797), (797885), (885
909), (909981), (9811006),
(100638), (1008-),
(103890), (10901109), (110933),
(113352), (115280), (118091), (11911205), (120518), (121830),
(123038),
(123854), (125481), (12811313),
(131316), (131621), (132123), (132332), (133241), (134156),
(135663), (136378), (137886), (1386

339

1391), (139194),
(13941415),
(,
1399), (, 1402), (141519),
(141930), (, 1426),
(, 143031), (1431
1441), (, 143637),
(144154), (145461),
(146176), (147679),
(147985), (148591),
(14911501), (1501
1507), (150717), (, 151722), (153242,
155051), (154250), (155183), (15831613),
(, 161345), (164564, 166566, 1668
1670), (, 1664
1665), (166668, 167077),
(167780, 168184), (, , 1680-), (168497),
(, 168891), (1697
1704), .
(170415), (,
171549), (1749
. 1752), (175261), (176168),
(176875), (177593), (17931800),
(180018), (181840),
(182447),
(184046), (184650), (185060), (, 186064), (186485), (, 188589),
(, 18851910), (191021), (192130),
(193138),
(193944), (194449),
(, 194956, 196090, ), (1990-):

V-,
5.5, 12- :
. , , , 1731: ., , , 1929: ,

, , 1931: ., , . 1, 2, , 1931:
., , ,
1931: ., ., , , 1943: ., , , 1965:
., ,
1, , 1995:

340

. ,
-
, , , : (.
44-) (. 60): .
:
.
:
, ,

, ,
, , : .
,
, II (614) : , (636), , :
1099- , 1187- : ,
, .
.
,
,
, : .
, :
,
: ,
: XIII . , . . . .
. :

,
: .
, , 500 ,
,
, , -

,
: () ,
,
: .
:
, . 21 . , .
( ), . ( .
. ), . ( . ), . , .
( ,
, ), . , . ,
. . :
. . ,
:
. . . . . :
1833-
. , ., ., ., . .
, . , . , -, .

(196691) :
:
( ) 4 . : ,
XIIXIII .:
. (1865),
. , . : :
2000-
. . . . .:
V-,
5.5, 3- :

.
, , .,
1997: .,

, , 1929:
., , . 1, 2, ,
1931: ., XVII
XVIII , ., 1974: ., , . 1, ., 1983: ., , , 1999: T h i e r r y
J.M., Les arts armeniens, P., 1987.

431,
22-,
, II
: 200 : . (428431) (
) . ,
:
. , .
, . : 430- ,
:
, 12 : 12 :
,
:
:
: , .
: ,
,
, , -

341



:
, 26-,
34
, , ,
II : , , :
, ,
: , ,
: II-

, , ,
:
. . . ,
:
,
:
,
( ),
: -,
, , , :
,
, ( ), , , ,
(), . , ,
( ): .

342


( ),
, ,

(- ): 6
:
, :
. . -,
.
. : ,
, 435-, (
) . . - 6 , .
:
. . - 200


:
. ,
, -, 1897: , , ., 1997:
, . . , ., 1899: - ., ,
. 1, -, 1908: M i g n e J.P., Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca, t. 84, Sinodicon, t. 68
77, 137, P., 185766; H a n s - G e o r g B e c k, Kirche
und theologische Literatur im Byzantinischen Reich,
M nchen, 1959; D u m e i g e G., Histoire de Concile
Oecum niques, P., 1962.

[-, 1748, ( )
1835, ], 180930-: :
180109- : .
. 1813- -


:

,
:
. .
1821- :

, . :

. ,

, .
.
,
. (1830
1840- ., , :
)
1828-, . ,
: 1830- :
. . (1813)
,
(1834) : .
, :
:
. . -
:

, , , , (306, 373, ), ,
, (
): . : .
,

: . .

. : . .
325 :
,
, : II (311380)
. . 360- .
: . :
363-, ,
. . ,
,
8 : 370371- , , , , :
. - , , . , , , , , .
. , , : . - .,
: . : , , , ...,
,
,
,
, : . . . ,

343


() : . .
. , ,
, , :
(154222)
. - ( ) . : . -
. ,
, , :
. - V
.,
: , , , ,
, , :
(), , , 14 ,
, , , , ,
: . - -

344

: .
.
, , ,
. .
: . -
, , :
. . - 2 1- :
V-,
5.6, 1- :
. , , 1703:
, , 1734: , . 14, .,
1836: , .
. , ., 1921:
. ., , . 10, ., 1814: ., , ., 1889, 443446: ., , , , . . , ., 1985: G e e r a r d M., Clavis Patrum Graecorum, v. 2, Br polsTurnhout, 1974, p. 366468.

, ,
:
, : - , . :
-
X . 2- ,
(
): X . - ,
: . XIII . (, ) ( , ) -,
( ,
, . , , ): XIV . , . ( . ,
. , . ):
-
XVIIXIX .,
, , -

, .
. (165458, . ): -
. . (
. .
.): -
.
(, .
. , ): XVII .
- - ( . , ,
. ): . - .
, :
V-,
5.6, 2- :
. ., , .,
1992: . ., ,
, . 21, ., 1973.

(. . 381,
. ), 377-:
:
: : .
- - (378

345

389), 7
:
. . -
:

, ,
, :
:

, : . :
, V . ., () ,
, : . ,
.
, ,
. , .
(. ), , , (. ):
,


:

, , ,
(. 15.9
11, 29.4, 40.1113, 117.1617, 6.23 ),
:
. ,
, , ,
( ) , ( 12): , , , - :
. ( - ), , ,

346

:
( ),
( ), ( ) ,
, ( 12.23)
( ),
(. 1.29),
, :
., ,
, :
., ... , ... ( . 5.78):
-
: . -,
,
(. 2.1323): . , - ()
, ( ), (.
26.1730, . 14.1224, . 22.121): ., -
. :

(. 11.25):
(. 28, .
16, . 24, . 20, 21) ( ) , , , :
:

, : , , ( ):
- (
)
: (325) - , , : , , , . 13 :
. (
- ),
( ):
- :
, ():
. , , , : ,
:
, ,

:
:
.
:

- , ,
,
, (
-
), :

: - . -


,
: -
(), ,
, :
:
, , ,
:

, :
.
(35 , 21- 26-):
: (VIII
.): ( .
186 )
(VII .):
(V .):
(VII
.): ,
(XII .) :
-:
, -,
-, - :
,

:
:
III .: . (235): .

347

.
(X .),
:

, ,

, ( ) : ,

:
.
, :
:
,
. .
: , , :
V-,
5.6, 34- :

. ., , ., 1984: ., , ., 1992: ., ., , .,
1993: ., , 6 ., , 1999: .,
(418- ), ., 1999: C h e v a l i e r
J., C h e e r b r a n t A., Dictionnaire des Symboles, P.,
1982; S c h i l l e r G., Iconography of Christian Art, v.
I, L., 1971.


(. . 876),
855-: :
. ,
.
: . -
: -.

348

. ,
. : .
(858867, 877886) : . .
, , :

: 862- . - : . . . :
864867- . - :
. -
(14) , : . : ( ,
, ,
) , , , , ,
:
, : . -
, , (
), .
: ,
: . -
:
(. 12, 183637):
-

, , :
. . -
:
. , . . , ., 1995:
. ., , ,
1971:

(. .
1520),
1515-: :
. - . :
. . -
:
, ,
(171999, . ), . 177381 178299-: : 1778-
, . .
:
1790- , . ():
, , , : . - ,
. ,
1798-:

(1626,
1699, ), , : 13 , : , . . : ,
:

. .
, :

, ,
:
,
, (1675),
(1682), . (1684) :
. 1687-
,

:
.
. , .
. :
. . ,
. . : 1651-
, ,
: ., . , 1687- :
1699- . . ,

1699- :

. . : . . . , , . : , , . - , . ( ) : -

349


( )

: . (1876) . (1969):

. , .13, -, 1870:
. ., ., .4, ., 1970, 525
530: ., XIV
XVIII , ., 1984, 132161:

,
,
,
: ,
. -,

:
,
-
, , , -
. :
. -
, :
. -

- -:
-.
. -:
: ,
,
. .,
: :
:
, ,
() : , ,
,
, :
XI ,

350


:
: .
,
, ,
:

.

,
,
. ( ):
:

. :
. : ( )

, : , , .
:
-. .
-.
,
-.
, , , , :
. : :
, 3 1012
, : 3 . ,
: ,

:
,
: ,
:
,
-.
: .


.
: , , :
. ,
(. 90.13):
. , ,
-, :
: , ,

:

. (, ,
, ): :
:

:
:
: , ,
,
:
,

:
: - ,
: , , : ,

. ,
... ( ):
: 57 ,
: : : :
:
:
(),
,
:
: ,
: -
- ( ,
, , ):
.
:
( ): ,
: 12 ,
: : , ,
:
:

351

( ): ,

, , ,

: , , , : ,
:
-:
-
, , :
: ,
,
:

: : :
XII :
:
, , :
50
6 7 , ,
,
:
: - ,

,

: ,
:
.: , -, :
:

:

352

,
:

,

, , :
:

:
: :
. :
: . :
,
:
: : :
, ,
, 10 , , : ,
:
:
: :
:


:
: , ,
,
:
. , . :
V-,
5.7, 15-, 5.8, 15- VI-,
6.1, 14- :
. , ..., ., 1847: , , . -

, 1999: . , ., 1907: .,
, ., 1924: ., , ., 1992:
. .

, ,
(. . . ), IV .
:

: . (
) : , :

VII . :
(.
.) . - VII .
:
. .
,
. .
: , ,

:
. -
. , 1719-: .
(1867) . :
. , ., 1941:
. ., . , ., 1893: ., .
, , 1912:

,
30 -, : : 1749: 175051-
, , , 1771- . ,

1780- . 12 : -

23.

,
(1785, ): (1780,
): XVIIIXIX .
-: . .
: -.
:
1783- ,
1791- , 17991810-
: 1802- .
,

:
1834- : 1867- . -
. (1929- . -): 1901- , , 1908-
: .
. - . , :
,

: 15 : . .
400 ,
:
1940- . - .
,
. : - -
( . ): 1945- . . : 1946- ,
, 1948- : 1961-
, 1963-
, 1975-
, : 1976-
. -
, 1979- . .

353

: :
. - ( 1500
, 1300- ,
): .-
: (1240), (1288) : . - . 30
. , .
: . - . XX .: . : . .

, , . , , , ,
, , .
, :
VI-,
6.2, 13- :

. ., ,
[, ..]:

, , , , ,
, , ,
:
(4.34), (8.2021), (22.113)
-: . . ( ), . ( . ), . ( . ),
. , . , .
:
(, , , ),
( ), ( -

354

), : ( 12.27, . 1.3,
2.4, 3.3, 5.15, 7.37, . 39.7 ):
- - :

: - - , ., ,
( ):
VI-,
6.2, 45- :

[1871, .
( ) 23.10.1942,
], , ,
: -: .
,
: . , . - (1900)
. -
(1916): 1894- .
, 1900- ,
1924- , 1932- : 190004- . , 1904- , 190405- . ,
190513- ,
: 190512- , 191317- ,
192240- : 191318-
. , 191820 , 1920
1942- : . , (
1931-) :

:
(1934) ,


: () (, 1971, 2) .
, -.
:
. Istoria Biserici Armenie, Bucarest, 1939.
. , , 1992, 12:

. - , (196267-
): V ., : VI . 1-
,
: . . -. .
- .
: 1896-: XX . . : .
IVV .
. V . . - 1965
1967- :
VI-,
6.3, 1- :
. .,
, [.] 1, ., 1942:
., , . 3,
, 1944: ., , , 1968, 1:

. ,
. , . , ,
()
, .
: .
. :

. . . ., ,

.
(VI . 1- ):
. , : .
,
: .
. : . : , 1682-

, .
:
,
. . . - .
(X .) . .
:
VI-,
6.3, 2- :
. ., , 2, , 1885: ., . , ., 1986:
C u n e o P., L glise de Saint-Etchmiadzine Soradir
dans le Vaspurakan, Revue des tudes arm niennes,
t. V, P., 1968; T h i e r r y J. M., Monuments arm niens
du Vaspurakan, P., 1989.

. ,
. :
. ,

: . . XIV . 20- .: . . .
:
:
, . . . . . . , -

355


: . .
. - XIV .
: 1977- . :
VI-,
6.3, 3- :

. ., , ., 1893: ., . , , .,
1916, 26: , . 3, .,
1967: ., , ., 1981: , . 13, ., 1916.

, ,
. , . , () 3 :
. , .
,
(653659) -

: , .
652-: VII . , , : .
X . , ,
: (190107) . , 1904 . . :

IVV . , . , . . , , -. :
, , ,
, ,
:
.
: . (1905),
, () :
, -

356

, .
: (
) 4
, 4 : ( ) 4
( 0,8 ,
. 2,25 )

, :
5 - -
., -., ., -., . : 112 80- ( )
, , , 32- ( ) -
: . -:

, 32 ,
( )
32 ( 9-) : :
- . (5:4, . 45
, 35,78 ),


:

, , ,
, :
, , : -
,
:
- :

: ,

: -
, (618), . :
. -
-



(VII .),
(VII .), . : . - - :
. ., ,
, .
: 198090- .
,
, : 1999- 2-, .
, -
, 11
:
VI-,
6.3, 46- :
. , , ., 1979: ., ,
., 1963: ., , ., 1971:
., , , ., 1984:

357

,
(. ,
, ),
: V .
, XI . , XVI .
, XVIIIXX . , , . : . -

,
:
.
-
1910- () : .
. : 1920-
,
. -

358

:
: 1937-
,
. :
. . .
1948- . 30- ,

(, ): . -

. , :
.
, ,
.
:

,
: 1961-
III . . ,
. , ,
, :

(2000) , 1998-, ():


, :

. ,
, , ,
: , ., ., . , . , :

,
:
. , :
, , , ,
. . , . : , ,
. .
, ...

:

. : 1927- ()
I
100 . , :
1937- , 1952- (), 1963-
: -
1962- ,
, 26- : - -

:
.
. , . , .
: , , :

.
( ):
,
: 1975- () V . 1983-: 1991-
() VII .
(1995- )
1998- :
. -

, , ,
: 1965-
() ,
, , ,
,
: .
, ,
.
.
(1971, 1973, 1976,
1978, 1988), .
(1964, 1967, 1970,
1971) . (. 1989,

359

1990,
1993): . , , : ( 1999-, . . ), .
(, 13-
1998-, ),
,
. . : .
. :
. -
., ., .,
, , ., ., . ,
, :
, 1997 ,
:

, :
, , , :
1944- . . ( ) : 1961- ,
: : . , . , . , . , .
., 2000- . :
. : . .

360

:
, ,
, ,
: .
-
,
. ,


,
...

,
,


.
(, 1944, 1, 3):
,
:

(1945) . , .
, 1945- -. :
. , , :
1950- . .
( . ,
195682) : ., . , .,
, . :
, -, -

, 198090- , , ,
, :
( ,
, ,
.
):
, -., ., .
: . , , , , ( . , . . ,
):
, . , , :

, , ,
. , ., .
. : , . :
.
- , . : 198486-

.
: .
,
:




:

.
. :

:
1980- : . .- :
:

, , ,
, , . , .
, , . . , , ,
, ,
, , , ,
(. , . , . , . ),
. ,
. , . , . ,
. , . , . ,
. :

. . . .
. 500-, 1500-, 1955- . , . : 50- 1965-
. , . , . , . , ,
, . :
1966- 300-,1968- 100- (-. ), 1970 300--

361

, 200

150-, 1998- 80-.
:
.- . , .
, , .
, . -, . , . , . ,
. . :

-
1441, , : . 484-
(, , , 1105- , , .
): . (1375)
., ., -.
: ,
() :

.
, .
. :
, . .
, ., . XIII . : XV . 1- , (143767)
,


:
1431-

362

, ,
7 :


1439- :
, 4 : , 1440- ,
. ( .
. ,
.
,
):
1441-

-., -. : . -. .
. (1441- 16-) :
: 2-
. -. ., 300
, 4 ,
12 , 21 ,
, : . -. - , 7
16 :
-: , , : . -. . .
.
:
,
( , , , ), , -

,

. ( ): . -. - . , . :
. , , .,
1892: ., , . 2, , 1914:
., , , 1914: , . ., . 3, 1, ., 1969:

,
, : 989-, . : : 35x28 233
(, . 2374):
:

: 15
: 5
(tempietto), . (6),
- (6, 7),
(7) (8): VIVII . 228, 229,
, ,
: . .-
:
36,5x30,5
,
VI . :
, :
. . - : VIVII .
:

: ,


:
. :
(, ):
IXX .
: :
,

: . .- :
. .-
. , . , . , . , . , .
, . - :
VI-,
6.4, 13- :
. ., , ., 1892: M a c l e r F., LEvangile arm nien
edition phototypique du manuscrit 229 de la biblioth que dEtchmiadzin (989 de J.C.), P., 1920; D e r
N e r s e s s i a n S., The Date of the Initial Miniatures
of the Etchmiadzin Gospel, tudes byzantines et arm niennes, Louvain, 1973, p. 533558.

,
(), - : IV .
: V .
:
. . ,
,
:
,
, : , ,
, , -

363

, , ,
, ,
(. ): . -
:
: V .
. :
, , , , , , , , ,
, ,
, :
1441- . :
: 1640-
,


: ,
, , ,
.: . , , , ., , : . .
: 1813- (50
) .
, . (183234-
) . : . , . , .
.: 1836- , 1860- . ., ., : 1874-
:

. ., , . 1, , 1946: ., XIX . , ., 1964:

364

1547, 1677,

- :
. ., ., .
, , .
: . :

. :
. 1547 . ,
:
,

. : . ,

,
, :

III , , .
:
, ,
, . : 1547- . , . ,
1548- :


: 1549-
, , III : ,



III-, III : . 27
:
.
.
:
III 1550- 25- V II
: -. :


XVII . 2-
: 1662-
. () , :
:
. . .
, .
:

-. . . : .
VII ,
I :
1677- .
, ,
. ( 12) ,

(6 6 ):

,

:
, ,

:
: , :
6 , , . , : , ,
: 1677-

XI- ,
,
: . , ,
, , , , - , 1678-
. :
-. , . ,
. . :
. 1679- ,


:

(1680- . 1):
( ):
-. :

, . .
. ,

365

. :
. -. :

. ., -, ., 1896: ., , . 2, , 1914: .,
, . 2, ., 1959:

,
: 1945- . 1-,
,
: . . . ,
1998-

:

:
6 , 2
. ,
: (194554):
.
1724 . , ,

( , 199697, 14): ( , ,
,
, , 1962- ), . (,
,
) , (.
.), (., ., .):
. . . (194555) : 1955-,
, . . - -

366

, , , , , , :
:
, : . , . , . .:

, . ,
. , , , :
120 , 45 (2001):

. : .
( ),

:
. . . :
. :
. . - . . (2000-):
VI-,
6.4, 4- :

, . ,
. ,
:
:
, 302303-,
,
:

:

.

[XIII
, ( )
]:
..- , ,
. (
):
. .

: :
, (.
, . ), ,
(. , . ), .
(. ),
(. ), (.
):
1950- . ..- IV . ,

. : , , ..., , :
..- .
. . ,
, .
. , .
, ,
. .
:
..- . ,
:
,


, ,
.
:
360- . II
, ,
: .
( ...)
: 484-

...

:

,
483484-
...,
-

: ., . .
: ..- : , : ..- -, , . . -
. - : VII . .
IXXI
. (, , ):
V .,
, ..- :
, VII . I-

: VII .
-

367

: ,
982-
..- :
... , , - : XIII . .
: 1431-
..- 7
. 1441- :

..- ,
: : XV
...:
XVII . I-
...,

: ,
, . ,
, , ,
, : .
,
:
XVII ., , ..-
, , , :

..., , , : ... 7
,
. : ... ,
, :
XVII .
. :
..- 12 -

368

: ,
.
:
163536- -. : . , , , ,
..- : 1654-, ,
..- . : 1655-

1657- 1658-
:
.
(
): . :
..- , XVIIXVIII . . :
..- .
, -
, -
: 1664- :
2- . : 1682- .,
. .
, 1684-
.
, , , , . . , - . :
1720-
..- , ,
: -

, . ,
. , :
..- : (
-),

, : ..-

,
: , ,
(, ):



12 ,
. ,
. . : 1734-

,
,
,
:


:
,
... :
1766- , 1770- ..- , , 1771-
. : ..-
,
1786-, :
..- ,
.
(
-, -

24.

):
..- , , ( ,
, , , )
.
:
(
, ,
, , )

:
.
. : 1784-
..- , 1785-
, 1786- ,
, .
:
180413-, -. , .
, :
,
,
: 1813-

..- :
1837-, I
, : 1866-

..- : 1868
1919- , 1874-
( ): 186869- ..- . ,
, . :

369

.

, . .
..- :
1888- . . ..- :

: ,
, , : ,
..- . . ,
. : 1889- , ,
: ..-
( )
,
:
..-

: 1909-

. : 190910-
... : 1910-
15- . : 1914,
, ... :
1915-
:
1921- ..- .
: 1923-
. . . . ,
:
1945-
-.

370

..- , 195455- :
( . , .
. , . . , . , - . , . , . , . , . , . , .
.) :
,
: .
,
. 20 ,
:

..- , : : 195559- ..- ,
, , :

(
), .
: 1959-
. : ,
. , . , . :
. . . , . : . XVII
. , . , .
: . . (. . ), -

,
(. ):
(. . ),
(. ): , 800- . .
( , , , ,
, , , , , , , , , , , . , ,
, ):
..-
.
, , . , . , , ,
,
, . . , . , . ,
. , . :
XVIII ..- .
: , , , , , , ,
, , ,
, ,
, :
..- . . : ..- :
VI-,
6.5, 14- :
. , , .,
1983: , , ., 1987: , , ., 1982: ,
, ., 1990: ,
, -, 1879: .,



, .
2, , 1842: ., , . 2, , 1875: ., , ., 1890:
., , [. 1, 2], ., 1942, 1948: .,
, ,
1966, 3: .,
XVIIXVIII , ., 1974: .,
, , 1986, 7: ., , , 1996: K h a t c h a t r i a n A.,
Larchitecture arm nienne du IVe au VIe siecle, P., 1971;
Vagharchapat, V., 1998 (Documenti di architettura armena, 23).

. , , . ( ) :
, , 301-
,

: 395-
. : 630-

. , : . ,
, . : XVII .
: XVII . , .

: 1652- , : .
.
, : 1688-
, , . . -

371

, . .

: -
: 1764- . . .
-
: (186682) . . .
-
,
. ,
, ,
,

:
. - 1910-

. : 1959- . . . .
, , , , ,
(. . ): 1960-
1920-
: 1976- . , ,
:
197780- , , :
. . . - , , , ,
, ,
, ,
,
,
, ,

372

, :
VI-,
6.6, 12- :
. , , .,
1983: , , ., 1979: ., , . 1, , 1842: ., , ., 1890:
.,
, , 1996:

. , - , . ( )
: , 301-,

,

, - : 395-
. , : VII . , 618-
,

. : , , , : .
.
, -. : .
:


(VI .), . (VI
.), . (VI .),
. (VI .),
. (VII .),
(VII .), .
(VII .), . (VII .),
. (X .), . (X .),
. (X .) , -

. (VII .),
. .
(VII .), (VII .)
(X .) :
.
,

: . .
,
, : 628-
. ,
(
): XVII . . . . .
:
,
XVII . ,
.

: .
:
165153- . , , , .
:
1655-
, . : .
(171525)
(172629): . . . .
- .
(XVII .), (XVIII .),
XVII . , :


XVII .
. . . - ,
: 1776 , . :
1790- .
: 1898 .
. .
: 1936-
: 1945- . :

, . (. . ): 1958-
,
: . -. .
,
, , , . (
): 1979- . . . - . IVV . , .
: 1987-
. . . - :
VI-,
6.6, 3- :
. , , .,
1983: , , ., 1979:
, , ., 1990:
., , . 1,
, 1842: ., , .,
1890: ., , , 1988: ., , ., 1955.

373

,
, , (, ,
) ,
.
:

, ,
, .
(. 5.23),
,
, :
, , , ... (. 4.45): , , ., .
.
(.
16.15):
,
,
, ,
-

374

:
, , , ,
:
:
, . ,

, ( . 12.12):

(III .) , . -,
. .
:
. .
, ,
: ,
, . : , ,
:
-

, ,

: , . ( 325, 381, 431)
.
, ,
,
, . , . . -
, :
. .

. , , ,
: . : , : .
, . . , . ,

. - : 451- . - , ,
:


, .
,
. .: . -
-

.
, , . . , . ,
, . . . :
. , , . -
: . - : 1054- . :
. . :
() () : , XVI . , , ., ., . . :
.
: , , . -
, , : ,
, :
.
( ) ( )
:

375


,
. . .
:
. - . , , , :


, , -

376

,
(. 10.16),

, (. 5.24):

, , , ,
:

,
(4366-):
... , ... (. 10.13, . 3.13
19): :
. 72 (70)
( , ,
, . : , . , 1706,
343346,
[72] ):
, ,
, - : , ,
. (I . 2- ), : - , ,
, :
- ,
: -


. :
. :
- ., .
( -): - ,
. ,
,
( , 1853, . 8, 9
58, , 1834, 1, 6370,
2, 302303),
,

( , 1853, . 8,
8596):
. (
), . , -

377


( ,
1971, . 2, 1940):
- . .
... ( ,
..., 1868, 6072),
( , 1904):
- , , , :
.
: (
), (, ,
):
.
: -
. :
VI-,
6.7, 1- :

. , ,
., 1997, , . , : ., , , 1978, 7, 1012: ., , . 1, , 1912:

,
(. . . ), , V
, : (451) , . , () ,
(
), :
. ,
() :
-
. :
,

378

(
):
() .
,
:
. -, . . 5- . .
:
. ., ..., . 7, ., 1813, 2233: , . 11, ., 1854, 5059:
., , ., 1997: , .
. , . , 1999:

, :
VII . : . -
, ,
VII . (
. ): . . .

,
, ,
:
. ,
, , : .
. - . . , VVI .
, IX
. : 774-
,
. : 783- . . - :
: 1040-
. . - : 1162
,
: . . .
1840- 4- .

-. : 1866-
. . . - : 1947- . . .
: 197074-
, ,
.
5 V . :
. . -
: :
,
:



:
. (- ): -

:
:

,
. : . : ,
, .
: , . . -
, , ., , : .
:
, : -

. , VII . 8090- :
VI-,
6.7, 2- :
. ., , . 2, ., 1905:
., , [.] 1, 2, ., 1942, 1948:
., , , 1988,
8: ., , ., 1957; .,
, ., 1978; D e r
N e r s e s s i a n S., Lart arm nien des origines au XVII
si cle, P., 1977.


, ,
7
-: :
. ,
735- . -
: 127379- , , ,
(. ), ,
. : . . , , ,
, , .

,
: .
- XIII .,
.
. (, . ): .

, ,

379


: . - . :
. . XIV . , , :
1335-
: . - XIIIXVI .
: 1971- . -
, , .

( ,
): 1984- . . , . - :
VI-,
6.7, 3- :

. ,
, ., 1986: ., ,
., 1893: ., -
: , , ., 1905,
12: ., , 2, ,
1944: .,
, , 1964, 10:

,
, :
. . .
(
) : . . .
, ,
:
. . - .

491-: , , ( 1979) , : - .
, : VIVII
.
, : .
, (-

380


): XVII . . -
: XVII
. , . . 1658- :
1975- . -

(... 714685) (
), ( ) :
, . - .
. . 1- :
VI-,
6.7, 4- :
. , , ., 1986: ,
, ., 1990: ., ,
., 1893: ., , .
1, , ., 1898: ., - ,

, 1, ., 1936: , . 2, ., 1960: ., II- , , 1979, 3:

(1841, .
9.9.1885, . ), , , : , . ,
. . :
. ,


. : 1879-
. : .

: - . :
XIX .
. -

( . ): .
1873-, . , . . .
(1874), ...
(1875)
. (1877) :
, -
:
- VXV .

, . .
:
(1874), ,
.
, . ,
:
. ., ..., ,
1874: , , ., 1941: .,
..., , 1914: ., , ., 1959:

, :
, 1232-
:
, : ( . , . ): XIV
. , : 1900
( ): 1916-
. . :
(.
2743), 30x23 , 374
:
, :

-
.
10 , , 4 , 7
.
(, ,
, ,
, , ), ,
15 ( , , , ),
:
..-


. , (
. , ), ( , . , ,
) ,

(


), ,
:
..
.
:
VI-,
6.8, 1- :
. ., , 1, .,
1983: .., , ., 1979; D e r N e r s e s s i a n S., La miniature arm niene au XIII si cle,
Arch logia, N 126, janvier, 1979.

381

- , ,
,
, , , . ,
, ,
: . - 1-
V . 1- , 2-

(V . VIII . ):


100 ,
, ,
:
, ,
:
,
V . ,
: : :
(405)
. . .
: . ,
,
(
,...
, ...
, . 12.810):
- -
:

1. , 2.
-., 3. .:
, , .

382

, ,
,

:
, ,
. .
, . :

, , . -. . :
- - - , , , , , ,
., ., . , , , , . :
V . 1-
.
(-, ),
( ),
, (.
), .
:

440- . .
1. (405408- 430- .),
2. - (.
- -), 3.
15 (-), 4. (-), 5.
, , 6. , . ,
12 (-),

7. -

(-), 8. ,
9. - (416420-, -), 10. (-),
11. () (-), 12. (-), 13.
(-), 14.
- (-), 15.
,
, , (-), 16.

(420430-, -, . ), 17.
(430- ., -,
. ), 18. (430- ., -), 19. (430- .,
-), 20. ,

(-), 21. . . (430-, -), 22.

(-, . , -), 23.
(-,
), 24.
,
(430440- ., -,
-), 25. (-),
26. (-), 27. (-), 28. (-), 29. , , , (430440 ., -):

V . 1- .
, ,
, , (
-, -):
-,
-:
.,

-.,
., .
( )
, , -, , :
- - , . . ,

.
:
. -.
.
:
., .
:
(V .
VIII . ):

(II .) . (480 .) ,
, .
, 490-
. ,
, 490500- . () : ( , , ) : ( . )
:

383


,
,
, ,
,
. (
, - , . )
, : --.
(VII .)
,
. .
,
712- ., ., ,

,
, ,

10 :
. -
( .),
XIV ., ( )
:
-
, , , , , . : ,
. . ,
,
: XVII .,
,
. - : . . -

384

, ,
, , ,
: . .
( ):
. , ,
. , ( ). -
(
, , , ,
):
. -,
: . , , . (,
):
1979- ( )
:
VI-,
6.8, 2- :
. ., , ., 1889:
., , ., 1928: ., , ., 1932: ., - , , 1973, 1: , (VVI .), ., 1973; , (XVI .), ., 1980.

,
:
. , , .
, ,
: . , 1251-

( . ), .
1242-
:

,
: 12- :
1284- . . . - () :
XIVXVIII . . . . - : 1616- : 1779- , 1781-
- - , , : 1792-
: 1795- -- . . . . ,
:
-,
. ():
1808-
. , 1832-
, ,
: 1882-
, 1883- . : 1922- . . . - : 1925- . : 1930-
. .

. . . - . -, . , . - . : 1977 , ,

25.



(XVIII . ) 14-: ,
, , . :
.
, . , . ,
. : . , . ,

, . , . : . . . - . :

, :
. . . - 1914-
- ( ): .
10- . :
. , ... ..., , 1792:
., , 2,
, 1858: .,

, , 1959, 2: .,
, ., 1978.

. ,

: , .
1002-:

385


XVII .,
XIX .
. . . - , 1826-, . :
(1826), (1830), (1832): 1834- .
3 : 1850 . :
. , . .:

, 1870- : 186466- . .
. -
. : 1887- - 1889- , 1894- :
1901- ,
1902-, . .
, , : 1908-
( 1913-, 1916-):
. . . . : ,
, 1904- 1912
1913- :
: :
198991-,

. ,
2 . , : . . . . 1992 . :

386

VI-,
6.8, 3- :
. - .,
, , , 1961, 9:

,
1944-: . (1973-):
, , , , , ,
, , : 1958-
. . . ,

:
XVIII . 2- , 1795-
. (1882- .
): 1798-,
,
: 1808- . - :
1870- , .
: 1938
1945- . (194473- ):
1944-
- :
. .
(194445), .
(194549):

:
:
1949- . , 1951-:
196099- . . (
) . , .
: ,
:


( 4
): (913 ),
: ,
:
. -
20-, 8- : . ,
. - :
35
. , . , , . , . ,
. ,

. ,
. ,
. :
, , , , , , , :
. - . (2000-):
VI-,
6.8, 4- :
,
, : : VIII . ,
: XIXIV . . .
: .
-
,
1166- .
:
. - (
XII .)
, .
:
,
., . . : . .
,

,
, : 1207-
,
,
:
1205-
. . -
: XIII . , . -
: XIII . .
-
(
) : - .

, - , : -.
, (XIII .), . : 1827- . .
: 1980- .
( . )
, ,
, . 30 .
, .
(VIVII .):
VII-,
7.1, 12- :
. , , ., 1982: .,
, , 1960, 6:
., ,
, 1982, 1: .,
, , 1990, 2:

, , ,
, : IVV .
-. .

387

: -

.
() : IV .

- , ,
,
,
, , , , : . VII ., . . . : . -
( ): , ., ., .,
. : X . - : (973992) . -
, , : .
.,
. :
,
. :
-
-. : .
,
: -, , - : . - ,
: - , .
: - , , , , , , -, -

388

, ,
, ,
: XIX .
, :
XIX . 2- - (, , )
: -
1860-
: - ,

: -
( ) ,
. , , -.
,
: - , ,
(
):

, , :
,
, :
: -
, : -
( ):
1996-
: (2001)
.
, , , , , , , -, -

.:

, , ,
, , , , (
, ), - ,
- , , , , , , , , , , , , -,
. (
, , , , , , ), . (
, , ), .
( , ):
XVII-, 17.8,
17.9:
. , , .,
1983: ,
, -, 1871, 71, 100: ., , ., 1987:
., , , 1995, 67:
, IV , , 1996, 12:

,
: . 1836- ()
. .: (1837-
), (1837),
(1838), (1838), (1880),
(1884): . - .
. , , :
. . ,

: .
.
, . ,
,
, ,
, ,
: : . -
(1859 , 1861-
):
. .,
, (186070 .) . ,
. : . ., : ,
,
,
. : 1869-

, ,
: 188486- .
- ,
,
, . ,
: 1886-
. -
: ,
( ): . ,
, , , , , , , , : , :

389

. -
.
: . ,
. :
, . (186971)
: 1836- , 1877- , 1878- , .
. , 1881
1885- .
.
: 1880- .
(
), 500
: .
. .
:
,
, .
: . :
. .
1872- : 1876-

, . : ,
, .
, : ,
.
187778 . :

. (186364):
.
: . (187073): , , : . . -

390

: . , . : ,
, :
1880- . :
.
,
: 187879 . ,
:

,
, 1896-
: 1896- 400-



. .:

: . , . -
:
1880- . -
. : 1881-
.

. -:
. - . , . , . , .
, . , . , .
, , . , . , . , . , .
, . , . , :
. . - :
. ,
. 18341912, ., 1912: ,

. 18381913, .,1914: ., ,
., 1970:

,
(. . , 941,
, . ),
930-: :
. , ,
. : . - . : .
,
. ,
:
. . -
:
. ., , . 2,
., 1785: ., , . 1,
, 1912:

(. .
1392, ), 1382: : ,
. : 1382-
:
.
: , , , 16

: 1384- . - :
. . -
:
,
(VII . 680), , : :
, . :
. , : . - -

.


: . . 633- :

, :

:
. , ,
, ., 1833, 147182:
. ., ., . 3, ., 1968:

, IX
XI :

,

-
: , ,

:

, , , , , : -
,
( ):
, , -
: , -

: - ,
- :
- :

,
- 14 : - -

391


(XI .),
, , (XII . ), (
):
. . IX . 30-
.,
: , - 840850- .
: X . 2-
:
, ,
, (
), ,
: , , :
, ,
. , . , .
:
-,
,
: 23-
, , , ,

, , :
:


, 6 , :
- -

392

, : . IX
(104254) . .
105054-
- .
: . , ,
, - . : XI . 3050- . . . , ,
. : ,
.
: XI . -
. :
,
: - , , , , , :
- . : , : - :
, ,
, : ( ), -
,
. : - 14

: . , , , , ,
,
, , :
-
,
. .
, . , ( )
:
-
: . , , , , , ,
,
:
, .
,
:
-
:
, , ,
-. ,
. (. , . , . ,
. ): - ,
:
. , , 1994: , , ., 1971:
, , ,

1910: .,

,
., 1893: - .,
,
., 1968, 149189: ., , , . 7(70), .-., 1962,
. 130145; T e r - M k r t t s c h i a n K., Die Paulikianer
im Byzantinischen Kaiserreiche und verwandte ketzerische Erscheinungen in Armenien, Lpz., 1893; C o n y b e a r e F. C., The Key of Truth. A Manual of the
Paulician Church of Armenia, Oxf., 1898; N e r s e s s i a n V., The Tondrakian Movement, Religious Movements in the Armenian Church from the Fourth to the
Tenth Centuries, L., 1987.

(. . . ),
IXX , : 870 . X .
, .
., ., .
:
X . :
:
V .
: 301- . , , ( )
,
, , . ,
(.
): (428) 850-: 450451- . , ,
(. ), . , (. ), , -

393

.
(. ): .
, , ,
IX . , . : .

(. ): . -
,
851-
, ,
, , ,
. :
. (. , , , , ),
,
: ,
: . -
: . -
. [ (29-)]

:

. -
,
: . -

. - :
. - .

:

1852-, . ,
:

. , ., 1999:
. , , , 1905, 510:

394

., ., . 3, ., 1968: .,
, , 1973, 1:
B r o s s e t M., Notice sur lhistorien arm nien Thoma
Ardzrouni, M langes Asiatiques, 1862, 1863, t. 4.

[1378, . (
. ) 15.5.1446, . (
), ], , , ,
:
: 1386-,
, 1393- ,
: 1406- : 1410- . .
30 : . - . , , : , . :
, . . ,
, , : . . . : (1860, .
. . , 1999)
, 13861440- : XV . . ,
:
. - . (1892),
.
: .
. - , :

, ., ., ., . : 1441-
-
: 1443-
:
VII-,
7.1, 3- :
. .,
, -, 1914: , ,
. 3, ., 1946: ., , ,
1969, 2:

(18.3.
1864, 1.3.1934, ,
. ), ,
: . . (1933):
.
. (188893): . , ,
, ,
. , .
: 1902-
. : , ,
- : 1903- , 1904- ,
: , . .
, 1912-
: . . , : :

1905- -
- . . . ,
.
:
- . , . , . , .
, ,
- :
.

(, , ,
, ,
),
: -


. :
1918-
- . . .
- . (
) :
. -
. , . :
., , 30
,
, ,
- , , : 1969- - . ,
-
( . , . , . , . , . , . -):
.
, . . , [.] 12, .,
194248: , . . , .,
1968: , , ., 1984:
. ., , ., 1984:

395

,
,
:

. , , , , , , :
, (10.2
3): . .
.
(
, , , 27.14), , ,
, , . .
,
(38.):

(--),
( , 1997, , . ):
. . : . . - :
,

. :

. ., , ., 1904, 114124:
., . , .,
1948:

(XIII . 20- .
.. ), XIII . 2-
: : (), :
:

396

. - 7
. 1256-
(, . 10450), 1268-
(,
. 10675), 1260-, 1262-, 1265- 1266- ( . ,
. 251, 2660,
1956, 2027), 1262- ( ,
. 539): . -
1250- . , - 1266-
(, . 8321
5458) 1260- . - ( , . 32.18) :
, ,
:
. -
XII . XIII . , XI . . ,
: .
( )
: . - . 12 .
. (
. ), , .
, : .
. . . . , , . , ,
, . :

, : . ,

, -

: . - ,
:
. .

: . .
.
,

,
,
,
: . ,
, :
. -
. :

:
:
. . . .

,
:
, , : . , , ,
, :


,
., . :
. . .
: .

( , )
: , , : () . - . :
.


,

: -

. ( ):
(1260- ) ,
, , . : , , . ,
, 1254- :
. -
,
:
. -
(
) : 1250 . (,
. 8321) , -

397

,
1262 ( .
, . 2660),
:
, :
, :
.
:
:
,
:
, . .

:
. -
. , ,
(
), ( , , ),

, , , : .
, , ,
( ) :
. ,
,
,
: :
. - . ,

398

. ,
:
. : ,
,
.
,
: . - ,
:
.
. . -

. :

.
:
VII-,
7.1, 45- :
. ., , , . 2,
, 1943: ., XIIXIII ., ., 1964: . .,
, ., 1979; . ., , .,
2000; D e r N e r s e s s i a n S., Armenian Manuscripts
in the Walters Art Gallery, Baltimore, 1973; ,
Miniature Painting in the Armenian Kingdom of Cilicia
from the Twelfth to the Fourteenth Century, W., 1993.

, (. . .
), XIV , , :
: .
, :
: 130746- . - 24 , 11- :
(1307, . , . 1917): .-
-

(.
206, 353), (.
6289, 8936, )
( . , . 96):
1318-
(, . 206),
: ,
,
. : .
:
.
. . , :
, ,
:
. -
: . : . .
: ,
, , . , : . - : :
,
:
, : . . :
VII-,
7.2, 12- :
. ., .
, , 1953: .,

, , 1969:
.,
, ., 1971:
., , ., 1975, . 4748; D e r N e r s e s s i a n S.,
Western Iconographic Themes in Armenian Manuscripts, tudes bysantines et arm niennes, t. 2, Louvain,
1973, p. 611630; K o r c h m a s i a n E., Toros Taronaci, ein armenischer Buchmaler des 14 Jahrhunderts
und seine franz sischen Vorbilder, Wiener Jahrbuch
f r Kunstgeschichte, Band XLII, Wien-K ln, 1989, s.
81100.

, (, ,
, ):
- .
( , ),
-
:
-
:
() : , : ( ), . .
. :
- , ,
() , : -
,
:
, ,
, ,
. :
. , , ,
( ):
. , , , : VIII

399




XIIXIII . : - IXX .
(851),
(909), (989), (1069)
:

. , ,
, ., 1941:

,
-:
, ,

( ):
, : , . .
.
,
: .
: . - . ., XIII . , .
, : . -
,
, , :
. .,
, , 1976, 2:

, , , .
- -
(... I . ...
I .): - . .
-
-:
- -

400

.
, , :
-:

, ,
: ,
- (.,
-, .
):
-
.
. -,
,
(.,
,
,
-
):
. , .
: - . (
- , , -),
. . ( . .
,
-):
,
- : - ,
:
,


(. , .
1091)
. .
:

() - () :

,
(, . . . ), ,
V :
, () ( )
() -

26.

: .

,
... , : , . :
. -, . .
5- .
. :
. ., ..., . 7, ., 1813, 642644:
., , ., 1997:

401

, , , , , ( ): -
V . ,
, ,
, : -
,
, , , ,
:
., . , : :
- . . ().
:
- .
, , , (), , , ,
, , , ,
: .

402

( , ) ( ),
,
, ( ), (
) :
-
( - ), .
( ) :
,
26 ( ):
, :

, (
- , ):
-
. , , , :
.
(1568, . ), . (1642, ): 1877 -

.
. ( . ):
. ., , ., 1965: ., VXV .,
., 1985: ., ,
, 1990:

, :
, 1. , , : 2.
XIXIII . . , . ( -)
- , ,
: . : - XIII . -:
. ., , .,
1992:

, , ,
: .
,
() . : .
,
( , ) , (-
), ( ),
: -
(,
, ,
)
:

-
.
,
, , , , : -

:

- , . :
, , , ,
:
- 6, 7, 8, 9 .: .
-

(. 118. 164) , , .
: -.
1. .,
:
: .
. : , ,
:
2. .,
: : :
3. ., : -
: :
, XII
. (
):
:
4. ., :
:
: 9-: -

403


:
5. ., :
:
12-: -
:
6. .,
: ,
: 15-:
7. ., :
: : ,
,
, :
8. ., : -

404

: :
:
9. ., : . :
:
, , 9 , : - , . : , - , -
. , ,
, 3 ,
(, ),
( ):
. ., , , 1977: ., , , 1990:

(. . . ), VII
:
: (682689) , (661685),
(671703) - , 680- .
,

:
-:
. , , ., 1983:

[. . , . ( ) 677, ], 667-:
:
: (645, 648)
. 12
,

:
:
. . -
:

. ,
, ., 1996: ., , . 1, , 1912:

,

:
- ,
XVII . : .
: :
, :

(
),
( ): 1944-
, 1958- ,
-. .: 1958- -. .
.
1960-, , 1995- :
1604- I-, . .

, . . ,

405


: , :
XVII . , , .
.
:
(160520):
. (1607), . (1611), . (1613), . (1614) :
1655- . :
-. - :
:
,

: , , ,
, , , 8 74 : , I-
. ,

7080 :
, , 1614- , , 1615-
15 :
1611- . : -. -
XVII .: .
(162046)

. (1621), . . (1623), . (1628), .
(1630), .
(1633) : . (1630),
: . .

406

(163355
), (165580-
), , , :
., .
, (, ): XVII . 2-
.
( ) : .
, :
: 1636-
, .
. : ,
, XIX .
. -. -:
-. - (165283), (168495),
(16991706, 170614- ),
(170625): XVIII . :
. , 1722-
,
.
:
. . ,
-. -
:
185159-
. : , ., ., . . :
: . (. 1858-, . -

), (. 1834- . , 1840- .
) :

: 1899-
. :
. (190109)
.
(1906), 750 , : 190408-
: :
194552- -. - . :
195261-
:
. , , ., 1990: ,
, -, 1905: - ., ..., . 2,
, 1881: ., - ( ), , 1983, 45:

,
1944- ( - ):
. :
. - (2001) 8 :
(762):
XIV . : 1638- ( )
:
:
. : 1640- (
1639-) .
. : , , ,
.
: -

,
, ( ): 1750- .
, . , : 196871- ( ), 1971-
. : :
, :
1847- (
) -
.
:
1852- . . . (1957- ): 1876 , 1922- , 1948-
. :
. 1954-,
1957-:
1972- . . ( 1973): (), . : 1986-
(1990-
. ):
1222- (
) :
1736-
. ( 1754-): : 1920 : . 1973- .
(1973-
. ):

407

1857-
. ,
: 1968- ( 1969-),
:
1932- , 1952- . (
1956-, 199798-,
. 1998-):

: , , , . :

408

1926- ( , ): 1935 .
: 1969-

(
1970-):
. .
. (7 ),
. . . :
1990- :
. - . (1994-):
VII-,
7.2, 3- :

, IX : : , 1847-: 1925-
(215 ) (, .
6200): .. ,
.
887-: 1899
: ..
, . ,
: :
VII-,
7.3, 1- :
. .,
, , 1, 1973: .,
., .
VIXIV , . 1, ., 1991.

, XIXIII , , , , XIV
: XIV . , ,

, , , .
: 1340- .
: .
: .
1367-

,
1183- , 1251- : 1356- : 1363-
. , 1367- ,
, :
, :
XVI .
9 . , .

409


, .
. , .
:
XIXIV . 12 : 1250- ( ) 1394-
. , .
: 1498-
( 1939-, ), 1522- . : .
1600-
: XVII . . , . , .
: , ,
2022 XVIXVIII . , , ,
, , , , , , ,
, , , :
1367-,
, (. ) : ,
, : XVXVIII .
, , , . 22
(1699)
. : XVI . : 1540- . .
,
:

410

1627-, ,
, .
,
, : -. , ,
: 1629- III-
,
, , 1630-
:
: 1652- (2- 1665) ,
1699, II-
, .
:

, , 1772-,
(1793-
2-, 1795- 3- ) , ,
18 :
1772- , , , , , , . , 1793-,
, 1810-
-. , , 1816- -

, 1847- .
: 1784- , , ,
. .
: 1786-
1666- () :
, 1816- 9 , 14 ,
1918- 8 , 21 ,

(1939):
,
(191138),
1930- :
- 1927- .
(.) , (.) : 1939- .
(), .
(, , , , ,
, , , , ):
1950- . (. )
. : 1958- .
. (1976-
), .
: 1975- . ( )
: (, .
),
, .
: 1960- .
, 1980- :
. ( . ): 1665-
()


, (., .,
.) : 1690- . : XIX .
1939- .
:
1992- 1520 . ( . . )
,
, ( ):
. ., XIVXIX ., ., 1992:
O b e r t y nv s k i Z., Historia Kosvciola Ormianskiego w
Polsce, Warszawa, 1990.

,
(Tomos Leonis), I (440
461) .
(447449):
449- 13-
( ): . - 451- . : . .
() . , .
- . :
, , .
,
. - ,
: . -, ,
: , : ,
, ,
, :
, ,
. , . .
:

411

,
: . . :
. - . .
:
,
,

:
, ,
:
, : . .

. - : 506- ( )
, 554-
. - .
: .
. . VII . . ,
:

. , ., 1805: , , , 1729:
, (. . . ), ., 1995: , , 1994:
..., . . -, , 1914:
- .,
, ., 1892: .,
( .), , 2, 1992: ., ,
, 1995:

412

, - : , IV .
: XIV . . - . , . . : 1305- . -
. : IXX .

, : 1394- ,
1428-
-

. -: 1538- ,
. - ,
:
. . XVII .: 1621-
: . -
,
, , , : . - ,
:
1763-
. -
: . - , 1766-
1770-

(. ): 1882-

: . .
1896-
1898-: 1915- ,

,
. , . - . .
:
. - , ,
.
-. :
- ,
- . , -
, , (XVIII .): . - XIIIXIX
. ,
, ,
: XIIIXIV
, ,
: XV .
, ,
: XVII ., . - , , , , : . . . 1693- 3124 ,
XIX . 550 , 3 .
,
: .
- 306 :
. ,
, ., 1999:
, , ., 1990: ., , ., 1902: .,
. , , 22, .,
1912: ., - ,
. 1, ., 1940: ., , , 1966, 6: T h i e r r y J. M., Monuments
armeniens du Vaspurakan, P., 1989.

,
(1768, .
29.6.1839, . ), , -

, ,
: . ( ), ()
. ,

, . :
. :
- , . , ,
,
: - 20- (
)
: - . (1813)
( )
,
. . :
. ., , , 1914: .,
, ., 1950:

,
:
,
-, : - . (VIVII .)
: .
. .
( ), (
), -. : :
XI . - : 1191- ,
, , .,

413


: XII .
-
, XIII .
(
): XIII . 1-
- : XIII
. ,
: . : 1954- -
. , IXX . ,
, (
): 1955- - . ,

:
- . (VII .) . . : . :
: ,

,
: , . ,
, , ,
: ,
:
.
. :
, :
:

,
:
-

414

(. 1.4
28) .
. .
: , . , :
- . VII .
. ( , . ),
. (
):
VII-,
7.3, 2- :
. .,
, 1, ., 1842:
., , , 1960, 2: ., , ., 1982: ., . , , 1982, 4: .., , .,
1979; D e r N e r s e s s i a n S., Lart arm nien des origines au XVII si cle, P., 1977.


. ,
. , , , ( )
: 1363
1370-, ,
,
:
, .

, .
- : 13901437- : 1427- -. : 1437- . , : 1509- -

12-
: 1527-
. . . . . :
1530- . , 1571- : XVI . . . . - .
, , : 1519 ,


( 1784-): XVI .
.
,

( 1784- , 400 , , ): 1615- . . .
- (. ),
( XVIII ., ): 1630-,
, .
. , .
,
:
1669- . . . - .
: 1716-
() .
. .
, . :
1733- . . . -
: XVIII . ,

: 1908- -

,

: 1926- , : . . . -
XVIII . ,
. , :
, , . :
, : . . . - : , , . , , . , , , .
: XVII .
. . . -
, : : . , :
XVII . .
:
VII-,
7.3, 34- :
. ., , , 1930, 4:
., XVIIXVIII , .,
1974: ., ., XIVXVIII , . . ., 1958, 12;
.,
- -

415

XVII ,
., 1978;
., C
XII
XX ., , 27,
1979; M a n k o v s k i T., Sztuka Ormian Lwowskich,
Krakow, 1934.

,
: - : .
: , ,

.
:
,
. , . , :
-,

, , -:

, -:
- , .:
- (XII .)
(XIIIXIV .) -:
. . , ., ,
., ., 1980: ., , ., 1983, 185186:
., , ., 1990:

, , , , 1882- : . , 187485-: .
, . , . :

416

, .
: , , . ,

, ,
:
, , .

, :
.-
, . : . ,

: .-
:
, . , . , , :
:
.
. , :
:

, , , : 190507, . : - . :
. ,
, , . ,
: ,
. . , -

:
. ,
,
, : (. , , , ),
: . . : , , . , : .-
: . ,
. : , . :
, . ,
:
. .-
:
. ,
.
.
: .
,
:

,
, V ( ): . -
, : .
., . (. ) . , .

27.

.
:

(325/326) :
,
,
: , ( 485- ),
, :

. :
, (VII
.), (IXX
.), (X .), , ,
(XIII .), (XVII .)
:

: , .
,
,
..:
. :
, (. V . .,
)

: .- : , . (

417


), . , ..,

: (1292) .
.- : .., , , ,
() : ,
: (,
1988, 325): . , .. :
.- . (1441) , ,
: , ..
,
:
(143464) 1461- . : ,

..: ,

418

: ,
. ,
, ..
. :
. I-
(1604) , .. ( ): 1663-
. : . ,
, , : , . ,
.. . : VXV ., . , . .-
. (484931),
(931944), (944992), (9921065), (10661105), (110516),
(111649), (11491292), (1293
1441) (1441- ):
VII-,
7.3, 5- :
. , , ., 1982: ,
, ., 1990: .,
, , 2000:

, , , :
70 , , . ,
: .
, XII .
:
1139- 1143- , , ,
: -

, : 1204-
- . . ,
: . -
( , ): -

,
, (, , ): - .

.

. :
. ,
. 1181 :
(, ,
, ):
1226- -
( ) -. , . XIV . 1-

: .
(1219- 1220) : - . ,
-- - : XIII .
. : XIV .
. ( ) : 1311-
-: XIVXVI . -. - XVII ., (1691) :
VII-,
7.4, 1- :
. ., , ,
1895: , . 5, ., 1982:
., ., -

419

-,
, , 1984,
. 10: .,
, .,
1992: T h i e r r y J. M., Eglises et couvents du Karabagh, Antelias-Liban, 1991.

), XII
. . : XVIXVIII .
:

, : VIII
. : (), , ,
, .: .

( . )

, , 20.15

:
XIIXIII . . ( -

420

(, )
:
, ()
:
:
.
4 . - , 512

:

. , , :

. .

IX
., X ., XII
.:
,
(

- )

: 1910-) - .
- . -
:
, .
- :
. . 2000 , - 1000- - :
: . - ( . . - ) 40- .
(. , . , . , , 20 . .): :
. , : . XIX .
1899-
:
(
):
, ,
,
:
,

.
(. , .
): . ( . )
, -
. , . (
(- ) ( ):
. ) - . -
: . - ., . : . . , . :
. , , , .
, ., 1941: ., (- , ., 1959: .,
, . ): (. , , 1971, 10: ,

421

, .,
1977; ., . , ., 1986; .,
.
, ., 1996; K e v o r k i a n K., Die Armenische Kirchenmusik, Sammelb nde der internationalen Musikgesellschaft, Jahrgang I, Heft I, 1899, s. 54.

, - :

. ,

,
: , , , , , . : , .
, ( . ) . . : .

:
( . 26.111):
, (. 15.17):
- ( 15- ) . :
. .

, ,
, : ,
. , . , , : ( ) . X : . - :
, ,
.

422

I ,
313- ()
-, :
. ,
-

:
. ( ) - : - . .
( , ,
,
,
, . 6.14,
,
, . 2.19, ... ,
,
. 1.18):
- , . ... .
(. 2.16),

,
(. 1.20):
-

: .
, , : -
.
. ,
, , , , : . . .
: .
, .

, , , , , ,
: .

: , -
,
, , : , .
, , , ( ,
, 1995, 67):
. , - ,
. , ( ), : - : ,
(
), . : -
, , : ,

. , :
-
. . ., . ., . .: .
- , . -
, : . - ,
.:
,
: ( .,
) - . :
, , -
: -


-
. ,
( , ..., ,
1900, ., 562): VIIVIII -
,

( ):
- , : 726-
- : , . . ,
,
: -
:
, . .
, , , : - ,
( ):
- , , , - : - ( ), :
. , , , :
VII-,
7.4, 26- :
. , ,
, 1729: ., , , 1987,
2: ., , ., 1992:
.,
, . , 1995,
244249:

, :

423

, , (, 1666, 30. 4. 1740,


, ),
, , , , : .
: 1682- ,
, ., .
, : . 1696- . : .
, , .

,
-. :
1697-
.
: . . ,
: ,
, , , : . . ,

( ,
, . ):
1698-, XII
, . . : . -

: . .
. .
,
, 1701- .
26-
,
: . ., , -

424

, : .
1707 ,
. . :
. . , , , , , , ,
: (1696)

,
:
, , , , .
:
. . ,

: (1713) ,
, . . :
. ( , 1700), . ( , 1709) :
(1711)
-. .
: . . .
, , : -

. .
.
: .
: . - ,
: ,
: . -
-.
( ), ., . () . : , , :
. . ,
,
, , , : .
.
,
: ,
. . .
XVIII . :
, , . . 1400 ... . XVIII .:
. .
(. 12, 1729), (1733) (1736)
(XIII .) :
. ,
:


: , : , ,
.
: . ,
:
: . . , :

. : ,
, .
, :
. .
,

:
VII-,
7.5, 1- :
. .,
, ., 1901: ., , , 1966, 11: ., , , 1969, 4: ., ,
., 1977: .,
,
, ., 1986: ,

, ,
1993, 1:

( 1260
1330), , , , , : : - . :

:
. -

425

: 1295, ,

: 1299-
:
, .
, :
. -

. . , , ,
, : . . : , , : . .
, : . -
:

XIV . 2-
: . .

, , :
, , :
.
,
:
. - : -

426

.
,
,
. . :

,
: .
:

,
,
, , ,
:
. ., , ., 1958:

,
[. . ,
1792, ( )], , :
. , : , .
, :

(
):
:
1787-
, II (... 550530)
(176079) .

,
, . ,
, : . .
XVII .
I-
, ,
., . . , . :

. , . . , : .

, : ( , )
, :
162542- () .
: ,
, , : , . , . , : . .
. , .
. , . :
. . : :
.
:
1795,
( 516, . ):
. , -, 1905:

,
(. . . ), , ,
: XII .
XIII . , :
, , : . - : , .. . . -

.
: - . , , :
.. :

:
.
(
),

: XIII
.
( ) , .. :
. ., , . 3,
., 1786: ., VXV ., ., 1985:

( , 1880, 1961, . , ),
. 195161- (1901 , 1922- ):
. , ,
1896- -
: (1901): , :
: 1921- : 192835- - : . 193538- . , 193850- . :

. (1953),
(1952-) , ., . : . :

427

.

. ( ,
[], 1925,
, . 1, 2, 1936, 1939, , 1926):

,
.
,
: .
, , (. 9.26):
- , , : - :
. - : . ,
, :
(21.1819):
,
,

: .
, (53.45): - :

., , , ,
: , ( ): -

428


. - : . , ,
, ,
(. 23.34).
:

(
),
,
,
(. 27.48):
, . (
. ,
. 23.39), ,
,
, ,
(. 23.43):


( ) ,
(. 19.1922): ,
, ,
:

( ),

(. 19.2627), ,

:
(
) ,
,
(
) :
- ,
, ,

(. 23.4445): ,
,

:
, :
( ) : (
15- )
, , , , ,
(. 15.34),
(. 21.1):

(. 19.28),

( ,
) ,
: . , (.
23.46), .
(. 19.30) , , :
, . ,
, , : .
. ( ),
(, ):
- ,

, :

. (
):
VII-,
7.5, 23- :

, :

,

, , :
, . 327-
.
, :
:
:
:

.
:
.
, :
:
:
. 23- 29- :
. 14-, 3-:
,
. , 351-
:
. , ,
, .
. :
V . : 17-, , . 28
, 35 (
19- 23-):
:

429


.
, :
. .
:
: 653-
: . , . .
,
: ,
. , ,
: .
, ,
: 653 , . : ,
12 :

:
, ,
:
, ,
: ,
12 ,
. :
. : , 1655- . ,
. :
15 . 25- . 1-
:
.

:

430

. ., , , 1939, 313323: ., , ., 1992: ., , , 6,


1996, 110131: .,
, 6 ., , 1999:

,
(. . 992,
),
973-: :

:
:
. :
.
.
(944) : :
. .
. .
, , :
: . . . , , :
. . -
:
. ,
, ., 2000:
, , ., 1991: ., , . 1, , 1912:

[. . , 1065,
( ),
], 1058-: , :
: 1040- . 1-
:
(1045) .

,
-

:
1046- 1047-
. . ,
.
: , , . -
. . ,
1049-, . , : .
. - :
,
. . 1059- .
: . - , ,
, :
. . : 1062- : . -

, (1065- .)
: . .
( ),
, :
. - , 1441-,

:
. . -
:
. , , ., 1971: , , ., 1991: ., , . 1, , 1912:

, ,
:
, :
. , ()



( ) : ,
, , , : ,
, :
IV .:

, .
,
. : -
. ,
. :
, ,
: 614-, -. , II : .

:
628- . (610641), ,

. 14- .
: .
. 14-
- :
- . 14-
(. 1117- ): (677703) -
:
- (,
): , . , ,

431


, :

. ., , .,
1992: ., , , 6, 1996, 110131:

,
,
, .
()
: . .

, . :
, XIX - .: . .
: .
(),
, , : IVV -
. ,
.
: .
.
(

1175- 1202- -), , , , . (

1192-, -
1282- -),
: , (, , -):
- .
, :

432


, , , , ,


:
.
(XII .), , (XIII .), :
XXIII .
. . . -, .
, . -,
, . - , . -
, . -,
, . XIXII - - (
-), . XII - -,
( ):

- (879- , 881-
,
964- IXX . )
- . . ,
(
): , , ,
(
, , ,
, . . , , ):

( ):


( )
: XI -
(,
1101 1199), , , ,
, ( ,
): .
, : XI . .,
XXI .
.
:
1004- XII . - ( ,
,

):
-
, (
,
):
, , ( ),

, -

:
- , .
: -,
(1161,
1215, , 1265, ): - ( ,
-

28.

),
. ,
.
,
.

. -, ,
:
XII - , . . ,
(
, , ),

: ()
( ) . , ( XIIXIII
. -): .
,
1184-

:
,
:
()
, : ,
:
( ) .
1237-
1291- - ( .
- )
,
:

433


-,
: ( - ), ( ,
, - ),
, , , : XIII -
-: - (XIII .) :

, , (
):
: - ,
1300-
. (),
: 1273-
,
- (1279,
), -

,
,

: 6-
, , (,
1279- -
,

434

),
,
( ,
, ):
XIII . - ,
XIIIXVII . ,
: 1231- . (, ), 1279- . ( ), XIV . . (, ,
. ): -
: XVIXVII .
- ,

, , , , , ( ):
-
:

. . :
-
:

-
:
VII-,
7.5, 4- 7.6, 15- :
. .,
, , . 2, ., 1987: ., , ., 1963: ., , , 1973: .,
. IXXIII . , ., 1984: .
., , ., 1986; A z a r i a n L.,
M a n o u k i a n A., Khatchkar, Milano, 1977 (Documenti di architettura armena, 2).

, .
:
, ,
,
-, ( ) (
): X .:
, .
, . , .
. ,
. 100
.: . - - :
.
(X .) , : .
1001-
.
: . , (XII .)
, 1027-
: ,
, 20-
12-
:
: , , .
- : . - 1031-
1216- (
):
. ,
. . (XI .),
,
:
1153- : . (1208) : 1222- : . - : .
: 1211-
,
, .- ,
: 122030- .
(, , ):

1860-
. .
: 1878-, . . . :
189293- .
:
: 1918- . .
: 1962- . : .
:
VII-,
7.7, 1- :
. ,
..., -, 1893: ., , ., 1890: .,
, [.] 1,
., 1942: S t r z y g o w s k i J., Die Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918; C u n e o P., Larchitettura della scuola regionali di Ani nellArmenia medievale, Roma, 1977.

, :
(. .
964), , : : 940- .
. -
( ): ,
. . : ,


: . .
( ) ,
(954):
(, 1897, 6) . - ,

435

,
,
. , , :
. - :
950- . : , 950- : ( ) , ,
:
.
, X . .
:
VII-,
7.7, 2- :

. ,
(), 1840: , .,
1869:
. - ., , , 1894: .,
, ., 1932, 535537:

, (. . . ), III
IV ,
,
:
(259) -
: , .
:


: ,
,

, -,
, (
)
,
:
,
,

436

:
.
,
. :
.,
, ,
,
301 302-: . ...
, ,
, , ,
( , 1983, 465):
. , , :
. -
5- :
VII-,
7.7, 3- :
. , 3 ., , 1994:
., , ., 1997: [.
. ], ., 1999:

(. . . ), VIII
,
: , (737)
,
: . , : , - ,
, :

. ., , .
2, ., 1922, 115178: ., 515- , ., 1985, 192196:

,
(. . . ), VIII , : (726): . - . 5
,
.
,
: .
(
),
:
: . .
: . . ,
, :
,
,

.
: . . , , , , , : ,

( ,
), : , ,

,

.
, ,

,
, , , :
(724740), . .
: . .
(
.
,
,
,
, ):
. .
,
:

,
, .
, :
,

: . -
,
:
. ., ...,
, .
1, ., 1895: ., ( .), -, 1899: ., , ,
1904, 1905: - .,
,
-, 1908:

, ,
,
: -

437

. ,
IX .
. - (
),
, () . - .: XI .
,
. - , , 910-
:
:

( ) ,
,
,
.
:
XIII . . . : 1300-


: ,
,
,
:
, , , :
,
: , : : . ( ):
VII-,
7.7, 4- :

. ,
, ., 1986: ., ,
., 1893: .,
, -, 1928:
., -

438

, ., 1960: , . 3, ., 1967:

, , ,
, ,
:
.: , : . . - ,
. ., . .
:
,
, : ,

14 :

:
9 :
. , .
:
V .
: 642-

. : , .
, X . (
, ,
, .
):
930- . .
. . -
13 - : 1047-
. . . .:
XIII . . ., .
,
. -

: 1255-
, : 9- ,
: . , , ,
. : . . - 40
, , , , ,
:
1264- . . - , .
, , . : . . -
, : 1271-
, ,
, . . -
. :
. . . (
XVIII .): . 1267-, 1663-, 1774-
:
1441- . . -
( ): XVI . . .
. . - , ,
: XVII . . . - .

: 1666
1669- : , 7
: . . . XVII . . . -

: 1669-

1-
XIII .

: 1669- . 20- .
. ( ):
.
XIII . . . - . , -

1272- . . : .

( ), , ,
: . 4,5 6,5 , . :
. ,
: III .
. :
1669
1672-, . . - :

439

1679- 4-

. . - . . , , 1680
1695-: 1695-
. . :
, :
1703- .
. ,
:
. ,
, : ,
,
,
, :
( ), . . - :
,
:
. XVIII . . . .
: 1765- . . ., 11 :
1734- . . . : XIX .
,
: XIX .
. . - . .
:
. . - .
, , , : 1869- . . -
: . . - :
197080- .
. . - -

440

, , . , , : .
, : . . .
. : 198994- . :
VII-,
7.8, 12- :
. , , .,
1983: .,
,
. 2, , 1842: , , ., 1862: , , -, 1873: .,
, ., 1890: ., , . 1, ., 1905:
, , ., 1938:
.,
, , 1997, 23:
.,
,
(.), ., 2001:

, 3 ,
: : .
, . .
1252- : ,
, , .
.
: (. -
),
30 (. 2 ),
:
6 ,
: -
, 2 ,
. :
. - -.
, -

, ,
:
. (XIII .):
1661- : 1965- :
VII-,
7.8, 3- :
. .,
, . 1, ., 1842: .,
. , ., 1986:
. ., . XIII .
, , XIV, 1950.

, 1. , ( . . ):
.
.
, ,
, ...: , ... (20.2425): - ..., ..., ...,
, ... (
25.17): . , ... ( 25.
9): , , -
, , , ,
, , , ( 25, 26,
27, 28, 29, 30, 31, 33. 711, 35, 36, 37, 38, 39,
40): 40- - . ... ...: ,
(40.3132): ,
, -

( 40.36):


.
,
,

.
.: -
( . 6, 8):
2. . , ( .): . :
. . , ( , ): - : - ,
(),
, . , :
3. -
. ( . ) (),
.
:
4. . . ,
, ( ):

:
, ,
,

:
612 ,
.
- ,
. ( 20.2226, 26, . 19):
. .
,
:

441

.,
., . . :
( )
, ,
:
()
, ,
,
,
,
, , ,
:
, :
VIIXI . -
, ( , , )
( ): - ,
, (712 ): , :
. -: . ,

( )
:
( )
, , , ,
,
. , :

442

-
:
:
, ,
, ,
, ,
:
(.

):
- . .
, . . ,
, , :
. ,
, ,
:
, . (
) .,
., , .,
, ., . , : ., ., .,
., ., . , . , :
-
, , , : VIIX . ., .,
. -
. : XI . .
( , ) ,
, : XII . , .
., . : .

. , , ,


: - .
,

:
. (,
, ,
)
- , ,
, , , - . : . (X .)
( , , , , , , , , , ,
), XI ( XI .
- , , , , ), 1211- -, ,
-
, , ,
, , , : XIXII . .
. -:
,
. :
,
,
,
(, , ,
), , ,

()
.
,
( ), , , : , ,
, ,
. .
, , XIXXX . :
-
, ,
-:
VIII-,
8.1, 14- :
. ., , , 1972: , . . , ., 1995: D e r N e r s e s s i a n S., Manuscrits arm niennes illustr s des XIIe,
XIIIe et XIVe siecles de la Bibloth que des p res Mekhitaristes de Venise, P., 1936 (texte et album); N o r d e n f a l k C., Die sp tantiken Kanontafeln. Textband
und Tafelband, G teborg, 1938; W e s s e l K., Kanontafeln, Reallexikon zur byzantinischen Kunst, Band
II, Stuttgart, 1971, s. 927968.

,
-,
: XIII . 1- , : . - .
(121122)
( . .
): - , (122240- .) .
. : .
. -

443

(XIII .):
. - ,
., ,
, : . . 1229-
: 1244- :
. . :
( XIII .):
- -

(1283):
,

, :
1220- . , . -,
(1251): :

.
, 78 :
, , , , , , , , , , :
(
, )

:

:

:
XIII .

, ,
, ,
, , . , .

444

, ,

,
:

:
. - . ,
:
VIII-,
8.2, 1- :
. ., , ,
1895: .,
, ., 1922: .,
(X
XV .), ., 1958: ., , , 1986, 4:
., , ., 1990:

( ), (8.12.1873,
6.4.1938, , . , 1996- .

), 1932-: : 1892-

,

:
1897-

:
1901- ,
( ) : 1902- :
1903- , . (
1903) ,
.
: 1905-

-- : 1907-
( ) : 1909- . : . ,

: 1917-
: 1919-

.
.
:
1920- :
, .
. -: 1920- .
11-
:
1923- 4-

:
: , 193032- : 1932- .
12- , 13- : . .
,
, .
: ,
,
,
, . :
: .

1500-
.
: .
-
:
. . -
:
. ., , ., 1994:

-,
, ,
:
(,
, )
--: --,
, ,
, : . : ,

: -.,
, .
. -.: -.,
,
, .
-. ( ) :
-.
: --,
. , . 1. (-.), 2. (-.), 3.
(.), 4. (), 5. (.), 6.
( -.),
,
. 1. (.), 2. (.), 3. (.),
. ,

445

. 1.
(., -.), 2. (., .), 3. (.,
.), 4. (., .),
5. (., ., .),
(.):
--
, ,
,
(XIIIXIV .):
-.
, 1513-, :
:
VIII-,
8.2, 2- :

. ., , ., 1897: ., , , 1990, 7591:


,
, : , ,
.

:
. . ,
, , ( )
, :
IVV .

:
.
, , :
(. 1.2627), -

446

.
. (. 5.32):
, , , , :
:
. .
.
,
:
[ () ]
. , , , , , ,
: , :
( ), ( ):
, : , ,
, ,
,
,
, :

, , , : XII . . :
:
, . , -

,
:
,
,

, , . ,
:

. 1. .

, .,
, . ,
: 2. ,
:

,
. : 3. . :
, ,
:
. : , , ,
: :
. - .,
, ., 1900: ., , , 1988: ., , , 1, 1992:

, :
, , : .
., .
, . , ,


:
,

:
, :
, -,
:
, , , , , : ()
.
(), (), ( ): . ., .,
., , -., ., , . :
- . , . :
, ,
. ( ),
( , ..., ):

()

,
, , .
., . :
, -
: [
(, . 4749,
233235),
(
, . 209,
211 223 ), ,
(, . 694, 47 ),
-

447


(
, 1997), ,
(, 2, 1992),
(1992),

(, .
40, 118121),
(, .
941, 37),
, ] . , ,
,
, , .
:
-. - [
,
(, 1953) ]
. : . ,
,

(, 1953, 318321):
. - .
. :
-, , , , , ,
, , ,
:
- .,
:

448

, ,
(, . 2335, 7023):
. -,
, ,
. :
- .,
., . : ,
(, . 267, 418455):
. .,
, , 1933, 481490: .,
1251 , , 1958, 4: ., , .,
1977:

, , :
(IXX .): . .
, XIII .,
,
: XIII . . . , : .
: .
- -, - :
XIII . (- -
, ):
. ,
: . - . :
VIII-,
8.2, 3- :
. .,
, 1, ., 1842: .,
, . 2, .,
1907: ., , ., 1960:
., . , ., 1986:

, ,
:
: , ,
, ,
:
, . :
:
. ,

: . . .
, : . - -
, XX .
- : X : . ,
, , , ,
, :
. :
(X .) , III
( ) : (XIII .) , (806833) -

29.

( ) - :
-
(XV .): .
. : (XI .) - () , , :
. , -
:
. . :
. XX .
. : 52
, (. ), : : . :
1221- : , . :
. , , , 1871: ., , , 1931: ., ,
., 1901: ., , ,
, 1881, 125126:
.
, . 1, ., . ..
, , 1911, . 584588; .,
. , , ( 18581884), 2

449

., ., 1896; .,
, -, , . 12, 1905;
., -, , 1911, . 238249.

, , : . ,
() :
(. 21.111,
. 11.111, . 19.2840, . 12.12
19), (. 21.1213,
. 11.1519, . 19.4548), (. 12.17) :


,
. , , .
,
:
(. 11.910): , , :
:
,
( ) : (. 23.40): , , :
:
, , ,
:

450

- , ,
- , , . : - , , :
- ,
,
,
: . :
, . , , - , .
: .
.

:
, , , ,
:

,
. : .
.
, . :
.: . .: 35
( 3-
6-): .
,
.
:

. , ,
,
:
: . , ,
,



, , , :
-
- :
:
- . - , XIIXIII .
, - : ( , XII ) ,
( )
: -

:
:
. IV
V .: .
- VI . :

. ,
:
, ( ),

:
, :
, . , . (
):
(. 21.25),
,
:
,
:
. , : -


:
,
:
,
: :
:

. .
- :

,
., :
VIII-,
8.2, 4- :
. ., , .,
1992: ., ,
, 1999: . , ., , ., 1993:
., , . , 1995:
C h e v a l i e r J., C h e e r b r a n t A., Dictionnaire des
symboles, P., 1982; R a u L., Iconographie de lart
chr tien, t. 2, P., 1957; S h i l l e r G., Iconography of
Christian Art, v. 1, L., 1971.


, , , , . :
- .
,
. ( ), . ( ),
. ( ) :
. :
, , -

451

.

(. 4.1621), (), ,
,
,
. . . . (.
26.1730, . 14.1225, . 22.720,
. 13.2130, . 11.2326):
. . ... , , ( 2.42,
2.46, 20.7, 11, 27.35):
, -, . -: .,
., ., ., . -
:
. . .
. . : , , V
, ., , ,
: -
,
, ( , , ):
. , VIII, IX, XII .
, , , :
- . ( ),
, :

452

. ., , .,
1992: ., , , 2, 1992: ( ..
), , 1997:

, ( ), ,

: - 844-

:
. . XIII .
: 1655-
.
, ,


. : . XVIIXVIII .,

(1633), . , (1779): XX .
(
) ,
:
- . - : , ,

, .

: . ,

(78 ) IV . (
. , .
. ): VVII .
,
(
. ), : - . -

( . ),
( . . ), , :
( , ),
. : ,
, ,
( V
. 2- , , , ): .
:

:
VIII-,
8.3, 12- :
. ,
, ., 1986: ., ,
, 4, ., 1898: ., , , 1980, 2: C u n e o P., La basilique
de Tsitsernakavank (Cicernakavank) dans le Karabagh,
Revue des tudes arm niennes, t. 4, 1967.

, , -
: - . , (I . ):
. ( -) :

( )
(. 9.322,
. 16.13, . 18.3139 ):
(. 3.11, . 3.21)

(, . 949, 4750)
:

, , , , , --

-:
, , , ,
, , , , , :
. , :
. .

, :
, ( -,
): XIII .
: 1314-: . .,
. . , XIV . I - ,
(): ,
,
. , : , ,
, ,
: 1316-
:
. . XIV . ( ) : .
:
.
, , :
. . XVII . : 1995 . - . (12981314,

453

),
, . .
, , . :
VIII-,
8.3, 3- :

. ., , , 11, 1973:
., , , , ., 1985.

, , , ,

: . ,
, . :
, , - :
, , , , ,
:

454

. ,
, :

, :
974-:
: , :
: . . :
: . , ,
:
VIII-,
8.3, 4- :
. .,
, 3, -, 1913, 2224:
, , . 1, , 1951, 129130:

(< . v
v
),
: -
IV .,
,
(), ,
:
.
(. , , ,
) .
: 451- .
,

( ): ,
518-, . I- . , . , : VIIIX .:
IX , , . . : . , 756- :


. (, , ) : 867- .
: 1054-,
. :
. (Filioque)
, . : .

():
.
. :

, , 1929 : VIII
. 962-
. , . : XIII . , 1274- :
.
IV ,
(130977):

: XVIXVIII .

455

,
XIX . .
:
XI .
,
:
.
,
. : , ,
(XIXIII .),
( , , ), .
(, , ,
), , , , . ,
XIII . (), :
. ,
, XIV .

( ):

(Uniate)
,
:
. ., ., , . , :
:
, , , , , ,
(),
. , - ,
: : -

456

(
). ,
( ),

:
,
, , , , (186970- I
):
. , () :

(
): II (1274): 11-
2/3 :
:
1059- 1179- ,
:
VI- (137889) ,
:
-, - :
( ), . . , ,
, , ,
:

: , ,
, , . (): , : -
:
-

:
,
():
-,

(): , -. :
-
(IVV .), (XIII .) :
. ( ) ( 1439) , , : , . ,

() , ( , , ): (),
( IV
1215-),
. , , : , :
, :

( , )
(.,

, ,
):

( 1854-):

( 21):
( )
:
.
( , , , , , ), . . :
.
. ,
, , :
. ., ,
, 1864: . .,
, ,
. 3, , 1913; . ., , ., 1961; . ., , .,
1974; . ., , .
1, 2, ., 1995, 1997.

, 1. ,
: : 2.
:
,
. :
. :
. ., , .,
1992:

(.
v , ), ,
, , [, , , (), ]
: . ,
: . V . : . ., -, , . . :
: .

457

-.
, , ( ): . , , . (325373,
), ,
,
( ) (373377): IV .
-
, V . . ,
,

,
.: . , (1831
1842) , . :
1836- -,
- :
-
. , -.
: - :
-.
- .
: .
, ( ,
): . :
-

: - , ,

. :
- .
, -

458

, ., .
:
-
. . ( , , ):
,

, -

. :
. -
(
): 1441- - . : . . ( X , XV , XIX , ):
. :
. XVI - -, .
[ (15901629), .
, 1593- .
]: , - ,
, .,
. :
- ,
, . ,
( ) ( ): -

: - :
1999- :
. , ..., ., 1847, 83:
,
, , 1741, 52: -

., . , ., 1995:

,
,
(, , ,
, ): .
:
- ( . ) : .
302-, ,
, , : XIVXV -
.: . - ( ): - -, ( , ): (
), (
), . (, , ,
) -:
, ,
,
, ,

, , ,
: .
(301) 303-, ,
.
, : .
:

.

, VII .
, ( 1813-,
, . ):
... XV
,
, .
: . ...
., ., , .,
. ,
:
:
... . . , . , ,
, . : (353
373) . : ..-
, , , ,
, . : ..- .
. . .
, . :
387- , 391-
. , .
, ...

459

,
: . ... .
,
: -.
, ..- ,

: .
. ,
, . ,
. : V . 2- , . , .
,
:
. (428) ...
. ,

,
. : . ...
.
: ... V . -. . ,
:
. . . .
. : ,
(325) :
. . . . (381)
(431) .
: ...

460

:
... (451)
,
-. : , ,
,
. ( , 444,
,
726 ):
(, , ) :
...
,
. ,
:
. ..-

:
(484931), (931944), (944992), (9921065): (1045) ,
. , .
:
1066-
:
( )
(110516), (111649), , (11491292), (12931441):
. (XIIIXIV .),
(XIXII .), ..-
, ., .,
-., -. -

:
- - . , .
: ,

... ,
:
..- .
,
. , ...

:
(1375)
..- : .
. : 1441- -
. , : , . ,
,
XVII ., .,
., . : , ,
... ,
, - .
-., . . :

, , , , , :
XVIIXIX . ... .
: . -. :
XIX . XX .
-.

, .
.
.
:
,
-., ., .,
., . :
,
:
1918- , , . , ... ,

:
1920- .

..- : . .
,
, . :
, ,
, . : , .
, ..-
: 1938-

, 1945-, .
:
. : ... ,
:
..-
. : :
..-
(194554) ,

461



(195594)
,
. ,
. , : .
(1991- . 21)
..-
: .,
, , -.
(199599) : - ,
: ,
. ,
. :
, ,
. . :

.
1700-
,
.
. , , , , .
:

, ,
: 150 ,
:
..-


( , ), ()

462


(, ):
..- . 40 (,
, ,
), (. , . , . , . , ): ...
, :
..- . , , ,
(
, , , , ,
, ),
: ... , , ,
,
.
1700- ( . ):

1 0
. 4366, .
6668, 6872,
7276, 7792, 93123, 124150, 151171,
172190, 240270:

. () 302325,
. 325333, .
333341, . 341
347, 348352, .
() 353373, 373377, 377
381, 381386, .
387439, . () 440452, 452456,
456461, . ()
461478, . 478490,
490516, 516526, 526534, 534539, 539545, 545

548, 548557, () 557574, 574604, 607613, 613


628, ()
628630, 630641,
(, ) 641661,
661667, 667677, 677
703, 703717, .
717728, 728
741, 741764,
764767,
767775, 775788,
788790, 790791, 791792,
792795,
795806, 806
833, 833855,
855876, 877
897, 897898, 898929,
() 929930,
() 930941, () 941946, 946968, () 968
969, 969972,
() 973992,
9921019,
101958, 105865,
10661105, 1105
1113, 111366, . () 116673,
117393, 119394,
11941203,
120321,
122167, 126886, 128689,
129093,
12931307, 1307
1322, 132326, () 132741 1355
1359, 134155,
135972,
137274, 137482,
138292, 1392
1404, 140411, 141118, 141830,
143039,
143941,
144143, 144365,
146569,
146974,
147484, 14841515, 151520,
152036, -

153645, .

154567, 156776, 157690, 1590
1629, 162932,
163255,
165580, 168191, 16911705,
170614, 171525, 1726
1729, 173034, 173437,
173751, 175153,
175355,
175963, 176380,
178099, () 180107,
180708, 180930, 183142, 184357, () 185865, () 186682,
188591, ( ) 18921907, () 190810, () 191130, () 193238, () 194554,
() 195594,
199599,
(1999-):
. :

,
,
, , , , : () .
(1941-): . : 1446-,
, 1441- - . . : (1446
1477):

463

XVI . ,

. , : XIX . ,
:
,
: ( ,
14891525)
, ,
, : XVIXVII .
. . ,


(163348) : (164854)
, 1651-
. :
(
)
: . :
XVIXVII . . , . . , :

(. ), : . , :
1680- ., -

464

, ,
: ,
.
, :
:
17331865-
. :
1909- ,
( 192022-):
,
: 1921- -
, 1922- :
(190239),
,
. :
192230-
, .
, ,
, ,
, : , 1930- ( ):
1915- 13
[, , , , (), (), , , , , , ],

:
1929-
30-, . . . : -

, , , , , , , : , 1930- . (), ,
: .
: ,
,
, 1930-

, (1932-) :
(1940)
, 192223
1400
:
, . ,
. ,


: -.
,
:
1952-
. (
.
. ),
1956-
: 1957-
,
. ,
:
.
- ,

30.

(,
.
):
:
1962-
. , II : ()
(1975) . (198395 , 1995
1999- )
. (
1983-): 1991- ()
.
(
) . . ( 1998):
1974- : .
() : .
: . .
. :
,
, :
, , .,
:
,
, , .
. : . (
), , . --

465

,
(),
. . , : , , , , ,
: . , .
, . , , . , - : :
-
. , ., ., . :
,
1988- . 7-
- -
,

, :

, 1860-
:
:
,
. . . : :
(2001)

(), (-

466

), ( , ),
( ), (), (), - (), (), (),
( ) :
: 1929 : .
: XIX .
:
1860- .
:
. . : .

., .,
., : .
. : , .,
. . .

:

. , 1851-
: 1920-
. .
, . :

, . ,
. , . , . ,
. , . , .
. :
1959- . : -

.
. : 1929- . :
. :
1956-, , . :
1962-
. :
(
): :
1929- . . (1929
1940), . ( 194042-), . (194246), .
(194651), . (195163),
. (196378),
. (197895):
. (1995-):
:
: . (. XIII .): 1660- 1920 . .
:
,
: . ( , ), , :
. , . , . ,
. , . . 14 :
. . (XII .,
1958-), . , . (X .),
. ( 1960-), .
, . ( 1954-), . (XIX .), . , . -

-.
,
. (1995), . - ( XIX .
): . (1931),
. (1990):
1943-:
. :
. (
):
. :
. (1977-):
: : . : V .
. , 560- . , .
: XII .
(): 1116- .
( 1884-), 1892- . (
) . :
. (1571
1878) ,
:
. ( 1317-,
), . , . , . ( XIII . ) ,
:
.
1981-
. () :
.
: 1870- . :
1886- ()
() :

467

. 1897-
. . ( ),
,
, ,
: 1972- .
:
,
, 1912- . . (), 1940- .
: .
1909-: 1972-
. :
1940- .
(): 1951- .
: 1972- . :
, : , : , .
:
. (1996-):
: 1957-,

- , . : . : 1957- .
,
. . . :
. (1957
1961) 1961- -
: . ,
. , , - . , - . , . ,
. , . ,
. , .
: 197377-

468

.
, 197798- . : . .
. .
, 1978- ,
. : 1973- , .
:
.
, . ,
. , . , . ,
. , . , . :
. . ,
.
, . -
: ,
,
(2001) 2000
:


(
. ,
1987-): . :
. (1998-):
: 1972-,
.


: ( ) . : .
: . ( .
), . -

: 1977
1985- .
(1980- ): . , ,
- , .
, .
,
:

, , .
: 198596-
. : . .
, , :
. (1996-):

: 1982-:
. : , , , : 195056 () : 1956-
: 1961 ( .
):
1962- , : 1963- :
1979-
, 1982- : .
(198298):
1958- : 1960- -


.
- : 1961-
. (
. ): 1974- (196970-
):
:

,
-. ,
:
(),
1975-: 1977- .
:
1979- . :
,

: 1993-
-
( . ):
1996-
.
. : 1997- - . (. ) ,
1998- :
. (1997-):
, - .

, . . ,
:
. (2000-):

144677,
147788, 148889, 1489
1525, (, )
152539, 153945, -

469

1545
1547,
() 154850, 1551
1560, ( , ) 156084, 1584
1601, () 1601
1621, (, ) 1621
1632, 163348,
164854,
165557, (,
) 165774, (, ) 167486, (, . ) 168693, () 169394, () 16941705,
170521, (, , ) 172129, ( )
172933, (, , ) 173337,
() 173758, () 175870, ()
177184, (, ) 178496,
(, , )
17971822, (, ) 182331,
(, ) 183255, () 185565, () 187194, () 190239, 1940,
194352, 195663, 196383,
198395, 1995- (41- ):

VIII-,
8.4, 16- :
. , , .,
1892: ., , . 23,
, 191427: ., , , 1939: ., . 19141972, , 1975:


,
1984- : . :


: . .
-

470

: . 1918-, : 1930- . .
( ):
.
1948-,
-
.
. (6 ):
. .
:
1957-

: 1967- - . : . : 1970-
,
.

. : 10
, 5 :
. (1957-), .
, , , : 1964-
:
1920- ., . 1948-: .
. , 193053- . : 1953- . . : 1956- . -. , 1978 . . , . , , : 1987-
. . (.
) . , -

, . (,
1992-), , : 1987- :
. ( 1964-), . (1976), .
(1979), . (1990),
. (1993), . (1995) : ,
, , : , , :
, , ,
: :
. . (
. ):
. - . (1990-):
VIII-,
8.5, 1- :
[< .
v , , , , (
)], 1. , , , , : . ,
(
. 10.13, . 6.16, . 3.16):
.


( , . 1,
1964, 535),
:
2. (),
:
-

.,

, , :
3. ,
( -),
( .),
, :
. -
: , , ,
: .
- , .,
, , -:

: . , ,
.
: - : -. , -
: -
:
, :
4. :
5.
:
(< .
v - , , ), :
, , : 1. .
8 -, . -

471

8 :
-
7 , 26 :
- . 6 ,

. , , , : V . -
,
, : -
7, 8 9 : -
6
, ,
, : 2. .
89 . . :
- , , :
. . VIII ., , : . -
,
.
8 :
, : . ., , : -

.
1. ( ,
, 15.21):
2. (
, . 3.52):
3. (
, . 1.46):

472

4. ( ,
, . 50):
5. ( ,
, , . 148):
6. (
, . 112):
7. :
8. ( , , .
120):
,
, , , ,
, : . 9 ,
(. 102.22)
, : . .
: -

-
: . 2, 3, 4 , 10
: , -,

: -

XIXIII . : 3. ., -, XXIII
. ,
4 , ,
: , . , , .
- , .
-: 4. .
, :
- .
: 6
, , , , -

, ,
: - .
, . :

,
, , , : -., ., ., . -
, :
, ,
. .
VIII . 10- . , . . , .
, :
24 ,
15- . :
( ) ( ,
), , ( 325, .
381, 431), (, , ,
, , ),
, : . .-
9 -.
, , , ,
, :

X . . .
.
X .
40 . : XI .
. . ,
XVII . 98 :

, , : , .
:
. . (., )
, 1941-
.:
196471-
VIII, X XI . (57)
(1332) :
. .- . , , , . , , , :
. . . . ,
., . ,
. . : , , . : . , : . , ,
:

( ) , , : . :
. .- , .
,

473


,
,

(1265) : . . XX . 20- .
. :

. (. . ), . 1, 2, ., 1964, 1971:

,
, , :
.. : 22 (218),
. .
367- 39- , 27 :

. : .- ,
: .-
:

.- ( ,
, ,
, ,
.):
768- : 23- 37 : : .
,
. -
: . -
:

474

. 75 ( 48, 27 ):

, 39 .-,
, , : ,
, , : .
. , , , , , ,
, , , ,
:
39 : , , ,
, , , ,
, , , , , ,
, , , ,
, , , , ,
, , , , , ,
, , , , , , , , , , ( ):
. .,
, . 1, ., 1964, 3035: ., , . 2,
.,1976, 309358:

, :
, .
,
:
XII . ( -
):
1230-: XIIIXV . .
.
, , : 1416-
:
,
: 1425- :
1535- .

. ,
: XVI . . . : 1684-

: XVII . . .
:
. - . ,
:
:

: . , , , :
. - : XIIIXV . (XIII
),
XIV . ,
: . - :


, :
(1416)
,

: . -

(1389), (1416), (1494,
)
:
:
. ., , .,
1951: . ., ( ), , 1989, 46:

. , ,
,
, :
, :
. . . . IV .:

X
XI ., : . , . , . . : 300: XIII
XIV . . . . . : 1412 (-
), . (), , . , : XV .
, , : : 1445- , : XVII
XVIII . : 1850-

: 1877-
-.
7 : 1895-: 1970-
:
. . . - .
, , ,
: ,
,
(X .),
. .
: .
( ), ,
. , (

), , :
. ., , ., 1902: ., , ,
22, ., 1912: ., , . 1, ., 1940: C u n e o P., Architettura armena dal quarto al diciannovesimo secolo,
Roma, 1988; T h i e r r y J. M., Monuments arm niens
du Vaspurakan, P., 1989.

475

, [. .
, . ( ) 1404, ],
1392-: :

, :
:
(13761424) : . . :
.
:
(1393)
: . (
):
. . ,
1404-
( ),

:
:
:
1404- 6- : , . .
:
. . -
:

. ., , . 2, ,
1914:

, [. .
, . ( ) 2.10.1729,
, . ], 1726-:
:
:
( )
: 1725- : . -

476

. ,
. : .
.
,
: .
. :
. , . - . :
1726- . 27- . . 12 : . . . , -.
: 1727- . ,
(, , )
1728- :
,
-. : . - 12 :
. . -
:
,
[ , 18(29).5.1779, . ( ) 3.6.1856, ], - , :
(1791-)
, .
, , :
1801- , : 1808 :
1811-
: . -. : : . 1829-

: (2.9.1829) , , . .,
,
, 29
, . . .
(15.12.1829)
. : . - 1830-

50 . (7298
)
. -
, , , - : . -

- (
-): (183537) . : . -

,
, 100- , , , 60
, (184244,
), .
:
1837- . 20- . .
:
1837- . I : . -

: .
. . (20.10.1830) .
: . , -

1953-
: .
. - (2000,
. . ):
. ., , , 1956, 1112:
., . , ., 1999:

,
,
:
.
, :
:
:
:
.
, :

(. 9.27) , (. 5.14),

: 12 , ,
(. 10.18, . 6.1213, 16.18,
28.8):
, : . ,
: , (. 5.15):
,
(.
9.2730):
-

477

:
( ): : ,
, , :

: , ,

.
: : -. .
,
, , VIIIIX .: XII . , ,

, :
,
: :
. . . -

( )

:

. ., ( ), , 1988: .,
, , 2, 1992:

, , , , : , , ,
(VVI .)
- , XVII
. ,
( . -

478

. ): . -
, , . -, . , ,
: XVII . , XVII .
,
:
1725-
: . . XVIII . ,
, :
XIX .: 1895- . -
:
. , , ., 1990: ., -
, -, 1895: ., ,
, 1972, 2:

633,
(610641)

,

:
VII . -.

. , , : , (451) . ,
, .
. (610638) .
( ),
:
.
, -

,
.

: , .
,
633- ,

: (590611- ):
(
) ,
, : . -

: . - .
-. :
. ,
, :
, ,
. ,
, . , :
. , , 1994: ,
, . . , ., 1979:
, , ., 1986: ., , .
1, , 1912, 687700: ., Narratio de rebus Armeniae
- ,
, 6, 1962:

, , (-

, .

6202): , 909-, . : : . :
XIII . 3040- .
6 , 10
, :
,
:
( .
. ):
,
XIII . 2-
, : . .
(
) XX .
. (194352-
):
VIII-,
8.5, 2- :
. ., , . 1, ., 1983:

. ,
-
: VII . 2- , : .
( ) . , ,
: .
VII . :
. , .
: ., . .
. , .
: 1292-
: XIII

479

1813-
. . . . : 1326 . : 181360-
: XIX . .
: 1860- . . . . .
. : XIX . .
. . . . 1709- : 1955-
, . ,
: 1978- . . . - :
VIII-,
8.5, 3- :

. .,
,
. 2, , 1842: ., , .,
1890: ., , ., 1982:
., , ., 1987:
. ., , ., 1947.

, - : , , :
. XIX . 2- XX
. , .
: 7
:
200 : ,
: .
. : , :
. ()
( ):
-

480

: , :
, :
,
:

:
,
. : ,
,
:
. ., ., . 1, ., 1966, 502
506: ., , , 1975, 8: . , .
. . . , ., 2000:

, , , XI
:
(102965) , : .
(. 2556, 47x36 ): 481 , - (
) , 1703-: , , :
, ,
,
,
:
, , : , ,
,

. (
18),
( , 16, 21), -

( 118), ( 125), (
), ( 134),

(
143) (
):
. .-, - -, ( ) XXI . . , . VII .
. . : , , , .
:
,
. . (XI .
.
): . .
:

, ( ): ,

:
, :

: : : VII .
.
:
VIII-,
8.5, 4- :

31.

., , . 2, .,
1987, 335338: . .,
XI , ., 1979; T c h o b a n i a n A., La
Roseraie dArm nie, t.3, P., 1929; D e r N e r s e s s i a n
S., Armenia and the Byzantine Empire, Camb., Massachusets, 1945, p. 119120; , Lart armenien,
P., 1977, p. 109114; N a r k i s B., S t o n e M.E.,
S a n g i a n A.K., Armenian Art Treasures of Jerusalem, Jerusalem, 1979, p. 3234, 147.

. ,
X .
: . . . .
, : .,
. . , , : 12- :

( 12 ):
: XVI . : 1877- ( . ) . . . .
: ., . .
, .
, . :
, : 1918-, .
, : 1920-
. . , : 1950- . , :
VIII-,
8.6, 1- :
. ,
, ., 2000: .,
, ., 1890: S t r z y g o w s k i J., Die
Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918;
T h i e r r y J.M., Monuments arm niens du Vaspurakan,
P., 1989; C u n e o P., Architettura armena dal quarto
al diciannovesimo secolo, Roma, 1988.

481

, , , , .


,

: . .
(, , )
: .,

. .
:
:
. . , (arbor
mundi), ,
, , : , ,
, , . , ,
, . . : ., .,
., -., -, .
-
( , - ,
. , ),
(-, ., . , ., -., .,
., -. ): .
. . . , :
() . - ( ) ,
( ).

. -

482

()
,
, ,

, : , ,
:
, : .
: .
. ., : :
:
(, )
: - : .
:
()
, :
, :

. . .
,
:

, , (. 2.89):
. .: . -
( ,

, . 3.24): . . (.
3.18, 11.30, 13.12, 15.4),
( ) ...
,
,
(3.18),
(11.30):


. - ,
( )
. -: . . , ...
(.
22.2):
,
(22.14):
[]...
(22.16),
XIX ( ) :
. . . . :
. ,
. (), :
. . (-) . . (,
, ,
)
: . (
) . .
, , .
.
:
( ), ( ) , ( ) , : , ,

. - ,
, , , , -

,
.
: . -

(, ,
,
, , , , ): .
,
() ( ):
,
,
:
. - . (, ,
, , ,
)
. : . -
. (, ) . (
, , ), -:
()
. - ,
(

),
,
:
. , :
VIII-,
8.6, 24- :
. ., , ., 1955: , . . , ., 1995: S c h m i d k e
B a u m Fr., Reallexikon fur Antike und Christentum;
Nerausgegeben von Theodor Klauser, Band 2, 1954,
S. 214.

483

1980
:
. : :
. . . -
, 1991 :
, .
: 1913- . ( 1968-):
() . : 192858-

. (
): . 196568- (. . ,
): (1968) . : 1984-

(. . -): . ,
, ,
: 1981-

, .
:
1962- . ,
. . :
, . :
.
. .
: 1970- , : ,
,
: . ,
. . . : . . : .

484

:
. (1990-):
. . . . , :
VIII-,
8.7, 1- :
, , : .
: . (1033, 1013,

):
. ,
1051- . - .
- XI . .
: XI .
. - 25 : .
.
, 1054
: 1099- . -

,
: XII .
. ,

: 116165- . . ,
,
,

: 11961206- : 1205- . - . . . :
120314- . - . ( - ): 1220- . , 1223-
. :

,

, . - : 1284 :
1295- .
- : . , : XV
XVII ., . , . -
. : 1491-

, 1499-
. ,
. , . . (.
):
:
XVIII . . . : 1828-
. :
(1828)
. : 1843-, , .
,
: 194749- . -
,
,
: 1990- .
. : : .

: , : .
, , .
, ,

: 120
. . : . - XI
XIII . . , :

, : . -
(
. ), , :
( . ) 2000- 9- . - :
VIII-,
8.7, 2- :
. ., , ., 1890:
.,
..., -, 1895: ., , , 22, 1912: .,

, 2, , 1942: .,
, , 1955, 9, 12:
., , ., 1980; H a s r a t i a n M., A l p a g o - N o v e l l o A., Ketcharis, Milano, 1982 (Documenti di architettura armena, 11).

, : 1272-, - : , :
:
,
, :
. [.
2563, 32,2x23,5 , 384 , ( )
, , ]:

485

12 ,
4
, 4 , 13
(, ,
, ,
, , ,
, ,
, , ,
), 103 :
. . .- : (,
, , )
:
,
. . .- ,
.
(

):
. . .-

, XIII . 8090- . ( -, XIII . 80 . 2- XIII . 90- . ): . . .-
,
, : , . : , ,
, ,
,
-

486

, : , , . :
. . .-

,
: . . .-
. , : ,
,
(
):

:
,
,
, : . . .
:
VIII-,
8.7, 34- :
. - .,
, , 1907, 1012: ,
, , 1910, 20, 2:
D e r N e r s e s s i a n S., Miniature Painting in the Armenian Kingdom of Cilicia from the Twelfth to the
Fourteenth Century, W., 1993.

, (.
), , , ,
. . : : , , : , : ,
(. 1.35): .
. , -

,
: .
, , :
., V . (
, ,
),
,
:
( ), . ,
(. 2.23) ,
: ,
,
.:
-
: , ,
(. 12.913, . 3.16, . 6.611),
, ... (. 12.18, . 2.2328,
. 6.15), , ,
,
, :
., , ,
:

. .
, :
, , .
: -
-.
. (
, 35 5-

9-):

( )
, (.
14.1225, . 22.723, . 11.23
25):
,
: .:
., . :
5 (35 ) : 15-
, :
. ( 3
10 ., 35
. 11 . 15-):
:
. :
., .
:

:
. ( 1- 4-): . 18 ( ), , :
. ( 15 , 8- 11-, ):
(. 23.39,
24.30):
., . , . ,
:
., .
22 :
, :
, .
-:
., . :
, :

487

.,
. :
.
22- 28-:

(. 16): , , :
.
(. )
:

. ., , , 1939: ., ,
., 1992: ., ,
6- ., , 1999:

, [ 1370, . (
) 1448],
144143-: : 1409- ( ): 1441- ( - 1441):

. : . .
1113-
.
: ( ) . : ,

, : 1443-
. -:
. . -
:
. , , .,
1892:

, , ( 1201/1203 1271, ), , , :
(
XVII ):
( ): 1215- -

488

, . : 1225-
. : 1236- . -
: .
,
: 1250- ( ) , 1251- IV
: 1243- . : , (1251)
: 1255-
- (
)
: 1260- : . , ,
,
(1265) : 126869- ,
:
. - .

( 19.5.1241- 1265
1266- ):
- (
,
..., ) 65 : : -.
,
. : .
, -. , . (. ),

- : .
,
, .
: ,
, , , , , :
. .
, :

IVXIII . ., .,
. , . . (, ,
) : (
)

(
)
:
.
: (
...)
. , (1198)
:
( 1207, ):

(123562):

, -

: . .

,
: , , . ,
: . .,
,
, , , , . , ., . , , :
(., . ) : . - ,
, . (12471318),
(. , . , . ):
- 47
(31-
,
, , , . ,
): 1858 , 1961-, . . : 1870- , 1976-, : ., ., . .
XIX .:
. -
,
( ),
, (
125369- -. -

489


):

. , ., 1982:
. .,
, ., 1922:

[1270- .,

() 1356 (
. )], , , , , , , , : . .
1315- : . , ,
: ,
. :
. . ., . , ,
, , ,
: ,
:

(, . 2187),
(,
. 2542, 8727 , , . 241), (,
. 518, 1480, 1980 , .
, . 132,
620 ),
(, . 2542, 4040 ,
. ,
. 1407 ),
(, . 639, 750, 6608 ):
. .
()
. : . , , ,

-

490

(. , . 1379): , :
,
: , : . .
,
,
, : , ,
:
, ,
:
. . , . . : :
, ,
, , , . :
, ,
:

: . -, ,

. (, , , , ) ,
, ,

:

:

. - , .
:
(, ,
, , , ):
. - . ,
, , , , , , -. :
.
. :
( 132324-),
.
,

, . . , : , .,

, , , :
. - ( )

: .

... , . (
), .

: . .

:
VIII-,
8.8, 1- :
. , , 6, 1996,
557584:
. , , . . , ., 1907: ., -

, . 1, .,

1953, 225236: .,
, , .,
1972, 4: ., ,
, 6, 1996:

,
12 , ,
:
XIII .: . - , -
. :
, : , -.:
: , . : . - .
(XIII .)
:
, : .
, :
. .
: , , . : . - : . -
- -
. : . :

, : . - . . . ,
. , . :
. - . (-

491


):
. ( )
,
,
,
: :
,
:

6-
: , ,
:
. - , XIII . . ,
.
:
VIII-,
8.8, 2- :

. - .,
, . , . 7, ., 1937; .,
, ., 1983; ., -, .
, ., 1991.

( ) (150, 216, ), ,
, :
, : . . . , , , ,
,
: . -

, . , ,

492

:
(200) ,
(200203): . (193211) , 203- . . , , , : :
. . 215/216- :
. .
. III .
, , . : . .
. , . . :
,
: .
. .
, , , :
, , :
() ..
, , ,
. ,
:
.
: ..
. . (,
) , . ( ) : ,
, ,
:


, , : ,
: . . :
.
, :
.
( ,
, , ), :
. -
. , ,
. ,
. : .

, ,
. :
() ,
. ,
:
.
:

() :
:

: (),
. : .
,
, :
: -

.
.
:
. -
(, ) , ,
:
, ,
, () , .
: . . :
. . ., .,
. , :

:
. , , ., 1877: - ., , , 1908:
., , , 1981, 8:
., , 1, , 1996, 116130: N a u t i n P., Biographie de
Cl ment dAlex., Lettres et crivains chr tiens des II
et III siecles, P., 1961; Q u a s t e n J., Patrology, v. II
Utrecht (Antwerp), 1966.

,
( , 23.3.1868,
9.7.1936, , . , 1966- ): 1928- ( 1931- 15), , , ,
: 188589-
, 1889
1896- ,
. , . : 1895- , 1896- , 1897- , 1910- , 1931-
: 18961906 . .
. , , , .
: 189799 ()

493

, :
1900-
,
, ,
. : . ,
, . . , . : 1907
1909- , 190913- , 1924- , 1930- , . , ,
-, -, , : -
1931- : .

. : 190506-
. . , 1922- . , 1927- ,
1932-
: ,
, , , , , , :
. , ., -., . ,
, :
., ,
:

V . , .
,

494

. : . 1909- .
1912-
: . :
. (1932), (1940) , :

. :
- :
,
:
,
, , . : . , ,

, .
, :
. , , 1901: , , 1904: , - -, .,
1904: , ., 1930:
, , 1930: ,
, , , 193436: , , 1939: , , 1957:
, , 1961: ..., , 1971: , , 1980: , , 1988:
. .,
, , 1936, 7: ., . 19141972, , 1975: .,
19-
20- , . , 1999:

,
(375, 444, ), ,

,
(
), (412-): . , (384412) , , : 403-

: .
, , ,
. : 429 . - . , , (
): . . 429- .


: 430- . .
,
II ,

:
430- . . , 12 : :
. 431 , . .: ,
. : :

. .

: ., .,
-., . : .
. ,
: . -
: .
, , , , . , ., . : . . , ,
:
. . -. ( ) , , : . ,
: . :
. :
5
:
(441) .
(361363) , . : . -
:
. - .
. , - . :
(17 ), (7
), (3 ), , , ()

495

, , (429-, -. ), (430-, ., -.
), (428-,
. ), , , :
. . ,
, , , , , , 30 -. :
. - VVIII .:
: 714715-
, 44

( ):
. , : .
-

:
. - .
, .
- : .


. -
: , . -
, .
.
, ,
: . -
-

496

:
. . - 2 . .


:
. , , 1717:
. .,
, ., 1889,
503524: ., , .,1897: ..., . , , 1914,
51, 126, 128, 156, 170241, 279280:
, , ., 1998, 4749: M i g n e J. P., PG, t. 6877,
P., 185766; G e e r a r d M., Clavis patrum Craecorum,
v. 3, Br pols-Turnhout, 1979, p. 157; Q u a s t e n J.,
Patrology, v. 3, Utrecht, 1966.

,
(315386),
, . ,
( ),
(348-):
,
. , .
. : 335-
(333348) :

. . , :
. .
( ):
.


, . - ,
: . . -

381- :
. - .

: V ., 1727-, . :
- 24
( ,

, 18 ) , .

: . .
347348-,
. , -.
()
: .
. 19
, 5
, , . : . - - . ,
, , :
. - , 351- 7-
: . I (337
361)
: V .,
(1727, 197201):
. -
. (
): . . ,
, :
. . - . -

32.



:
VIII-,
8.8, 3- :
. , ., 1832:
. ., , ., 1889,
524529: ., , , 1939: ., , , 5, 1960: ., , , 1978,
5, 6:

, ,
:
,
... : ,

: . . ., . : , . ,
. , VI . VII . . , (
) ( ) :


() : 10 ,
: . , , ,
:
. .- ,
( ,
, , ,
, , ,
, , , , -

497

, ,
, , )
:
. . . :

. :
XIVXV . ,
1911- .
1914-
. . :

. ..., . , , 1914: - ., - , ., 1971:

, [ , 26.9(8.10).1869,
(, ) 22.10.1935,
, .
], , , , ,

:
1881-
.

,
.
. :
, . , . ,
:
. , . : 1893-
: 1894-

498

, 1895-
(
):

. , 189699- . :
. -. ()
, ,
. : 1899- ., ., .
, ,
, : 1906- (
) .
: 1907- .
: - 12 (1907): .
(, ,
),
: 1910- . :
300
(1912- ) ,
. , , , , :
- , : 1913- . -
.
: 1914- . . .

,
:

. . .
,
. 1915- 2- 3-
, ,
: 1915- 24- . . - :

( . ) :
. . :
-

. : . . , , ,
. :
,
, : - . ( , , ,
) . : - .
. : - ,

:
, -, , ,
, ,
,
, -

,

( 1892- , 1893-
1946- . ):
. :
. .
. , : . ,
.
:
. ,
, . , :
- . :
- , , .
: .
( , ,
), .
( , ), . ( , ), .
( , , ,
):
, , .
:
- .

, .
. , :

499

-
,
, . - : , . .
: -
.
. . . ,
. :
- .
, . , , , ,
. : -
, :

. . ., . 110, ., 19692000:
. ., , , 1924:
., , , 1907, 1011: .,
, , 1931: .,
, , 1936: ., , , . .,
1949, 9: ., , ., 1958: .,
, ., 1969: .,
( ), ., 1969: ., , ., 1992:
, . . , , 1994:
.,
, , 1994: (), . . , ., 1957:

, [. .
, . ( ) 628,
], 613-:

500

: :
, :
,
, :
. ,
. :
, . : . . .
-. ,
: 608-
. , . ,
618-,
. ,
-. (, , ,
, ,
) :
. . - ,
: . , .
. .
: :
: -


:
:
. . -
:

. , , 1994: ..., , 1914: ., , . 1, , 1912: ., , , 1971, 1:



(.
j
, , ,
, , , ), VVII . : . ( -) , , , ,
, :

- : -
,
: - .,
., -, ., , ., ., ,
, : . -
-. . :
VIII-,
8.8, 4- :
. , -,
: (VII .)
, . ( ):
. , .
XIII . : -.
, ,
,
(4,8x13,5 , 2,85 .):
981- , , ,
1649- : . . . .
XVIII .: 197073-
:

VII .
.
, .
,

(
): - , :
IX-,
9.1, 1- :
. , , -,
1783: .,
, . 2, , 1842: ., ,
., 1890: .,
, ., 1982: ., , ., 1978; .,
, ., 1979.

, , (1180-
., 1267, ),
1221-: :
,
( ) : , , : :
-. , , , : 1242- -. : 1243-

(
), (1246) : ,
-
- () ,

501

. ,
(1247)
: . 1254- . .

:
1259-
-. : 1264- . . . :
IV 126566-: . .
:
. . -
:

. , , ., 1982: ., ,
. 2, , 1914:

, [ 1210- .,
() 1293- ],
128689-:
: ,
(
) : 1289- 7- IV-
: . . : .
( )
1289- . - :
. .
: 1293- - ( ) : . . 1293- - :
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914:

502

, , ( 1240- . 1322, ), 1307-: : : -


. 1307- ( ), : - : , ( ) :
: ,
. ., , : 1308 : 1309- : . .
: . ,
: -, 1311 : .
:
. . .
.
XXII-
( .
10.7.1317) ( 1316),
: :
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914:

, (. . 1326, , -

),
1323-:
:

: ( ) ( 1316) :

,
. ( .
6-, ,
) : ,
: . ,
: (1323) 15-
,
:
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914:

(. . 1374,
), 1372-: : , :
, :
. .
,
II (
) :
. . -
:
.

(. .
1439), 1430-:
: . : .

. .
: . .

. : ,
: 1435-
. .
: , :
. . -
:
.


381, I : . ,
(
):
150 , 36- :
. . - IV .
, .
, ,
() :
: ,
. ,

:
: , . , ,
, , . . :
, ,
. , : .
: , ,
:

503

. . -
,
, .
. .
. : .
( ), .
, : IV . (, ): , .

:
,
, .

( ),
, ,
.
: ( , ) :
. . . 7 :
, , , ,
: ,
, , . .
, : : .
, .
: , , . :
, , , :
:

504

(325) (431) .
. . , :
,
(490516) ,
. . .
: , VIVII ., ,
,
. .

:
. . - 150 :
. ,
, -, 1897: , , 1994: , , ., 1997: ., ..., ., 1847:
, . . , .
1, ., 1964: . ., , . 3, , 1913; M i g n e J.
P., Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca, t.
LXXXIV, Sinodicon, t. CXXXVII, P., 185766; M a n s i J. D., Sacrorum conciliorum nova et amplissema
colectio, Graz, Akademische Druk U. Verlagsantall,
v. 3, 196062; H a n s - G e o r g B e c k, Kirche und
theologische Literatur im Byzantinischen Reich, M nchen, 1959.

,
, :
1461-: . :


. , . ,
(), . , () ()-,
:
: XIV . . -

. , . , . , : . (146178), . : 1641- , :
.
. ,

, , .
. ,
: . . , ,
. :
XVII . .
: , ,
. :
. , , . . .
:
1700- . 20, 1834- 36, 1900 43 1181 132 : 1997- . . - 6 . , .
, . , ,
, : .
55 35-
. , . , . , .
: 6,
1 : 14
. :

. .
.

: XVIII . , ,


: . : 1461
84 :
( ),
( ),
( ),
( )
: .
, , ., .,
., -. :

, ,
:

, , -,
, .
, : -
-.
XIX . , ,

:
, 1790-, : 1834-
114
. : . 860 . , 90 . :
. ,
. 14 ,
4000 :
. -

505

: (
. ), ,
. ( ,
, ,
, .):
.
: . . (1954 ):

- : 1719-
( ): , ,
, , ,
,
-:
. 1906- :
..- 1860- 1863- : .
(1828) . . . .
: . . , .
:

: .
: , . , :

506

. . : (2001) .
, ,
, :

, , : ,
.
(. 1952-)
- (. 1996-):
. . - .
(1998-):

.

(146178),
(147889), (14891509),
(150926), (152637),
(153750), (155061), (156163, 159699), (156373), (157381),
(158187), (158790),
(159091), (159192), - (159296), (15991600), (160001, 160911, 162123,
163136), (160108, 1611
1621, 162326), (162631,
163640), (164041, 164349,
165051), (164142), (164243),
(1644, 165759), (165152),
(165255),
(165960), (1660
1663), (166364, 1665
1667), (166465, 1667
1670), (167074), (167475), (167576), (167679,
168081, 168184, 168687, 168889),
(167980), (1681,
168788), (168486, 169498,
170102), (1688),
(169294),
(169899, 170001),
(16991700), (170203, 1704
1706), (170304),
(1704),
(1706), (170607), -

(1707, 170814),
(170708), (171415),
(171541),
(174148, 175264), (1749), (1749
1751), (175152),
(176473), (177381, 1782
1799), (178182), (17991800), (180001),
(180102, 180213),
(181315),
(181523), (182331), (183139, 184041),
(183940, 184858), (184144),

(184448), (185860), (186061),
(, 186163), (186369), (1869), (1869
1873),
(187484), (188588),
(188894), (189496, 190809),
(18961908),
(190911), (191213), (191315, 191922), (191519),
(192227), (192744), (194450), (195161), (196190),
(199098), (1998-):

IX-,
9.1, 2- :
. ., , . 3, , 1927: ., . , ., 1965: ., , . 14, , 196587:
, ., 2000: (), 1962:


, , ,

: VI . . - , , : . -

.
,
, ( . ) III
. : (381)
3- ( 2-) , .
:
(451) 28-
.
, ,

:
,
: 691-
. 36-
: , 5 , . , , :
.
. I
(527565) . :
VII (, , ), .
. . :
IX . .
:

: .
(858867, 877886)
,
,
. : 1054, . : . : .
(Filioque) , X
. , ,
: . (1453)
.

507


,
:
. .
(1453),
,
1600-
. ,
:
.

. .
:
,
. . . : .
,
: : V .

: 1453-
( ) .
135 : .


. : (1923) .

, :
. ,
: . . -
,

, , , , :
. . . 1700- : . .
. . . .
: .
.
: 417-

508

.
(406425) ,
. .
,
:
(431) .
() (434446),
,
,
:
:
,
, .
, ,
:
,
: ,
, .
: . .

VVII .:
, , : . 482- ( ), VI
. , .
(610638)
, 553- .
( 5- . ) (
) ,
.
.
:
. (VIIIX
.) . -

: . (638641, 654)
II
:
648- :
- .
IX ., . : . , . : , .
. : .
. (
) .

.
:
862-
, .
: (901907, 912
925) ,
.
-
, : .
. , .
:

(1045) , (1065) .
. -.
:
. -

.
.

: , .
, :

( ) :
. , . . : -. . , ,
. .
:
, . , ,
. . : : .
, , , ,
:
,

: , , :
( ,
), ,
.
: 1700 .
(1997-) ,
. :
.
1461- . . ( ):

509

-. . , . . . :
, ,
: 1919- 29- .
. , . , , , : . . .
:

. , , 1994:
.,
, , 1977, 34: .,
, ., 1988: , - (XIXII .), ., 1996: .,
,
, 1988, 1: ,
, , 1, ., 1995, 112126:

,
-
1996- 30- : . :
:
. .
. : .
(1031) :
,
: 1390-
:

510

.
:
. -
. (VI .), .
(VI .), . (VIVII .),
. (VII .), .
(VII .), .
(XII .), .
(XIIXIII .), . (
) , , .
, , ,
(XIII .), (XIII .) , - , , , (XIII .),
. (XIII .) , ,
:
, . , . , . , . , . ,
. , . , :
,
, . : . -

(1997):
. . (1998-): (2000-):
. - . (1996-):
IX-,
9.1, 3- , XVII, 17.7:
. .,
( ), ,
1998, 23:

( 380 450), , ,
:
406- , , , : .
:

429- .
, :

: 431-

(325) (431) : .
,


:
( 433449-
) . , V . .
,
:
. ,
: V .
. ,

-:
- :
- : . : -
, XVII
:

( 1833-, ), ., ., .,
.: - , : : . . , :
. , ., 1995:

.,
,
, 1900: ., , ., 1982: ., , ., 1984:

, ,
, , , :
186063-, : .
, - . : :
.
. ,

.
.

:

()
. ()
.
,

, , :
, XIX .
, , ,
:
.
( ), , :
, , . ,
.
, ,

511



,
... ( ,
1860, 10, 846):
. . .
, :
: , ,
1862-
. , .
. , . ,
,

:
. . .
. , . , . , . . :
, , , :

, :
,


,
: . - XI .: 1462 . .
: XV . . .

: 1462- ,
(
):

512

,
1470- :
(XV . 7080- .):
XVI . . . : XVII .
, .
., . , : 1712- . -

. (.
): ,

-
: (XX .
):
1740- . , .
.
,
. - : --
, - , - :
XIX . . - :

, , , ,
, : . .
:
. , , ., 1990: ., .
, , . 1, ., 1912:
., - , . 1, ., 1940:
.,

, ., 1978; T h i e r r y J.
M., Monuments arm niens du Vaspurakan, P., 1989.

,

, : -
, , . ,
,
, , : .
,
:
, ,
:
.
, : . . , ,
, ,
:
. religon reli, , ,
:
, .
, , , , , , .
() () :

: .
, :
-
:
, -

33.

.

-, .
. : .
. , ,
:
. 1.
(, , , , , ,
), 2. - (, , , ), 3. -, , , :
, (. .
355 342, .
. ), IIIIV , : :

, : ( ) ( ): . , ,
: , , ., , , , ( ): :
. .
, : -

. , , . -

513


, : . ,
, , , .
( ) : , , . ,

, :


,
:
-
:
, ,
:
.
,
: . ,
- :
.:
.
:
, : V
. . .
, (, ,
) : .
:
, :

, ,
, : .

514

(
), : . .
,
IIIIV . ,

: , : .
,
, :
: , ( ): . - , : - ,
: - . : .
. . , : -
:
- , , , :
. ,
: : - III .

( , ),


(
. , .
): . ,
. :
, -

. -,
(370374) :
-
, ,
(XIII .), . :
1623- .
: 33-, : 1954- . ( ):
. . 1727-

:
. : 18-
( ): (. ) : -

, : .,
- :
. .: 1866-
. : , : . .
:

, -:
- (XVI .) . :
: . .
- :


:
. , , ., 1987: , , , 1991: , , , 1993, 13:

. , , : XIII .,
: , .
. .
, - ,
, ,
, , -
:
-. , 1 , , , , , , : : 1287- , -. :
. . . . . , ,

(1276 1333),

(XIV .), (1409) : XV . ,
(1471), (1478), (1493),
(1495 1496):
. ., , ., 1893: .,
, 2, , 1942: ., ,
, 1976, 2:

515

. , :
XIV .: . 1429-, 1452-:
1499- : . .
. . - -
XVIXVII . , (1608):
1616-
: . . . . .
, -
, - , ,

, .
- :
:
. . . . - , -. , , ,
, , ( XX .): , :
,
:
. . . . - . XVII
XVIII . , -

516

, .
: ,
(1,5x3 ) .
1708-:
, , , , , : ( ), . (, ), :

( )
. ( ): . . . . -
. , .
. :
IX-,
9.2, 1- :
. ., , . 3, , 1950: ., , ., 1963: ., XVIIXVIII , ., 1979: ., .

,
: , 2, ,
197678:


, :

, ,

, , : XVII .
1- . 1653- : 1668- 70
: 1711-
: XVIII .
, , . . .
. .
: : 1727- . ,
: ,
: -. :

, ,
(1200- . 12.2.1286, ), 1268-: : () - -. . 12-:
, ,
: ,
, : 1240-
. 1254- -
II- :
1243- 1248- : . .
.
- .
: . ,
,
.
: X
1271- , : -, , -.
(1282): . .
: , . ( ),
.
:
. . -
:
IX-,
9.2, 2- :

(XVII .) -


, -
- ,
: . . -
.
:
. ., , ., 1893: ., , , 3, , 1972:

517

. ., , ., 1885: ., , . 2, , 1914:
, - 1382, , 1981: .,
, ., 1989:

, ,
(1280- ., 1359,
), 132741-,
,
135559-, : : , , () , () :
-
:
- .
.
. :
,
, , .
-.
: 1337-
- , . :



, . .
: 1341- :
(1355) ( ):

518

,
-
:
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914:
-

(. . 1411, ),
1404-: : .
. :
: :
,
(1409)
,
, : , .
.
, :
, : ,
:
. . -
:
. ., , . 3,
., 1786, 455457: ., , . 2, , 1914:

(1598,
1.8.1680, . ,
. ),
1655-: : 1605-,
, . -
, ,

: -

: ,
:
:
, ,
,
, , : 1658- . ,
. , . . : . . , :

: . . , , : : 166567-
, , . , . :
. .
. .
: .

: VII ,
X : .
:

XIV : .
1677- , ,


: . ,

.

,
. : XI ,
-. : 1679- .
, , : , ,
,
:
, . .
. : . - : -
:
. . -
:
. ( ), , -, 1870: ., , . 2, , 1914: .,
, . 2, ., 1959:

(XVII . , 21.3.1763, ,
. ), 1759-, - : :
:

, -

519

: 1743-
:
1747-
: ,
175559- : .
(1759) , :
. . . ,

, :
. .
: 1760-
.
,
II II : (20.7.1760)
. :
. . -
:

. ., , . 3,
., 1786, 865866, 871: ., , . 2, , 1914:

[1563, . () 1657/63], , , :
,

: 159395-
() ,
(. ):
(159596),
(1604)
. , . -. , :

(1627) , : 150
-

520

, . :
3 ,
:
:
. . - .
- (1614),
, . , 9 ( 1696):
. (1803), . (1847), . (1919),
. (XIX ., ):
. - 6 (, . ):

(, . 10050),
:
. ., , ., 1921, 141202: .,
(XIVXVII .), .,
1969, 167176, 264273: .,
(XVIXVII
.), ., 1975:

[1360- .,
() 1426, ], ,
, , : .
,
:
(1389) ,
.
( ):

-. , :

: 1410- . .
, , ,

, :
, ,
(1415),

(1416) ,
.



. , , , 1756- - - - (, . 2013)
: 1416-
, :
. (. . ), ., 1987:
. .,
XIVXVIII , , 1971, 2:

,
(. . , .
338/348, ), , , :
- :
, :
, (211
259) , ,
. : , . .
:
. , ,
() :
. .,

:

()

,
: ,
: ,
. .
, . .

( .-
. ):
338- . . II- 70- :
(320- .): ,
(325):
: ,
, , :
. . -
22
, ,
, IIIIV .
:
. . - . 31-, 15-, 3-
:
. , 3 ., , 1994:
., ,
3 ., ., 1997:

, , (1706, 1764, . ), .
(174149, 175264),
(174952), , : . .
(16781741): 1728/29- , 1734-
. , , 1740-

521

:
.
:
:
. . . : ., . : . (, . 8128), ( , . 106), (,
. 1014, 1015, 1016, 4863, 9782) :
. - 15- , 9- , :
- (
, . 12, 1745),
., . . : .
- -
( , 1762):

. , , 1733:
, , 1737: ,
..., ,
1746: , ,
1756: , , 1757:
, , 1758:
, , 1760: ..., , 1805:
. ., , . 2, ,
1914: ., , , 1981, 8:

,
[. . , . ( ) 1501], , , : : ,
(1464),
. ,
, , : 1472-
. . : , -

522

( ): 1491- (
)
(, . 5438), 1499 ( ) (, . 8761):
. . -.
13 ,
(
),
, - :

:
. ., . , , . 4, ., 1938, 119139:

(. . ,
. . ), XVI . XVII .
: . : 1605-,
. : 25
. 8 , XVI . 80 - 1610- 6 1585- (, . 9691), 1586- ( 1980- , ), 1587- (, . ), 1592- (, . 3424), 1607- ( , . , . 18), 1610-
(, . 7639):

. 6758 : . .
(, . 5457):
. . 25
. :
, , : , . (XVXVI . -

) ( . )
. (,
.
. , , ):
. . ,

. , : ,
.
:
. - . :
. :
. - . 1610-
, (59
), ( ,
, ):
. -
: , , , ,
,
:

: . - . :
, , . : ,
:
.
. -

: . -
, , 1300-
:
IX-,
9.2, 3- :
. ., , , 1971, 10:
, , , 1969, 10; , 6758, , [.],
2, ., 1984; ., , ., 1957; ., ., ,
., 1976.

, (. . 1085, ), , ,
: ,
(103738) :

,
,
, :
-. .
. : .
,
. .
. (1065) .
:
.
,
, 451- ,

, , , , ,
. - :
. . ,
9832 ( -

523


):
. , . . :

1085- :
. -

, :

. , , ., 1991: ., XI , , 1971, 1:

,
(17801858), . 1839
1840 184858-: . - 1850-
,
:
IX - (, , , ,
): . . .
. :
(.
1855-, .
1856- ): . , . ,
. : , 42-: ,
:
. .
(1858): (1852),
(1857) , .
: . -
1857- , , , :

,
( ) : 18 ., -

524

,
2 : :
XII . , XIII .
. () : . ( . ,
.) XIII . . : . . ,
( ), ,
, : . ( X .) ,
(.
),
, : XI . . .
: XII .
III
, : XII . XIII - . .
, , , :
1184- .
.
: 1194- .
- , , :
XII . .
-
, : .

,
, . -
:
,
:
1244- . . ,
, , ,
. :
XIII . . .
350 ,

1232:
. .
, :
:
1281- , , . -
. (, , XXI .):
, ( -) . :
, . . XIII . : . : .
-
:
1248-, . , .
. - , - : ,
(21,6x9,5 )
, , : . :
: . -
: . :
. - , : . - . .

:
1671- . , 1681- . .
: XVIII . ..
: 1862-, 1901-:
IX-,
9.2, 45- :
. ,
, ., 1982: ., -

,
.
1, , 1842:
- .,
, , , 1938: ., , ., 1953: ., , ,
1954, 10, 11: , . 6,
., 1977: .., : , , -,
, ., 1952;
Z a r i a n A., M a n o u k i a n A., Haghartzin, Milano,
1984 (Documenti di architettura armena, 13).

, , : , , : .
.

, : -

, (. 6.57): - ,
:
-
, , .
, , . , , :
,
. , ,

(. 26.2628,
. 14.2224, . 22.1920,
. 11.2326): - .
, .
, ,
, , ,
,
(. 6.5152), ,
...,
, (. 6.5556): - -

525

:
.
, ,
:
, -
:
, (
) ( 2.42, 46, 20.7, 11, .
10.1617): ,
- (
) : , : , , , , ,
,
, -:
.
,
: - :
: .
- , :
- () ,
, :
- :

:
-

526

,
, ,
. , ,
, :
, :
: IXX
.:
. , X .
:
,
. ,

:
. :
(1263). , ,
, - :
1320-
-
: , ,


, : (1391)
:
IX-,
9.3, 12- :
. - ., .
, ., 1900:
., ( ), , 1988:
., , , 1, 1992: .,
, ., 1984: ., ., , ., 1993:

,
, -

(, . 6288):

, 1211-, :
, : . .

:
1223- :
, : XX .
, 1920- .
(194352-

) , , .
:
. . (30x20 ) ,
, , .
, :
,
:



: , , , .: .
.
,
,
, :
,
. : ,

:
. .- ,
, :
IX-,
9.3, 34- :

.,
(
),

, . 1, , 1935:
., , , 1982, 9:

, ,
, ,
:
-.
: .
976-
()
:
,
( 991-) :
, 500-: XI .
1- . . - (100520), .
(1005) . : XI . ,
:
1064- - ,
,
:
.
, 1081- -
(110513 ): . : 1105-
,
, :

(1113) -

527

, 1118-

,
:
. , , , :
117778- III-

, : ,
1181- ,
:
, . . - , :
XII . 2- , XIII . :
. ,
. :
. : 1185
. .
-, XIII . 1- ,
: -, . .
,
, :
: XIII . 1-
,
:

528

. 1233, ,

,

, , , 1241- : , ,
. : XIII
. 2- , , ,
: .
:
:
XIXIII .
, : ,

. (), ,

, ,
, , ,
, ,
:
, ,
.
: (, .
6288), :

, :
XIV . ,
,

. :
XIVXV .
, :


XVIII . , :
:
1155- -.
- , 1747- 1762-
:
XVII . : :
2- : , 1651, 1655-
, 1668-
: 167677-
, :
XVIIXVIII . ,
175176-
: 1776-
: II- :
1783- : 1768-
, 1778- .
-
- :
1786- () ,
,
1795- . :
XIX . . : XIX . 1-

(180811), (181114) (1814-),
:
. -

34.

1822
1824- : .
1828- , . , ,
1830
1832- :
1836-, . - . :

: . -
. . 1873-

:
.
. : , (- 1927- .
, 1929- . , 1930-
. , 1950- . ,
195455- . , 196566- . , 197375- . ):
1989-, ,
. : . . . . ,
(1996) - :

, , , ,

:
. (976991),
:
, -

529

:
. . :

: ., .
.
,
, ,

: . () ,
: -

. 1. . ,
2. , 3. . , 4. . , 5. , 6. , 7. , 8. , 9. , 10. , 11.

,
: , ,

(X .): .
(XIII .): XIX
. ,
, , . . ,

530

:
- . (121025),
. , , - (1185)
:
. . ,
:

, , . . ,
. :
.
,
,
,
, :
. :
(1255),
, .
. , 8 :


( 330 2): .

, 20 2
:
, , :
. (1125), , , (.
),
.
, . :

. (XIII .) . . , - 2 : , , , . . ,
: .
:
,
:
(XI .,
125862-) ,
:

,
: .

:
, :
. .

:
, -.
, 5
25 . ,
: . : , :
, ,
:
, , ,

: : ,
- :


(1220- .),
. : -.
1:2 :
.

, . :
. , . :
, 100
. (1258):

, , .
.
: , .
, : , . (XIII .), ,
:
:

, .
. , :
.
- -.
: . - 260 , XXVIII .:

531

. ,
. . , . , . .
:
IX-,
9.4, 13- :

. , . , ., 1965:
., , , 1886: ., , ,
1901, 7: ., , .,
1963: ., . , ., 1986, 94101: ., , ., 1992, 249250, 298301:
. ., , ., 1980, .
181199; M n a z a g a n i a n S., A l p a g o - N o w e l l o
A., Hakhpat, Milano, 1968 (Documenti di architettura
armena, 1).

, :
, , ,
(. . . ), IX , :
: ,
:
. :
:
. - . ,
881- , :
. . . , . (
, 856865)
[ ,
- (), ( )] , .
:
. - -

532

. ,
. .
: . .
, , :
,
, , . . :
. (. . ), ., 1994:
. ,
, ., 1860: , , ., 2000: , , ., 1996: ,
, ., 1983: ., , -, 1896:
.,
, ., 1966:

,
,
: ,
: -
35
30- 3-
:
,
,
,
,
(. 16.19
20, . 24.5053, 1.911):
, ,

. ,
, , , ,
(
1.11): .
:
- , . ,

. : - , , : ,
,
, : -

:
,
, , : - () ,
7 ,
: 7 : , : - , , (): - . ,
, , ,
, , : :
: : , ,
, :
:
, , .
: ,
, , :
, :
:
- ,
, :
(7 )
2 2 9 : -
. ( ,
)


:
: IV : .
, (VI .) , - :
( )
( )
, : ,
,
: : . : , -, -
:
IX-,
9.5, 13- :
. ., , .,
1992: ., ,
, 1999: .,
., , ., 1993: ., , . , 1995: S c h i l l e r G.,
Iconography of Christian Art, v. I, L., 1971.


, ,
,
(
) ,
, :
. (Uniate) , (1216), (1553), ( 1724), (1783), (1824) : . . .
. 1740- . 26-,

533

,
( ):
1742- XIV- :

(,
1749-): - (1999-):


. (XI .
XII . ): , . ,
, ,
( 1141-, 1143-, 1307-,
1316- ): XIV . ,

: XIV
. 1- .
(, , )
. ( . ): XVXVII .
( .
.
) .
, , ,
, ( ):

. :
1688-
:
. .

, , , : . ,
, , : -

534

.
: XVIII .
: , .

. , . 1829- . 14-:
. (1829) -, ,
, , , .
,
, , : ,
, , :
(., .),

: .
XIX .
. ,
1909- .
. -, . :
. 172
71 (63 8 ): 61 : .
70- :
40
,

:
1915- , .

, , ,
, , , : . . , , , , , :
19 , 156 , 110 ,
148 , 32 , 6 :

: :
16-, 98-,
137-, 21-, 117-, 5- :
8 , 111 ,
53 , 15 , 65
. : ,
:
. . . 1928- , (1931-)
:
1934- , . :
: 17491866- ,
: . . (18661931-)
: 1931- -

:
(193137), (193762), (196276),
(197682), (198299) (1999-) -:
. .- - XX .


()
( ):
1895- . 18-, : 1906- .
. -
, : 12
(
, ) 1917- :
: 191921-
, . : . , 1921-

,
1923- : (192137-)
, : 1935- , 1937-
. 30- . 5-
-
:
. . ,
.
: : 1946-
. 18- 32

1946- 12- XII 7- : - , .
, . . , 1952-
()
, 1954- . , 1959- .
. :
1952- : , , , :

535

1955-

, 1960 II
, 1958-
() . , 1960
1970- :
,
1962- - :
XXIII
, , . (1963- 19), VI-: 1966- II
: 1971- 16-: .
:

:
(, , , , ) , . . , , , :
( 120.000 ), (20.000),
(25.000), (40.000),
(1.650), (2.500), (2.500), (4.000), (11.000), (800), ( 10.000),
(30.000), (500), - (35.000),
(40.000), (3.000):


(): - ,
. : : 9 , . -. , .
. :

, , ,
: , -

536

,
:
. , :
, 1972-
:
. (1922-), . , , : 1937- . 1997- : . : ., ., . , 4 :
1931-

. , . ,
. , . , . ,
. , . :
(, ): ( 1840-):
5 , 5 : ., ., . :
(,
): 3 1 : :

(): 1 1 : .
. , :
(): 4 4 ,
: :
(, ): 3 (, , ) 1


:
(, ): 2 2 , ,
: . :
(): 1 1
:

(): 1

, :
, 1
1 :
:
: 6 (, , , , , ):
:
: : 2 :

( ): -
: - 8
. ,
, , (
), (), ,
: 3 , ,
,
( ): 2 ( ) 1 :

( , ): 3 [ ,
() ()]:
:
: 2
.
: (
. ),
:


( ),
( 2 , 1 ,
3 ), (1 ):
, ( ): 1991 :
:

. - (
, ):
, , , , (), , , :
8 (4- ,
4- ), ,
, , , , ,

,
, , ,
: 2 (

): , , , (, , , ) 26
(9 ), (2), (6), () (3),
(6):
2000- . . : ,
-: -

537

, () (): , , , :
, : . . -
.
,
: , . . ,
., -. : :
, . , .
, . , . , .
, . , . , . , . , . , . ,
., ., . , , -. :
,
, ,
. , . , ,
:
1993-
,
-. . :
, : . (2000-):

.
. : , , ,
. , ,
, . , .
. :

538


, , ,
, , , : 1992-
:
. . . , ., . .

, , , : . :
: . . .

: . . -
44 :
(
), 35 .
. :
:
.
- (1998- ).
:
, , , : XVIIIXIX .
.
, , ,
,
:
1883- :

(1994-):
: . . . -,
-. ,
., ., ., ., ., . , :
1843- -

-. ,

: 184763-
,
1887- -. :
(191115, .
1912-) .
,
(191113, . ) (191115, . ),
(193738, , . .,
., ), (1969-) (194760-
, 196062- , 196369-
),
(196368, ),
(, 1932-),
(, 1947-), (),
(),
( ), ( ),
( ) ,
: () () :

-
(174049), (174953),
(175380), (178088),
(17881812),
(181240),
(184143), - (184366),
(186680), (1881
1899), (1899
1904), (190409),
(191031),
(193137), (193762),

(1962

1976),
(197682),
(198299),
(1999-):
. ,
, . 1, 2, , 1650, 1661: .,
, . 3, ., 1786:
., , ., 1848:
., , ., 1893: ., , ., 1905: ., , , 1919, 11: ., , . 13, -, 191227:
., , ., 1912:
.,
, ., 1927: .,
, , , 1993,
, 34, 916: T o u r n e b i z e Fr., Histoire
politique et religieuse de LArmenie, P., 1900; A m a d o u n i G., LEglise arm nienne et la Catholicit , V.,
1978.

, , ()
() : , ,
. . . : - . . .

(, , ., , , ):

XIX . , ,
.
: 1836- . (
.) ( . , 182930-)
1782-, : , ,
. -

539


. : :
, : 1889- , , ,
: 1890-
. : XIX .
XX . : , . :

. (190617),
. : , :
1908-
, 4050-: . : 1917-

: 191820- . : 1923-
(): 1920- .
( ):

1965- :


:
.
:

, , : 2 , 120 -

540

: 250 : : 1994-: 1995- . :


1944- -
,
. .
,
- : .
- . : - . : 1945-
. ( ) . ,
1946- . :
1960- .
. , 1994-
.
:
2000-
(- ):
1
: (2000) 800 : , , , .
: . ( ) , , , ,
: (2000)
2000 :
.
() (1979-):

1995- .
( ):

. . - , ,
. , , :

() :
:

,
,
, , ,

( ):


, , ,
, ,
, : . ( . ): . . . . , , ( ):
. : ,
, (. .
. I .): :

. . : ,
,
(, , ) , .
, -

, .
(
)
,
,
: 301, ,
. : . . . - :
. .

, . , . , . . :
368- :
:
303-
:
,
, , .
( ): 325-

,
( ):
.
20 : ,
, (325), .
(381), (431) , ,
( ):

541

. . . -
: 356-
, ., . , .
:
. , .
, , . , : , , , ,
,
, , . :

. , . . ,
, . , ,
: IV . , ,
, ,
: ,

405-
:


, . :
, , , .
, ,

, , -

542

:
: ., .,
., ., ., . :
.... . V . . : , ,
:

, . , , , .
,
., . .
: 451-
. . . , ., -. :
. .
. , :
,
.
, .
:

. ( ) :
506- , , . ( ) ,
( 325-, . 381- 431- ),

554-

: .
, VI . . .... .

:
VIII .
, 720- . , ,
, -
. :

,
.
, 608-
:
... :

( ) ...- . : XIX . .
, .
:
VII ., . (610641)
.
: 633-
.
:
654-, II
.
: , . , : .
, .

, : VII . 40- -
-. :

.
.
(661
684) :
. ,

: VII .
, :
.
( . ),
. ( . ) , ,
, , : ,

:
. ( XIXII .)
. (, ),
:

. . : 885-
: .
. : . -. .

862- , , , :
(961)
(9921065): .
, ,

, ,

( ):

543

(1045) , . , .... : , ,
, :
,
,
:
(, )
: . ,
11131895-:
XI . , .
, . : .
.
, ,
., : XII . . .
( .
),
, . ,
,
: . ( , )

: -
.

. : -

544

,

( ):
. . . .
, . ,
, XII
XIV . . , : .... : ,
, , (,
, , , , , ,
): ,
, ., ., ., ., . :
. -. :
. (1375) . ,


:
-. :
. .
.... . , .
. : , . -. : ., , -.
XIII . :
XV .
1- ,
(143767) : -


. : 1441- - : .
. . :
. , :
.... ,
.
, , -. :
1441-
. ( ), .
:
: , : ,
,
( ):
1446- . (
):
XVXVI . .... , , , XVII .
:

,
. , -. , -., . . : . , -

35.

, .
.
,
:
, ,
, , , :
XVIIXVIII . .... . , , -.,
. ( 1547, 1677):
. , ,
., . ,
:
1828- . . . ...: . . . ,


: . 1836- -
,
: - 1917- : , . . 1860- , 1915-:
.
.
:

:
180413 182628- -.
. (184357- )

545

. ,

:
.
, , . ,
: . ,
. , ., .,
. :

...- -. XIX . . (1874),
, 1868- ,
1879- , ...-
., .
:
XIX .
XX . -.
, . .
: .
(18921907-
) . . . . .
, 1878- : 189496-
,
:
. 1903- 12-

. : 1912-
. : .

.
:
.

546

:
, .
: 1914- . 28-
,

: , , , , :
. . . - . 1915
1923-
, . , , . , . . , :
. . -. : . . .

: : . .
.
, :
:
( ), : . : 4 . :

. , . . ,
. . , . . , .
. , . . , .
. . :

191213- .
.

.
: .
: . .
, . 1912- 2200
: , :
, , ,
:

( 3000,
2000,
700,
300, 250, 170 ), , XIX . XX .

:
. , ,
. , , , , , , , . . , : , , , , , , , , ., ., ., , ., .
, .
: 189496- 191523-
. , .
, .

.. .-, , . , .
:
1918- , ,

.
. ,
. ( ), .
:
, ,
. - 250- : . . - : . . -
. . :
1918- :
(191820)
:

(12. 2. 1920),
:
1920- .

...- :
, () ,
:
( .
, . ,
. , .
.):
1920- . 17- , . 19-

( 1921-
.), , , , , , : 1921-

547

. :
1921- . :
(1923
1928) . ,
(. . ),
, .
:

( 1923-,
1924-, -. 1925- ):
(193238) . : .
: 1920- - 1930: .
-, , .
, , 1949 . : . , ,
, , . : :

200 : 1937- 70-
, , : . , . , .
, . ,
. , .
, . . ,
. , . ,
. , . , . -

548

: 1938- 5- 6-
:
.
. .
: : 1944-: . , , , :
,
, ,
.
. :


(195594) . . . - : . . : 1962- . ,
- ,
: . .
. . : (1991- .
21), , 1994-
:
1995- 3- .
400
-. .
131- -, :

...-
, . () . : 4
1996- 8 :

. , , , ,
:
: , .
, 100 ( 40- ),

: ., ., ., -. 100
, .
, :
(2001) . 60 45 : 1995- .

,
1996- :


.
1700- : .
, ,

-, 1997- 7-:

(1999)
.
,
,
, : ...-
150-
, -

, .
: . ,
. , . , .
. : .
, . , . , :
.
: 2001- 23- . : (2000,
. 11)
, .
: , ., .
:

.
1700-
2000- . 31-
, .
:
.... . .
(. ),

(, ),
,
,
(
),
,
() :

, :
...- .
.

549

-.
,
:
,
:
, :
,
:
,
:
, :
,
. :
XVII-, 17.8
17.9:

. ., , ,
1874: - .,
, -, 1897: ., , 12, ,
190809: - .,
, 1, -, 1908:
., , . 13, , 1912
1927: , , , 1913: ., - , ., 1953:
., ,
, 1965, 27, 1966, 810, 1967, 5
6: .,
, ., 1994:


, ,
() : 1846- 1-, 40
, . : . . .

, XIX . 20- . ,
-

550

: .
, :
1836- . , . : .
. . : , 1846- 21 . (185865- )

: , , 1846- 1 . : .
, ,
. . .:
: . . - 1000 : 1850- . 27- . () .

.
, . : .
(. ):
XIX . .
. , , . : 1860- - .

: 4
: -

, 1864- (
27 ), 1866-
(68 ),
1867- (65 ), 1868- . (42 ): XX .

- 2 .
.
(1901) .
(1908):
.
, . 137 . , 82 , 97 , 14 . , 270 , 7 ,
46 , 3 .
:
51 . : XIX . .
. , , . . -:
(1415 .) ,
, . ,
. . :
(2000)
3 . .
( 1924-,
, 6,
11, 3, 1, 3, 2 . ),
( 1927-, 1946-, , 14 ) . ( 1971-, , - 20 4 . ): . (, . 1922-), (, 1927), (,
1924, 1944- 2
. ), (),
(), (), 1973- ():
.
:
. XVIII . XIX

. , .

, .
:
.

,
XIX . 20- - ., . . :
. . .
- :
,
, 1914- .
. ,
(. ): .
, :
XIX . 2- 90- .

:
182337- . . : 1827-
:
. : . , , :

:
:
: 1842- , 20
. :

551

, .
:
1861- 25-


: 1866- . 22-
. . . :
XIX . .
, ,
:
1867-, XIX .
.
. : .
, , , : 1914-
. , .
: , ,
1928-. : 1923- .

. :
191830-
25003000,
(, , , , , )
35004000: , , :
1920- . . . . 1930- , . , .
:
1944- . -
() -

552


. - , .
: .
- . : 1945-
( ) : 1946-
.
- ,
: 1991-,
, - :
1994- 1- . . . : . .
- ,
. : , :
. . - 1994- :
1995- . (, , ), .
. .
( , ):
30- , 30
: .
1995- . ,
, .
. ( , ):
, .
(. , , , , , ), .
, .

, . , :
1994- . . -
, , 1997-
. : . ,
:
:
. . . . . , .
: . , , , . , . ,
. ,
. : .
, ,
, : .
: . . .
, : , :
:

:
, , : . . .
, , :
. ,

, , , .
:
:

.
: . . .
, : :

, , : . (, )
, ,
:

, : . . .,
,
,
, ( ):
, : :
. . . , , , , , , , ( , ,
):

: , , : . . . . , : . . .
.
, . . , :
. . . ,
. :
. . . :
,
. -

553

.
:
: . . .
(, , , ): ,
, ,
, :
. :
,
: . :
: , , , ,
:

. 1. ,
,
: 2. , .
,
: 3. ,
(): . , , , .
. , . ,
,
, :
16 110- . , ,
5 . , : , , :
1980- . 3
(
, ), -

554

:
,

: 1995- - 2 . : .

, .
(1918), . . .

:
. . . ., ., .,
. , . . -, .
: ,
, , .
( ), (), () :
. . . . ,
, ., :
: . .
- : , ,
,
, , : .
. .

: 1908- 35 , 20- : (1859), (1865), (1864) .
. : 18751915-
. . . 7 .
. (, 1876), (, 1878), .
(, 1885), (, 1886), . (, 1888),

(, 1892),
(, 1903):
, ,
. :
, , ,
. :
(2000)
17 . . : 9-
, 5- , , -: .
(), ()
(),
. . : 1997-
:
: 183954-

:
(.
, . .): 18721915 . . (.
.): .
(. ), (1900
1960, , ),
(190617, ), (191015, .
), (191015, ), (191623, ),
(194547, ) :
(1937-, ),
(1936-, ), .
(1925-, ),
(, .), (1965, , ) , . .
(1975-) (1991) -,
(1970-, ) , .
(1995-) ,
(1997-, )
:

.,
, .,
1886: .,
,
, 1914: .,
, , ,
1914, 106, 152, 203, 229, 252, 327, 378, 393, 502,
549, 620, 740, 787, 833: ., . .
18461946, , 1947: ., , . 1, 2, , 1950, 1951:
., , , 1952: .,
, , , . 2, 1971, 171193: ., , ,
1971: ., , , 1986: .,
. 18461996, ,
1996: ., . ., (), ., 1999: L e o n A r p e e, A Century of Armenian Protestantism, N. Y., 1946; S a h a g i a n J. D.,
Le Movement Evangelique Arm nien, P., 1966; C h o p o u r i a n G., The Armenian Evangelical Reformation, N. Y., 1972; C h a k m a k j i a n H., The Armenian Evangelical Movement, Fresno, 1985.

, : 1480-,
1481- : , : IVXVI .

, .
: ,
, : XVIIXVIII . , , :
(. 1651, .
,
1702): . : .
. 2000

555

247-: ( 71),
, :
. . , . , ,
, .
,
:
,
, .
, . , :
XVII . . .
.- .
, : ,
, ,
, : . .- . , . , , . , , ( , , ):
-
. , . , . . : -.,
- , , : -

556

, .
, , . , , , , :
.
, : . . . - :
. (. ), ., 1994:
-

, ,
,
: . .
(VXI .), (XIIXVI .),
(XVII ), . . .

: .
: ., -.
- : ., , . , ... : , .
, . , . ,

:
V .
( )

. :
,
, -.
-. :
. ,
-

. . :

,
. , . .
, :
. . .
,
: .
,
:
- : , :
. .
.
: ., . ,
.
. ( ) :
. . -: (428) . ,
. . - : V . .

, . . , . , , , , , : . ,



. : V . 1-

.

.

: . ,
,
( )
. ,
.
. . - , , ,
, , ,
, :
. ,
, . (, , ), (, , , ), -
(, , , , , )
: , .
- :
, ,
,
, :

,
- ., ., .,
.
: V
- , .

, , , . , .
,
. , , , , , : , -

557


:
. , , . , , .
, .
. :
. ,
,
:
- (XIIXVI
.) . -
, , - : . , .,
., ., -. , - . , ., ., ., . , . , ,
: .
. .
, , : .
, ,
:
(XVII
.):
:
,
, . , , . ( ), .
: .
(1687): , . ,
-
: ,
. , -

558

, .
, ,
, :
-. : ,

(, , ), . : ,
: , . (.
): . , . ,
: , , , . . :
.
. , :
IX-,
9.5, 4- :

,
981-: . (, . 2679): 360 , 28,5x15,5 (
,
: ., ., . . . .
, ., 1997): , ( . ): . . . .

: -

, ( ):
., .,
., ., ., ., . , ., . , :
. , , , , ( ), , , , ,
,
: , , , , , , , :
,
:
, :
(

, , , ),
. ... 552- 11-:
1- 11-: . . -
554- . ,
584-:
, , ,
(. , ):



. . .: ,
. . . . , ,
553- . 6- 20- : . .
- -


532- :
,
(
4 ),
365 . (
.)
4 1 : , . . . :
. . .
,
... 248- 1000-: , 304 :


:
, 532- , 1 , 532-
( ): . . -

, 131720- 1- 1-: ... . . .
1320- 551, 1320- 550:
. .,
, . 1, 2, ., 1964, 1968: , , ., 1972: ., , ., 1970:
., , ., 1973:

, :
, ,
:
. . . :
, , -

559

,
: . ., . ,
: , , (12x30+5),
, ,
, . ,
: . .
. : , , ,
1460 :
,
:
. - . . . 1000- : , . -

(
... 2492, ), 12 , , ,
, , , , , ,
, , : ...
26- ,
, 12x30+5 : (325)
: : , , .
200-
(352551) , 532 ,
: ,

560

VII . , , , :
532- (552+532)
( ): . (1316) . -
: , ,
: 1584-
III : , . : 532- (552 .+532+532)
: . . XX .: 1920-
, 1923-:
. .,
, . 1, ., 1964: ., , ., 1970: , , ., 1976: .,
(418- ), ., 1999:

, , 532- (1084) : : 532- ( 1616) .


. 1085- . 6-
20-: . 11- 365,25 ,
4 366 :
1
532-
, 532- 533: . . . , :

, . . -
,
: 11- 31-
1083 , 1084: . . .

. :
. :

, (XIII

, ), , () () , , IV .
:

VI .,

:

, ,
, , : : . VXV . : .
-
,
(IXX .) (X .) : - - (991), : ., , ,

: . .
(. 1249), , : .
(XIII .) - :
- :

36.

.

:
,
1-
( ),
,
( ),
- .

1-,
11- (
): . : -
(1252) 112
, 1269-
- 170-:
. : -
,
. : ., - , 1834- :
.

, :
- ,
700 :
. :
,
, .
: : - ,
. : .
, , , :
:

561

IX-, 9.6,
13- :

. ., , .,
1982: ., , ,
1990, 4762: ., (418- ), ., 1999:
., ., , .,
2000, 95106:

, ,
, : . . , ,
, : .
, ,
:
., ,
, ,
: , , , , , , :
,
, : -
,
:

, - : .

:
, . , ,
,
, , ,
, ,
,
, : .
:
- :

562

, ,
, , , , :
(
. 2.2728), .:
IX-,
9.6, 45- :

,
(.
v v
),
, ,
,
, :
(patristica): .
(patrologia)
(Johannes Gerhard), 1653-:

,
, : . . . . .
8090- - (. 749) , .
. (. 636):
, . IVIII . . , . 1. (80/90325),
2. (325451), 3. (451
749): -
, ., 842- .
, 1054-
. , 1453- .
: 451-
,
. ,

. :
- , -

, .
:
. , .
: - (. 420) (392): (46127) (70140) .
135 (
): (. 178), (233
304) (361363)
,
:
(480/490), (615618, ), (VII . .):
. [XII ., 171
. (
), ], ,

(. 1494) 964
. : . -
.
(858867, 877886) ( 857-
, ), 281 , : . : .

(1000), (131718):

: .
. XVII :
1613-
De scriptoribus ecclesiasticis -

,
.
1633- . ,
170315- IIV .
Apparatus ad
bibliothecam maximam veterum patrum et
antiquorum scriptorum ecclesiasticorum : .
, ,
(186065):
,
(. 178999),

. :
.
XIX .: 1828-

, XV .:
.
. (. . )
(1882), . (K. Krumbacher) (1897), .
(O. Bardenhewer)
(191332), . , . (A.
Altaner, A. Stuiber) . ,
(1978), . (A. Baumstark) (1911), . (H.
Beck) (1959), . (A. Puech)
(192830), . (J. Quasten)
, . 13, 195060), .
(
v
) (197780), . (
v
)
(197692) :

563


.
, ...
(1856), (1889), . .
( 1, .
, 1996) :
-
. :
XVIXVII . . . , : . (F. Combefis, 160579), . (B. Montfaucon, 16551741), . (Mart ne,
16541739), . (L. Muratori,
16721750), . (J. Pitra, 181289)
.: - -
(J.-P. Migne, 180075):
, .
382
(Patrologia cursus completus) : (Series Latina) (182455) 221
:
(IIIII .) (200258)
(11881216) . : (Series Graeca)
(185766) 161
1439- , (1453): 85 . (. 1856
1861):
(PG, PL) . . :
.
:
1903- (Patrologia Orientalis) , ., .,
., ., ., . ( . 400 ): .

564

(Corpus christianorum)
[Continuato medievalis
(Turnhout, 1969- . 127 , ), Series Latina (1954- 176 , .), Series Graeca (1977- 27 , .) ]: . . (., ., . ):
XVIII . , . : .
(. , 1722) , , ,
, , , - : -
. ,
Clavis patrum graecorum (Cura et
studia M. Geerard, Turnhout, 197487)
:

,
,
:
XIX . ,
(189496), . ,

:
, . .
: , ,

,
, : . , . -
:
. -
: ,


.
. , . :
.
:
XX .
, , . , . :
1980- :
1980-
: (2001)

. .
.
, :
. , :
.
, :
.

,
, , , : - . (IX .) (. - .
) , , :
1211-

- , , : . XIII . -

1211-
, , , 1213- , () :
-
XVI . , . : . XIX .: 1980 . , :
-

, , 1381-
, - (
):
IX-,
9.7, 1- :
. , , -, 1734:
., , ., 1893:
., ...,
-, 1895: .,
, ., 1960:
, . 4, ., 1973:

, , :
: 1887-, :
. , . , . , .
, .
, . , . , . , . , .
-, . , . , . -, . , . -

565

, . :
1914- ,
(, , , ),

: . . , , ,
, , .
:
1890- - . ,
,
, (. ,
. , . , , .
-, . , . , .
, . , . , .
, . , . , . , .
, . , . .), . : ,
, ,
, , ,
, . .- :
, ,
.
, , , : , , . ( , , ,
, , , ):
. .-
(240 ): . (., ., .), :
. .-
:

566

(,
, , , ,
, , , )
: 1976- :
, , , : . .-
[.
(17941860)], : . . . 100 ..- 25, 40, 50, 75-, 1500 400-,
300-,
300- :

, :
,
, , :
VIIXIII .:
(XIII .): . XI .
:
(XIII .)
( ): ( ), , .
, , .
, 1201-:
, :
,
, . : - -


XIV .:
II XVIII .
:

- . : 1795-
,
, - . : 1830-,
-. ,
. - 1841-
: ,
:
-
. , VII .
: - : .
--: XIII
. : , 1863-

( ): XIIXIII . .
- , : - . XIXII .

, .
. - , :
. ,
, . : .
: . XIII .
( ) : - (XIII .) . -. ( -.
): -., ,

: - - , - - : - ,

. .
(1201
1216) :
. - , VII :
, .
: , 1209-
, , : 1219-
,
-
:
(,
1382):
:
1850-

( ) -. ,
- .
, :
, ,
:
. : , . ( .): 185657-

, 1860-

. :
188789- -
: 1869- -
: . : 1871 ,
: 1872- , .

567

, , : . . 1886- , 1893- ,
.
: 1915- . . : - .
:
IX-,
9.7, 23- :

. ,
, ., 1983: .,
, ,
1856: ., , ., 1881:
, , 1909: .,
, [.] 1,
2, ., 1942, 1948: ., ( ),
, 1986, 2: .,
8 . .. 19 . .., ., 1980.

- (. . .
1261), . , , : - : , :
- .
: , , :
, ,
: :
-. - , , :
-. -, : -. -

568

:
,
:
. , , ., 1861: [.], , 1903, 101103: , , ., 1982, . : ., XXVI , ., 1975: (. . ), . ,
1999:
-

- , [1.12. 1775, .
( ) 9.6.1854,
( )], - : - .
, :
:

. ,
:
(1786) , -.
, : .
,
1791-: -.
:
1792- ,
,
: 1796- -. , 1798- : , : 1808- -.
: ,
:


: 1812- - :
1815- , -

: -.
, 1820-

:
(1828) , , -.
1830- :
60 . , - ,
: , , . (-) ., , , . :
-

: 1837-
:

, 1843- :
1837- :
:
1839- - , . : :
.
,
: 1839- . I- . :
. - .,
- -

, , 1880,

5: ,
.
18981913, ., 1914: ., , . 3, , 1927, 37053707:

, , , :
:
1932-, ():
. , ,
( ), .
, . : ., ., ., ,
. , , . , , . , , , ,
-., , ,
, : .
. :
1948- . ( ): :
(78- 1997-):
,
, ,
, : .
, , .
, , , , : , ,
, :
,
, , ,
: , , , ,
, , :
. : . , , . -

569

, . ,
. , . , . ,
, . , . -, . :

,
,
, : , ,
, . :
., . . : . , , ,
, , , ,
, . : . . . , . (, ,
): , :
,

. ,
: ... ,
(. 27.3032,
18.2124, . 14.2829, . .
23.23, . 18.12):

. , ()
: , -

570

, , : (
),
:
, :
. , . . , . 2, ., 1971: , , ., 1975: ., ., . 4,
., 1981:
. .

, ,
,

: ,
... ,
( . 5.1), ,
:
. ...
, ... (. 11.1):
. ,

(. 11.3): . ,
, .,
, : , . :
-,
, , , , , , , , , : - ,
, - . ... , , ,
(. 12.2):
.
,

, , , :
. ...
,
,
.

(. 10.910): ,
(.
4.22), ,

... (. 2.5):

-. - , ,
: - ( , ),
. ,
, ,
, : - :
.
,
: .
, .
, , ,
.
,
( 2.26):

,
, , , .
, , , : , ,
. ,

-,



,
, , ,
- -
:
.

, ,
,
: . , , ( , , 1995, 248):

, ,
: ,
, : , , , : (. 410) , Commentarium in
Symbolum Apostolorum ( ): .
v
, . Symbolum-, : , . -
:
: ,
,
. : . , :
:

571

,
,

:
: ,
,

:
.
,

:
. :
. (1439) ,
. ., ,
:

II . . :
. .,
(325) , .
, , , :
, , , , , , ,
, , ,
, , , :
: :

,

572

, :

. . :

,
,
,
:

,
:
,
,
,
:
(381) : ,
.
, , ,
:
,
:
, , , : , :

, :
, , ,
:

,
:

, ,
, , :
:
, : :
, . . 381- . :
. . . 680-
:
.
:
. .
- :

, . .
, .
381- . -
,
, 381-
. :

, .
.
, IV
. : : .
381- 7 . .,
:

: - , : . .
.
:
, , ,
: ,
, -

,
:
, ,
:

, ,
,
,
, , ,
, ,
,
, ,
,
:
,
, , :



,
:
,
, , ,
: , ,
, ,
:

, , ,
, ,
, , :
, . ,
, ,
:
,
, ,

573

: ,

.
.
381- . :
. .
(350-): . . .
, ,
:
, , ,
, , , , , ,

:
,
,
:

. -
,
, , ,
:
.
.
.
:
. :
. :
.
, , :
. :
. ,
:
, :
.

574

, :

:

,
.
, , ,
:
, , , : ,
, , , : ,
:
, ,
: ,
, , : , ,
, ,

:
, :
,
, ,
: , :

,
, ,
: , ,
,
:

,
,
, ,
:
.
, , :

,
: ,
, ,
: ,
:
, , , ,
: , , ,
: , , , ,

: ,
:

, , : ,
:
, ,
, , . ,
, :
, ,
, ,
, ,

, :
, , . .,
. :

,
. , ,
:

. .,
, - ,
, -



.
.
, , , :
, . , , , , ,
,
, :
. . , , :
, . ., . :
. .,
, ,
,
, , , .
,
,
:
, ,
,
,
:
,
, .
:
,
, , , , , , , :

, :
.

. -

575

: .
. ,
: .
.

( ):
: (30) :
. :
: : , ,
:
. .
: . : :

:


:
:
: . :


:
, , , :
- ,
:

, ,

, : . .,

576


. ,
, ,
.
:
. . -
, , , , , ,

, ,
, : . -
, : , , , : ,
: ,
:
,
,
,
, ,
, ,
, ,
, , ,
, , ,
,
,
,
:
. .
. ,
:
.
: , ,
.
:

, , -,
,
.
.
:
.
:
:
.
: :
.
:
:
, :
: :
. . : :
.
,
:
:
:
.
:
:
:
: :

: :
: :

. :
:
. : .
:
, , -

37.

. -

, , , . : : . , , :
. .
, . , .
, 2001:
.

,
, ,
, ,
, : ., ., .
:
. . -, , ( ) : XI . . -
.
( ):
1013- , . ,
. . -
: ,
XIIXIV , : 1205-
. . -
: 1213-
-. . :
XIII . . . -

- (1246)
. : 1441-
. . - : 1640- . -

577


. . -
, , . . , : 1679- 4- : XVIII .
. . ., ,
:
1721- .
. , : 1755- . . .
, . :
: . .
(XIII .) ,
( ):
: -
( ): . . , -
- : . .
:

. :
,
:
,
:
. . - ()
1214- ( , . 137): (1236),
(1297) (1298, , . 2838, 4160, 6473), -

578

(1458), (1471, , . 215,


3759, 10154,
):
XVIXVII .:
. . -
(1321, 1657), (1423),
(1482): 1294-
VII .
, ( , . 10668):
1410- . . -
. : XVIII . 2-
:
IX-,
9.7, 45- :
. ., , ., 1890: .,
, . 2, ., 1987: , 13, ., 1916.

, 1997-, 1991- : .
: . . :
,
.
:
20 .
(1843), . (1846),
. (XIX . ), . (1914), .
(1992), . (1994), . (1997),
. (1997), . (1997), . (1997), . (1997),
.
(1997), .
(1993), () .
(1995), . (1997) :

, , :
(,
1993-, .)
( , 1995-, .) :
. . -
. (1999-):
IX-,
9.7, 6- :
.

, , ,
, ,
, , : . -.
,

. : .
,
,
, ,
,
,

,
, ,
, :
-. , :

.
..., . .
, ., 1924: ., , , , 7, 1964, 315328:


, :
, . ,

, .

: , , ,
:
:
-
. , (
12.8), , ... ( 12.15): - (...
...) .
, ... ,

. , ,
(. 26.26): . , (. 26.2728):
. .,
, ,
:
: . .
: . antidoron (anti
, , doron , ), , . : .
. , , :

. -

579

-,
: ,
, .
, .
- :

. .

, , :
: 1286, (
),
( ): (.
979, 33,5x24,5 , 475
): . . ,
. .
, : . . .,
, :
( 500) ,
: . , . ,
, ,
:
. . .-
:
. . . . ,
. . : , . .
(
): , :
( ,
,
, ,
, , )

580

130 ( , , )
,
, :
,
: : . 1- (
. . ), :
,

( ):
,
: 381- .
: , , : , .
, , . :
. . .-
,

, :

, , : , ,
, :
,

, .
: , ( ,
, ), .

: . . .- .
150 3000 ( , , ,
):
. . . . XIII . 80 . , , , : XIII .

: . . .- , , . :
: . . .-
, , :
,
: . . .-
. , , , , , ( , ,
): . . .- ,
. . (, , , ),

: . . .
,
.
. :
IX-,
9.8, 12- :
. ., ( ), , 1911, 56: ..,
1288 .,
. ., 1946, 4; .., 1286 . II,
7. , ., 1987, . 147
159; , . 1,
VIXIV . ( . . . . ), ., 1991, . 245246;
D r a m p i a n I., Lenluminure cilicienne, D r a m p i a n I., K o r k h m a z i a n E., A k o p i a n G., La miniature arm nienne XIIIeXIVe si cles. Collection du
Matenadaran , Erevan-Leningrad, 1984, p. 25
26, planches et commentaires, 112125; D e r N e r s e s s i a n S., Miniature Painting in the Armenian
Kingdom of Cilicia from the Twelfth to the Fourteenth
Century, W., 1993, Appendix II, p. 165167.

( ), 482-
(474475, 476
491)

, : .
(471489)
(483490) : . . : .-
325-, .
381- 431- . ,
12
. ( ) ( ) ,
. : .
,

581


:
.
.
( ,
, , ):
, ., , ,
: III 484- . , , ,
. : III .
,
484519- : . . I (491518) ,
519- I :
.-

: (. , . -, . ,
. ) , V .
80- ., (. ,
. , . - .) VI .
, :
. .
, ,
,
: . ( ), , ,
( ), ( ) :

582

. , , 1994: - .,
, , 1908: , - , .,
1971: T o u r n e b i z e Fr., Histoire Politique et Religieuse de lArm nie, P., 1900, p. 321323, 339; S a l a v i l l e S., Laffaire de H notique ou le premier
schisme byzantin au Ve si cle: LH notique de Zenon,
chos dOrient, XVIII, 1918, p. 255266, 389397,
XIX, 1920, p. 4968; T o w n s e n d W.T., The Henotikon Schism and the Roman Churche, Journal of Religion, 16, 1936, p. 7886.

(< .

~
, ), : -
,
, ,
:
.
:
,
-, . . ( , ) : , ,
:
(. )
:
IIIII . ( , ),
, .
:

- . 1. ,
.
.
.

. :
. , (
, -

, ,
, . ): 2. -
.
. , . : 3. - .
( ), . .

, , ., , :
. ,
,
. , :
. - (, )
( ) :
,
,
:
IIII . , IV
VI . (
, ,
): . , VIIVIII . , IXX .
,
XI . : - , (), (), (), , . , :
-

(XIII .) (XVIXVII .)
:

. - ., , .,
1968: - ,
, ., 1877.

. , 1 , : :
:
. . . - . ,
, , .
.
, . - :
- ,
- . , ,
. , 1283-:
, , - , .
:
. . . . XIIIXIV . : XIV
. :
1349-
: XIIIXVII . :
IX-,
9.8, 3- :
. ,
, ., 1986: ., ,
2, , 1944: .,
. .
, , 1974, 9: , . 3, ., 1967:
, . 13, ., 1916.

, :
, ,
, , :
- 936-: :

583

X .
. -
, , :
1338- . - , . , . -
: . - XV . 40- . : . . , , :
( 30-): . .
.
,
: . -
. XVII . ( ):
:
:
XIV . . -
: XV .

. - 1441-
:
. - .
,
:
IX-,
9.8, 4- :

. ,
, ., 1986: .,
, , 5, 1960: ,
. 3, ., 1967: ., XVII
XVIII , .,
1973: ., (1315 .), ., 1981:

, :
[ < .
: < .
v -

584

, . , .
],
,
,
,
, , . :
, ,
, : ,
, ,
, : , , () :
:
(.
1.34), ( . 4.14),
(. 16.16),
(. 3.18), ,
(. 1.18),
(. 1.15),
(. 1.13), (. 14.61), (.
1.32) :

[ ], .
,
(. 3.17,
. 1.911, . 3.2122), ,... (. 17.5,
. 9.212, . 9.2836), (. 10.36),
... (. 1.1: , ), . ,
, ,
,
(. 1.35),

( ,
, . 1.34),
( , ,
, .
20.31), ( , . 14.33),
( 9.20),
(. 1.49), (. 11.27) :
, ( , , , .
, . 3.11), , ( , , ..., . 5.7):
,
, .
(. 1.1, . 1.23,
40.3), (.
1.8), (
40.28), ( . 5.20),
( 9.6), (.
20.28), (. 1.47),
(. 9.5), ( 54.5), ,
( . 3.16,
( 1.1), ,
(. 1.23), , ,
( 3.16), (. 1.76),
( 40.10),
( 6.3), , (. 23.8),
( . 2.8) :
() , , ( 9.6), , (. 1.8), (. 1.16), (
. 1.2) ( .
5.20), ,
( . 1.12),
(. 1.1), (. 1.1), (
..., . 1.14), ,
[]

(.

1.3),
(. 8.12, . 1.24), (. 3.1),
(. 22.15),
(. 31.11) (. 31.13) :
,
,
(. 12.8, . 10.33), (. 1.1), ( ),
( . 15.47), ( . 2.5),
(. 6.3), ,
() (. 3.15):
,
(. 10.7, 9):
(. 10.36), (. 3.1),
(. 7.16), (
3.2223), (. 2.7), (. 2.23) :
,
( ), ,
(. 68.9),
( 53.3), ,


( ,
, ), ,

(. 3.1314):
,
... , ,
, , , ,

585

(. 2.9
11):
(. 5.21),
( 7.58), (. 2.2),
(. 9.20), ,
(. 14.61), (. 4.42): (
) ,
, (. 1.29),
, ( 1.19),
(. 5.12), (. 17.14), , (. 21.22),
, (. 21.23):
, (
. 9.15, . 21.9),
(.
10.16), ,
( 13.7), ,
(.
10.11), ( 2.25), ...
,
(. 13.20), , ( 5.4),
(. 14.6),
(. 10.7): (
..., . 11.25), ,
(.
2.7), ( 6.12), (. 5.5),
(. 15.1),
(. 6.3233), (.
6.35), (. 6.51),
(. 2.17):
,
(. 12.35), (. 1.9),
(. 8.12), ( 42.6), ( 24.17),
(. 2.28), (. 1.78):


( . 3.11, . 10.4), -

586

( 2.6):
, ,
, ,

(. 8.1), ( .
2.5), ( . 2.1), (. 23.35), (.
2.30), (.
14.6), (.
19.11), (.
3.14), ,
(. 5.5), ( 49.7),
(. 1.24),
( 3.14), , , (
6.3) :
, ,
. ,
[]
(. 12.41): (. 3.14), (. 1.18), ( . 15.45),
(. 11.25), [ ]
(. 1.18),
(. 2.10), (. 2.10), (. 12.2),

(. 17.14), [
] (. 6.5), ( 5.2), (. 14.9), ( 10.36),
( 3.15), ( 17.31), [] (. 71.2),
( 14.9), (. 7.2),
(. 23.10), ,
(. 28.10),
,
(.
19.1112):

:
, -

( ) :
1. (
,
: [ ] [] , , . 3.15, .
4.4:
,
, , ,
.
,
, : .
, .

, ,
,
: , , , 18.1519, 3.2023: , ,
[] ,
28.16, 2.6, 7: 42.6, 49.13, 55.4, 34.2324,
2.44, 4.1, 3.9):
2. (
, ,
[],
: , . 49.10: [], ...,
24.17: ..., , , , ,
... [
], 9.24, . 2.120:
,
. ,
, ,
, 3.1): 3. ( .
, ..,
. 2.7, . 1.32, . 44.7
: ,
, .

,
, ,
, 9.6,
23.6, 5.2 ): 4.
( []
[] ..., . 22.18, . 3.16, . 7.14, . 17.51, 21.21
23 ): 5. ( [ ] .
, 40.3, . 1.23, 3.1,
4.5): 6. (
:
,
[ ],
7.14, . 1.18, 23): 7. (
, ,
..., 5.2, . 2.1 ):
8.
(. 71.1011, . 2.111, 60.6):
9. ( 11.1,
. 2.1315): 10.
( 31.15, . 2.1618): 11. (. 12.3, 49.10, 59.20 ):
12.
( ): 13. ( 18.15, 3.2022):
14. ( 11.10, .
10.16, 10.45, 47, 32.43, .
17.50 ): 15.
( 9.12, . 4.1216): 16.
( 35.56, 42.7, 53.4, .
11.46): 17. (.
44.7, 11.2 ): 18.
(. 77.12, 2.3, 4.2 ): 19.
(. 68.10, .
2.17): 20. ,
( ,
:
, ..., . 2.12, 40.6 , 4.2528,
6.9, 10 ): 21. (. 34.7 , 49.7, .
15.2325 ): 22. ( ,

587

, , ,
, ,
, , 9.9, . 21.110):
23.
(. 40.10, 54.1315, 13.6, . 26.31, 56): 24. 30 (
11.12, . 26.15): 25. [ ] (. 54.16, 24, 108.8
9, . 27.35, 1.1819): 26.
( 11.13,
. 27.7): 27. ( 13.7, . 36.31, 56): 28. (. 26.12, 34.11 ): 29. (. 37.14
15, 53.7, . 26.63, 27.1214):
30. , (. 21.89, 17, 108.25, 34.15
21, 50.6, . 14.65, . 19.1):
31. ( 53.79): 32. (. 21.1317):
33. (. 68.22): 34.
(. 108.4): 35. (. 21.2, . 15.34):
36. (. 88.46,
101.2324): 37. ( 53.12): 38. ( 5.20, 14.6, .
23.4445): 39. (. 21.19): 40.
(. 33.21): 41. (. 21.18, 13.6, .
19.34): 42. (. 39.79):
43. ( 53.46, 96.26): 44. ( 53.9): , , : ):
45. (. 15.911, 29.4,
40.1113, 117.17, . 28.110, . 16.1
8, . 24.6, 31, 34, 6.13): 46. (. 15.11, 23.7, 2.3233
): 47.
( 17.1114,
. 2.68, 8.6, 44.67 , 9.7, 7.14, . 1.3233): 48. -

588

(. 49.36, 9.67,
12.10, 14.48, . 24.2931,
. 13.2427, . 21.2528):
,
,
( ), (. 1.1823):
: (. 1)

42 : 42-
: , .. 1 ( ):
...
[...] 4 , : (. 3.23)
:
:
, , , , , ,
, , , ( ), , , ,
, ,
, , , , , , :
(, , , )
,
:

: ,

:
:
() . ,
, , , [] (. 5.17):
, ( ): ,
(.
1.29): ,
... (. 1.33)

: , ,

:
, ,
.
:
,
: , ,
, ( 3.1213):
. ,
(. 20.9),
,
:
,
, ( .
20, 21):


( . 2.1825),

( . 24.2627,
2931, . 13.2427, . 21.2528):



, :

,
:
,
: :

, ,
,
:
(),


(),
():
,
-. ( , , , ), ( , ), - ( -, , )
, : -

589


, ,
,
(
):
, , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , , , :
X-,
10.1, 15- :

,
1958-,
:
:

XVI , 1958- . : 1958- . [,
, , ,
(1989- ), ] . : 1968-

: 1980-
. . . . .

() :
. 1547-, , .
, 1562- -

590

: , . : 169597-
.
( XIX .
): 1712-
. : , .
: 1796-
. :
, XVII .:
. : (. 1630, 1646): 1724- . (1734-
),
1909- . , 182123 . :
( 4 ),
: 1821- .
(
): 1928-
( , . , . ):
(2000-):
(, , , ,
)
XVII .:
1920- . . , : () . (1852) ,
. (1927): . : ()
. (1781), () . (1862), . (1885, ) :

: :
.

. (1981-):
X-,
10.2, 1- :
, , : VII . , ,
: : :
XIIXIII . . : 1123- . - : 1128-
, 1154- - . ( ),
. 11861206- :
, - : : ,
. :
-
: .
. -
. :
X-,
10.2, 2- :
. .,
, ., 1977: .,

, ., 1982: ., .
, ., 1986:

, ,
,
, ,
:
,

,
.

, -
, . .:
.
. - . : . .

: IV . . . ,
, IXXI
. . . :
XVIXVII . . . , (1669-,
1670- , 1696-
. ), : 1730-
: 1765- .
: 1895-

, 1904-,
:
. . - , (46x43
), 78 , : -
: .
-. ,
: .
,

: - , , .
. : . : . -
:
X-,
10.2, 3- :
. ., , ., 1902: ., - , . 3, .,
1947: C u n e o P., Le Basiliche di Tux, Xncorgin,
Pasvack, Hogeacvank, Roma, 1973; T h i e r r y J.M.,
Monuments arm niens du Vaspurakan, P., 1989.

, .
( ), , -

591

: :


.
. 50 ,
, 50-
: .
,
() ,
(): -
,
:
.
:
(. 14.26,
16.7) , (. 24.49): ,
. .

, ( 2.4):
. . ,
, -
, : .
, :
( 2.412):
, - , ( 2.41),
,
( 2.4247):
,
, . ,
. 35
( 10- 16-):
., XII .
, ,
:

592

: - , ,
, , , , , , ,
, , :
,
-:
, ., - ( ):
: .
VI : .
- : , ,
, -
: , : ,

: ( )
:
: .
,

:
, : , , :
X-,
10.3, 12- :


, :
, ,

: . : . . - [,
, ( ), , , ] . ,
. (, , , , ): . . -
,
.
,
( , ,
,
) : . . . .
. :
. , , , ,
,
: , , . : , :
(, ) , :

:

( ),
( ),
( )
( ):
. : , , . , -

38.

, :
. . ,
:
, , , ( ..., . 5.14),
:
,
, , ,

, :
, : . ,
, . ,
:
, . :
(.
8.12), ( ): , .
:
.
.
: .

: , : ,
, ,
: ,

593


, . .
: . ( ) :
: : , : , :
:
,
:
. .
:
. , , ,
,
, , ,
: , .
: :
: : ,

:
( ), : , :

594

. .
: . .

,
:
,

: , :
, ,
:
. . : :


:
,
.
, :

, : , ,
:

, ,
: ,
. , . , , ,
, . ,
, ,
,
, , ,
:

. .
,
:

, :
, -
:
( ,
) : (,
, , ), , .
: :

: ,
:
() , () ,
( ):
, . ,
. :
.
: . , :
, (. 27.66):

-


:
:
. ,
:

, : . . :
: . , . ,
, : . ,
.
:
,
: : , : , , : .
, . :
, :
:
,
,
(. 16.111): . , ,

595


, : [

(,
. ) ]
, ,
.

: , , , : ,
, , :

. ., , . , 1999:

, . IV
V .: () .
, . ( )
. . : (VXV .) . . .

:
.
(301) (405)
:
.
.
. : -

596


- ,
:
. - . . :
( )
(V .) . : , , : , - ,
,
. , :
. ,
. ,
. . , - ,
()
:

, : , ,
.
: .
, - () : , . . ,

, ,
: V . ( ,
, , , , )
, ,
,
,
:
VIIVIII . . .
:
, .
: , ( ),
(
), ,
, .,
. - : ,

. : ,
. : , , . :
:
,
,

,
:
. -
,
,
, , -

.
:
,
: , . .
,
, : IX .

:
:
. . XXIV
.: . . : XXIV
. .
, , ,

:
- (-) , : ,
. , , , :

, :
. ,

,
, ,
,
:
,

, VVIII
. .
:
.
( -

597




) -.
:

:
:
, , , ,
, ,
. ,
,
, . :
.
. :

,
- ,

, .
:
. - , ,
. :
.
:
.
,

:
,
, ,
, ,
,

598

,
., . :

,
-:
,
. .
,
:
.
,
( ), (


),
( ), ( . ),
, ,
.:
XIII .
:


: ,

:
XIII . .
, . ,
, . - , ,
, . , :
: . .

, .
:
,
. , . - :
XVXVIII .
,
, , , :

. , , , . , . -
: (XVIIXVIII .)
. , . , : ,
166465- , .
:
XIX . -
:
. - ,
: 1813- . . (
) , ,
. , ,
: 1866- . .
,
: -

.
: 186678-
, :
.
. ,
.
- :
.
() : .
, . .
, :
. - ,
., . . : ,
,
XIX . XX . .
, .


: .

:
. . 1960
1990- . : . . ,
. - :
. , . , . , . ,
. , . , , - ,

:

599

(1991)
. - :
. - , , .
, , .,
. - (. 1, 1997,
. . ) ,
. . - (. 1, 2001, . .
. . ):
VVI .
. (

),
( ) : ,
, ,
-

, : VII .
() ( ): VIII .
. , : . -

,

:
-
: . ,
., ., . :
, ,

600

, , , .:
. .
. .
( , , ) :
. . :
,
, (
)
, -
-:
. -. .
() : .
. -:

,
, :
23
: , , : , ,
. .
:
XVIIXVIII .: .
-

: . . , . , .
, ( ),
-,
:
,
. . .

,
., .
. :
. , 1813- . :
, :
XIX . . . - (. , . , .
.) , ,
: 1874-
. .
. ,
.
.
:
. - ,
, , . , . - , .
,
. . :
. - . -
:
. , . , . , . , .


. - , ,
,
: . .
. . : . . , -, . .
, . :
. ., ..., , 1803: .,
, ., 1814: ., . , , 1874:
.,
(17141909),
, 1914: ., , ., 1935: , , ., 1941:
., , ., 1959:
., XIX
XX , ., 1970: .,
, ., 1973:
, VXV ., ., 1985: ,
, , 1993: ., , ., 1991: , , , , 2001: , ., 1998: .,
, ., 2001:
.,
, ., 1958; ., , ., 1969;
., , ., 1977; ., , ., 1977;
., ()
, . ,
. 1, ., 1986, . 6379; ,
( ),
. : , , , 2001, . 95
101; ., , . , . 1, . 2, .,
2000, . 510517; XII
XIV ., . , , 2001, . 267274;
F t i s F., Histoire g n rale de la musique, t. IV, P.,
1874; A t a i a n R., Les chants des maitres arm niens

601

du Moyen age, Musica antiqua, 2, Bydgoszcz, 1962;


Essays on Armenian Music
(R. Ataian, S. Poladian, N.
Tahmizian and others), L., 1978; A r e v c h a t i a n A.,
Deux textes arm niens m di vaux sur lInterpretation
des modes musicaux; Les trait s arm niens m di vaux
sur lInterpretation des modes musicaux et leurs parallels au Proche Orient, Revue des tudes arm niennes,
26, P., 199697, pp. 339355, 357366; I b i d, La typologie du genre des arakans dans le contexte de
lhynmographie de lOrient chr tien, Revue des tudes
arm niennes, 28, P., 19992000.

, - : . . : . , , :
XIX -:
,
: -
, , ,
, : ,
,
: ,
: ,
, ,
. .: , , (
), ( ), ( ), (
), ( ) . -:

602

, :
,
, , (
):
X . 2- , (929953) : (
): . - .,

(XXIII .) --

, ( XXI .):
( XIII
.)
: . - . (930953, ) . (1013- ): ,
, .
: .
( ): . , (953977) :
969- . - . : 982-,

(),
. .
:
1038-
. - :
.
, :
: , ,
: . - XIXIII . . . :
1198- . - : 1206
. -
: XII
. . - : 1215-, . ,

. . ,

(
): , .
: XIII . -

. . :
XIII . 2-
. -

- : .


. ,
-:
. . XIII . : 1229-, . ,
. - .
: 1246-
- : 1251-

, , 1277-

: - , , . ( -): .. , -
:
XIII . . . , , , :
,
: 1336-
. - . :
. . . :
XIII .
XIV .
:
. -
(. 3613):
XVXVI . . .
: 1685- -

603

, . ,
: 1755-, , . - : 1788-
. : 1800- 1807-, . -: 1852- . .
. , 186871 : . . , :

: 1918- . .
:

. ., , ., 1881: ., , [.] 1, ., 1942: S t r z y g o w s k i


J., Die Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918;
C u n e o P., Larchitettura della scuola regionali di Ani
nellArmenia medievale, Roma, 1977; T h i e r r y J.M.,
Le couvent arm nien dHoromos, Louvain-P., 1980.

(. . 791), 790-:
: . - . :
:
. . -
:
(. .
1478), .
146178-: . - 1461-
. II-
(), , , , .
. :
. . . ,
, : ,
, . : -

604

. , ( ):
: , , . , 1641-: . - .
. :

(. . . ),
XVI , ,
, , , :
: :

:
. .
,
, ., ., , . , :
, ,
,
..., ,

, ,
.
.
,
,
. . ,
:

1536-
. :

. . -

-
, :
. . . . .
:
. ,
,
. - : . , . . . . , . :
. . . : 1548-
, ,
, , , :
. - .
160-, . :

,
, , , -:
. .
( , . 3, 1929):
. . , . , . -
( , ),
. . ,
, , :

. -
. :
(
) , .
,
. - 1535-
,
( . , . 805):

,


:
. - ,
.

( . , . 805),
(
. , .
1455), ( . , ), . (
):
. . ,
, .
, . :
. - . . , . , . , . ,
. , . :
. , ., 1964:
. ., ,
, 1918, 226280: .,
, ., 1975:

(IV . , V . ,
),
. , , -

605

: 405-
. .: 405-
,
. -
:

, . . :
: 406-
. . ., ., . : , , :

, [ 572650, . (
)], , , : : ,
. ( ) : . . ,
, . ,
.
:

. . :

, X .
() VII .
: .
(VIII .),
: , , . - -

606


:
634- . .
, 633-

: . -
: 638-
. . , : ,
. -
,
:
,
,
. . ,
: . - . .
(4 ),
(4 ),

(1 ):
23
. -,
(
, 1836): , , . . - ,
-
-: . , , : ,

. -
4 ,
, ,

: . . . -

: , . ., ,
: , . - (
)

. ,

,
. -
. , : . .
,
,
: , ,

(. 22.4344), , , ,
:
. -
: . -,
: . - () . : , .
, .
. ,
. :
. , -, 1914: ., , . 1, , 1912: .,
, , -, 1913: ., , ., 1973: .,
, , 1986, 1:


,
,
(
347354, 407, , 438-
. . ), , ,
( ), . (398404): ( ) . -, : . . :

,
: 18

, ,
: 381- . . , 386- . :
. - .
, :
: . .
:

3 . , , :
. : ,
:

,
: 403-, ,
. -, (. ):
, , . : -

607


.
, 3 :
: . -
: . .
.
, ,
:
. . . (, . . , , , , ),
. : . - . ,
. :
-: (386388) 128 ,
, , , , : -
, , :
, , , , :
. .
.
(390)
(391) : ,

, , :
: -

608

, : -
,
.
: . .
,
:
.
: , . - , . , 400-, , -. : ,
.
, ,
: . .
. :
, : 32 -
, 23-
. .
: . -
.

., (
): ,
: . :
. - , : . .

, ,

. , . ( ): :
. :

: .

.
,
( . 16.14):

: .
:
, , , :
. - .

:
V .
: , :

:

(1717), 87 ,
,
: .
...- (1734), . . ,

. ,
( 110115): (. 12,
1818): . - .

39.



( , 1, 2, 1826)
(
, . 1, 2, 1862) : .
( )
(. 1880):
, ,
, , , :
. - ,
1751-, : . -

( ,
, ,
), . ( , ) :
. . -
2 7-

:
X-,
10.3, 3- :
. ., , , 1939: ., , , 1892: ., ,
., 1889, 581617: ., , , 1912, 12, 1913, 1: .,
, , 191718:
., , , 1977, 12, 1978,
1, 4: ., , ,
1986, 15: ,
. , ,
1996, 23: M i g n e J. P., PG, t. 4764, P., 1857
66; Q u a s t e n J., Patrology, v. 2, Utrecht, 1966.

, , [1315, . -

609


(
) 1386,
,
. ], , , , ,
:
:
, :
, 1340- .
,
( ): .
. , 1370- .
: 1373-
,
. .
: . . .
( ) ,
,
. : .
., .,
. ,
:
. , , ,
, . . . . : , . -,
,
..., (
, , 3, 1956,
379): . - . ,
,
..., ,
, , . ,
,

610

, ... :
, , , :

: , . -,
,


:
( ,
):
, , , , , , , , , , : .

,
,
,
( )
: . -

() :
. -
( ,
, , , ), .
:
. - . .
, ,
:
. . -
4- . , . . :

X-,
10.3, 4- :
. ., ..., , 4, 1958: .,
, . 2, .,
1958: ., , ., 1980:

,
,
: , , . .
: -
,
: ,
.: , . : .
(V .), : V . 2-

, , ,
: , VI . .
: VII . . . ,

:
. .
XIIXIII .:
XII .
() : 1221-

, . :
1243-, :
,
:

XIII . .
. (12741300):
( ),
: XIV .

:
:
XV . . :
, 1441-

-
:
. :
. ,
XVII .: 1637-
: , , ( ),
(), ( ):
- : , , . , , :

,
. :
1669-
,
: 1734-, , , 1682- :
XVIII . , -

611

, XIX .
: 1918-

, .
. . : :
1923- , .
, .
: (1938
1954-, . . . ): 1993-

(. . . ):
2001-, , .
. , :
. , , , , , :
V . , -.
, . VI .
:

:
, -, ,
,
: -
: 1669-
1734- 4

: , : . .
: .

: .
, XIII .

612

: .
, .
,
:
.

, :
: . . .

,
,
. : .


, ,
. .
, :
,
:
, , :
. . () ,
:
, ,
, : 12- , :

. ,
. , -

: ,
. :

,

.
: (),
12 : . - , . , -.
, . :
: . ,


:
:

, :


:

,
.
. :
. , , XVII .
( ): , .
,

: ,
, .
:

., .
. ,
. . : .
:
,
. , :
, , :
.,
:
X-,
10.3, 5- 10.4, 1- :
. , , . 3, -, 1870: .,
, .,
1948: ., , ., 1992:
.., , ., 1980; J a k o b s o n A., G h a f a d a r i a n K., C u r o t o l a G.,
Kasakhi vanker, V., 1986 (Documenti di architettura
armena, 15).

,
[ 403, .
( ) 490], 478-:
:
: (428) ,
, . .
. ,
. :
.
, , ,
.
(482):
. .
( , ): 484- . :

613

, . .
:
, , , ,
, , , , ,
, , , , , : . -
,

, , . : . -
. .
,
,

:
, . . :
: . .
, ,
40-:
(, , 1913) . ,
26
(, 1836),
,
:

: .
:
, , , : ,
,

614


:
. . . , ( ) . , : .
-
.
,
-.
. : . -
,
. .
: , ,
. :
. . V . : ( ) , , (
) , :
. . -
:
X-,
10.4, 2- :
. , , . . -,
-, 1903:
. , . 1, ., 1964, 491
500: .,
, .,
1895: - .,
, , -,
1913: .,
, . 3, 1, ., 1968:
., - ., , (), , 1971, 412: ., , ., 1973:


, [. . , . ( ) 574, . ],
557-:
: :
,

: . .
,

: 571- .
:
. . .
.
( , ,
, ): ,
, , , , : . . , , ,
572- . . :
, -
. (553565, 577582)
,
: :
. . -
:
. ., , . 1, ,
1912: - ., -
, ., 1971:


, ,
[.., . ( ) 728, .
, ], 717-, :
:
, ,
, , ,
: , ,
. . , . :
: ,
(. )

(. ) : .
:
719- , , .

:

. - , : , . -
. :

, . 703705-
705- , , , .
.
,
.
. : , -

615


,
: . . .
, .
: . , 720 . (
), . - 32 ,
,
( ) : . - . . ( 726),


,
. , . :
. -
-
, .
: .
,

. .
,
: . -
:
. .,
,
, .

, . . : . -: . . . ,

616

:

. . . : , : . -.
( )
, . - : .
, : . -
,

. -
:
. .
, , . :
. , .,
. . ,
: . ,

. , :

, .,

: , .
:
. . ,
, : ,
: ,
,
: . -
17-, .
17- :

. - .
-., .
, , : -,
- -:

: VIII
, . :
. - : . - , , , ,
: - , .
. :
,
:
: ,
: . .
. ( )
,
. ( ) : . .
,
: . .

, ,
: . -
. -

,
, :
- (1807,
. 1816) , , ( ),
, :
. - , , ,
,
, , [ , , ( -), ... (. , 1896), ], .
1833-, , 1834- , :
. . , ,
., , . :
.
,
. . :
. . . :
,
., . .
.
: . . . , .
:

617

. .
:
:
. ( 5 . , , ,
,
), ( 7 , 2- ,
, , , , ), ( 6 .
, , ,
, , ), ( 5 . , ,
,
, , ):
. . , :
. . -
:
. . -
:
X-,
10.4, 3- :

. , ., 1953:
( , . .
), ., 1999:
. ,
, ., 1996: , , ., 1981: , . 1, ., 1964: .,
, . 1, , 1908:
., , . 1, , 1912:
., , . 1, ., 1956: .,
, ., 1959: .,
, , 1984, 1112: ., VXV , ., 1985: .,
, ,
1987, 2: .,
, , 2,

618

1992: ., , , 1997, 45:


., , ., 1998:

[. . , .
( ) 855, , ], 833-:
: , ,
. . , :
. . (841)

()
:
. , :
850- . .
. .,
, ,
:

( ):
. . -
:
. ,
, ., 1985: , , ., 1996: ., , . 2, ., 1785: ., , . 1, , 1912:

[.
845850- , . ( ) 929], 898-, : :
, : 908-,
,
- -

, :
, , :
- , 914- .

. - ,
: . . .
(
): . .,
, , , : , 927-
:
. - .
(. 1843):
, .
:
-,
924-: , :
- : IX .

, ,
:
IX . 2-
, . .
: . -
. (1841)
. (1965) :
. . -
:

, :

.
: , : : . , , , ,
,
. :
, , 1316-
,
:
1321- XIII . : . .
. . :
. . ., .,
. ( ): .
, ., , .,
: ,
: . - (, , , , ) .
. , :
. - ( , . 1, 2, 1965, 1970):

. (
,
-, 1893, 272277): ,
., 1996:
. ., , . 1, ,
1912: ., ., . 3, ., 1968:

. ..., , 1825
( ):
. ., , . 1, ., 1953: .,
, ., 1958: ., , ,
11, 1973:


[ 1270- .,
( ) 1338, , ], , , ,

[1220
1230, , 1293, ,
(
. . -

619

)], , ,
, , , , , , , , , : , ( . ), , , : 1268-
. :
127080- . . . , , . . ,
, :
. ,
. , , ,
:
., . .
, ,
, ,
(), (), ,
,
.
: , , ,
:
: 1281-
, .
: 128084- ,
, .
: 128384- -

620

. : 1291- .


( 1270- .):
, ...
(, . 2329):
. .
, ...,
, ,
,
, , , , .
:
,
.
: . . ,
, :
, , ,
, , ,
:

. . , , ,
, ., . ., ,
.
: . .
,
, :
. , . -

, 45
, ,
, : ,
. ,
:
. - , : .
:
. . , , ,
,
, :
,
:
. . ,
: .,
., . , , ., ., ., . , ,
. . (
,
2173, 2854, 2992 ): :
,
, . , . ., . , ,
( ), : : , . -


:
. . , : ,
, , ,
, , :
. - :
,
,
, : : . . , , , , : , ,
... . ,
...:

, ,
:

,

: . - :
: , ,
, :

,
, : . . ,
: -

621



. . . ,
:
: . . , . .
, : , ,
, , , ()
, :
. . , , , ,
: . , ,

, :


,
.
: ,
,
, :
,
,

, ,

: ,
: , ,
, ,

622

, ,
: . .
,
, , , , 12 , : , ,
, , :
. . : : 1291-
:
, . , , ,
, .
:
, , : (, , , , , , ,
) ,
. , , - - :
. .
:
. . .
. ( ) , .
, .
,
:
,

,
:
:
,
,
:
, , :
. . :

., .:
. ,
, , , ,
,
,
,
: . . , ,
:

: , , .
:
,
.
:
, :
. - . , , . . : , . ,
,
, , , , :
. . , . .


:
, :
-
. (,
)
,


, ,
,
:
. .
, , , ,
:
,

() : . . ,
,
:
. :

,
() :
. - 1664-, 1665- , :
X-,
10.4, 4- :
. ..., ..., , 1792: , . 5, .,
1853:
, , 4, 1958, 302
313: , -

623

. . ,
, 10, 1971, 303
314: , . . , .,
1986: ...,
. . , , 6, 1996:
, . .
, , 6, 1996:
..., . . , , 6, 1996:
. ., , ., 1901:
., ,
, 1947, 4:
., , . 1, ., 1953:
., (
), ., 1958: , -. , ., 1993:
., , ., 1962: .,
, , 6, 1962: ,
, , 1963, 11: .,
(
), ., 1977: , , , 16, 1994:

(. .
2.5.1221, ),
1203-: : : ,
: . . . . : .

: 1204- , (
) . -
-.
. ,
, .
, :
1204- .
( ),
:

(
1207): 1218-, , . . . :

624

. . -
:
. , , ., 1982: .,
, . 3, ., 1786:

(. .
17.10.1506, . ), 147484-: : 147074- : . -
.
,
: . .

: . - . : 1484 . . .
: 1484-
, ,
:
1506-, . . ,

,
, , , ,
. : .
, .
:
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914:
.

(1762
26.3.1842), 1831: : ,
( ),
:
:
. (1828) , . -

: .

:
. - , . ( 1800- .

): : . -
. , . ,
. - , :
.
.
( )
: . -
:

: , .
:
. . (
- , ):
. - 1836-,
: . .
: . . , ,
(.

), -

40.


: . - :
. . -
:
. ., XIX , 12,
., 189495: ., , . 3,
, 1927:

, ,
, (. .
, 1703, ), . , : . . : 1650-,
, . . . , 164748-, ,
,
,
: 1652-, , :
. -
,
:
1663-
. :
1664- . . ,
,
( ) 1665- . ( 1667-):
. . (1666)
. . :
. . ,
, ,
. .
: 167072-
: 167880- -

625

XIV- ( . ): , 1680-
(): 168283- . .

: ,
XIV (
): 1692- , , :

. ., , ,
1946: ., XVII
, ., 1961:

, (.
. . ), XI . 1- ,
:
: 1022-
II
:
. . ( ): . ( ): . -
,
, ,
(
. - ):
, ,
-. () ( ):
. , , ., 1991: .,
, , 1967, 13: ..,
,
, , 1895.

, (1678, 13.2.1741, -

626

. . ), . 171541: 1726- : :
. . -
,
. . ,
: 1719-
,
, 1727- . ,
1730- . , 1729-
, 1732-
. :
. : 1715-
. ,
:
. , XIX . :
80
: 1719-
, . .
:
. . . 1715-

:
. .,
, ., 1904:

- (. .
1787, ),
(176387), - : - :
.
: .

(17261809),
, .
( , ) (
, ) : .--
, -

. .
: . -- .
, , , 1787- , , . -- :
. ., 80- . XVIII , ., 1990.

, (.
. 1443), ,
, : . , :
: .
.
, , : . - . . :
, , , ,
, : . - (1421),

(1415), (1418),
(1419), (1424) : . - :
1430- . . .

( - 1441),

:
. . , 1, . ., ., 1955:
, , ., 1892: ., , .2, , 1914:


,
, , ,
. , , : (. 11.10, . 1.2) ,
, ( 3.1),
. ( 40.3, . 3.3),
. -: , . - () : . -
( ) :
. .
( .
- ), : . - (6
), ,
,
(.
1.525, 5779): . . ( ,
, ... , . 3.4)
,
, (. 3.1),
... 2728-, :
:

( ), . -
:
, . .
(. 1.21): , , .
, , (. 11.14): . -
,
.
-

627


(. 1.4): . -

. ,
(. 3.2):
. .
(
. ): . -,

:
: . . ,
: . .
, . , (. 1.29): . -
:
. - , . ... (. 3.15):
. . ,
, ( ) :
. . , , ( 19.3):
. . :

: , : . . . , , (. 11.3):
.

. (. 11.11): , . -
-, ,

,
: . .
: , , -

628

, , :
. - , ,
, :
( ) :
,
, :
. - : , . -
,
: . - (. 14.612, . 6.2129):


, : , ,
, . - : : :
, . .,

: . -
:
. - : . -

: 1211- , ,
: :

, :
. - -, ... ...:
( , , 1983, 349):
. -
.
:
. - , , ,
, : , ,
(451521), , -

, , ,
( V .
),
, ,
: , -
. - :
. .
( , . -

): () () , (. .)
()
: , ,
. . ,

:
. . .
: . : . ( ) . . - , ,

( )
, ,
. .:
.
. -
, . ( )
: , . .
:
. -


:
. - .

. ...
(. 3.10, . 3.9):
-

) . -
: (, , , )
. - :
. . -
.
,
, ( )

:
X-,
10.4, 5- :
. , , 1706, 511512: , , . 4,
., 1836, 129142: ,
. ,
, 1888, 271283:
(. . ), ., 1899, 1629: , (. . ), , 1980, 23:
.,

, , 1983, 7: ,

, , 1987, 521526:
., , ., 1997:

,
, (1643,
1715, ), , , , , :
.
: 1658-
, 1661-
, 1669- ,
1681- :

., .,
. . :
. , . . . :

629


,
, , . ( ):
( ) .
, :
. , ( , )
,


,
:
,
.
: . ,
(1797, )
:
.
:
. - . ,
,
: ...
..., (1688, ,
1713, . , ,

. ), (1713, , . 1111),

630

:
,
:
. . . :
, ,
, ,
:

, :

. ,
(XVIII ., , )


,
, : . . - : -. : . .

:
, ,
:
, .
-

, ,
,

:
. . , ,
, . . . : , ,
,
:
. . :
,
( ,
, , ): .
( , ):
, ,
: . .
, , . , . , :
. , ,
1812: , , 1993, 1:
. .,
, , , 1845, 8: ., , , 1944, 1: ., XVIIXVIII , ., 1974: ., ,
, 1980, 3: , XVII , ., 1983:
, , -85, ., 1986:

,
, ,
(10451050- , -

1129, ,

. ), , , , ,
, -, : : ,
: ,
, :
,
. : . . : ,
. , , , , , :
. . , :
,
,

: : , ,
, , .:

:
. -
:
. . : -., ., .,
., , ., ., . . , , , , :
. ,
: . .
:

, , ( , ,
, , -

631

,
,
,
,
.) ,
: 1084- , , :
. .
532 (
1616-) ( ), :

(
- [=40-] ,
-
, ,
) ,
,
, : . - .
-: . ,
, 112325- .
: . -
: . :
. . XI . XII . -. : . - .
- 14 .
, , . , . , , , , : -

632

,
: .
. : .
. , .
, , , , :
, . : .- -. , ( )
, :
. -
- (. 17, 1854),
. :
. -
:
, , :
. . : .
... 188- ,

() : : ,
,
: .
,
:
. . XIXII . ,
. . .
: . .

,
. - : . - : -
. . ,


: . -
:
: ,

,
:
. . ,
. , , .
.
: . . , .
,
:
. , . . , ., 1956: , . 3, 5, ., 1853, . 17, .,
1854: :
: :
, , 6, 1996:
. ., ,
, . 2, ., 1870,
279307: .,
, ., . 4, ., 1970, 6382: ., , ., 1984: ., , , 1978, 34: ., , , 1979, 4: .,
, , 14, 1984: .,

- , , 6, 1996: ., ,
, 6, 1996:


,
(
1765, 26.11.1829, ),
, ,
: 1797-
, 1812-
: 180709 ,
180929- : ,
: . -. (1826):
. - . 1021-
1829-.
1872-: . -
,
( XVII
XVIII .) : . , , , , .
, . : . ,
, ,
(, . 10185)
: , , . , . , . ,
:

, :
. ..., ., 1825:
, . . , ., 1974:
. ., , , 1877:
., ( )
( )
, , 1957, -: . , -
, . 1, , 1974:

633

, XVIIXIX : , ( , . . 1679) : (1653, , . 2494, 1663, . 9242)


(166263, ,
. 7363):
, 1679-
(, . 4418):
,
: , 1765-
(, . 4426): (1685/90
1757) , : - (1720, , .
8645):
, 1727, , 1727,
, 1729 ( ,
): ( , . . . ),
(1731, , . 2162):
(172530, , . 1533),
. (1740),

(1741), ,
:
[1730- ., . ( )
1801/02, ]: 176086-
: : . :
, , , . : (

634

, ,
)

:

. . :
II :

(1779, 1845/46, ), ,
:
, .
(),
(
), (183435):
.: (1806, 1881,
. ) :

( , . , ) , ( ):
. - . .

(1841):
14- (1842):
1865- , , : , ( ) ,
() :
:

, , : ,
,
,
:
, . , .
( ) . , . : . .
. : -

:
-
XIX
. 1- :
XVIIXVIII
. ,
. :
-, . (), . . (), :
(1816, 1893,
) :
1843-
. , . : , , , (1836), . .
(1849) , . .
(1859),
. . .
(1869) :
.
, , . . , , ,
:
X-,
10.5, 13- 10.6, 14- :
. ., , ,
1910: .,
, ., 1911:
., , . 4, ,
1951: ., XVII
XVIII , ., 1974: .,
, , 1938, 1, 2, 4: ., , ,
1982, 2: ,
, , 1996, 12: ., , ., 1968.

, ,
(. .

25.7.452),
440-:
: : ,
:
. - 444- , 449- :
450451-
. :
,
,
:
. - . , . : (
):
. . -
:
. , , ., 1994:

, [. .
, . ( )
806], 795-: : , .
. , . .
,
: . .
. , .
:
. -:
, . - ,
.
:
. . -
:
. ., , . 1, ,
1912:

(. . . ), V
, , -

635

:


:


, :
. .
. :
: . : : . .
:
.
, (431- ):

,
:
,
XIX ( )
(, ): .
, . :
, : , ,
:
. : . . . :
, 1838-: , 1849- :
(, , -

636

, ) :
1877- , : : . , . , , ,
, , , , ., .,
., , :

. : 1922-:
, 1850, . . . : , 1884- , 1898- : . . :
: , , , ,
, , :
, , , : 1918- . , 1921-
:

,
1866-, . : , , , , , : , . : 1873-

,
. : 1880- .
: 1909/10 . .

: 1917-
:
. : 1892- . -
: 1920-
:


, 1867, . :
1868- : , . . :
, ,
, , , , , :
1880- ,
. , . : 18961905-
. : 1918-
:

, 1872, :
4
, :
, 5 : :
26 , 300:
. : 1918-:

, 1874-, .
,
: .
:
, : 189495 . 252 : . , . ,
, ,
, , , : 1910- . :

,
1881-, . :
, ,
, , , -

, .
:
: 1887-
: 1888-
:
. , , , , ,
,
, , . , :
, ,
: 1918-
.
: 1920-,
. , :
, . . (. 301, ),
, : . .

,
: .
(284305)
( ): , , . :
, , ,
: , , :
:
, ,
: 32 : 9 ,

637


, ,
,

. :
.
618-
. , :
. . :
. , . .
,
:
, , 70- , 37:
, :
. - :
, ., .,
., ., . :
. - . , , , ,
. :
. 618- . . - .

,
...
(, 1853, 487):

. . -
. :
X-,
10.7, 12- :
. ,
..., , ., 1865,
277303, 304325: , -

638

, ., 1986: ., , ., 1890,
. : [.], , 1994:
., , ., 1997:


1178, ,
: . I
, III
. (117378)
.
. .
.: .
-. .
, 116578- . : . . 33
, ,
, , . :
: . ,
. I , . :

:

. : : ,
,
: .

...
: . . - , 1171-
. 9 :


,

, .
:

,
11491292-,
:

. . : . :
1178- ,
, , . - . : .
(1080-) . (1198-) ,
, . . :
. , ,
: ,
, :
. -
, , :
, ,
,
(, , , , , , , , ), . ,
, ,
, , , ., , :
. .
. . -

,
. ,

: .
-., -. . :
.
,

: . . -. . . , :
,
:
. - : ., . , ,
:
-. . .
- .

, , . , ., ,
. : ,
, , . . ( , ,
) ,
.
, . , :
. . . -. (XIII

639

. ), . ,
-.
(1282), . ,
: . .
(1204, 1243,
1251, 1289) , . : . - ,
, .

, , , , , , :
1292-
, , : ( ):

. , , ., 1982: ., , .,
1885: ., , -
-, ., 1904: ., , . 1, 2, , 1912, 1914: ,
-
1382, , 1981:

(< fra ta , ), ,
, (. mal ck, .
), ( 1.14, . 11.3, . 9.52), (. 2.7),
( 1.13), , :
, ., , :
() .
, (. 22.30, .
20.3536): , , .

640

,
, ( , ,
, 1909, 323): . (.
26.53, . 2.13, . 12.22, 23),
(. 102.20, . 2.11, . 5.12,
18.21), (. 13.20, 6.26,
. 8.13): . ( . 33.2, .
67.18, . 5.11), , ,
, , , , , , , ( 9.21,
10.13, 21, 12.1, . 1.19, 26, . 12.15):
.
,
. .
:
, ,
. (. 16.7
13, 22.1118, 31.1113, 3.26, 14, 23.20,
. 13.1622, 7.3038):
, . , , , ,
:
. - ,
:
-
.

, ,
: , , , ., , .
: -
, , ,
:

.
:
, ,
,
(. 25.41, . 12.9):
,

( . 2.4, . 1.6):
. , , (. 90.11,
102.20, . 1.7, . 1.14 ),
: , -
. : - . , , , ,
( , , 1909,
323327): .
,
,
,
(. 2.16): , - ( .
6.3):
- ( 6.26, . 10.1,
. 1.21, . 1.16, . 3.22,
. 12.7): , - :
.
,
(, .
25.20, . 10.14, 41.18), , ( . 6.27, .
1.6, . 4.8), (
). ,
, , , , :
, : .
-

41.


,
,
:
: ,
,
: -

:
,
,
: , ,
: . . , , ,

:
: ,

,
-: ,
:
, ,
:
, ( . 4.24, . 12.29), ,
, ,
( 6.23):
-

(),
() (-

641

),
: . ,
: - , :
(),
, , (),
, (),
( 12.15) :

- , ,
, , :
(XXI .) , (. )
(1.128, 2.19, 10.117) ,
(, , , )
: (1167), ,
... :

:

-

642

: .

:
. :
,
:

:
.
: . (1450,
, , . 982), (1038, , . 6201),
( , XI .
),
(1302, , . 6792)
: .
( 3.1990) : .
,
:
-
, .
, ,
,
,
. , . :
X-,
10.7, 34- 10.8, 14- :
. ,
, Corpus Scriptorum Christ. Orient, v. 488, Script. Apmeniaci, t. 17,
The Armenian Version of the Works Attributed to Dionysius the Areopagite, ed. by R.W. Thomson, Lovanii,
1987, p. 153: , . , , , , 1894:
, , ,
1780: ,
,
, , 1834, . 1, 154155, . 2,
16, 226228: , , ..., , 1741,
564586: ,
, , 1710, 278279: - ., -

, , 1900, 9598:
., , . , 1995, 196204:

,
:
, . : .
I- (518527) ,
,
518- : , : , , : , ,
:

( ),
(): , :
,
-

( ) :
. . () .

:

. :


() , : (
): : .
:
. , ,
, 1729: , , ., 1833:
., , -, 1899:
..., , 1914: , , 1994: .,
-
, , 6, 1996: .
., , . 4, ., 1994;
L e b o n J., Le Monophysisme s v rien, Louvain, 1909;
D r a g u e t R., Julien dHalicarnasse et sa controverse
avec S v re dAntioche sur lincorruptibilit du corps
du Christ, Louvain, 1924; G r i l l m e i e r A., Christ
in Christian Tradition, v. 2, part 4, 1995.
.

, , , , , :
. :
186477-, : .
. : . , .
, . ,

, .
: .- , , . , , . : . , . , . , ,
,

643

: . , , , .
, ,
: . . . ,
. :
.
, . : 1860 . 1870- .

: .
(1869) .
: .
, .
: , :
.-


: .-
. . , ,
, :
:

, V . VIII .
, :
, . (

644

) : .
- (
) :
( ,
, .), .
(, , . , ),
(, , -) ( ,
, ) :
., .,
.
( 60 ) :
. -
. (, , , .), . (
, .) . ( , ,
.) :
.
: .
.
- :
, .
( ., . ), . .
: ., ., . , . , : .
-
. ,

(,
, , , , , , , , ,
, ), :
. - , . ( ) ( , -,

): (
- -, - )
. . : ,
.
. . : . (
): ., ., ., . , . ,
. - : : . , . :
(
): . . . :
. - -. ,
. .
:
. .,
, ., 1928:
., , .,
1971: .,
, , 1999,
187215: , , ( ), ., 2000, 99122: . .,



(VVI .), ., 1973.


,
1920- .: . :
( 23
) .
: 1923 . . - . . (192351):
1951- . . (195153, ) . - : 1956- . . -
.
. :
1957- 7- .
. - . : . . 1958-
.
. : . - : 1958- . . .
.
:

:
1992-

- . :
,
: (2001) . :

. : . .
(1958-):

645

1900-
. , 1933- . (
): . 2 (.
. ) :
. ( ) 1921-
: 1932- . : 1922- (
) .
, 1969-
: 1992-
. :
1924- -
. , 1937-
. :
1957- : 1970-
, . : 1903- .
, 1932-
. , 1927- . : . .
, 1735-
:
. : :
. 1834-
. : 1886- . :
1957- . , 1985- :
.
( )
1917- . : .
. (1636):

646

. (1991-):
,
(295347, ),
341-: , :
: .
, :
(
): II
338- , 345- --.
:
,

:
:
,
:
, . .
,
: ,
. . :

:
. . - . 3- 3- . :
. . -
:
. , , ., 1987: ,
, ., 1997: ., , . 1, , 1912:

1270,
, ,
,
(122384 ) :
, , , , :
1243- ( )
:
:
( )
:
124546- ,
. ,
, : ,
, ,
(),
,
: . . .,
,

XIII . : . . -
(
, ) :
, :

: . . -
- : XIII .
(, ), .
,
, . . .,
, :
XIII . . . : .
,
. , , ,
: . . - ,
. : .
:
XIIIXIV .

647

,
:
()

:

, ,
: .
( ) ,
. : . . :

. ., ,
, -, 1913, 2246:

. , , ., 1991: ., , .,
1890: .,
, ,
-, 1895:

, .
, 2
-, :
, VII . , : : - -

: 855-
- ( ): - 1270-
: . .
,
1293-
. . ,
, , 1022-,
II- , ( ): - 1293-, . , , : XIV . -
:
XV . .
,
: 1425- -
,
(1441- ) -: .
1679- , , , XX . , -

648

(codex),
: . . -
6, 8, 12 16
,
:
: . - V .:
. . . 10680, VII . : . .
. 2679
981: . XIX .:
. -
.
, ,
, , , () :

: . - . , , :
, ,
(
): 1336- - (,
. 5786)

. , :
. - : . -

, ,
, : ,
,
, , ,
. ,

, , :

: , , ,
, :
, , ,
( ), , , . :
. 2374 -
( VI . 1- ), 5-, 7
: . 7680 - 1255-
:

()
, :


,
:
. -
: ., -
VI . . :
. , , -

, ,
:
,
:
. : ,

,
: ,
V . . .
() ()
: XIII . , XIII :
(XI ) (XIII ):


:
,
:
, :
, : ,
, , : . -

,
, , :
.
, : : , : .
, ,
:
. :

,
: .
,
, :
,
, : :

649


,
, , , ,
: ( ):

, :

:
: ,

:
,
, : :
:


()
, . 7735 986-
V .
. (, . 1, 9, 14, 28, 41, 48,
77, 90, 436, 463, 1256, 1261, 1266): . 10110
IX . , . 3793 (1053,
), . 275
(107178, ), . 10675 , . 979
(), . 4243

( ):
. .

, , , ,
:
, , ,
:
,
, ,

650

,
,
: , , ,

:
, ,
, : ,
,
:
, :

,
:
: , ,
,
:
. - (,

, , ) :
,

: . , , ,

:

: -

, , XII
, , , :
. -
, , , (
. -, . ): .
,
, , .
, , -, , , ,
:
., ., ., . : , , , . ., . ., . ,
:
. -
: . : (
), :

,
,
: . -:
. :

: , , , , : , . :
XIII . , XIII
, :
, :

.
.


, ,
: . ,
, .
(): :

. . - ,
,
:
, . -:
, :
,

30 . . . - ( ):
XI-,
11.1, 13- :
. .,
, -, 1913: ., , , 4, 1958: . ., - , ., 1962: .,
, ., 1973: .,
, .,
1941; . ., , .,
1967; . ., . ., . 614 , . 1,
., 1991; D e r N e r s e s s i a n S., tudes byzantines
et arm niennes, t. 12, Louvain, 1973.

, :
, , ,
: ,
: -

. , , -

651


: . :
, :
-
,
: , , , ,
,
: , , ,
: , , , , ,
( 6.6,
13.23, 14.22, . 4.14, . 1.6 ):

. , , ,
(. 4.11):
-
, ( )
. 1.
,
(.
21.1618, 21): 2. : 3. , ,
: 4. : 5. . . :
6. :

652

- ,
, , : . : ,
:
,
( ) ,
. (
):
-
,
,

, (
, . . 48.14, .
5.11, 27.18, . 10.16, 6.6, 19.6,
. 4.14 ) ,
(, ,
, ):

. : .
,
,
:
,
:
. - : ,
:
XI-,
11.1, 45- :
. ., , , 1988: ., , , 2, 1992:

, (. .
, 1751,
. ), 1737-:
: .
: .
: .
: 1747-
. :
: - (1735)
, - (1744, 2 ., 1786):
,
(1737):
. . -
:
. , , -,
1873: ., , . 2, ,
1914:

[440/443, . ( ,
) VI . ], , :

: (

), , :
465470-
... , . : . . :
486-

(
): . . ,
, :
, , ( ) , . - :
490- . . : -

653


( ):
,

:
. . . ( , ), ( XIX . ) .
:
. :
. . - (
)
: ,
. . - : . - , ,
( ) : .
,
V . 2- .
,

: ,
. . :
, :
. , , , ( )
: , ,

: . . ,

,
: - :
.
, , -

654

: , , :
. ,
. :
(1853-, )

: .
( , 1868):
. - -

:
: . ., , , ,
:
387-
( )
487-
:
-

. (428):
:

:
( .) ,
:
25- :
( .) ,
:
, .
. :
460480- . -.

482484-
. :
:
:
. - . -. :
, ,
, . : , : ., ., . : . - ,
,
:
-
1793-, ( 1895-, ): .
1843-, . , 1869-, . () :
. . , ., 1982:
. .,
, ., 1883: .,
,
, 8, 1967: .,
., , , 11, 1973: ., , ., 1978:
- ., , ., 1979:

[. . , . ( ) 548],
545-: : . - . :
. . -
:

,
[. . ,
. ( )
. 454, ],
V ,
: ( . .,
,
, , , , , , ) . :
. . :
: . (444):
II-
, (451) , ,
, :
37 ,
, , , :


, . - ( 25-):
. . -

: .
.
.
...:

655

. ,
, ., 1994: , ,
1994: ., , .,
1997:

, ,
V
( ): :
: ,
452- 37
(
): . ( .),
( ),
, (),
( ), , ,

( ): 454-
,
:

(
) , 454- 7-, , 6- , , 454- 25-:
,
:
. -

:
. , , 1730, 31- : , . , ., 1982: ., , , 1912, . 1, 392404: ,
, ., 1994, . 8:
. I. . . , . , 1996.
-

,
:

656

. . -
(I .):
, , XI , (1968- .
): XX . . . - ,
:
VII . (. )
:
, ,
, ( ) :

: : IVV . ,

:

(293303), , , , (443458),
( 325), ( 381), ( 431), , : 451- . . .
. , .
(
)
:
XIXIII ., ,

. , , ,
(1438) ( )
,
:
(1597, 1824), : XIX .
, . . . .:

,
, ,
: , XIX .
. . -
, (185461) :
, , ,
,
,
, .
: . . - , ,
: ,
:

: . . - (1874
1927),
. .
:
. . -
-. . . , V
:

,
1998- , .

42.

(, 23,

1998, 14): VII . , ,



: . :
,
-, . :
1998-
. . - , ... ,

, ,
, (325), (381) (431) ( , 4850):
: . . . . , :
,
.
, : , ,
: (2000) . . - (1971-, 117-
): . . - ,
: , :
:
. . . -
: - 51, 14 :

: 1994- . . . -

657


.
, :
.
:
. . -
:
. . - ( )
:
. . -:
. .
: .
,
: . . .
12 , 6 300 :
: . . -
.
, :
.
,
( , ), ( ,
) . (
,
. 1582-):
. . . : ,

:
. . . . 22-:
: . .
- . 1. , 2. ( -

658

), 3.
( , , ,
,
), 4. (. . - , ), 5. ( , ), 6. , 7. :
,
:
. . -
. : ( , ), (
IV . ), ( IV .
) : . .
-
: . . - :

,
, , , : :
. . - , III
: ,
:
, : . . -
. . ,
( 43 ), .
(55 ), . ( 3.510), . , :
. . .
, 15 :

(
):
. . - : ,
. 8-: . . - 29-:

,
:
XII . . , : . : , XVIII ., . :
:

,
-: .
:
:
, , :


( ,
, ,
):
: . .
, , , .
: .
(, , )
, , : (IV .), (440), (V .),
, (IVVI .): . . : XVII .:


,
( )
(), . ,
:

: . . - .

, , (1954):
,
:

: :
. La Sosi t de lArch ologie Copte (1932), , : . . -
,
:
:
. ., , , 1967, 23: , , , 6,
1996, 587615: , , 1999, 4:
. ()

(1722, 1799,
. ),
1780-:
: ,
: 1751-
: 1763-
() : . .
.
. : -

659

: , 1781-
. - . : 1782- . . . .
: 1797-
. I
. ( 1798- . 26-
):
. . . ,
,

:
. . -
:

. . ,
, . 1, , . . , ., 1984:
. ., , . 3,
., 1786: ., , . 2,
, 1914:

, (XV . 80- .,
1561, ), , ,
: (151341), : . - .

, , , , :
, ,
, :
. -
154050- .
: 40 ,

660


(. 4355): . - , 50
: : , . , , , : ., , : : ., , , , ,
: , ,
, ,
:
. . , , , .
, 24 :
., .
XVI . :
,
1517- . .
:
.
, : 1560- :
, 1561-:
. ., , ., 1936, 373375:
.,
, , 10, 1971:

, , , : -

:
()
: - . (I .)
:
,
.
V .:
, , . ,
:
- ,
,
, ,

(., ,
): .,
.
, ,
VIII . :
: XI . -

. : - . ,
,
, , , ,
. , . , : -
( , ,
,
,
),
( , , , ,
) . : -
VIIIIX .: - : -
(1286, . 979):
XI-,
11.2, 1- :
. ., , . 1, ,
1912: ., ,
, 1990, 4047: ., -

661

-
,
, 1977, 4: R e n o u x
Ch., Le C a ocJ , TipiconLectionnaire: origines et volution, Revue des tudes
arm niennes, 20, 198687, p. 123151; Le Lectionnaire de J rusalem en Arm nie Le Ca ocJ I, Turnhout,
1989 (Patrologia Orientalis, 44, 4); Office du matin et
Lectionnaires, Revue des tudes arm niennes, 23,
1992, p. 1325.

(. J ), : V .
,
, ( ), : : .
:


. : ,
,
: IVV . , ,
, ,
, ,
.
. : . , , .
: . - (. 1826),
, , , ,

. : . -,
. ,
. : IV


-

662

-: 529- ,
,
:
, , , -,
: VII -

.
( ):
. , . . , . 1, ., 1964, XXIIXXIII:
., , ., 1973, 98103:

, (. Homeliaire),
, .
, ,
, ,
, ( ),
, ,
(), , : ,
.,
. :
( . ): .

:


(.,
, , . 7729,
327, . 110 233, 116118 287 - ):
.
: , 747- -:
.

:
. : , , , , ,
. , . ,
,
:
.

:

: 7729
(120002), 996 (1442), 993 (1456)
- , , ,

()
: . : , -

(. 996,
,
), (. 993) (, . 996-
):
XI-,
11.2, 2- :
. .,
-, , 9, 1969: V a n
E s b r o e c k M., Z a n e t t i U., Le manuscrit r van
993 inventaire des pi ces, Revue des tudes arm niennes, t. XII, 1977, p. 123167; Va n E s b r o e c k
M., Description du r pertoire de lhom liaire de Mu
(Mat nadaran 7729), , t. XVIII/12, 1984,
p. 237280.

, , ,


.
: .
:

, .
:
. II
III . ( ),
,
,
, , : . ( , , .),
,
. , ,
,

: IV .
. ,
, ,
( ): -
, . , ,
(
), . : ,
( ): ,
., , :


:
- :
, , ,
:

663


. ,

:
. . , , .
,
: ,
, :
, . .
,
: . ,

: . . , ()
:
. ,
. ,
: ,
. ,

. . : . ,

. : . ,
.
. : ,
, ,
,

664

: , . ,
.
, :
3 . ,
:
: ,

:

: : (. J
) ,

:
:
. .
(, , , , , ): .
. : , , 3 ,
,
, , :
` ,
:


, . , . : -
:
, ,
, , , ,
, :
. , ,
, 1729: , , .,
1836: ,
, ., 1954: , , ., 1985:
, , -, 1906: , ., 1992: , [.], , 1994:
, , 1884; , , 1991; .,
- , ., 1996.

, , , (1860-):
185862-, :
- . . :
:
., , , , , ,
, . , , , .
: ,
185961-,
, , , .
, . , ,
. ,
,
, . ,
: .-
, ... ,
, -

(,
1860, 1, 4):
.
. , ,
. ,
. : . . ,
, . ,

(. , . ): :

, . : (
)
:

.:
.,
, , : , .
( ,
,
):


: , ,
, .
:
- . , ,
: -
,
:
. ., , .,
1992: ., , 6 ., , 1999:

665

, , (. . 652), , , ,
(634-): .
: ,
: :
.
: 633-

-
.
:
.,
,
,

.
:
. : , . , .
, , , , :
( ) -

666

-

:
, ,
. , , , , (
, ,
1986, 141): . ,
, , ,
, , ... , ,
,
,

( , 142): . . . :
.
, ., 1986:

[6.4.1813, .
( ) 1891,

], 1885: : 182829-, -. , .
: . : 1843-
, 1849- : 1864-
, 1876-
,
1882-
:
. - 1885- . 1884- . 27-

, . , :
. ., ,
:
. . -
( ):

,
3 -,
: (XXI .)
( ), , :
(XIII .
):
. . :
1198- . - -
(, . ),
,
. :


, , , : -
, : XII . - : 1205-

- .


,
(-. ): (- )
. :
.
: .
,
:
.
13 ,
,


:
, . .
,
( ) : ( ) . . . :
. (, , ) :
XIII . 1-
( ) - - . -
, :
. ,
: , , , ., .
, : -- (XIII .):
,
XIII . -

667

,
,
-: XIII . .

(, , , ,
): - . , . . , , -. , -. . 2 : 197080- . : . , .
, ,

:
XI-,
11.2, 3- :

. , , ., 1982: ., ,
, 1954, 25: .,
, ,
1974, 4: , . 6, .,
1977: H a r u t u n i a n V., G a n d o l f o F., Makaravank,
V., 1994 (Documenti di architettura armena, 22).

, :
,
: VII () :

. -

. (XIXII .)
--

668

, :
- .
(XIXII .)
. ,
:
: -. .
:
. , , ., 1979:
., , ., 1890: ., , , 1958, 4:


726, - :
,
: , , 31 8 ,
. . ,
6 :

, . : .
, .
: XII . , ,
: : ,

: , -. . .
,


. . :
. . - ,
:
,
:
. . . 10 ,

, ,
,

:
. , , , : . . -
. :
. 25-,
, . 6-, :



: , :
. . .
. : .
. :
. ,
, -, 1893: .,
, -, 1899: - .,
, , 1908:

(22.11.
1873, 4. 2. 1952, ), , , : .
(1925), . . (1938),
. (1939), . (1943): .
. (1935): .

(188083), 1- (188393), , ,
(189397),
:
.
-
(1898)
() . -
(1909): 190005-

, 1906
1907-
, 1920- :
.
. - ,
1921- , 192123- . . - , 1921
1925- , 192531- .:
. ., ., . 150
, . , , : .
. . . ( , ), ,

(
, 1928), . : ...
,
( , .

669

),

- . :
(1941,
.) .

, 392393- :
.

, . . :
. . . -
, , .,
(1903, .), (1904), , (1911) , ,

,
. : .
.
, .

, 314316-: . .
:
1903- .
. ,
11551843-
. .
, :

. ., . 16, ., 197785:

670

. ., .,
, ., 1974: , ., 1981
(, . . ):

, (. 323),
, : .
: .

,
: ,
- () :
. -
, .
( ) :
. ,
..., ,
., 1865, 300: , ,
., 1997: ., , ., 1901,
105: ., ..., . 3, ., 1812, 130140, 250:
., , ., 1997:
-

, III
:
. , 216-:
(), ,
:

I-
(240271): . , ,
, ,
I :
. .
, . ,
: VIII . .
. :

. , -.
: .
,
, :

. ,
. , :
,
: .

( -):
, ,
,

:
- , ,
, :
. , , , , , , () ()
:
, : , : ,
: .
, ,
, : (), . , ,
... (. 14.26):

,


:
-

.
:
, ,
, , ,
:
:
,
: ,
,
: , ,
,
,
:
12 ,
, 13-
:
72 , 72 ,
(360 ):

, , , : , , :
, ,
, ,
( ):
,
,
, , , 12 ,
:
,
III . 2-
, . -

671

:
IV . V .

:
.
, , , , :
( , , , .): :
-
, :
: , ,
, .
, , :

(
,
),
(
):
: . I
(527565) , :
. , , :
, :
XIX . . :
- : XX . ,
-
: , , -

672

,
,
:
. - ., , ., 1953: -
.,
, ., 1968, 91106:
.,
(45- .),
, 1984, 10: .,
Actoc Archelai,
, 1955, 3; .,
, ., 1961;
B u r k i t t F., The Religion of the Manichees, Camb.,
1925; O r t L., Mani. A Religio-Historical Description
of his Personality, Leiden, 1967; P u e c h H. G., Le
Manicheisme: son fondateur, sa doctrine, P., 1967.

() , , ,
[1.1.1768,
4.12.1843, (
. )], , :
, : .
,
1796- , : . (1797) .,
:
:
( ): , . ,
, . : . .

: : : 1802- . . , . :

: 1804- . . -
:

: . -
, . - : . . , : . .
.

: .
, 15
,
,
1819- , 62
: 1827- ,

,
, , . : , , , . , : , 1836-
:
. . . [ , 1803,
,
1803 (. , 1863,
10, 11, 12),
, 1830, . 1871], . ( , 1821,
, 1832, . 1841),
. ( , 1836, , 1814), . ( ..., 183039,
, 1831) , XVIII . 2- XIX . 1-

43.

.,
., .
:

. , ,
, 12, ., 1917:
. ., , ,
1946, 67: ., .
, , (18091836), ., 1967:
, . 1, ., 1962:

(. miniature, . miniatura, . minium


, , ,
),
, .
:
- , , , , , ,
, , , .
, , . :
-

(... 1900- ,
): , , , :

:

( ): : . .. VI .
(), ()
:
-,
:
(. codex) : -

673

, : . VII :
:

( 500, ):
.
(, ): , (), .
:
. , .
, , (), : . . : , , (, , , ):
. VIVII .
( ):

. ()
IX :

. :
( ) ( ) : X . 3 ,
10 710 ,
( , , . 697, . , . 2555),
, , ( ),

674

, ,
, : 966-
(,
, . 537)
,
:


: X . (
) , XI . ( ) ,
: XI .
.
:
: XI . 1- [-
()]
: XI . .

: ,

XII .
. (, ,
) : ,

: , . : XI . . ( , . ,
, ), , . ,
:
1018-, , , ,
,
, ( , )

. : XXI .
1038- ( , ,
, . 6201),
- -: 1038- , -

, : . , : - (III .)
- . : -.
. ,
:
. ,
:

,
,
: . :
- XI . ,
:
.
,
: 1041-
- (
. , .
3624)
,
: . . , :
, 1057-

(.
, . 3784)
:
:


,
. ( ), :
. ,
, XXI .
: : . :
,
, :
, : , :
: XI . 2- , , ,

:
(1053- , , .
3793, ), . (1060, , . 10919):
,
,
:

() . . , , . ,
, , XII . : (X . )
. , XIXII . -

675



.
:
.
:
.,
-
-
: (
), (. -
34 ): , . . :
, ,
:

, , :

.
, ,

(
, ,
, ,
):
. ( IVV .
), , ,
( ,
586- . ), ( .
),
: 1060- -
1053- , . ,
:
-

676

, XIXII . ., . . :

:
(,
) ,
, ,
: .
:
XII . XIII . -
:

:
,
, 107178- (, . 6975
10434):
-. : .
XI .,
( ):
, . .,
. , . - ,
, . , . ,
,
. :
XI .
, XII . (, .
7779 , . 2877 , .
6249 , . 4753, 379, 313
, . 7635, 10360 , 961/87 ): XII .

: ,
:
: 1
3 , 9

4 :

:
3756, 2952, 7737 :
, :
.
,
,
, :

. ,
:
2877 6264
XI . , ( XI . . ),
: 2877
,
- :
XII . , ,
, :
, () (, .
10360, 313, 7635),
,

, ,
, (, .
379, 6264, 2952, 7737): , :
, ,
: XII .
, -

: .
(, . 379, 3777,
1522): ,
: ( ) (, . 2952, 7737),
(, . 379, 7737), (, . 6249, 7635), : . 7779
( , , , ),
( ), , ,
:
XII . (, . 3777, 1522,
3782 ), (,
. 375, 2783) (, . 2606) , ,
, : : , ,
, , :
: :
. 3777 1522 ,
: XII . 1- -. :
, , :
.
XII .

677

: , ,
:

: XII . .,
, . .
, . ,
(10801375):
, 11491292- , .
-. ,

:
: XII .
- : 1113- (
, , . 6763) : 1113-
. , , . : 1166-
(, .
7347)
2 , 8 . ( ) ( ), :
, ,

() :
( ):

678

XII . ( ,
- ) : XII .
, , (1173,
, . 1568): , ,
, :
, ,
. . , ,
() , , .
,
. , XI . .
. :
1197-
,
, :
XIII . 2-
, ,
: XIII .
(1249, , , . 7690, 1251, ,
, . 3033, , , , . 558),
XII . 2
, 8 , 2
,
, (, . 7690,
3033), ( ,
. 44. 17) :
:
. ,
, , , -

, ,
, . :

, .
:
:

- , ,
, :

,
( ), :
, 1270-
-,

:
.
, , ,
,
, ,

: -
() : 1280- .
,
, :
, .
9422, 2629 ,

.
, : 9422 -

10
.
,
, 2 :
:
, , , , :
. , ,


, :
- - :
- :



(1270, , . 345),
(126366, , .
4243), . 197 (1287, )
: .
.
(. ,
. 7648 )
,
, ,
: , ,

(, . 197) . :
XIII .

, .
: 1292- -

679


-
( ) . , ,
,
, . : , : 1307- (,
. 7691) 131718-
(, . 242) , : 1307- ,
,
131718-
: ,
XIII . , :

( ,
, ), : 1353- (, . 6795)
,
- : - :
, :
. ( , ) (, )
,
( ,
):
XXII . . -.
: ,
-

680

. ,

:
(1201, ,
. 10559),
:
1269-
( ):
, , ,
,
: ( ), ,
- :
. - :
: . , , , , ,
:
. 2877
(XIXII .),
:
XXI . . : .
-
( .
):


, ,
(902-
, XI . , 1166- ,

, ): : 122461 ,
,
:
, : 1224-
( ) (, . 4823),
( , , . 378):


, XIII . XIV .
: , , : - ,

( ,

-, - ): . : .
( , )

, -
. : .
, :
1302- (, .
6792),

- : -

, .

,
. , 45 , : , , :

, ,
- : (1318-
, , . 206, XIV . , , ) : , :

,
. :
:
- (. ): , (132958) , (), , : 1352-
:

,
:
. , , : , : , ,
,
(, ,
.) : : , , , -

681

, :


:
, ( 1378-
1297- , , .
7482),
- , (
, , . 6305),
XIVXV . . : . , ,
7482-

: 6305 (, VII . ):

XIIIXV .:
. , ., ,
-. .
. , .
. :
, XXI .
, , 1038-
- , .
:
. ,
(, , , , , , , , , , ) ( , , , , , ,
, ,

682

.)
.
(, , , -. . ):
1113- - . :
, , , ,
, , , , :
,
:
, ,

, : :
-
1294- . 4814, 1305- . 2744,
1306- . 4806, 1338- . 4813,
1330- . 2929,
1357- . 5332,
1391- . 8772, 1401- . 4223
:
XV . XVI . - .
,

. :
. . , -
: (XIVXVII
.) (XVIIXVIII .)
, . :



: , , ( ) ,
. ,

( ):
- ( ) ( ),
, , , : XIVXV .
- 1356- (, .
7408), 1401-
(, .
3863): , ,
,

,
. (XIIIXIV .)
:
. , -

( , 1430,
. , . 285, ): XVII .
(1666- , , , . 6606), (1684- , , , . 6341) :
,
- : . - :
XVIIXVIII . . . -


.
:
XI-,
11.3, 13-, 11.4, 14- 11.5, 14- :
. ., , . 1, ., 1966: .,
XIIXIII ., ., 1964: ( . . ), ., 1967:
.,
, ., 1971: ., , ., 1973: - ., , ., 1975: ., ,
1,2, ., 1976, 1982: , -
XIIIXIV ., ., 1989: .,
, . 1, 2, ., 1983, 1987:
., (XIII . XIV . ), ., 1984:
(. . ), ., 1995: .,
, ., 2000: .,
. , .-., 1939; .., ,
., 1978; ..,
XI , ., 1979; ..,
(XIVXVII .), ., 1979; , . 1, VIXIV
( ., .), ., 1991;
.., , ., 2000; D e r N e r s e s s i a n S., Lart arm nien, P., 1977; , Miniature Painting in the Armenian Kingdom of Cilicia
from the Twelfth to the Fourteenth Century, v. 12,
W., 1993; M a t t e w s Th. F. and S a n d j i a n A., Armenian Gospel Iconography. The Tradition of the
Glajor Gospel, W., 1990; Treasures in Heaven, Armenian Illuminated Manuscripts, ed. by Th. F. Mathews
and R. S. Wieck, N. Y., Baltimore, 1994.

, ,
, : .
XII , ,
: ,
, ,
:

,
:

683

-
- : - (, ,
, , , )
,
-
: - : ,
- ,

:
. : . , - - :
. . : .

: .

: .
. , - , . : -
:

, XIIXIV .
152 :

. ., ,
., 1873, 448: , , ., 1885,
154: , , ., 1941, 112125: .,
, ., 1973,
1215: , , ., 1989, 2425: ., , ., 1959, 8283,
8992: ., XIIXIV . , .
( 600- - ), , 1997.

684

(. . . ), , : X . 1- :
. :
. , -,
. ,
. :
-
X . , -
, . .
,
...
: .
( ), ,
.
, , ... , ... , , ,
( , ,
. ): . ,
,
-
:
XI-,
11.6, 1- :
. ,
, ., 1999: ., , .,
1975: .,
. . , ., 1982: . .,
, . 1, ., 1968; C u n e o P., Architettura armena dal quarto al diciannovesimo secolo,
Roma, 1988.

[1773, .
1846, . ( . ,
)], , :
:
. .

XIX . : 180413- -. 1- . () (500


), () (1804- . 3),
. 1- (1804) 2-
(1808) :
(1808- . 1), . : . .
IV , . .
: . : 1826
1828- -. 2- - 300 .
.
, , . :
1826- . 40
: -
, :

: -
. - . : - (1827- . 1): ,
: .
:
. ., XIX , . 1, ., 1894:
., , ., 1978:

, , ,

, (
): XII .

1130- . - ,
(
):
.- ,
:
XIV . : , .. , :
( , ,
, , )
. : .
: .-
(1325),
: , : XII .

(1187) (1192): XIII
(
1259, 1265, 1268, 1274 1298-), XIV
( 1301, 1302 1335-):
. - (XII .), ,
(), ( XIII .), ,
(XIV .) :

, , :
. ., , ., 1885: ., , ., 1957:

, -,
, , :
, , XIII .
:
: IVV
.

685


:
.
(, , ), (, ,
, ), , (,
, , , , )
, (, , , ) :
-
(, , , ,
): -
, , ,
, , ,
.: , , ,
, , : .
., (, , , ). .,
(, , , ,
). .,
(,
, , ): - . . - : . , . . : . :
- , , :

686


-,
-,
. ,
.
: - . , , - . . :
-:

1001, . 457 ( IXX .),
. 2027 (1266) :
. 1667, , :
XI-,
11.6, 2- :
. ., ,
, 1990: ., ,
., 1992: ., , ., 1991: C o n y b e a r e Fr., Rituale
Armenorum, Oxf., 1905.

, 1266- : , : : . (. 2027):
, ,
,
, :
. , : .-
XI . . : -

. , .,
:

:
.-
. . :
XI-,
11.6, 3- :
. ., XXVIII , , 1985, 1: .., , , 1990, 10; N a r k i s s B., Armenian Art
Treasures of Jerusalem, Oxf., 1980.

, ,
[ ,
833, . ( ) 898, ], 897-: : , ,
:

: , ,
( , ), 860- :
,
871-
. . : . :
,
: ,
(855890), , ,
7
:



,

: , :
:
,
:

( )
, . ( ):
. - .
,
893- :
. . ( )

, :
. . -
:
.
., . . , ., 1988: , , ., 1996: , , ., 1986: ., , . 1, , 1912: .,
, , 1991,
13:

, ,
,
: , ( ) ,
:
. 5165 (. ): .
,
: .

687

,
, : (.
7, 8): - . ,
.
,
(. 9.1217): , - :
. : . ...
[ ]
( . 19.37), ...

... ( 51.27,
37.38):
:
- ,
: .
,
- :
(, ) ,
-
:

- : , -
: ,
: - -.
IV . .
, 1840- :
, . -

688

- :
- :
. :
. - : . , , . ( ) : XX . . (

):
XI-,
11.6, 4- :

, , , , ,
(1884-): 18521908-,
. : . , .
, . , . , . , . , .:
. . ,


: . ,
. ,
. , : , . (185284), . , :
. ,
, . :

(185060)
(
):

( )
: . .
( ) :
. 1870- .

,
: , . :
.
, . ,
. :
.
,
:


: .
:

- : .
. ,
. ,

: .
, , .
: . , . , . , . :

44.


, :
185560-,
( ), 186065 ( ):
. : ..-
:
1856- . ,
,
.


: 1855-
, .

, .,
: . . .
,

. : . (1856) . .
. , , , . :

(1857, 1, 3): . .
.
,
: 185758-
:
. . -

689

,
. . : . . :
. .
, , ,
:
, . . : .
.
. . . :

. ,

:
. : ,
: . .
. VII .
,
645- .
: ,

. , (. ),
V ., VII
. :
891-
.
.
: : ,
,
: , :

690

: .
, , . ,
: . . . .

, ,
: 1899- , , .
, :
. (VII .), (VII
.), . (VII .), . (X .):
XI-,
11.6, 5- :
. ., , ., 1890: ., IVXI
, ., 1977: .,
IVVII ., ., 1978; S t r z y g o w s k i
J., Die Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918.

, ,
- ,
:
( . 2.1314):
: . (II .) ,
- , ,
, (. ):

-
,
: .
IV (
): -
.
(-

.
): -
IV .
: , , ,
. - , . , -
: , ,
,
. -. ,

...
( , 1982, 129):
, ,
,
. :
, ,
:
: ,
- ,
:
,
,
,
: , -:
: , :
, ,
.: . - :

, , :


-

-,
. , , ( ),
,
. (
. ) :
XI-,
11.7, 14- :
. .

, : - ( ): .
: , ,
(, ): . ,
: -

, :
, .
,
: , 40
, ,
7, 3: ,
: - :
- ,

: -
: .
( , . 5.13),
:
, :
-
IV .:
, ,
-

691

,
:

- :
,
,
. ,
. :
: .
. . ,
. , . :
.
, . .
: , . : XII . - ,
,
, :
, . : . ., ,
:

. , ,
, 1729, 657658: ,
,
, 1752, 278282: ,
, , 1756,
131148: , , , 1901, 61: ,
, . . , ., 1941, 141: , . . , . 1, ., 1964, 397399, 400
402, . 2, ., 1971, 14, 154:
.

, , , ,
:
, , , , , :
. -
V : ,

692

, . . : - , , , , , , , , , ,
, , , , , :
-,
,
., . . . :
, ,
: , 1170-
10 . . : ,
, 1242- , -
: . , 1298- . ,

, : - XVII .: . 1804-,
( ) . .
. ... ..., ...
... ( ., . , 1898, 121123):
- .
, :
-,
. 30 . , ., ., ., ., , ., ., ., ., .
:
. - .
2000- 1-
17014 , . . 11085, . 2105, .
462, .
327, 2879

176: -
. , . . (
, . 1, 2, 1965, 1970,
-,
.1, 1984): .
. (
, 1863):
. . ,
4 .
(1976): . . (
, . 111, 196691): . ., 3800
. .
[
, . 13, 191466
(3- . . ,
. , . 48, 199398)]:
.
2600 (1984). . , . , . (
, . 1, 1895, . 2, 1963,
. 3, 1983): . .
1081 . ( 55- ) 88 ( 8- ):
1950- - :
. . 600 . . (
, 1970):

() -. 500 .
. . (
, 1964): -:
XI-,
11.8, 15- :
,
, (1802, . -

22.8.1865,
,
.
),
1858-, 1859- . 15-: :
,
.
:
.
(1834):
(1826), (1838),
(183541), (184144) (185354) , . (184448):

(1844- 23),

(. 1828- ): .
. :
, , : . . ,
, , , ,
:
: ( . ) (
) ,

: .
, : ,
.
,
,
: . 25
, -

693

,

-,
. : :
.
(14 )
(20 ),
:
. ,
1848- : 1855- , :
. .
. , :
. ,
1861-
, ,
:
,
. (
, 1863),
:
- , :

(
), , . , -
:
. . . . : (1842)
. ,

694

, , .
: (1854) .
,
:
(1856) :
(1861) :
. . -
:
. , ., 1861: , , 1863: ,
, 1863:
..., -, 1864:
. ., , ,
1871: ., , . 3, , 1927:

( , 22.2.1845, . 11.12.1910, ), 1908-:


(
): 1864- ,
1869- . : 1872-
. . : 1873-
.
- :
1876- : 188690 : 189496-
. : .
. , 189496- .
: : 1896- : 1908-
. :
1909- -

:
. . :
. . -
:
. , , 1881:
, , 1911:

(. . .
), XIV XV
, , :
: : 139193-
. (), 139395- ( ), 1395 :
, . , :
1402- .

:
. . , , 50 ,
, (1410-
) : :


, .
: . . . ( ) :
1391-
(, . 2519):
: 22 , 158 : . . (, . 1357)


:

(, .
5232), , :
. -
:
. - 1411-

(, . 1402)
. ,

: 1392-,
, .
. (, . 969) : .

.
: . .,
, . ,


: 1393- (1750) :
, , . -
(1395),
(1402) : . :
- ( ) 138691-, :

, ,
( ,
):
. ,
, . . :
. - ,

695


1397-, :
XII-,
12.1, 1- :

. .,
, , 1956, 3,
5784:

v
(< .

), , , : . ,
- , - : -
, ,
, ,

, , , , : - ( )
. : - , :
. ., , .,
1992:

(
m rgar madran
, ),
,
: .
, . ., (
7.1), ,

: .
, , ( . 25.1):
. ,
,
, -

696

( . 11.45, 14.1, 31):


, , , , , () .,
( 13.13):
-
:
: , ( . 4.22, 17.13, .
25.4), : ,
., .
: -
, , ( . 1.8, . 13.4, .
3.4), ( . 5.1516):

,
.
(. 23.34
37, . 11.3238, . 5.10):
, , ,
( .
10.5, 19.20, . 2.3, 4.38):

( . 19.20, 7.14):
- . ,
, , , (. 6.4, . 4.45,
. 34.2228, . 1.3942, ):
.
, ,
(. 24.2
16, 2.2729, 10.1112, .
1.1020): , , .
, , :
,
:
16 - :
- , ,

, , :

66 , , ,
: 1- ... 740
700-, 2- ... 587-, 3-
... 538- : () ,
, :
:

(14 , ... 750721-)
. , . . 13 , . 4.19.9
, . 9.1014.1 , .
14.210 :
(9
, ... 760747-):
: 79 5 :
(... 740700-):
:

:
(
... VIII .,
, ) 3 ,
, : (3.12,
2.1621):

( ... 587-) 1 , , -


:

( ... 900- .) 4
, . : ,
, ,
:

( ... 663612-) 3
,
(1),
(23):

( ... VIIVI .) 3
, : :

( ... VII . ) 3
, ,
-
:
:


( ... 520-) 2 ,

:

( ... 520518-) 14
, 2
. (18) ,
,
(914) ,
,
,


(. 21.45, 26.31, .
14.27, . 19.37):

( ... V . 1- )
4 , -

697




,
: , ( ):

(... 626 597-) 52
,
(... 597-) : . , , :
:
(
... 587- ),
.
:

(... VIIVI .) 14 ,

(, , ) ,
:
1- 6 (,
), 2- 4 ,
:
:

(... 597587-) 48 ,
4
: 1- : 2- , : 3-

: 4- ,

698

, :
, ,
, ( ) :
-
,
, - , :
- , (., ,
. 187, 201)
(, . 188): - :
. , (, . 6869, . ,
. 142, . 320322): . ,
, ,
,

,
,
: ,
: ( 152, . 1706, 9598) (. 1706, 714716)
. :
.
(

), , , :

( , , , , ), ( , ,
), ( . 235/236, , ,
XVIII .), ( ,
, , , ,
), 12 - ( , ) :

( , ), ., .
: .,
., . , .
(, 339, 422): (
)
. 7.14, 11.15, 10, 9.67, 8.14,
53.13, 10, 49.67, 43.16, 42.67, 65.1518
, . 23.56, 33.1417, 31.15, .
34.2324, 37.2124, 7.1314, 9.20
24, 5.24, 2.69, . 6.1215,
9.9, 13.12, 11.1113, 12.10:

: .
, (
),
(... 705680)
( 37.3738,
. 19.3637):
(51.27), .
(... 594592):

(27.14, 38.6)

(... 593570):
:

-:


(, . 180, .
398):
-
: .

(,
. 180, 187 ):
XII-,
12.1, 24- 12.2, 15- :
. . . , ., 1896, 207
227: , , 1722, 371487:
, ,
, , 1741, 276:
, ,
., 1880: , , , 1825: ( ),
,
, 1875: ., , ., 1814, 543548: ., ( ), ., 1889, 186:
., , ., 1898: ., .

, , 1996, 23:
, , . . , ., 2000:

, :
, , , ,
(.
v
v
),
,
,
(. 2.112, . 2.67). -

699

, ,
.
, ( 7.14, 5.23):
. . ,
,
. .
:

, ,
: ,
16- ,
1- 4-,
. .
. 16- 13-, , : , , 12 15 ,

: ,
: ,
, , : (
. ):
, , , .,

:
,
:
14
(
, .
): , : -

700

15-

.
.
:
...
, ... (. 1.2638):
, , , . ,
... (.
1.4145): , ,
(

).
,
, :
,
... (. 1.4655):
. - (,

) ,
.
:
(). [] , [] : ,
(.
3.15):
, , , :
,
.
, ( 7.14, 5.23,
.
1.2223),
, : -


:
:

.
, ,
,
,
,
:
..., 5.23): ( . 2.26):
. . , ,
: , :
( )
:
,
( , , . 6.20)
:
. .
, , :
, , ,
, , . , ,
, , , , ... ,
... ( 3.1415,
4.810, 31.2122): , : , ,
( ),

:

. .
. . , ,
:
. . : (. 1.2638):
. . . (. 1.3956):
. . .
(. 1.1825, . 2.120):
. . (.
2.2233, ):
. . ,
(, ) ,
, (. 2.1315, 1923):
. . . (. 2.4152):
. . ,

(. 2.111):
. . , ,
(. 12.4649, .
3.3135, . 8.1921). (. 6.3,
. 11.2728):
. . ,
: ...

: , , , . , : . :
(. 19.2527):
. . ( )

701


,
(
1.1314) , . . () :
. . ,
. . () . , .
. ,

(12.1):
, , ( ,
, , , ,
):
,
( , ,
, , ,
, ):

: , II -, . -
,
. : (. 113/
117) () . .,
.
: . . (.
165)
. ()
, . -
: (II .) , . .,
, -

702


:
: ,
:
12- ,
. . ,
: . . : ( .
)
. -
,
:
v
() :
() :
(. 236) ,
, :
v

(340397):
()
,
(354430) :
:
. -
(160222),
(. 326), (IV .), , (V .), (V .) :
IV . 1-
:
, . -


( ):

, 431- ,

. ():
, . , , (VII .), (VII .), (VIII .),
(VIII .) , VIIVIII .
(
) : XII . :
, XIV . ,
, , , 1854-
IX-
. : ,
,
, ,
() :
.
,


, : ,
, ,
-
, ,
,
... ,
: , , :

.


,
, , , :

:

:
: . .
. ,
() ,
: . - . :
:
:

:
:
:

,
: : ,
,
:
():
( ): . -

,
:
, :

703


. , ( , ,
.
,
, :
,

, 44.23),
,
:
, ,
,
: , . :
.

,
: : .
(
) :
(
)
: , , ,
: , , ... : (XIII .) .

: ,
,

. - -

704

:

. : ,
. []
,

(. 2.35):
:
: , , :
, :
, , :

:
. -
V - : .
. - , , , , (
):
7 (
), . :
. - (, , , ) , , , , , :

(1994) . - , , : , ,
,

. :
. -
, , ,
, , , ,
, ,
, :

:
() .
(184356):
. , : . -
:
: . -
, 89 :
(. 1.46) :

:
, . . , , , ,
, , ,
:
,
:
: . - .
IIIII .: , (),


: . - : . II .
, -

45.

:
.

VIVII . . .
- VIVII .
:
, ,
: 1057-
( , , . 3784)
-

:
1057-
( ), -
,
, : VIIXVIII .: .
.
:
XIXII . (, . 2877) , ,
,

:
. .
(1223- , . , . 35,
, , , .
197 ) ( , XIII . 80- - ,
, . 9422 ):
9422 1455- (, , . 543) () ,
.
:

705


:
, :
(
) : :

. :
. -
: , IV .
. :
. (. ) : (
) :
, :
, :

:
,
(
) :

( ), , :
.
IVVII .
(-

706

, , ),

:
() , :

.
XIII
XV . . ( ): - VI .
.
:
. XXI . ( , 1000-
, . , . 2555,
966- , ,
, . 537 ):
. ( . , . , ,
. , ):
. . ( ), , 1351- (,
. 2745), -:
,
. : . () XIII . XIV .

(,
.

),

( , 1323- , , . 6289):


-. :
(

, , 1460- , ,
. 7566, ):
XVIIXVIII . .

,
(. ), : .

XVII . ( ), XVIII .
,
, :
.
( . ): , .
:
() . ,
, : VI .
:

: (
, , ) ( ): -

XIII .

(
, -), (
, ,
): ... ... : 1308- ( . ):
. ():

:
. .
1256- - (, . 10450)

()
, , , , . 1268- - (, .
10675)
, 1260- ( .
, . 251)
,
. 1262- (,
, . 539)
, , :
, , (
) ( ): -

707


( , ,
135658- , ,
. 6230, ,
, , . , . 1973, ):
.
. ,
,

: . II .
1- ,
, . , :
IV .
,
, :
- VI .


.
, , .
, :
(VIVII .), , (
):
: , .
,
:
XXI - , ,
, ,
:

708

. . . ,
, ,
( ), , , ,
, (, , , ):
( , , , , . , ):
XII-,
12.3, 13- :
. , , , , 1741: .,
, ., 1988: ., , 5 ., ., 1993:
., , . , 1995:
., , ., , 1996: , ,
13, -, 19971998: ., , 3-
., ., 1997: [.], ., 2000:
., , ,
. , 2- ., -., 2001, 110121;
., , ,
1892; G o r d i l l o M., Mariologia Orientalis, Orientalia
Christiana Analecta 141, Roma, 1954; M i l l e t G.,
Recherches sur liconographie de lEvangile aux XIVe,
XVe et XVIe si cles dapres les monuments de Mistra,
de la Macedonie et du Mont Athos. Deuxi me ed., P.,
1960; S h i l l e r G., Iconography of Christian Art, v.
1, L., 1971; G e o r g e A., Marie dans le Nouveau Testament, Descl e de Brouwer, P., 1981; K n i a z e f f A.,
La M re de Dieu dans lEglise orthodoxe, Cerf, P.,
1990; M i l l e r E., S a m p l e s R., The Cult of the
Virgin. Catholic Mariology and the Apparitions of Mary, Michigan, 1994; D a s n a b d i a n T., Le pan gyrique de la Sainte M re de Dieu de Grigor Nar katci,
Ant lias, 1995.



,
2 -, :
(): . - .
( . ) 9881029 (980
1020- -, 102045-
): ,
, , : . :
,

. : , ,
, ,


. : 12 ,
, ,
: . -
. -
( , ): . , . ( ): (XI .)
. : , , :
-. 195456-
,
,
(
. , XI .): : .
. : ( .): ., :

, ,

.
: . .
.
: 1045- . - .
. ( -
, ): XIX .
: XI . . . , ,
:
1225- ( . )

, . .:
. .,
() ,
, : , ,
, :
1239-
. :
XIII . -
. . :
XIX . 30- . (182829- . ),
-. ,
. -
: 1870-
,
: 1883- . : 1900-

( ) : 1923 ,
1988- 7- ( . ):
XII-,
12.4, 1- :

709

.
., ,
-, 1870: ., , ., 1881: .,
, , 1957, 5: ., , , 1971, 5:
., , -,
1998: ..,
8 . .. 19 . .., ., 1980; C u n e o
P., Le couvent de Marma en et l cole architectural
dAni, Revue des tudes arm niennes, XXIII, P., 1992.

,
:
,
, [ 1620, . ( , ) 25.8.1683, ], .
, , :
: .
, . :
: 165960- . ,
1661- , 166164-
, 167780- 1681
1683- :
1656- . -
: 1657 . , . .
:
. : . .
. 1660- : .
:
. . (166486):

,
:
. .:
-

710

: . . .
, . . : 1671-
. . .
,
:
. . . . , . , . , , , , ,
:
, . . :
, 1652- . , ,
... : . . ,
,

:
. .,
, , 1924: ., , ., 1958:

. ,
-, :
.
XIII .
(. ):

.
, ., , . ,
( ): 1292- . . . - ,
. , , , ,


- :
. ., , 1, -,
1928: , . 3, ., 1967:
, . 13, ., 1913.

,
, , ( 2967
. ): : , .
,
,
: .
, :
, , ,
:
. ., - , ., 1953: T h i e r r y J. M., Le Sasun. Voyages
arch ologiques, Revue des tudes arm niennes, t.
XXIII, P., 1992.

, ,
: ,
. . : . ,
. - ,
( ) 701-
( ):
VIIIIX . . - ( ), ,
, :
728-
, 15 . , . .,
:
, , . -
,
, , : 788- -

: 855-
. - ,
: IX . . - -- . , : . -
, , ,
5 , : . ,
, , ,
- -. : -.
(X .): 1170-
. - .
. :
. ., ,

1513- :
. . XVI . , 1666-
: XVIII .
. - 50
5 :
. ( XI ., ):
XII-,
12.4, 2- :
. ,
, ., 1986: ., ,
., 1893: ., ..., -, 1895: .,
, ., 1960: , . 4, ., 1973:

(. .
456), 452-: : :
444- ( ) 449- ( ) : , :
. . -
:

711

. , . , ., 1982: ., , . 1, , 1912:

- ( ) [16(28).3.1866, . ( ) 26.9.1948,
], , - : (1886),
. - (1900):
,
, . (188896): 1900-
( ) - , 1901 : -.

: 1903- . : . :
: 1905- .
-. -. 50 . ,
,
.
: 1906-
-- :
. , 1907- .
: 1909- -.
, ,
1912- , 1914-
: ,
,
24 . 20 .
, 1915- -

712


: 1917-
-.
,
.
: ( )
2000 , :
.
-- , ,
. :

: .

,
:
-- .
(190305) : ,
,
. , .
XX . ,
: , ,
. ,
- :
, , ., ., . :
. , , 1893: : , ., 1894:
. ., -
- , , 1926: -
, , 1968:
., , ., 1994:

, ,
, ,
( ): 48

( ) , : . -
,
. -
, :
,
:
, . - , ,
( ) ,
, , , , , , ,
: ,
40 : , , :
, .
. : . - :
. -
( ) , . - . , ,
: . -
, , ,
:
. - (
), . -
( ): . -
, , , , , ( ):

, .

,
,
() 14
-:
( ) : .
1120-: 1201-
. : . . :
. : XII .
: XIII .

, (
1337-) :
: .
XIV .:
: -
, , ( ) : XIV .

, , .
: 1408-
-
(160 8
),
: -
: -
(, , , , , ,
, , ): .
. :
22 ,
, , ,
, , , , , , , , , ,
,
., 200 -

713

: - , -

, , : : - , ,
, , , , , , ,
: - .
,
. : XVI . . : XVII . - , 1895-: 100 1915- :

, ( , ,
),
. ,
, ,
:

: ,
, , . : .
( ) .
. ( ) :


.
, , , , , , , , , ,
: -

714

-, , - : (
):
. . .
. . ( IV .), (VIXV .)
(XVIXX .): . : ,
:
. - .
:

,

:

. :

:
, ,
:
. : ,
, ( , , , , . , ) : . , :

( ),
, -

, : . -,
., ., ., ., ., . : ,

: . () :
. ,
, : ,

,
:
(
, , , )
, ,
., . , ( ,
, , )
,
, :
. -
:
:
,
. :
: ., , , , , ,
, , , . :
. -
, , , , , ( -

) -
,
: . , . :
XXII . , , , , , , .:


:
(, ,
,
., . ) , :
(1154):
. (111366)
, 1130-:
, . : (XII .) (, . 1408) . : , ,
:
. ,

715

, ,

: XIV .
(1325):
: . , , : .

(1300),
( , , , ): .
():
(1316),
, (, . 1187):
:
, .
: , , , -. : ,
:
. :
,
(,
. 1113), (. 1128), ( ,
. 1125), (. 1116),
(. 5056), (. 5060) (.
7462) :

716

. :
(1391, , . 1345)
(, . 5232)
, (1411, , . 5854) :
. .
XVIIIXIX .:

, ,
()
.:
, . : .
(, .
1174, 2718), . :
,
. , :

: V .
.
, ,
, ,
. :
: VVIII .
, , ,
,
(
) :
1332-, :
:
(, 6, 1996, 482
549):
. - :


:
,
, :
,
:

, :
., . :

. ,

: , () (, . 5596, 8198), , , ,
(, . 1647, 1683),
- (, .
5931), , , , (, .
1716, 59, 1809, 8503, 5674):
, . (, . 1701):
-

-
:
, , , , ,
, ,
(,
. 5602, 1879, 1897, 4150, 6462,
6832, 5128):
. - .

: :
. : - (), - , :
. ,

. , -, ,
, : ,

. ,
,
, :
. .
, ,
: :
: .
,
, , -

717

, , :

. , , , 1797: , ,
, , 1825: , , , 1826:
, , , 1826, 1241:
, , . 1, ., 1836:
., , . 110,
., 181523: .,
. , ,
1846: , , . , ., 1992: , , . . , .,
1992: , , . . , , 4,
5, 1993, 1994: ,
( ), . .
, ., 1994: .,
. , , 1997, 6
7: ,
, , 1998,
1: ,
,
(. .),
., 2000: , , . . , ., 2000:
Patrologia Orientalis, t. 42, Fasc. 12, 190191,
Br pols, 1983.

, , , , , , , . :
, , (
. 3.8): , () (
), ,
,
: . .
:

718

,
( , 1729,
569):
.
:

( ), :
,
-, .
,
...,
:
, , (.
3.17, 19):
. : . ( . 3.4): - :
-

(, , , .),


: , ( . 10), ,


- - .
, ,
( ) , . , ,
: ,
( . 3.5)
(. 9.26): :
,
,


... ...
( ):
,
-
( ):

, . .
, . , ., , ,

:
., -:
- , :
-
, , , -
:
- .
1. , 2. , 3. , 4. , 5. , 6. , 7. (
, ):
- , , , , , ,
, , , , , , , , , , , , ,
:
,
,
:
, 7

-

(, 6,
1996, 571573):
( . . ) -:
-
(),
,
(, , ): -
: .
. ,
:
,
, ,
(. 12.3132):
- ,
:

, , :

, . , , . , :
,

:
, , ,
,
:
, , :
. ., , .,
1992: ., ,
, 1996:

719

(. .
1372),
1359-: : . . . :
.
.
: 1361- 1307- 1309-

.
: 1364- :
. . -
:

. ., , . 3,
., 1786: , , , 1873: ., , . 2,
, 1914:

,
[ 360, . ( ) 17.2.440, ,
], ,
, , , ,
: : , VII
., , VIIX . , , X , XX .
:
. . ,
. :
389-
, . :
395-
: ,
: . . . , , ,

720

. : ,
, .
: . .
:

,
,
:
. (301),

: , . . ., ,
: 387-
. . : .
, , . 428-:
. .
. , .
-: . -, - : . , : IV .
. ,
: . .
, () , ,
, :
. . , :
, ,

, : -


: , , : , . .
() :
, , ,
:
, , , ,
: .

:
: . . .

():
. : . .
: . - . .
: 405- . .
.
: ,
,
, : , . .
.
: . . .
,
(, ),
(=1, =10, =100,
=1000): , ,
: . .
-

46.



, ,
: :
406- . . :
:
. . ,
, , , ,
, -: . ,
:
.
,
: ,
: , . :
. -
:
, . .
: . .

431- :
(. , )

. - :
. - : .
:
405
408- .

721


: . .

:
,
432433-, . . -
(),
, , , . ,
. : . . ,
, - ,
.
,
: ,

.
:
.
. . -, : . -
, , , , . ,
:
. , . . , :
,
, . -
:
( 130 ) . -:
, . . :
,

722

. ,

,
,
(. 613)
. ,
:
.
(VVI .) : 34
, ,
, .
: , .
( ): .

( ,
, )
: . - (
) XXIV .:

(478490) XIII . , , ( )
. -: . - , ,
:
. ., ,
, ,
: ,
. , .
, , :

. :

. -

, : . -
:
. -
:
. .
: , : . . -
, . 1.

(. 24- . 28-, 14- , ), 2. ( 1- 16-, 33- ,
), 3. , ,
, ,
(. 3- . 7-):
. . -
: . . : , . . :
XII-,
12.4, 34- :
. , , ., 1995: ,
. , -,
1897: ., , , 7, 1964: ., , ., 1984:
., , ., 1982: ., , ., 1991:

(.
),
: ( ):

(
) ,

,
.: (325): .
, : .
, . ,
. . , . :
-
:
.
(, ,
): -
(898929) :

-. -. .
: ,
, 610-
( ) ,
: X . ( ): ,
,
. - ( . ): XXI
.
,
: - , :
-
:
. , ..., ., 1847:

723

,
, , , -, -
,
:


(VII .), (VIII .)
- (XIXIII .) -:
, -
: - ,
., . :
. (XIIXVI .) .
(, , , ), .
. : .

: -

, , : -
. :
XIV .
,
-
:
-:
(, , , ) .
(, ,
, , ) -: - ( 1280-) -, (1522, 1658),
:
-

724

.
, , :
, ., . .
XVIII . (1701-),
,
. ( ):
(1773- , 1811 )
- ( ):

-
:
. : . , , -. , , ,
: -


: XX . , 1919- , 1930
-.
: , . , , : .,
, :
,
, :
. ., 1280 , , . ., 1951, 12: ,
(1280 .), , 6, 1962:

, ,
:
, VII :
(451) , , (, ), . , .
: .

: VII .
. (610641) .
, ,
( ) : . , , , , : , .
(610638): 629

, 630- : . . . . - ,
, :
, ( ), ,

( ):
.
I (625638):
(
, -

) .


:

, , ,
: , -
(638) . :
(638
641, 654) :
.
, , : .
, , : 680- . (
) ., :
,
( )
: , -
: . IV (668
685), ,
:
680- . -

(691/692) : .
- (711713) .,
II (713715) 680- . :




: -

725

.

.
: 633-

( 633):

( ) . :
, .
,
. :
.
:
, :

, -
,
:

. , , 1994: ,
, . . , ., 1979:
., , . 1, , 1912:
. ., ,
. 4, ., 1918, . 438506; T o u r n e b i z e Fr.,
Histoire politique et religieuse de lArm nie, P., 1900,
p. 352354; G r u m e l V., Recherches sur lhistoire
du monoth lisme, Echos dOrient, t. 27 (1928), p.
616, 257277, t. 28 (1929), p. 1932, 272282, t. 29
(1930), p. 1628; B e c k H. G., Kirche und theologische Literatur in Byzantinischen Reich, M nchen,
1959, p. 292295.

(. . 12.5.1753),
1751-: :
. , 1749
1751- . :

. . - -

726

:
. 15- : . .
:
. . -
:

, ,
[ 1658, () 12.5.1740, ],
, -
: 1680- .
, 1684- : 1694-
. :
(1699, ) -.
: (1699),
(1700), 1701-
: . , (1711)
.
. : .
,
171617- ,
. : 1716-
() - . -
:
. () (1722): 1720-
. -.
.

:
, . . (1719):
2 :
. ., , 2, ., 1959:
. .,

, , 1898; - ., , , . ., 1946, 1:

(< . missio , ), , ,
,

: -
,

: XIXII . , -
( . ,
, XVIIXVIII
): . ,

: (XII .) . . , .
:
,
(.
1.14) .
(. 1.38):
. (. 16.15): , : ,
:
. (301) .
:


, ,

.
, , : , , , , : ,
.
, , , : VI .
, 506- .
, ,
. ,
, . :

()
,
: . . XIII . 2-
.
: . ( ) .

:

,
:
1307- 1316- . ,
, , ,
1361- . :

, 1318-
,
1240- : -
, ()

727


,

:
,
() :
. , ,
, , : -
, , , ,
, ( 1330-

1766-), , , ,
: ,
. :
,

( , , .)

: , , , : XVI . XVII
. .
(, 1650-), ,
( . 1884- ) :
XVIII .

, :
. ,
, , , , . , ( , ):
() XIX .
: . . , -

728

., ., ., ., .,
. : . ., .
I 1802-
.
, , :
. . .
. :
.

1817- : 194 : ,
. ,
,
. :
( )
, 182337: . , . , (1831-) . .
( ):
( , . ,
)
,
:
, . :
- : .
, -

, , (. , , , , , , , ,
, , , ,
, , , , ): ,
, ,
, , . , .
,

:
. , :

. , . , . ,
. , . . , . , . .: , ,
. , , , :


,
, ., . :
. . . :
. ., , ., 1886: ., , . 2, , 1914, . 3, , 1927: ., , . 1, , 1946: ., .
. 18461946, ,
1947: .,
, , 1971: ., , , 11, 1973:
-

(. .
1576), 1567-:
, 1545-:
. ,

.
: 1557-
I- .
, , , ,
, , ,
, :
I-, , , , ,
: -. , 1547- (
1547, 1677) : 1562- .
, ,
-.
:


: . .
1562- 20- IV ,
: 1563
. . ,
: . .
. :
1565-
:
. . -
:
. ., , . 3,
., 1786: , , , 1873: .,
, ., 1878:
., , . 2, , 1914:

, IX , : 35x29,5 - 464
: : 1832-

729

(
1144/86): 862-, ,
( ): .
. .
: 922-
. , , 1208-,
,
:
. :
(
,
),
:

. : ,
. ,
:
(, , ,
): .
:
,
, ,

: .
.

.
:
: .
,
, , .,
, :
. . . . .
.

730

:
XII-,
12.5, 12- :
. ., , . 1, ., 1966: . .,
, .,
1970; W e i t z m a n n K., Die armenische Buchmalerei
des 10 und beginnenden 11 Jahrhunderts, Bomberg,
1933; D e r N e r s e s s i a n S., Lart arm nien des
origines au XVII si cle, P., 1977.

, (. .
1355),
1341-:
(132741 135559):

: .
,
, :
. ,
(130977-
) ,
117 - : , 1345 . , ,
. ,
, : . - 1345-
- ( ),
. 1185
. :
. ., , . 2, ,
1914:
-

(1230/35,
1297/1300, , - ), , ,
, , , : . - .
: ,

126575- . : 1265- , 126871-



, , :
. .
: 1275- , . .

( ): 127779-
. . :
1289-
. : 1289-
-, , 24 , . :
. - . ( -), , . :
, 125373-

: ,
(, . 3987): . - .

, ,
,
:

. ,

.

,
:
1280- . . - . :
. , :
. -
. , ., . : : , . , .
13
40- ., .
:
: .
...
: 1283-
170 , , .
- ( ): . - 2000 .,
., . (, .
1500) . ,
:
, . :
1268- . . .
,
-

731

:

.
: . , ,
19 , 2 ,
2
(, . 4011, 6529):
. . :
. , , , , , , , : . , ., .
.
,
: .
. , ,
, : ., .
: .

, , : . - .
, ,
. :
,
: , :
. -
(1289, . , 1860) .
, XIII .: ,
. : , -

732

, , , : , , . 35 :
. ., ,
. ,
: , .
. :
, :
:
. ., ,
, ,
1931: ., , ., 1985:

[1120- ., .
1213, ()], , , , , , , ,
(XII .
): , . , : . . ,
.

,
:
, - , . .
,
:

: ,
. .
-


: . -
,
( )
:
.. 1205- 1207-
: . - , , ,
,
, : . . .
. ,
:
:
. -
: , ,
, : . (),
,
( ), , ,

,
, , , , , :
. . - (
) 1184-: ( 40- , , .
488): , ,
: (251 ):
(130 ) . (124 ): -

- , : , :
( ),
:
-.
, , ,
,
:
. .
. , , , , . , . :

. :
. .

. ,
(

.
. ), . ( ,
) ,
, , , , : . .
,
,
,

733

.


:

, ,
.
:
,
, , ,
:
. . ,
. :
. .
, . ,
. :


: . . , -, - -, -, - : . -,
: ,
: . . : . . .
:

, .

: . .
. .
, .

734

, : ,
: . .
:
. .
. .
, :
,
. : , ,

: ..
, , , . ,
:
-,
.
(, , , , ), (, ), (, , ), (, , , ) :
, , : , .
( ) . .,
,
-. : .,
: . . -. (, ,
, , ), - [, . (, ), -

, -]: . .
:
.
:
,
. ,
, ,
, ,
: . . . . ( . ) , .
, :
-

: . . .
,
, : ., . .
, , , - :
. . :
-

(.
, .
, 1519-, ), , : XX ., . :
. (. 1862), . (1843, 1869), (), . ( V-
-
. , 1928, 1963), .
( . 1828-):
. , 1880-:

. -

(190 )
1790-, :
. . .
. ,
. : . -
. . :
: . ,
-.
: , ,
: . .
,
.
, : : . - . .:
. - - (, 1900, 497504, 162568, 1901,
5561, 121127),
...
, . :

-
:
, , ,
, :
. , , :
. . . -

735


,
, ( )
,
:
,
(, , , , ),
,
:
. - , ,
, :
XII-,
12.5, 3- :

.
, ., ,
2, ., 1901: :
. ,
., 1951: , . . , ., 1975: , . . , , 6, 1996:
. , , ., 1982: - .,
, , 1959, 12: ., ., . 4, ., 1970:
., -
, , 4, 1993: (. . . , .,
. .), ., 1954; .,
, . , . 1, ., 1968;
K a r s t J., Grundriss der Geschichte des armenischen
Rechtes Zeitschrift fur Vergleichende Rechtswissenschaft, 1906, Bd. 19.

, [
1260, . ( )
1337, ], , ,
, : , , : 128285- , ,
. :
-

736

. , ,
, ., . ,
:

: , , ,
, , :
. . :
.
(1321), -. ,
: .
. - ,
,
. : . .

, ,
,
:
, , ,
,
: . .

, . .
: . . ,

( ) :
. - ( , ),
(. 193, 952, 1180, 3606),
. : . -

1993- (Mxitar
Sasnecis Theological discourses):
. ., , , 1899, 34: .,
, , , , , (VXVI .), , 1998:

(7.2.1676, 27.4.1749, , .
), , , ,
:
, :
.
. (168591), , , (169192):
1695- ,
: 1691- ,
1696-

, 1699-
:
.
, .,
. . : .
, : 1697- . :
1700- . , . , . .
8 , .
4
(170001),
(170001),
-

47.


(170001)
(1701): .
:
. : 1712- , , . -
: 1715-, . , 14
, : 1717- . :
1717- 8- . . 16 , : : .,
., ., .
., .,
., . :
. .
-. , , . . : . ,
, : . ,
:
,
,

: . . ,
, : . . 50
(14- ), . : -

737

(1733) ,
, : . .

:


(1727) , -. : . .
. . , , (1727) :
(1730)
:
. . ,
. . -

(1737): , . : , (. )
(.
):
, :
, . : .
, . .
, ,
:

738

,
:
, . ,

,
:

. -
(. 1, 2, 1749, 1769) ,
1727-,
:
, . . (
, 19):
. , , .
, :
. . . : , , : ,
: :
. .,

, ., 1810: .,
,
., 1905: ., , ., 1932: , , . 3, 1973, 482509: .,
-

, ., 1980: ., , ., 1988,
354-371:

, ( 12001271), , : .
: , . .
: . -
,
:
- (122670)
. 1263- . : . .,
- (122167) , . ,
IV () : ,
, , , : . .,
. ,

,
:
, :
. : . : ,

,
: . . ,

,
, , ,
:
,
, :
. - 20 , ,
:
: , , XIV . :
, . .
42
: 1274-,
:


(1857, 1860, 1865):
. (1869):
. , , ., 1982: ., , , 1971: .,
() , , 5, 1994:

(18041873, ), , , -: , , . (
. ): , -
,
, :
(1855),

739

(1856), (1857), (1860), (1861),


(1862),
... (1874), ... (1874),
... (1875) :

, ,
:
1701- . 8-,
. , ., .
. :

, ,
. - : 1706-
() - , 1717-
. : 1712-
, :
XIX . ,

. ,
I 1810- . 17-
. . .
, :
. . -. . : XVIII . 1- . - . (. 1, 2, 1749, 1769) .
:
1789: .
: .
:

740

( ) , ( , 1790), - (1793), - (1796)


: : 1800- ( ) -
-:
(1805,
1733) . : XVIII . 2- . .
. . . (17401824),
. , . , . , . (17741854), . (17581833), . (1770
1835), . (17771848), . (17901866), .
(17991876), . , . (18271901)
:

,
: . , (1827),
... (1830),
(1832), (1832),

(1833), (1838),

(1843, 2- . 1865) .
:
.,
., ., ., . :
XIX . . - -. ,

(1727) ,
. :

. , . , . , .
( , . 13,
185254), . - (1858) :
XIX . 2-
, . :
,
. .
, . , : XIX . , , - : 100 .
(
), 4 .:
1772-, . (171799) , . - , . (17381825) ,
, 1773-
(), 1810- : 1811- 8-
:
. - : 1874- :
, 2600
, 120 .
, . :
, . , . : 181112- . .
( 50 )
. : . .
XIX . 2- . (180334), .
(18181908), . ,
. (181797), .

(182478), .
(18251902)
,
, , , :
-., -. , .
... (, 1803
): . (1857), .


(. 1, 2, 1849, 1852), .
(1866), .
(1885) : . ,
:
XIX . XX . . -

: XIX . ., ,
. .
(18621917), .
(18521921), . , .
(18701932), . (18731952), .
(18701944), . (1877
1970), . (18801950), . (18811959), . , . (18941977), . (1895
1968), . (18971968), . (190874), . (192098),
. (193996), . (.
1921), . (. 1943) :

. . , : 1993- -
, -. .
,
. : (2000- . ) -

741

, : ,
. - (
):
. ., .
, . 2000- 1021- ,

. : .
.
,
. , :

. : 9- . .
15- :
. - . :
1732- .
(), . :
, , ,
, . .: 1834- (), 1836-
(), 1870-
-
: (18461988):
1774-, : (), , -

742

, , :
XIX . . . . 6 : .
1830- , 1857-
( ):
(1746, 1790- . ),
(1749), (1797), (1817), (1821), (1831), (1850),
(1880, .),
(1883), (1885),
(1887), (1892), (1911), (1912) : .
26 : 1918- .
-,
1921- , 1922 , :
1936- , ( ):
, 1972 () , 1956- (), 1979-
() :
. . .
: 1843- ,
- : 184763-
, 1887-
:
- (180320), (181216), (1969, . , 194760 , 196062-
, 1963- ) :
XII-,
12.5, 45- :

. 17011901, .,
1901: ., , ., 1905: ., , .,
1912: ., , ,
1987: , ., 1972:
. 17001978, ., 1978: A p a t M.K., Die
Wiener Mechitaristen. Armenische M nche in der Diaspora, Wien-K ln, 1990.

, .: , , , , : IIII . ( ) : m l n ( ): . ,
(),
. : () , .
, : ,
, , . :
, ,
, , : . ,
,
:
- .
(IV . V
. ):
, 50 - IV . :
:


(351361) : -

, ,
.
, ,
, : ,
: :

,
, :
.
(364375) (364
378) :
,
, - ,
, ()
, :
, (381404),

,
,
:
,
: ,
, ,
:
, , , , :

. (VIII .):
, , : , :

743



,
, . :

, , . (391):
391-
. : (431) , :
, : , . (406
425) ,
: :
(. ) .
,
, , (,
, ) :
:
, : , . :
. . ,
,
,
: ,
-

744


20- :
. ,
: ,
: . , . :
(): ,
. , :
,
, :
. , , .,
1994: - ., , , 1895, 1, 38: ,
, , 1938,
6576: .,
(IV .), ., 1951: , . . , . 1, 2,
., 1964, 1971: - .,
, .,
1968, 7385: .,
(IVV .), , 1984, 10:
P h o t i u s, Biblioth que, P., 1959; S t a a t s R., Gregor
von Nyssa und die Messalianer, Berlin, 1968.

, : .
:
- . , (
XIV .), . :
( , 554 ) . -:

( ,
) . : IV
., . -

: . - - (IV .),
. (VI .) ,
:
. , .
. ( ), . , . :

:
. K h a t c h a t r i a n A., Les baptist res pal ochr tiens, P., 1962.

( ),
(4.4.1820,
29.10.1907, ),
1892-:
:
: 1842- . : 1847-
, ,
: 1848
1850- . : 1851- . (- )


: 1854-
: 1855-
1856- .
: 1856-
. : 1857-
, 1858-


- : 1860-
. , , , , ,
: 1862- .
.
:
(186365)
:
, , .
:
:
. :
1868- ,
1869- .
. :

, ,
:

,
:

, 1872- . : .
. ,
1873- .
:
1878- .
. (,
, , ) . , . . :

745

-. : 1879-
, ,
-. : . 1885-
. . :
, . :
. : 1890- . . :
1892- ,
,
13 . : 1893- . 26-
: . . . .
1895- :
189496- , .
. :
. :
. 1903- 12- (

1903), :
. . ,
-. :
1851- , . ,
:
.

746

: .

. - IV .
: (1866) 57 , :
. ... (1876) , ,
. . , , , , : .
(1876), (1878), (1894) :
. .
,
:
(1894, 3) . -
,

:
- ,
(, ,
), : . . ,
: ,
: . -
, , , : . . :
. . -
:
. , , 1929: .,
., 1992:

. ., , . 3, , 1927: ., , ,
1929: ., , ,
1954: ., , - , ., 2000:

[ 1394, . ( ) 1470], , , , : :
. . 1418 :
. . ,

: . - ( ...)

1449- ( . , 1, . . ,
1955, 622631):
1420- . . .
() , : 1430-
,
1431-
:
:
1451-
:
. .
(, ) :
,
: , : , . :
. . . :
1434- . ,
143943- .
:
, . - : , , -


: . .
. , (): , . -
,
: 1447- :
. . , , ,
(1436) .
: ,
:
. - :
: . - , : XV .
:
, :
. . -
:
. . :
. ,
,
:

, : . .
, :
. - :
-

747

:

: . - : ,
, :
. , . . , ., 1965:
. , . . , -, 1898: .,
, , 1914,
214221: ., , . 4, ., 1970,
473480:

, , ,
:
, ,
, (. 3.1317,
. 1.911, . 3.2122, . 1.3234):
, ( ) ,
( 2.14) :
. . : ,
,
, :
- , . (, , , ) : . ,
:
( 1.16, .
50.9, 12): ., .
(. 3.11,
. 1.4, . 3.3, 13.24, 19.4):

748


. , ,
(. 28.19):
. , . ,
.
, ... (. 3.5):
-

-. ... (. 3.11, . . 1.8,
. 3.16):
. ... ,
( 11.16):


. :
- , , ,
... ( 2.38): ,
,
: - . ,

. (. 6.12): - (
):
. 2 . . , . - : VI
, , . :
, .
. ,
,
, , :

, , , (.

6.34): .
( . 10.12),

( . 3.2021):
. 3

:
,
:
- . .
. . . . . .
. . . .
,
(- ,

). .
. - :
- :
.
:
,
, :
.
:
, ., :
:
.

: - :
:
,
- .
:
- (. 30, 24,
25, 28) : XIIIXV . , 80, 120 , .
, -

, -
,
: : , - . ,
:
, :

: -
IIIII
, . IVV
,
VI -:
.
. , : , .
, : , , :
: VVI .
, :
, ,
, ,
:

, :

, , .,

( ) :
, ,
:
,

749

:
, : , ,
- :
, ,
:
... (. 3.10, . 3.9)
:
XII-,
12.6, 12- :


. - ., , -, 1900: ., ,
, 1967, 78, 135142: ,
, , 1972, 23,
211231: ., , , 1988: .,
, ., 1991:
.,
, , 1, 1992: .,
., , .,
1993: .,
, , 1995:
C o n y b e a r e Fr. C., Rituale Armenorum, Oxf., 1905;
S c h i l l e r G., Iconography of Christian Art, v. 1, L.,
1971; C h e v a l i e r J., C h e e r b r a n t A., Dictionnaire des Symboles, P., 1982; R e n o u x Ch., Initation
Chr tienne, Rituels arm niens du Bat m, P., 1996.

, , (< .
v
,
),
( ):

-: - ,
.
. ...

,
:
: , ,

750

, , , , :
, : , , : , , ( 30.2230):
, (, ) .
(
. . 22.6, 6.6):

(. 14.3, .
12.3), ,
( 1.12, . 14.3):
,
, .
. ,
(. . - ):
,

, , ( ) , :
. , ,
:

,
- ( )
:
., , - :
. -

, ,
( ,
1993, 593):
. -
: ( , 1983, 1112,
42), .
.:
: , : ,
:
, ,
...:
. .
, ( .,
, 1993, 168):
, .
,
, , .
- , , ...
- :
. .
. ,
, , . . : 57 .

: . ,
. (, ): ,
: ,
.
, ,
: , -

.
,
- , - , . , , , : , ,
, , . ,
() . .: : . :

XX . . .
: XXI . 2001- . 22-:

- .
, ,
: - : ,
, , , , ( 40 , )
(, ,
, ):
, ,

: , :
-
:
:
XII-,
12.6, 37- :
. , , 1890: , -, 1905, 5456:
, , ,
, 1991: (. ), . , 1996: (. .), .
, 2001:

751

, ,

,
: . - :
: -
1219- (
, 1862):

:

: : . , ,
,
: .
,

(XIII .) --


- ( , ):
:
. : - ,

: . .
: : 195560-:
. ., , , 1959, 3: ., . -

752

, ., 1986: ..,
. XIII . , , XIV, 1950.

, , (55,5x70,5 ,
28 ):
120002-, :
, , : (
),
, ,
:
. ,
1915-:
.
, .


:
(.
7729): . .- 17 , 1 :
. .
, , , .
:
:
,
: , , ,
,
:
, : ,
, : . .
, :
XII-,
12.7, 12- :

. ., , . 1, , 1951: .,
-, ,
9, 1969: ., , ., 1957, . 2930; D e r N e r s e s s i a n S., Lart Arm nien, P., 1977, p. 208220;
E s b r o e c k Va n M., R pertoire de lHom laire de
Mu (Mat nadaran 7729), Revue des tudes arm niennes, t. XVIII/12, 1984, p. 237280.

. , .
, , . , . ,
, 4 : , 312- , :
(
): XI , XII .: .
. (XI .) ,
, , , : .
XIXII . , 3 :
,
1125- : XII . : XIV .
,

. . . -:
1439- : 1517 : 1555-
.
- , , :
1597- , 1609- : 1663- . -
(XIV . ) . ,
, -
. :
XVII . : 1791- . , -

48.


:
1888- : 1915- . . . .
:
300 . .
(XI
XII .), . ,

, : .
. . . -
(1134,
, ): .,

,
:
. . . - ., .
: V .
(
. ):
. . . -
XI . XII .
127181-,

, , : . . . - , ,
, : 12051915-
-:

753

. ., - , ., 1953: ., , ., 1989:
T h i e r r y J.M., Le couvent des Saint-Ap tres de Mus,
, 1976, 12.

. ,
. , , ,
,
-, : IV
.
. (,
. ) : ( )
:
. . . .
:
. .
--
, , , , ( )
: . . . -
:
, . , . . . ., ,
, :
VII . ,
602- . : VII
. . . . . . 398
,
:

754

. :
, . . . ., . :
XI .
, ,
. . . - : , 1058- - .
, . :

. . . .:
XIII .
()
: XIIIXIV .

: XIVXV .
:
: 1441- . . . -

. :
1463-
. . : : 1481- :
1493-
. . . -
,
, 12 :
1529-
. . . - : XVI . 1-

, : 1560- . . : 1570- .
, :

XVII ., , . . . . - .
: 1661-
.
, , , : 1709 . . . . :
. :
171630- ( ):
1749- :
1750- . . : 176364-
.
II
:
1784- . , ,
, , :
178788-
,
: . . . - . ,
-. , -- :
1718-
: . , ,
. ,
. , , , . , . : :
, ,
. . . .
:
. ,
, ,
16- :
- ,

,
-
: . 1787
, .
:
,
. :
1827- . . . - , , , , ,
:
1839- . , ,

. :
1840- . , 1850 ,
187576- :
186080 .,
( )
: 1883-
: 1896-
45 :
190002- : XIX .
XX . . . . . ,
, , ,
, , , :
, . , :
: , ( ): ,
, -

755

: . . . . , , ,
( ): . . . . - :
. , , ,
,
:

,
:
1750 ,
1916-, . . , ( ):
. . . . :
. :
. . .
- (1505, 1509, 1512,
), (1526,
, 1591, ),
(1613, ),
(1737), (1738) :

. , , ., 1989: , , ., 1971: ., , ., 1864:


., - , .,
1953: . .,
, , , 1, ., 1987: C u n e o P., Architettura
armena dal quarto al diciannovesimo secolo, Roma, 1988.

,
3,5
-, :
VVI ., :

756

,
( ) :
, , : . , :
-. .
, .
-
: . . . - 997- ,
-. ,
1044-:
XII-,
12.7, 3- :
. ., ., ., ,
, 1982, 1112: H a s r a t y a n M., La
tetraconque a niches dangle de Moxrenis, Revue des
tudes arm niennes, t. XXI, 198889.

. ,
, , , ( 2400 ): XXI .: XIVXV .
, ,
: XVI .
, XVII .:

: 1601- ,
.
- :
1839- , : 1887-
,
- ( .
), :
XIX . ...- :
. ., , ., 1902: ., . , ,

22, ., 1912: ., , . 3, ., 1947: C u n e o P.,


Architettura armena dal quarto al diciannovesimo secolo, Roma, 1988; T h i e r r y J. M., Monuments arm niens du Vaspurakan, P., 1989.

, ,
, : :
: ,
1053- (,
. 3593)
..- , , XI . , : , (18221922) .
( ): (. 7736, 42x32,5 , 383 ,
, ):
10 (3- , 7- ), 12 ( ),
(, ,
, , , , , ,
, ,
, ), 4 , 4 : . .-
:
, :
: ,
. ( . . - ):
: , , ,

- .

. .-
( )
, :
. .-

, , , . :
. . ,
, , , , -
:
,
. ,
:
. . : ,
, : (,
,
), . . , . . :
XII-,
12.7, 45- :
. .,
( ), , 10,
1971: . ., , . , .-., 1939; . ., , .-., 1939; ..,
, .,
1979; . ., ,
., 1986.

, :

757

,

(..
1333, 1339 1340, ),
, , , : :
, ,
, , : , :
() : - 1283-
( , . 571),
.
:
1292- .
( . ) (, . 2848),
( ): - , , , :
- ( , ) 1302- ( , , . 6792):
140611- .
, 1406- .
: (12x8,5 , 17 ) . 12 . . ,
,
, , , : - . . XIII
. XIV . 1- : - .

758

. , , :
, . 1283 1287-

: -
1331- (
, ) . , 1307- ( ): . : 17 (130724) -
. ,
:
. (,
1303- ), 1308

( ) : , ,
() (
,
, ),

: -
, 198283-
12 (
), .
. () : . , :

- (
. ) . : - . (1295), , . [, ()
1292- ] :
.
. , :
. .
:
, , . :
. ,
, - :
, , : ,
:
,

, . :
12 , ,
:
.
, :
- , 1333, -1339, -1340: 1339 , - ( ): -

:

-

: - ( ):
XII-,
12.8, 12- :
. .,
, ., 1963:
., XIV , , , 1968,
3: ., .,
, , 1969, 3:
., , . 2, ., 1987: ., , ., 1999: .,
, , .
., 1956, 2:

, ,
: 1991-,
, .
. : -.
,
., . :
:
(, , , )
()
, , : , .
:

(. .
461), 456-: :
:
: . . . :
. . -
:
. , . , ., 1982: ., , . 1, , 1912:

759


(..
604),
574-: : , 551-: 591- ()
. . - , .


: . .
,
. (591611), ( ):
. . -
:

,
, ,
[1578, . () 1632, ,
], 1629-:
:
, 1592- ,
1606- (): 1610- , . : 1613- ,
,
1611-
:
,
, :
1620- , .
, .
, ,
,
: 1623- , 1626- , I-, 1627- .
.

760

, .

-: 1627-
, ,
: 1628-
,
1629- . 13: . . . : ( , , .)
. ., ., , :
. . -
:
. ., , . 2, ,
1914: ., ..., ., 1936: .,
, ., 1992:
-

[1250- ., ( ) 1323,
], , , : , : : . , : 1290-
. .
: .
, :


(, . 177):

( 1307-) . ,
: 1311- . ( 5077
):
. - . : ., ., -, :

. ,
:
, , : . , , , :
... . . 1293-, ,
()
: 10
, , : . ( , ,
, , ): . . . :
. . . , ,
: 200-
, , . :
.
- : . - .
,

, ,
25- 6-, ,
25- 11-,

()


:
. ., . . , :


. .
1307- ( )
: ,
:
,

, :
,
:
.. ,
, :

- . .
1322-, :

,
(, . 108): , : ...

:
, :

761

(1301,
.,
, 1901,
504507): . .
,
( ., , . 3,
227228):

. ., , ,
1971: ., ,

, , 1973, 9, 11:
,

, ,
1974, 910: .,

, . , 2001:
.

, ,
[ 410, .
(
) 490], , , , , , ,
: ,
( 430440), ,
, ,
:
440- ( )
,
:
. . , , :
- ( 480-):
. , . :

,
(,
, )

762

:
.
: IV . 2-
V . . , (387), . : , .,
., . . :
- ,

( ), , .
. , 1400
( XIX . ) . ,

: : . . . , : -
19,
10 . . (4 ),
. (4), . (2), . (2), ., .,
., ., ., ., 20
: . - (
), 3 .
:
, , . .
( ) . . , :
,

. :
:

.
. . , , . , , ,
, :
. . , , , (), , , , ,
(),
(), . , , , . , :
.
. - , :

,
, . . , ,
, : . .
. . :
-

:
. - . .
:

, . -
: ,
, ,
,

: . .
:

. -


.
( - ),
:

. ,
V . . : . - . .
,
: .
, :
-. ,

,
, ,
: . - -
:
, : . .

, . :

- (1796, 1993, . .
2000), .
() :

10 :
,
: .

763



, . ,
, : . -


, . , - (1881) :
.. -
(
, , , ):
- , ,
.
:
:
100 :
. -
() :
, , ,
,
,

:
, , , , . :
.

: . - , . ( 57),
.

. : . -

764

:
XII-,
12.8, 35- :
. , 2- ., ., 1865:
(. . .
, . . ), .,
1991: ( ., .
. . ), ., 1997:
, , 1994: , , 1995 ( . ): , ., 2001:
. , , , 1954: ., , ., 1959: ., ., . 3, ., 1968: ., , ., 1991:
.,
, , 1979,
56: .,
, , 1992,
14: .,
, ., 1991: .,
,
., 2001:

(. . .
), VII , :

: (. , . )
: () : VIII - (
), . .
: 1289 (, . 1531): ( VII . 1- ) . .,
X .
: (X . 2- ) XVIII .:
(
, . ) ,

, , . . -

: (461- . )
(
, ):
IVV . , , , , ,
. .
: 78-
,

,
:


6- ,

, ,
, :
,

: (
)
, :


, ,
:

,
, , :
16-
[ (480- . )],

:

(459484) . ,
,
, ,
.
: 17- (484488) , (480- .
510) , , ,
, , , , .,
. , .
( )
: .
26- , . (
): .
.
( 27 28-
):
. . VII .
1- :
(
)
. . , . ,
: 14-
(
)
(628) (595629) : . .
. . :

-

765


: . -
... ( . ),
:
... ( ,
VII . X . ) ,
, . , , .
, . ,
(IX . 2- , )
( .
IX . 1- ) , :
. :
. 1860-, : 1861 . . : .,
., ., ., .,
., , (1969):

. , ., 1983:
. .,
, ., 1886: .,
, ., 1966: ., , , 1971, 171173: .,
, , 1972, 3:

, (. .
. ), VII 2- , , , ,
-: :
:
.- ,
.
: . -

766

,
:
, .
. :
.- (. , 1930, 3, .),
. . . : , . .
, . , , ( ) : 4 , 4 2
- ,


: , , (, ., . .)
, . :
. .-

, . :
. .,
, ., 1954: ., ,
, 1972, 11: .,
, ., 1915.

, ,
( .) -
: .
V .,
( -

):
VIVII . , :
, (
. ): .
,
:
. . . XIIXIII .

: 117778-
. . . :

III . .
:
1197-
. . ., .
:
1213-
:
. . . .
, , .
XIX . : 1980- . . .
- . :
XIII-,
13.1, 1- :
. ., , ,
1895: ., , , 1967, 3, 4,
5: , . 6, ., 1977: ., , ., 1982:

, , ( ):
XIII . ,
613- ( . , 639-): .
.
, ,
:

. . .

- , :
: . .
- .
. ,
,
,

, ,
: . , :
: ,
, , : ,
. . :
. . - .

. :

: 1251- . . - . : 1261-
1284- 1288-
: 1277- . . - , 1295-
:
. . . , 1964-
-. :
XIII-,
13.1, 2- :
. , , ., 1982: ., , ., 1881:
., , [.] 1, ., 1942: ., , , 1966, 1:
.,

767

,
, 1966, 4:
., , .,
1963; S t r z y g o w s k i J.,
Die Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918;
T h i e r r y M. et N., La Cath drale de Mren et sa
d coration, Cahiers Arch ologiques, XXI, 1961;
S c a l e s s e T., La Cattedrale di Mren in Armenia,
XX Corso di cultura sull Arte Ravennate e Byzantina,
Ravenna, 1973; C u n e o P., Architettura armena dal
quarto al diciannovesimo secolo, Roma, 1988.

. , : XVII . , .
:
XIII . 1- , 1278- . . . - : . . . - . :

. (
): XIIIXV
. , : 1580- . . . :
XVII .,
: 163255- ,
: XVII . 2-

.
,
, , 166469- : 1669-,
, ( ): :
.
, (1666) : 1734- . . . . -

768

: 1811-

.
( -): XIX .
. . . . : . . . . XIX .:
1830-
, 1839-
: . ,
. : 1863- . :
. , , 1870- ,
1889- :
1895- - -. 2- : . : . , : 2000-
. . : 2000- 8-

. . . - :

. ,
12- :
: -.

, .
,
, , . XIX . : : : . :
. . . - . -

.
:
1278- , 1280- (,
. 995, 355): 1484- 1491-

(, . 7553,
6293):
. ,
: . . .
- 18-:
XIII-,
13.1, 3- :
. , , ., 1990: , , -, 1870: ., , ., 1890: ., , , 1960, 7: ., .
, ,
1977, 1: ., , , .,
2, ., 1984: .,
, ., 2000:

[. . , . ( ) 534], 526-:
: XIII .
. , .
, . - . : 526- . .
,
( ., , . 1, 1912):
. . -
:
- ,


. 1834- (1846-
), 1836- : 1870-
-. .: 1917-

49.

, 1918-
: 1929-

, , -. . : .
, 1950-: . , 6- :
1867- , 1879- -. - : 14
: 5 2 3 :
, . . :
, : . , , , . : , , , , , :
-. - . , , . , ,
. :
. , . , . , . .: : . , .
, . .
-. - :
1985- :
1991- -. - : 1998-
-. . :
XIII-,
13.1, 45- :
. ., ..., . 1, , 1857:

769

,
(VI . VII .
), , ,

(VI . ) :
.
, . , 398
, : (. ) (.
) . .,
. , 20 ,
: 604-
,
: : ,
, . ,

. .:

770

, ,
, , , , ,
: , .
,
:
. -
. 30-:
:
, . . . -
.
... , . , ...:
. ., , . 1, ,
1912, 598: (. . . ), , 1993: , ,
1994: ., , .,
1997:

,
(.. 13.6.1705, , . ), 1691-:
:
,
:
.
: . - .
.
: , ,
(1694), , , , , ,
, : . -
1693- . : . .

:
( .
. ) : 1697-

. :
, . -
, , XVIII .
, ,
-
: , , :
. 1695- : . .

:
. . .
1699- -.
:
. . -
:
. ., , . 3,
., 1786: , ,
-, 1873: ., ,
. 2, , 1914:

771


[1661, . (
-)
28.10.1722, . ], , , , : (
) : .
() , . : . -
,
(, . 3628):
, , ,
: . -
.
:
, ,

(. ) :
. -
... : 1679- , , . (
-, ), ( ) : : XVII . XVIII .
:
, , , :
VI , ,
: . . 1710- .
,
( 1720-):

(, ): ,
. , , . :

772

(, ): .
. ,
( ): . . .
, :
. . , XVII . . : ( 90 )
. (. 3263, 4426) (. 537, 647) : . - , , . . : . ,
( ,
), , ,
, : : . .
. , . , . . .
.
:


:
. , ., 1951: , .,
1983:
. ., , ,
1910: .,
, ., 1911: .,
, , 1938, 1, 2, 4:
., , ., 1957: ., XVIIXVIII , ., 1974: , , .,
1968.

, ( , ), , ,
, , : .
, :

-

, ( ): ,
:
.
:
: ,
, ,
. . ,

. : . , IV .
.
. , :

-
, .:

, : - 1069- : ,
- XXI . :
1707- .
: 1787- -
, ,
: 1812- .
: 1843- -

,
,
, : X .
.
:
, ., : -
. ,
. , . ,
: , . . : -
, - , .
:
. , :
,

(X .)


: 1858-
, 1867-
- ,
: 1884- : 1896- -
, 12
: 1901-
( ) -:
- . : - ., 2 ,
,

773

: .
:

. ., .
, . 1, ., 1912: ., - , . 1, ., 1940: T h i e r r y J.M.,
Monuments arm niens du Vaspurakan, P., 1989.

, , ,
, , , , , ( . 2.8): ,
, , , ,
( . 2.18):
,
( .
2.1823, 4.23): ,
. :
( . 2.3):
(13.18)
(666) () ,
( , ,
) (54
68) : .
, , , ... (. 13.5): -
42
(. 13.5),
:
,
- :
,

: -

774

.
, (. 11.4243),
. : . , ( . 2.4): , , . , , ,
:

,
, . .
, :

(. 235/236),
(. 311/312), ,
, (XIIXIII
.) ,
: .
-,
: (VI .) (X .) , - (
) 666: , .
, , ( .
2.3) , , :
. , , . : .
,
: . : -

, ,
, ,
,
:
,
, . , .

:
- ( ) .
666
,
(1000, 1030, 1033 .): -
,
. : . , 1022-

, ,

:
, 1030- ,
, ,
1037-


- :
1033- ( ) 29- , XI .
,
, -
(, 1963,
49): XIII . (
, 1860, 58):
. ,
, , 1783, 100: , , ., 1832, 318:
, , .
3, ., 1836, 34, 35: -

, .
, ., 1877, 435:
, . . , ., 1930, 143:
, , . 6,
., 1853: , .
, , 1741, 609613: ,
( . .
), ., 1995, 134149:
., , . 2, ., 1811, 885:
., ,
., 1895, 332: .,
, ., 1929, 149159: .,
, , 1929, 703704: .,
,
1, ., 1957, 1920: ., , . 1, ., 1959, 144151:

,
,
,
,
: . (428431) :
- . ( ) , : , -
: .
: ,
(), .:
. ,
:
. .
, . :
:

775


,
, ,
,
: ,

, : ,
, :
: ,
,
:
:
: : , . : .
,
, :
, ,
:
, ,

:

, ,
: ,
:
,
: -

776

:
,
, :
- . :

. . , . , : ,
:
. ,
: 1895-
1910-
:
, , ,

:

, : 431-

:

, 435- :
, . , :
.
:
, : . : .

( 489-
. ) : 499- -

. . :
. . . : . .
. ,
: . . : XIII .
25 150 :
- : . , .
:
XVI .

. , , :

(),
1898- :
( )
, :
175 . ( ): , (
): .
: 1984- .
. ,

:
. ,

(
) .
: . 506- 554- (
): -
VII . :
- .

, .
:
. , , , 1717: ,
, , 1729: ..., ,
1914: , , 1994: ., , -, 1899:
., , .1, , 1912:
.., , , 1964; ..,
, . 4, ., 1994; L o o f s F., Nestoriana, Halle,
1905; B e t h u m e - B a k e r J.F., Nestorius and His
Teaching, with Special Reference to the Newly Recovered Apology of Nestorius, Camb., 1908; F l o r o v s k y G.V., Byzantine Fathers of the VVIII [centuries], 1933; G r i l l m e i e r A., Christ in Christian Tradition, v. 1,2, 1975.
.

, : V .,
. ,
. .
: -, ,
, . : , , . ..., :
- . . , : -
, V .: ,
. ,
:
: .
, , , :
- ,
, -

777


, .
. ,
: , , , .
. :

. :
- . ., .
-: .
. , :
: . ,
: . , :

. :
. .
(VX .) -,
, .
, :

, , , : .
: . :
- .
(VI .), (XIII .), (XIVXV
.), (XVIIXVIII .)
: . - .
,
():
-

778

. -: , , ,
.
:
, , , -: - , , : , :
:

, :
. :
-
. :
.
- , , , : ,
: ,
, - ,
.
:
- :
. , :
(XIXVII .)
XIII .: , . . -

: .
, -, :
. : .
, .
:
. , . ,
:

. ,
. : .
. .
: .
, ,
, ,

-: . ,
. : . ,
.

: , . ,
, .
: . . : , , :
, . :
. , , ., 1840: ,
, ., 1991: .,
, ,
1984, 6, 10: , , , . . , ., 2000:

,
( 329373, ), 353-,
: :

: .

:
: 351-, -
. -. ,


,
- : . -
, 13
: 356- . - (
): 359-,
-
, . . . : 364-,
- , .
, , .
-. , : - . -
. - : . .
-. , :
. , . ,
- ,
: , , , ,
, ,
: . . :
: , .
. ,
. - -

779

,
,
, :

, . .
: , :
. . -
.
(- ):
,
, . .
. :
. . -
:
XIII-,
13.2, 12- :

. , , ., 1987: .,
, ., 1851:
,
, ,
. 6, ., 1853: ., ,
. 1, , 1912:

,
[. . , .
( ) 557],
548-: :
. : , .
-
(548552), :


:
VI . -

780


, ,

:
,
. , . . : .
., .
,
(, ) :
: . . ,
: - . -
:
,
, , :
, , ( ), ( ),
( ):

:
. -
554-
( ),
-., -. :
,
,
,
.

, ,
( ): , 554-
,
. .
:
( ) ,
,
584- :

,
(554)
.
,
: 87 , : . -
,

() : :
. .
, :
. . -
:
. , , 1994: - .,
, , 1908: ., , . 1, , 1912:

, , (. .
661), 641-:
:
:
. : . , :

, -

. ,


: . ,
. , , .
, . : 645-
5- , 12
: 648- 6-
. .
. II- () .
. ( ): 652- II
,
: , ,
. ,

: .


,
:
652-, .

, . .,
. , .
:
659- . .

. :
(658) .
, 659- ,
. :
. - .
. (
) (653), :

781

,


, .
: . . . ,
:
. . -
:

. , , ., 1979: , , ., 1982:
., , . 1, , 1912:

, :
(13.2.1770, 13.2.1857, ),
1843-, - : :
: (1804)
. :
1814-
. . ,
(1824)
:
1826-
-.


.
. , , , :
, (1828):
: . . .
, (1828):
. .

782

, . , ., . . :
. : 1840- . . :
- :
.
( , - .
): . -
. ,

- :
. . . , :

:

,
: . , - : . . . , ,
:
. : ,
. , -
, . . :
-

. .
, (, , ) : ,

, :
. . -
:
. ., XIX , . 12, .,
189495: , - , ., 1877: ., , . 3, , 1927: .,
- ,
., 1947:

(
, 1153, 14.7.1198,
. ), , , , . , , , :
, -
:

, ( ., ., ., ): , :
16-
: 1175-
. - :
,
:
. . XII . 2- .
: 1178- ,
()

(1189), . . (1197),

:
, , , , ,
. . . ,
. , , , 30 . , , ,
: . , ( , , , ): . -
(1173)
( ):
. . .
(
, , ): , ,
,
, : . - ( , )
,
:
. ,
, :
, , , , ,
,
:
:
. .

:
:
.
, -

783

-.

.
, , . , . :


. , , ,
,
( .),

:
. - . : -. ,
:
, ,
, , , , , ,
, , ,
,
: .

. , .
:
. . :
. - (
2324 ) - (
, 1847), . . , ,
.
(
., ., ., ., . -

784

):
, , .

:
. - -,
,
, , ,
:
,
: . - (

) , :
, ,
, ,
:
. .
, :
,

:
, . ,
:
-

:
-. -. : ,
:
. - .
(, 1855),


: . .
: .

:

:
. .
,

()
. :
.
. -:
. - -
( . 1749, 1810- . .,
1834- ., 1865- .)
. : . . . . , , , :
., , . . , . : . -,

,
: . : , , . ,
: . .
, , :

50.

, ,
.
, :
. . ,
, , , . : ,
, .
: . .
( ),

, . :
. ., ,
,

. ,
: - ,
() , . ,
: . .
, . .
,
:
( , 1838,
203242)
, . .

. : . .
: . -
( ), (
), (
) ( ) :
,

785




, : - . - (119196) , . - : [ ,
(- ), , , , ..., (.
)] .
. : . - , , ,
.
,
, .
:
XIII-,
13.2, 3- :

. .
,
, 1736: ,
. , ., 1877: , .
, , 6, 1996, 487549:
, ., 1812:
, , 1825: , ., 1865:
. , .
, , . 15,
., 1854: ., , ., 1885:
., , . 1, , 1912: ., , ., 1956: ., ., . 4, ., 1970: .,
, ., 1971: .,
- (XII . ), ., 1979: .,
, ., 1989:
,
, 2, 1992, 302305: .,
, ,
1995: .,

, , 6, 1996, 478481:

786

, (XIII .
, 1284, ), , , : ,
.
:
(1255)
,
: . .
- -:
(1271)
. : 1281- ,
, . .
, 1282-
:
, . ., , :
: . -
:

, ,
[ 1575, . ( )
1625, ], ,
- , :
. -
, 1609- .
. . , . : ,
.
. . :
, ,
(1621) :
:
. -
3 .,
, -: . ,
:
,
:

(1617):

(1187): . - .
...
:
... . : . . :
:
. - ...
100 , .
300 :
: , , , , . , :
. , ., 1985:
. ., , ., 1901:
., , ., 1952: ., , ., 1956: ., , ., 1969: , .
., . 3, 1, ., 1969:

, , ,
[ 1100, (
) 13.8.1173, ], 1166-,
: : , ,
:
,
,


: 16
( ): : 1116-

, 1150- : . , : 112135-
-. :
. .
.
, . :
.
, . ( ), . - -., ., . . : ,
112135- , ,
:
. .

,
., ., .,
.
:
(1164)

: 1141 ,
:
- . :
. . .
, . , , :

,
. : . - ,

787

IIIV .
,

,
: . - . . : , ,

, . . ,
: , : . , :
,
(
),
,
,
, ,
, ,
:
. . , .
: .

: , : ., .,
., ., ., .,
. , , ,

-., . , -. ,
, ,
. , :
. - .
:
- :
, . . -

788

. ,
, 1166- 17-,
-. : ,
, , ,
. ,
. , , : . . ,
, , ,
,
:
. -
-, - : - . -
:
, ,
,
, : -
. : . .
,
, .
: , , . , : .

. , ,
, , , ,
( ), ,
, ., . . : -
, ,
, .

:
1268- - :
. ,
.
:
. . (. 1825),
5- 17 :
: . (): . .
:
. -
, .,
., . :
, , . ,

:
. . . ,
: .
, , :
. -
1121- (. 1643):
(
):
1600 : .
.

: . .,

,
, ,
,
, , ,
: , , , ,
: .
, :
. - . (1145, . 1810), 2096 , , . - : -
.
.
., :
, 1144- () ,
,
: .
. ( ) , ,
:
. ,
,
.
:
, ,
,
, ,

-

789

: . -
, .
: . :
. . , :
. , : ,

:
. - (1151, . 1928, ,
182238) : 1500 . :
. :
, : - . . :
. - . (1152, .
1643) 4000 :

, :
- . :
,

:
, ,
, , , ,
: -

( -

790

,
): -, -, - - .
,
:
. -
:
1616-, ,
, 1661- :
, 1690-, : -
.
( 36 ):
24 ( 24 ) (., , , ): : , , :
. - , , , (
): , . -
:
300 , ,
,
, : . - -. ,
,
:
,
:
.
36 , : ,
, , : . .
-


(1162) . : 62 ,
,
:
() ,
:
. - .

.
, . ,
:
116573- . .
. ,
(.
-, 1865):
. .
: . -
.
, .
. - :
. ,
, , , :
. :
. . : ,
,
: . .
, .

.
.
,
: . .
, . .
6- . 25- , ( )
,
.
. .
,
, :
, , ,
,
:
: . . ,

, : . .
.

. ,
:
. , . . ,

,
(, . 1, 1912, 1417):
. - , , ,
. . XII .
, :

791

. .
. ,
, , ., .,
-. , , , :
-, -, -,
-,
-, - (
6 ),
, , , , , ,
-, -, -,
- : . -

, ,
: , , . . ,
, :
:
. - :
. .
- :
,
. ( .)
: .
, . ,
. . , , , , ,
()
, , -

792

: ,
. , , :
. -

( )

, :
. .

:
, , , , , XII .

: . . .
-. . :
. -

(),
( ) : , XIX . . :
, ,
,
: . -
200 (
)
. . , - .

: -

. ,

, .
. , - ,
: ,
, , ,
() () ,

: . . .
, , ,

:
. . - :
.
:
XIII-,
13.2, 4- :
. , ., 1830: , .,
1838: , , 1865: . , , ., 1968: , ., 1973: , ., 1981: , . , ., 1991: , ., 1991:
. , , ., 1981: ., , ., 1873: ., , . 1, , 1912: ., ., . 4, .,
1970: ., , ., 1964:
.,
, ., 1973: (
.), ., 1977: .,
:
. ..., ., 1978: .,
, ., 1980: , 1973, 12 ( .
800-):

, , , , (XIII . ,

1363,
.
), ,
: 1330- . : ( ) . : 1336- , , . :
,

: 1338 XII . -
: 1341- ,

117 : . . (134851):

. ,
, , ,

: . . . (): :
. ., , . 3,
., 1786: ., , ., 1901:
., , . 2, , 1914:
. XIIIXVIII ., . 2,
. . , ., 1956, 196206: ., , , 1980, 3:
-

, IVV
XXII : -

,
. : .
, ,
:

793


.

: , -

(
, ):
, .,
,
,
, ,
:

. ., ,
, , 1995, 157166:

( < . nizav , ): , ,
: :
. ; v
(, ) ,
,
(), , : .
excommunicatio (), . cherem
():
, : (-
)
:
, :
: .

:
. ()
( )
,
, (. 3.1419):

794


:
, ,
, ,
,
(. 20, ,
, 16.133,
, 7 ): ,

. ( 11.2628,
. 26): - :

, , ,
, ( . 9.3, . 16.22,
. 1.89): . .
.
, IV . , .
, :
: 12 - ( ) :
12
:
- ,
(, ) : .
, , ,
, ,
,
,
:

. ,
(, ,
): -, -, -
: ,
,

, ,
( ),
( ),
( ), ,
( 381-
), , (II .),
(III .) .: , .
:
- ( XIIIXVIII .) (, ,
, .
, ):
,
, ( )
( ) , , , , ( ) , ,
:
(
)
-
. .
.
. (1971,

1973, 1976, 1978, 1988):

. 1. ,
() , . I
, , ,
: 2. , , () . , , , ():
(
. .
. ) ,
:
,
.


,
,
,
:

: ,

, (
., , , 1998,
7):
325,
,
, 20-: 318 (. 14.14) ,
, ( ),
( ), -

795


: . . . :

() ,
: . : ,
,
: ,
: ,
, , , : , ,
: ,
: , , ,
, :
, :
,
,
: ,

. () , ( )
() , ,
, ,
:
. . . .
:
.
( ), ,

796

, :

, : .
( J
v ),
() ,
: . ,
.
:
,
. . .
(. 9.17):
. . . 20 ( -
21 ),

, . , , , : . . - : ,
( ) . :
. . .
,
:

, , . . :
. : . . -
IV . :
. . - 318 :
.

, , 1. . ( ) , . : . ,
, ,

, : .
, , 6
10 , 57 :
- :
-
,
, , (.
26.26, . 14.22, . 22.19,
. 11.2324):
. ., . , -,
, .
, : .
:
. : .
: , . , .
, .
: . -

You might also like