ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8

Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:1

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Utjecaj energetskih postrojenja na okoli proizlazi uslijed:
emisije tetnih sastojaka putem dimnih plinova
isputanja tetnih sastojaka putem otpadnih voda
stvaranja otpada (kruti i tekui)

A) EMISIJA TETNIH SASTOJAKA U DIMNIM
PLINOVIMA


1.Ugljini oksidi
2. Sumporni oksidi
3. Duini oksidi
4. estice


1. UGLJINI OKSIDI

Ugljik (II)-oksid (CO)
- Posljedica procesa nepotpuna izgaranja goriva.
- Ovisi o : vrsti goriva, pripremi goriva za izgaranje,
nainu izgaranja (vrsti loita), podeenosti
ureaja za izgaranje.
- Ovisno o vrsti goriva, nainu izgaranja i kapacitetu
loita, dozvoljena emisija CO (mg/m
3
) u izlaznim
dimnim plinovima ograniena je zakonskom regulativom.




ZATITA OKOLIA U ENERGETSKIM
POSTROJENJIMA
ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:2
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ugljik (IV)-oksid (CO
2
)
- Neizbjeni produkt izgaranja fosilnih goriva.
- Ne spada u klasine uzronike oneienja okolia.
- Uzronik efekta staklenika (globalna zatopljenja).
- Protokolom svjetske konferencije u Kyotu uvedeno je
ogranienje emisije CO
2
iz umjetnih izvora na razini
pojedinih drava.

2. SUMPORNI OKSIDI

Vie od 90 % S iz goriva emitira se u obliku SO
2
.
Dio SO
2
se u atmosferi, pod utjecajem raznih kemijskih i
fotokemijskih reakcija, transformira u sulfate (SO
4
).
Preostali udjel S iz goriva emitira se u obliku SO
3
koji se u
kontaktu s H
2
0 transformira u sulfate (SO
4
).

Dozvoljena koncentracija tetnih sastojaka u atmosferi
propisana ja zakonskom regulativom temeljem saznanja o
njihovoj tetnosti.
Za SO
2
vai:
Stroga granina vrijednost - dugotrajna (SGVZd)
60 g/m
3

Stroga granina vrijednost - kratkotrajna (SGVZk)
150 g/m
3

Tolerantna gornja vrijednost - dugotrajna (GVZd)
110 g/m
3

Tolerantna gornja vrijednost - kratkotrajna (GVZk)
300 g/m
3
Ovisno o vrsti goriva, nainu izgaranja i kapacitetu
loita, dozvoljena emisija SO
2
(mg/m
3
) u izlaznim
dimnim plinovima ograniena je zakonskom regulativom.

ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:3
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ODSUMPORIVANJE DIMNIH PLINOVA


1. Mokri proces
2. Suhi proces
3. Proces s alkalnim skrubiranjem

Mokri proces odsumporivanja

Temelji se apsorpciji SO
2
s vodenom suspenzijom vapna

Sustav se sastoji od kolona (tornjeva) za protustrujno
ovlaivanje dimnih plinova te od ureaja za regeneraciju i
recirkulaciju vodene suspenzije apsorbirajuih kemikalija.

Prednosti:
-dobra uinkovitost odvajanja SO
2
,
-dodatno odvajanje lebdeih estica.

Nedostaci:
- taloenje kamenca i sklonost zaepljivanju,
- znaajan pad tlaka dimnih plinova ( utroak energije),
- znaajni investicijski i pogonski trokovi.







ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:4
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



Tehnoloka shema mokra procesa odsumporivanja dimnih plinova



Legenda:
1-otpraivanje, 2-pranje plinova u apsorberu, 3-oksidacija
Ca-sulfita, 4-zgunjavanje, 5-filtriranje, 6-suenje,
7-oplemenjivanje gipsa, 8-proiavanje vode, 9-spremanje
vapnenake suspenzije ili vapnena mlijeka



ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:5
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Suhi proces odsumporivanja

U principu je slian mokrome procesu.

Vodena suspenzija Ca0 ili MgO raspruje se (atomizira)
pomou centrifugalnih rasprivaa.

Prednosti:
- jednostavniji,
- manji pogonski i investicijski trokovi.

Nedostaci:
- manja uinkovitost odvajanja SO
2
(cca 70%)

Proces s alkalnim skrubiranjem

Kao sredstvo za apsorbiranje SO
2
koristi se vodena otopina
natrijeve luine (NaOH), natrij-sulfita (NaSO
3
) i amonijaka
(NH
3
).
Najee se koristi tzv. rekuperativni proces
"Wallman-Lord".
Kemijske reakcije:
-u apsorberu:
SO2+ Na
2
SO
3
+ H
2
0 2NaHSO
3

-u isparivau/kristalizatoru:
2NaHSO
3
Na
2
SO
3
+ SO
2
+H
2
O
-u kondenzatoru:
odvajanje H
2
O od SO
2

-prema Claus-ovom procesu se uz dodavanje suporovodika
(H
2
S) iz SO
2
proizvodi elementarni sumpor (S):
SO
2
+ H
2
S 3S + 2H
2
O

ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:6
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Prednosti:
- nema problema od stvaranja taloga i epljenja strujnih
prolaza.


Teholoka shema Wellman-Lord-ova postupka odsumporivanja





Legenda:
1- izmjenjiva topline, 2-ventilator, 3-apsorber, 4-spremnik luine,
4a-spremnik otopine Na-sulfita, 5-ispariva/kristaliator,
6-kompresor, 7-kondenzator, 8-centrifuga, 9-agitator, 10-kompresor
za SO
2
, 11-ispariva Na-sulfita

ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:7
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. DUINI OKSIDI

Duini oksidi (NO
x
) u dimnim plinovima pojavjuju se kao:
duik (II)-oksid (NO)
duik (IV)-oksid) (NO
2
)

NO nastaje izgaranjem fosilnih goriva, a koliina zavisi o:
- pretiku zraka za izgaranje,
- sadraju N u gorivu,
- temperaturi plamena tijekom izgaranja.

NO u atmosferi vrlo brzo oksidira u NO
2
pod djelovanjem
fotokemijskih efekata i sunevih zraka uz prisutnost raznih
organskih spojeva u zraku.

NO
2
je tetan za zdravlje (dine organe).
Jedan je od uzronika nastajanja kiselih kia.

Granine koncentracije NO
2
u okolnome zraku:
dozvoljena gornja vrijednost - dugotrajna (GVZd)
- 80 g/m
3

dozvoljena gornja vrijednost - kratkotrajna (GVZk)
- 300 /m3

Dozvoljena emisija NO
x
iz energetskih objekata (loita) ovisi o
vrsti goriva i kapacitetu loita, a propisana je zakonskom
regulativom o dozvoljenim emisijama u okolinu.




ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:8
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

NAINI SMANJENJA EMISIJE NO
X


1. promjena vrste goriva
2. promjena procesa izgaranja
3. obrada dimnih plinova.

Promjena vrste goriva

Utjecaj vrste goriva na emisiju NO
x
proizlazi iz:
- sadraja N,
- temperature izgaranja,
- naina izgaranja,
- toplinskoga optereenja loita.

Openito je u praksi promjena vrste goriva vrlo ograniena i
naee se ne moe provoditi za smanjenje emisije NO
x
.



Promjena procesa izgaranja

Smanjenje pretika zraka za izgaranje
Promjena naina dovoenja zraka za izgaranje
Ostali utjecajni faktori







ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:9
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Smanjenje pretika zraka za izgaranje
Smanjenje pretika zraka za izgaranje openito djeluje na
smanjene emisije NO
x
iz loita.

Promjena naina dovoenja zraka za izgaranje
Ovaj se pristup temelji na stupnjevanom izgaranju u cilju
smanjenja vrnih temperatura plamena i to:
- stupnjevanim dovoenjem zraka,
- stupnjevanim dovoenjem goriva,
- recirkulacijom dimnih plinova.


Princip rada plamenika sa stupnjevanim dovoenjem zraka







ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:10
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Plamenik sa stupnjevanim dovoenjem goriva
i recirkulacijom dimnih plinova


Legenda:
1- ulaz dimnoga plina, 2-recirkulacija, 3-ulaz zraka, 4-ulaz
sekundarnog goriva, 5-ulaz primarnog goriva, 6-ulaz pare

Ostali utjecajni faktori
Utjecaji NO
x
CO, estice
Smanjenje pretika zraka
Povienje temperature u loitu
Snienje optereenja loita
Kombinirano izgaranje
Stupnjevano dovoenje zraka
Stupnjevano dovoenje goriva
Recirkulacija dimnih plinova
Ubrizgavanje pare
Dodavanje katalizatora igaranja
smanjuje
poveava
smanjuje
smanjuje
smanjuje
smanjuje
smanjuje
smanjuje
poveava
poveava
smanjuje
poveava
poveava
poveava
poveava
poveava
smanjuje
smanjuje


ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:11
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



Obrada dimnih plinova

Obrada dimnih plinova radi smanjenja emisije NO
x
najee se
kombinira s odsumporivanjem radi odstranjivanja SO
2
.

Najee se koristi selektivna katalitika redukcija NO
x
s
dodavanjem amonijaka (NH
3
), pri emu se zbivaju sljedee
osnove reakcije:

4NH
3
+ 4NO + O
2

katalizator
4N
2
+ 6H
2
O

4NH
3
+ 2NO
2
+ O
2

katalizator
3N
2
+ 6H
2
O


















ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:12
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


4. NEIZGORENE ESTICE

Na koliinu, veliinu i sastav neizgorenih estica utjeu:
vrsta goriva,
konstrukcija loita,
pogonski uvjeti,
uinkovitost ureaja za odstranjivanje (filtera).

Sastojci neizgorenih estica ugljena:
- ugljik (koks, aa),
- pepeo (spojevi silicija, aluminija, eljeza),
- mogui tragovi klora i ive.

Sastojci neizgorenih estica loivih ulja:
- ugljik (koks, aa),
- pepo (spojevi silicija, aluminija, natrija),
- metali (vanadij, eljezo, bakar, nikalj,)


Ureaji za odvajanje neizgorenih ( lebdeih) estica:
1. mehaniki odvajai,
2. skruberi,
3. vlaknasti (vraasti) filtri,
4. elektrostatski filtri.






ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:13
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Mehaniki odvajai - cikloni


Legenda:
1-ulaz, 2-kuite ciklona, 1-konusni sabirni, 2-ciklonski element,
3-izlaz, 4-komusni sabirnik 3-pregradna ploa

Skruberi


Legenda:
1- ulaz plina, 2- mlaznice za vodu, 3,4,5-dijelovi difuzora,6-kuite
ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:14
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Vlaknasti (vreasti) filter



Vreasti filter s ureajem za otresanje




ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:15
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------




Elektrostatski filter


Legenda:
1- kuite, 2-sabirne elektrode, 3-elektrode za pranjenje, 4,5-ureaj
za otresanje, 6-ulazna mrea, 7-sabirnik pepela, 8-izolator.

Princip djelovanja:
- visokonaponsko istosmjerno elektrino polje,
- (+) sabirne elektrode, (-) elektrode za pranjenje,
- ionizacija estica pod djelovanjem viskonaponskoga
istosmjernog elektrina polja (negativni naboj),
- uinkovitost do 99% (99,5%).

Uinkovitost odvajanja
proporcionalna je s povrinom sakupljanja i brzinom odvajanja


ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:16
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------




Brzina odvajanja:


(m/s)

p - dielektrina konstanta (1,5 - 2,4)
E (V) - napon elektrinoga polja
s (m) - razmak izmeu elektroda
(kg/ms) - dinamika viskoznost plina
d (m) srednji promjer estica

Ovisnost elektrine otpornosti plina o temperaturi






d
s
E
p 10 . 95 , 2
v
2
12






= == =

ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:17
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



Ovisnost brzine taloenja estica o elektrinoj otpornosti



Brzina odvajanja estica, odnosno uinkovitost elektrostatskih
filtra pada s porastom njihove elektrine otpornosti iznad
vrijednosti 10
8
m, a elektrina otpornost pepela ugljena naglo
raste sa smanjenjem sadraja volatila i sumpora u ugljenu.

Iz toga proizlaze naini poveanja uinkovitosti elektrostatskih
filtra:
- ugradnjom u podruju temperatura dimnih plinova izmeu
350 do 400
0
C (ispred zagrijaa zraka ili vode);
- ovlaivanje plinova prije ulaza u filter.
ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:18
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


IZGARANJE U FLUIDIZIRANOM SLOJU

Izgaranje u fluidiziranome sloju karakterizirano je
hidrodinamskim uvjetima pri kojim masa rastresita materijala
u loitu (gorivo, pepeo, sorbentne kemikalije) poprimaju
osnovna svojstva fluidnoga ponaanja.

Vrste izgaranja u loitima ovisno o brzini prostrujavanja


Legenda:
1 - izgaranje u stabilnome sloju
2 - izgaranje u mjehurastom fluidiziranome sloju
3 - izgaranje u tlanom fluidiziranome sloju
4 - izgaranje u cirkulirajuem fluidiziranome sloju
5 - izgaranje u letu
p pad tlaka kroz sloj goriva
w brzina zraka kroz popreni presjek sloja goriva

ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:19
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



Ovisno o glavnim hidrodinamskim uvjetima (brzina strujanja,
tlak) koji vladaju pri izgaranju, razlikuju se sljedei tipovi
loita s izgaranjem u fluidiziranome sloju:
Loite s mjehurastim fluidiziranim slojem
Loite s cirkulirajuim fluidiziranim slojem
Loite s fluidiziranim slojem i unutarnjom cirkulacijom
Loite s viestupnjevim fluidiziranim slojem
Loite s tlanim fluidiziranim slojem.


Ekoloke prednosti izgaranja u fluidiziranom sloju

- Znatno manja emisija sumpornih oksida. Sorbentni materijal,
odnosno vapnenac (CaCO
3
) ili dolomit (MgO), intenzivno se
mijea sa sumpornim spojevima u fluidiziranom sloju, pri
emu nastaje inertni materijal koji se iz loita odvaja
zajedno s pepelom;

- Izgaranje se zbiva pri relativno niskim temperaturama (850 do
950
0
C) zbog ega nastaju manje koliine duinih oksida;

- Due vrijeme zadravanja u loitu uz intenzivno mijeanje sa
zrakom, pa se uz ekoloki povoljne uvjete mogu spaljivati
razna ostatna (otpadna) goriva manje kvalitete.





ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:20
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Loite s mjehurastim fluidiziranim slojem




Legenda:
1- izlaz pare,
2- parni bubanj
3- vodeni bubanj
4- ekranske cijevi
5- fluidiziran sloj
6- sapnice za zrak
7- ulaz zraka



Loite s cirkulirajuim fluidiziranim slojem

Legenda:
1-ulaz goriva, 2-ulaz sorbentna materijala, 3-skladite goriva, 4-mlin za
gorivo, 5-loite, 6-ciklon, 7-konvekcijske ogrjevne povrine, 8-turbina,
9-elektrostatski filter, 10-izmjenjiva topline, 11-ventilator za dimne plinove
ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:21
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------




Loite s fluidiziranim slojem i unutarnjom cirkulacijom







Legenda:
1-silos sorbentna materijala, 2- silos goriva, 3-dozator sorbentna
materijala,4-dozator goriva, 5-isparivake cijevi u loitu, 6-fluidizirani sloj,
7-tekue gorivo za potplau, 8-distributor goriva, 9-ventilator, 10-sabirnik
estica, 11-reirkulacija gorivih estica, 12-odvaja pepela, 13-sabirnik
pepela, 14-dimne isparivake cijevi, 15-kontrolna ploa, 16-ventilator zraka




ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:22
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------






Loite s viestupanjskim fluidiziranim slojem



Legenda:
1- dodavanje goriva, 2-dodavanje sorbentna materijala, 3-mlin za gorivo,
4-dozator goriva, 5-ventilator primarna zraka, 6-gornji fluidizirani sloj,
7-donji fluidizirani sloj, 8-ventilator, 9-odvaja estica, 10-spremnik
odvojenih estica



ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:23
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Loite s tlanim fluidiziranim slojem



















Utjecajni pogonski parametri na emisiju iz loita
s izgranjem u fluidiziranom sloju
omjer kalcija (sorbentni materijal) i sumpora iz goriva
visina sloja
brzina fluidizacije
veliina estice i vrsta sorbentna materijala
temperatura u fluidiziranome sloju
tlak u fluidiziranome sloju


parni turbo-generator
zrak
gorivo i
vapnenac
pepeo
plinski turbo-generator
izlazni
plin
p=10-20 bar
t=850-900
0
C
r
e
k
u
p
e
r
a
c
i
j
a


t
o
p
l
i
n
e

ciklon
ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:24
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Utjecaj omjera Ca/S i vrste sorbentna materijala


Legenda:
A-vapnenac u mjehurastom fluidiziranom sloju pod atmosferskim tlakom,
B-dolomit u tlanom fluidiziranome sloju


Utjecaj veliine estice sorbentna materijala




ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:25
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Utjecaj tlaka i temperature u fluidiziranome sloju (Ca/S=2)

dfdd


Legenda:
A-dolomit, atmosferski tlak, B-vapnenac, atmsferski tlak,
C-dolomit, visoki tlak, D-vapnenac, visoki tlak

Utjecajaaaaa
ddddddd
cccc
cdccc






ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:26
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Utjecaj temperature na emisiju NO
x
i SO
x
iz fluidizirana sloja

U




Optimalna radna temperatura u fluidiziranome sloju obzirom na
emisiju SO
2
i NOx je 850 do 950
0
C.










ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:27
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


B) ISPUTANJE TETNIH SASTOJAKA IZ ENERGETSKIH
POSTROJENJA PUTEM OTPADNIH VODA





ENERGETSKI SUSTAVI Poglavlje: 8
Prof. dr. sc. Z. Prelec, dipl. ing. List:28
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
C) OTPAD IZ ENERGETSKIH POSTROJENJA

Glavne koliine otpada u energetskim postrojenjima nastaje iz:
pripreme i skladitenja goriva
- muljni talog
- zauljeni talog
obrade pepela i dimnih plinova
- ljaka
- pepeo
- gips
iz procesa ienja i odravanja
- materijal od ienja ogrjevnih povrina s relativno velikim
sadrajem tekih metala (vanadij, natrij, nikalj, iva, arsen)
- otpadni izolacijski materijal (azbest)
- otpadna ulja od podmazivanja, transformatorska ulja i dr.

Osnovna shema zbrinjvanja otpada iz energetskih postrojenja




Primjer:
Tipina elektrana na ugljen, snage 500 MW
e
, s procesom obrade
dimnih plinova, godinje stvara oko:100.000 t pepela, 25.000 t
ljake, 140.000 t ostataka od proiavanja dimnih plinova (gipsa).
OTPAD
OBRADA
ODLAGANJE
KORITENJE KAO
SEKUNDARNE
SIROVINE
SEKUNDARNI
OTPAD