T.C.

NDE NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
MAKNE MHENDSL ANABLM DALI






BR MENTO FABRKASINDAK SOUTMA
KULESNN OPTMZASYONU

MUSTAFA HASAN YEN

Austos 2011
N

D
E

V
E
R
S

T
E
S

K
S
E
K


L

S
A
N
S

T
E
Z

M
.
H
.
Y
E

N
,
2
0
1
1

F
E
N

B

M
L
E
R

E
N
S
T

T.C.
NDE NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
MAKNE MHENDSL ANABLM DALI





BR MENTO FABRKASINDAK SOUTMA
KULESNN OPTMZASYONU

MUSTAFA HASAN YEN

Yksek Lisans Tezi




Danman
Prof. Dr. Mustafa BAYRAK

Austos 2011
iii

ZET

BR MENTO FABRKASINDAK SOUTMA KULESNN
OPTMZASYONU

YEN, Mustafa Hasan
Nide niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Makine Mhendislii Anabilim Dal

Danman: Prof. Dr. Mustafa BAYRAK

Temmuz 2011, 47 Sayfa


imento fabrikalarnda soutma kuleleri yaygn olarak kullanlan bir s deitirici
sistemdir. Soutma kulelerinin amac hem atk gazn scakln istenilen deerlere
indirmek hem de atk gazda bulunan tozun plverize su vastasyla belirli bir oranda
ktrlmesini salamaktr. Kule iine verilen su miktar, sistemin doru ve etkin
almas bakmndan nemli bir parametredir. Bu almada kule iine gelen scak
havann scaklk ve hzn ve kuleye giren pompa suyunun scakln lerek kuleye su
giriini salayan gruplar otomatik olarak kontrol eden bir program yazlmtr. Bu
ekilde scaklk ve debi parametrelerinin ikisini de hesaba katarak istenilen kule k
hava set scaklna drlrken herhangi bir arzaya sebebiyet vermeden kule
kontrol salanmaktadr.

Anahtar szckler: Soutma kulesi, plverize,scaklk,debi
iv

SUMMARY

COOLING TOWER OPTIMIZATION IN A CEMENT FACTORY

YEN, Mustafa Hasan

Nigde University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Mechanical Engineering

Supervisor : Professor Dr. Mustafa BAYRAK
May 2011,47 pages

Cooling towers are used commonly as a heat exchange system in cement factories. The
main purpose of cooling towers is cool down the hot waste gases and separate dust from
the gas relatively with the help of pulverized water. The amount of water is very critical
parameter for the efficiency of the cooling tower. In this project a computer program is
written that controls the water inlet groups by measuring the hot gas temperature and
velocity and inlet water temperature. By adding the temperature and flow parameter
cooling tower output air temperature can be controlled without causing any failure.

Keywords: Cooling tower, temperature, flow, pulverized water.



v

NSZ
Bu alma imento fabrikalarnda sklkla kullanlan soutma kulelerinde gerekli olan
su miktarnn otomatik olarak ayarlanmasn salamak amacyla yaplmtr. Mevcut
sistemlerde genellikle scakla bal olarak kontrol yaplmakla birlikte, deien dner
frn koullarna bal olarak scakln artp gaz debisinin azalmas durumunda sistem
scakln drmek iin gerekenden fazla su vermektedir. Kuleye giren gaz toz ihtiva
eder. Verilecek fazla su buharlaamayacandan tr sv ekilde kule altnda biriken
toz ile birleerek amurlama sorununu yaratr. Soutma kulelerinde kule altnda biriken
toz sisteme geri kazandrlr. Bu amurlama ise geri dn sistemlerini tkar,
ekipmanlar zorlar, eitli arzalara sebep olur. Bu arzalarn nne geebilmek,
sistemdeki parametre kontrollerinin daha salkl yaplabilmesi iin Microsoft Excell
tabanl bir program yazlmtr. Bu program eitli otomasyon programlarna
dntrlp imento endstrisinde kullanlabilir. Program sayesinde soutma kuleleri
insandan bamsz, arzaya sebep vermeyen ve verimli kullanlabilen bir s deitirici
olacaktr. Bata imento sektr olmak zere ayn tip soutma kule kontrollerinde
kullanlarak fayda salanmasn dilerim.











vi

TEEKKR
Ders aldm ve bilgilerimin artmasna vesile olan ok deerli retim grevlilerine, tez
yazm boyunca verdii desteklerden tr danman hocam sayn Prof.Dr. Mustafa
Bayraka ve Do.Dr. Yksel Kaplana, fen bilimleri enstits alanlarna sonsuz
teekkrlerimi sunarm. Konu stnde beni aratrma yapmaya sevk eden Sn. Doan
zkula ve akademik almalarmda beni yreklendiren Sn. Levent ncele
kranlarm sunarm. Ayrca yksek lisans yapmam konusunda beni tevik eden ve
eitim retim hayatmda beni hep destekleyen ok kymetli anne ve babam Fatma ve
Yldrm YENe mteekkirim. Gerek ders aamasnda gerek tez aamasnda yksek
lisans renimim boyunca benden ilgisini esirgemeyen eim Hilal YENe
teekkrlerimi sunarm. Bu almam biricik olum Yldrm Efe YENe ithaf
ediyorum.














vii

NDEKLER
ZET............................................................................................................................... iii
SUMMARY..................................................................................................................... iv
NSZ............................................................................................................................. v
TEEKKR..................................................................................................................... vi
NDEKLER DZN.................................................................................................. vii
TABLOLAR DZN..................................................................................................... viii
EKLLER DZN ......................................................................................................... ix
FOTORAF DZN ........................................................................................................ x
KISALTMA VE SMGELER ......................................................................................... xi
BLM I GR .............................................................................................................. 1
BLM II TEORK ESASLAR...................................................................................... 5
BLM III MODELLEME VE HESAPLAMALAR................................................... 14
BLM IV SONULAR.............................................................................................. 23
BLM V SONULARIN RDELENMES VE NERLER.28
KAYNAKLAR............................................................................................................... 33
EKLER............................................................................................................................ 35

viii


TABLOLAR DZN

Tablo 3.1 Dz Saysna Gre Gruplarnn Devreye Alnma Tablosu22

ix

EKLLER DZN
ekil 2.1 imSa imento Nide fabrikas soutma kulesi gaz ak emas......9
ekil 2.2 imSA imento Nide fabrikas soutma kulesi nozzle dalm durumu...11
ekil 3.1 imSA imento Nide fabrikasna ait soutma kulesi tesisat ve kontrol
ekipmanlar ......21
ekil 4.1 Hava giri hz ile dz says arasndaki orant. ............................................... 23
ekil 4.2 Hava giri scakl ile dz says arasndaki orant ........................................ 24
ekil 4.3 Kule gaz k scaklk set deeri ile dz says arasndaki orant................... 25
ekil 4.4 Su giri scakl ile Dz Says Arasndaki Orant. ........................................ 26















x

FOTORAF DZN

Fotoraf 2.1 Soutma kuleleri......6
Fotoraf 2.2 imSA imento Nide fabrikas soutma kulesi genel grnm..8
Fotoraf 2.3 imSA imento Nide fabrikas soutma kulesi nozzle dalm sistemi...12
Fotoraf 3.1 Kule giri kesitinde gazn hzn ve scakln len multimetre...15
Fotoraf 3.2 Soutma kulesinin programa aktarlacak nemli parametreleri.19
















xi

KISALTMA VE SMGELER
V
i
: Gazn hacimsel debisi
: Gazn kule giri hz
A: Gazn kule giri kesit alan

Q: Gazn souma esnasnda verdii anlk s

m
g
: Gazn ktlesel debisi
(h -h )
g
2 1
: Kule girii ve k arasndaki gazn entalpi fark
Q
su,1
i
: Suyun giri scaklndan 100
o
Cye gelmesi iin gerekli olan anlk s
ms
i
: Suyun ktlesel debisi
(h -h )
su
2 1
: Suyun giri scakl ile 100
o
C scaklktaki entalpi farklar
Q
su,2
i
: Suyun 100
o
Cde sv fazdan gaz faza gemesi iin gerekli olan anlk s
m
b
i
: Buharn ktlesel debisi
g
: Gazn zktlesi
Q
b
i
: Buharn 100
o
Cden k set scaklna gelmesi iin gerekli olan anlk s
(h -h )
g
2 1
: Gazn kule k set scakl ile 100
o
C scaklktaki entalpi farklar

1

BLM I
GR
1.1 Ama ve Kapsam
Bu almada imento fabrikalarnda yaygn olarak frndan elektro filtreye iletilen scak
gazn artlandrlma ileminde kullanlan soutma kulelerine verilen soutma suyunun
doru bir ekilde verilmesini salamak amacyla otomatik kontroll bir program
yazlmtr. almann yapld soutma kulesi imSA Nide imento fabrikasnda
kullanlan soutma kulesidir. eitli frn artlarnda deiiklik gsteren kule giri gaz
scakl, soutmada kullanlan suyun scakl, kuleye giren gazn hzna bal olarak
incelemeler ve lmler yaplm olup, istenilen k gaz scaklk set deerine gre en
uygun su miktar otomatik olarak hesaplanmtr. Bu hesaplamalar sonrasnda kule
stnde suyun giriini salayan gruplar otomatik olarak ynlendirilerek bir otomatik
kontrol program oluturulmutur.
Endstriyel tesislerde scak gazn soutulmas, sistem suyunun stlmas, tozun
azaltlmas ve ardndaki sistem ncesinde akkann sl ynden artlandrlmasnda
ska kullanlan bir s deitiricidir. Soutucu akkann gaz veya sv olmasna gre
slak ve kuru; akkanlarn ak ynlerine gre paralel, kart ve apraz; akkana
hareketin cebri olarak verilip verilmemesine gre ise doal ve zorlanm akl soutma
kule sistemleri mevcuttur [1]. Soutma kuleleri ile ilgili literatrde birok alma
bulunmaktadr.
Fisenko tarafndan yaplan almada kart akl soutma kulelerinin iki boyutlu s
geii modellemesi bu modellemenin matematiksel alm incelenmitir. Bu sl
verimlilii etkileyen en nemli parametrenin kuleye giren su kotundaki kulenin kesit
alan olduu ortaya konulmutur [2].
Qi ve Liu soutma kulelerinin performans hesaplarn scak gazn giri scakl ve kule
kndaki suyun scaklna dayanarak incelemilerdir [3].
Smrekar ve arkadalar doal akl soutma kulelerin performanslarn su ak
dalmlarnn ayarlanarak kule performansn iyiletirmeye ynelik almalarda
bulunmulardr[4].
2

Williamson ve arkadalar tarafndan doal akl slak soutma kulelerinde iki boyutlu
ve iki fazl olarak s ve ktle transferi incelemeleri yaplmtr [5].
Waked ve arkadalar kule giriine deiik pozisyonlarda koyduklar ak kran
paralarla kule iine giren gazn hzlarnn kule performansna olan etkilerini
incelemileridir [6].
Qureshi ve Zubair, kart akl soutma kulelerinde termodinamiin birinci ve ikinci
yasalarn kullanarak termodinamik bir inceleme yapmlardr. Kayplar ekserji analizi
yaparak hesaplamlardr. Buna bal olarak kule performansn hesaplamaya
almlardr [7].
Muangnoi ve arkadalar ise hava scakl ve nem yzdesinin soutma kule
performansna etkisini termodinamiin ikinci kuralndaki ekserji analizine gre
aratrmlardr. Suyun artlar sabit iken farkl kuru termometre, slak termometre
scaklklarndaki havann kuleye girmesine gre ekserji analizi yapmlardr [8].
Gao ve arkadalar, doal ve kart akl slak soutma kulelerindeki kule
performansn geen havann hz, sirklasyon suyunun miktar ve scakl
parametrelerini deitirerek incelemiler ve performans incelemilerdir [9].
Hosoz ve arkadalar kule performansn etkileyen parametrelerden hava hz,
sirklasyon su miktar ve sirklasyon su scaklna ek olarak buharlaan suyun kuru
termometre scakl ve bal nemine gre de incelemelerini yapmlardr [10].
Rao ve Patel ABC (artifical bee colony) algoritmasn kullanarak zorlanm kart akl
slak soutma kulelerinin performansn suyun buharlama oran, suyun ve gazn ak
hzlar parametrelerine bal olarak incelemitirler [11].
Xiaoni ve arkadalar soutma kulelerinin kinetik modelleme ile s ve ktle transfer
modellemeleri ile plverizasyon ve bunun kule zerindeki etkileri hakknda incelemeler
yapm, soutma kulelerinin endstri kullanmlar ve teorik hesaplamalar ile ilgili
deneyler yapm, arsndaki korelsyonlar irdelemilerdir [12].
Williamson ve arkadalar iki boyutlu iki fazl s ve ktle transferini doal akl slak
soutma kuleleri artlarnda incelemiler ve kule merkezi ile kule cidar arasndaki
kuleyi terk eden gazn scaklklar aralarndaki fark ortaya koymulardr [13].
3

Sylemez cebri ve kart akl slak soutma kulelerinin optimum performans
noktalarn bulmak iin nmerik yaklam metodu ile almalarda bulunmutur [14].
Wang ve Li kart akl slak soutma kulelerinin performansn incelemi, incelemeleri
sonunda ekserji etkinliinin %25 altnda kaldn, buharlamadan kaynaklanan su
kaybnn, ekserji etkinliinin, ekserji giri ve kayplarnn termal verimi etkileyen ok
hassas parametreler olduunu ortaya koymutur [15].
Hajidavalloo ve arkadalar kart akl ve slak soutma kulelerinde evre havann
slak termometre scaklnn deiimine gre performanslarn incelemiler, slak
termometre scaklnn art ile buharlamann arttn ortaya koymulardr [16].
Tm bu almalara ramen imento sektrnde kullanlan soutma kulelerini detayl
incelemi bir alma literatrde bulunamamtr. imento fabrikalarnda kullanlan
soutma kulelerinin gazn soutulmas yannda gaz iindeki tozu da ktrme amac
olduundan dolay kuleler genellikle paralel akl ve slak kulelerdir. Literatr
incelemelerinde kule performanslar incelenmi ve termal performans artrc yntemler
bulunmaya allm olsa da imento endstrisinde soutma kulelerinin kontrol,
deien dner frn artlarna gre ekilen scak gazn scakl ve debisi dorultusunda
en doru miktardaki suyun kule iine verilmesi ynnde bir almaya
rastlanlmamtr.
Bu alma ile imento endstrisinde alan soutma kulelerinin deien dner frn
artlarna gre uygun miktarda su ak ve minimum arza ihtimali ile almasn
salayacak bir program yaplmtr. Soutma kuleleri, imento fabrikalarnda dner
frndan gelen scak gaz ve toz karmnn dier nitelerde kurutma iin kullanm
olmamas halinde, scak havann scaklnn elektro filtreye gitmeden nce
dengelenmesi ve tozun scak havadan ayrtrlmas iin kullanlan sistemlerdir.
Sistemdeki gazn scakl plverize su verilerek istenilen deere indirilir. Plverize
suyun ayn zamanda scak hava iindeki tozu da kertme etkisi olduu iin soutma
kuleleri bir filtre grevi de grr. Sistemdeki tozun bir blm, suyun kertme etkisi
ile ktrldkten sonra ise kule altndaki toplama bunkeri ve helezonlar vastas ile
sisteme geri kazandrlr. Bu noktada ise verilen su miktarnn nemi devreye
girmektedir. Verilen su kritik miktardan fazla olursa tozla karan su, balk kvamnda
bir madde oluturur ki bu olaya amurlama denir. Bu amur ise geri kazanm iin
kurulan helezonlar tkar, helezon motorlar ve redktrlerine art yk getirerek mekanik
4

ve elektriksel arzalar aarak sistemin devreden kmasn salar ki bu istenmeyen
durumdur. Soutma kulelerinin alma prensipleri, eitleri ve eitli uygulamalardaki
hesaplamalaryla ilgili yaynlanm birok makale ve almann olmasna ramen,
imento sektrndeki kulelerin alma prensipleri ve gereken kritik miktar su
hesaplanmas ile ilgili almalara rastlanamamtr. Bu balamda ileride bahsedilecek
olan soutma kulelerinin proses kontrolnn imento fabrikalarnda kritik neme haiz
olmas, olas hatalarda on binlerce liralk retim kayplarna, yine yanl iletme
koullar olursa binlerce liralk bakm, iilik ve malzeme kayplarna yol aabilecei
dikkate alnarak bu alma yaplmtr. Sistem basit hesaplar ve kurulumu kolay olduu
iin hem maliyet bakmndan ucuz, parametrelerin rahatlkla deitirilebilmesi veya
programa kolaylkla eklentiler yaplabilmesi bakmndan ilevseldir.















5

BLM II
TEORK ESASLAR
2.1 Soutma Kuleleri ve eitleri
Su soutma kulesi; tesisten snarak gelen scak suyun bir ksmn buharlatrp
atmosfere atarak soutan, gerekli scakla ulam kalan ksmn ise tesise kullanlmak
zere geri gnderen bir s deitirici sistemdir. Su soutma kuleleri genellikle klima
sistemleri, elektrik retim sistemleri, retim prosesleri vb. yerlerde soutulmu su elde
etmek amacyla kullanlrlar. Her ne kadar genelde suyun buharlamas esnasndan
sistemin soumasn salamaya dayal sistemler olsalar da baz proseslerde gazn su
yolu ile soutulmas maksad ile de kullanlrlar. Soutma kuleleri kullanlan s transfer
yntemlerine gre;
a.Islak soutma kuleleri
b.Kuru soutma kuleleri
olarak iki gruba ayrlrlar. Islak soutma kulelerinde genellikle su kullanlr. Bu kule
tiplerinde su buharlaarak sistemden su ile gelen snn suyun buharlamas yolu ile
atmosfere atlmas prensibi ile alr. Kuru soutma kuleleri ise evre havasndan,
alma akkannn ayrlarak yzeyden s tanm yoluyla atk sy atmosfere atar.
Soutma kuleleri akn salanmas durumuna gre de ikiye ayrlr.
a.Doal akl soutma kuleleri,
b.Zorlanm (Cebri) akl soutma kuleleri
Doal akl soutma kulelerinde kule yaps, ak ynnde daralr. Debi
deimeyeceinden ve kesit alan azaldndan dolay akkan kule iindeki hareketini
hibir cebri ak yaratacak ekipman olmadan srdrr. Bu tr soutma kuleleri
genellikle enerji reten santrallerde grlr. Zorlanm akl sistemlerde ise ak
kullanlan fanlar vastas ile srdrlr. Bu tip kuleler ya baka bir sisteme bal olduu
iin ya da akkann akmasn mmkn klacak bir tasarm yaplamad durumlarda
kullanlr. Soutma kuleleri soutucu maddenin akn ynne bal olarak da e
ayrlr.

6

a.Kart akl soutma kuleleri
b.apraz akl soutma kuleleri
c.Paralel akl soutma kuleleri
Kart akl soutma kulelerinde iki akkan birbirine zt istikamette hareket ederken,
apraz akl kulelerde iki akkan birbiri ile 90
o
a yapacak ekilde akar. rnein
soutulacak akkan aa ynde hareket ederken hava, suya dik bir biimde sisteme
verilir. Paralel akl kulelerde ise soutucu akkan ile soutulan akkann ynleri
ayndr.

Fotoraf 2.1 Soutma kuleleri

2.2 Soutma Kulelerinin imento Fabrikalarnda levi
imento tesislerinde scak gaz, klinkerin pimemi hali olan farinin tlmesine
yardmc olmas adna neminin azaltlmas maksad ile farin deirmeninin prosesinde
kullanlr. Bunun haricinde siklonlar ksmnda dner frnn prosesini kolaylatrmak
adna tersiyer ak prensibi ile farinin aa inmesi srasnda scak gazn ters ynde
hareketinden tr bir kullanm sz konusudur. Kullanlan bu scak gaz dner frnda
malzeme piirme maksad ile frna verilen kmrn yanmas ile oluan scak gazdr.
Farin deirmeninin tt malzemenin neminin azaltlmas ve siklonlarda
malzemenin piirilmesi yine bu scak gaz tarafndan salandktan sonra tozlu gaz
7

atmosfere atlmadan nce elektrofiltreden geirilerek iindeki tozdan %99,9
mertebesinde arndrlr. Farin deirmeninin almad yani scak gaza daha az ihtiya
duyulduu zamanlarda da dner frndan kan gaz siklonlardan getikten sonra
elektrofiltreye ynlendirilir ve ayn tozsuzlatrma prosesi gerekleir. Ancak
elektrofiltreye scak gaz girmeden nce artlandrlmas gerekmektedir. Bu artlandrma
ihtiyac hem elektrofiltreye giren gazn daha rahat iyonize olmas asndan hem de
yksek scakln elektrofiltre iindeki plakalarn zarar grmesini engellemek
zaruretinden kaynaklanr. Takriben 350
o
C scaklkta soutma kulesine giren scak ve
toz ihtiva eden gaz, 130
o
C scaklk mertebelerine kadar indirilir ve iindeki bir ksm
toz da plverize suyun etkisi ile kule tabanna ktrlr. Bu proses sonucu
elektrofiltrenin yk %30 mertebelerinde azaltlm olur. Tabana biriken toz, helezonlar
vastas ile farin deirmeni prosesine geri kazandrlr. Kule iine verilen su miktar,
hem elektro filtre ncesi scak havann artlandrlmas bakmndan hem de kule
tabanna ken tozun amurlamamas bakmndan son derece nemlidir. Su miktarnn
az olmas elektro filtreye giden gazn yeterince soumamasndan tr, filtrenin
verimini azaltr, dar atlan toz miktarn artrr. Eer scaklk drlemez ise elektro
filtrenin zarar grmemesi iin klinker retim prosesi durdurulur. Miktarn gereinden
fazla olmas durumunda ise su, tamamyla buharlaamayacandan dolay kule
dibindeki toz ile birleerek amurlar. Geri dn sistemindeki helezonlarda korozyon,
motor termik amalar, zorlanmalar, yatak ve ask yatak zorlanmalar-krlmalar gibi
eitli arzalara sebebiyet verir. Bu nedenle kuleye verilen su miktar ok kritik bir
neme haizdir.



8


Fotoraf 2.2 imSA imento Nide fabrikas soutma kulesi genel grnm
9


ekil 2.1 imSA imento Nide fabrikas soutma kulesi gaz ak emas
ekil 2.1de grld gibi motorlu klepeler ile nitelerin scak gaz ihtiyacna gre gaz
ak ynlendirilir. Farin deirmeni enerjinin pahal olduu 17:00 22:00 saatleri
arasnda durua alndndan tr n stc ve deirmene giden scak gaz hatt
kesilerek scak gazn siklonlara giden blmnn haricindeki miktarn tamam soutma
kulesine ynlendirilir. Yine farin deirmeni alrken dner frnn deiken
artlarndan tr scak gazn fazla geldii durumlarda da klepeler oranl alp
kapatlarak kuleye scak gaz ynlendirilmesi yaplr. Elektrofiltreye gazn gitmesinden
nce kuleye gazn verilmesi iyonizasyonu kolaylatrr. Ancak gazn kuleye uramadan
10

sistem iinden geerek elektrofiltreye gittii durumlarda da hammaddenin iindeki
ortalama % 8 nem scak gazn iyonizasyonun gereklemesine yeterli gelmektedir.
Soutma kulelerinde imento endstrisinde su kullanlr. Gazn ak elektro filtre fan
emii sayesinde gerekleir. Soutucu su soutulacak gaz ile ayn ynde hareket eder.
Bundan dolay imento endstrisinde kullanlan soutma kuleleri, slak, zorlanm akl
ve paralel akl soutma kuleleridir. Su, kule iine girmeden nce plverizasyonu
salayan memelerden geerler. Suyun yeterince plverize olmas hem yksek basn
hem de memelerin yaps ile salanr. Bu ekilde hem temas yzeyi artrlm olur hem
de suyun buharlamadan kule altna sv fazda inme riski azaltlr. Bu plverizasyonu
salayan zel dzler kullanlr. Dzlerin yaplarna gre su ya yksek basnlarda bu
dzlerden geirilir, ya da su hava karm dzlere verilir. Basnl hava, basnl su
elde etmekten daha pahal bir yntem olduundan dolay bu k ok da fizibl deildir.
Ayrca iki farkl akkann basnlarn oransal olarak ayarlamak nispeten daha zordur.
Kule iine verilecek su kule stnden belirli gruplar dhilinde verilir. Dzlerin
yerleimi 360
o
ada olabildiince eit alara blnm olarak ve gelen scak gazn
durumuna gre sra ile kademeli ekilde artacak ekilde yaplmtr. Bu tasarm suyun
en etkin ve stabil bir ekilde kuleye verilmesini salamaktadr.


11



ekil 2.2 imSA imento Nide fabrikas soutma kulesi nozzle dalm durumu
Kule stndeki bu ayarlama, pnmatik vanalar sayesinde scak gazn durumuna gre
otomatik olarak alr ve kapanrlar. Kuleye giren s miktar arttka suyun giriini
salayan ilgili grubun nndeki pnmatik vana otomatik olarak alr ve kule iine su
ak balatlm olur. Toplamda alt vana, alt farkl grubu idare eder. Normal artlarda
ncelikle dz says dk olan gruplar devreye girer ancak scaklk ve debi artlarna
gre dz says yksek olan gruplar da devreye girebilmektedirler. Bu ekilde en uygun
alma artlar oluturulurken, doal kaynaklarn kullanm da bilinli bir ekilde
yaplm olur.

12


Fotoraf 2.3 imSA imento Nide fabrikas soutma kulesi nozzle dalm sistemi
Soutma kulelerinde en kritik olay, kule iine verilecek suyun doru bir ekilde
hesaplanlmas ve bu su aknn otomatik olarak kontrol edilmesidir. Sistem suyunun
fazla olmas durumunda imento endstrisinde amurlama olarak tabir edilen farin
tozunun su ile slanarak amur haline gelmesi olay yaanr. Sistem kapal bir sistem
olduundan, scak gaz iindeki bir miktar tozun kulede bastrldndan ve bu tozun geri
dn sistemleri ile sisteme aktarlmasndan tr amurlama problemi prosesi
olumsuz ynde etkileyen sorunlardan birisidir. Bu sorun kulede korozyona, geri dn
sistemlerindeki motor, redktr, helezon, ask yatak ve rulmanlarna son derece zarar
veren, tamiri hem iilik hem de malzeme ynnden pahal arzalara sebep veren bir
arza eididir. Byle bir sorun ortaya ktnda soutma kulesi devre d kald ve
scak gazn bu ekilde elektro filtreye verilememesinden dolay genellikle farin
deirmeni devreye alnarak, scak gaz bu niteye doru ynlendirilir. Bu durum
tamamyla durumu kurtarmaya ynelik bir almadr. Eer farin silolarnda oluan
farini depolayacak yer bulunmaz veya sorun silodaki bu bo yerin dolmasndan daha
uzun srer ise dner frn retimi durdurulmak zorunda kalnr. Dner frnn
kapasitesine bal olarak bu olay iletmeye saatlik onlarca milyarlk zarar amas
anlamna gelir. Yine bakmclkta olan temel bir kavram vardr ki o da bir arza, dier
baka arzalar da tetikler. Hem prosesin durmas hem de arza tamir maliyetleri
bakmndan kuleye verilen suyun doru miktarda ve doru yntemle verilmesi sistemin
srdrlebilirlii asndan hayati nem tamaktadr. Sistem suyunun az verilmesi de
13

elektro filtrenin zarar grmesine, performansnn dmesine ve evreye verilen toz
miktarnn artmasna sebep olur. Su kule ierisine tam plverize olmu ekliyle
girmedii durumlarda ise suyun buharlamas gleecei iin kule altna sv fazda
inmesi sz konusu olmaktadr. Bu da biraz nce bahsedilen sorunlar beraberinde
getirmektedir. Bundan mtevellit soutma kulelerinde planl koruyucu bakmlar
eksiksiz ve tam anlamyla yaplmaldr. Dzlerin tkankl, basn kontrolleri, sistem
hatlar ve pompalar dzenli olarak kontrol edilmeli, herhangi bir arzaya sebep
vermeden izleme yolu ile takip edilerek zellikle gn ierisinde farin deirmeni devrede
iken yani kule zerine scak gaz ak ynlendirilmemi durumda bu kontroller, gerekli
deiim ve bakmlar icra edilmelidir. Soutma kuleleri her ne kadar birok farkl
endstride kullanlsa ve bir ok farkl bakm yntemleri olsa da genellikle prosesin
durumuna gre optimize edilmi periyot ve ilerle iletmeye zel bakm takvimleri
oluturulmutur.
ncelenen kule imSA imento Nide Fabrikasndaki soutma kulesidir. Hesaplamalar
yaplmadan nce kule iinde deiik frn artlarndaki gazn scaklk ve hz, zde
dzelerden sisteme verilen sularn debilerinin lmleri yaplm ve kayt altna
alnmtr. Bu kaytlar sonrasnda termodinamik kurallar erevesinde hesaplamalar
Microsoft Excell tabannda yaplm ve dner frnn deiik artlarna bal olarak
deien gaz scaklk ve debisine, soutma suyunun giri scaklna gre kule k set
scakl parametresine bal olarak kuleye giren su miktar ve giren gruplar otomatik
olarak ayarlanmtr.








14

BLM III
MODELLEME VE HESAPLAMALAR
3.1 Hesaplamalar
Soutma kulelerine girecek suyun hesaplanmasna balamadan nce kule iine hangi
maddenin ne artlarda kule iine girdiini bilmek ok nemlidir. Yine ayn ekilde kule
knda istenilen deerleri bilmek kulenin yapmas gereken s deiiminin bykl
hakknda bilgi verecektir. Kulenin amac herhangi bir i retmek deildir. Yine ayn
ekilde kule iine bir i verilmemektedir. Termodinamiin 1. Kanunu kullanlarak
Q-W=m.(h -h )
2 1

(3.1)
forml yazlabilir. Bu formlde i ile ilgili W terimi sfr olacaktr. Q terimi gazn
vermesi gereken snn karl, h
1
gazn kuleye girerkenki entalpi deerini, h
2
gazn
kule kndaki entalpi deerini gstermektedir. m deeri ise scak gazn arldr.
Hesaplamalara balamadan nce baz mhendislik kabulleri yaplacaktr. Bu kabuller
sonuta ok byk lde fark yaratmamakla birlikte hesaplama ykn byk lde
azaltacaktr. Soutma kulelerinde gazn scakl ideal artlarda sadece su girii
sayesinde drlr. Ancak pratikte soutma kuleleri boru ve duvarlarnn metal
yaplarnda oluan deliklerden dar kaan scak havann da gaz soumasna etkisi
vardr. Bu etki gz ard edilecektir. Yine ele alnan kule gvdesinde s yaltm
yaplmtr. Bu izolasyon %100 bir izolasyon salamaz. Ancak hesaplama kolayl
asndan gvdeden iletim ve tanm ile salanacak s kayplar hesaba alnmayacaktr.
Kuleye gelen scak havann iindeki gaz karmnn byk ounluu hava olduundan
NOx ve SOx gazlarnn ksmi fonksiyonlar irdelenmeyecektir. Bununla birlikte
yaplacak hesap Termodinamiin 0. Kanunundan faydalanarak yaplacaktr. Yani
birbiriyle etkileen iki maddenin scaklklar eitlenene dein maddeler arasnda bir s
transferinin olaca temel alnarak hesaplar yaplacaktr. Bir dier kabul ise ortamn
deniz seviyesinde oluudur. Rakmsal deiiklikler bu projede nemsenmeyecek kadar
dk olduundan dikkate alnmamtr. Bu kabuller sonrasnda istenilen k artlarna
bakmak gerekirse, k set scaklnn 130
o
C mertebesinde olduu istenmektedir.
Buradan kartlacak sonu ise udur. Kule iine verilen su ncelikle bulunduu
scaklktan 100
o
C scaklna kadar snacak, sonra ayn scaklkta buhar fazna geecek
ve en son 130
o
C kzgn buhar oluncaya kadar snacaktr. Bu srelerin tamam scak
15

gazn scaklnn drlmesini salayacaktr. Bununla birlikte sistemde su buharnn
oluu scak gaz iindeki tozun elektro filtre iinde iyonize olmasn kolaylatracak
olup, elektro filtre verimliliine nemli katk salayacaktr.
Deien frn artlar, frn iinden emilen scak gazn scakln ve yine proses
artlarna gre deitirilen gaz debisi soutma kulesinin yk parametresini
deitirecektir. Mevsimlere gre soutma suyunun scakl da deimektedir. Bu
deiimler gerekli lm aletleri ile anlk olarak okunup programda ilgili yerlere girilir.
Yine programa k set deerinin girilmesi de gerekmektedir. Bu drt parametre
lmsel ve kurulum olarak programa girildikten sonra program kendi iindeki
formlasyonlar kullanarak gerekli termodinamik formlleri yardm ile kuleye
verilecek su miktarnn hesabn yapacaktr. Program altrlmadan nce yine lmsel
olarak bulunan zde dzelerden her birinin sisteme verdii su miktar ve kuleye giri
yapan gazn getii borunun kesit alan da set deer olarak sisteme tantlmaldr.


Fotoraf 3.1 Kule giri kesitinde gazn hzn ve scakln lebilen multimetre




16

Hesaplama sistematii ksaca u ekildedir. lkin programa daha nce set deeri olan
girilmi scak gaz giri borusu kesit alan ile kule giriine konulacak bir hzlerin
okuyup sisteme gnderdii hz deerleri arplarak kule iine giren gazn anlk hacimsel
debisi hesaplanlmtr.
V=.A
i

(3.2)
Anlk hacimsel debisi hesaplanlan gazn giri scaklna gre deien zktlesi ile
arplmas ile kuleye giren scak gaz anlk ktlesel debisi hesaplanm olur. Bu noktada
daha ncesinden bahsedilen kabullerden birisi yaplm olacaktr. Giren gazn ierisinde
her ne kadar toz, NO
x
, SO
x,
gibi gazlar vardysa da bunlar ihmal edilecek ve giren scak
gaz, scak hava olarak hesaba dhil edilecektir. Termodinamik tablolarda bulunan
havaya ait zellikler programa set olarak tantlmtr. Gaz giriinde llen scaklk
programa girildiinde o scaklk deerine ait havann zktlesi hesaplama yapmnda
kullanlacaktr.
m = . V
g g

i i
(3.3)
llen giri scakl havann zktlesinin belirlenmesinde faydalanlaca gibi o
scaklktaki scak havann entalpi deerinin de yine programa daha nce girilen deerler
dorultusunda hesaplamada kullanlacaktr. Bu ekilde giren havann sistem iine anlk
olarak ne kadar bir s miktarn soktuu bilgisi hesaplanabilecektir. Yine daha nceden
set edilen k scaklk deerine gre ktaki scak gazn entalpi deeri belirlenmi
olur. Bu iki entalpi arasndaki fark ile anlk ktlesel debinin arplmas ile kule iine
giren anlk s hesaplanlm olur.
Q=m .(h -h )
g g
2 1
i

(3.4)
Bu anlk snn bertaraf edilmesi ise sisteme verilecek su ile gerekletirilecektir. Yine
yaptmz kabullerden biri olan sistemin izole olmas bu anda nem kazanacaktr. Kule
iindeki baz deforme olmu yerlerden veya olas aklklardan scakln dar kamas
ve snn bir ksmnn direk atmosfere verilmesi mmkndr ancak bu kabul ile snn
tamamnn sv fazdaki suyun kzgn buhar haline gelinceye kadar sadece su tarafndan
alnmasn kabul etmek hem hesaplamay ok fazla etkilememekte hem de ok
kolaylatrmaktadr. Su, bu sy kullanrken ncelikle mevcut bulunduu scaklndan
17

100
o
C oluncaya kadar snacaktr. Hesaplamann bu ksmnda yine bir kabul devreye
girmektedir. Su deniz kenarnda 100
o
C mertebesinde kaynar. Kule deniz seviyesinde
olmasa da kacak sonu ok fazla etkilenmeyecektir. rnek olarak giren suyun 20
o
C
olduu dnlrse;
Q =m (h -h ) s
su
su,2 2 1
i i

(3.5)
lemi gerekleecektir. Bu reaksiyon endotermik bir reaksiyon olup scak gazn kule
iine soktuu s ile gerekleecektir. Sisteme havann zellikleri tantld gibi suyun
da zellikleri tantld iin giren suyun scaklna bal olarak program giren suyun
entalpi deerini ve 100
o
Cdeki entalpi deerini otomatik olarak hesaba katacaktr.
kinci aamada sv fazda bulunan 100
o
C scaklndaki su buhar fazna geecek ve
scak gazn ssnn byk ksmnn alnaca aama gerekleecektir. Suyun buharlama
srasnda ald enerji 2257 kJ/kgdr. Bu aamay gz nne alrsak;
Q =m 2257 s
su,2
i i

(3.6)
Durumu ortaya kacaktr. Scak gazn scaklnn en ok drlmesine yarayan ilem
bu ilem olup, kule iine giren btn snn %85 mertebesinde alnd reaksiyondur.
Sonrasnda da 100
o
C scaklndaki su buhar scak gazn k set deerine kadar tekrar
snacak ve 130
o
C mertebesinde elektro filtre emii ile birlikte filtreye geecektir. Bu
aama da u ekilde gsterilebilir.
Q =m (h -h ) b
b
2 1 b
i i

(3.7)
m =m s b
i i
(3.8)
Btn bu aamalarda entalpi farklar sistemde tanml olan hava ve sularn entalpilerinin
scaklklarna gre deiimi ile otomatik olarak alnr ve hesaplanlr. Sistem kapal ve
izole olduundan dolay scak havann vermesi gereken s ile suyun alaca snn
eitliinden suyun miktar hesaplanacaktr. Zaten kuledeki en kritik olgu verilen suyun
doru bir miktar ve ekilde kule iine verilmesidir.

18

m .(h -h ) =m . (h -h ) +2257+(h -h ) g s
g su g
2 1 2 1 2 1


i i
(3.9)
Eitliin sol ksm scak gazn vermesi gereken sy temsil etmektedir. Kule giriinde
llen gaz scakl ve gazn hz vastas ile gazn ktlesel debisi ve giri entalpisi
sisteme veri olarak atanmtr. Eitliin sa tarafndaki entalpi farklar teker teker
program iinde hesaplanarak sisteme girdi salanmtr. Bu eitlikte bilinmeyen tek
parametre suyun anlk olarak ktlesel debisidir. Bu debi hesaplandktan sonra daha
nceden programa girilen set deerlerinden biri olan zde dzlerin bir tanesinin anlk
ktlesel debiye blnerek ka adet dzn devreye girmesi gerektii hesaplanacaktr. Bu
hesaplama sonrasnda ise hangi dz grubu devreye girmeli bilgisi aktatrl vanalar
sayesinde sisteme yant olarak gnderilecek ve sistem kontrol altnda tutulacaktr.
19


Fotoraf 3.2 Soutma kulesinin programa aktarlacak nemli parametreleri

3.2 Hesaplama rnei
imSA Nide imento fabrikasnn soutma kulesi ele alnsn. Deve boynundaki
(kuleye scak havann giri yapt borunun) kesit alan 3,465 m
2
dir. Termometre
sisteme 300
o
Clik bir scaklk, anemometre ise 17,5 m/slik bir hava hzn programa
bilgi olarak gndersin. Pompa hattndaki bal termometre ise sisteme giden suyun
scakln 15
o
C olarak lm olsun. Giri yapan scak havann scaklna karlk
gelen entalpi ve zktle deerleri daha nceden programa girilmi deerlerden seilerek
20

program parametrelerine ilenecektir. Bu deerler iin program scak havann hacimsel
debisini 60,638 m
3
/s olarak hesaplayacak ve zktle ile entalpi deerlerini sras ile
0,609 kg/m
3
ve 575,59 kJ/kg olarak atayacaktr. zktlesi belirlenen havann ktlesel
debisi, hacimsel debi ile zktlenin arpm olarak 36,91 kg/s olarak hesaplanr.
Programa daha nceden set deeri olarak girilecek olan kule k set deeri de 130
o
C
olarak girilmi olsun. Bu scaklk deerine kar, kule knda istenen havann
entalpisini sistem yine nce girilen deerler dorultusunda 400,98 kJ/kg olarak
hesaplama deeri olarak atanr. Bu ekilde giri ve k havasnn entalpisi ile ktlesel
debinin arpm anlk olarak scak havann vermesi gereken sy verir ki bu da 6445,5
kJ/s deerindedir. Bu s su tarafndan alnarak kzgn buhara gei aamasna kadar
kullanlacaktr. Giri suyunun scakl 15
o
C lldnden dolay, ieri giren su 63
kJ/kg enerjiye sahip olarak girmektedir. Suyun 100
o
C scaklktaki entalpisinin 419,04
kJ/kg olduu yine program tarafndan bilinmekte olup birim ktle bana bu aamann
356,04 kJ/kg enerji almas gerektiini program hesaplayacaktr. Buharlama srasnda
birim ktle bana 2257kJ/kg enerji ihtiyac olacaktr. 100
o
Cdeki buharn 130
o
C
scakla gelmesi iin de yine birim ktlede 44,4 kJ/kg enerji isteyecektir. Btn bu
ilemler sonucu 6165,3 kj/slik scak havann vermesi gereken enerjinin tamamnn
suyun almas kabul ile birim su ktlesi bana 2657,45 kJ/kglik bir enerji alm sz
konusudur. Bu iki deerin birbirine blm ile kuleye verilmesi gereken anlk su
miktar ise 2,42 kg/s olarak belirlenir. zde dzlerden her birinden lm yolu ile
belirlenen su miktar olan 0,133 kg/s olan deer programa yine set deeri olarak
girilmitir. O halde 18 adet nozzle, bu s deiiminin salanmas iin sisteme su
vermelidir. Bu ekilde programn ikinci evresi devreye girmektedir. 18 dz tam olarak
salayacak kombinasyon yine programa nceden tantlm ekilde devreye girer. Bu
rnek iin 1,2,4 ve 5. Gruplar devreye girer. Bu lm 30 saniyede bir kez lm
yenileyerek sistemde bir deiiklik olup olmadn kontrol eder. Sistemde bir deiiklik
yoksa bir nceki setteki dzler su vermeye devam eder ancak sistemde bir deiiklik var
ise yeni hesaplanan dz saysna karlk gelen kombinasyon devreye girer.
21


ekil 3.1 imSA imento Nide fabrikasna ait soutma kulesi tesisat ve kontrol
ekipmanlar
Program sonucunda kan dz says her zaman mevcut grup yaps ile
salanamamaktadr. Bu gibi durumlarda amurlama sorununun yaanmamas iin bir alt
saydaki dz saysna karlk gelen kombinasyon uygulanr. Programn bir dier
avantaj ise gerek kabullerden gerek baka proses artlarndan kaynaklanan durumlarda,
program sonuna eklenecek dz saysn bir adet artr/azalt komutunun eklenmesi ile
daha etkin bir kontrol salama imkan tanmasdr.










22

Tablo 3.1 Dz saysna gre gruplarnn devreye alnma tablosu

Tablo-1e gre program sonucu hesaplanan dz saysna gre kule tepesindeki dz
gruplar devreye girer ve kar. Sistem ihtiyac 4 adet dzden aa bir say olduu
srece pompa devreye girmez. 4 dz ihtiyac baladndan itibaren pompa devreye
girer ve ihtiya sresince sisteme su besler. Sistemin sorunsuz alabilmesi iin
sistemde bulunan tm ekipmanlar kestirimci ve koruyucu bakm mant kapsamnda
llr, kontrol edilir ve gerekli kontrol ve bakmlar zellikle kulenin almad
zamanlarda icra edilir.











23

BLM IV

SONULAR

4.1 Program ktlar
Program zellikle dner frn prosesi deitii zaman soutma kulesinin kontroln
daha etkin salamak adna yazlmtr. Bundan tr kulenin deien parametrelerine
gre sonular irdelenecek, bu sonular yorumlanacaktr. Sistemin doruluunu test
etmek iin incelenecek parametre hacrindeki deikenler sabit tutulup durum
incelenecektir. lk deiken havann hzdr. Kule giriinde anemometre ile llen
hzn deiimi aslnda hava miktarnn deiimi anlamna gelmektedir. Hava hz
arttka sabit kesitli bir alandan geen havann hacimsel debisi artmtr. Bu hacimsel
debi yine sistemden llen scaklk parametresine gre deien zktle ile arplp
ktlesel debiyi vermektedir. Hzn artmas kule iine giren sl ykn arttn gsterir.
Bu da daha fazla miktarda suyun verilmesi gerekliliini beraberinde getirir.

Hava Giri Hzna Gre Devreye Girecek Nozzle Says
10
12
14
16
18
20
22
24
26
300 C hava girii, 15 C su girii, 125 C kule k set deeri
A
d
e
t
10
12
14
16
18
20
22
24
26
m
/
s
Scak Havann Kuleye Giri Hz Nozzle Says


ekil 4.1 Hava giri hz ile dz says arasndaki orant


24

Grld gibi 15 m/s hzla kuleye giren hava 300
o
C scakla sahip, k scaklk set
deeri 125
o
C ve kule iine giren su scakl 15
o
C ise 17 adet dzn salad su
miktar ile istenilen set deerine artlandrlabilmektedir. Ayn set deer artlarnda eer
hava hz 20 m/s olsa idi bunun iin 22 dz grev yapmak zorunda olacakt.
Bir dier deiken parametre de giren scak havann scakldr. Havann scaklndaki
art gazn entalpisini artraca iin kule iine giren s miktarnn artmasna sebep
olacaktr. Bu yksek snnn k set deerindeki scaklk deerindeki entalpiye
getirilmesi iin daha fazla suyun kule ierisine verilmesi gerekmektedir. 20 m/s hava
hznn olduu, k scaklk set deerinin 125
o
C ve giren su scaklnn 15
o
C olmas
durumunda devreye girecek dz says ile hava scakl arasnda doru orant bulunur.

Hava Giri Scaklna Gre Devreye Girecek Nozzle says
250
270
290
310
330
350
370
20 m/s hava girii, 15 C su girii, 125 C kule k set scakl
C
16
18
20
22
24
26
28
A
d
e
t
Hava Giri Scakl Nozzle Says

ekil 4.2 Hava giri scakl ile dz says arasndaki orant


280
o
C scaklktaki havann kule iine girmesi durumunda 20 adet dz grev
yapacakken scakln 350
o
C kmasnda dz says 26 adede kmaktadr ki bu
beklenilen bir durumdur.

25

Programa set olarak girilen soutma kule kndaki hava scaklnn deeri de bir
baka deiken parametredir. Bu parametrenin artmas kulenin iindeki s deiiminin
azalmas anlamna gelmektedir. Deer ykseldike giren scak gaz ve kan gaz
arasndaki scaklk fark azalmakta dolays ile kele iine verilmesi gereken su miktar
da azalmaktadr. 20 m/s hava giri hz, 300
o
C giri scakl ve 15
o
C giri su scakl
olduu bir durumdaki devreye giren dz says aadaki ekilde gsterilmitir.

Kule k Set Deerine Gre Devreye Girecek Nozzle Says
80
90
100
110
120
130
140
150
20 m/s ve 300 C hava girii, 15 C su girii
C
16
18
20
22
24
26
A
d
e
t
Kule k Set Deeri Nozzle Says

ekil 4.3 Kule k gaz scaklk set deeri ile dz says arasndaki orant

Havann kule k set deeri 100
o
Cye ekildiinde hava scaklnn 200
o
C
soutulmas gerekmekte olduundan dolay dz says 25 olmutur. Hlbuki hava k
deeri 140
o
Cye set edilseydi, hava 160
o
C soutulmaya ihtiya duyacakt ve bunun
karlnda 19 adet dzden kan su gerekli soutmay gerekletirebilecekti.






26

En son deiken parametre de giri suyunun scakldr. Kule iine verilen suyun
scakl mevsimlere bal olarak 8
o
C ile 26
o
C arasnda deiiklik gstermektedir.
Suyun scaklnn dk olmas 100
o
Cye kadar olan snma srasnda scak havadan
daha fazla snn emilmesini salayacaktr. Ancak suyun termodinamik zelliklerine
baklnca ve giri suyunun scakl arasndaki mevsimsel farkllklarn ok byk
olmadna dikkat edilirse su scakl nemli bir parametre olmaktan kmaktadr. 20
m/s hava giri hz, 300
o
C giri scakl ve 125
o
C kule hava k set deeri olmas
durumundaki su scakl ve dz says arasndaki iliki aadaki ekildeki gibidir.

Su Giri Scaklna Gre Devreye Girecek Nozzle Says
20
21
22
23
1 2 3 4
20 m/s ve 300 C hava girii, 125 C kule k set scakl
A
d
e
t
0
5
10
15
20
25
30
C
Nozzle Says Su Scakl

ekil 4.4 Su giri scakl ile dz says arasndaki orant

27

alma artlarna dikkat edilirse giren su scaklna ok yakn durumla programda
irdelenmitir. Sabit bir kule alma deerlerinde suyun 10
o
C scaklk ile 25
o
C
scaklkla girmesi arasnda sistemde farkllk yaratacak hibir etken bulunmamaktadr.
Her iki durumda da 22 adet dz grev yapmak durumundadr. Bu sonula birlikte
programn bu ksm istenilirse kartlabilir. Buna bal olarak su hatt stnde scaklk
len ekipman ve balantlarna da ihtiya kalmamaktadr. Ancak soutma akkannn
scaklk farknn yksek olmas durumunda bu basamak kesinlikle nemlidir.



























28

BLM V

SONULARIN RDELENMES VE NERLER

5.1 Programn irdelenmesi
Program Microsoft Excell tabanl yazlm olup, Fortran, C gibi programlama dilleri ile
yazlp otomasyon programlarna adapte edilebilir. Program yazlrken bir takm
kabuller yaplm ve hesaplamalar bu kabullere gre yaplmtr. Bu kabuller her ne
kadar hesaplamalar ok fazla etkilemeseler de gerek kabullerden gerek dier proses
artlarndaki deiiklikler, hesaba katlmas gereken ancak fark edilemeyen parametreler
var olsa bile sistemlere adapte edilebilir. Programn asl amac trde dzlerden ka
tanesinin devreye gireceini hesaplamaktr. Bu hesab mevcut programn hesaplamas
ile yaptktan sonra bu sayya istenilen sayda dz eklenip veya kartlarak sistemin en
doru ekilde altrlmas salanlabilir. imento fabrikalarnda soutma kulesinden
beklenen iki grev, elektro filtreye gidecek gazn yeterince soumas ve kule altna
suyun sv fazda inmemesidir. Bu iki grevde yalnz doru miktar ve ekilde suyun
sistem iine verilmesi ile mmkndr. Gnmzde tm mhendislik dallarnda
otomatik kontrol, otomasyon ile ilgili almalar devam ettirilmektedir. Bu
almalardaki ama insan kaynakl hatalarn minimize edilmesidir. Yazlan bu
programla da insann sisteme mdahalesinin engellenmi olmas da ayr bir kazanmdr.
Programn ksa oluu, girilen su, su buhar, havann zktle, entalpi deerlerinin ok
fazla olmamas programn hzl almasn da salayabilmektedir. Program grsel
deildir. Bu program otomasyon programnn iine yazlacandan dolay sistem arka
plannda alacaktr. O yzden kullanclara gsterilecek herhangi bir bilgi yoktur.
Kullanclarla paylalacak parametreler hangi grubun devrede olduudur. Bunu da
alan grubun bandaki aktvatrl vanadan sinyal olarak alp ekrana tamak gayet
kolay bir i olacaktr. Yine sistemin izlenebilirlii ynnde grup balarna konulacak
flowmetreler su aknn takibi bakmndan operatre bilgi verebilir.
Program, sistemin belirli yerlerinden belirli ller alarak alt iin lm
cihazlarnn doruluu ve hassasiyeti ok iyi olmaldr. Kalibreli ve lme uygun cihaz
seimi pek tabi programn gvenilirliini artracaktr. Yine dzlerin bakm, sudaki
kirecin dzlerdeki birikiminin dzenli temizlenmesi veya suyun belirli kimyasallarla
artlandrlmas, sistemin izolasyonunun yaplm olmas, gvde ve boru balantlarnda
29

korozyona bal deliklerin kontrol edilerek onarlmas, mmkn ise sisteme su basan
yksek basn pompasnn yedekli ve sisteme bal durumda olmas programn etkin
almasn destekleyen bakmsal tedbirlerdir. Her ekipman ve sistemin salkl
almalar iin yapld gibi, soutma kulelerinin de bakmlar koruyucu ve kestirimci
bakm mant dahilinde icra edilmelidir.
Soutma kulelerinin dzenli ve srdrlebilir bir ekilde almas prosesin stabil
almas ile mmkn olacaktr. Program stabil artlarda alan bir dner frn iin ok
kritik neme haiz deildir. Frnn anlk deiebilen scaklk ve debi durumlarnda
kulenin en doru ekilde almas konusunda en ok yarar gsterecektir. Programn
gerek hesaplama gerek uygulama kolayl ayn tip soutma kulelerinde rahatlkla
uygulanabilirse de proseste olas bir farkllk, kapasite art gibi deiiklikler
gerektiinde programa da ilenmeli, set deerleri en uygun proses artlarna gre
deitirilmelidir. Program imento fabrikalarnn genelinde kullanlan slak, paralel
akl ve zorlanm ekilde hareketi salanlan tm soutma kulelerinde
uygulanabilmektedir. Bu ynyle tm imento fabrikalarnda var olan soutma kule
altndaki amurlama problemleri bu program ile minimize edilebilir. Programda
yaplan gerek kabul gerek proseste ngrlemeyen skntlar veya bakmsal skntlardan
dolay kuleyi en doru ekilde artlandrmak adna programa yazlacak tek bir komut ile
dz saylarn istenilen miktarda artrmak veya azaltmak da sistemin doru ve
srdrlebilir bir ekilde altrlmas asndan byk fayda salayacaktr.
5.2 Sistemin rdelenmesi
Sistemin doru almas iin ncelikle lm aletlerinin gerekli bakm, kontrol ve
kalibrasyonlar yaplmaldr. Sistemi ancak sitemden alnabilecek doru veriler ile
kontrol etmek mmkn olacaktr. Bunun haricinde sisteme verilen suyun ok iyi bir
ekilde plverize edilmesi gerekmektedir. Suyun iyi bir ekilde plverize edilmesi s
gei alann artracandan suyun tamamen buharlamasn kolaylatracak ve dolays
ile hzlandracaktr. Sisteme su basan pompalar genellikle yksek basnl ve debileri
yksek pompalardr. Kulenin su basma kotunda olacak bir pompa ile basnc daha dk
pompalara gemek mmkn olacaktr. nk genellikle imento fabrikalarnda bulunan
soutma kuleleri 40-60 metre arasndadr. Suyun bu kota kartlmas da pompa
tarafndan salanaca iin pompa konumunun iyiletirilmesi ile (imknlar dhilinde)
tasarruf salanm olacaktr. Suyun hava ile kartrlarak sisteme verilmesi her ne kadar
30

plverizasyonu artrc bir zellie sahip olsa da basnl havann elde edilme maliyeti
ve sistemin hava ihtiyacnn ykseklii gz nnde tutularak kimi kulelerde fizibl
olmamaktadr. Bu yzden sistemin olabildiince karmaklktan uzak olmas bakmsal
skntlar da beraberinde gtrecektir. nk her ekipman iin hem koruyucu bakm
yaplarak malzeme, iililik ve hizmet anlamnda bakm maliyeti artacak, hem de
potansiyel bir arza noktas oluturulmu olacaktr.
Pompalarn yedekli altrlmas sistemin sreklilii asndan nemlidir. Olas bir
pompa arzas veya bakmnda sistemin devamll esastr. Bu yzden ilk yatrm
maliyeti her ne kadar yksek bir nebze yksek olsa da kulenin salkl almas
asndan bu durum nem kazanmaktadr. Scak gaz ihtiyac her ne kadar farin
deirmeni alt srece ihtiya olup soutma kulesine ynlendirilmese de farin
deirmeninde olas bir arza sonucu deirmenin durmas scak ve tozlu gazn tamamnn
kuleye ynlendirilmesini gerektirecektir. Pompalar basnl olacandan pompa
nlerindeki vanalar pompa almasna e zamanl olarak mutlaka alarak hem
pompann salkl almas hem de vana veya sistemde sknt yaratmamak adna
arzalarn nne geilmesi iin nem arz etmektedir.
Kule iine verilen suyun da gerekli durumlarda artlandrlmas nemlidir. Trkiyedeki
sularn geneli kire ihtiva eder. Sistem durduunda da durgun sudaki algler de sistemi
tkamaya ynelik sorunlar aacaktr. Yosun ve kire nleyici kimyasallarn da sudaki
younluklarna gre suya verilmesi hem su hattnn mr asndan hem de
plverizasyonun salkl yaplabilmesi iin olumlu etki salayacaktr.
Suyu plverize etmekte kullanlan nozzle yaplar da nemlidir. Daha dk basnlar
ile yaplan ayn kalitedeki plverizasyon hem pompa basnlarn drecek hem de
enerji maliyetini azaltacaktr. Yine pompadaki basncn dmesi gerek rulman ve
szdrmazlk elemanlarnn arza ihtimalini azaltacak, hem de kademe ihtiyacn
azaltacandan pompann maliyetini drecektir.
Programn verimli ekilde kullanlmas olas bakm faaliyetlerini azaltacandan bakm
maliyetlerini aza indirgeyecek bu da retim maliyetlerini aaya ekecektir. Bu yzden
zellikle kroniklemi sknts olan soutma kulelerinde program kullanlarak skntlar
en az dzeye indirilebilecektir.
31

Doal kaynaklarn verimli kullanlmas son yllarda yaplan ilerin ayrlmaz bir paras
olarak ne kmaktadr. Sisteme verilecek her kilogram fazla su doal kaynaklarn
yanl harcanmasna sebep vererek dnyann srdrlebilir bir yaam alan olmasn
engelleyecektir.
5.3 neriler

1.Soutma kuleleri imento fabrikalarnda sadece scak gazn scakln drmekle
kalmayp, iindeki tozun da bir blmn tuttuu iin ok nemli bir toz tutucu filtre
grevini de grr. Bu yzden kulenin artlandrlmas doru yaplmadka hem istenilen
verim elde edilemez hem de sistemde byk bakm maliyetleri yaratan arzalar ve
proses kayb yaanr. Bu yzden sistemin salkl almas iin haftalk rutin koruyucu
bakmlar ile sistemin durumu kayt altnda tutulmaldr. Bu bilgiler ile geriye ynelik
istatistiki almalar ile kulenin sorunlar ve sorunlarn periyotlar aa kartlm olur.

2.Soutma kulelerinde dz bakmlar kritik neme haizdir. Dzlerin bakmsz olmas
suyun plverizasyonunu olumsuz etkileyecek olup, suyun byk taneler ile sistem iine
verilmesini salayacaktr. Program suyun en uygun ekilde ieri verilmesi ve kule altna
inene kadar tamamen buharlamasn salamak iin tasarlanmtr. Bu ise dzlerin suyu
istenilen tane boyutuna kadar kltmesi ile mmkndr. Bu klme ilemi tam olarak
yaplamazsa programda her ne kadar modifikasyonlar yaplarak bu sorunun nne
geilebilse de gazn soutulmas tam anlam ile salanamaz.

3.Kestirimci bakm sisteme su basan pompalar iin uygulanmas gereken bir bakm
yntemidir. Eer dzler hava karm ile suyun verilmesini salayan tiplerde olmaz ise
suyun plverizsyonu ok yksek basnlarda salanabilir. 50 metrelik kule stne su
basan bir pompada suyun minimum basnc 25-30 bar mertebelerinde olmaldr. Bu
basn nispeten gl ve yksek devirli motorlar ile salanabilir. Pompa ve motor
rulmanlar sistematik olarak vibrasyon lmne tabi tutularak olas rulman, kaplin,
motor veya pompa aselerindeki geveklik veya kasntlar nceden tespit edilerek
gerekli bakmlarn yaplmas sistemin srdrlebilirlii asndan nem tar.

4.Sistem sular mutlaka kimyasal ve biyolojik olarak analiz ettirilmeli ve iindeki kire
ve alg lmleri bilinmelidir. Sistem stand by konumunda iken duraan su sistem
32

borular ve daha ok dzlerde kesit alanlarn daraltma etkisi yapacaktr. Bu etki de
gerek sistem borularn gerekse dzleri ksa srede kullanlmaz duruma getirecektir. Bu
da kule performansnn nemli lde dmesini salayacaktr. Bu sorun da yaplan su
tahlillerine gre su iine dozajl olarak kire ve biyolojik madde nleyiciler sayesinde
giderilebilmektedir. ok eitli kimyasal firmalar bu kimyasallar salayabilmekte olup
bu maddelerin sala zarar vermedii klinik raporlar ile kantlanmtr.

5.Program yazlrken belirli kabuller yaplm olup, suyun gazn ssn almada etken tek
madde olduu kabulne gre program yazlmtr. Bu kabul yaplrken kulenin
etrafndaki izolasyonun olmas kabul kolaylatrmtr. Ancak pratikte ok az da olsa
kule gvdesinden dar atlan bir s da vardr. Kabuln yanl sonular vermemesi iin
kule ve borulardaki izolasyonlarn kontrol edilmesi olas izolasyon boluklarnn sratle
tamirat yaplmas gerekmektedir. Her ne kadar program sonuna eklenilebilecek bir satr
ile kuleye su veren dz says istenilen miktarda artrlp azaltlabilse de bu seenek
mecbur kalnmadka kullanlmamaldr. Doru ilemin sistemi oluturan ekipmanlarn
en doru ekilde altrlmas olduu unutulmamaldr.


















33


KAYNAKLAR
[1] Soutma Kuleleri, Vikipedi. http://tr.wikipedia.org/wiki/So%C4%9Futma_kulesi
[2] Fisenko, S.P and Brin, A.A., Simulation of a cross-flow cooling tower performance,
International Journal of Heat and Mass Transfer, 50, 3216-3223,2007.
[3] Qi,X.and Liu,Z., Further investigation on the performance of a shower cooling
tower, Energy Conversation and Management,49, 570-577,2008.
[4] Smrekar,J., Oman, J. and Sirok, B., Improving the efficiency of natural draft cooling
towers, Energy Conversation and Management,47, 1086-1100,2006.
[5] Williemson,N., Armfield,S., Behnia, M. Numerical simulation of flow in a natural
draft wet cooling tower The effect of radial thermofluid fields,Applied Thermal
Engineering ,28, 178189,2008.
[6] Waked, R., Behnia, M., Enhancing performance of wet cooling towers, Energy
Conversion and Management ,48,26382648,2007.
[7] Qreshi ,B., Zubair,S.,Second-law-based performance evaluation of cooling towers
and evaporative heat exchangers, International Journal of Thermal Sciences,46, 188
198,2007.
[8] Muangnoi, T., Asvapoositkul,W. Wongwises,S., Effects of inlet relative humidity
and inlet temperature on the performance of counterflow wet cooling tower based on
exergy analysis, Energy Conversion and Management,49,27952800,2008.
[9] Ming,G., Sun,F., Zhou,S., Shi,Y., Zhao,Y., Wang,N.,Performance prediction of wet
cooling tower using artificial neural network under cross-wind conditions, International
Journal of Thermal Sciences,48,583-589,2009.
[10] Hosoz, M., Ertunc,H.M. Bulgurcu,H., Performance prediction of a cooling tower
using artificial neural network, Energy Conversion and Management, 48, 13491359,
2007.
[11] Rao, R.V., Patel,V.K. ,Optimization of mechanical draft counter flow wet-cooling
tower using artificial bee colony algorithm Energy Conversion and Management,52,
2611-2622,2011.
[12] Xiaoni, Q., Zhenyan,L., Dandan,L., Performance characteristics of a shower
cooling tower, Energy Conversion and Management,48,193-203,2007.
[13] Williamson, N., Armfield,S., Behnia, M., Numerical simulation of flow in a
natural draft wet cooling tower The effect of radial thermofluid fields Applied
Thermal Engineering, 28, 178-189,2008.
34

[14] Sylemez, M. S., On the optimum performance of forced draft counter flow
cooling towers, Energy Conversion and Management, 45, 2335-2341,2004.
[15] Wang, L., Nianping, L., Exergy transfer and parametric study of counter flow wet
cooling towers, Applied Thermal Engineering,31,954-960,2011.
[16] Hajidavalloo, E., Shakeri,R., Mehrabian,M.A., Thermal performance of cross flow
cooling towers in variable wet bulb temperature, Energy Conversion and Management,
51, 1298-1303,2011.
[17] engel, Y. ,Boles,M., Mhendislik Yaklamyla Termodinamik, Mc Graw Hill,
2003
[18] ztrk A. , Kl, A., Yavuz ,H., Termodinamik ve Is Geii Tablolar, alayan
Kitabevi, Drdnc yaym, 2000























35

EKLER

EK-A HAVANIN TERMODNAMK ZELKLER

HAVA SICAKLII ( C ) ENTALP(Kj/kg)

ZKTLE(kg/m^3)

100 370,67 0,938006
110 380,77 0,913226
120 390,88 0,888446
130 400,98 0,865274
140 411,12 0,845854
150 421,26 0,826434
160 431,43 0,807014
170 441,61 0,787594
180 451,8 0,769344
190 462,02 0,753824
200 472,24 0,738304
210 482,49 0,722784
220 492,74 0,707264
230 503,02 0,69259
240 513,32 0,67989
250 523,63 0,66719
260 533,98 0,65449
270 544,35 0,64179
280 554,74 0,62975
290 565,17 0,61925
300 575,59 0,60875
310 586,04 0,59825
320 596,52 0,58775
330 607,02 0,577736
340 617,53 0,568856
350 628,07 0,559976

36


EK- B SU BUHARININ TERMODNAMK ZELKLER

BUHAR
SICAKLII ENTALP(kJ/kg)
100 2676,1
105 2683,8
110 2691,5
115 2699
120 2706,3
125 2713,5
130 2720,5
135 2727,3
140 2733,9
145 2740,3
150 2746,5


EK-C SUYUN TERMODNAMK ZELKLER

SUYUN SICAKLII ( C ) ENTALP(kJ/kg)
10 42,01
15 62,99
20 83,96
25 104,89
30 125,79
35 146,68
40 167,57
45 188,45
50 209,33
55 230,23
60 251,13
37

65 272,06
70 292,98
75 313,93
80 334,91
85 355,9
90 376,92
95 397,96
100 419,04

EK-D RNEK HESAPLAMA PROGRAMI

KULEYE GELEN HAVANIN HIZI (M/S) 17,5
DEVE BOYNU KEST ALANI(M^2) 3,465
KULEYE GREN HAVANIN HACMSEL DEBS(M^3/S) 60,6375
KULEYE GREN HAVANIN SICAKLII ( C ) 300
KULEYE GREN HAVANIN ZKTLES (KG/M^3) 0,60875
KULEYE GREN HAVANIN ENTALPS (Kj/kg) 575,59
KULEYE GREN HAVANIN KTLESEL DEBS (KG/S) 36,91307813
KULE IKI SICAKLII ( C ) 130
STENEN IKI SICAKLIINA GRE HAVANIN ENALPS (Kj/kg) 400,98
SICAK HAVAYA VERLMES GEREKEN ANLIK ISI (Kj/s) 6445,392571
POMPA SUYUNUN SICAKLII ( C ) 15
POMPA SUYUNUN ENTALPS (Kj/kg) 62,99
GREN SUYUN 100C SUYA GELMES N GEREKEN ENTALP FARKI 356,05
GREN SUYUN 100 C'de BUHARLAMASI N GEREKEN ENTALP FARKI 2257
SU BUHARININ STENLEN IKI SICAKLIINDAK ENTALPS (Kj/kg) 2720,5
SU BUHARININ 130C BUHARA GELMES N GEREKEN ENTALP FARKI 44,4
1 KG SUYUN ALACAI TOPLAM ISI 2657,45
GEREKL OLAN TOPLAM SU DEBS (KG/S) 2,42540502
BR NOZZLE GREN SUYUN KTLESEL DEBS (KG/S) 0,133333333
DEVREYE GRMES GEREKEN NOZZLE SAYISI 18