SEMINARSKI RAD IZ POSLOVNIH FINANSIJA

TEMA RADA: Finansiranje predue!a "api#a$%& %d e&isije %'i(ni) a"*ija

www.BesplatniSeminarskiRadovi.com
S A D R + A J
, V O D--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------.
/- Osn%0na %'i$je1ja %'i(ni) a"*ija-----------------------------------------------------------------------------------------2
/-/- Osn%0i a"*i%nars#0a-------------------------------------------------------------------------------------------------------2
/-/-/- A"*i%nas"% dru3#0%----------------------------------------------------------------------------------------------2
/-/-4- Rad0ajanje a"*i%nars"%5 0$sni3#0a i upra0$janja-------------------------------------------6
/-/-.- F%r&iranje a"*ijs"%5 "api#a$a----------------------------------------------------------------------------7
/-4- P%ja& i "ara"#eris#i"e %'i(ni) a"*ija--------------------------------------------------------------------------8
/-.- Pra0a 0$asni"a %'i(ni) a"*ija-------------------------------------------------------------------------------------/9
/-2- Prin%s na %'i(ne a"*ije------------------------------------------------------------------------------------------------/9
4- E&i#%0anje %'i(ni) a"*ija--------------------------------------------------------------------------------------------------//
4-/- Pr%*edura e&i#%0anja %'i(ni) a"*ija------------------------------------------------------------------------//
4-4- Pri&arna e&isija %'i(ni) a"*ija---------------------------------------------------------------------------------//
.- Vredn%0anje %'i(ni) a"*ija-----------------------------------------------------------------------------------------------/4
.-/- Osn%0ni #ip%0i 0rijedn%s#i %'i(ni) a"*ija-----------------------------------------------------------------/4
Z A K LJ , : A K-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------/.
L I T E R A T U R A-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------/2
2
, V O D
Dananjom ekonomijom dominiraju akcionarska drutva. Na planetarnom novou,
multinacionalne kompanije akcionarska drutva su monije od mnogi dr!ava i diktiraju
glo"alni ra#voj ekonomije. $ svijetu postoje mnogo"rojna tr!ita kapitala na kojima se trguje
akcijama. Na njima kapital u vidu akcija do!ivljava stalnu trans%ormaciju i promjenu
vlasnitva. &o onemoguuje da naj"olja poslovna ideja do"ije naj"olju ansu. Da "i i jedna
ideja mogla "iti ostvarena, neopodan je kapital.
Naj'ei na'in prikupljanja kapital au akcionarskom drutvu je, svakako, emisija
o"i'ni akcija. (misijom o"i'ni akcija predu#ee dola#i do neopodnog kapitala, a
investitori koji otkupljuju emitovane o"i'ne akcije e ostv ariti odre)ena prava. *kcionarsko
drutvo mo!e "iti %inansirano i emisijom pre%erencijalni akcija, a prava koja pre%erencijalne
akcije nude svojim vlasnicima su+ pravo prvenstva isplate dividendi pre%erencijalnim u
odnosu na o"i'ne akcionare i u slu'aju "ankrotstva pre%erencijalni akcionari e "iti isplaeni
prije o"i'ni akcionara. ,e)utim, i o"i'ne akcije svojim vlasnicima pru!aju veom a#na'ajna
prava, kao to su+ pravo glasa, pravo na dio do"iti, pravo pre'ekupovine akcija, pravo na uvid
u najva!nije poslovne re#ultate korporacije, pravo na aktivu u slu'aju likvidacije i pravo na
trans%er akcija.
-ada se investitori odlu'e i kupe o"i'ne akcije, njima se pru!a mogunost da ostvare
prinos na o"i'ne akcije. .rinos koji ostvaruju o"i'ni akcionari je, tako)er, karakteristika koja
i "itno ra#likuje od pre%erencijalni akcija. /vaj prinos mo!e "iti u vidu dividende i
kapitalne do"iti, a o"i'ne akcije #"og visokog ri#ika daju mnogo vei prinos od
pre%erencijalni akcija.
.reduslov #a ostvarivanje vlasnitva nad o"i'nim akcijama jeste da akcionarsko drutvo
identi%ikuje potre"u #a dodatnim dugoro'nim sredstvima, a #atim i i#vri emisiju o"i'ni
akcija, kao najpovoljnije vrijante %inansiranja.
Sam postupak emisije o"i'ni akcija se i#vodi u okviru primarnog tr!ita i #atijeva ni#
radnji i ispunjenje odre)eni uslova. Najoptije re'eno, postupak emisije se sastoji i# tri grupe
aktivnosti, a to su+ priprema i donoenje odlluke, odo"ravanje emisije i reali#acija emisije.
/"i'ne akcije imaju svoju vrijednost. /snovni tipovi vrijednosti su nominalna,
knjigovodstvena i tr!ina vrijednsot o"i'ni akcija. -ro# vrijednost ovi akcija mo!e se
sagledati uspjenost poslovanja samo g emitenta. .otre"a #a utvr)ivanjem vrijednosti o"i'ni
akcija se javlja kod potencijonalni investitora, vlasnika ovi akcija, ali i kod menad!menta
predu#ea.
0
/- Osn%0na %'i$je1ja %sn%0ni) a"*ija
/-/- Osn%0i a"*i%nars#0a
-orjene savremenog akcionarstva nala#imo u (ngleskoj sredinom 123 i po'etkom
1233 vijeka. .rema nekim #apisima, kompanija Se"astijana -a"oa 4Se"astian 5a"ot6
7,uscov8 5ompan87 je 9::0. godine postala prva %irma koja je putem javne emisije akcija
prikupila neopodan kapital. Novi poslovni poduvat #atijevao je velika sredstva koja
pojedinci nisu imali. ;"og toga je organi#ovano javno prikupljanje sredstava. ;a novac koji "i
ulo!io pojedinac "i do"io akcije, kao doka# o udjelu u vlasnitvo kompanije. Do"io je i
o"eanje o "ogatoj nagradi, ukoliko poslovni poduvat uspije. $ suprotnom slu'aju, novac "i
"io i#gu"ljen. &o #na'i da je ulaga' snosio ri#ik cijele operacije, jer njemu nije #agarantovan
povrat ulo!enog novca.
<ak uticaj na ra#voj akcionarstva imala je industrijska revolucija. .ojavom novi %ormi
poslovni organi#acija, odnosno industrijski predu#ea, javila se sve vea potre"a #a
kapitalom koji e omoguiti ekspan#iju poslovanja. .ok#alo se da emisija akcija predstavlja
e%ikasan na'in kojim se mogu o"e#"ijediti ogromne koli'ine kapitala.
*kcija se naj'ee de%inie kao artija od vrijednosti koja predstavlja udio u vlasnitvu
jedne %irme. /so"a koja posjeduje akcije nekog drutva je suvlasnik tog drutva. 2lasnik
akcija u stvari posjeduje dio kapitala predu#ea i po osnovu veli'ine svog akcijskog udjela
ostvaruje pravo na+
= upravljanje
= dividendu
= likvidacioni ostatak.
*kcije ne emituju svi privredni su"jekti. /ne su ve#ane samo #a jedan speci%i'an
vlasni'ki o"lik predu#ea koja se na#ivju akcionarska drutva ili korporacije 4corporation6. .ri
tome, tre"a istai da "e# o"#ira na speci%i'nost #akonski propisa, u osnovi se mogu
ra#likovati tri osnovne vlasni'ke %orme privredni organi#acija+
9. privatno predu#ee,
2. partnerska drutva, i
0. akcionarska drutva korporacije.
9
/-/-/- A"*i%nars"% dru3#0%
*kcionarsko drutvo je najmoniji vlasni'ki o"lik predu#ea u veini privreda
savremenog svijeta. .rema leksikonu %inansijski tr!ita 7akcionarsko drutvo se smatra
naj'eim pravnim o"likom organi#ovanja krupniji predu#ea, odnosno o"lik udru!ivanja
privatnog kapitala koji se %ormira uplatom sredstava i kupovinom akcija. Danas skoro da
nema velikog predu#ea u ra#vijenim #emljama tr!ine privrede, a da nije organi#ovano u ovu
pravnu %ormu.
3ako, po pravilu, ima vie osniva'a, ovo drutvo ne mo!e da osnuje i samo jedno lice
pravno ili %i#i'ko. /snivanje akcionarskog drutva vri se ugovorom o osnivanju. &o je slu'aj
9
(ri, D.+ 2>>0.+?inansijska tr!ita i instrumenti, Beograd, @igoja tampa, str.02A.
A
kad ovo drutvo osniva vie pravni i %i#i'ki lica. ,e)utim, kada se kao osniva' javlja samo
jedno lice, tada se osnivanje ovog drutva vri odlukom o osnivanju.
Sama procedura osnivanja akcionarskog drutva je veoma komplikovana i #atijeva ni#
dokumenata koja moraju sadr!ati slijedee podatke+ ime i adresa korporacije, svra i ra#lo#i
#a %ormiranje, i#nos kapitala i "roj akcija koje su emitovane, opis akcija i pregled vlasni'ke
strukture, prava i o"ave#e akcionara, sastav organa upravljanja, imena odgovorni lica, itd.
*kcionarsko drutvo se mo!e osnovati na dva na'ina+
9. sukcesivno osnivanje se javlja onda kada osniva'i upuuju javni po#iv #a upis i
otkup emitovani akcija drutva, a to #na'i kad otkup ovi akcija, pord nji,
vre i trea lica, i
2. simulativno osnivanje koje se javlja onda kada osniva'i sami otkupe emitovane
akcije drutva i akd se ne upuuje javni po#iv u ovom cilju.
/va drutva predstavljaju takve privredne su"jekte koji su u registar upisana sa ta'no
odre)enim i#nosom osniv'kog akcionarskog kapitala uplaenog od strane akicionara
vlasnika akcija. -od akcionarskog drutva akcionarskikapital podijeljen je na vei "roj
akcionara vlasnika tog kapitala. Sva ostala imovina, u "ilo kom o"liku van osniva'kog
kapitala, je vlasnitvo akcionarskog drutva, mo!e postati vlasnitvo akcionara samo kod i pri
likvidaciji akcionarskog drutva u postupku ste'aja.
-ao institucionalan o"lik organi#ovanja predu#ea, akcionarsko drutvo ima slijedee
"itne karakteristike+
9. ima status privrednog 4trgova'kog6 drutva "e# o"#ira na to 'ime se "avi,
2. ima status pravnog lica,
0. ima osnovni kapital podijeljen na jednake dijeove akcije,
A. ima sopstvenu o"ave#u i odgovornost prema treim licima 4tu o"ave#u i
odgovornost nemaju njegovi suvlasnici posjedinici akcija6.
.rva karakteristika se odnosi na o"ave#u akcionarskog drutva da se u skladu sa
;akonom ponaa kao privredno drutvo i da u skladu sa tim ispunjava sve nametnute o"ave#e
prema ovim drutvima. <edna od najvei o"ave#a jeste plaanje pore#a na do"it korporacije.
/snovica #a i#ra'unavanje ovog pore#a jeste ostvarena godinja do"it.
3mati status pravnog lica #na'i imati sopstvenu pravnu i poslovnu sposo"nost. /vo
svojstvo akcionarskom drutvu daje pravo da samostalno stupa u pravni i posloni promet, da
posjeduje sopstvenu imovinu, da se o"raa sudu, da ima svoju %irmu i sl.
*kcionarsko drutvo mo!e "iti osnovano sa osnovnim ulogom u novcu, stvarima i
pravima. /snovni kapital j eutvr)en i podijeljen na akcije nominalne vrijednosti. ;"ir
nominalne vrijednosti svi akcija 'ini osnovni kapital akcionarskog drutva.
@etvrta karakteristika akcionarskog drutva jeste da drutvo ima sopstvenu o"ave#u i
odgovornost prema treim licima. Bica, odnosno vlasnici akcija se vremenom mijenjaju i i#
tog ra#loga ne mogu "iti odgovorni #a o"ave#e predu#ea. /dgovornost posjeduej samo
drutvo i ono #a o"ave#e odgovara sopstvenom imovinom.
:
.ored ve na"rojani karakteristika akcionarskog drutva, potre"no je istai i neke
karakteristike koje ujedno predstavljaju prednosti i nedostatke ovog vida predu#etni'kog
organi#ovanja.
-ao prednosti mogu se istai slijedee+
9. laki pristup %inansijskim tr!itima i vea mogunost #a prikupljanje ogromnog
kapitala od velikog "roja sitni investitora,
2. pravo da se organi#uje "i#nis, a da pri tome partneri ne u'estvuju u njemu,
0. ograni'ena odgovornost vlasnika, odnosno vlasnici akcija ne mogu i#gu"iti
vie od onoga to su ulo!ili u njiovu kupovinu,
A. pravo upravljanja po osnovu vlasnitva nad odre)enim "rojem akcija,
:. slo"odan trans%er vlasni'kog interesa dovoljno je da vlasnik odlu'i da proda
akciju, to mo!e uraditi ili na "er#i ili van"er#anski, i da prenos vlasnitva "ude
i#vren,
C. neograni'en !ivotni vijek akcionarskog drutva korporacija se ne gasi smru
jednog od vlasnika tj.njen !ivotni vijek #avisi isklju'ivo od uspjenosti
poslovanja i ostvareni re#ultata itd.
Sla"osti akcionarskog drutva su+
9. visoki trokovi osnivanja,
2. nemogunost u'estvovanja svi vlasnika imaoca akcja u upravljanja drutvom,
0. nesigurnost 'lanova uprave, pogotovo onda kada ne raspola!u kontrolnim paketom
akcija drutva,
A. poveani %ormali#am u sa#ivanju i radu generalne skuptine drutva, itd.
*kcija drutva mogu "iti #atvorene ili privatne korporacije i otvorene ili javne
korporacije. ;atvorena drutva se sastoje od manjeg "roja kacionara, a to su o"i'no osniva'i i
'lanovi njiovi porodica. @esto je slu'aj da akcije ovi predu#ea imaju ograni'enja u
prometu i akcijama se ne trguje javno na "er#ama. ;a ra#liku od #atvorenog akcionarskog
drutva, otvoreno drutvo o"javljuje javnu poudu #a emisiju akcija. -od nji ne postoje
ograni'enja u pogledu prometa, a akcija se slo"odno promeu u okviru "er#anskog i
van"er#anskog poslovanja.
/-/-4- Rad0ajanje a"*i%nars"%5 0$asni3#0a i upra0$janja
$ akcionarskom drutvu dola#i do ra#dvajanja vlasnitva i kontrole. @esto se deava da
je vlasnitvo podijeljeno na veliki "roj akcionara, a svi oni ne mogu u'estvovati u upravljanju
predu#eem. /dvojenost vlasnitva od kontrole mo!e dovesti do suko"a i#me)u vlasnika i
menad!era, jer se ciljevi menad!era mogu ra#likovati od oni koje imaju akcionari u
predu#eu. $ takvoj situaciji menad!ment mo!e djelovati u sopstvenom, a ne u interesu
akcionara.
.ojava odvajanja %unkcija vlasnitva i upravljanje je dosta davno uo'eno, jo 0>=ti
dogina 11 vijeka od strane dvojice pro%esora $niver#iteta -olum"ija 45olum"ia $niversit86
*dol%a Berla i Derdinara ,insa 4 *dol% Berle E Dardnier ,eans6.
2
2
(ri, D., 2>>0., ?inansijska tr!ita i instrumenti, Beograd, @igoja tampa, str.022.
C
$pravljanje akcionarskim drutvom vre odgovarajui organi koje, po pravilu, 'ine+
9. skuptina akcionara,
2. upravni od"or drutva,
0. nad#orni od"or drutva, i
A. direktor drutva.
Skuptina akcionara jeste najvii organ drutva. Svi akcionari imaju pravo u'ea u
Skuptini. ,e)utim, ukoliko je drutvo veliko i ukoliko i# teni'ki ra#loga ne ogu svi
akcionari da u'estvuju u radu Skuptine, tada se u'ee akcioanra ostvaruje putem njiovi
predstavnika. Na Skuptini se "iraju direktori koji 'ine $pravni od"or.
Skuptina akcionara se sa#iva najmanje jedanput godinje, a sa#ivanje vri $pravni
od"or, a u pojedinim slu'ajevima i Nad#orni od"or, pa i akcionari. Neke od odluka koje
donosi Skuptina akcionara su+ donosi i mijenja statut, usvaja periodi'ni i godinji o"ra'un,
donosi odluke o raspodjeli ostvarene do"iti, pokriu gu"itka i usvaja %inansijski i#vjetaj, "ira
i opo#iva 'lanove $pravnog i Nad#ornog od"ora, donosi odluku o poveanju i smanjenju
trajnog kapitala, itd.
$pravni od"or je organ upravljanja drutvom. /snovni #adatak $pravnog od"ora jeste
da "rine o #atiti interesa vlasnika i u tom smislu ima pravo da "ira top menad!ere 4i#vrne
direktore6 koji su odgovorni #a poslovne re#ultate. $pravni od"or "ira Skuptina akcionara, i
to i# redova 'lanova drutva, #aposleni u drutvu i lica i#van drutva 4ra#ni stru'njaka i
%unkcionera6. Sastoji se od najmanje tri 'lana. 3#"orom 'lanova se vri jasno ra#grani'enje
%unkcija upravljanja i vlasnitva.
2lasnici akcija u velikim drutvima nemaju stvarnu mo kontrole nad poslovanjem
drutva. ,o upravljanja se nala#i u rukama menad!era koji su i#a"rani od strane $pravnog
od"ora. /vim od"orom rukovodi predsjednik kojeg "iraju 'lanovi $pravnog od"ora. ?unkciju
predsjednika $pravnog od"ora drutva mo!e da vri i direktor drutva.
Direktor drutva vri menad!ersku %unkciju u drutvu. /n predstavlja i #astupa drutvo,
organi#uje i vodi poslovanje drutva i odgovara #a ostvarene poslovne re#ultate drutva.
Direktor je odgovoran i #a #akonitost rada drutva. /n ima sva ovlatenja #a vo)enje
poslovanja drutva, ali istovremeno je i jedini odgovoran #a njegovo uspjean rad i ra#voj.
Direktor predstavlja i ra#rjeava $pravni od"or drutva.
Nad#orni od"or se naj'ee o"ra#uje u srednjim i velikim predu#eima. @lanove
Nad#ornog od"ora "ira Skuptina akcionra i to najmanje tri 'lana. @lanovi se "iraju i# redova
drutva ili i#van njega. @lanovi Nad#ornog od"ora "iraju direkotra ovog od"ora.
/-/-.- F%r&iranje a"*ijs"%5 "api#a$a
*kcionarska drutva %ormiraju potre"an kapital na ra#li'ite na'ine, to #avisi od vrste
akcionarskog drutva i potre"nog kapitala #a ostvarivanje poslovni cilejva. .ri tome se mo!e
govoriti o osniva'kom kapitalu i sukcesivnim poveanjima dodatnog akcionarskog kapitala.
/tvorena akcionarska drutva o"i'no upuuju pisani po#iv #ainteresovanoj javnosti radi upisa
kapitala. -ada se radi o #atvorenim akcionarskim drutvima, u svijetu je praksa da se
F
#ainteresovana lica me)uso"no dogovore o visini nominalnog i#nosa kapitala, kao i o visini
sredstava koja e uplatiti svaki pojedinac.
*kcijski kapital predstavlja ukupan i#nos kapitala o"e#"ije)enog emisijom i plasmanom
akcija kao artija od vrijednosti vlasni'kog karaktera. /snovni elementi koji sa'injavaju
akcijski kapital su+
9. nominalna vrijednost emitovani akcija,
2. kapitalni viak 4emisiona premija ili a!io6
0. #adr!ani pro%it 4neraspore)ena do"it, akumulacija6.
N%&ina$na 0rijedn%s# akcije predstavlja nov'ani i#nos po kojoj se emituju akcije i po
kojoj se registruju u knjigovodstvu predu#ea emitenta.
Ra#lika i#me)u postignute prodajne cijene i nominalne cijene akcija predstavlja
"api#a$ni 0i3a" 4emisiona premija ili a!io6, a predu#ee e se truditi da ova ra#lika, odnosno
kapitalni viak "ude to vii. S o"#irom na to da predu#ee nee prodati svoje akcije ispod
nominalne vrijednosti, to #na'i da kapitalni viak ne mo!e "iti negativan.
Zadr1ani pr%;i# jeste re#ultat uspjenog poslovanja predu#ea. /vaj element akcijskog
kapitala je internog karaktera, a %ormira se tako to predu#ee donosi odluku da ne isplati
akcionarima cijeli i#nos do"iti u vidu dividenti, nego dio ili cijeli i#nos ostavlja #a potre"e
nekog narednog perioda. ;adr!ana do"it predstavlja najva!niji element akcijskog kapitala, jer
po#itivno uti'e na poveanje knjigovodstvene i tr!ine cijene akcija. Na ovaj na'in predu#ee
kreira vrijednost #a vlasnike.
/-4- P%ja& i "ara"#eris#i"e %'i(ni) a"*ija
/"i'ne akcije su naj#astupljenija komponenta akcijskog kapitala. (mitovanjem o"i'ni
akcija predu#ee dola#i do sredstava neopodni #a %inansiranje poslovanja, a investitori
postaju novi suvlasnici predu#ea. /snovni cilj prodaje 4emisije6 redovni akcija je
prikupljanje trajnog kapitala #a %inansiranje osnivanja i ra#voja predu#ea. /snovni kapital
predstavlja stalni 4trajni6 i#vor %inansiranja predu#ea. /vo je najkvalitetniji i#vor poto je
trajno raspolo!iv i nikome se ne vraa.
$ teoriji ne postoji jedinstveno privaena de%inicija o"i'ni akcija. .ostoje ra#li'ita
svatanja u o"i'nim akcijama, kao to su+
= o"i'ne akcije predstavljaju element akcijskog kapitala i odr!avaju vlasni'ku po#iciju u
predu#eu,
= o"i'ne akcije predstavljaju jedinicu vlasnitva akcionarski drutava,
= o"i'ne akcije su do"ile na#iv po tome to vlasnici o"i'ni akcija nemaju nikakve
pre%erencije u pogledu dividendi ili "ankrotstva, itd.
/"i'ne akcije su po svojoj prirodi prava vlasnika na dio imovine predu#ea. Sva prava
vlasnika o"i'ni akcija su sadr!ana u osniva'kom aktu predu#ea i ona su mla)a u odnosu na
prava vlasnika o"ve#nica i pre%erencijalni akcija. &o #na'i da se dividenta o"i'nim
akcionarima isplauje nakon i#mirenja o"ave#a prema vlasnicima o"ve#nica i pre%erencijalni
akcija, a ovo pravilo se potuje i u slu'aju likvidacije i "ankrotstva %irme.
*kcija se sastoji i# dva dijela+ plata akcije i kuponskog ta"aka.
G
.lat akcije sadr!i+
9. %irmu i sjedite emitenta,
2. o#naku serije sa kontrolnim "rojem akcije,
0. o#naku da je akcija i o#naku da se radi o o"i'nim akcijama,
A. redoslijed emisije,
:. ukupan o"im emisija, nominalnu vrijednost akcije i "roj akcija,
C. %irmu, odnosno ime kupca akcije ili o#naku na koga akcija glasi,
F. prava i# akcije,
G. mjesto i datum i#davanja akcije,
H. %aksimil potpisa ovlatenog lica emitenta i pe'at emitenta.
-uponski ta"ak sadr!i+
9. %irmu i sjedite emitenta,
2. o#naku serije sa kontrolnim "rojem akcije po kojoj se dividenda isplauje,
0. redni "roj kupona #a naplatu dividende,
A. godinu #a koju se dividenda isplauje,
:. %aksimil potpisa ovlatenog lica emitenta.
Svaki vlanik akcije do"ija od emitenta certi%ikat ili potvrdu o posjedovanju akcija.
5erti%ikat akcije je dokument koji predstavlja doka# o vlasnitvu. $ novije vrijeme sve manje
se vri %i#i'ko tampanje akcija, a umjesto toga i#daju se potvrde koje, tako)er, predstavljaju
doka# o vlasnitvu nad akcijama.
.redu#ee je du!no da vodi evidenciju o svim akcionarima, kao i o emitovanim
certi%ikatima ili potvrdama. /vu o"ave#u predu#ee mo!e da o"avi anga!ovanjem trans%ernog
agenta 4mo!e da "ude "anka, "rokersko dilerska kua i sli'no6 koji e vriti poslove
tampanje, dijeljenje i potpisivanje certi%ikata, vo)enje knjige akcionara, o"avjetavanje
akcionara, prenos vlasnitva i sli'no.
.rednosti koje donose o"i'ne akcije #a predu#ee su+
= o"i'ne akcije nemaju %iksiran rok dospijea i nikada se ne otplauju. /sim
toga, o"i'ne akcije ne o"ave#uju predu#ee da vri %iksne isplate akcionarima,
a ako predu#ee ostvaruje priod, mo!e isplatiti dividende na o"i'ne akcije,
ukoliko nema vee potre"e #a tim priodom,
= prodajom o"i'ni akcija, poveava se kredita sposo"nost predu#ea,
= kada je predu#ee u looj situaciji, o"i'ne akcije o"e#"je)uju kapacitet re#erve
koji do#voljava po#ajmicu.
,e)utim, pri"avljanje kapitala putem emisije o"i'ni akcija, ima i odre)ene nedostatke+
= emisija i prodaja o"i'ni akcija proiruje pravo glasa novim akcionarima,
= emisija i prodaja o"i'ni akcija proiruje i pravo kontrole na nove akcionare,
= novi vlasnici o"i'ni akcija u'estvuju u priodu predu#ea, a to #na'i
#avatanje #na'ajnog dijela ostvarenog prioda,
H
= trokovi oko distri"ucije i garancija o"i'ni akcija su vii od kredita ili drugi
vrsta akcija.
/-.- Pra0a 0$asni"a %'i(ni) a"*ija
/"i'ne akcije kao %inansijski instrument akcijskog kapitala predstavljaju jedan od
najatraktivniji o"lika %inansijske aktive #a investitore. /snovni ra#log #a populari#ovanje
ovog %inansijskog instrumenta jeste 'injenica da o"i'ne akcije investitorima daju prava koja
ne mogu stei kupovinom "ilo kojeg drugog %inansijskog instrumenta.
-olektivna prava su ve#ana #a odlu'ivanje na Skuptini akcionara kada svi akcionari
mogu da se i#jasne po nekim i#u#etnim va!nim pitanjima. $ ova prava mogue je uklju'iti+
= pravo na i#mjene 'lanova statuta i drugi interni akata korporacije,
= pravo na i#"or direktora,
= pravo na odo"renje prodaje odre)ene %iksne aktive,
= pravo da se privati ponuda #a spajanje, pripajanje ili preu#imanje,
= pravo da se mijenja ukupan "roj odo"reni akcija,
= pravo da se odlu'e o emisiji drugi artija od vrijednosti, kao npr. o"ve#nica,
pre%erencijalni akcija, konverti"ilni artija od vrijednosti i tome sli'no.
Ito se ti'e individualni prava, ona se odnose na prava koja pripadaju svakom akcionaru,
ne#avisno od drugi akcionara. $ individualna prava u"rajamo+
= pravo glasa,
= pravo na dio do"iti,
= pravo pre'e kupovine akcija,
= pravo na uvid u najva!nije poslovne re#ultate korporacije,
= pravo na aktivu u slu'aju likvidacije, i
= pravo na trans%er akcija.
/-2- Prin%s na %'i(ne a"*ije
$laganje predstavlja odricanje od novca u o'ekivanju koristi u "udunosti. /"i'ne
akcije kupuju %i#i'ka lica, pen#ioni %ondovi, osiguravajua drutva, investicioni %ondovi,
"anke, trgova'ka drutva, i sl. Svojstvo o"i'nog akcionara sti'e se uplatom i#nosa prilikom
emitovanja o"i'ni akcija ili njiovom kupovinom na "er#i.
2lasnici o"i'ni akcija do"ijaju dividendu tek nakon vlasnika prioritetni akcija
predu#ea. *ko predu#ea posluje negativno, ostvaruje gu"itak, tada vlasnici o"i'ni akcija
ostaju "e# dividende. &ako)er mo!e se desiti da predu#ee koje ostvaruje do"it ne isplati
dividendu. /dluku o tome donose akcionari, u #avisnosti od potre"e da se ostvarena do"it
reinvestira. Donoenjem odluke o reinvestiranju, akcionari o'ekuju da e to dovesti do
uspjenijeg poslovanja predu#ea u "udunosti.
;a investitore najva!niji poka#atelj je stopa prinosa na njiova ulaganja u akcije. .rinos
koji ostvaruje investitor sastoji se, kao to je re'eno, od dividende i kapitalne do"iti. Stopa
prinosa i#ra'unava se #a vremenski period od kada je investitor kupio akcije do njene prodaje
na "er#i.
9>
Dakle, ukoliko predu#ee uspjeno posluje 4ostvaruje pro%it6 tada akcionari imaju
mogunost #arade. &ime ulaganje u akcije uspjeni predu#ea i nije toliko ri#i'no kao to se
na prvi pogled 'ini.
4- E&i#%0anje %'i(ni) a"*ija
4-/- Pr%*edura e&i#%0anja %'i(ni) a"*ija
.ri"avljanje sredstava na tr!itu kapitala reali#uje se emisijom i plasmanom dugoro'ni
artija od vrijednosti. .roccedura emitovanja o"i'ni akcija je ra#li'ita od #emlje do #emlje i
#avisi u najveoj mjeri od #akonske regulative.
(mitovanje akcija #atijeva postojanje odre)eni institucionalni uslova kao to su+
ra#vijeno %inansijsko tr!ite 4pose"no tr!ite kapitala kao segment %inansijskog tr!ita6,
e%ikasne %inansijske institucije i posrednike, jasno de%inisane ra'unovodstvene propise i
procedure #a ocjenu "oniteta, druga'iju organi#aciju platnog prometa, klirinku kuu i tome
sli'no. ,e)utim, postoje i odre)eni uslovi koje moraju ispuniti o"i'ne akcije da "i "ile
emitovane, a to su+
= da su emitovane u skladu sa #akonom,
= da emitent ima po#itivno miljenje ovlatenog revi#ora o njegovom
poslovanju,
= da se protiv emitenta ne sprovodi postupak sanacije, ste'aja ili likvidacije.
.oslovi emisije i plasmana e%ekata predstavljaju ukupnost tr!ini transakcija i#me)u
predu#etnika emitenta i prvog kupca investitora. .osmatrano metodoloki i ronoloki, u
tr!ine aktinovnosti koje su pove#ane sa emisijom i plasmanom o"i'ni akcija spadaju
slijedee+
= priprema emisije i donoenje odluke o plasmanu akcija na tr!itu kapitala,
= i#rada emisionog prospekta,
= pojava i pre#entacija emisije na tr!itu kapitala,
= registracija emisije kod nadle!nog organa ili organi#acije,
= plasman emisije na tr!itu kapitala,
= distri"ucija emisije akcija,
= prodaja akcija investitorima,
= njegovanje cijene akcija i sta"ili#acija tr!ita,
= #atvaranje emisije.
Sve ove aktivnosti se mogu grupisati na slijedei na'in+
9. priprema i donoenje odluke,
2. odo"ravanje emisije, i
0. reali#acija emisije.
4-4- Pri&arna e&isija %'i(ni) a"*ija
-ada se govori o poslovima emisije o"i'ni akcija, onda se podra#umijeva da se radi o
primarnom 4emisionom6 tr!itu artija od vrijednosti. .rimarno tr!ite #ajedno sa
sekundarnim tr!item predstavlja dijelove tr!ita kapitala. Na primarnom tr!itu se vri svaka
nova emisija o"i'ni akcija.
99
;na'i, to je tr!ite na kojem akcionarsko drutvo dola#i do neopodni sredstava. .rema
tome, osnovna karakteristika primarnog tr!ita jeste da se na njemu o"i'ne akcije prvi put
pojavljuju kao predmet kupovine i prodaje. &ok sredstava koja se prikuplajju emisijom
o"i'ni akcija na ovom tr!itu ide od kupaca o"i'ni akcija 4sektor tednje6 ka i#davateljima
ovi akcija 4sektor investicija6.
-ada se i#vri registracija o"i'ni akcija, pristupa se prodaji akcija i distri"uciji
investitorima.
.lasman emitovani o"i'ni akcija se mo!e i#vriti na jedan od slijedei na'ina+
= javni plasman,
= privatni plasman, i
= privilegovani plasman.
.- Vredn%0anje %'i(ni) a"*ija
.-/- Osn%0ni #ip%0i 0rijedn%s#i %'i(ni) a"*ija
*nali#a vrijednosti o"i'ni akcija je podjednako va!na i #a vlasnike akcija i #a
predu#ee i druge u'esnike privrednog i drutvenog !ivota. Nivo cijena emitovani akcija na
tr!itu mnogo govori o kvalitetu poslovanja, e%ektivnosti i e%ikanosti upravljanja, nivou
"lagostanja i perspektivama emitenta. /vo o"janjava postojanje #ajedni'kog interesa i
investitora i emitenta #a odr!avanje cijena na to viem nivou.
/snovni tipovi vrijednosti o"i'ni akcija su+
= nominalna,
= knjigovodstvena, i
= tr!ina vrijednost.
Nominalna vrijednost, po pravilu odre)uje Skuptina akcionarskog drutva. $kupna
nominalna vrijednost akcija se do"ija mno!enjem ukupnog "roja emitovani akcija i
nominalne vrijednosti pojedina'ne akcije, a nominalna vrijednost pojedina'ne akcije se do"ija
dijeljenjem nominalne vrijednosti akcijskog kapitala sa ukupnim "rojem emitovani akcija.
.redu#ee "i tre"alo emitovati o"i'ne akcije po cijeni ni!oj od nominalne vrijednosti.
Nominalna vrijednost kod o"i'ni akcija se odre)uje na relativno niske "rojeve u odnosu na
njiove tr!ine vrijednosti.
&re"a napomenuti da su u slu'aju emitovanja o"i'ni akcija "e# nominalne vrijednosti,
#a njiovu nominalnu vrijednost po kojoj se evidentiraju u knjigovodstvu predu#ea u#ima
postignuta prodajna cijena. /vako emitovane o"i'ne akcije omoguavaju emitentu da priku pi
mnogo vei i#nos kapitala nego kada "i odre)ivao nominalnu vrijednost. 3nvestitori se ne
ve#uju #a odre)enu cijenu, pa se akcije prodaju po ra#li'itim, naj'ee viim cijenama od
nominalne.
92
Z A K LJ , : A K
*kcionarstvo je dostiglo visok nivo ra#voja. &ome su doprinijele mnoge prednosti
akcionarstva u odnosu na druge o"like poslovni su"jekata.
*kcije su nastale kada se pojavila potre"a predu#ea #a dodatnim kapitalom. Nije
rijedak slu'aj da nekoliko podu#etnika osnuje predu#ee, a da se sa ra#vojem poslovanja
uka!e potre"a #a dodatnim kapitalom. (mitovanje akcija #atijeva postojanje odre)eni
institucionalni uslova kao to su+ ra#vijeno %inansijsko tr!ite 4pose"no tr!ite kapitala kao
segment %inansijskog tr!ita6, e%ikasne %inansijske institucije i posrednike, jasno de%inisane
ra'unovodstvene propise i procedure #a ocjenu "oniteta, druga'iju organi#aciju platnog
prometa, klirinku kuu i tome sli'no.
<ak uticaj na ra#voj akcionarstva imala je industrijska revolucija. .ojavom novi %ormi
poslovni organi#acija, odnosno industrijski predu#ea, javila se sve vea potre"a #a
kapitalom koji e omoguiti ekspan#iju poslovanja. .ok#alo se da emisija akcija predstavlja
e%ikasan na'in kojim se mogu o"e#"ijediti ogromne koli'ine kapitala. *kcija se naj'ee
de%inie kao artija od vrijednosti koja predstavlja udio u vlasnitvu jedne %irme. /so"a koja
posjeduje akcije nekog drutva je suvlasnik tog drutva. 2lasnik akcija u stvari posjeduje dio
kapitala predu#ea i po osnovu veli'ine svog akcijskog udjela ostvaruje pravo na+
= upravljanje
= dividendu
= likvidacioni ostatak.
$laganje predstavlja odricanje od novca u o'ekivanju koristi u "udunosti. /"i'ne
akcije kupuju %i#i'ka lica, pen#ioni %ondovi, osiguravajua drutva, investicioni %ondovi,
"anke, trgova'ka drutva, i sl. Svojstvo o"i'nog akcionara sti'e se uplatom i#nosa prilikom
emitovanja o"i'ni akcija ili njiovom kupovinom na "er#i. 2lasnici o"i'ni akcija do"ijaju
dividendu tek nakon vlasnika prioritetni akcija predu#ea. *ko predu#ea posluje negativno,
ostvaruje gu"itak, tada vlasnici o"i'ni akcija ostaju "e# dividende. &ako)er mo!e se desiti da
predu#ee koje ostvaruje do"it ne isplati dividendu. /dluku o tome donose akcionari, u
#avisnosti od potre"e da se ostvarena do"it reinvestira. Donoenjem odluke o reinvestiranju,
akcionari o'ekuju da e to dovesti do uspjenijeg poslovanja predu#ea u "udunosti.
;a investitore najva!niji poka#atelj je stopa prinosa na njiova ulaganja u akcije. .rinos
koji ostvaruje investitor sastoji se, kao to je re'eno, od dividende i kapitalne do"iti. Stopa
prinosa i#ra'unava se #a vremenski period od kada je investitor kupio akcije do njene prodaje
na "er#i. Dakle, ukoliko predu#ee uspjeno posluje 4ostvaruje pro%it6 tada akcionari imaju
mogunost #arade. &ime ulaganje u akcije uspjeni predu#ea i nije toliko ri#i'no kao to se
na prvi pogled 'ini.
90
L I T E R A T U R A
9. Bjelica, 2., Radmilovi, S., Ba"i, B., Radi'i, ,.+ ?inansije teorija i praksa,
(konomski %akultet u Su"otici, Novi Sad, 2>>9.
2. Bummero%%, D.+ <avne %inansije, ;agre", 9HHC.
0. Daut"ai, 3.+ ?inansije i %inansijsko pravo, .ravni %akultet u Sarajevu, Sarajevo, 2>>A.
A. ,ateji, ,.J <avne %inansije, Beograd, 9HC0.
:. &ima, &.+ <avne %inansije, ;agre", 9HCA.
www.BesplatniSeminarskiRadovi.com
9A