Uvod

POJAM I NAMJENA RAUNARA

Vjekovima su ljudi pokuavali da olakaju i ubrzaju proces raunanja. Pojavom raunara (elektronskih ureaja za
skladitenje i obradu informacija) ubrzan je tehnoloki i informativni razvoj civilizacije. Od prvo komercijalno
diitalno raunara iz !"#$%e& odine do dananjih mo'nih raunara postoji veoma malo promjena u osnovnim principima
rada.
(ve informacione tehnoloije (Information Tehnologies) razvijene kroz istoriju rjeavaju probleme na isti nain)
postoje ulazne informacije koje se obrauju i rezultat obrade se vra'a onome ko je zahtijevao rjeenje problema.
Pomo'u raunara informacije mou da se)
% obrauju (raunanje& crtanje& obrada teksta& kreiranje zvuka i pokretne slike& itd.)&
% pamte (trajno ili privremeno ) i
% razmjenjuju (bez obzira na udaljenost).
*a bi razmjenjivali informacije ljudi moraju da komuniciraju. Pronalaskom telefona (!+,-. od.) prenos informacija se
automatizovao i ubrzano razvijao. *anas je prenos infomacija skoro trenutan u okviru planete zahvaljuju'i savremenim
sredstvima komunikacije) telefonu& telefaksu& mobilnom telefonu& radiju& televiziji i raunarskim mre.ama.
/ehnoloije koje se koriste za prenos informacija u raznim oblicima nazivaju se komunikacionim tehnoloijama
(Communication Tehnologies).
0nformaciono % komunikacione tehnoloije (Information Communication Tehnologies) ili 01/ je skup tehnoloija koje
se koriste pri automatskoj obradi informacija i njihovom prenosu nekim komunikacionim sredstvom.
01/ je danas prisutan u svim ljudskim djelatnostima. 2ez raunara i komunikacija se ne bi mola zamisliti savremena
saobra'ajna sredstva& proizvodni pooni& obrazovne institucije& kompanije& zdrastvene oranizacije& dr.avni orani& itd.
OSNOVNE HARDVERSKE KOMPONENTE RAUNARA, FUNKCIJE, KARAKTERISTIKE,
NAMJENA
Raunar
Raunar ili kompjuter je maina (ureaj) za automatsku obradu podataka. 3aunar je ureaj (hard4are) koji operie&
rauna& pamti i razmjenjuje podatke i to sve pod kontrolom prorama. Proram (soft4are) se sastoji od instrukcija koje
specificiraju svaki detalj o tome ta treba uraditi sa podacima.
5nai& dva neodvojiva dijela raunara su)
% hardver 6 ureaj (hard4are ) i
% softver 6 proram (soft4are).
7ardver bez softvera je samo omila ipova i .ica s kojim nije mou'e nita korisno uraditi& a s drue strane softver bez
hardvera ni8emu ne slu.i pa je jasno da oni zajedno ine raunar.
Vrste raunara
(vi raunari rade na slinom principu& ali ipak postoji nekoliko karakterstika koji ine da se raunari razlikuju jedan
od druo.
3aunari se mou podijeliti na vie naina. 9aje'e ih dijelimo prema namjeni i mou'nostima (performansama).
Prema namjeni raunari mou biti)
% opte namjene i
% specijalne namjene.
!
3aunari opte namjene su najbrojniji i koriste se& zavisno od instaliranih prorama& u razne svrhe. /o su raunari
koje svakodnevno koristimo na poslu ili kod ku'e. *anas je najvie u upotrebi personalni raunar (Personal 1omputer %
PC) kao standardni raunar opte namjene.
3aunari za specijalne namjene su napravljeni samo za odreenu vrstu poslova (upravljanje mainom za varenje&
kontrola rada motora u autu& iranje aha& automatsko pilotiranje& upravljanje mobilnim telefonom& itd.).
Hardver PC raunara
Raunarski hardver
Raunarski hardver (computer hard4are) je fiziki& opipljivi dio raunara koji omou'ava ovjeku kori'enje
funkcija raunara (obrada& pam'enje i razmjena informacija). 7ardver P1 raunara se sastoji iz dva dijela)
% centralna jedinica (1entral :nit % CU) koju esto nazivamo raunarom i
% ulazno-izlazni ureaji (0nput;Output 6 I!").
Centralna jedinica #CU$
: centralnoj jedinici su smjeteni i meusobno usklaeni svi elektronski djelovi koji mou da obrauju& memoriu i
razmjenjuju podatke kao i da vre kontrolu i upravljanje.
<iziki centralnu jedinicu predstavlja matina ploa (motherboard). =atina ploa je ravna ploa koja sadr.i ipove i
razne djelove& koja omou'ava komunikaciju izmeu ostalih hardverskih dijelova u raunaru. 9a njoj se nalaze) centralna
procesorska jedinica ili procesor (1entral Processin :nit % CPU)& glavna memorija (3andom >ccess =emor? % R%&)
i kontrolne jedinice ili kontrolni ureaji. /akoe su na njoj i prikljuci za dodatne kartice (slotovi)& prikljuci za sve
ulazno%izlazne ureaje i za napajanje elektrinom enerijom.
Procesor #CPU$
Procesor #CPU$ je jedna jedinica u kojoj su obino povezani aritmetiko!logika jedinica % %'U (>rithmetic;@oic
:nit) i upravljaka jedinica. %'U obavlja aritmetike i loike operacije nad podacima& a upravljaka jedinica alje
sinale >@:%u koja odreuje koje operacije 'e se izvavati nad podacima.
Od brzine takta (clock) procesora zavisi brzina izvravanja operacija te samim tim i brzina samo raunara. =jera
njeove brzine je 7z (herc % jedan AotkucajB u sekundi). *ananji procesori imaju brzinu oko C D7z (ia herc) ili C $$$
$$$ $$$ 7z. /o znai da imaju C $$$ $$$ $$$ AotkucajaB u sekundi ili da mou da izvre toliko prostih procesorskih
naredbi u sekundi (ne korisnikih). 3aunarska kompanija 0ntel je formirala porodicu svojih procesora u koje se ubrajaju
Celeron& Pentium III( Pentium IV&.... 1eleron je procesor najmanje brzine EE- =hz. 1P: se zarijava pri radu pa se na
njea urauje hladnjak (cooler) sa malim ventilatorom.
R%& memorija
R%& memorija slu.i za privremeno smjetanje podataka ijem sadr.aju se mo.e pristupiti po bilo kojem
redoslijedu. 3>= je jo karakteristian po tome to se kod ove vrste memorije podaci mou ne samo itati& ve' i zapisivati&
za razliku od 3O= (3ead%onl? memor?) memorije& iz koje se podaci mou samo itati. Veliina 3>=%a utie na brzinu
rada raunara. Fad iskljuimo raunar podaci iz 3>= memorije se ube. *akle& potrebne podatke iz 3>= memorije treba
na nekom druom memorijskom ureaju trajno pamtiti. (vi podaci u raunaru se pamte na osnovu dvije cifre $ i !. /o je
takozvani )inarni oblik podataka. /ako se sve informacije (brojevi& slova& slike& zvukovi& ...) pamte kao kombinacija nula i
jedinica. Gedan bit je najmanji nosilac informacije koji sadr.i nulu ili jedinicu (! b). (lede'a jedinica je bajt koji sadr.i !
bajt (2 6 b?te& !2 H +b). 2ajt je suvie mala jedinica pa se koriste kilobajti (! F2 H !$E# 2)& meabajti (! =2 H !$E#
F2)& iabajti (! D2 H !$E# =2) i terabajti (! /2 H !$E# D2). 9ovi P1 raunari imaju I!E =2 ili ! D2 3>= memorije.
E
Od veliine 3>= memorije zavisi koliina podataka koju raunar mo.e da obrauje trenutno. =o.e se primijetiti da su svi
brojevi koji opisuju veliine memorijskih jedinica stepeni broja E. 9a pr. !$E# H E
!$
R"& memorija
R"& memorija (3ead%onl? memor?$ je memorija u kojoj se podatak mo.e upisati samo jednom ali mo.e se itati
vie puta& meutim ne i brisati& mijenjati ili upisivati novi podatak. 5ato je primjena ove memorije oraniena na uvanje
podataka koji su uvijek jednaki i nepromijenjeni. =eutim& nepromijenjivih podataka ima relativno malo& pa je 3O=
malo kapaciteta (!E+ F2).
*ontroleri
*ontroleri upravljaju raznim elektronskim sklopovima i nalaze se zajedno sa 1P: i 3>= memorijom na matinoj
ploi raunara koja je smjetena u ku'itu raunara.
*u+i,te raunara
*u+i,te raunara je kutija u kojoj su smjeteni i usklaeni svi djelovi va.ni za ispravan rad raunara. Postoje razni
oblici ku'ita& a naje'e se sre'u vertikalno (to4er)& horizontalno (desktop) i kombinovano. 9a ku'itu se sa prednje
strane nalaze prekidai za ukljuenje i iskljuenje raunara. /u su jo i sinalne lampice i neki 0;O ureaji (1*& *V*&
50P& ...). (a zadnje strane ku'ita se nalaze utinice za povezivanje ulazno%izlaznih ureaja i elektrino napajanja.



to4er desktop kombinovano ku'ite

Ulazni( izlazni i ulazno-izlazni ureaji #I!"$
Putem ulaza i izlaza #I!"$& raunar dobija informacije iz vanjsko svijeta i alje rezultate natra. Ulazni ureaji
slu.e za unos podataka u raunar. : ulazne ureaje se ubrajaju) tastatura (ke?board)& mi, (mouse)& mikrofon& skener&
kamera& 1*%3O=& *V*& hard disk itd. Izlazni ureaji slu.e za prikazivanje& tampanje& pam'enje& razmjenu i emitovanje
podataka iz raunara. 0zlazni ureaji su) monitor& tampa (printer)& projektor& ploter& zvunike& 1*%3O=& *V*& hard disk
itd. 9eki ureaji su ujedno ulazni i izlazni. 5ato ih zovemo jednim imenom I!" ureaji i to su) modemi& mre.na kartica&
zvuna kartica& :(2 port& monitor osjetljiv na dodir (touch screen) itd.
C
RAD SA TASTATUROM I MI EM
Ulazni ure-aji
Tastatura
Tastatura (ke?board) je najzastupljeniji ulazni ureaj pomo'u koje upravljamo raunarom& te njome unosimo
znakove i tekst. 0ako dananje tastature sadr.e !$# tipke& one mou izvesti mnoo vie znakova i funkcija kombinovanjem
postoje'ih. /astatura se ukljuuje u okrulu utinicu (P(;E % Personal (?stem;E) na zadnjoj strani ku'ita. (ve vie su u
upotrebi i be.ine tastature koje nemaju kabal koji bi ih spojio sa ku'item.

%lfanumeriki dio tastature ine slova i brojevi kao i znakovi interpunkcije. Oko ovih tastera se nalaze upravljake
tipke) Ta)( Caps 'ock& .hift( Ctrl( %lt( .pace #ili razmak$( /ackspace .
/ipka Ta) slu.i za pomjeranje kursora (kursor je znak koji pokazuje poziciju na monitoru dje 'e se pojaviti
simbol koji unosite sa tastature) za odreeni broj pozicija.
/ipka Caps 'ock (u ornjem desnom ulu ima i lampica sa istim nazivom) utie samo na slovne tastere.
Fad je Caps 'ock ukljuen (lampica svijetli) pritiskom na slovne tastere ispisuju se samo velika slova inae samo mala.
/ipka .hift se koristi u kombinaciji sa druim slovnim tasterima da bi se unijelo veliko slovo. 9aime& dr.e'i
tipku .hift pritisnutu i pritisnuvi jednu slovnu tipku unije'ete veliko slovo. /akoe& tipka .hift slu.i za unos ornjih
simbola sa tastature (J K L M ; A N O P) na isti nain& selekciju vie elemenata itd.
/ipka Ctrl (Control) se koristi u kombinaciji sa druim tipkama i zavisno od toa ima razne funkcije za razliite
prorame. 9a pr. Ctrl0%lt01el za restartovanje raunara& Ctrl02 za zatvaranje dokumenta.*a otvorite listu svih preica
u Qord%u otvorite meni Tools zatim &acro pa &acros.

#
0z liste &acro in izaberite 2ord Commands a u &acro
name pronaite stavku 'istCommands i kliknite na
dume Run.
alfanumerike tipke
4indo4s tipke
aplikaciona tipka
funkcijske tipke
numerike tipke
tipke za pomjeranje
kursora
Rnter tipke
ostale tipke

/ipka %lt (%lternate) se koristi u kombinaciji sa druim tipkama koji zavisno od prorama aktiviraju neku
druu (alternativnu) funkciju.
/ipka .pace (razmak) slu.i da odvoji simbole ili da unese Sprazno mjestoA.
/ipka /ackspace slu.i za uklanjanje poreno unijeto znaka unazad (sa desna u lijevo) i pokazuje smjer
strelice.
2indo3s tipke sa sliicom su rezervisane za Qindo4s (rafiki operativni sistem).
%plikaciona tipka otvara pop%up meni za aplikacije i ima isti uinak kao i klik na desno dume mia.
4unkcijske tipke su tipke 5sc i !E funkcijskih tipki (od <! do <!E).
/ipka 5sc (5scape) ulavnom slu.i za prekid izvravanja neko prorama ili unosa podataka. /ipka je
postavljena tako da se teko mo.ete nenamjerno pritisnuti.
<unkcijske tipke izvravaju odreene funkcije za odreene prorame. 3ecimo& <! tipka u ve'ini prorama
prikazuje uputstvo za kori'enje prorama (popularni 6elp).
7umeriki dio ine brojevi& tipka 7um 'ock i # tipke za osnovne raunarske operacije.
/ipka 7um 'ock (iznad tipke ima i lampica sa istim nazivom) slu.i da ukljui ili iskljui tipke brojeva.
Fad je 9um @ock ukljuen (lampica svijetli) pritiskom na tipke unosimo brojeve.

Tipke za pomjeranje kursora (etiri strelice) se koriste pri unosu podataka za pozicioniranje kursora.
5nter tipke se nalaze u alfanumerikom i numerikom dijelu i ima istu funkciju. /ipka 5nter se naje'e
koristi i ima funkcije od startovanja prorama& zavretak unosa podataka& novi red u tekstu itd.

: ostale tipke spadaju tipke Print .creen( .croll 'ock( Pause #/reak$( Insert( 6ome( PgUp #Page Up$(
1elete( 5nd i Pg1n #Page 1o3n$8
/ipka Print .creen sliku ekrana pamti u privremenu memoriju& a kod nekih prorama tampa na papir.
/ipka .croll 'ock (u ornjem desnom ulu ima i lampica sa istim nazivom) ima kod raznih prorama neke
funkcije vezane za vertikalno pomjeranje (SproticanjeA % skrolovanje) teksta na monitoru.
I
Otvori'e se prozor 'ist Commands i u njemu
potvrdite opciju Current menu and ke9)oard
.ettings8

Fliknite "* i otvori'e se prozor sa tabelom preica.
/ipka Pause #/reak$ u ve'ini prorama slu.i za privremeno zaustavljanje izvrenja to prorama ali mo.e
imati i drue funkcije u kombinaciji sa upravljakim tipkama.
/ipka Insert se koristi za aktiviranje umetanja znaka izmeu ve' unijetih znakova.
/ipke 6ome i 5nd se koriste za pomjeranje kursora na poetak& odnosno na kraj reda.
/ipke PgUp i Pg1n se koriste za pomjeranje kusora za visinu jedno ekrana ore& odnosno dolje& za
promjenu slajdova u nekim proramima itd.
Postoji i multimedijalni dio koji nije prisutan na standardnoj tastaturi. /u su tipke za pojaavanje& utiavanje i
iskljuivanje zvuka& te tipke specijalno namijenjene za rafike prorame.
Mi
&i, #mouse$ je ulazni ureaj koji oitava pokrete koje korisnik pravi i pretvara ih u sinal koji se alje raunaru.

Izlazni ure-aji
Monitor
&onitor je izlazni ureaj koji prikazuje raunarske sinale kao sliku koju korisnik vidi. =onitor je osnovni ureaj
bez koje bi raunar bio skoro neupotrebljiv.
&onitor je izlazni ure aj koji prikazuje ra unarske sinale kao sliku koju korisnik vidi. =onitor je osnovni ure aj
bez koje bi raunar bio skoro neupotrebljiv.






tampa
:tampa& printer ili pisa je ureaj koji na papiru ili na nekom slinom materijalu pravi fiziku kopiju neko
dokumenta ili slike koja je u elektronskoj formi& odnosno u raunaru. Postoje razne vrste tampaa. *anas su u upotrebi
laserski& matrini& ink%jet itd. /akoe se mou podijeliti na crno%bijele i kolor tampae.
Projektor
Projektor je izlazni ureaj koji prikazuje sliku sa raunara na zid ili platno. 9aje'en se koriste u obrazovnim
institucijama ili za poslovne prezentacije. Povezuju se obino na video karticu raunara isto kao i monitor.
-
3aunarski mi ima senzor kretanje (kulicu ili svjetlosni zrak) koji detektuje
pomjeranje. 0stovremeno se na ekranu pomjera pokaziva (pointer) koji prati
kretanje mia po podlozi. 9a miu se nalaze najmanje E tipke (mo.e ih biti i I).
/ipkama se startuju prorami& biraju naredbe od ponuenih& unose podaci itd.
Fabal od mia se spaja na posebni P(;E port slian onom za tastaturu.
5avisno od posla koji radite na P1 birate veliinu monitora. Veliina
se izra.ava u du.ini dijaonale i to u inima (!TT H ! inch H E&I# cm).
(tandardne veliine se kre'u izmeu !ITT i !"TT. : odnosu na nain
prikazivanja slike i tehnoloiju izrade naje'e su dvije vrste monitora
13/ i @1*. (ve manje se koriste 13/% monitori sa katodnom cijevi
ve' se umjesto njih koriste monitori u obliku ravne ploe (@1*). @1*
monitori imaju nekoliko prednosti)kvalitetnija slika& manja potronja
elektrine enerije& manje dimenzije& manje zraenja.
Ulazno-izlazni ureaji
Modem
&odem (=O*ulate;*R=odulate) je ureaj koji slu.i da poalje ili primi podatke preko neko tipa telefonsko
kabla. Pomo'u modema se mou primati ili slati faU poruke pa ak i obaviti telefonski razovor (ako imate mikrofon i
zvunike). 0pak& najvie se koriste za pristup 0nternetu.
=odemi mou biti dio matine ploe (integrisani)& mou se naknadno uraivati (interni - unutra,nji) ili su to posebni
ureaji (eksterni - spolja,nji).
Mre;na kartica
&re;na kartica (9et4ork 0nterface 1ard % 901) je ulazno%izlazni ureaj koji omou'ava razmjenu podataka izmeu
raunara.
Zvu<na kartica
=vuna kartica (sound card) je elektronski ureaj koji obrauje zvune sinale.
Flash memorija
4lash memorija je poseban ureaj koji se naje'e prikljuuje na :(2 pa se esto zove i :(2
memorija. 0ma prosjean kapacitet memorije od !E+ =2 do E i vie D2. Po svojoj konstrukciji vrlo
je slina 3>= memoriji samo to se na njoj podaci trajno pamte. =alih je dimenzija i velike brzine
pisanja i itanja pa ima sve ve'u primjenu i naje'i je nain prenosa podataka izmeu raunara.
Hard disk
6ard disk (7** 6 7ard *isk *rive) ili tvrdi disk je manetni ureaj sa koje mou da se itaju i na kojem mou
da se upisuju podaci. 7** je mnoo puta sporiji od 3>= memorije& ali i ve'e kapaciteta. 5ato se koristi kao AmaacinB
podataka i prosjean 7** ima kapacitet oko +$ D2. (tariji raunari su imali kapacitet 7** !$& E$& #$ D2. Obino se na
hard disku nalaze i smjetaju svi potrebni podaci. 7ard disk je neophodan dio P1 raunara i smjeten je u ku'itu. On je
naje'e fiksiran u raunaru i slu.i kao osnovni spoljanji memorijski ureaj za trajno uvanje podataka. (ve ostale
spoljanje memorije su mobilno karaktera i slu.e za prenos podataka izmeu raunara.
CD-ROM
C1-R"& ili C1R (1ompact *isc % 3ead Onl? =emor?) je optiki ureaj za itanje 1* medija. 1*%ovi slu.e za
trajno pam'enje i prenos podataka.
DVD
1V1 (*iital Video *isc) ureaj slu.i za itanje sadr.aja koji se nalaze na *V* disku. *V* disk je optiki
prenosni disk koji se mo.e koristiti za smjetanje podataka& ukljuuju'i filmove sa visokim video i audio kvalitetom.
*V* spolja izleda kao i 1*& ali se na njea mo.e upisati mnoo vie podataka (od #., do +.I D2).
Floppy disk
4lopi disk (<lopp? *isk) je ureaj za smjetanje podataka koji je bio lavni medijum za prenoenje i arhiviranje
podataka do pojave 1*%a& a kasnije i *V* ureaja i medijuma. *isketa se ita preko disketno ureaja. Fapacitet diskete
je !&## =2. Ona je malih dimenzija i lako prenosiva ali je spora u radu.
,